«ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΤΟΥ ΕΚΛΟΓΙΚΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Μ.Σ. ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΕΜ -36- ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΤΟΥ ΕΚΛΟΓΙΚΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΧΑΤΖΗΠΑΝΤΕΛΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2010

2 2

3 Θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον επιβλέποντα Καθηγητή, κύριο Θεόδωρο Χατζηπαντελή, με την καθοδήγηση και τη βοήθεια του οποίου κατάφερα να ολοκληρώσω την εκπόνηση της εργασίας αυτής. Επίσης, θα ήθελα θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένειά μου, για την υποστήριξη που μου προσέφερε κατά την διάρκεια της μελέτης και συγγραφής της διπλωματικής μου έρευνας. Γεωργία Παναγιωτίδου 3

4 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΑ ΑΔΥΝΑΜΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΩΝ EXIT POLLS Περιγραφή Τα Αδύναμα Σημεία των Exit Polls ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΘΕΣΗΣ ΨΗΦΟΥ ΜΕ ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Περιγραφή Τα Προβλήματα των Δημοσκοπήσεων Πρόθεσης Ψήφου με Στάθμιση Δεδομένων Δειγματοληπτική Μέθοδος Στάθμιση Δεδομένων Η Αδιευκρίνιστη Ψήφος.48 5 ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ (ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΡΟΝΟΣΕΙΡΩΝ) Περιγραφή Χρονοσειρές ARIMA Box-Jenkins Βραχυχρόνιες και Μακροχρόνιες Τάσεις

6 5.1.5 Εξομάλυνση Χρονοσειρών Υποδείγματα ARΙMA Μειονεκτήματα της Εξομάλυνσης Χρονοσειρών για την Πρόβλεψη Εκλογικού Αποτελέσματος...63 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...65 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...67 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα διπλωματική εργασία έχει ως στόχο την κριτική μελέτη των μεθόδων, που εφαρμόζονται στην εκλογική έρευνα, για την ανάλυση της συμπεριφοράς των ψηφοφόρων και συγκεκριμένα την πρόβλεψη της εκλογικής τους στάσης. Γίνεται μια προσπάθεια να περιγραφούν οι βασικές μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται στην ελληνική εκλογική έρευνα, με αντικείμενο την πρόθεση ψήφου και την πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος. Επιπρόσθετα, εκτός από την περιγραφή των κυριότερων τεχνικών, αναλύεται η αποτελεσματικότητα αυτών των μεθόδων, όσον αφορά την εγγύτητα των προβλέψεων τους, ως προς τα πραγματικά εκλογικά αποτελέσματα. Ταυτόχρονα, διερευνώνται επί μέρους ζητήματα που δημιουργούν προβλήματα στην εγκυρότητα των μεθόδων, όπως η στάθμιση των δεδομένων, η αντιμετώπιση της αδιευκρίνιστης ψήφου και πολλά τεχνικά ζητήματα, που αφορούν την εφαρμογή των μεθόδων αυτών. Η μελέτη επικεντρώνεται στις τρεις σημαντικότερες μεθόδους πρόβλεψης εκλογικού αποτελέσματος, που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα: 1) Τη δημοσκόπηση εξόδου (Exit Poll) 2) Τη δημοσκόπηση πρόθεσης ψήφου με στάθμιση των δεδομένων 3) Το πολιτικό βαρόμετρο ή αλλιώς την ανάλυση χρονοσειρών πρόθεσης ψήφου Η εργασία χωρίζεται σε έξι ενότητες, ξεκινώντας με μια αναφορά στην ιστορία των πολιτικών δημοσκοπήσεων στην Ελλάδα. Στη δεύτερη ενότητα, συνοψίζονται τα βασικότερα προβλήματα που παρουσιάζει η εκλογική έρευνα στην Ελλάδα, όσον αφορά τη μεθοδολογία που έχει χρησιμοποιηθεί 7

8 έως σήμερα στις δημοσκοπήσεις πρόβλεψης της ψήφου και στις έρευνες που μελετούν την εκλογική συμπεριφορά. Η τρίτη ενότητα ασχολείται με την περιγραφή των δημοσκοπήσεων εξόδου, ενώ στο τέλος του κεφαλαίου αναλύονται τα προβλήματα της μεθόδου, όπως η τεχνική της διεξαγωγής των exit polls και η στάθμιση των δεδομένων. Η μέθοδος των δημοσκοπήσεων πρόθεσης ψήφου, με την μετέπειτα στάθμιση των δεδομένων, περιγράφεται και αναλύεται ως προς τα μειονεκτήματά της στο τέταρτο κεφάλαιο. Γίνεται αναφορά στα προβλήματα που προκύπτουν από τη στάθμιση των δεδομένων σε προηγούμενα εκλογικά αποτελέσματα, την αντιμετώπιση της αδιευκρίνιστης ψήφου, καθώς επίσης και τη δειγματοληπτική μέθοδο που χρησιμοποιείται. Στην επόμενη ενότητα, μελετάται η μέθοδος το πολιτικού βαρόμετρου και της ανάλυσης χρονοσειρών, που αποτελούνται από διαχρονικά δεδομένα δημοσκοπήσεων για την πρόθεσης ψήφου. Περιγράφεται όσο το δυνατόν πιο αναλυτικά η στατιστική μεθοδολογία που ακολουθείται και συνοψίζονται τα προβλήματα που ενέχει η μέθοδος, η οποία άρχισε να χρησιμοποιείται στην Ελλάδα λίαν πρόσφατα. Η εργασία κλείνει με ένα κεφάλαιο, που συνοψίζει τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τη μελέτη των μεθόδων πρόβλεψης της ψήφου που χρησιμοποιούνται έως σήμερα στην Ελλάδα. Το παράρτημα, στο τέλος της εργασίας, περιλαμβάνει έναν αριθμό πινάκων με τις εκτιμήσεις του εκλογικού αποτελέσματος των ερευνών, που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Οι πίνακες περιλαμβάνουν τις εκτιμήσεις που προέκυψαν από την κάθε μεθοδολογία και την απόκλισή τους από τα πραγματικά εκλογικά αποτελέσματα. Ουσιαστικότερος σκοπός της προσπάθειας αυτής είναι να περιγραφεί ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζεται η κάθε μεθοδολογία, τόσο σε θεωρητικό 8

9 όσο και σε τεχνικό υπόβαθρο και να εντοπιστούν τα αδύναμα σημεία της κάθε μεθόδου. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια βάση, πάνω στην οποία μπορεί να εξελιχθεί περαιτέρω η διερεύνηση των μεθοδολογιών αυτών και των μειονεκτημάτων τους, έτσι ώστε με τη συνδυαστική μελέτη άλλων μεθόδων, που χρησιμοποιούνται διεθνώς, να βρεθούν λύσεις στα προβλήματα που προκύπτουν. Από μια τέτοια έρευνα δύναται να προκύψει μια εναλλακτική πρόταση μεθοδολογικού μοντέλου για την πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος, που θα ελαχιστοποιεί τα μειονεκτήματα που παρουσιάζουν οι τεχνικές που αναλύονται στην εργασία, προσφέροντας εγκυρότερη μεθοδολογία, αλλά και εκτιμήσεις με μικρότερη απόκλιση από τα πραγματικά αποτελέσματα. 9

10 1) Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ένας από τους απώτερους στόχους των εκλογικών ερευνών, από την εποχή που έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση, ήταν η πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος. Οι πρώτες προσπάθειες ξεκίνησαν ήδη από τις αρχές του 19 ου αιώνα στις ΗΠΑ. Διάφορες εφημερίδες και περιοδικά διοργάνωναν και διεξήγαγαν «εικονικές» ψηφοφορίες που είναι γνωστές και ως «straw votes». Οι μικρές αυτές πρώτες εκλογικές έρευνες γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και δημοσιότητα εκείνη την εποχή. Οι «εικονικές ψηφοφορίες» συνίσταντο στη συλλογή απαντήσεων από μεγάλο αριθμό ατόμων, σχετικά με τις εκλογικές τους προτιμήσεις (ή την εκτίμηση του νικητή), με ερωτηματολόγια που ενσωματώνονταν στις εφημερίδες, αποστέλλονταν ταχυδρομικά ή συμπληρώνονταν με διάφορους άλλους τρόπους. Την ίδια στιγμή, όμως, παρουσίαζαν σημαντικές μεθοδολογικές αδυναμίες, όπως τη μη αντιπροσωπευτικότητα του δείγματός τους. Οι απαντήσεις που συλλέγονταν δεν προέρχονταν από ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του αντίστοιχου πληθυσμού, αλλά από έναν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο σε αριθμό δείγμα. Η αλλαγή στη μεθοδολογία επήλθε τη δεκαετία του 30, όταν στις έρευνες αγοράς αναπτύχθηκαν νέες στατικές δειγματοληπτικές μέθοδοι, οι οποίες μέσα σε σύντομο διάστημα χρησιμοποιήθηκαν και από τις πολιτικές έρευνες (Νικολακόπουλος 2003, Meynaud & Duclos 1985). Το 1936 ο George Gallup κατάφερε να προβλέψει με επιτυχία την έκβαση των προεδρικών εκλογών του 1936 στις ΗΠΑ. Το γεγονός αυτό ήταν καταλυτικό για την καταξίωση και περεταίρω εξέλιξη των δειγματοληπτικών, πολιτικών δημοσκοπήσεων, βάζοντας τέλος στην πορεία των εικονικών 10

11 ψηφοφοριών. Αυτή η πρώτη πρόβλεψη εκλογικού αποτελέσματος, ωστόσο, δεν ήταν ιδιαίτερα ακριβής. Στην πραγματικότητα η απόκλιση της πρόβλεψης, από το τελικό αποτέλεσμα που έλαβε ο Θ. Ρούζβελτ, ήταν μεγάλη. Ο Gallup έδινε στον Ρούζβελτ προβάδισμα με 54-55%, ενώ το εκλογικό αποτέλεσμα έδωσε στο Ρούζβελτ μια νίκη με 61%. Από την άλλη πλευρά η εικονική ψηφοφορία που διοργανώθηκε από το περιοδικό Literary Digest, τον πρόδρομο του περιοδικού Times, προέβλεπε άνετη επικράτηση των Ρεπουμπλικάνων (Νικολακόπουλος 2003). Στην Ελλάδα, η πολιτική έρευνα έφτασε περίπου δέκα χρόνια αργότερα, όταν το 1946 στις πρώτες εκλογές, που ακολουθήθηκαν από τον εμφύλιο πόλεμο, έφτασε στην Ελλάδα μια επιτροπή με σκοπό να επιβλέψει την εκλογική διαδικασία. Η επιτροπή με την ονομασία «Συμμαχική αποστολή για την παρακολούθηση των ελληνικών εκλογών» (Allied Mission to Observe the Greek Elections-AMFOGE), ήρθε στην Ελλάδα το Φεβρουάριο του 1946 για να επιβλέψει τη διεξαγωγή των πρώτων μεταπολεμικών βουλευτικών εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τη συμφωνία της Βάρκιζας αλλά και εμμέσως από τη Διακήρυξη της Γιάλτας για την Απελευθερωμένη Ευρώπη. Η Συμμαχική Αποστολή, με επικεφαλής τον μετέπειτα πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Ελλάδα Χένρι Γκραίηντυ, αποτελούταν από άτομα (692 Αμερικανοί, 294 Βρετανοί και Νοτιοαφρικανοί, 169 Γάλλοι) στη μεγάλη πλειοψηφία στρατιωτικοί και πραγματοποίησε έξι διαφορετικού τύπου και μεθοδολογίας δειγματοληπτικές έρευνες, για να διερευνήσει την εγκυρότητα των εκλογικών καταλόγων (έρευνες Α, Β και Ο), τις καταγγελίες για παραβιάσεις της εκλογικής νομοθεσίας (έρευνα Ε), τις συνθήκες διεξαγωγής της ψηφοφορίας την ημέρα των εκλογών (έρευνα D), την αξιοπιστία του εκλογικού αποτελέσματος, καθώς και το μέγεθος της «πολιτικής αποχής» (έρευνα Ε). 11

12 Η έρευνα Ε αποτελεί την πρώτη πολιτική δημοσκόπηση στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε την επόμενη των εκλογών, σε ένα δείγμα 1345 ατόμων που επιλέχθηκαν από τους καταλόγους 113 εκλογικών τμημάτων με τη μέθοδο των προσωπικών συνεντεύξεων. Η έρευνα Β αποτελεί την πρώτη δειγματοληπτική έρευνα. Το δείγμα περιλάμβανε 2000 νοικοκυριά επιλεγμένα σε 150 διαφορετικά γεωγραφικά σημεία (Νικολακόπουλος 2001, Νικολακόπουλος 2003). Το 1957, το State Department διενήργησε ακόμα μια δειγματοληπτική έρευνα στην Ελλάδα, στο πλαίσιο μια ευρωπαϊκής συγκριτικής έρευνας. Αυτή τη φορά το ζητούμενο ήταν η διερεύνηση της στάσης της κοινής γνώμης απέναντι στις ΗΠΑ, στο ΝΑΤΟ και σε ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής. Η αφορμή της έρευνας δεν ήταν άλλη από το ζήτημα του Κυπριακού, που ταρακουνούσε την Ελλάδα εκείνη την εποχή και το αντίδυτικό κλίμα που εντεινόταν στην ελληνική κοινή γνώμη. Ωστόσο, οι έρευνα αυτή δεν είχε σκοπό την πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος, αλλά επρόκειτο για μια δειγματοληπτική έρευνα με σκοπό τη γενικότερη καταγραφή και ανάλυση των πολιτικών τάσεων της εποχής. Την έρευνας αυτή όπως και την επανάληψή της την επόμενη χρονιά ανέλαβε το Ινστιτούτο Ερευνών Επικοινωνίας (ΙΕΕ) με πρωτεργάτη τον Χρυσόστομο Παπαδόπουλο. Το Ινστιτούτο δημιουργήθηκε το 1952 και μέχρι το 1957 είχε αποκτήσει ήδη μια σημαντική εμπειρία και είχε πραγματοποιήσει σειρά ερευνών σε ειδικό κοινό όπως για παράδειγμα σε φοιτητές για κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα. Έτσι, το 1961 το ΙΕΕ επιχείρησε την πρώτη πειραματική έρευνα, στην περιοχή της Αττικής με σκοπό να προβλέψει το εκλογικό αποτέλεσμα. Παρόμοιες έρευνες συνεχίστηκαν έως τις εκλογές του Οι περισσότερες αφορούσαν κοινωνικά θέματα και δημοσιεύονταν στην εφημερίδα Τα Νέα. Με την άνοδο της Ένωσης Κέντρου το Νοέμβριο του 1963, το ΙΕΕ ανέλαβε ύστερα από εισήγηση της αμερικανικής Πρεσβείας να 12

13 διεξάγει μηνιαίες πολιτικές έρευνες στην περιφέρεια της Αττικής. Οι έρευνες αυτές είχαν σαν αντικείμενο μελέτης την πολιτική στάση των πολιτών, δεν δημοσιεύονταν και συνέχισαν να διεξάγονται μέχρι την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Για την περίοδο της δικτατορίας υπάρχουν κάποιες φημολογίες που υποστηρίζουν τη διενέργεια πολιτικών δημοσκοπήσεων για τη στάση της κοινής γνώμης, αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξή τους. Όσον αφορά τη μεθοδολογική ποιότητα των προδικτατορικών πολιτικών δημοσκοπήσεων δεν έχουν γίνει επαρκείς μελέτες μέχρι στιγμής (Νικολακόπουλος 2003). Η ουσιαστική πρόοδος για τις πολιτικές δημοσκοπήσεις στην Ελλάδα ξεκινάει αμέσως μετά την πτώση της Χούντας. Στις πρώτες εκλογές της μεταπολίτευσης το 1974 έγιναν κάποιες διστακτικές προσπάθειες για αποτύπωση της πολιτικής κοινής γνώμης. Η επίσημη πρώτη παρουσίασή έγινε το Μάρτιο του 1976, όταν η εφημερίδα Ελευθεροτυπία άρχισε τη συνεχή δημοσίευση μιας πολιτικής δημοσκόπησης του ΙΕΕ. Οι δημοσκοπήσεις έκαναν μια σοβαρή είσοδο στην πολιτική ζωή ειδικότερα στις εκλογές του Σε αυτήν την εκλογική αναμέτρηση, ξεκίνησαν και οι πρώτες σημαντικές προσπάθειες για πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος. Ο νέος θεσμός των πολιτικών δημοσκοπήσεων αρχικά αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό ή ακόμα και με αρνητικότητα από τα κόμματα αλλά και από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Παρόλα αυτά δεν εμποδίστηκε η περαιτέρω ανάπτυξη του νέου αυτού επιστημονικού τομέα. Το Κέντρο Πολιτικής Ερεύνης και Επιμορφώσεως (ΚΠΕΕ) καθιέρωσε τη διεξαγωγή τακτικών πανελλαδικών ερευνών και η προσπάθεια για πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος συνεχίστηκε απρόσκοπτα (Νικολακόπουλος 2003). Το σκηνικό για τις πολιτικές δημοσκοπήσεις άλλαξε μέσα στη δεκαετία του

14 Σε αυτήν την αλλαγή του τρόπου αντιμετώπισης τους συνέβαλαν: 1) Το Ευρωβαρόμετρο, μια σειρά τακτικών ερευνών κοινής γνώμης στο πλαίσιο των ευρωεκλογών του 1984 και η σχετική επιτυχία που σημείωσε στις προβλέψεις του 2) Η άνθιση του τομέα των ερευνών πολιτικής κουλτούρας και πολιτικής συμπεριφοράς 3) Η απεξάρτηση των ΜΜΕ από την πλήρη ταύτισή τους με τα πολιτικά κόμματα Από τις αρχές της δεκαετίας του 90 οι πολιτικές δημοσκοπήσεις θα γίνουν αναπόσπαστο κομμάτι των πολιτικών συζητήσεων και βασικό εργαλείο στα χέρια των πολιτικών κομμάτων. Ειδικότερα, από τη στιγμή που έκανε την εμφάνισή της η ιδιωτική τηλεόραση, γεγονός που άλλαξε τα δεδομένα στο χώρο των ΜΜΕ, οι δημοσκοπήσεις και οι πολιτικές έρευνες έγιναν σημαντικό εργαλείο πολιτικής ανάλυσης μέχρι σήμερα. Για τις ανάγκες του τηλεοπτικού χρόνου, η προσπάθεια έγκυρης πρόβλεψης του εκλογικού αποτελέσματος έγινε πιο συστηματική. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, υιοθετήθηκαν οι δημοσκοπήσεις εξόδου (exit polls), οι οποίες πραγματοποιούνται αμέσως μετά την έξοδο από την κάλπη. Το πρώτο exit poll πραγματοποιήθηκε στις Ευρωεκλογές του 1994 από το Mega Channel, η προσπάθεια συνεχίστηκε στις Εκλογές Τοπικής Αυτοδιοίκησης του ίδιου έτους, έως ότου να εφαρμοστεί για πρώτη φορά και στις βουλευτικές εκλογές του Ο ανταγωνισμός των ΜΜΕ πλέον έχει μεταφερθεί και στο ζήτημα της έγκυρης πρόβλεψης εκλογικών αποτελεσμάτων, δίνοντας έτσι μέσα από τον ανταγωνισμό την ώθηση για εξεύρεση όλο και πιο κατάλληλων 14

15 μεθοδολογικών μοντέλων πρόβλεψης (Νικολακόπουλος 2003, Παπαθανασόπουλος 2002). Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται σήμερα για την πρόβλεψη των εκλογικών αποτελεσμάτων μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες, οι οποίες διαφέρουν μεταξύ τους μεθοδολογικά σε μεγάλο βαθμό: 1) Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι προεκλογικές δημοσκοπήσεις σχετικά με την πρόθεση ψήφου. 2) Στη δεύτερη, οι δημοσκοπήσεις έξω από τα εκλογικά τμήματα (exit polls), όπου πλέον η ερώτηση δεν αφορά την πρόθεση ψήφου αλλά την προηγηθείσα πράξη της ψήφου. 3) Στην τρίτη οι εκτιμήσεις και οι προβολές γίνονται ως προς το τελικό αποτέλεσμα με βάση: α) τα πρώτα καταμετρημένα ψηφοδέλτια, β) τα αποτελέσματα σε ένα προεπιλεγμένο αντιπροσωπευτικό δείγμα εκλογικών τμημάτων. Η δεύτερη και τρίτη μέθοδος αφορούν την ημέρα των εκλογών, σχετικά με τη διεξαγωγή τους και θεωρείται γενικότερα ότι προσφέρουν πολύ εγκυρότερα αποτελέσματα από την πρώτη. Η πρώτη μέθοδος, που άρχισε να εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια στην ελληνική περίπτωση, αφορά τη μέθοδο το πολιτικού βαρόμετρου. Με τακτικές μετρήσεις της κοινής γνώμης και της πρόθεσης ψήφου και την εφαρμογή των χρονοσειρών, που προκύπτουν από τα αποτελέσματα σε κατάλληλα στατιστικά μοντέλα πρόβλεψης, δίνεται η δυνατότητα να υπολογιστεί το εκλογικό αποτέλεσμα ανά πάσα στιγμή. Κάθε μέθοδος, ωστόσο, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να κάνει λάθος στην πρόβλεψή της για αρκετούς λόγους, οι οποίοι εξετάζονται παρακάτω. 15

16 2) ΤΑ ΑΔΥΝΑΜΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΩΝ Πολλές φορές, οι πολιτικές δημοσκοπήσεις μπαίνουν στο στόχαστρο κακής κριτικής, η οποία εστιάζεται στα λάθη στα οποία αυτές υποπίπτουν. Τα λάθη αυτά μπορεί να αφορούν την ακρίβεια των μετρήσεων, την προβολή των αποτελεσμάτων ή ακόμα και των ίδιων των ευρημάτων που προκύπτουν από την έρευνα. Είναι γεγονός ότι κάθε δειγματοληπτική έρευνα, παρόλη τη μεθοδολογική της αρτιότητα σε όποιον βαθμό είναι αυτή εφικτή δεν είναι σε θέση να προσφέρει επακριβή αποτελέσματα. Αυτό το οποίο μας δίνει μια τέτοια έρευνα είναι στην πραγματικότητα ενδεικτικές τιμές, στην εκτίμηση των οποίων πρέπει να συνυπολογίζεται και το ενδεχόμενο στατιστικό σφάλμα το οποίο εκτιμάται, στην καλύτερη των περιπτώσεων, όχι περισσότερο από ±2%. Η πιθανότητα του στατιστικού σφάλματος συνήθως μειώνεται όταν πρόκειται για επαναλαμβανόμενες δημοσκοπήσεις, σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, από διαφορετικούς φορείς και όταν μάλιστα τα αποτελέσματα τους σχεδόν ταυτίζονται (Νικολακόπουλος 2003). Ένα ακόμη πολύ σημαντικό στοιχείο που συμβάλει στην ύπαρξη λαθών στις πολιτικές δημοσκοπήσεις είναι η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος. Η στατιστική μεθοδολογία που ακολουθείται θέτει ως βασική της προϋπόθεση ένα όσο το δυνατόν περισσότερο αντιπροσωπευτικό δείγμα γίνεται. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, είναι γνωστό και εμπειρικά αποδεδειγμένο ότι δεν είναι σχεδόν ποτέ εφικτό, αφού προϋποθέτει την πρόθυμη συμμετοχή όλων των ατόμων που έχουν επιλεγεί για μία έρευνα. Ένα απλό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση των πολιτών που αρνούνται να απαντήσουν σε μια πολιτική δημοσκόπηση. Αυτοί οι πολίτες πιθανότατα 16

17 να δώσουν ψευδής απαντήσεις, εφόσον δεν επιθυμούν οικειοθελώς να συμμετάσχουν στην έρευνα, αλλοιώνοντας έτσι την εγκυρότητα του αποτελέσματος ως προς το πραγματικό αποτέλεσμα (Χατζηπαντελής 2002). Για αυτό το λόγο, πολλές έρευνες αναγκάζονται να παρακάμπτουν τη διαδικασία τυπικής αντιπροσωπευτικής δειγματοληψίας και να προσφεύγουν σε άλλα μέτρα, τα οποία και πάλι οδηγούν σε αλλοιώσεις του αποτελέσματος. Ένα από αυτά τα μέτρα αποτελεί και η γνωστή στάθμιση των αποτελεσμάτων. Σε αυτή την τεχνική, τα αποτελέσματα μιας έρευνας πχ. για την πρόθεση της ψήφου σταθμίζονται με βάση τα ποσοστά που έλαβαν τα κόμματα στις προηγούμενες εκλογές (Νικολακόπουλος 2003). Η συγκεκριμένη μέθοδος, ωστόσο, προϋποθέτει ότι: 1) Οι ψηφοφόροι θυμούνται τι έχουν ψηφίσει και επαναλαμβάνουν την ψήφο τους 2) Οι ψηφοφόροι αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα του κόμματος στο οποίο ανήκουν Και οι δύο υποθέσεις δεν είναι βάσιμες, αλλά δημιουργούνται τεχνητά για να βοηθήσουν στην παρουσίαση ενός όσον το δυνατόν εγκυρότερου αποτελέσματος. Η μόνη περίπτωση, στην οποία μπορεί να ισχύσει το παραπάνω σχήμα, προϋποθέτει υψηλά ποσοστά κομματικής ταύτισης για ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Σε περιπτώσεις όμως, χαμηλής κομματικής ταύτισης, μια τέτοια μέθοδος είναι αδύνατον να σταθεί και να δώσει ακριβείς προβλέψεις για ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, όπως αυτό της πρόθεσης ψήφου. Είναι άγνωστο το αν το σύστημα εμπεριέχει κάποια επιλεκτική μνήμη ως προς 17

18 την πολιτική επιλογή του ψηφοφόρου, την οποία θα αναπαράγει και σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση (Boy & Chiche 1999). Όπως είναι κατανοητό, οι δημοσκοπήσεις που σκοπό έχουν να προβλέψουν την πρόθεση ψήφου εμπεριέχουν σημαντικά προβλήματα ως προς τη μεθοδολογία τους και τα αποτελέσματα που δίνουν. Είναι τελείως διαφορετική η έννοια της πρόθεσης ψήφου, από την ίδια την πράξη της ψήφου. Ειδικότερα σε περιόδους που τα ποσοστά των αναποφάσιστων πολιτών διευρύνονται, η μέθοδος της πρόθεσης της ψήφου για την έγκαιρη πρόβλεψή της είναι ακόμα πιο δύσκολο να συνδυάσει τη διαφοροποίηση ανάμεσα σε πρόθεση και πράξη της ψήφου. Συγκεκριμένα για την κατηγορία των αναποφάσιστων δημιουργείται ένα μεγάλο πρόβλημα, καθώς για την πρόθεση της ψήφου τους υπάρχει πλήρης άγνοια. Έτσι, παρατηρούμε ότι στις έρευνες τα ποσοστά όσων επιλέγουν ως απάντηση τους τα «δεν ξέρω/δεν απαντώ» είναι αρκετά μεγάλα. Οι συγκεκριμένοι πολίτες δεν είναι απαραιτήτως αναποφάσιστοι τουλάχιστον ένα ποσοστό από αυτούς και επιλέγουν να ψηφίσουν κάτι πολύ συγκεκριμένο, το οποίο δεν δηλώνουν για δικούς τους λόγους στην έρευνα. Η πρόθεσή τους όμως, σημειώνεται στην ομάδα των αναποφάσιστων, συμμετέχοντας με αυτόν τον τρόπο στη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων της πρόβλεψης για το τελικό αποτέλεσμα (Νικολακόπουλος, 2003). Συμπερασματικά, λοιπόν, τα προβλήματα που ενέχουν οι μέθοδοι πρόβλεψης είναι αρκετά, ώστε να μην μπορούν να δώσουν αποτελέσματα με απόλυτη ακρίβεια. Άλλωστε δεν είναι δυνατόν με βάση τη στατιστική θεωρία της μεθοδολογίας που χρησιμοποιείται να γίνει υπέρβαση όλων των παραπάνω προβλημάτων. Τα τελευταία χρόνια, παρόλα τα προβλήματα που παρουσιάζει η θεωρία, τα αποτελέσματα από τις δημοσκοπήσεις πρόβλεψης της ψήφου 18

19 προσεγγίζουν σε έναν καλό βαθμό το τελικό αποτέλεσμα χωρίς βέβαια να λείπουν και οι αποκλίσεις από την απόλυτη ακρίβεια. Ακόμα οι δημοσκοπήσεις δεν αποτελούν ακριβή απεικόνιση της πραγματικότητας της κοινής γνώμης, αλλά μια γενικότερη εκτίμησή της που χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση, αξιολόγηση και ερμηνεία ώστε να γίνουν όσον το δυνατόν πιο ακριβείς. Δυστυχώς, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ένα μοναδικό, απόλυτα σωστό μοντέλο πρόβλεψης ψήφου. Αντιθέτως, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός μοντέλων τα οποία καταφέρνουν, με τη μια ή την άλλη μεθοδολογία, να διατυπώνουν εκτιμήσεις και συμπεράσματα τα οποία προσεγγίζουν τα πραγματικά αποτελέσματα είτε περισσότερο είτε λιγότερο. Κατά κύριο λόγο η μεθοδολογία των μοντέλων αυτών βασίζεται αφενός σε υπαρκτά δεδομένα, τα οποία συγκεντρώνονται ύστερα από δειγματοληπτικές έρευνες και αφετέρου στα ήδη υπάρχοντα μοντέλα ανάλυσης της πολιτικής συμπεριφοράς. Οι μέθοδοι μπορούν να διαφέρουν μεταξύ τους ποικιλοτρόπως: 1) Ως προς τον τρόπο επιλογής του δείγματος 2) Ως προς τον τρόπο συλλογής των απαντήσεων (προσωπικές συνεντεύξεις, τηλεφωνικές συνεντεύξεις, κάλπη, κτλ) 3) Ως προς την επιλογή του μοντέλου πρόβλεψης που θα επιλέξουν (στάθμιση σε παλαιότερα αποτελέσματα, exit poll, βαρόμετρο) 4) Ως προς τις επιμέρους τεχνικές που θα επιλέξουν να εφαρμόσουν, έπειτα από την επιλογή του μοντέλου πρόβλεψης (πχ τη βάση της στάθμισης, τις ερωτήσεις που θα θέσουν, τη διαμόρφωση του στατιστικού μοντέλου για το βαρόμετρο κτλ) 19

20 Όπως γίνεται κατανοητό, από τους παραπάνω συνδυασμούς προκύπτει ένας μεγάλος αριθμών δυνατών μοντέλων για την πρόβλεψη της ψήφου, που μπορεί αναλόγως να μας δώσει ποικίλα αποτελέσματα. Η εγκυρότητα μιας έρευνας βασίζεται κυρίως στην αξιοπιστία της μεθόδου που έχει ακολουθηθεί. Δεν υπάρχουν όμως συγκεκριμένες ασφαλιστικές δικλείδες, που να εγγυώνται την αξιοπιστία μιας έρευνας, εκτός από ορισμένους τυπικούς κανόνες που έχουν θεσπιστεί στην Ελλάδα, όπως για παράδειγμα η δημοσιοποίηση της ταυτότητας της έρευνας. Όμως δεν είναι εφικτός ο έλεγχος της αξιοπιστίας της ταυτότητας της έρευνας, δηλαδή το αν έχουν όντως ακολουθηθεί οι διαδικασίες και η μεθοδολογία που διατυπώνεται συνήθως σε αυτή. Συνεπώς ο σκεπτικισμός απέναντι στην εγκυρότητα των ευρημάτων των πολιτικών δημοσκοπήσεων και η κατ επέκταση χρησιμότητά τους υπάρχει ακόμα. Ένας σημαντικός προβληματισμός γύρω από τη λειτουργία των δημοσκοπήσεων και την πρόβλεψη εκλογικών αποτελεσμάτων αποτελεί και το πώς αυτές ενδέχεται να επηρεάζουν την κοινή γνώμη, αντί να την καταγράφουν απλώς. Το ζήτημα που τίθεται εδώ είναι καθαρά κοινωνιολογικής φύσεως. Οι ενιστάμενοι στις δημοσκοπήσεις πρόβλεψης της ψήφου υποστηρίζουν ότι πρόκειται για εργαλεία με χειραγωγικές δυνατότητες, οι οποίες κατασκευάζουν παραστάσεις νίκης και εκλογικών αποτελεσμάτων που παρασέρνουν τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους στην τελική τους επιλογή (Μαυρής 1999). Σαν αποτέλεσμα, από τη δεκαετία του 70 και του 80 άρχισε η απαγόρευση της δημοσίευσης των πολιτικών δημοσκοπήσεων μια ή και δυο εβδομάδες πριν από την εκλογική αναμέτρηση. Και πάλι, προέκυψαν νέα προβλήματα από αυτά τα απαγορευτικά μέτρα, καθώς η απαγόρευση αφορούσε μόνο τη δημοσίευση των ερευνών και όχι τη διεξαγωγή τους. Όπως θα ήταν αναμενόμενο, άρχισε να αναπτύσσεται μια νέα ισχυρή «αγορά των κρυφών δημοσκοπήσεων». Τα αποτελέσματα που ήταν 20

21 γνωστά για τις εταιρείες δημοσκοπήσεων αποτελούν διαθέσιμα «προϊόντα» σε όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα. Το γεγονός αυτό άλλαξε τους όρους στο ρόλου των δημοσκοπήσεων στην πολιτική ζωή, αλλά και τη συνεργασία των επιμέρους εταιρειών με πολιτικούς φορείς όπως κόμματα, πρόσωπα ή ακόμα και με τα ΜΜΕ. Σήμερα, οι δημοσκοπήσεις εκτός από την πιθανότητα να επηρεάζουν τη στάση του εκλογικού σώματος και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, σίγουρα επηρεάζουν καταλυτικά τη στάση και τις επιλογές των πολιτικών προσώπων. Η χρήση των δημοσκοπήσεων από κόμματα, πολιτικούς και ΜΜΕ τις έχει καταστήσει σαν πολιτικές πυξίδες, που εν μέρει προσανατολίζουν τον πολιτικό λόγο, τις επιλογές και την επικοινωνιακή πολιτική, ώστε να μπορέσει να προσαρμοστεί με τις επιταγές της κοινής γνώμης (Νικολακόπουλος 2003). Σε κάθε περίπτωση οι πολιτικές δημοσκοπήσεις και συγκεκριμένα οι έρευνες πρόβλεψης της ψήφου αφενός καταγράφουν και μελετούν πολιτικά φαινόμενα και αφετέρου είναι στη πιθανή θέση να κατευθύνουν την πολιτική και εκλογική συμπεριφορά, τόσο των εκλογέων όσο και των πολιτευόμενων. Για αυτό το λόγο, έχει πολύ μεγάλη σημασία η υιοθέτηση ενός αξιόπιστου μοντέλου πρόβλεψης το οποίο θα δώσει όσο το δυνατόν εγκυρότερα αποτελέσματα. Παρακάτω, ακολουθεί μια διεξοδικότερη ανάλυση των τριών βασικών μεθόδων εκλογικής πρόβλεψης, που περιλαμβάνει την περιγραφή τους, αλλά και την έκθεση των προβλημάτων της κάθε μεθόδου. 21

22 3) EXIT POLLS 3.1) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οι δημοσκοπήσεις εξόδου ή όπως είναι πιο γνωστές τα «exit polls» θεωρούνται από μεγάλο πλήθος εκλογολόγων ως η πιο αξιόπιστη μέθοδος πρόβλεψης εκλογικού αποτελέσματος. Αυτό οφείλεται στο ότι οι έρευνες αυτές λαμβάνουν μέρος ακριβώς μετά την πράξη της ψηφοφορίας και όχι πριν. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για έρευνες που διεξάγονται επί της πράξεως της ψήφου και όχι επί της προθέσεως ψήφου, συνεπώς έχουν ως μεγάλο πλεονέκτημα τη μείωση του ποσοστού των αναποφάσιστων (Χατζηπαντελής 2002). Για τη διενέργεια των exit polls η εταιρείες δημοσκοπήσεων επιλέγουν έναν αριθμό αντιπροσωπευτικών σύμφωνα με τα δικά τους κριτήρια εκλογικών τμημάτων, στα οποία αποστέλλονται άτομα τα οποία θα πλησιάσουν το δείγμα των ψηφοφόρων που θα ερωτηθούν για την έρευνα. Έξω από τα εκλογικά κέντρα που έχουν επιλεχθεί, στήνονται ειδικές κάλπες στις οποίες κάθε ψηφοφόρος, ο οποίος έχει ήδη ψηφίσει και βγαίνει από το τμήμα του, καλείται να επαναλάβει την ψήφο, συμπληρώνοντας με πλήρη μυστικότητα ένα ειδικό ερωτηματολόγιο και να το ρίξει στη συνέχεια στην κάλπη. Το ερωτηματολόγιο αυτό περιλαμβάνει ένα πλήθος ερωτήσεων, που σκοπό έχουν όχι μόνο να μάθουν την ψήφο του ερωτώμενου, αλλά να ερευνήσουν και το προφίλ του. Για αυτό το σκοπό, συμπεριλαμβάνονται ερωτήσεις που αφορούν την επαγγελματική κατάσταση του ψηφοφόρου, το φύλο του, την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκει, ο χρόνος επιλογής κόμματος και το τι ψήφισε και στην προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση. 22

23 Με αυτόν τον τρόπο εξυπηρετούνται πέντε στοιχεία: 1) Διασταυρώνεται η εγκυρότητα της απάντησής του ως προς το τι ψήφισε τελικά 2) Προκύπτουν χρήσιμα συμπεράσματα για την πολιτική στάση και εκλογική συμπεριφορά του εκλογική σώματος ανάλογα με τα δημογραφικά του στοιχεία. 3) Δίνεται η δυνατότητα να μελετηθούν οι μετακινήσεις των ψηφοφόρων από και προς τα κόμματα. 4) Μπορεί να ερευνηθεί το γενικότερο (δημογραφικό, επαγγελματικό, πολιτικό) προφίλ των ψηφοφόρων του κάθε κόμματος ξεχωριστά. 5) Είναι εύκολο να εντοπιστεί η ψήφος των «αναποφάσιστων», ομαδοποιώντας την ψήφο όσων αποφάσισαν τελευταία στιγμή την εκλογική τους επιλογή. Για την ολοκλήρωση μιας τέτοιας έρευνας, συνήθως είναι απαραίτητο ένα δείγμα της τάξεως των ψηφοφόρων σε 100 με 116 εκλογικά τμήματα. Όσο μεγαλύτερο είναι το δείγμα, τόσο πιο αντιπροσωπευτικό και έγκυρο θα είναι το αποτέλεσμα. Οι πολίτες εφόσον ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα, περνούν στην ειδική κάλπη όπου ρίχνουν το ερωτηματολόγιο, αφού το συμπληρώσουν. Τα ερωτηματολόγια που συγκεντρώνονται σταδιακά σε τρία συνήθως κύματα συγκεντρώνονται και αποστέλλονται ταχύτατα στο κέντρο της έρευνας, όπου αναλύονται επίσης σταδιακά από ειδικούς ως τάση για το τελικό αποτέλεσμα (Levy 1983). 23

24 Για την επιτυχία των exit polls καθοριστική θεωρείται: 1) Η σωστή οργάνωση και οι καλές υποδομές σε ερευνητές, επόπτες, λογισμικό για την ομαλή διεξαγωγή της έρευνας. 2) Το μέγεθος της διασποράς των εκλογικών τμημάτων/σημείων όπου θα δοθούν τα ερωτηματολόγια. 3) Η αυστηρή τήρηση του βήματος επιλογής των ψηφοφόρων που θα ερωτηθούν. 4) Η προσέγγιση του ύψους της αποχής, κατά τη διάρκεια υλοποίησης των exit polls. 5) Οι σωστές σταθμίσεις, ώστε να προκύψει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα. 6) Ο συνυπολογισμός των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της εκάστοτε εκλογικής αναμέτρησης. 7) Η σωστή ανάλυση των αριθμητικών δεδομένων και πολιτικών ευρημάτων, ώστε να δοθεί μια σωστή πρόβλεψη αλλά και μια συνολική ερμηνεία μέσα από τις υπόλοιπες ερωτήσεις του ερωτηματολογίου. Τα exit poll, στα πρώτα χρόνια που εφαρμόστηκαν στην Ευρώπη, προκάλεσαν αντιδράσεις, διότι επηρέαζαν τους πολίτες κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ η ψηφοφορία ήταν ακόμα σε εξέλιξη, με αποτέλεσμα την «αλλοίωση» της ελεύθερης άσκησης του εκλογικού δικαιώματος (Mitofsky 1991). Στην Ελλάδα, δεν υπήρξε παρόμοιο πρόβλημα εξ αρχής, καθώς η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των ερευνών εξόδου γίνεται αμέσως μετά το τέλος της εκλογικής διαδικασίας, μόλις δηλαδή κλείσουν οι κάλπες. Θεωρούνται η πιο αξιόπιστη μέθοδος πρόβλεψης του εκλογικού αποτελέσματος, αφού έπονται της εκλογικής διαδικασίας και το σφάλμα, 24

25 ανάλογα με το μέγεθος του δείγματος, κυμαίνεται από ±1% έως ±2%. Σε περιπτώσεις που τα δύο πρώτα κόμματα παρουσιάζουν μεγάλη διαφορά το στατιστικό σφάλμα μειώνεται. Σε περιπτώσεις, όμως που η ψαλίδα ανάμεσα στα δύο πρώτα κόμματα είναι μικρή τα exit polls παρουσιάζουν μεγαλύτερες πιθανότητες σφάλματος. Πλέον, τα exit polls έχουν βοηθήσει στην αύξηση του ενδιαφέροντος του κοινού για την παρουσίαση και την ανακοίνωση των εκλογικών αποτελεσμάτων, αφού αυτά ανακοινώνονται ως εκτιμήσεις των exit polls που πραγματοποιήθηκαν την ημέρα των εκλογών, αμέσως μόλις κλείσουν οι κάλπες (Παπαθανασόπουλος 2002). Ακόμα και τα πολιτικά κόμματα βασίζονται στις έρευνες εξόδου, για να προχωρήσουν στις πρώτες μετεκλογικές δηλώσεις τους και δεν αναμένουν την πλήρη καταμέτρηση των ψηφοδελτίων σε όλη την επικράτεια της χώρας. Στις εικόνες που παρατίθενται, γίνεται κατανοητό το πώς βοηθούν τα αποτελέσματα των exit polls στην πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος, αλλά και στην περαιτέρω ανάλυση του ως προς τα χαρακτηριστικά του εκλογικού σώματος και της εκλογικής αναμέτρησης. 25

26 Στην εικόνα 1. δίνονται η ταυτότητα και τα αποτελέσματα έρευνας εξόδου, η οποία διενεργήθηκε από τις εταιρείες δημοσκοπήσεων για τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του Εικόνα 1. Στην εικόνα 2. παρουσιάζονται η συσπείρωση και οι μετακινήσεις ψηφοφόρων της Νέα Δημοκρατίας, Εικόνα 2. 26

27 Στην εικόνα 3. υπάρχουν τα αποτελέσματα της έρευνας, όσον αφορά τους λόγους των μετακινήσεων των ψηφοφόρων της Νέας Δημοκρατίας προς το Πα.Σο.Κ. Εικόνα 3. Στην εικόνα 4. παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ενός exit poll του 2007, με δημογραφικά χαρακτηριστικά και συγκεκριμένα με βάση την ηλικιακή ομάδα των ψηφοφόρων. Εικόνα 4. 27

28 3.2) ΤΑ ΑΔΥΝΑΜΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ EXIT POLLS Οι έρευνες εξόδου παρουσιάζουν πολλά προτερήματα σε σχέση με άλλες μεθόδους πρόβλεψης της ψήφου. Στην πραγματικότητα αποτελούν ένα τελείως διαφορετικό είδος εκλογικής έρευνας, εφόσον πραγματοποιείται όπως αναφέρθηκε προηγουμένως επί της πράξεως και όχι επί της προθέσεως της ψήφου. Παρόλη τη χρήσιμη εργαλειακή τους χρήση τόσο για τη μετεκλογική πολιτική ανάλυση όσο και για τα ΜΜΕ τα exit polls εμφανίζουν αρκετές μεθοδολογικές αδυναμίες, οι οποίες γεννούν την κριτική που ασκείται απέναντί τους. Το κυριότερο πρόβλημα που προκύπτει από την προβληματική των ερευνών εξόδου στηρίζεται στην αντιμετώπιση των ευρημάτων τους ως αποτελέσματα καθαυτά και όχι ως εκτιμήσεις αποτελεσμάτων που εμπεριέχουν στατιστικό σφάλμα. Για αυτό το λόγο η κριτική απέναντι στις έρευνες εξόδου επικεντρώνεται στην απόκλιση των αποτελεσμάτων που δίνει από τα πραγματικά που προκύπτουν μετά την καταμέτρηση του συνόλου της πραγματικής ψήφου. Ακόμα και αν τα exit polls πραγματοποιούνται αμέσως μετά τη ρίψη του ψηφοδελτίου στην κάλπη, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν στην παραγωγή αποτελεσμάτων με σημαντική ή όχι απόκλιση από τα τελικά εκλογικά αποτελέσματα. Αυτή η απόκλιση δεν οφείλεται δηλαδή αποκλειστικά και μόνο στο περιθώριο του στατιστικού σφάλματος που «απαιτεί» η συνθήκη της στατιστικής μεθόδου, αλλά σε αμφιλεγόμενα σημεία που αφορούν τη μεθοδολογική διαδικασία. Βασική προϋπόθεση για την παραγωγή έγκυρων αποτελεσμάτων είναι η ύπαρξη ή επιλογή ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος. Στην περίπτωση 28

29 των exit polls το δείγμα είναι οι ψηφοφόροι, οι οποίοι αποχωρούν από το εκλογικό τμήμα. Σε αυτήν την περίπτωση, αυτό που εγγυάται την αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος είναι η προεπιλογή των σημείων στα οποία οι ερευνητές θα πλησιάσουν όσους θα συμμετάσχουν στην έρευνα. Εξ αρχής η επιλογή γίνεται γεωγραφικά. Δηλαδή, επιλέγονται σημεία τα οποία λειτουργούν αντιπροσωπευτικά για το σύνολο της επικράτειας. Όπως συμπεραίνεται, το δείγμα πριν καν ερωτηθεί έχει σταθμιστεί με γεωγραφικά κριτήρια, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι είναι σε θέση να αποδώσουν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα. Στην εκλογική μελέτη περιπτώσεων χωρών πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπ όψιν οι επιμέρους ιδιαιτερότητες όσον αφορά την πολιτική συμπεριφορά του εκλογικού σώματος. Στην περίπτωση της Ελλάδας συγκεκριμένα η ανάλυση με γεωγραφικές μεταβλητές δεν μπορεί να δώσει αντιπροσωπευτικά αποτελέσματα της εκλογικής συμπεριφοράς γιατί: 1) Γεωγραφικά η Ελλάδα δεν παρουσιάζει αρκετές αντιστοιχίες ανάμεσα σε γεωγραφικά σημεία και εκλογική συμπεριφορά. Λίγες είναι οι περιφέρειες εκείνες που έχουν μια σταθερή πολιτική εικόνα αντιπροσωπευτική του εκλογικού σώματος τους. 2) Υπάρχουν ετεροδημότες οι οποίοι ψηφίζουν σε διαφορετική περιφέρεια από αυτή στην οποία ανήκουν. 3) Πολλοί πολίτες ταξιδεύουν και ψηφίζουν μακριά από τον τόπο κατοικίας τους. 29

30 Συνεπώς, συμπεραίνεται ότι η προεπιλογή της αντιπροσωπευτικότητας ενός δείγματος στην Ελλάδα, με γεωγραφικά κριτήρια αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα (Χατζηπαντελής 2002). Το επιχείρημα που χρησιμοποιείται για να αντικρούσει την παραπάνω κριτική είναι ο μεγάλος αριθμός του δείγματος. Για τη διεξαγωγή των exit polls ο αριθμός των ερωτώμενων ξεπερνάει τις δέκα χιλιάδες. Σύμφωνα με τη στατιστική θεωρία ένα μεγάλο δείγμα μειώνει την πιθανότητα σφάλματος. Στην περίπτωση, όμως, των ερευνών για την πρόθεση της ψήφου μια τέτοια υπόθεση κάτι τέτοιο γεννά πολλά ερωτηματικά. Σίγουρα τα exit polls έχουν πρόσβαση σε ένα τεράστιο αριθμητικά δείγμα, αλλά η ποιοτική του διάσταση είναι αμφιλεγόμενη. Είναι πιθανόν ότι και ένα πολύ μικρότερο δείγμα σταθμισμένο στη βάση των σωστών μεταβλητών που εκφράζουν σωστά την πολιτική συμπεριφορά ενός δείγματος μπορεί να δώσει περισσότερα έγκυρα αποτελέσματα. Ακόμα και στη συνέχεια, που το δείγμα σταθμίζεται ως προς άλλες μεταβλητές όπως τα προηγούμενα εκλογικά αποτελέσματα, τίθεται το πρόβλημα της άγνοιας των πραγματικών αριθμών της ψηφοφορίας, δηλαδή πόσοι συμμετείχαν και τα επιμέρους ποσοστά της μεταβλητής που επιλέχθηκε για τη στάθμιση. Επιπρόσθετα, το δείγμα είναι τυχαία επιλεγμένο, όποια και αν είναι τα κριτήρια. Συνεπώς η στάθμισή του στα προηγούμενα εκλογικά αποτελέσματα δημιουργεί ερωτηματικά για το αν παράγει αντιπροσωπευτικό δείγμα (Χατζηπαντελής 2006). Οι ερευνητές έχουν ως οδηγία για παράδειγμα να προσεγγίζουν ανά έναν διαδοχικό αριθμό τους ψηφοφόρους (π.χ. ανά 9 άτομα που αποχωρούν από το εκλογικό τμήμα) αλλά κάτι τέτοιο δεν παρέχει απαραίτητα την επιλογή αντιπροσωπευτικού δείγματος. Επίσης, σε ώρες μεγάλης προσέλευσης ψηφοφόρων η προσέγγιση μπορεί να παρεκκλίνει από τον προτεινόμενο ρυθμό προσέγγισης. 30

31 Εδώ αξίζει να επισημάνουμε ότι το μεγάλο και τυχαίο δείγμα που απαιτείται για τη διεξαγωγή των exit polls συγκαταλέγεται στα αδύναμα σημεία τους και για άλλο λόγο. Μια έρευνα τέτοιας έκτασης επιβάλλει την επιστράτευση ενός μεγάλου αριθμού ερευνητών σε όλη την Ελλάδα και την ύπαρξη του κατάλληλου εξοπλισμού. Συνεπώς, μια τέτοια έρευνα απαιτεί αυξημένους οικονομικούς πόρους για την κάλυψη του κόστους της. Εάν ληφθεί υπ όψιν η άνθιση των exit polls τα τελευταία χρόνια με τη διενέργειά ξεχωριστών ερευνών από κάθε εταιρεία συνήθως για λογαριασμό τηλεοπτικών καναλιών τα ποσά που ξοδεύονται για αυτά είναι τεράστια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του αρνητικού χαρακτηριστικού των ερευνών εξόδου αποτελεί η περίπτωση των ελληνικών βουλευτικών εκλογών του 2009, όταν εν μέσω της οικονομικής ύφεσης πέντε εταιρείες δημοσκοπήσεων συνεργάστηκαν για πρώτη φορά για τη διεξαγωγή ενός και μοναδικού μεγάλου exit poll (Χαραλάμπους 2009, ΤΟ ΒΗΜΑ). Όπως αναφέρθηκε και στην προηγούμενη ενότητα, τα ερωτηματολόγια των ερευνών εξόδου συγκεντρώνονται και αποστέλλονται στο κέντρο της έρευνας σε τρία κύματα. Οι αναλύσεις και οι εκτιμήσεις των αποτελεσμάτων προκύπτουν και αυτές ανά κύμα. Σαν αποτέλεσμα η πρώτη επίσημη εκτίμηση δημιουργείται γύρω στις 17:00. Δύο ώρες αργότερα, όταν γίνεται η πρώτη επίσημη ανακοίνωση των αποτελεσμάτων δημόσια μέσω των ΜΜΕ, η εκτίμηση που δίνεται βασίζεται σε αυτό το δεύτερο κύμα και μπορεί να αλλάξει έως ότου προστεθούν και τα τελευταία ερωτηματολόγια. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα λάθους εάν τυχόν η διαφορά ανάμεσα στα δύο πρώτα κόμματα είναι μικρή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση των ελληνικών βουλευτικών εκλογών του Η διαφορά ανάμεσα σε Πα.Σο.Κ και Νέα Δημοκρατία ήταν μικρή και η δημοσίευση των εκτιμήσεων του δεύτερου κύματος των exit polls έδωσε λάθος 31

32 αποτελέσματα. Χρειάστηκε να έρθει το τρίτο κύμα των ερωτηματολογίων για να φανεί η σωστή τάση της εκλογικής αναμέτρησης. Εάν η διαφορά ανάμεσα στα κόμματα είναι μεγάλη, τότε η εκτίμηση είναι δύσκολο να είναι αντίθετη με τα αληθινά αποτελέσματα αλλά και πάλι η πιθανότητα λάθους υπάρχει, καθώς ένα μεγάλο ποσοστό ψηφοφόρων, αυτοί που προσέρχονται λίγο πριν κλείσει η κάλπη δεν συμπεριλαμβάνονται στο δείγμα που δίνει τις πρώτες εκτιμήσεις. Ένα ακόμη προαπαιτούμενο για τη διενέργεια των exit polls είναι το ερωτηματολόγιο που δίνεται στους ψηφοφόρους. Αυτό συμπληρώνεται χωρίς βοήθεια από τον ερευνητή από τους ίδιους ψηφοφόρους μυστικά, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα διευκρίνισης κάποιου σημείου του ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο για εξοικονόμηση χρόνου είναι απλό και σύντομο, με ερωτήσεις διατυπωμένες με εύκολο, και κατανοητό τρόπο. Αυτή η πρακτική, ενώ είναι απολύτως απαραίτητη για την ορθή διεξαγωγή της διαδικασίας της εξόδου έρευνας, δεν μπορεί να συμπεριλάβει πολλές ερωτήσεις ώστε να υπάρχει αρκετό υλικό για μια ανάλυση της στάσης του εκλογικού σώματος εις βάθος. Πολλές μεταβλητές που είναι απαραίτητες για την ανάλυση της πολιτικής στάσης, όπως οι λόγοι επιλογής ή η ιδεολογική τοποθέτηση, αναγκαστικά παραλείπονται και το ερωτηματολόγιο καλύπτει βασικά ερωτήματα όπως το τι ψήφισε ο ερωτώμενος σε αυτές και τις προηγούμενες εκλογές. Στα ερωτηματολόγια των exit polls, με σκοπό την περαιτέρω ανάλυσή τους, εμπεριέχονται ερωτήσεις που αφορούν το κοινωνικό προφίλ των ψηφοφόρων. Οι ερωτήσεις είναι γενικές και αφορούν το φύλο, την ηλικία, την επαγγελματική κατάσταση. Υπάρχει επιπλέον μια ερώτηση που αφορά την ψήφο του ερωτώμενου στις προηγούμενες εκλογές, με σκοπό να μελετηθούν οι επιμέρους μετακινήσεις ψηφοφόρων. Η μέθοδος αυτή δεν μπορεί να δώσει αντιπροσωπευτική εικόνα του εκλογικού σώματος παρά μόνο μια γενικότερη εκτίμηση. Ένα μεγάλο 32

33 ποσοστό πολιτών δεν έχει ψηφίσει στις προηγούμενες εκλογές με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η απεικόνιση των τάσεων των ψηφοφόρων. Κάποιοι που μπορεί να μην ψήφισαν στις τελευταίες εκλογές για τυχαίους λόγους, αλλά ψήφισαν στις αμέσως προηγούμενες, νέοι εγγεγραμμένοι στου εκλογικούς καταλόγους δεν μπορούν να συμμετάσχουν στο σύνολο του δείγματος όσον αφορά την ανάλυση των κομματικών μετακινήσεων. Έτσι, δεν μπορούμε να έχουμε μια ακριβή εικόνα μετακινήσεων ψηφοφόρων από τα exit polls (Χατζηπαντελής 2002). Τέλος, ενώ οι έρευνες εξόδου ελαχιστοποιούν την αδιευκρίνιστη ψήφο δεν αποκλείουν τα αναπάντητα ερωτηματολόγια. Πολλοί ψηφοφόροι δεν θέλουν να συμπληρώσουν τα ερωτηματολόγια ή κάποιες από τις ερωτήσεις που περιέχονται σε αυτά. Την ίδια στιγμή κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί για την ειλικρίνεια των απαντήσεων, αφού σε κάθε περίπτωση μπορεί κάποιος να δώσει λανθασμένες απαντήσεις για τους δικούς του λόγους (Noelle-Neumann 1984). Λαμβάνοντας όλα τα παραπάνω υπ όψιν γίνεται κατανοητό ότι τα exit polls, ακόμα και αν είναι από τα πιο έγκυρα εργαλεία στην πρόβλεψη της ψήφου, δεν στερούνται της πιθανότητας στατιστικού λάθους. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις αυτό το λάθος μπορεί να οφείλεται και σε παράγοντες που αφορούν την ίδια τη μέθοδο και όχι το προβλεπόμενο στατιστικό λάθος. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως εκτιμήσεις αποτελέσματος και όχι ως ακριβείς προβλέψεις. Όπως κάθε στατιστική, δειγματοληπτική έρευνα θα πρέπει να λαμβάνεται υπ όψιν ως τέτοια, σε αντίθεση με τον ανταγωνιστικό ρόλο της επιτυχούς πρόβλεψης που εξυπηρετεί τηλεοπτικές ανάγκες. Ως στατιστική μέθοδος και μάλιστα εξαιρετικά απαιτητική και με πολλά πρακτικά μειονεκτήματα είναι φυσικό να παρουσιάζει λάθη και παγίδες και να μην προσφέρεται για βαθύτερη εκλογική ανάλυση. 33

34 Παραμένει, ωστόσο, ένα διαφορετικό και σημαντικό εργαλείο «άμεσης» πρόβλεψης και δημογραφικής καταγραφής του εκλογικού σώματος, το οποίο σίγουρα επιδέχεται βελτίωση. 34

35 4) ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΘΕΣΗΣ ΨΗΦΟΥ ΜΕ ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 4.1) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Η έρευνα πρόθεσης ψήφου αποτελεί ένα από τα βασικότερα εργαλεία πρόβλεψης της ψήφου. Βασίζεται στην καθαρή δειγματοληπτική έρευνα, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορες μεθόδους δειγματοληψίας. Αυτή η μέθοδος πρόβλεψης της ψήφου χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από τις εταιρείες δημοσκοπήσεων έως πρόσφατα. Πέρα από τα exit polls τα οποία προσφέρουν προβλέψεις μετά το πέρας της εκλογικής διαδικασίας, οι έρευνες πρόθεσης της ψήφου και μελέτης της πολιτικής στάσης του εκλογικού σώματος είναι σε θέση να προσφέρουν μια πρόβλεψη του τελικού αποτελέσματος, πριν την ημέρα των εκλογών. Η έρευνα διενεργείται για ένα κλειστό χρονικό διάστημα, με τη μορφή δημοσκόπησης στην οποία τα ζητήματα που τίθενται είναι η πρόθεση ψήφου των ερωτώμενων, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τους και ένα πλήθος άλλων θεμάτων πολιτικής συμπεριφοράς. Αυτό το οποίο χρησιμοποιείται για να παράγει την πρόβλεψη είναι ωστόσο η πρόθεση της ψήφου. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός διαφορετικών μεθοδολογιών που ακολουθούνται από την κάθε εταιρεία για να διεκπεραιώσει τη δημοσκόπηση αυτή. Ο αριθμός αυτός προκύπτει από τις εναλλακτικές επιλογές που διατίθενται τόσο ως προς τη μέθοδο δειγματοληψίας, όσο και τη στατιστική μέθοδο που ακολουθείται για την ανάλυση αλλά και τη στάθμιση των αποτελεσμάτων. Ακόμα και ο τρόπος επιλογής του δείγματος και η διαμόρφωση των ερωτηματολογίων μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την απόδοση της 35

36 εκάστοτε μεθοδολογίας που ακολουθείται. Αυτό που κρίνει, ωστόσο, την αποτελεσματικότητα της μεθόδου είναι το κριτήριο στάθμισης των δεδομένων (Παπαϊωάννου 2006, Χατζηπαντελής 2006, Cooper 2005). Οι εναλλακτικές επιλογές παρέχονται ως προς 1) Τη μέθοδο της δειγματοληψίας 2) Τη βάση στάθμισης της δειγματοληψίας 3) Το δειγματοληπτικό πλαίσιο (για παράδειγμα τηλεφωνικοί κατάλογοι ΟΤΕ, εκλογικοί κατάλογοι κτλ) 4) Το μέγεθος του δείγματος και την περιοχή της έρευνας (συνήθως το μεγαλύτερο δείγμα και η μεγαλύτερη περιοχή έρευνας παρέχει μικρότερο στατιστικό σφάλμα) 5) Τον τρόπο διεξαγωγής της έρευνας (για παράδειγμα τηλεφωνική συνέντευξη όπως συνέβη στη συγκεκριμένη περίπτωση, προσωπικές face-to-face συνεντεύξεις, μυστική κάλπη, αποστολή ερωτηματολογίων μέσω web κτλ) 6) Την επιλογή της βάσης πάνω στην οποία στη συνέχεια θα σταθμιστούν τα δεδομένα. Πρόκειται για την τυπική μεθοδολογία που χρησιμοποιείται από μια μεγάλη πλειοψηφία εταιρειών. Σαν παράδειγμα μιας τέτοιας έρευνας στην εικόνα 5. παρατίθεται η ταυτότητα της πανελλαδικής έρευνας κοινής γνώμης της εταιρείας RASS για τον Δεκέμβριο του

37 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Ανάθεση: Εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος. Περίοδος έρευνας: Η έρευνα διεξήχθη από 21 έως και 23 Αυγούστου Τύπος έρευνας: Τηλεφωνική έρευνα προσωπικών συνεντεύξεων σε νοικοκυριά. Πληθυσμός έρευνας: Όλοι οι Έλληνες εκλογείς, μόνιμοι κάτοικοι της χώρας. Μέγεθος δείγματος και περιοχή έρευνας: συνεντεύξεις σε ολόκληρη τη χώρα (δειγματοληπτικό σφάλμα ± 3,1%). Δειγματοληπτική τεχνική: Επελέγη δείγμα με τη μέθοδο της στρωματοποιημένης συστηματικής τυχαίας δειγματοληψίας. Τα στρώματα της έρευνας αποτέλεσαν οι 13 διοικητικές περιφέρειες της χώρας, από τις οποίες το δείγμα επελέγη με συστηματικό τρόπο κάνοντας χρήση γεννήτριας τυχαίων αριθμών. Ως δειγματοληπτικό πλαίσιο χρησιμοποιήθηκαν τα τηλεφωνικά κέντρα του Ο.Τ.Ε.. Συλλογή στοιχείων: Για τη συλλογή των στοιχείων εργάσθηκαν 34 ερευνητές και 3 επόπτες. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε πρωινές και απογευματινές ώρες από το τηλεφωνικό κέντρο της εταιρείας, με ηλεκτρονικά μέσα χρησιμοποιώντας το σύστημα CATI. Η ποιότητα των συνεντεύξεων ελέγχθηκε κατά τη διάρκειά τους με τη μέθοδο της συν-ακρόασης. Επεξεργασία δεδομένων: Μετά τη συλλογή τους τα δεδομένα σταθμίστηκαν ως προς το φύλο, την ηλικία και την ψήφο στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές. Για τις σταθμίσεις χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα της απογραφής πληθυσμού 2001 και τα αποτελέσματα των εθνικών εκλογών του Μαρτίου Η στάθμιση έγινε με μεθόδους που η RASS χρησιμοποιεί σε συνεργασία με το Ινστιτούτο ερευνών Zogby International. Εικόνα 5. 37

38 Στο προηγούμενο κεφάλαιο, έγινε εκτενής αναφορά στη σημασία της σωστής δειγματοληπτικής μεθόδου για την αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος και την παροχή έγκυρων αποτελεσμάτων πρόβλεψης. Ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο θα επιλεχθεί να γίνει η συλλογή των απαντήσεων είναι σε θέση να επηρεάσει την εκτίμηση. Άλλωστε, είναι γνωστό ότι η κάθε μέθοδος δειγματοληψίας έχει τα δικά της μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα. Οι face-to-face συνεντεύξεις μπορεί να δίνουν τη δυνατότητα αναλυτικότερης προσέγγισης του ερωτώμενου αλλά μπορεί να δώσουν λάθος απαντήσεις εξαιτίας της αμηχανίας του. Ακριβώς αντίθετα, λειτουργούν οι ψηφοφορίες με κάλπη, οι οποίες εγγυώνται τη μυστικότητα των απαντήσεων, αλλά δεν δίνουν τη δυνατότητα για πολλές και αναλυτικότερες ερωτήσεις. Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις έχουν επικρατήσει σαν μέθοδος τα τελευταία χρόνια γιατί καταφέρνουν να κρατήσουν απόσταση ανάμεσα στον ερευνητή και τον ερωτώμενο, ώστε να απαντήσει αληθινά και ο ερευνητής να μπορεί θέσει ο ίδιος τις ερωτήσεις και να διευκρινίσει τα δύσκολα σημεία, έχοντας μια καλύτερη εικόνα απαντήσεων. Εκτός όμως από τη βαρύτητα των συγκεκριμένων επιλογών, υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει κατά κύριο λόγο την έκβαση των συγκεκριμένων ερευνών. Συγκεκριμένα, η στάθμιση των δεδομένων είναι αυτή που συμβάλλει στη δημιουργία «προβλέψεων» της ψήφου, μέσω της εκτίμησης της δεδηλωμένης και καταμετρημένης πρόθεσης ψήφου της δημοσκόπησης. Τα αποτελέσματα που δίνονται για την πρόθεση ψήφου σταθμίζονται με βάση προηγούμενα πραγματικά δεδομένα, έτσι ώστε να προσαρμοστούν σε αυτά και να δώσουν μια πιο έγκυρη εκτίμηση. Η στάθμιση αυτή μπορεί να βασίζεται σε δημογραφικά δεδομένα που αφορούν τον πληθυσμό και τα χαρακτηριστικά του, όπως ηλικιακή ομάδα, κοινωνικό οικονομικό προφίλ ή και γεωγραφικές ομαδοποιήσεις. Επίσης 38

39 στις περισσότερες των περιπτώσεων προτιμάται η στάθμιση των δεδομένων με βάση τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών. Πρόκειται για μια σίγουρη βάση, εφόσον πρόκειται για πραγματική μέτρηση της επιλογής ψήφου όπως καταγράφηκε στις πιο πρόσφατες εκλογές. Μια τέτοια επιλογή προϋποθέτει ότι οι ψηφοφόροι θυμούνται τι έχουν ψηφίσει και αναπαράγουν αυτή τη μνήμη (Cooper 2005). Έτσι τα δεδομένα που συλλέγονται και τα αποτελέσματα που προκύπτουν, από την στατιστική επεξεργασία τους, αναπροσαρμόζονται με βάση τα ποσοστά που έλαβαν τα κόμματα στις προηγούμενες εκλογές. Στη συνέχεια, το ποσοστό της αδιευκρίνιστης ψήφου, όσων δηλαδή προτίμησαν να απαντήσουν «δεν ξέρω/δεν απαντώ» στην ερώτηση του τι θα ψηφίσετε στις επόμενες εκλογές, διανέμεται αναλογικά στα κόμματα. Για την αναδιανομή της αδιευκρίνιστης ψήφου χρησιμοποιείται η ίδια βάση στην οποία έχουν σταθμιστεί όλα τα δεδομένα. Οι δημοσκοπήσεις αυτού του τύπου, που θα παρέχουν μια πρόβλεψη του επερχόμενου εκλογικού αποτελέσματος, διενεργούνται όσο πιο κοντά στην ημερομηνία των εκλογών. Επειδή οι έρευνες κοινής γνώμης αυτού του είδους μπορεί να γίνονται σε συχνά χρονικά διαστήματα ανάλογα της ζήτηση που δημιουργείται για αυτές συνήθως ως πρόβλεψη λαμβάνεται η τελευταία δημοσκόπηση πριν τις εκλογές. Οι έρευνες πρόθεσης ψήφου με σταθμισμένα δεδομένα μας δίνουν τη δυνατότητα έγκαιρης πρόβλεψης του εκλογικού αποτελέσματος, πριν από την έναρξη της εκλογικής διαδικασίας. Για αυτό το λόγο, αποτελούν χρήσιμο εργαλείο στα χέρια των επιτελείων των πολιτικών κομμάτων, για το σχεδιασμό των προεκλογικών τους κινήσεων. Συνήθως, οι δημοσκοπήσεις αυτές λειτουργούν σαν μια σφυγμομέτρηση, μια απεικόνιση του εκλογικού σώματος, η οποία εκτιμά τις τάσεις του όσον αφορά την επερχόμενη επιλογή της ψήφου, την αντιμετώπιση πολιτικών θεμάτων και 39

40 επιλογών καθώς επίσης και τη δημοτικότητα συγκεκριμένων προσώπων και των κινήσεων τους. Οι έρευνες αυτές χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις εταιρείες ερευνών και σε πολλές περιπτώσεις εφαρμόζονται έως σήμερα, παρόλο που έχει αποδειχτεί ότι παρουσιάζουν σημαντικές μεθοδολογικές αδυναμίες, τις οποίες θα αναλύσουμε παρακάτω. Στην εικόνα 6. παρουσιάζεται ένα διάγραμμα που απεικονίζει την εκτίμηση πρόθεση ψήφου ύστερα από τη συλλογή, επεξεργασία και στάθμιση των δεδομένων της πανελλαδικής έρευνας κοινής γνώμης της εταιρείας RASS τον Δεκέμβριο του Στη συγκεκριμένη έρευνα δεν έχει γίνει διάθεση της αδιευκρίνιστης ψήφου. Εικόνα 6. 40

41 4.2) ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΩΝ ΠΡΟΘΕΣΗΣ ΨΗΦΟΥ ΜΕ ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Η πρόβλεψη της ψήφου μέσω της στάθμισης των δεδομένων δημοσκοπήσεων πρόθεσης ψήφου, παρουσιάζει αρκετά προβλήματα ως προς την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων της. Συνήθως αυτή η μέθοδος παράγει αποτελέσματα με μεγαλύτερη πιθανότητα για στατιστικό σφάλμα. Η εγκυρότητα της συγκεκριμένης μεθοδολογίας και συνεπώς και των αποτελεσμάτων που δίνει έχει αμφισβητηθεί από πλήθος ερευνητών και επιστημόνων, αλλά και από την ίδια την απόκλιση που παρουσιάζει όταν κρίνεται «εκ του αποτελέσματος». Παρόλα αυτά, η μέθοδος συνεχίζει και χρησιμοποιείται έως και σήμερα, λόγω της απλότητάς της και της σιγουριάς που παρέχει η στάθμιση των δεδομένων σε πραγματικά νούμερα. Η κριτική που δέχονται οι σταθμισμένες δημοσκοπήσεις πρόθεσης ψήφου αφορά πολλά και διαφορετικά σημεία της μεθοδολογίας τους, όπως: 1) τη δειγματοληπτική μέθοδο που χρησιμοποιείται 2) την επιλογή των μεταβλητών στάθμισης 3) τη διάθεση της αδιευκρίνιστης ψήφου 4.2.1) ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ Ο τρόπος με τον οποίο επιλέγεται το δείγμα που θα απαντήσει στην έρευνα δεν είναι σε θέση να αποφέρει ένα δείγμα αντιπροσωπευτικό του εκλογικού σώματος. Το ζήτημα της δειγματοληψίας είναι ένα από τα βασικότερα προβλήματα στη μεθοδολογία των δημοσκοπήσεων και ευθύνεται συχνότερα για τις λανθασμένες εκτιμήσεις στην πρόθεση της ψήφου. 41