Χριστιανική Γραμματεία

Transcript

1 Χριστιανική Γραμματεία Ενότητα 1-Γ Α1-3: Απολογητές, Χαλκηδόνιοι και Μονοφυσίτες θεολόγοι Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Διαχείρισης Εκκλησιαστικών Κειμηλίων

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Περιεχόμενα ενότητας 1-Γ Α1-3 1/ Νεοπλατωνισμός. Διονύσιος Αρεοπαγίτης. Σχολή της Γάζας. Αινείας Γαζαίος ( ). Προκόπιος Γαζαίος ο Σοφιστής ( ). Ζαχαρίας Γαζαίος ο Σχολαστικός ( ). 4

5 Περιεχόμενα ενότητας 1-Γ Α1-3 2/2 Ζαχαρίας Γαζαίος ο Σχολαστικός ( ). Ιωάννης Φιλόπονος ( ). Περί Μονοφυσιτών. Σεβήρος Αντιοχείας ( 538). Θεμίστιος. Ιουλιανό Αλικαρνασσού (6 ος αι.). Λεόντιος Βυζάντιος ( ). 5

6 /2 Πρωτοβυζαντινή περίοδος; Κρατική διάσπαση και θεολογική διαφύλαξη. Κλασικός πολιτισμός και βάρβαροι. Άραβες και Σλάβοι.

7 /2 Θεολογία με ψυχολογία αμυνόμενου. Υποχώρηση αντιαιρετικής γραμματείας. Μυστική θεολογία. Υμνογραφία.

8 Νεοπλατωνισμός 1/2 Φιλοσόφημα θεολογικού χαρακτήρα. Αμμώνιος Σακκάς: εκ του μηδενός δημιουργία ύλης. Αθηναϊκή Νεοπλατωνική Σχολή, Πρόκλος ( ). Τριάδες: μη μετεχόμενο, μετεχόμενο, μετέχον.

9 Νεοπλατωνισμός 2/2 Όσο πιο συγκεκριμένη, τόσο πιο ατελής η τριάδα. Εν, αναίτιον αίτιον στην κορυφή της ιεραρχίας. 529: ο Ιουστινιανός κλείνει τη φιλοσοφική Σχολή Αθηνών.

10 Διονύσιος Αρεοπαγίτης 1/7 Διονύσιος ή Ψευδο-Διονύσιος; 532 Κων/πολη: επίκληση Μονοφυσιτών (κειμ.). 4 πραγματείες, 10 επιστολές. Σκοτεινό και ιδιόρρυθμο ύφος, γλωσσικοί νεωτερισμοί. Από τα τελούμενα στη γη στα τελούμενα στον ουρανό, στα ονόματα και ιδιώματα του Θεού, στο θείο γνόφο και την αγνωσία Θεού.

11 Διονύσιος Αρεοπαγίτης-Έργα 2/7 Περί Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας: μυστήρια και τάξεις εκκλησιαστικές. Περί ουρανίου Ιεραρχίας: οι αγγελικές δυνάμεις και οι λειτουργίες τους. Περί Θείων ονομάτων: προβλήματα ενότητας και διάκρισης Θεού, περιορισμένη η σημασία των θείων ονομάτων. Περί μυστικής Θεολογίας: υπέρβαση κάθε αισθητού και νοητού, θείος γνόφος, καταφατική και αποφατική θεολογία.

12 Διονύσιος Αρεοπαγίτης 3/7 Τάση παραμερισμού των υλικών και απόδοση ιεραρχικής και τριαδικής συγκρότησης στα μέρη του σύμπαντος. Ιδιόρρυθμη απολογητική γλώσσα, η πραγματική θέα του Θεού μόνο δια του Χριστιανισμού. Θεία και εγκόσμια σφαίρα ύπαρξης (κειμ.). Θεία πνοή σε όλες τις συμπαντικές βαθμίδες. Η εκκλησιαστική ιεραρχία απεικονίζει τις ουράνιες 3 τριάδες αγγέλων: ιεράρχης, ιερεύς, λειτουργός.

13 Διονύσιος Αρεοπαγίτης 4/7 3 βαθμοί λαϊκών: μοναχοί, λαϊκοί, κατηχούμενοι. 3 τελετές: βάπτισμα, θεία ευχαριστία, χρίσμα-αντιστοιχία με κάθαρση, φωτισμό, τελείωση. Επικεφαλής του σύμπαντος ο Χριστός (κειμ.). Δυσκολία επικοινωνίας από τάξη σε τάξη, αλλά το αγαθό κυκλοφορεί ελεύθερα από το Θεό.

14 Διονύσιος Αρεοπαγίτης 5/7 Δεν υπάρχει χώρος για το κακό, παρυπόστασιν. Θεία σφαίρα: το Εν συγχέεται με το φως. Α- υπέρ-.

15 Διονύσιος Αρεοπαγίτης 6/7 Θεός: Αιτία κρυμμένη στο σκοτάδι που αποκαλύπτεται και εκδηλώνεται στο φως. Έρως (κειμ.). Άρρητη και ρητή η γνώση Θεού (κειμ.). Κατάβαση του Θεού ανάβαση του ανθρώπου.

16 Διονύσιος Αρεοπαγίτης 7/7 3 οδοί προσέγγισης: κάθαρση, φωτισμός, τελείωση. Ιδιώματα, συγκέντρωση του νου «συνέλιξη» (κειμ.). Μάξιμος Ομολογητής, Νικήτας Στηθάτος, Γεώργιος Παχυμέρης.

17 Σχολή της Γάζας Οι Γαζαίοι προέρχονται από τη Σχολή της Αλεξανδρείας. Φιλελεύθερος Χριστιανισμός που επιδιώκει τη μόρφωση. Λίγα και εκλεκτά συγγράμματα σε καθαρή γλώσσα με πολλές παραπομπές σε αρχαία κλασικά κείμενα. Θεολογικά ακολουθούν τους Καππαδόκες. Απολογητική έναντι του Νεοπλατωνισμού.

18 Αινείας Γαζαίος ( ) Θεόφραστος: διάλογος, το μόνο σωζόμενο έργο του. Προέλευση του κόσμου- Ωριγένης: προαιώνια γιατί αλλιώς ο Θεός πριν από αυτήν θα ήταν αργός. Απάντηση: η ενδοτριαδική ζωή έχει κίνηση και ενέργεια ακόμα και προαιώνια, άρα δεν ήταν αργός ο Θεός. Απορρίπτει την προΰπαρξη της ψυχής: δεν θυμόμαστε τίποτα από πιθανή προΰπαρξη. Η ψυχή ως είδος είναι θεία, αλλά είναι εικόνα, δηλαδή χρονική και θνητή. Σώμα: διαλύεται & θα ανασυσταθεί στο δημιουργικό λόγο, την ψυχή. Κόσμος: θα μεταποιηθεί κι αυτός. Έσχατα: όλα θα γίνουν νέα και αθάνατα.

19 Προκόπιος Γαζαίος ο Σοφιστής ( ) Φίλος και συνάδελφος του Αινεία στη Γάζα. Διευθυντής της Σχολής της Γάζας. «Νέος Δημοσθένης» κατά τον εθνικό Χαρίκιο. Αντιρρήσεις εις τα Θεολογικά Κεφάλαια Πρόκλου: διάλογος, σώζεται ένα μόλις μέρος του. Υπομνημάτισε τα βιβλία της Π. Διαθήκης κατά το πρότυπο των σειρών, των οποίων ήταν εισηγητής.

20 Ζαχαρίας Γαζαίος ο Σχολαστικός ( ) 1/2 Αδελφός του Προκόπιου, καθηγητής Νομικής. Χειροτονήθηκε, έγινε Μητροπολίτης Μυτιλήνης. Επιεικής στους Μονοφυσίτες, φίλος του Σεβήρου Αντιοχείας και βιογράφος του. Ορθόδοξος μετά την χειροτονία του σε Μητροπολίτη.

21 Ζαχαρίας Γαζαίος ο Σχολαστικός ( ) 2/2 Αμμώνιος: διάλογος για το πρόβλημα του κόσμου. Δυο συναΐδια = σύγχρονα, δεν προέρχεται το ένα από το άλλο. Ο κόσμος σύγχρονος του Θεού μόνο κατ ανάγκη δημιουργία.

22 Ζαχαρίας Γαζαίος ο Σχολαστικός ( ) Ο Θεός δε δουλεύει κατ ανάγκη ο κόσμος προϊόν ελεύθερης θέλησης και ελευθερίας, εν χρόνω. Πριν τη δημιουργία ο Θεός είχε μέσα του αΐδια τους δημιουργικούς λόγους (την έννοια του κόσμου) και βούληση και ενέργεια να δημιουργεί εν ενεργεία. Ήταν πάντοτε Δημιουργός. Ο ιατρός γνωρίζει την ιατρική ακόμα και όταν δεν την ασκεί. Ο κόσμος έχει αρχή και τέλος. Θα φθαρεί ως σύνθετος και μετά θα γίνει νέος και αθάνατος.

23 Ιωάννης Φιλόπονος ( ) 1/4 Έλληνας εξ Αιγύπτου, λίγο πριν την πτώση της. Μέλος των Φιλοπόνων (Εταιρεία χριστ. φοιτητών). Σπούδασε και δίδαξε Φιλοσοφία στη Φιλοσοφική. Αρχικά Μονοφυσίτης, αργότερα εισηγητής Τριθεϊτών.

24 Ιωάννης Φιλόπονος ( ) 2/4 Υπομνηματιστής του Αριστοτέλη, καλύτερος του δασκάλου του Αμμώνιου. Επιλέγει όσα κεφάλαια συμφωνούν με Χριστιανισμό. Εισηγητής της αριστοτελικής φιλοσοφίας σε Θεολογία. Περί αϊδιότητος κόσμου: απάντηση σε Πρόκλο.

25 Ιωάννης Φιλόπονος ( ) 3/4 Αντίθετος απόψεων για αργία Θεού προ δημιουργίας. Ακολουθεί το Ζαχαρία: καθ έξιν αιώνια δημιουργός, κατ ενέργεια δημιουργεί ενχρόνως. Ο αρχιτέκτων καθ έξιν, ακόμα και όταν δεν κτίζει. Περί κατασκευής κόσμου: υπομνηματίζει τη σχετική περί εξαημέρου διήγηση της Γέννεσις, χρησιμοποιεί ιδιαίτερα το έργο του Μ. Βασιλείου. Η Γέννεση δεν είναι επιστημονική έκθεση, ούτε φιλοσοφία, αλλά πρόσκληση αναζήτησης Θεού και ζωής. Διαιτητής (σε συριακή μετάφραση). Περί ενώσεως: σώζονται τμήματά του.

26 Ιωάννης Φιλόπονος ( ) 4/4 Ταύτιζε ουσία και υπόσταση σε τραιδολογία και χριστολογία. Αριστοτέλης: κάθε άτομο έχει «μερική ουσία», η οποία είναι και υπόσταση. Τρεις «μερικές ουσίες» τρεις υποστάσεις και μια αφηρημένη κοινή ουσία στις υποστάσεις. Μια θεία φύση, σεσαρκωμένη στο Χριστό, επειδή δυο φύσεις δεν μπορούν να αποτελέσουν ένα πρόσωπο.

27 Περί Μονοφυσιτών Ζήνων ( ): Ενωτικό χωρίς αναφορά σε μια και δυο φύσεις. Αναστάσιος Α Αντιοχείας ( ) φιλομονοφυσίτης. Ιουστίνος Α ( ). Μονοφυσίτες χωρίς αρχηγό «ακέφαλοι».

28 Σεβήρος Αντιοχείας ( 538) Ζωζόπολη Πισιδίας, Νομική και Φιλοσοφία. Πολεμήθηκε από τον μοναχό Νηφάλιο βρήκε προστασία στον αυτοκράτορα Αναστάσιο. «Ο σταυρωθείς δι ημάς» θεοπασχιτική (τονισμός της ένωσης των δυο φύσεων) κατακλείδα του τρισάγιου ύμνου από Πέτρος Αντιοχείας του Γναφέα. 512: Πατριάρχης Αντιοχείας. 518: εξόριστος στην Αίγυπτο κοντά στον μονοφυσίτη Πατριάρχη Τιμόθεο Δ Αίλουρο Επιστολές.

29 Θεμίστιος Εισηγητής της ομάδας των Αγνοητών. Τονισμός της διαφορετικότητας των δυο στοιχείων του Χριστού. Ατελής η ψυχή του Χριστού και άγνωστη για τον άνθρωπο.

30 Ιουλιανός Αλικαρνασσού (6 ος αι.) Αρχικά φίλος του Σεβήρου Αντιοχείας, αργότερα ηγέτης των ακραίων Μονοφυσιτών. Περί Αφθαρσίας: χαμένο έργο, στο οποίο καταφέρεται κατά του Σεβήρου. Αφθαρτοδοκήτες ή Φανταστικοί: Το σώμα του Χριστού αρχικά κτιστό, μετά την ένωση με το Λόγο άφθαρτο. Δημιουργία ιδιαίτερης Εκκλησίας με πρώτο Πατριάρχη Αλεξανδρείας τον Γάιο. Ακτιστίτες: Σώμα Χριστού εξαρχής άκτιστο.

31 Λεόντιος Βυζάντιος ( ) 1/5 1887: Ο Loofs ταυτίζει, λανθασμένα όλους τους Λεόντιους της περιόδου Ιουστίνου και Ιουστινιανού. Λεόντιος: 1. Βυζάντιος ( ), 2. Ωριγενιστής μοναχός Αγ. Σάββα, ταυτίζονται; Νεστοριανός σε νεαρή ηλικία. Κατά Νεστοριανών και Ευτυχιανών: οι 2 αιρέσεις ξεκινούν από το ίδιο σημείο και καταλήγουν αλλού. Τα συγγράμματα του Απολλινάριου κυκλοφορούσαν ως ψευδεπίγραφα.

32 Λεόντιος Βυζάντιος ( ) 2/5 Πλήρες χριστολογικό σύστημα. Αριστοτελικός στους συλλογισμούς. Πλατωνικός στην ανθρωπολογία. Διευκρίνιση χριστολογικών όρων. Προσπάθεια των αιρετικών να απογυμνώσουν το Χριστό, είτε από το θείο είτε από το ανθρώπινο στοιχείο. Ταύτισε την ουσία με τη φύση, αλλά όχι με το πρόσωπο.

33 Λεόντιος Βυζάντιος ( ) 3/5 Ουσία-φύση: αριστοτελικό είδος (ύπαρξη όντος). Υπόσταση-πρόσωπο: αριστοτελικό άτομο (ιδιαίτερη ύπαρξη). Άλλο και άλλο (φύσεις), άλλος και άλλος (πρόσωπο). Θεία φύση: πάντοτε αυτοτελής και τέλεια. Ανθρώπινη φύση: ατελής, αλλά μεταβάλλεται με αγώνα και άρνηση ιδίας θέλησης, υποταγή. Ενυπόστατον: με διαφορετική σημασία από τον Απολλινάριο.

34 Λεόντιος Βυζάντιος ( ) 4/5 Χριστός: Δυο φύσεις, με την ένωση διαμορφώνουν μία υπόσταση, ένα πρόσωπο. Είδη ένωσης κατά τον Αριστοτέλη: Ένωση αριθμού ατόμων ίδιου είδους ένωση. Ένωση ατόμων διαφορετικού είδους σε ένα σύνθεση (Χριστός). Μια υπόσταση-δυο φύσεις: αντιδιαστέλλει Χριστό από Πατέρα.

35 Λεόντιος Βυζάντιος ( ) 5/5 Δυο άτρεπτες φύσεις: διαστέλλει το Λόγο από τη σάρκα και τον συνάπτει προς τον Πατέρα. Χριστολογία: ετερότητα φύσης-ταυτότητα υπόστασης. Τριαδολογία: ταυτότητα φύσης-ετερότητα υποστασης.