«ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ (δημόσια πρόσωπα)» PUBLIC FIGURES AND THE RIGHT OF PERSONALITY

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ (ΝΟΠΕ) ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΔΡΕΑΣ Γ. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ «ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ (δημόσια πρόσωπα)» PUBLIC FIGURES AND THE RIGHT OF PERSONALITY ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΑΡΜΠΗ Α.Μ.: Τηλ.: Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ 1.1 Η ελληνική ρύθμιση Η διεθνής κατοχύρωση Το ανώτατο μητρικό δικαίωμα: «η ανθρώπινη αξία» Ανθρώπινη αξία και δικαίωμα της προσωπικότητας Συνταγματική κατοχύρωση Γενικά χαρακτηριστικά Περιορισμός του δικαιώματος της προσωπικότητας Περιεχόμενο του δικαιώματος της προσωπικότητας Προσβολή του δικαιώματος της προσωπικότητας Ο παράνομος χαρακτήρας της προσβολής Η έκταση της αξίωσης για σεβασμό της προσωπικότητας.. 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ 2.1 Η έννοια του ιδιωτικού βίου Ορισμός του δημόσιου προσώπου Η έννοια του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος Νομολογιακά παραδείγματα 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ 3.1 ΜΜΕ και δικαίωμα της προσωπικότητας Τύπος και δικαίωμα της προσωπικότητας Διαφήμιση και δικαίωμα της προσωπικότητας Διαδίκτυο και δικαίωμα της προσωπικότητας Υπηρεσίες κοινωνικής δικτυώσεως. 22 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 24 ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ. 26 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ-ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 27 ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία κινείται στο πλαίσιο της νομικής επιστήμης και έχει ως θέμα το δικαίωμα της προσωπικότητας και τα δημόσια πρόσωπα. Οργανώθηκε κατόπιν ενός σχεδίου που έχει ως στόχο την πλήρη κατανόηση τόσο του περιεχομένου όσο και του τρόπου και πεδίου άσκησης του θεμελιώδους αυτού δικαιώματος. Γι αυτούς τους λόγους, δημιουργήθηκαν τρία κεφάλαια. Κρίθηκε ορθό αρχικά ο αναγνώστης να αποκτήσει τις βασικές γνώσεις για το δικαίωμα της προσωπικότητας. Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται ο τρόπος ρύθμισής του δικαιώματος καθώς και τα χαρακτηριστικά του. Στη συνέχεια θίγεται το ζήτημα των δημοσίων προσώπων, το οποίο γεωγραφικά ανήκει στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας. Στην συγκεκριμένη ανάπτυξη γίνεται και μια συνδυαστική επισκόπηση των δημόσιων προσώπων και του δικαιώματος της προσωπικότητας. Επισυνάπτονται νομολογιακά παραδείγματα για την καλύτερη κατανόηση της πρακτικής εφαρμογής των ρυθμίσεων. Ακολουθεί το τρίτο μέρος της εργασίας που πραγματεύεται το ζήτημα της σύγκρουσης του δικαιώματος της προσωπικότητας με άλλα συνταγματικά δικαιώματα. Πιο συγκριμένα υφίστανται αναλύσεις που σχετίζονται με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τον τύπο, την διαφήμιση, το διαδίκτυο καθώς και τα μέσα κοινωνικής δικτυώσεως. Τέλος, με σκοπό την γενική επισκόπηση των θεμάτων που θίχτηκαν συγγράφηκε το συμπέρασμα της εργασίας καθώς και η περίληψη της εργασίας. ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ 1.1. Η ελληνική ρύθμιση «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Για πρώτη φορά το 1975 συνταγματοποιείται η ανθρώπινη αξία στο άρθρο 2 παρ. 1. Πρόκειται για την ανώτατη αρχή που αποτελεί δημοκρατικό θεμέλιο και από την οποία προκύπτει το δικαίωμα ανθρώπινης αξίας του κάθε πολίτη. Συνιστά το ύψιστο αγαθό και την κατευθυντήρια αρχή του κοινωνικού ανθρωπισμού. Η ισχύς της διάταξης αυτής διαφαίνεται τόσο από την λεκτική διατύπωση του Έλληνα νομοθέτη όσο και από την επιλογή του στην γεωγραφική της θέση μέσα στο ίδιο το κείμενο του Συντάγματος. Στο άρθρο 110 παρ. 1 Σ ορίζονται ρητά οι μη αναθεωρητέες διατάξεις, ανάμεσα τους τίθεται και το δικαίωμα της ανθρώπινης αξίας Η διεθνής κατοχύρωση Αξιοσημείωτο είναι ότι το 1948 το προοίμιο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ηνωμένων Εθνών έκανε λόγο για την «έμφυτη αξιοπρέπεια όλων των μελών της ανθρώπινης οικογένειας» (Inherent dignity of all members of the human family). Παράλληλα διακρίνουμε αντίστοιχες αναφορές και σε ξένα συνταγματικά κείμενα. Το γερμανικό Σύνταγμα δεν αναφέρεται στην ανθρώπινη αξία αλλά στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια (Menschenwurde). Συγκεκριμένα με την φράση Die Wurde der Menschen ist unantastbar. Sie zu achten und zu schutzen ist Verpflichtung aller staatlichen Gewalt επισημαίνει ότι είναι υποχρέωση όλων των κρατικών εξουσιών ο σεβασμός και η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Επηρεασμένη από το γερμανικό Σύνταγμα, η Διακήρυξη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναφέρθηκε στην «ανθρώπινη αξιοπρέπεια» στο άρθρο 1. Επιπλέον η ύψιστη αυτή αρχή αναγράφεται και στο Σχέδιο του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. το Το ανώτατο μητρικό δικαίωμα «η ανθρώπινη αξία» Πιο αναλυτικά στο άρθρο 2 Σ γίνεται λόγος για μια θετική υποχρέωση- ενεργεία της πολιτείας «προστασία της αξίας του ανθρώπου από την Πολιτεία» και μια αποθετική-αρνητική «ο σεβασμός της αξίας του ανθρώπου από την Πολιτεία». Επομένως η πολιτεία οφείλει με θετικές ενέργειες να προστατεύει το άτομο από o Δημητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγματικά Δικαιώματα, ειδικό μέρος, μητρικά δικαιώματα, Σάκκουλας, 2008, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 4

5 εξωτερικές προσβολές που ενδέχεται να πηγάζουν είτε από την ίδια είτε από πολίτες. Είναι μια «υπεργενική» αρχή η οποία έχει διπλή κατεύθυνση και απευθύνεται και προς το κράτος και προς τους ιδιώτες. Οι θετικές αυτές ενέργειες του κράτους μπορεί να αφορούν την νομοθετική αρμοδιότητα του κράτους, τα όποια θα πρέπει να νομοθετούν θέτοντας ως βασική τους προτεραιότητα την ανθρώπινη αξία. Παράλληλα τα ίδια τα κρατικά όργανα καθώς και οι δικαστικοί λειτουργοί οφείλουν να ελέγχουν την συνταγματικότητα των αποφάσεων τους και να μην θίγουν τα δικαιώματα του πολίτη. Πρόκειται, συνεπώς, για μια ανώτατη δικαιοπολιτική αρχή της οποίας ο θετικός χαρακτήρας του απαραβίαστου της προκύπτει από την συνταγματοποίησή της. Στο ελληνικό Σύνταγμα κατοχυρώνονται τρία θεμελιώδη δικαιώματα: η αρχή του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας (άρθρο 2 παρ. 1), η αρχή της ισότητας (άρθρο 4) και η αρχή της ελευθερίας (άρθρο 5). Την ανθρώπινη αξία εξειδικεύει η ισότητα και η ελευθερία. Πρόκειται για το ανώτατο μητρικό δικαίωμα (Muttergrundrecht) και ανήκει στην τριάδα των θεμελιωδών δικαιωμάτων (ανθρώπινη αξία, ελευθερία, ισότητα). Παραίτηση από το δικαίωμα αυτό δεν δύναται. Ανήκει σε όλα τα φυσικά πρόσωπα, έχει καθαρά ανθρώπινο χαρακτήρα και είναι «απαράγραπτο» και «αναπαλλοτρίωτο» Ανθρώπινη αξία και δικαίωμα της προσωπικότητας Σύμφωνα με τον ορισμό του Α.Γ. Δημητρόπουλου ανθρώπινη αξία είναι «το σύνολο των γενικών υλικών, πνευματικών και κοινωνικών γνωρισμάτων του ανθρώπινου γένους». Ως έννοια είδους, η ανθρώπινη αξία ταυτίζεται με την προσωπικότητα του. Προσωπικότητα είναι η ανθρώπινη αξία του συγκεκριμένου ατόμου, δηλαδή το σύνολο των γενικών υλικών, πνευματικών και κοινωνικών γνωρισμάτων ενός συγκεκριμένου ατόμου. Η ανθρώπινη αξία οριοθετεί την έννοια της προσωπικότητας και της προσδίδει περιεχόμενο. Η υποχρέωση σεβασμού της προσωπικότητας του ανθρώπου θεμελιώνεται στις διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1 του Συντάγματος με αποτέλεσμα το δικαίωμα στην προσωπικότητα να περιλαμβάνει το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας Συνταγματική κατοχύρωση Κατά το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος κατοχυρώνονται τα εξής:1. Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον o Δημητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγματικά Δικαιώματα, ειδικό μέρος, μητρικά δικαιώματα,σάκκουλας, 2008, σελ , ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 5

6 δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη. 2. Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο. Απαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας. 3. H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Kανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος. **4. Απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη Χώρα, καθώς και την ελεύθερη έξοδο και είσοδο σ αυτήν. Τέτοιου περιεχομένου περιοριστικά μέτρα είναι δυνατόν να επιβληθούν μόνο ως παρεπόμενη ποινή με απόφαση ποινικού δικαστηρίου, σε εξαιρετικές περιπτώσεις ανάγκης και μόνο για την πρόληψη αξιόποινων πράξεων, όπως νόμος ορίζει. **5. Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία κάθε προσώπου έναντι των βιοϊατρικών παρεμβάσεων. **Ερμηνευτική δήλωση: Στην απαγόρευση της παραγράφου 4 δεν περιλαμβάνεται η απαγόρευση της εξόδου με πράξη του εισαγγελέα, εξαιτίας ποινικής δίωξης, ούτε η λήψη μέτρων που επιβάλλονται για την προστασία της δημόσιας υγείας ή της υγείας ασθενών, όπως νόμος ορίζει. Ειδικότερα στοιχεία της προσωπικότητας στο άρθρο 5 παρ. 1 αποτελούν στο ελληνικό Σύνταγμα τα εξής: Άρθρο 5 παρ. 2 «η προστασία της ζωής και της τιμής του ανθρώπου». Άρθρο 5 παρ. 5 «η προστασία του ανθρώπου απέναντι στις χειρουργικές επεμβάσεις». Άρθρο 7 παρ. 2 «η απαγόρευση των βασανιστηρίων». Άρθρο 9 παρ. 1-2 «η προστασία του ιδιωτικού βίου και οικογενειακού και οικιακού ασύλου». Άρθρο 13 παρ. 1 «η ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως» Άρθρο 19 «προστασία του ιδιωτικού απορρήτου». o Δημητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγματικά Δικαιώματα, ειδικό μέρος, μητρικά δικαιώματα,σάκκουλας, 2008, σελ. 337, 341 ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 6

7 Άρθρο 106 παρ.2 «η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απέναντι στην εκμετάλλευση από την εκάστοτε ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία». Άρθρο 24 «η προστασία του περιβάλλοντος». Άρθρο 5 Α «το δικαίωμα στην πληροφόρηση». Άρθρο 9 Α «η προστασία των προσωπικών δεδομένων». Άρθρο 17 «η προστασία της ιδιοκτησίας». Αξιοσημείωτο είναι ότι σημαντικό ρόλο παίζει και το άρθρο 34 και το άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα Γενικά χαρακτηριστικά του δικαιώματος Το δικαίωμα στην προσωπικότητα κατοχυρώνεται συνταγματικά και αποτελεί μια γενική συνταγματική αρχή ενώ παράλληλα λειτουργεί και ως ερμηνευτική αρχή. Από αυτό πηγάζουν όλες οι μερικότερες ελευθερίες του ατόμου και την εξειδικεύουν. Το δικαίωμα αυτό ανήκει σε όλα τα φυσικά πρόσωπα. Ωστόσο υποστηρίζεται ότι η άσκησή του προσιδιάζει και σε νομικά πρόσωπα, στο βαθμό που το επιτρέπει η φύση τους, όπως κυρίως συμβαίνει στο πεδίο της οικονομικής ελευθερίας. Επιπλέον, παραίτηση από το δικαίωμα δεν είναι δυνατή. Το κράτος είναι υποχρεωμένο να διασφαλίζει την ελευθερία αυτή στους πολίτες της και το δικαίωμα αυτό πρέπει να είναι σεβαστό από τα κρατικά, νομοθετικά και δικαστικά όργανα. Παράλληλα οφείλει να παρέχει τα κατάλληλα μέσα για την ομαλή ανάπτυξή της. Το περιεχόμενο της ελευθερίας διακρίνεται σε αρνητικό και θετικό, να προβαίνει δηλαδή κανείς σε μια ενέργεια αλλά και να μην προβαίνει αντίστοιχα. Ο ίδιος μπορεί να επιλέξει πως θα διαμορφώσει τις διάφορες πτυχές του χαρακτήρα του και πως θα αναπτύξει την προσωπικότητά του μέσα από τις ενέργειες της επιλογής του. Ως ενιαίο δικαίωμα εμφανίζεται με τρεις βασικές εκφάνσεις, την υλική, την πνευματική και την κοινωνική. Η κοινωνική ελευθερία ερμηνεύεται με την έννοια της μη δουλείας. Η υλική ελευθερία αναγνωρίζει την δυνατότητα του σωματικού αυτοκαθορισμού, δηλαδή την ελευθερία του ανθρώπου να διαθέτει το σώμα του, να μεταβαίνει όπου αυτός επιθυμεί και να κινείται στο φυσικό περιβάλλον. Επιπροσθέτως, η υλική ελευθερία αναφέρεται και στην ελευθερία του ατόμου να διενεργεί υλικές πράξεις. Τέλος η πνευματική ελευθερία αφορά την ελευθερία σκέψης, στοχασμών και ιδεών του ατόμου. o Δημητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγματικά Δικαιώματα, ειδικό μέρος, μητρικά δικαιώματα, Σάκκουλας, 2008, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 7

8 Συνεπώς, το δικαίωμα στην προσωπικότητα έχει αμυντικό, προστατευτικό. Στρέφεται κατά παντός (απόλυτο δικαίωμα) και αποκρούει κάθε επιθετική πράξη που ενδέχεται να το προσβάλλει. Το κράτος οφείλει να προσφέρει προστασία στους πολίτες του ενώ οι ιδιώτες οφείλουν να μην προσβάλλουν τους άλλους αλλά όχι και να τους προστατεύουν. Παρά ταύτα το δικαίωμα αυτό δεν έχει εξασφαλιστικό περιεχόμενο, καθώς το κράτος δεν παρέχει τα μέσα για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Αναγνωρίζονται όμως στο Σύνταγμα ορισμένες διαδικασίες που οδηγούν το άτομο στη διεκδίκηση εξασφαλιστικού περιεχομένου του δικαιώματος. Κατοχυρώνεται ότι κάθε άτομο δικαιούται να συμμετέχει ελεύθερα στην οικονομική ζωή της χώρας του, να αναπτύσσει την δραστηριότητα του στον οικονομικό χώρο. Φορείς του δικαιώματος είναι φυσικά και νομικά πρόσωπα, ανεξαρτήτως ιθαγένειας. Ωστόσο όσον αφορά την ελεύθερη συμμετοχή στην πολιτική ζωή της χώρα, αυτή ανήκει σε κάθε Έλληνα πολίτη άνω των δεκαοκτώ ετών. Τέλος, κατοχυρώνεται και το δικαίωμα στην ελεύθερη συμμετοχή στην γενικότερη κοινωνική ζωή του ατόμου, δηλαδή πέρα από την οικονομία και την πολιτική Περιορισμός του δικαιώματος της προσωπικότητας Το δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας περιορίζεται από τρεις κανόνες με βάση το άρθρο 5 παρ.1 Σ.. Συγκεκριμένα, κάθε φορέας του δικαιώματος δεν πρέπει να παραβιάζει τα δικαιώματα των άλλων, να παραβιάζει το Σύνταγμα καθώς και τα χρηστά ήθη. Η τριάδα αυτή χαρακτηρίζεται ως «περιοριστική τριάδα» (Schrankentrias) και κατ ουσίαν οριοθετεί την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Σύμφωνα με τα παραπάνω η άσκηση του δικαιώματος θα πρέπει καταρχήν να γίνεται σε χρόνο, τόπο και τρόπο που να μην προσβάλλει το δικαίωμα τρίτου. Επιπλέον οφείλει να υπακούει στον θεμελιώδη κανόνα, το Σύνταγμα. Τέλος οι ενέργειες του θα πρέπει να εναρμονίζονται με τις αντιλήψεις και πεποιθήσεις του μέσου κοινωνικού ανθρώπου, να είναι σύμφωνες με τις αρχές της χρηστότητας Περιεχόμενο του δικαιώματος της προσωπικότητας Η προσωπικότητα του ατόμου προστατεύεται από κάθε παράνομη προσβολή. Το άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα αποτελεί συγκεκριμενοποίηση της συνταγματικής επιταγής. Το άρθρο 2 παρ.1 και άρθρο 5 παρ.1 του Συντάγματος o Γεωργιάδης Απόστολος, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2007, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 8

9 αναγνωρίζεται και στο ιδιωτικό δίκαιο και διατυπώνεται ως γενική ρήτρα. Στην διάταξη αυτή περιλαμβάνεται ο σεβασμός της αξίας του ανθρώπου και η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Αξιοσημείωτο είναι ότι υπάρχουν και άλλες ειδικότερες διατάξεις του Αστικού Κώδικα, όπως τα άρθρα 58, 60,932, καθώς και διατάξεις του Ποινικού Δικαίου, όπως τα άρθρα 299 επ. και 361 επ.. Με βάση την ΑΚ 57 καθιερώνεται μια σφαιρική προστασία της προσωπικότητας, προστατεύονται δηλαδή όλες οι αστάθμητες αυτές αξίες που απαρτίζουν την ουσία του ανθρώπου. Πρόκειται για ένα δικαίωμα προσωποπαγές, προσωπικό (δηλαδή όχι περιουσιακό) και απόλυτο, διότι στρέφεται κατά παντός. Σε αυτό περιλαμβάνονται σύμφωνα με το Αστικό δίκαιο η ζωή, η σωματική ακεραιότητα και η υγεία του ατόμου (φυσική υπόσταση), η τιμή, η υπόληψη και η αξιοπρέπειά του (ηθική υπόσταση) καθώς και το δικαίωμά του να διαθέτει τον εαυτό του κατά την βούλησή του. Δύναται να αναπτύσσει ακώλυτα γενικά κάθε είδους νόμιμη δραστηριότητά του σε κοινωνικό, οικονομικό, επιστημονικό επίπεδο. Ταυτόχρονα με την ΑΚ 57 προστατεύονται και τα στοιχεία που εξατομικεύουν το πρόσωπο, όπως το όνομα, η εικόνα, η φωνή του. Η νομολογία σε μια προσπάθειά της να προσδιορίσει την έννοια της προσωπικότητας υποστηρίζει ότι «το δικαίωμα αυτό αποτελεί πλέγμα αγαθών που συνθέτουν την υπόσταση του προσώπου, με το οποίο είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη». Στη Γερμανία αναπτύχθηκε η θεωρία των τριών σφαιρών της προσωπικότητας: η ατομική (προστασία του ατόμου για τη διατήρηση της προσωπικότητάς του), η ιδιωτική (επιτρέπεται η πρόσβαση σ αυτή μόνο στο στενό κύκλο των προσώπων του περιβάλλοντος του ατόμου και μόνο υπό ορισμένες προϋποθέσεις) και τέλος η απόρρητη ή η μυστική (δεν αποκαλύπτεται αυτή ούτε στα πιο έμπιστα πρόσωπα) Προσβολή του δικαιώματος της προσωπικότητας Οι διάφορες προσβολές, ή διαφορετικά «επεμβάσεις» που δέχεται το πρόσωπο στις πτυχές της προσωπικότητάς του, διακρίνονται σε εσωτερικές και εξωτερικές. Ως εσωτερική προσβολή χαρακτηρίζεται αυτή που προέρχεται από o Γεωργιάδης Απόστολος, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2007, σελ o Καράκωστας Ιωάννης, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Σάκκουλας, 2005, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 9

10 το ίδιο το άτομο, ενώ ως εξωτερική αυτή που προέρχεται από τρίτα πρόσωπα. Αναλυτικότερα, η εσωτερική προσβολή δεν ορίζεται από τον Αστικό Κώδικα και αφορά το αναπαλλοτρίωτο συνταγματικό δικαίωμα του απαραβίαστου της αξίας του ανθρώπου. Αντίθετα, η εξωτερική προσβολή ρυθμίζεται μόνο στην περίπτωση που είναι παράνομη, όταν δηλαδή το παράνομο δεν αίρεται από την ύπαρξη λόγων άρσης του παράνομου χαρακτήρα. Όταν η προσβολή είναι παράνομη και υφιστάμενη, ο θιγόμενος έχει την δυνατότητα να ασκήσει ορισμένες αξιώσεις. Πιο συγκεκριμένα, έχει αξίωση για άρση της προσβολής. Αίτημα της αγωγής είναι η επαναφορά στην κατάσταση που υπήρχε πριν από την προσβολή. Η αξίωση υπόκειται σε εικοσαετή παραγραφή (ΑΚ 249) εκτός και αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη προσβολή, οπότε με κάθε προσβολή γεννιέται νέα αξίωση (ΑΚ 251). Επιπλέον, με βάση το δεύτερο εδάφιο της παρ.1 του άρθρου 57 ο θιγόμενος έχει αξίωση και για παράλειψη της προσβολής στο μέλλον. Επειδή υπάρχει βάσιμος κίνδυνος ότι θα επαναληφθεί η αγωγή, δύναται να ασκήσει αγωγή και με το αίτημα αυτό. Τέλος, υπάρχει δυνατότητα και για αξίωση προς αποζημίωση, όπου πρέπει όμως να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αδικοπραξίας. Για την άσκηση αξίωσης για ικανοποίηση ηθικής βλάβης απαιτείται να συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις. Πρέπει να ασκηθεί αυτοτελές αίτημα στο δικαστήριο και να εξεταστούν οι ειδικές περιστάσεις όπως η κοινωνική και οικονομική κατάσταση των μερών, ο βαθμός του πταίσματος του εναγομένου, η έκταση της ζημίας, οι συνθήκες τέλεσης της προσβολής και κυρίως η βαρύτητά της. Τέλος ο θιγόμενος έχει και κάποια δικαιώματα τα οποία πηγάζουν από το δικονομικό δίκαιο, όπως η άσκηση αναγνωριστικής αγωγής, η λήψη ασφαλιστικών μέτρων Ο παράνομος χαρακτήρας της προσβολής της προσωπικότητας Ο παράνομος χαρακτήρας της προσβολής της προσωπικότητας αποτελεί βασική προϋπόθεση για την προστασία της. Με εξαίρεση του δικαιώματος απαντήσεως, προκειμένου να ασκήσει ο θιγόμενος αγωγή για αποζημίωση και ικανοποίηση ηθικής βλάβης, καθώς και για άρση της προσβολής και παράλειψή της στο μέλλον, απαιτείται η προσβολή να είναι παράνομη, να μην υφίσταται δηλαδή νόμιμος λόγος παραβίασης του δικαιώματος αυτού. Στην ελληνική έννομη τάξη υποστηρίζεται από την θεωρία και συνάγεται από την τεχνολογία ότι «κάθε επέμβαση στην προσωπικότητα είναι καταρχήν παράνομη λόγω του απόλυτου χαρακτήρα του δικαιώματος». Ωστόσο, η επέμβαση στην προσωπικότητα είναι νόμιμη όταν δικαιολογείται από την o Καράκωστας Ιωάννης, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Σάκκουλας, 2005, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 10

11 συναίνεση του θύματος, από ένα προέχον ιδιωτικό ή δημόσιο συμφέρον ή από τον νόμο. Συνεπώς, με βάση τα παραπάνω ο παράνομος χαρακτήρας της επεμβάσεως είναι δεδομένος, υπό την προϋπόθεση ότι δεν συντρέχει λόγος που να δικαιολογεί την προσβολή. Πιο αναλυτικά, ο όρος «συναίνεση» αναφέρεται στην ελευθερία του ατόμου να δεχτεί ή να αρνηθεί τα δικαιώματά του. Η άρνηση δεν αφορά στο δικαίωμα καθ αυτό, αλλά στην άσκησή του σε σχέση με μια συγκεκριμένη επέμβαση. Η νομική φύση της συναίνεσης αμφισβητείται. Κατά κάποιους, η συναίνεση αποτελεί δήλωση δικαιοπρακτικής βούλησης, ενώ άλλους, πρόκειται για ενέργεια με οιονεί δικαιοπρακτικό χαρακτήρα. Η συναίνεση μπορεί να είναι ρητή ή σιωπηρή, άμεση ή έμμεση, σύμφωνη με τα άρθρα 173 και 200 του Αστικού Κώδικα. Όσον αφορά το προέχον ιδιωτικό ή δημόσιο συμφέρον, αυτό υπάρχει, όταν η «θυσία» που επιβάλλεται κρίνεται κατώτερη από το όφελος που μπορεί να αποκομίσει το κοινωνικό σύνολο ή μια ομάδα του. Η έννοια αυτή θεμελιώνεται στον ΠΚ 367 και εκφράζει την αρχή της ελευθεροτυπίας στο ιδιωτικό δίκαιο. Πηγάζει από τη προστατευόμενη, από το Σύνταγμα και τους νόμους, ελευθερία και κοινωνική αποστολή του τύπου για τη δημοσίευση ειδήσεων και γεγονότων για πρόσωπα και για την συμπεριφορά τους, εφόσον αυτά ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο. Πρόκειται για το συμφέρον του κοινού για πληροφόρηση Η έκταση της αξίωσης για σεβασμό της προσωπικότητας Κάθε άνθρωπος είναι φορέας του δικαιώματος του της προσωπικότητας και δύναται να περιχαράσσει την κοινωνική του παρουσία. Με άλλα λόγια, είναι ελεύθερος να επιλέξει ποιες πτυχές του χαρακτήρα του θα αποκαλύψει σε τρίτους, ποια θα είναι η εικόνα του στο κοινωνικό σύνολο. Ωστόσο η ελευθερία αυτή θα πρέπει να δεχτούμε ότι είναι σύμφυτη με ορισμένους περιορισμούς. Οφείλει να ανέχεται ορισμένες επεμβάσεις οι οποίες είναι άμεσα συνδεδεμένες με τον τρόπο ζωής του. Βρισκόμενος σε έναν δημόσιο χώρο, πρέπει να αποδεχτεί το γεγονός ότι μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο σχολιασμού τρίτων, οι οποίοι ενδεχομένως τον βλέπουν και τον ακούν. Παρατηρούμε, επομένως, ότι η έκταση της αξιώσεως για σεβασμό της προσωπικότητας σχετίζεται με το ίδιο το πρόσωπο και την δραστηριότητα του. Αυτό ισχύει κυρίως για πρόσωπα τα οποία ασκούν δημόσιο λειτούργημα, ανήκουν στον πολιτικό χώρο ή στα λεγόμενα πρόσωπα της επικαιρότητας. o Καράκωστας Ιωάννης, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Σάκκουλας, 2005, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ 2.1. Η έννοια του ιδιωτικού βίου Από την ανάγκη «απομόνωσης» και τήρησης «προσωπικής απόστασης» του ανθρώπου ως την νομική διατύπωση της έννοιας του ιδιωτικού βίου μεσολάβησαν πολλά γεγονότα. Οι πρώτες απόπειρες της θεωρίας να προσδώσει ένα περιεχόμενο στην έννοια αυτή ξενκίνησαν από την Γερμανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής καθώς και από την Γαλλία. Διαμορφώθηκε με αυτόν τον τρόπο μια νέα κατηγορία δικαιωμάτων που θεωρήθηκαν ως εκφάνσεις του δικαιώματος της προσωπικότητας (Personlichkeitsrecht). Η δημοσιότητα λοιπόν πάνω σε ιδιωτικής φύσης και προσωπικού ενδιαφέροντος θέματα αποτελεί προσβολή της προσωπικότητας. Η Ιδιωτική ζωή είναι ένα άυλο αγαθό που χρήζει προστασίας. Περιλαμβάνει τους χώρους όπου κινείται και ζει το άτομο, τις δραστηριότητες, τα διανοήματά και τα συναισθήματά του, καθετί που επιθυμεί να διαφυλάξει από τη δημοσιότητα και το δίκαιο κρίνει ως άξιο προστασίας Ορισμός του δημόσιου προσώπου Σύμφωνα με την θεώρηση του W. Prosser, ως δημόσιο χαρακτηρίζεται το πρόσωπο το οποίο με τα επιτεύγματά του, τη φήμη του, τον τρόπο ζωής του, την επιλογή του επαγγέλματός του, κάνει το κοινό να ενδιαφέρεται θεμιτά για τις δραστηριότητές, τις υποθέσεις και το χαρακτήρα του. Βιώνοντας στην εποχή της κυριαρχίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης, της τεχνολογίας και της πληροφορίας, η έννοια αυτή έρχεται ολοένα και σε μεγαλύτερο βαθμό στο προσκήνιο. Ορισμένα, λοιπόν, πρόσωπα βρίσκονται στο φως της επικαιρότητας, και η παρακολούθηση της ζωής τους και η συλλογή πληροφοριών για αυτήν αποκτά μια ιδιαίτερη σημασία για τους υπόλοιπους αφανείς. Τα πρόσωπα αυτά ονομάζονται δημόσια και μπορεί να λειτουργούν για το σύνολο ακόμα και ως παράδειγμα προς ομοίωση. Η γερμανική επιστήμη διατυπώνει και χρησιμοποιεί ευρύτατα τον όρο Zeitgeschichte που σημαίνει «επικαιρική ιστορία» και αποδόθηκε στην ελληνική γλώσσα ως επικαιρότητα. Αφορμή για την ανάπτυξη αυτής έδωσε η διάταξη του γερμανικού νόμου (περί πνευματικής ιδιοκτησίας των έργων o Καράκωστας Ιωάννης, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Σάκκουλας, 2005, σελ. 260 o Μαυριάς Κώστας, Το συνταγματικό δικαίωμα του ιδιωτικού βίου, Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1982, σελ.53-57, o Peter Shaor, Das Ende der Privatsphaere o Charles Sykes, The end of privacy ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 12

13 πλαστικών τεχνών και φωτογραφίας της ) που στα ελληνικά αποδίδεται ως εξής: «Άνευ της κατά την παρ. 22(5) απαιτούμενης συναινέσεως επιτρέπεται να διανεμηθούν ή εκτεθούν εις το κοινό εικόνες από την περιοχή της Zeitgeschichte.» Σύμφωνα με αυτή τη διάταξη του γερμανικού νόμου, επιτρέπεται η δημοσίευση της εικόνας ενός προσώπου χωρίς τη συναίνεση του εικονιζόμενου, εφ όσον βέβαια αυτό το πρόσωπο ανήκει στην επικαιρότητα. Στην κατηγορία των δημόσιων προσώπων ανήκουν κυρίως πρόσωπα των οποίων η δραστηριότητα έχει ένα γενικότερο ενδιαφέρον. Πρόκειται, επομένως, κυρίως για αθλητές, πρόσωπα που ασκούν δημόσια αξιώματα, καλλιτέχνες, ηθοποιούς, εφευρέτες, επιστήμονες. Υπάρχουν όμως και πρόσωπα τα οποία απασχολούν την επικαιρότητα λόγω ενός εκτάκτου γεγονότος. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι o Horst Neumann-Duesberg διέκρινε τα πρόσωπα σε δύο κατηγορίες, σε «σχετικά» και σε «απόλυτα» επίκαιρα πρόσωπα. Πιο συγκεκριμένα, ως πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας (absolute Personen der Zeitgeschichte) χαρακτηρίζονται πρόσωπα που συγκρατούν τον ενδιαφέρον της κοινής γνώμης, ακόμα και μετά την αποχώρησή τους από το προσκήνιο της επικαιρότητας και τελικά δεν αποστερούνται ποτέ εντελώς την μειωμένη σφαίρα του ιδιωτικού τους απορρήτου. Κατέχουν συνήθως μια εξέθουσα θέση στο δημόσιο βίο όπως οι πολιτικοί και οι αρχηγοί κρατών είτε ασκούν δραστηριότα μεγάλης σημασίας για το κοινωνικό σύνολο, όπως λόγου χάρη οι καλλιτέχνες, οι συγγραφείς και μεγάλοι οικονομικοί παράγοντες. Επιπλέον στην κατηγορία αυτή ανήκουν και οι εστεμμένοι. Τα πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας, διακρίνονται περαιτέρω σε πρόσωπα «γενικού» και «περιορισμένου» ενδιαφέροντος, αφού τα γεγονότα που δημοσιεύονται δεν είναι ίδια για όλους. Τα πρόσωπα «γενικού ενδιαφέροντος» οφείλουν να ανέχονται τη δημοσίευση γεγονότων ακόμη και του ιδιωτικού τους βίου με τον όρο ότι αυτά αφορούν απλώς είτε άμεσα είτε έμμεσα στην ιδιότητα ή το λειτούργημα εξαιτίας των οποίων κατέστησαν πρόσωπα αυτής της κατηγορίας. Απεναντίας, για τα πρόσωπα «περιορισμένου ενδιαφέροντος» κυριαρχεί η άποψη ότι η δημοσίευση εκφάνσεων της ιδιωτικής τους ζωής αφορά μόνο εκείνες που συνδέονται άμεσα με την ιδιότητά τους. Υποστηρίζεται ότι όσο πιο υψηλή θέση κατέχουν τα πρόσωπα στο δημόσιο βίο τους τόσο πιο περιορισμένη είναι η σφαίρα του απορρήτου τους και τόσο περισσότερο είναι υποχρεωμένοι να ανέχονται προσβολές κατά της ιδιωτικής τους ζωής. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν και τα πρόσωπα σχετικής επικαιρότητας, τα οποία κεντρίζουν το ενδιαφέρον του κοινού λόγω ενός εξαιρετικού και τυχαίου ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 13

14 γεγονότος. Για παράδειγμα ως πρόσωπο σχετικής επικαιρότητας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το θύμα ενός εγκλήματος. Τα πρόσωπα αυτά προσελκύουν δηλαδή το φως της δημοσιότητας εκούσια ή ακούσια με αφορμή ένα γεγονός απότοκο της δικής τους δραστηριότητας ή τρίτων. Προκειμένου να εξακριβώσουμε αν ένα πρόσωπο είναι δημόσιο, αξίζει να ακολουθήσουμε μεθοδολογικά τα παρακάτω βήματα: Δεν περιοριζόμαστε μόνο σε «διασημότητες». Ο αυτοπροσδιορισμός των προσώπων ως «δημόσια». Εξέταση του κριτηρίου του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος. Εξέταση του δικαιώματος στην ανωνυμία και κατά πόσο αυτό συντρέχει για το συγκεκριμένο πρόσωπο. Εξετάζεται αν το πρόσωπο είχε υποστεί στο παρελθόν παρόμοιες επεμβάσεις στην σφαίρα της προσωπικότητάς του. Ωστόσο, όσον αφορά τα πρόσωπα αυτά τίθενται πολλά ερωτήματα. Είναι θεμιτή η ανάγκη πληροφόρησης του κοινού, ποιες δραστηριότητές του σχετίζονται πράγματι με το κοινωνικό σύνολο, ποια η τύχη της προσωπική ζωής των οικείων προσώπων του; Σχετικά με το τελευταίο ερώτημα διατυπώνονται δύο διαφορετικές απόψεις. Κατά μία άποψη θεωρείται ότι η οικογένεια υφίσταται μια θεμιτή μείωση της ιδιωτικής της σφαίρας ενώ κατά μια δεύτερη άποψη θα πρέπει να γίνεται διάκριση αν πρόκειται για πρόσωπο σχετικής ή απόλυτης δραστηριότητας. Οπωσδήποτε το ζήτημα ερίζετε. Αξιοσημείωτο είναι να ενασχοληθούμε με το ζήτημα ποιες δραστηριότητες θεωρούνται ως ιδιωτικές και ποιες ως δημόσιες. Η πολιτική, και κάθε δραστηριότητα που ενέχει δημόσιο χαρακτήρα και το στοιχείο της δημοσιότητας υποστηρίζεται ότι ανήκει στο δημόσιο βίο. Στον αντίποδα βρίσκονται η οικογενειακή ζωή, οι διακοπές, η ψυχαγωγία και ό,τι συγκαταλέγεται στο πεδίο της ιδιωτικής δράσης. Τα όρια φυσικά στην διάκριση αυτή δεν είναι πάντοτε σαφή, καθώς η σφαίρα του δημοσίου και του ιδιωτικού πολλές φορές συμπλέκονται. Επιπροσθέτως υποστηρίζεται η άποψη ότι θεμιτή δεν είναι μόνο η δημοσίευση πληροφοριών που αφορούν τα πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας, αλλά και η άσκηση κριτικής στις ενέργειες στις οποίες προβαίνουν. Υπέρ της άποψης αυτής υπάρχει και σχετική νομολογία, σύμφωνα με την οποία «σε μια δημοκρατική κοινωνία, το άτομο το οποίο αποφασίζει να αναλάβει οποιαδήποτε θέση που θεωρείται ή μπορεί να θεωρηθεί ότι αφορά το δημόσιο βίο, υπόκειται στον ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 14

15 αμείλικτο έλεγχο του τύπου, τον οποίο, εφόσον δε θίγει ανεπίτρεπτα την τιμή ή την υπόληψή του, είναι υποχρεωμένο να ανεχθεί». Η άσκηση κριτικής σε βάρος πολιτικών προσώπων έχει απασχολήσει και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Στην υπόθεση Lingens το δικαστήριο έκρινε ότι με την απόφαση του αυστριακού δικαστηρίου, το οποίο καταδίκασε το δημοσιογράφο Lingens για δυσφήμηση εις βάρος του Καγκελάριου Kreisky, παρέβη το άρθρο 10 της Σύμβασης της Ρώμης κατά το οποίο «παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως»7. Και τούτο διότι η ιδιότητα του πολιτικού δικαιολογεί την άσκηση μέχρι και δριμείας κριτικής η οποία στην εξεταζόμενη υπόθεση δε συνιστά προσωπική επίθεση όπως έκρινε το αυστριακό δικαστήριο. Είναι γνωστό ότι από το 1964 και έπειτα εισήλθε στο αμερικανικό δίκαιο η έννοια των δημόσιων λειτουργών (public officials), με την οποία εντοπίστηκε και η πρώτη απόκλιση από την αρχή της γνήσιας αντικειμενικής ευθύνης του τύπου στη δυσφήμηση, με την υπόθεση New York Times n. Sullivan. Έκτοτε, δεν υφίσταται υποχρέωση αποζημίωσης εκ μέρους του τύπου, αν αυτός προβεί σε κριτική προσώπων αυτής της κατηγορίας, εκτός βέβαια αν ο συντάκτης ενήργησε εκ προθέσεως, δηλαδή αν γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει το ψευδές του ισχυρισμού του ή αδιαφόρησε για την ύπαρξη αναλήθειας.(«actual malice, that is with knowledge that it was false or not»). Μετά την παρέλευση τριετίας από την εκδίκαση αυτής της υποθέσεως, το Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο διεύρυνε το πεδίο εφαρμογής αυτής της ρύθμισης περιλαμβάνοντας πέρα από τους δημόσιους λειτουργούς και όσους ήταν υποψήφιοι για δημόσια αξιώματα, τα δημόσια πρόσωπα (public figures), τα οποία προσελκύουν το ενδιαφέρον του κοινού λόγω της θέσης ή κάποιας ιδιότητάς τους. Το Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο στο πλαίσιο της δυσφημίσεως προέβη σε διαβάθμιση της ευθύνης, ανάλογα με το αν ο ενάγων μπορεί να ενταχθεί στην κατηγορία των δημόσιων προσώπων. Η διαβάθμιση αυτή αν και αποδείχτηκε ανεφάρμοστη, οδήγησε στην περαιτέρω διάκριση μεταξύ προσώπων απόλυτης δημοσιότητας (all purpose public figures) και προσώπων τα οποία γίνονται διάσημα εξαιτίας ειδικής περίστασης. Η διάκριση αυτή εφαρμόζεται στο αδίκημα της δυσφημίσεως Η έννοια του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος Υποστηρίζεται ότι για τα πρόσωπα της επικαιρότητας υφίσταται δικαιολογημένο ενδιαφέρον του κοινού να έχει πλήρη γνώση και εικόνα για την προσωπική ζωή τους και την εξέλιξή της. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη τα πρόσωπα οφείλουν ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 15

16 να ανέχονται επεμβάσεις στη σφαίρα της ιδιωτικής τους ζωής οι οποίες δικαιολογούνται από το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Με βάση την νομολογία «οι δημοσιογράφοι μπορούν να δημοσιεύουν ή να μεταδίδουν ειδήσεις, εικόνες από την ιδιωτική ζωή και σχόλια, για την σχετική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού, ακόμα και σκωπτικούς χαρακτηρισμούς για τα πρόσωπα αυτά, χωρίς αυτό να συνιστά μη σύννομη προσβολή της προσωπικότητάς τους ή παραβίαση των κανόνων δεοντολογίας, αφού είναι αναντίρρητο ότι κάθε επικριτική εκπομπή ή δημοσίευμα δημιουργεί αναπόφευκτα δυσμενείς εντυπώσεις σε βάρος των δημόσιων αυτών προσώπων». Η έννοια του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος θεμελιώνεται στον ΠΚ 367 και εκφράζει την αρχή της ελευθεροτυπίας στο ιδιωτικό δίκαιο. Σύμφωνα με τον ΠΚ 367 «δεν αποτελεί άδικη: (α) οι δυσμενείς κρίσεις για επιστημονικές, καλλιτεχνικές ή επαγγελματικές εργασίες (β) οι δυσμενείς εκφράσεις που περιέχονται σε έγγραφο δημόσιας αρχής για αντικείμενα που ανάγονται στον κύκλο της υπηρεσίας της, καθώς και (γ) οι εκδηλώσεις που γίνονται για την εκτέλεση νομίμων καθηκόντων, την άσκηση νόμιμης εξουσίας ή για τη φύλαξη (προστασία) δικαιώματος ή από άλλο δικαιολογημένο ενδιαφέρον ή (δ) σε ανάλογες περιπτώσεις. Δικαιολογημένο συμφέρον υπάρχει, όταν η «θυσία» που επιβάλλεται κρίνεται κατώτερη από το όφελος που μπορεί να αποκομίσει το κοινωνικό σύνολο ή μια ομάδα του. Ενδιαφέρον που πηγάζει από τη προστατευόμενη από το Σύνταγμα και τους νόμους ελευθερία και κοινωνική αποστολή του τύπου έχουν και τα πρόσωπα που συνδέονται με τη λειτουργία του για τη δημοσίευση ειδήσεων και γεγονότων για πρόσωπα και για την συμπεριφορά τους που ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο. Εξ αυτού του λόγου γίνεται δεκτό ότι μπορεί να προβαίνουν σε δημοσιεύσεις με δυσμενείς χαρακτηρισμούς και οξεία κριτική Νομολογιακά παραδείγματα o 38/1968 ΒΟΥΛΕΥΜΑ Πλημμελειοδικείου Καρδίτσας Υπόθεση μοιχείας (Ποινικά Χρονικά 1968, σελ. 504) Δημοσιεύτηκε στον τύπο άρθρο το οποίο αναφερόταν σε πράξη μοιχείας ενός φυσικού προσώπου. Το δημοσίευμα εμπεριείχε γεγονότα που έλαβαν χώρα δημοσίως και αφορούσαν στη σεξουαλική ελευθερία φυσικού o Καράκωστας Ιωάννης, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Σάκκουλας, 2005, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 16

17 προσώπου. Το φυσικό πρόσωπο άσκησε αγωγή κατά της εφημερίδας για προσβολή της προσωπικότητάς της. Το δικαστήριο σε βούλευμά το ισχυρίστηκε ότι συνέβησαν κωμικοτραγικά γεγονότα και σχετίζονταν με την πράξη μοιχείας του προσώπου και λόγω του ότι συνέβησαν δημοσίως εξέπεσαν από την σφαίρα της ιδιωτικής ζωής της μηνύτριας και προκάλεσαν το ενδιαφέρον του κοινού. Ο τύπος λόγω της ιδιότητας του ως πληροφοριοδότη του κοινού, ανταποκρίθηκε στο αίτημα για πληροφόρηση και προέβη σε δημοσίευση των γεγονότων. Επομένως οι κατηγορούμενοι έπραξαν με βάση το δικαιολογημένο ενδιαφέρον, λόγος που αίρει το άδικο κατά το άρθρο 367 ΠΚ. o ΑΠ 563/1977 Υπόθεση αρχηγού ΚΥΠ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (Ποινικά Χρονικά 1977, σελ. 860) Σε περιοδικό δημοσιεύτηκαν πληροφορίες και για εταιρεία η οποία, κατά το δημοσίευμα, επέτυχε τη σύναψη σύμβασης κατασκευής εργοστασίου δωροδοκώντας κρατικούς υπαλλήλους, μεταξύ άλλων και στην Ελλάδα. Το δημοσίευμα στηρίχθηκε σε δημοσιεύματα αλλοδαπών εφημερίδων, οι οποίες υποστήριζαν ότι Έλληνας στρατηγός υπόδικος στις φυλακές Κορυδαλλού είχε δωροδοκηθεί από την συγκεκριμένη εταιρεία. Το περιοδικό επεδείκνυε στον εισαγγελέα συγκεκριμένο φυσικό πρόσωπο το οποίο ήταν αρχηγός της ΚΥΠ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, έγκλειστος στις φυλακές και με την ιδιότητα του στρατηγού και, κατά τους εκδότες δωροδοκήθηκε. Το φυσικό πρόσωπο που αναφερόταν στο άρθρο στράφηκε δικαστικά κατά του εκδότη για προσβολή της τιμής του (δυσφήμιση ή εξύβριση). Το δικαστήριο απεφάνθη ότι δεν συντρέχει ζήτημα προσβολής της τιμής του φυσικού προσώπου στηριζόμενο στο δικαιολογημένο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για το συγκεκριμένο περιστατικό, το οποίο ενδιαφέρον ήταν και διεθνές, ακριβώς λόγω των αλλοδαπών δημοσιευμάτων. o ΑΠ 563/1977 Υπόθεση αρχηγού ΚΥΠ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (Ποινικά Χρονικά 1977, σελ. 860) Εκδίδεται φύλλο εφημερίδας που εμπεριέχει άρθρο τιτλοφορούμενο «Το πολιτικό απόβλητο της Βουλής» με οξύ περιεχόμενο και αναφέρεται επωνύμως σε συγκεκριμένο βουλευτή. Ο τελευταίος Στρέφεται κατά του εκδότη και του συντάκτη και ζητά από το πρωτοβάθμιο ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 17

18 δικαστήριο χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη και δικαιώνεται. Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο δικαιώνει εκ νέου το βουλευτή. Η Α.Ε. εφημερίδα ασκεί αναίρεση ενώπιον του ΑΠ. Ο ΑΠ αναλύει το περιεχόμενο του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος του α. 367 ΠΚ που αίρει το άδικο των συμπεριφορών που προβλέπονται στα α. 361 και362 ΠΚ. Επικαλείται την ελευθερία του τύπου και την αποστολή του που έγκειται στην πληροφόρηση, ενημέρωση και σχολιασμό προς όφελος του κοινού, αποστολή που βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στις περιπτώσεις που το κοινό έχει ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον να πληροφορηθεί. Συνεχίζοντας, ορίζει η απόφαση ότι στο παραπάνω πλαίσιο είναι επιτρεπτά δημοσιεύματα για την κατατόπιση του κοινού συνοδευόμενα και από ακόμη οξεία κριτική και δυσμενείς χαρακτηρισμούς για τα πρόσωπα στα οποία αναφέρονται. Όριο ωστόσο τη άρσης του αδίκου είναι το ψευδές του γεγονότος και η ύπαρξη σκοπού εξύβρισης. ηλαδή επί συκοφαντικής δυσφήμησης ή όταν από τον τρόπο και τις περιστάσεις προκύπτει σκοπός εξύβριση όταν δηλαδή υπάρχει σκοπός κατευθυνόμενος ειδικά στην προσβολή της τιμής, η πράξη παραμένει και τελειωτικά άδικη. Ο εκδότης ή ο συντάκτης υπέχουν ποινική ευθύνη όταν δεν κινούνται στα πλαίσια του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος αλλά στρέφονται αποκλειστικά έναντι της τιμής του προσώπου, πράγμα που συνέβη και στην προκείμενη περίπτωση κατά τον ΑΠ. Συνεπώς δεν αίρεται το άδικο διότι δεν συντρέχει δικαιολογημένο ενδιαφέρον αλλά σκοπός εξύβρισης. o Η Υπόθεση Καρολίνας του Μονακό κατά Γερμανίας (2004) Το Ευρωπαϊκό δικαστήριο δικαιωμάτων του ανθρώπου καταδίκασε τη Γερμανία, ανατρέποντας απόφαση του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Κάρσλούης, στο οποίο είχε προσφύγει η Καρολίνα με συνταγματική προσφυγή. Στο επίκεντρο της αποφάσεως βρισκόταν η δημοσίευση, από το 1993 ως το 1997, πάνω από πενήντα φωτογραφιών της καθημερινής ζωής της Καρολίνας του Μονακό, σε λαϊκά περιοδικά μεγάλης κυκλοφορίας της Γερμανίας, (Bunte Neue Post etc). Καμία από τις εικόνες δεν ήταν σκανδαλοθηρική και με τα σχόλια κάτω από αυτές υπήρχε ευμενές κλίμα για την Καρολίνα. Για τη δημοσίευση αυτών των φωτογραφιών η Καρολίνα προσέφυγε στα γερμανικά δικαστήρια επικαλούμενη προσβολή : άρθρα 2 παρ.1 και 1 παρ1 του ΓερμΣ και επίσης της ιδιωτικής ζωής και της εικόνας της, όπως αυτές προστατεύονται από τα άρθρα 22 του Γερμανικού νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Η Καρολίνα, ως δημόσιο πρόσωπο, εντάχθηκε από το πρωτοδικείο, στην κατηγορία «των απόλυτων προσωπικοτήτων της σύγχρονης ιστορίας». Το ίδιο και το Εφετείο. Το Ομοσπονδιακό αναιρετικό δικαίωσε εν μέρει την Καρολίνα, δεχόμενο, ότι ακόμη και έξω από το σπίτι τους, οι «απόλυτες προσωπικότητες της σύγχρονης ιστορίας»51δικαιούνται κάποιας προστασίας ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 18

19 της προσωπικότητάς τους, αν έχουν αποσυρθεί σε απομονωμένο χώρο, δηλαδή όταν ήταν αντικειμενικά προφανές ότι ήθελαν ν αποφύγουν το αδιάκριτο βλέμμα τρίτων. Το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας, στο οποίο προσέφυγε η Καρολίνα βρέθηκε αντιμέτωπο με μια περίπτωση κλασσικής σύγκρουση ατομικών δικαιωμάτων: της ελευθερίας της έκφρασης με την προστασία της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ 3.1. ΜΜΕ και δικαίωμα στην προσωπικότητα Η τιμή, η ιδιωτική ζωή, εικόνα, ο γραπτός και ο προφορικός λόγος και η σφαίρα του απορρήτου είναι έννομα αγαθά που ανήκουν στην σφαίρα της προσωπικότητας του ατόμου και αρκετά συχνά προσβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Υπάρχουν δύο τρόποι προσβολής, είτε μέσω της δημοσιεύσεως, δηλαδή της χρησιμοποιήσεως και διαδόσεως από τα ΜΜΕ προσβλητικών πληροφοριών εικόνων και κρίσεων, είτε θίγονται με την διενέργεια δημοσιογραφικής έρευνας. Η προσβολή της τιμής, του ιδιωτικού βίου και της εικόνας του προσώπου χαρακτηρίζονται ως τυπικές περιπτώσεις προσβολής της προσωπικότητας. Ειδικότερα, η προσβολή της τιμής προστατεύεται και μέσω του Ποινικού Δικαίου με βάση τα άρθρα 361 επόμενα. Η ελευθερία των ΜΜΕ προσβάλλει τόσο την εξωτερική τιμή όσο και την εσωτερική. Κυρίως, όμως, θίγεται η κοινωνική υπόληψη του ατόμου, η αναγνώρισή του, η καλή του φήμη, το όνομά του. Σίφωνα με την νομολογία «είναι επιτρεπτά δημοσιεύματα για την πληροφόρηση, ενημέρωση, και κατατόπιση του κοινού, συνοδευόμενα και από οξεία ακόμα κριτική και δυσμενείς χαρακτηρισμούς των προσώπων στα οποία αναφέρονται. Και στην περίπτωση όμως αυτή, ο άδικος χαρακτήρας της εξυβριστικής ή δυσφημιστικής εκδήλωσης δεν αίρεται και συνεπώς παραμένει η παρανομία ως συστατικό στοιχείο της αδικοπραξίας, όταν η ως άνω εκδήλωση αποτελεί συκοφαντική δυσφήμιση ή όταν από τον τρόπο και τις περιστάσεις που έγινε αυτή προκύπτει σκοπός εξύβρισης, δηλαδή σκοπός που κατευθύνεται ειδικώς σε προσβολή της τιμής άλλου, με αμφισβήτηση της τιμής ή κοινωνικής αξίας του προσώπου ή με περιφρόνηση αυτού». o Καράκωστας Ιωάννης, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Σάκκουλας, 2005, σελ. 233, 244 ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 19

20 Από την άλλη πλευρά ο ιδιωτικός βίος προσβάλλεται και μόνο από την διεξαγωγή δημοσιογραφικής έρευνας. Ως προσβολές θεωρούνται οι επεμβάσεις με τις οποίες παραβιάζονται τα όρια του ιδιωτικού βίου, για παράδειγμα η συστηματική παρακολούθηση, η υποκλοπή ιδιωτικών συζητήσεων μέσω τεχνικών εγκαταστάσεων κάθε είδους, η μυστική φωτογράφηση σε ιδιωτικούς χώρους, η αποκάλυψη πτυχών της ιδιωτικής ζωής από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Καταρχήν η διάδοση περιστατικών από την ιδιωτική ζωή ενός προσώπου συνιστά παράνομη συμπεριφορά. Η προσβολή του δικαιώματος του ιδιωτικού βίου δικαιολογείται μόνο όταν υπάρχει δικαιολογημένο συμφέρον. Σημειώνεται ωστόσο ότι το ενδιαφέρον πληροφόρησης θα πρέπει να υπερβαίνει το συμφέρον κατοχυρώσεως της ιδιωτικής ζωής του θιγόμενου, όπως συμβαίνει στην περίπτωση που οι πληροφορίες αφορούν τον ιδιωτικό βίο προσώπων της επικαιρότητας ή σχετίζονται με θέματα που αφορούν το κοινωνικό σύνολο ή μερίδα αυτού Τύπος και δικαίωμα της προσωπικότητας Η ελευθερία του τύπου κατοχυρώνεται στο άρθρο 14 του Συντάγματος. Οι έννοιες «ελευθερία του τύπου» και «ελευθεροτυπία» είναι ταυτόσημες και υπάγονται στον όρο «ελευθερία της πνευματικής κινήσεως». Η παράγραφος 1 του άρθρου 14 του Συντάγματος διακηρύσσει την αρχή της ελευθερίας της πνευματικής κινήσεως γενικά από τη μια πλευρά και ειδικά του τύπου από την άλλη, «καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του κράτους». Η ελευθερία του τύπου έχει συνεπώς διπλή φύση, κατοχυρώνεται τόσο ως δικαίωμα όσο και ως θεσμική εγγύηση. Η ελευθερία του τύπου, όπως αυτή κατοχυρώνεται από το ισχύον ελληνικό Σύνταγμα, περιλαμβάνει: α) την ελευθερία συλλογής, επιλογής και επεξεργασίας πληροφοριών και πάσης φύσεως στοιχείων, β) την ελευθερία συντάξεως, εκτυπώσεως, κυκλοφορίας, διανομής εντύπων στο εσωτερικό και το εξωτερικό, γ) την ελευθερία της (με κάθε μέσο) δημοσιεύσεως ειδήσεων, σχολίων, πληροφοριών, διαφημίσεων κ.τ.λ. και τις συναφείς ελευθερίες ιδρύσεως και λειτουργίας επιχειρήσεων τύπου, επιλογής και ασκήσεως του δημοσιογραφικού επαγγέλματος και άλλων συναφών επαγγελμάτων, καθώς και την ελευθερία ιδρύσεως και λειτουργίας δημοσιογραφικών και άλλων συναφών οργανώσεων. Ωστόσο η ελευθερία του τύπου δεν είναι απεριόριστη. Στο Σύνταγμα ορίζεται o Καράκωστας Ιωάννης, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Σάκκουλας, 2005, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 20

21 ότι αυτή ασκείται «τηρώντας τους νόμους του κράτους» ενώ παράλληλα οφείλει να σέβεται το δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Δεν είναι όμως λίγες οι φορές που η ελευθεροτυπία συγκρούεται με το δικαίωμα της προσωπικότητας. Για αυτόν τον λόγο παρέχονται ορισμένα μέσα προστασίας στο πρόσωπο που θίγεται. Συνοπτικά, ο προσβαλλόμενος διαθέτει το δικαίωμα απαντήσεως, να εκθέσει δηλαδή την επί του θέματος άποψή του στην ίδια εφημερίδα ή περιοδικό. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνεται στις περισσότερες ευρωπαϊκές νομοθεσίες. Στην ελληνική έννομη τάξη κατοχυρώνεται στο άρθρο 14 παρ. 5 του Συντάγματος. Παράλληλα, ο θιγόμενος δύναται να ασκήσει αγωγή για άρση της προσβολής και παράλειψή της στο μέλλον καθώς και τις αγωγές περί αποζημιώσεως Διαφήμιση και δικαίωμα της προσωπικότητας Με βάση το ν. 2328/95 άρθρο 3 παρ. 1β ορίζεται ότι οι διαφημίσεις των ραδιοτηλεοπτικών και σταθμών πρέπει να σέβονται την προσωπικότητα, την τιμή, την υπόληψη, τον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο, την επαγγελματική ή άλλη συναφή δραστηριότητα κάθε προσώπου ή την εικόνα του ή το όνομά του καθώς και τα στοιχεία της ταυτότητάς του. Η χρήση της εικόνας ενός προσώπου για διαφημιστικούς λόγους συνιστά παράνομη προσβολή της προσωπικότητας ακόμα και όταν δεν μειώνεται η τιμή του προσώπου. Ειδικότερα το δικαίωμα της ιδίας εικόνας συνίσταται στην εξουσία του ατόμου να αποφασίζει για την αποτύπωση, διάδοση ή δημόσια έκθεση της εξωτερικής απεικόνισης της μορφής του. Επιπλέον, αξιοσημείωτο είναι ότι η ελληνική νομολογία έχει αναγνωρίσει ότι η χρησιμοποίηση στοιχείων της προσωπικότητας για διαφημιστικούς και εμπορικούς λόγους συνιστά προσβολή της προσωπικότητάς του Διαδίκτυο και δικαίωμα της προσωπικότητας Κάθε πρόσωπο ως χρήστης του διαδικτύου πολλές φορές αποφασίζει την αυτοέκθεσή του στον ψηφιακό αυτό κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο συναποφασίζει και τη διάθεση των στοιχείων της προσωπικότητάς του στην κοινή χρήση και θέαση. Με βάση τα σημερινά τεχνικά δεδομένα με την συμμετοχή του προσώπου στο διαδίκτυο παραιτείται a priori της προστασίας του της ιδιωτικής του σφαίρας όσον αφορά τα προστατευόμενα αγαθά που ο ίδιο κατέστησε κοινόχρηστα. Επομένως το πρόσωπο συναινεί κατά κάποιον τρόπο να βρίσκεται εκτός της σφαίρας της δικανικής προστασίας και κατά συνέπεια αναλαμβάνει την υποχρέωση να μην ασκήσει τα ενδεδειγμένα μέσα o Καράκωστας Ιωάννης, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Σάκκουλας, 2005, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 21

22 προστασίας του. Ωστόσο, απαραίτητο είναι να αναφερθούν δύο εγγενείς περιορισμοί. Το πρόσωπο δεν χάνει το δικαίωμα του στην ανθρώπινη αξία, καθώς πρόκειται για ένα αναπαλλοτρίωτο, ανεπίδεκτο διάθεσης και παραίτησης δικαίωμα. Επιπλέον ο ζημιώσαντας δεν απαλλάσσεται από την ευθύνη του στην περίπτωση που βλάφθηκαν αγαθά του χρήστη που δεν τέθηκαν σε κοινοκτησία μέσω του διαδικτύου. Ο αυτοπροσδιορισμός του προσώπου λειτουργεί ως κριτήριο της ευθύνης Υπηρεσίες κοινωνικής δικτυώσεως Αρχικός στόχος της δημιουργίας του διαδικτύου ήταν να συλλέγει πληροφορίες, έτσι ώστε αυτές να είναι προσιτές σε όλους. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια το διαδίκτυο λειτουργεί και ως μέσο επικοινωνίας, εκπαιδεύσεως, αγοράς και τραπεζικών συναλλαγών. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο συλλέκτη πληροφοριών όλων των εποχών. Συνεπώς εκτός από τα ευεργετικά οφέλη του στην πληροφόρηση, ενέχει πολλούς κινδύνους για τα πρόσωπα και συγκεκριμένα για την ιδιωτικότητά τους, την προσωπικότητά τους. Βασικό στοιχείο που θα πρέπει να αναλογιστεί κανείς είναι το γεγονός ότι η πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι δωρεάν. Τα έξοδα λειτουργίας των ιστοσελίδων καλύπτονται από διαφημιστικούς και εμπορικούς παράγοντες. Παρακολουθείται η συμπεριφορά του χρήστη στο διαδίκτυο και τα καταγεγραμμένα δεδομένα χρησιμοποιούνται για εμπορικούς κυρίως σκοπούς. Συγκεκριμένα οι φορείς παροχής συνδέσεως και πληροφοριών δύνανται να έχουν γνώση ποιους διαδικτυακούς τόπους επισκέπτεται ένας συγκεκριμένος χρήστης και ποια προσωπικά του στοιχεία έδωσε αυτός. Μια απλή επίσκεψη σε μια σελίδα, παρέχει αρκετές πληροφορίες στον ιδιοκτήτη του επισκεπτόμενου ιστοχώρου. Επιπλέον οι μηχανές αναζήτησης συλλέγουν και ερευνούν στοιχεία για ένα άτομο από διάφορες ιστοσελίδες. Σύμφωνα με έρευνα είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο μόνο 5% των μηνυμάτων που μεταφέρονται σε δίκτυα επικοινωνιών προωθείται στις ηλεκτρονικές θυρίδες των χρηστών, ενώ το 95% αποκόπτεται ως αζήτητη επικοινωνία από τους παρόχους υπηρεσιών του διαδικτύου. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι οι εργοδότες παρακολουθούν τους διαδικτυακούς τόπους που επισκέφτηκαν οι εργαζόμενοι τους σε μια επιχείρηση και μπορούν να λαμβάνουν γνώση των μηνυμάτων που αυτός λαμβάνει στην επαγγελματική ηλεκτρονική του διεύθυνση. o Καράκωστας Ιωάννης, Το δίκαιο των ΜΜΕ, Σάκκουλας, 2005, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 22

23 Παρατηρούμε, λοιπόν, πως στο διαδίκτυο είναι αποθηκευμένα προσωπικά στοιχεία όπως ο αριθμός διαβατηρίου ή ταυτότητας, τα δακτυλικά αποτυπώματα, ο αριθμός της πιστωτικής κάρτας, το ιστορικό των αγορών, οι επισκέψεις του κάθε χρήστη, το προφίλ του σε μια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτυώσεως, οι σκέψεις του σε ένα ιστολόγιο. Η ραγδαία αυτή εξάπλωση του διαδικτύου αποτελεί μια νέα πρόκληση για την προστασία της ιδιωτικότητας, ενώ ένας νέος όρος που εμφανίζεται είναι «η πληροφοριακή ιδιωτικότητα» (information privacy). Όσον αφορά τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτυώσεως, το άτομο διαμορφώνει ένα προσωπικό προφίλ και καθορίζει ο ίδιος τι επιλέγει να παρουσιάσει. Ορισμένοι χρήστες είναι ευαισθητοποιημένοι σχετικά με την δημοσιοποίηση των προσωπικών τους δεδομένων ενώ άλλοι νιώθουν παρά τις ρυθμίσεις απορρήτου μια αδυναμία ελέγχου των πληροφοριών που αναρτώνται σχετικά με αυτούς. Εξάλλου δεν είναι λίγοι που δεν είναι τόσο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουν τον τρόπο με τον οποίο να ρυθμίσουν τα μέσα προστασίας της ιδιωτικής τους σφαίρας σε έναν διαδικτυακό τόπο. Ένα ακόμα ζήτημα ανακύπτει σχετικά με την συγκατάθεση του χρήστη με τους όρους προστασίας των υπηρεσιών κοινωνικής δικτυώσεως. Συνηθίζεται από τους ίδιους τους ιδιοκτήτες οι όροι συναλλαγής να είναι γραμμένοι με έναν δυσνόητο τρόπο και με μικρά γράμματα. Επιπλέον δεν πρόκειται για κάποια ρητή συγκατάθεση, αλλά μόνο για το πάτημα ενός «κλικ» σε ένα κουτάκι. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αρκετοί χρήστες να μην κατανοούν το περιεχόμενο των νομικών αυτών όρων και κατά συνέπεια να γίνονται μέλη σε έναν κοινωνικό δίκτυο, μη γνωρίζοντας ποια δικαιώματά τους ενδεχομένως κινδυνεύουν ή πρόκειται να θιγούν. Τέλος σημειώνεται ότι ο χρήστης δεν διαμορφώνει ο ίδιος τους όρους συναλλαγής, αλλά περιορίζεται μόνο στην αποδοχή ή απόρριψη τους. Συνεπώς, το διαδίκτυο ενέχει αρκετούς κινδύνους και θα πρέπει κάθε χρήστης να λαμβάνει γνώση αυτών. o Παναγοπούλου-Κουτνατζή Φερενίκη, Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης, Σάκκουλας, Αθήνα-θεσσαλονίκη, 2010, σελ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ) 23