Αξιοποιώντας τις θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας σε πολλαπλά πεδία έρευνας και εφαρμογών. Θεωρία της λογικής πράξης Ομαδοσκέψη Μειονοτική επιρροή

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Αξιοποιώντας τις θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας σε πολλαπλά πεδία έρευνας και εφαρμογών. Θεωρία της λογικής πράξης Ομαδοσκέψη Μειονοτική επιρροή"

Γλυκερία Αργυριάδης
5 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Αξιοποιώντας τις θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας σε πολλαπλά πεδία έρευνας και εφαρμογών Θεωρία της λογικής πράξης Ομαδοσκέψη Μειονοτική επιρροή

2 Λειτουργίες των θεωριών της Κοινωνικής Ψυχολογίας Οργανώνουν το υλικό που προκύπτει από την περιγραφή (συστηματική παρατήρηση, εμπειρικά δεδομένα) κατά τρόπο που αναδεικνύει τη φύση των συσχετίσεων μεταξύ των υπό μελέτη φαινομένων. Κατευθύνουν την έρευνα για τη μελέτη νέων, ανεξερεύνητων συσχετίσεων μεταξύ ήδη γνωστών φαινομένων. Παρέχουν το υπόβαθρο για τον σχεδιασμό παρεμβάσεων με σκοπό την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων.

3 Χαρακτηριστικά των θεωριών της Κοινωνικής Ψυχολογίας Το φάσμα των φαινομένων που επιχειρούν να εξηγήσουν (π.χ. θεωρίες μέσου ή μικρού βεληνεκούς). Το εύρος των κοινωνικών ομάδων για τις οποίες ισχύουν (π.χ. οικουμενικές, πολιτισμικά συγκεκριμένες, εστιασμένες σε ιδιότητες όπως το φύλο ή άλλοι δημογραφικοί παράγοντες). Η διαψευσιμότητα, δηλ. η δυνατότητα ελέγχου για την αποδοχή ή απόρριψή τους με την επιστημονική μέθοδο. Η οικονομία, δηλ. η δυνατότητα ερμηνείας των φαινομένων με τον μικρότερο δυνατό αριθμό παραδοχών/προτάσεων.

4 Παράδειγμα Ι H θεωρία της λογικής πράξης Οι ανασκοπήσεις των πρώτων ερευνών έδειξαν ότι η συνάφεια μεταξύ ατομικής στάσης και εκδηλούμενης συμπεριφοράς είναι συνήθως μηδενική ή πολύ μικρή (Wicker, 1969). Η αποτυχία αυτή οφειλόταν είτε στο ότι τα επίπεδα εξειδίκευσης της στάσης και της συμπεριφοράς ήταν διαφορετικά, είτε στο ότι αγνοήθηκε η διαμεσολάβηση περιστασιακών και κοινωνικών παραγόντων. Έτσι, αναπτύχθηκαν εξηγητικά μοντέλα που θεωρούν τη συμπεριφορική πρόθεση ως «λογική» διεργασία, δηλ. ως αποτέλεσμα γνωστικής επεξεργασίας.

5 Προσδιοριστικοί παράγοντες της συμπεριφορικής πρόθεσης Σύμφωνα με τη Θεωρία της Λογικής Πράξης (Ajzen & Fishbein, Fishbein & Ajzen, 1975), η πρόθεση για εκδήλωση μιας συμπεριφοράς είναι συνάρτηση: των ατομικών στάσεων και επιθυμιών, του υποκειμενικού κοινωνικού κανόνα, δηλ. των προσδοκιών των σημαντικών άλλων, του προσλαμβανόμενου ελέγχου πάνω στη συμπεριφορά (Θεωρία της Προσχεδιασμένης Συμπεριφοράς, Ajzen, 1991). ΣΥΜΠ.ΠΡΟΘ = β1(σταση) + β2(νορμα) [ + β3(ελγχ) ]

6 Εφαρμογές παρεμβάσεις Οι παρεμβάσεις συνήθως απευθύνονται σε εθελοντές ή, αλλιώς, σε άτομα που προτίθενται να αλλάξουν συμπεριφορά. Ωστόσο, συχνά είναι εξίσου σημαντική η μεταστροφή της συμπεριφορικής πρόθεσης. Η Θεωρία της Λογικής Πράξης είναι χρήσιμη για τον εντοπισμό των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων που χρειάζεται να αλλάξουν. Εφαρμογές στην υγεία πρόληψη (Godin & Kok, 1996), τη θετική κοινωνική συμπεριφορά (Greenslade & White, 2005), την καταναλωτική και πολιτική συμπεριφορά (Cooke & Sheeran, 2004), κ.ά.

7 Τρόποι εφαρμογής της θεωρίας Χρήση της θεωρίας κατά τον σχεδιασμό μιας παρέμβασης (π.χ. διαμόρφωση του περιεχομένου των μηνυμάτων ή του τύπου των δράσεων). Μέτρηση βασικών παραμέτρων της θεωρίας ως διαμεσολαβητικών μεταβλητών ή δεικτών έκβασης. Αξιοποίηση της θεωρίας για την ερμηνεία της αλλαγής στην πρόθεση ή τη συμπεριφορά. Πρόβλεψη του αριθμού συμμετεχόντων και του ποσοστού απωλειών κατά την εφαρμογή μιας παρέμβασης.

8 Τεχνικές παρέμβασης Το περιεχόμενο των παρεμβάσεων αναφέρεται σε: παροχή πληροφοριών, κοινωνική επιρροή (τεχνικές πειθούς), απόκτηση ή άσκηση δεξιοτήτων, μάθηση μέσω παρατήρησης, κοινωνική στήριξη, στοχοθεσία, κ.ά. Ως προς τη μορφή, οι τεχνικές περιλαμβάνουν: έντυπο, ηχητικό, οπτικό ή οπτικοακουστικό υλικό, παροχή οδηγιών, βιωματικές ασκήσεις ή εκπαιδευτικές συνεδρίες, κ.ά. Ως προς τη μέθοδο/διαδικασία, οι παρεμβάσεις έχουν τη μορφή πειραματικού σχεδίου (πειραματική ομάδα και ομάδα ελέγχου), επαναληπτικών μετρήσεων κατά τη διάρκεια (διαχρονικά σχέδια) ή μετά την παρέμβαση (αξιολόγηση ανθεκτικότητας αλλαγής).

9 Αποτελεσματικότητα της θεωρίας της λογικής πράξης Σε ανασκόπηση 24 παρεμβάσεων στον τομέα της υγείαςπρόληψης, οι Hardeman et al. (2001) διαπιστώνουν: Σχεδόν οι μισές από τις παρεμβάσεις που παρείχαν στοιχεία, ανέφεραν αλλαγή στη συμπεριφορική πρόθεση. Περίπου τα 2/3 των παρεμβάσεων παρείχαν ενδείξεις για αλλαγή στη συμπεριφορά. Γενικά, το μέγεθος της επίδρασης της Θεωρίας της Λογικής Πράξης κυμάνθηκε από χαμηλό έως μέτριο. Σε ανασκόπηση 185 ερευνών, οι Armitage και Conner (2001) αναφέρουν ότι η Θεωρία της Λογικής Πράξης προέβλεψε 27% της συμπεριφοράς και 39% της πρόθεσης.

10 Συμπεράσματα Η Θεωρία της Λογικής Πράξης χρησιμοποιείται για την πρόβλεψη της πρόθεσης και για τη μέτρηση της συμπεριφορικής αλλαγής. Οι μέθοδοι που συνδέονται κυρίως με τη Θεωρία της Λογικής Πράξης αφορούν σε γνωστική επεξεργασία (τεχνικές πειθούς, παροχή πληροφοριών,). Η αποτελεσματικότητα της θεωρίας σπάνια μπορεί να αποτιμηθεί με ασφάλεια, καθώς δεν δίνονται επαρκή στοιχεία, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Η χρησιμότητα της θεωρίας αφορά κυρίως στη μελέτη της πρόθεσης για συμμετοχή και των γνωστικών στοιχείων που χρειάζεται να αλλάξουν.

11 Παράδειγμα ΙΙ: Η ομαδοσκέψη (Groupthink) Η ομαδοσκέψη αφορά τη σταδιακή επιδείνωση του νοητικού δυναμικού, της ρεαλιστικής πρόσληψης των συνθηκών, και της ηθικής κρίσης, οι οποίες προκύπτουν από πιέσεις εντός της ομάδας (συλλογική πόλωση) και οδηγούν στη λήψη καταστροφικών αποφάσεων (Janis, 1983). Πρόκειται για ενδο-ομαδικό (και όχι ατομικό ή διατομικό) φαινόμενο. Εντοπίστηκε αρχικά με τη μελέτη ατομικών περιπτώσεων υποδειγμάτων που αφορούσαν λανθασμένες αποφάσεις.

12 Συνθήκες εμφάνισης της ομαδοσκέψης Υψηλή συνοχή και ομοιογένεια της ομάδας. Προβλήματα στη δομή της ομάδας: Η ομάδα είναι απομονωμένη από εξωτερικές πηγές πληροφόρησης και γνώμες. Η ηγεσία είναι έντονα καθοδηγητική. Κατάσταση κρίσης: Έντονη πίεση από εξωτερικές απειλές.

13 Συμπτώματα της ομαδοσκέψης Ψευδαίσθηση παντοδυναμίας. Πίστη στις ηθικές αρχές της ομάδας. Εκλογίκευση των μη συμβατών δεδομένων. Στερεοτυπικές αντιλήψεις για τις εξω-ομάδες. Πίεση για συμμόρφωση στους διαφωνούντες. Αυτολογοκρισία. Ψευδαίσθηση ομοφωνίας. Ύπαρξη «θεματοφυλάκων».

14 Συμπτώματα λανθασμένης λήψης απόφασης Ελλιπής διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων. Ανεπαρκής μελέτη των στόχων. Αδυναμία ελέγχου των αρνητικών σημείων της προτιμώμενης λύσης. Ανύπαρκτη λειτουργία ανατροφοδότησης. Φτωχή αναζήτηση αντικειμενικών πληροφοριών και στοιχείων. Μεροληπτική επεξεργασία των διαθέσιμων πληροφοριών. Απουσία επεξεργασίας «σχεδίου έκτακτης ανάγκης».

15 Προτάσεις για την πρόληψη της ομαδοσκέψης Κάθε μέλος πρέπει να αναλάβει ρόλο αξιολογητή. Η ηγεσία πρέπει να είναι αμερόληπτη. Λειτουργία παράλληλων ανεξάρτητων ομάδων ή/και δημιουργία υπο-ομάδων για το ίδιο πρόβλημα. Συζήτηση των ομαδικών αποφάσεων με κάθε μέλος ξεχωριστά. Πρόσκληση εξωτερικών κριτών-αξιολογητών. Ο ρόλος του «δικηγόρου του διαβόλου». Προσεκτική μελέτη και σεβασμός προς τους ανταγωνιστές.

16 Διασύνδεση των μερών της θεωρίας Συνθήκες εμφάνισης της ομαδοσκέψης Συμπτώματα της ομαδοσκέψης Συμπτώματα λανθασμένης λήψης απόφασης Πρόληψη

17 Εφαρμογές της θεωρίας της ομαδοσκέψης Έρευνα (διατύπωση και έλεγχος υποθέσεων): Πειραματικά σχέδια. Διαπολιτισμική έρευνα. Μελέτη ατομικών περιπτώσεων. Εφαρμογές (σχεδιασμός και υλοποίηση παρεμβάσεων): Σε πολλαπλά πεδία (π.χ., πολιτική, διοίκηση, εκπαίδευση, ΜΜΕ, πρόληψη υγείας, κ.ά.). Σε εστιασμένες δεξιότητες (π.χ. ηγεσία, αξιολόγηση, άμβλυνση στερεοτύπων, συνεργασία, κ.ά.)

18 Παράδειγμα ΙΙΙ Μειονοτική επιρροή Η υποχώρηση της πλειοψηφίας, έτσι ώστε να επηρεαστεί και να υιοθετήσει τις απόψεις μιας μειονότητας (Moscovici, 1976). Πρόκειται για την αντίστροφη τάση από αυτήν που περιγράφει το φαινόμενο της συμμόρφωσης (πλειοψηφικής επιρροής). Η μειονοτική επιρροή διαφέρει από τη συμμόρφωση όχι μόνο στο αποτέλεσμα, αλλά ενδεχομένως και στις διεργασίες που ενεργοποιούνται κάθε φορά.

19 Προϋποθέσεις της μειονοτικής επιρροής Συνέπεια-σταθερότητα της μειονοτικής συμπεριφοράς. Διαχρονική συνέπεια (ενδο-ατομικό επίπεδο). Συγχρονική συνέπεια (διατομικό επίπεδο). Ελαστικό διαπραγματευτικό ύφος. Ικανή (όχι υπερβολική) απόσταση από την πλειοψηφική θέση. Συμβατότητα της μειοψηφίας με το «πνεύμα των καιρών». «Μονή» μειονότητα (έναντι «διπλής»). Μειονοτική θέση ενάντια στα ατομικά συμφέροντα των μελών. Αυτονομία μειονότητας (έναντι εξάρτησης). Αντίληψη της μειονοτικής θέσης ως δίκαιης.

20 Διεργασίες μειονοτικής επιρροής Σύμφωνα με το Μοντέλο της Διπλής Διαδικασίας (Moscovici, 1980) οι διεργασίες κοινωνικής επιρροής διαφέρουν: Η πλειονότητα ασκεί επιρροή μέσω απλής ενδοτικότητας (χωρίς γνωστική επεξεργασία της θέσης). Η μειονότητα ασκεί επιρροή μέσω μεταστροφής (γνωστική επεξεργασία της θέσης). Σύμφωνα με τη Θεωρία του Κοινωνικού Αντίκτυπου (Latané, 1981) οι διεργασίες μειονοτικής και πλειονοτικής επιρροής είναι ίδιες και περιλαμβάνουν: το σχετικό μέγεθος των ομάδων, την κοινωνική ισχύ και την αμεσότητα της επιρροής.

21 Εφαρμογές της θεωρίας της μειονοτικής επιρροής Στο χώρο της έρευνας (πειραματικής και πεδίου). Σε εφαρμοσμένους τομείς (π.χ. οργανισμοί, ΜΜΕ, διαφήμιση, πολιτική, μη κυβερνητικές οργανώσεις κοινωνικός ακτιβισμός, κλπ.).

Σχετικά έγγραφα

Αξιοποιώντας τις θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας σε πολλαπλά πεδία έρευνας και εφαρμογών

Αξιοποιώντας τις θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας σε πολλαπλά πεδία έρευνας και εφαρμογών Λειτουργίες και χαρακτηριστικά Παράδειγμα Ι Ομαδοσκέψη Παράδειγμα ΙΙ Μειονοτική επιρροή Λειτουργίες των θεωριών