Ο Ευρωπαϊκός ιαπολιτισµικός Χώρος Εργασίας ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ

Transcript

1 Ο Ευρωπαϊκός ιαπολιτισµικός Χώρος Εργασίας ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ Μια Συγκριτική ανάλυση των πρακτικών στους χώρους εργασίας στον τοµέα της εκπαίδευσης σε 10 Ευρωπαϊκές χώρες

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... i Ευχαριστίες... ii Πρόλογος... iv 1. Εισαγωγή και Υπόβαθρο ιεθνής και Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία για την Εκπαίδευση στο ιαπολιτισµικό Χώρο Εργασίας ιεθνής Νοµοθεσία Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία Εθνικό Πλαίσιο: από το ηµοτικό έως το Πανεπιστήµιο Σύγχρονες Πρακτικές και Ενισχύσεις για τα Παιδιά από Εθνικές Μειονότητες, Μαθητές και Εργαζόµενους σε ένα ιαπολιτισµικό Εκπαιδευτικό Χώρο Εργασίας Το ικαίωµα στην Εκπαίδευση ιαπολιτισµική Εκπαίδευση και Υποστήριξη των παιδιών των µεταναστών και των Γλωσσικών και Εθνικών Μειονοτήτων ιαπολιτισµικό Πρόγραµµα Σπουδών Εκπαιδευτική Υποστήριξη σε παιδιά από Εθνικές και Γλωσσικές Μειονότητες Εκπαίδευση Ενηλίκων Ανώτερη Εκπαίδευση Οι Προκλήσεις και οι προσφερόµενες Λύσεις από τις συµµετέχουσες χώρες µε σκοπό να διασφαλιστεί η ισότητα στον ιαπολιτισµικό Χώρο Εργασίας Γλώσσα Η πραγµατοποίηση περισσότερων Εκπαιδευτικών Επιτευγµάτων για τις Εθνικές µειονότητες Η Εκπαίδευση των ασκάλων Γονείς και η Κοινότητα των Εταίρων Ρατσισµός και ιάκριση Φύλο ιαπολιτισµική Επικοινωνία και εξιότητες Καλή Πρακτική Πρωτοβουλίες για το Πρόγραµµα Σπουδών σε Κυβερνητικό Επίπεδο Πρωτοβουλίες στα σχολεία και στους θεσµούς Σουηδία: Storstadssatsningen (Μητροπολιτική Πολιτική) Ηνωµένο Βασίλειο: Βελτίωση Αποδοτικότητας Μοντέλα Καλής Πρακτικής στα Σχολεία Ελλάδα: Συνδέοντας γονείς µε σχολεία Ιταλία: ιαπολιτισµικός Γλωσσικός ιαµεσολαβητής Ιρλανδία: Educate Together Νορβηγία: Ο Καθρέπτης της ιαφορετικότητας στο Σχολείο Βουλγαρία: Κάνοντας την Εκπαίδευση προσιτή στην οµάδα στόχο - Πανεπιστήµιο Shoumen και το Παιδαγωγικό κολλέγιο Kurdjali Pedagogical Συµπεράσµατα και Συστάσεις i

3 Ευχαριστίες Αυτή η Εκπαιδευτική Αναφορά είναι προϊόν συνεργασίας που υλοποιήθηκε στα πλαίσια του έργου «Ευρωπαϊκός ιαπολιτισµικός Χώρος Εργασίας» - European Intercultural Workplace (EIW) µεταξύ των: Dublin City University, Ιρλανδία, European Centre for Education and Training (ECET), Βουλγαρία, Institut für Projektbegleitung und Kompetenzentwicklung - Pro-Kompetenz, Γερµανία; Ελληνικό Περιφερειακό Αναπτυξιακό Κέντρο (ΕΠΑΚ) Ελλάδα, Västra Nylands folkhögskola, Φιλανδία CONFORM - Consorzio Formazione Manageriale, Ιταλία, Mangfold i Arbeidslivet MiA, Νορβηγία, Academy of Humanities and Economics in Lodz,, Πολωνία, Göteborg University, Σουηδία, University of Westminster, Ηνωµένο Βασίλειο. Οι εταίροι του έργου EIW βεβαιώνουν ότι το παρόν χρηµατοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα πλαίσια του προγράµµατος Leonardo Da Vinci ΙΙ. Το περιεχόµενο αυτής της Εκπαιδευτικής Αναφοράς βασίζεται κυρίως στις Εθνικές Αναφορές,, που συντάχθηκαν από όλους τους εταίρους στα πλαίσια του έργου EIW, και περιλαµβάνει επιπρόσθετο υλικό από έρευνα και πηγές, όπου αυτό θεωρήθηκε απαραίτητο. Μια οµάδα εργασίας, αποτελούµενη από τέσσερα µέλη που ανήκουν στους συµβαλλόµενους οργανισµούς, συστάθηκε µε σκοπό να δηµιουργήσει µια διε- εθνική ανάλυση όπως επίσης και να σχεδιάσει και συµπληρώσει τους Συγκεκριµένους Τοµείς των Αναφορών ( Aileen PEARSON-Evans, Frieda McGovern (DCU), Boian Satchev (ECET), Radu Szekeley (Västra Nylands), Brunella Maio και Andrea Marello (Conform). Θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε όλους εκείνους τους ανθρώπους και τους οργανισµούς που συνέβαλαν σε αυτήν την συνεργασία, συµπεριλαµβανοµένων και των ερευνητών µας και των κοινωνικών εταίρων µας που µας βοήθησαν µε τις περιπτωσιολογικές µελέτες αρχικά ενώ στην συνέχεια συνέβαλαν στην αξιολόγηση και την διάχυση της έρευνάς µας. Την παρούσα Εκπαιδευτική Αναφορά επιµελήθηκε από πλευράς έρευνας, συλλογής δεδοµένων, σύνθεσης και έκδοσης από την Ιρλανδική οµάδα του Dublin City University οι παρακάτω: Aileen Pearson-Evans, (Συντονιστής του Έργου, Εκδότης) Frieda McGovern (Κύριος Συντάκτης) Liz O Connor ( ιαχειριστής του Έργου) Lee Hogan-Kerrigan (Εξώφυλλο και Σχεδιασµός, ιόρθωση κειµένων) Επιθυµούµε να εκφράσουµε τις ιδιαίτερες µας ευχαριστίες στην Frieda McGovern για την χρονοβόρα αλλά συνάµα σηµαντική δουλειά της σύνθεσης των αποτελεσµάτων από τις 10 Εθνικές Αναφορές των εταίρων, προβαίνοντας παράλληλα σε περεταίρω έρευνα, όπου θεωρήθηκε απαραίτητο. Ειδικές ευχαριστίες αποδίδονται στην Denitza Toptchiyska για την βοήθεια της στην διευκρίνιση της ορολογίας στο τµήµα ιεθνούς και Ευρωπαϊκής Νοµοθεσίας. Πνευµατικά ικαιώµατα 2007 Εταίροι του έργου Ευρωπαϊκός ιαπολιτισµικός Χώρος Εργασίας European Intercultural Workplace (EIW). ιατηρούνται όλα τα πνευµατικά δικαιώµατα. Η αναπαραγωγή και η διανοµή του συνόλου ή µέρους αυτής της δηµοσίευσης υπόκεινται σε έγκριση, εκτός από εµπορικούς σκοπούς, υπό τον όρο ότι η συνεργασία για το έργο EIW αναφέρεται ως πηγή. Το παρόν διεξάχθηκε µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το περιεχόµενο του παρόντος, δεν αντανακλά απαραίτητα τις θέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ούτε φέρει ευθύνη. ii

4 iii

5 Πρόλογος Οι Ευρωπαϊκοί εργασιακοί χώροι υπόκεινται σε σηµαντικό ανασχηµατισµό. ραµατικές πολιτικές και οικονοµικές αλλαγές στην Ευρώπη, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αυξήσει υπερβολικά την πολιτισµική ποικιλοµορφία όλων εκείνων που ζουν, εργάζονται και εκπαιδεύονται στα σύνορα της. Η διεύρυνση της Ε.Ε. σε συνδυασµό µε την ανεργία σε πολλά µέρη της Ευρωπαϊκής Ηπείρου έχουν επιφέρει µια σταθερή αύξηση στην κινητικότητα από και προς την Ευρωπαϊκή Οικονοµική Περιοχή, που αναµένεται να συνεχιστεί και επεκταθεί. Τα ερωτήµατα που τίθενται είναι τα εξής: πόσο καλά ανταποκρίνονται οι εργασιακοί χώροι της Ευρώπης στη νέα πραγµατικότητα; Τι οµοιότητες έχουν οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται στους διαφορετικούς τοµείς και κράτη; Ποιες είναι οι παγίδες που πρέπει να αποφεύγονται και ποια τα παραδείγµατα καλής πρακτικής που θα πρέπει να κοινοποιηθούν σε όλες τις χώρες της ΕΕ; Τι είδους διαπολιτισµική εκπαίδευση και οδηγίες πρέπει να αναπτυχθούν και πως θα εφαρµοστούν µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο; Αυτές είναι µερικές από τις βασικές ερωτήσεις που ενέπνευσαν την ανάπτυξη του έργου Ευρωπαϊκός ιαπολιτισµικός ιάλογος European Intercultural Workplace (EIW) (2004-7). Ξεκίνησε αρχικά στο DCU, Ιρλανδία, το έργο EIW, στην συνέχεια, αναπτύχθηκε και επεκτάθηκε µέσω ενός δικτύου που συγκεντρώνει 10 διαφορετικούς οργανισµούς από τη βόρεια και νότια Ευρώπη, µε έδρα σε χώρες- µέλη της ΕΕ ή νεοεισερχόµενα µέλη που είτε έχουν µεγάλη πείρα στην ενσωµάτωση αλλοδαπών ως εργατικό δυναµικό είτε αποτελεί νέα εµπειρία για αυτές. Αυτή η ανοµοιοµορφία µας επιτρέπει την προσέγγιση του θέµατος προς διαπραγµάτευση, υπό µια πιο ευρεία και φρέσκια προοπτική. Ένα σηµαντικό αποτέλεσµα αυτού του έργου και ταυτόχρονα πρωταρχικός στόχος αυτής της Εκπαιδευτικής Αναφοράς είναι να δηµιουργήσει µια συνοπτική εικόνα για συγκεκριµένους τοµείς εργασίας σε όλη την Ευρώπη που να βασίζονται σε εθνικές αναλύσεις της παρούσας κατάστασης και σε περιπτωσιολογικές µελέτες του χώρου εργασίας. Στις συµβαλλόµενες στο έργο χώρες, πραγµατοποιήθηκε έρευνα σε πολλούς εργασιακούς χώρους για τον ιδιωτικό και δηµόσιο τοµέα, όπως και τον τοµέα της εκπαίδευσης. Οι απόψεις των διευθυντών, εργαζοµένων και πελατών που ανήκουν είτε στην χώρα υποδοχής είτε στις κοινότητες των αλλοδαπών εξετάστηκαν και συγκρίθηκαν. Στην συνέχεια, τα αποτελέσµατα από τις Εθνικές αναφορές των 10 συµβαλλόµενων χωρών για τον Ευρωπαϊκό ιαπολιτισµικό Χώρο εργασίας τοποθετήθηκαν µαζί για να δηµιουργήσουν 3 διε-εθνικές συγκριτικές αναφορές που αφορούν τις ακόλουθες βασικές περιοχές: Επιχειρήσεις και Οικονοµία (ΜΜΕ), Κοινωνικές Υπηρεσίες (Ιατρική Περίθαλψη) και Εκπαίδευση (επικεντρώνοντας στην επίσηµη εκπαίδευση που παρέχεται σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθµίδες). Η παρούσα Εκπαιδευτική Αναφορά έχει σαν στόχο να παρέχει πληροφορίες για να βοηθήσει τους φορείς χάραξης πολιτικής και τους επαγγελµατίες ώστε να προσδιορίσουν τις διαπολιτισµικές ανάγκες της εκπαίδευσης και τις αντίστοιχες καλές πρακτικές στην Ευρώπη και να συµβάλλουν στην δηµιουργία νέου αποτελεσµατικού διαπολιτισµικού εκπαιδευτικού υλικού που να στηρίζεται σε κοινά Ευρωπαϊκά πρότυπα. Γι αυτό τον λόγο, στα πλαίσια του έργου EIW δηµιουργήθηκε εκπαιδευτικό υλικό (DVD & εγχειρίδιο) που βασίζεται στα αποτελέσµατα τα οποία αναφέρονται στην παρούσα Συγκεκριµένη Τοµεακή Έκθεση και στις 10 ξεχωριστές Εθνικές Αναφορές µε σκοπό να iv

6 βοηθήσει την διεύθυνση και το προσωπικό να αναπτύξουν αποτελεσµατικές διαδικασίες ένταξης και διαπολιτισµική αρµονία στον εργασιακό χώρο. Η παρούσα έκθεση, είναι πάρα πολύ αναλυτική, αναπόφευκτα κατά την διαδικασία έκδοσης µέρους του υλικού αφαιρέθηκε, το οποίο µπορεί να ήταν χρήσιµο σε ενδεχόµενους χρήστες. Για περισόττερες πληροφορίες, και πρόσθετη πληροφόρηση για το εκπαιδευτικό µας υλικό, παρακαλώ επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού ιαπολιτισµικού Χώρου Εργασίας ( ). v

7 1. Εισαγωγή και Υπόβαθρο Η εκπαίδευση είναι βασικό στοιχείο για την συµµετοχή και ενσωµάτωση εθνικών οµάδων µειονοτήτων στον χώρο εργασίας.1 Αποτελεί το πιο σηµαντικό στοιχείο για την προώθηση της ισότητας για όλες τις οµάδες, περιλαµβάνοντας οµάδες εθνικών µειονοτήτων όπως παιδιά, µαθητές, ενήλικες και εργαζόµενους. Για να το επιτύχουµε αυτό, η ισότητα πρέπει να χαρακτηρίζεται από τρία σκέλη: αρχικά από τον συνυπολογισµό και την αναγνώριση της οµοιότητας και της διαφοράς, σαν κάτι το φυσικό, µέσω της προώθησης των διαπολιτισµικών ικανοτήτων για όλους, δεύτερον, µε την εφαρµογή των δοµών υποστήριξης που εξασφαλίζουν την πρόσβαση και τη συµµετοχή σε έναν εργασιακό χώρο ποιοτικής εκπαίδευσης για όλες τις οµάδες συµπεριλαµβανοµένων των εθνικών οµάδων µειονότητας και τρίτον, από γερές διοικητικές, οργανωτικές και πολιτικές ελέγχου που προστατεύουν τις εθνικές οµάδες µειονότητας από τη διάκριση σε θεσµικό και ατοµικό επίπεδο. Η ισότητα αφορά: ιάδοση της γνώσης, κατανόηση, δεξιοτήτες, διαθέσεις και συµπεριφορές απαραίτητες για όλους του µαθητές και προσωπικό για να αποκτήσουν διαπολιτισµικές ικανότητες που θα τους επιτρέψουν την συµβίωση σε µια συνεκτική διαπολιτισµική κοινωνία. Εξασφάλιση της ισότητας για όλες τις εθνικές οµάδες µέσα σε µια κοινωνία όπου ο ρατσισµός και η διάκριση δεν υφίστανται. Εξασφάλιση της ισότητας πρόσβασης, συµµετοχή στην εκπαίδευση για όλες τις εθνικές οµάδες µειονότητας που θα τους δώσει την δυνατότητα να συµµετέχουν πλήρως στην αγορά εργασίας και κατ επέκταση στην κοινωνία, και εξασφάλιση µελλοντικών ευκαιριών στην εργασία και δυνατότητα µιας ποιοτικής ζωής. Η παρούσα διε-εθνική ανάλυση βασίζεται πρωτίστως στις πληροφορίες που περιέχονται στις Εθνικές Αναφορές EIW, οι οποίες έγιναν από τους οργανισµούς 10 Ευρωπαϊκών χωρών που παίρνουν µέρους στο έργο Ευρωπαϊκός ιαπολιτισµικός Χώρος Εργασίας2 - European Intercultural Workplace (EIW). Όπου θεωρήθηκε απαραίτητο, χρησιµοποιήθηκαν και άλλες πηγές για περεταίρω άντληση πληροφοριών. Η ανάλυση εστιάζει στην εκπαίδευση των διαπολιτισµικών χώρων εργασίας που αποτελούνται από εθνικές µειονότητες (εργαζοµενοι, παιδιά, µαθητές, ενήλικες). Τα εθνικά πλαίσια των δέκα χωρών διαφέρουν σε µεγάλο βαθµό ως προς την εµπειρία τους µε την µετανάστευση και την ποικιλοµορφία ανάλογα µε τα διαφορετικά κοινωνικά, οικονοµικά, ιστορικά και πολιτικά υπόβαθρά τους. Μερικές χώρες - παραδείγµατος χάριν, το Ηνωµένο Βασίλειο και η Σουηδία - έχουν µακροχρόνια εµπειρία από την µετανάστευση και επίσης τα τελευταία χρόνια το µεταναστευτικό ρεύµα σε αυτές τις χώρες έχει αυξηθεί, σε αντίθεση µε άλλες χώρες - παραδείγµατος χάριν, στην Ιρλανδία 1Οι Εθνικές Οµάδες Μειονότητας που αναφέρονται στην παρούσα έκθεση αφορούν έθνη και αλλοδαπούς. Οι αλλοδαποί επίσης περιλαµβάνουν του αιτούντες άσυλο, τους πρόσφυγες και τους οικονοµικούς µετανάστες. 2 Οι Εθνικές αναφορές για το ιαπολιτισµικό Ευρωπαϊκό Περιβάλλον αναφέρονται στα υποσέλιδα σαν «EIW + το όνοµα της χώρας». 1

8 για την οποία η µετανάστευση είναι ένα σχετικά νέο φαινόµενο. Οι χώρες διαφέρουν επίσης ως προς τον αριθµό και τη σύνθεση των εθνικών οµάδων µειονότητας συµβάλλουν στην ποικιλοµορφία τους. Παραδείγµατος χάριν, η ποικιλοµορφία χαρακτηρίζεται από εθνικές µειονότητες καθώς επίσης και µεταναστευτικές µειονότητες σε χώρες όπως η Σουηδία, η Φινλανδία, η Πολωνία, η Ιρλανδία, το Ηνωµένο Βασίλειο, η Ελλάδα και η Βουλγαρία. Στην Βουλγαρία, τα παιδιά των Ρόµα 3. αντιπροσωπεύουν το 10% του συνόλου των παιδιών που πηγαίνουν στο σχολείο, ενώ ο µεταναστευτικός πληθυσµός είναι ελάχιστος. 4 Από την άλλη πλευρά, χώρες όπως η Ιρλανδία, προσφάτως βίωσαν αύξηση στην µετανάστευση, µε αποτέλεσµα οι εθνικές οµάδες µειονότητας τώρα να αντιπροσωπεύουν το 10% του πληθυσµού. Ο πληθυσµός αυτός αποτελείται από αιτούντες άσυλο, πρόσφυγες και οικονοµικούς µετανάστες από τα καινούργια κράτη µέλη. Στην Ελλάδα ο µεταναστατευτικός πληθυσµός παρουσιάζει µεγαλύτερη ποικιλοµορφία µιας και δέχεται µετανάστες από τα Βαλκάνια και χώρες της ανατολικής Ευρώπης µετά την κατάρρευση των κοµµουνιστικών οικονοµικών και πολιτικών συστηµάτων την δεκαετία του Σύµφωνα µε την απογραφή 5 του 2001, οι µετανάστες τώρα αντιπροσωπεύουν το 7% του συνολικού πληθυσµού της Ελλάδας. Σε άλλες περιοχές για παράδειγµα στο Mecklenburg-Vorpommern, στη Γερµανία οι µετανάστες αντιπροσωπεύουν µόνο το 1.8% του συνολικού πληθυσµού, το οποίο είναι σχετικά χαµηλό σε σύγκριση µε το 8,9% των µεταναστών που ζουν στην Γερµανία. Επιπλέον, περίπου αποτελούν τον απόδηµο µεταναστευτικό πληθυσµό της χώρας. 6 Η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Ελλάδα και το Ηνωµένο Βασίλειο όπως επίσης και άλλες χώρες βασίζονται για εργατικό δυναµικό όλο ένα και περισσότερο στους µετανάστες. Ο τρόπος µε τον οποίο οι χώρες διευθετούν το ζήτηµα της ποικιλοµορφίας διαφέρει γιατί εξαρτάται από την εµπειρία που η κάθε µια έχει ως προς την ενσωµάτωση νέων οµάδων στην κοινωνία. Τα δεδοµένα και η πληροφόρηση από τις 10 εθνικές αναφορές αντανακλούν αυτό το ποικιλόµορφο πλαίσιο και τις αλλαγές που έχουν γίνει µε τα πέρασµα των χρόνων. Το ποικιλόµορφο πλαίσιο και τα στοιχεία παρουσιάζουν τα εµπόδια για την συγκριτική ανάλυση, αλλά φωτίζουν τις κοινές προκλήσεις, πρωτοβουλίες και παραδείγµατα καλής πρακτικής που βοηθούν στην υποστήριξη και αναβάθµιση της εκπαίδευσης στους χώρους εργασίας, καθώς γίνεται προσπάθεια διασφάλισης της ισότητας των ευκαιριών για όλους και σε όλες τις χώρες. Οι αναφορές, περιλαµβάνουν περιπτωσιολογικές µελέτες για όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και την δια βίου εκπαίδευση και από τις 10 συµβαλλόµενες χώρες τονίζουν την ελάχιστη επιτυχία των µαθητών από µειονοτικές οµάδες, το υψηλό ποσοστό εκείνων που σταµατούν το σχολείο και την συνεχή τµηµατοποίηση των περιοχών και των σχολείων. Τονίζουν επίσης τις προκλήσεις που αντιµετωπίζουν οι διευθυντές, δάσκαλοι, 3 Οι Ρόµα αποτελούν την µοναδική µειονότητα στην Ευρώπη. Σε αντίθεση µε άλλες οµάδες, δεν τοποθετούνται χωροταξικά βάσει ιστορικών στοιχείων και βρίσκονται σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας. Από 7 έως 9 εκατοµµύρια Ρόµα εκτιµώνται ότι ζουν στην Ευρώπη. Σχεδόν το 70% αυτού του πληθυσµού ζουν σε χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης και στην Πρώην Σοβιετική Ένωση. Στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη το ποσοστό του πληθυσµού των Ρόµα βρίσκεται µεταξύ 9% και 11% του πληθυσµού που ζει στην Βουλγαρία, στην FYROM, Ρουµανία και στην Σλοβακική ηµοκρατία 4 EIW Βουλγαρία. Μέρος 1: 2.3. Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στην εκπαίδευση. 5Απογραφή πληθυσµού 2001, Ελληνική Εθνική Στατιστική Υπηρεσία ( 6 EIW Mecklenburg-Vorpommern, Γερµανία. Μέρος 2:Περιτπωσιολογική Μελέτη 5, ιαπολιτισµικότητα στα Επαγγελµατικά σχολεία στο Mecklenburg-Vorpommern. 2

9 καθηγητές και εν γένει το εκπαιδευτικό προσωπικό όλων των βαθµίδων προκειµένου να ικανοποιήσουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες των µαθητών µε διαφορετικό πολιτισµικό, κοινωνικό και γλωσσικό υπόβαθρο. Οι προκλήσεις που υπάρχουν κατά την εκπαίδευση στον εργασιακό χώρο (educational workplace) µε σκοπό να διασφαλιστεί η ισότητα και η δυνατότητα συµµετοχής στο εκπαιδευτικό σύστηµα και το γεγονός ότι τα ακαδηµαϊκά επιτεύγµατα των µαθητών από οµάδες µειονότητας, αντανακλούν πλήρως την εκπαιδευτική τους δυναµική και η διασφάλιση της ποιότητας στην διαπολιτισµική επικοινωνία µένουν ακόµα προς ικανοποίηση µολονότι, έχει γίνει κάποια πρόοδος σε πολλές από αυτές τις θεµατικές περιοχές. Οι αναφορές αντανακλούν επιπλέον τις προκλήσεις για την προστασία των µαθητών από οµάδες µειονότητας όσο αφορά τον πολιτισµό, την γλώσσα και την θρησκεία. Στις αναφορές επιπλέον γίνεται λόγος για τις καλές πρακτικές που υλοποιούνται σε πολλές χώρες. 3

10 2. ιεθνής και Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία για την Εκπαίδευση στο ιαπολιτισµικό Χώρο Εργασίας 2.1 ιεθνής Νοµοθεσία Το δικαίωµα στην εκπαίδευση και το δικαίωµα στην προστασία από το ρατσισµό και τη διάκριση αναγνωρίζονται στις διεθνείς και Ευρωπαϊκές Συνθήκες και ιακηρύξεις. Η καθολική ιακήρυξη των Ηνωµένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώµατα αναφέρει το δικαίωµα στην εκπαίδευση για κάθε άτοµο. Η Συνθήκη των Ηνωµένων Εθνών για τα δικαιώµατα του παιδιού αναφέρεται πιο διεξοδικά στο δικαίωµα του παιδιού για µόρφωση. 7 Η Συνθήκη περικλείει όλα τα δικαιώµατα του παιδιού συµπεριλαµβανοµένου του δικαιώµατος για ταυτότητα, το δικαίωµα στην ελευθερία από το ρατσισµό και τη διάκριση, το δικαίωµα στη θρησκεία και σε µια ποιοτική εκπαίδευση, δικαιώµατα που πρέπει να βρίσκονται πάντα στο επίκεντρο όταν γίνεται λόγος για παιδιά. Αυτές είναι έννοιες που ενσωµατώνονται στον καθορισµό της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. Όλες οι χώρες παγκοσµίως µε µόνο δύο εξαιρέσεις, τις ΗΠΑ και τη Σοµαλία, έχουν επικυρώσει το έγγραφο. 2.2 Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία Το Συµβούλιο της Ευρώπης Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, το δικαίωµα στην εκπαίδευση και στην εξάλειψη των διακρίσεων έχουν αναγνωριστεί στη Συνθήκη Συµβουλίου της Ευρώπης για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τις θεµελιώδεις Ελευθερίες του Σύµφωνα µε τις διατάξεις της Συνθήκης, σε κανέναν δεν µπορεί να αµφισβητηθεί το δικαίωµα στην εκπαίδευση. Επιπλέον η Συνθήκη ορίζει ότι, κατά την άσκηση οποιωνδήποτε λειτουργιών για την εκπαίδευση και τη διδασκαλία, το κράτος οφείλει να σεβαστεί το δικαίωµα των γονέων να εξασφαλίσουν για τα παιδιά τους εκπαίδευση που να είναι σύµφωνη µε τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές τους πεποιθήσεις. 8 Η Συνθήκη για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τις Θεµελιώδεις Ελευθερίες απαγορεύει επίσης τη διάκριση για οποιουσδήποτε λόγους σχετικούς µε την απόλαυση των θεµελιωδών δικαιωµάτων όπως καθορίζονται στο έγγραφο. 9 Όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν επικυρώσει τη Συνθήκη η οποία είναι δεσµευτική για αυτές. Το έγγραφο ορίζει ότι οι οικονοµικοί µετανάστες και τα µέλη των οικογενειών τους αναγνωρίζονται επίσηµα στο έδαφος µιας χώρας που έχει επικυρώσει τη Συνθήκη και έχουν τα ίδια δικαιώµατα και υποχρεώσεις µε τους αυτόχθονες εργαζόµενους της χώρας για γενική εκπαίδευση, επαγγελµατική κατάρτιση, επανεκπαίδευση, πρόσβαση στην τριτοβάθµια εκπαίδευση σύµφωνα µε τους γενικούς κανονισµούς που ορίζουν την 7 Η Συνθήκη των Ηνωµένων Εθνών για τα ικαιώµατα του Παιδιού του 1989, άρθρο 28, διαθέσιµο 8 Συνθήκη του Συµβουλίου της Ευρώπης για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και Θεµελιώδεις Ελευθερίες του 1950, Πρωτόκολλο της Συνθήκης του 1952, άρθρο 2, διαθέσιµο 9 Ibid., Άρθρο14. 4

11 πρόσβαση στα εκπαιδευτικά ιδρύµατα του κράτους υποδοχής (Άρθρο 14 παράγραφος (1). Επιπλέον, το Ψήφισµα του Συµβουλίου της Ευρώπης του Μαΐου 1983 και οι τρεις συστάσεις για την Εκπαίδευση των Παιδιών των Μεταναστών που εγκρίθηκαν από το Συµβούλιο µεταξύ 1983 και 1989, αν και δεν είναι δεσµευτικό, τονίζει την ανάγκη υποστήριξης της ενσωµάτωσης των µεταναστών. 10 Το Συµβούλιο συστήνει στα κράτη µέλη να λάβουν µέτρα στις τρεις ακόλουθες περιοχές: Προσαρµογή του συστήµατος στις συγκεκριµένες εκπαιδευτικές ανάγκες των µεταναστών. Ενσωµάτωση στο κύριο πρόγραµµα σπουδών του σχολείου µαθηµάτων για την γλώσσα και τον πολιτισµό των µεταναστών. Προώθηση της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης για όλους. Το 1992 το Συµβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε τον Ευρωπαϊκό Χάρτη για τις Περιφερειακές Γλώσσες ή Γλώσσες Μειονοτήτων, ο οποίος τέθηκε σε εφαρµογή το Σύµφωνα µε τις διατάξεις της Συνθήκης τα συµβαλλόµενα µέρη αναλαµβάνουν να προωθήσουν και να υποστηρίξουν τις περιφερειακές γλώσσες ή γλώσσες µειονοτήτων σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθµίδες. Το δικαίωµα στην εκπαίδευση αναφέρεται και στην Συνθήκη Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων (1995) 12 όπου δηλώνεται ότι οι συµβαλλόµενες χώρες οφείλουν να ενθαρρύνουν το πνεύµα της ανεκτικότητας και του διαπολιτισµικού διαλόγου και να λάβουν αποτελεσµατικά µέτρα ώστε να προωθηθεί ο αµοιβαίος σεβασµός, η κατανόηση και η συνεργασία µεταξύ των προσώπων που ζουν σε µια επικράτεια ανεξαρτήτως εθνικής, πολιτισµικής γλωσσικής ή θρησκευτικής ταυτότητας και κυρίως στο πεδίο της εκπαίδευσης, πολιτισµού και των µέσων ενηµέρωσης Η Ευρωπαϊκή Ένωση Η Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 1992, αναγνώρισε ρητά τα ανθρώπινα δικαιώµατα όπως αυτά αναφέρονται στην Ευρωπαϊκή Συνθήκη για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα (1950), ως θεµελιώδεις αρχές της Ένωσης. 13 Εντούτοις, πολύ πριν από το 1992, οι αποφάσεις του ικαστηρίου είχαν βασιστεί στις αρχές που καθορίζονται στη Συνθήκη και στις κοινές συνταγµατικές παραδόσεις των Κρατών Μελών. Το 2000 ο Χάρτης των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθετήθηκε, και επαναλαµβάνει την αρχή ότι όλοι έχουµε το δικαίωµα στην εκπαίδευση, την επαγγελµατική και δια βίου κατάρτιση. Αυτό το δικαίωµα εσωκλείει τη δυνατότητα για δωρεάν υποχρεωτική εκπαίδευση. Αν και ο Χάρτης των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι δεσµευτικός, καταδεικνύει την πολιτική θέληση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διαφυλάξει τα ανθρώπινα δικαιώµατα. 10 Το ψήφισµα υιοθετήθηκε από την Μόνιµη ιάσκεψη των Ευρωπαίων Υπουργών Παιδείας, Μαΐου Το ψήφισµα No. R (84) 9 του Συµβουλίου των Υπουργών των Κρατών Μελών για τους µετανάστες δεύτερης γενιάς. Ψήφισµα No. R (84) 18 του Συµβουλίου των Υπουργών των Κρατών Μελών για την εκπαίδευση των δασκάλων ώστε να κατανοήσουν την διαποτιλισµική εκπαίδευση. Ψήφισµα 1093 (1989) ου Συµβουλίου των Υπουργών των Κρατών Μελών για την εκπαίδευση των παιδιών των µεταναστών. 11 ιατίθεται 12 Ευρωπαϊκό Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων, ο Ευρωπαϊκός Κανονισµός για τις περιφερειακές γλώσσες και γλώσσες µειονοτήτων, 1η Φεβρουαρίου 1995, διατίθεται 13Άρθρο 6 της Συνθήκης δηµιουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 5

12 Το 1977 εκδόθηκε µια Οδηγία του Συµβουλίου 77/486/EEC σχετικά µε την εκπαίδευση των παιδιών των οικονοµικών µεταναστών. Η Οδηγία αυτή έχει συµβάλει καταλυτικά στην διασφάλιση ότι τα παιδιά των οικονοµικών µεταναστών έχουν το δικαίωµα εισαγωγής στο εκπαιδευτικό σύστηµα υπό τους ίδιους όρους µε τους αυτόχθονες. Η οδηγία θέτει την υποχρέωση στα Κράτη Μέλη να παρέχουν διδασκαλία στα παιδιά των µεταναστών στην επίσηµη γλώσσα του κράτους υποδοχής και επίσης τους παρέχεται το δικαίωµα να κάνουν ιδιωτικά µαθήµατα, κατ οίκον, στην µητρική τους γλώσσα ώστε να διατηρήσουν την πολιτισµική τους ταυτότητα. Μια σηµαντική πλευρά του κανονισµού που υιοθετήθηκε µε αυτήν την οδηγία είναι ότι τα παιδιά των µεταναστών, ανεξαρτήτως νοµικού καθεστώτος, πρέπει να έχουν πρόσβαση, και να συµµετέχουν στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Η Οδηγία υιοθετήθηκε από τα Κράτη Μέλη της ΕΕ τη δεκαετία του '80. Το 2000 υιοθετήθηκε η Οδηγία του Συµβουλίου 2000/43/EC 14, για την εφαρµογή της αρχής της ίσης µεταχείρισης µεταξύ των προσώπων ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνικής προέλευσης. Η Οδηγία παρέχει το νοµικό πλαίσιο για την καταπολέµηση των διακρίσεων που βασίζονται στη φυλετική ή εθνική προέλευση σε διαφορετικά πεδία όπως η εκπαίδευση, µε σκοπό να τεθεί σε ισχύ στα Κράτη Μέλη της ΕΕ η αρχή της ίσης µεταχείρισης. Εντούτοις η αρχή της µη-διάκρισης δεν επεκτείνεται στην διαφορετική συµπεριφορά λόγω εθνικότητας και δεν ισχύει στους κανονισµούς που ελέγχουν την είσοδο και την παραµονή υπηκόων άλλης χώρας και σε συµπεριφορά που προκύπτει από το νοµικό καθεστώς των µεταναστών. Επιπλέον, σύµφωνα µε τις Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα Κράτη Μέλη είναι αναγκασµένα να εισαγάγουν ρυθµίσεις στην εθνική τους νοµοθεσία που να εξασφαλίζουν στους αιτούντες άσυλο, πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστηµα µε όρους που ισχύουν και για τους αυτόχθονες κατοίκους. 15 Αναλαµβάνουν επίσης την υποχρέωση να παρέχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση σε ανηλίκους που διαµένουν για µεγάλο χρονικό διάστηµα στην χώρα υποδοχής, µε τους ίδιους όρους που ισχύουν και για τους αυτόχθονες και τους παρέχεται το δικαίωµα να λαµβάνουν υποτροφίες όπως ορίζονται από την νοµοθεσία της χώρας υποδοχής. Τέτοιου είδους παροχές δεν περιορίζονται επειδή απαιτείται η απόδειξη της επαρκούς γνώσης της γλώσσας.16 Το 2001 το Συµβούλιο για την Εκπαίδευση παρουσίασε µια έκθεση µε τίτλο «Οι συγκεκριµένοι µελλοντικοί στόχοι του συστήµατος για την εκπαίδευση και κατάρτιση» 17, που τονίζουν την προώθηση της πολιτιστικής ποικιλοµορφίας θεωρώντας την ως έναν από τους κύριους στόχους των συστηµάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης. Το 2002, το Συµβούλιο επικύρωσε «ένα λεπτοµερές πρόγραµµα εργασίας για τους στόχους των εκπαιδευτικών συστηµάτων στην Ευρώπη» µε την ονοµασία Εκπαίδευση και Κατάρτιση 14 Οδηγία Συµβουλίου 2000/43/EC της 29 Ιουνίου 2000 που υιοθετεί την αρχή της ίσης µεταχείρισης των προσώπων ανεξαρτήτως φυλετικής και εθνικής καταγωγής, Επίσηµη Εφηµερίδα L 180, 19/07/2000 p Οδηγία Συµβουλίου 2003/9/EC της 27 Ιανουαρίου 2003 θέτοντας τις ελάχιστες απαιτήσεις για την αποδοχή των αιτούντων άσυλο, Επίσηµη Εφηµερίδα L 31, , σελ Οδηγία 2003/109/CE της 25 Νοεµβρίου 2003 του Συµβουλίου που αφορά τους αλλοδαπούς που διαµένουν για µεγάλο χρονικό διάστηµα στις χώρες υποδοχής, Επίσηµη Εφηµερίσα L 16, Έκθεση από το Εκπαιδευτικό Συµβούλιο για το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο «Οι συγκεκριµένοι µελλοντικοί στόχοι των συστηµάτων εκπαίδευσης» διατίθεται 6

13 Προγράµµατος Εργασίας Αυτό το πρόγραµµα εργασίας υιοθετεί Ευρωπαϊκές συγκριτικές µετρήσεις 19 που µπορούν να εφαρµοστούν στα εκπαιδευτικά συστήµατα και σε σηµαντικά πεδία για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων όπως αυτοί τέθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Λισσαβώνας 20 το 2000, για να καταστήσουν την Ευρώπη µια οικονοµία ανταγωνιστική που να βασίζεται στην γνώση στα πλαίσια ενός κόσµου όπου προωθείται η βιώσιµη ανάπτυξη της οικονοµίας µε λιγότερη ανεργία, καλύτερες θέσεις εργασίας και µεγαλύτερη κοινωνική συνοχή µέχρι το Οι συγκριτικές µετρήσεις που υιοθετήθηκαν είναι ενδεικτικές για τα Κράτη Μέλη της ΕΕ, και βρίσκονται σε αρµονία µε την επικουρική αρχή, τα Κράτη Μέλη έχουν την πλήρη ευθύνη για το περιεχόµενο και την οργάνωση των δικών τους εθνικών συστηµάτων. Σηµαντικές συγκριτικές µετρήσεις για την εκπαίδευση τέθηκαν από το Συµβούλιο για την Εκπαίδευση, Νεολαίας και Πολιτισµού το Τρεις από τις συγκριτικές µετρήσεις σχετίζονται κυρίως µε τους µαθητές που ανήκουν σε εθνικές οµάδες µειονοτήτων: Το µέσο ποσοστό των νέων που εγκαταλείπουν το σχολείο δεν πρέπει να ξεπερνά το 10%. Τουλάχιστον το 85% των µαθητών πρέπει να έχει ολοκληρώσει την δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Ο αριθµός νέων που δεν αποδίδουν στα γραπτά και προφορικά πρέπει να µειωθεί τουλάχιστον κατά 20%, λαµβάνοντας σαν έτος σύγκρισης το Αυτές οι συγκριτικές µετρήσεις πρόκειται να επιτευχθούν στην Ευρώπη µέχρι το Η ώθηση της Ευρωπαϊκής Νοµοθεσίας ενδιαφέρεται πρωτίστως να εξασφαλίσει ότι όλα τα παιδιά των µεταναστών, ανεξάρτητα από το νοµικό τους καθεστώς, πρέπει να έχουν πρόσβαση και να συµµετέχουν στην υποχρεωτική εκπαίδευση µε τους ίδιους όρους που ισχύουν για τον µεγαλύτερο πληθυσµό. 18 Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010 Πρόγραµµα Εργασίας (2002/C 142/01), Επίσηµη Εφηµερίδα C142, Αυτές οι συγκριτικές µετρήσεις θεωρούνται ως σηµεία αναφοράς για τη επιτυχία. Υπάρχει µια πολιτική θέληση από τα Κράτη Μέλη της ΕΕ για επίτευξη των συγκεκριµένων στόχων. Παρόλα αυτά δεν είναι δεσµευτικοί. 20 Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Λισαβώνα, Μάρτιος 2000, Συµπεράσµατα προεδρίας, διατίθεται Also see 21 Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων «ένα περιεκτικό πλαίσιο δεικτών που ελέγχουν την πρόοδο που έχει γίνει ως προς την επίτευξη των στόχων για την Εκπαίδευση και κατάρτιση της Λισαβώνας», 1/2/07, σελ. 9. 7

14 3. Εθνικό Πλαίσιο: από το ηµοτικό έως το Πανεπιστήµιο Σύγχρονες Πρακτικές και Ενισχύσεις για τα Παιδιά από Εθνικές Μειονότητες, Μαθητές και Εργαζόµενους σε ένα ιαπολιτισµικό Εκπαιδευτικό Χώρο Εργασίας Οι πολιτικές για την διαπολιτισµική εκπαίδευση, οι πρωτοβουλίες και η νοµοθεσία που προωθούν τη διαπολιτισµική πρακτική και µέτρα κατά του ρατσισµού και της διάκρισης απασχολούν όλο και περισσότερο της ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες χαρακτηρίζονται από αυξανόµενη ποικιλοµορφία στον πληθυσµό τους και επιδιώκουν λύσεις ή εφαρµόζουν µέτρα ώστε να διασφαλίσουν την κοινωνική συνοχή και οικονοµική ευηµερία σε αυτές τις κοινωνίες. Η νοµοθεσία που υποστηρίζει την εκπαίδευση στον χώρο εργασίας στις δέκα χώρες αναφέρεται στην παρούσα έκθεση. 3.1 Το ικαίωµα στην Εκπαίδευση Η πλειοψηφία των χωρών που περιλαµβάνονται στην παρούσα µελέτη δεσµεύονται να εξασφαλίσουν ότι όλα τα παιδιά συµπεριλαµβανοµένων των παιδιών από εθνικές µειονότητες, ανεξάρτητα από το νοµικό τους καθεστώς, έχουν το ίδιο δικαίωµα στην υποχρεωτική εκπαίδευση, τις εκπαιδευτικές υπηρεσίες και τις οικονοµικές ενισχύσεις µε τον πληθυσµό πλειοψηφίας. Εντούτοις η Πολωνία και η Σουηδία απαιτούν αποδεικτικά παραµονής πριν αποδεκτούν παιδιά που δεν έχουν εισέλθει νόµιµα στην χώρα. Σε άλλες χώρες, όπως η Φινλανδία και το Ηνωµένο Βασίλειο, τα παιδιά µπορούν να έχουν πρόσβαση στον παιδικό σταθµό πριν εισαχθούν στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Ένας αριθµός χωρών παρέχουν επίσης δωρεάν πρόσβαση στην εκπαίδευση πέρα από την υποχρεωτική, για ανώτερη πανεπιστηµιακή εκπαίδευση για όσους έχουν τα κατάλληλα προσόντα για να εισαχθούν, όπως συµβαίνει στην Φινλανδία, Σουηδία, Νορβηγία, Ιρλανδία και Βουλγαρία. Σε πολλές άλλες χώρες αυτό το δικαίωµα στην εκπαίδευση περιλαµβάνεται στα συντάγµατά τους και ρυθµίζεται από τους νόµους για την Εκπαίδευση ιαπολιτισµική Εκπαίδευση και Υποστήριξη των παιδιών των µεταναστών και των Γλωσσικών και Εθνικών Μειονοτήτων Για την δηµιουργία διαπολιτισµικών χώρων εργασίας, είναι απαραίτητο να λάβουµε υπόψη τα παρακάτω: Πρώτον, η διαπολιτισµική εκπαίδευση απευθύνεται σε όλους σε πληθυσµούς πλειοψηφίας και µειοψηφίας- δεδοµένου ότι οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται σε ένα διαπολιτισµικό περιβάλλον εργασίας, είναι σηµαντικό να µάθουν να αλληλεπιδρούν, να εµπιστεύονται ο ένας τον άλλο, να σέβονται τον πολιτισµό και την θρησκεία που είναι αλλότρια από την δική τους. εύτερον, προκειµένου να 22 Νόµος για την βασική εκπαίδευση στην Φιλανδία (628/1998); Φιλανδία, ιάταγµα για την Βασική Εκπαίδευση 9852/1998; Φιλανδία, κυβερνητικό διάταγµα για του Γενικούς Εθνικούς στόχους και κατανοµή των ωρών µαθηµάτων στην βασική εκπαίδευση ( 91435/2001) Σουηδία: Νόµος για την Εκπαίδευση (1985:1100), Νορβηγία, Νόµος για την Εκπαίδευση, Βουλγαρία, Νόµος για το Άσυλο και τους Πρόσφυγες, Άρθρο 26, Ελλάδα, Ελληνικό Σύνταγµα, Άρθρο 5 Παράγραφος 1. Η Πράσινη Βίβλος για την ευρωπαϊκή διάσταση στην Εκπαίδευση (1993), και η Λευκή Βίβλος για την Εκπαίδευση και Κατάρτιση (1995) και το Άρθρο 40 του Νόµου 2910/2001, Βουλγαρία: MES, ιάταξη No.3, 27 Ιουλίου, 2000, ιαδικασίες για την εγγραφή των Προσφύγων στην χώρα και στα ηµόσια σχολεία της Βουλγαρίας. Ιρλανδία, Νόµος για την εκπαίδευση

15 εξασφαλιστούν οι ίσες ευκαιρίες για όλες τις εθνικές µειονότητες και να ληφθούν µέτρα κατά του ρατσισµού, καλό είναι να προωθείται η εκµάθηση της επίσης γλώσσας του κράτους υποδοχής όπως επίσης και της µητρικής γλώσσας και των πολιτισµικών στοιχείων των µεταναστών. Είναι επίσης απαραίτητο, οι µετανάστες να παίρνουν µέρος σε προγράµµατα ενσωµάτωσης. ιεξάγεται σοβαρή συζήτηση σε ακαδηµαϊκό και πολιτικό επίπεδο για την καλύτερη δυνατή προώθηση και εφαρµογή της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. Η συµµόρφωση µε τη νοµοθεσία, τις οδηγίες και τα ψηφίσµατα της ΕΕ ασκεί σηµαντική επίδραση στα προγράµµατα ενίσχυσης και σε πρωτοβουλίες που είναι εν εξελίξει και στις δέκα χώρες, παρόλο που η κάθε χώρα χρησιµοποιεί διαφορετικούς τρόπους εφαρµογής και δεν δεσµεύεται στον ίδιο βαθµό, ούτε λαµβάνει την ίδια χρηµατοδότηση. Η ερµηνεία της νοµοθεσίας για τα ανθρώπινα δικαιώµατα έχει οδηγήσει επίσης σε διαφορετικά αποτελέσµατα στον εργασιακό χώρο στην εκπαίδευση. Παραδείγµατος χάριν, στη Βουλγαρία, ένα πρόγραµµα βρίσκεται σε εξέλιξη για να καταργήσει τα ξεχωριστά σχολεία φοίτησης των Ρόµα. Το πρόγραµµα αυτό υποστηρίζεται και από το κράτος και από την κοινότητα των Ρόµα. Αντίθετα στην Ελλάδα, τα «διαπολιτισµικά σχολεία» δηµιουργήθηκαν αρχικά για να αποδεχτούν επαναπατρισµένους Έλληνες µαθητές, ενώ τώρα περιλαµβάνουν και οικονοµικούς µετανάστες και πρόσφυγες. Είναι σαφές από τις εκθέσεις ότι πολιτικές τακτικές, οι αντιλήψεις του αυτόχθονα πληθυσµού και τα µέσα ενηµέρωσης ασκούν όλα σηµαντική επίδραση στον τρόπο µε τον οποίο πραγµατοποιείται η διαπολιτισµική εκπαίδευση στις διάφορες χώρες, καθώς και στην προτεραιότητα και χρηµατοδότηση που διατίθενται ώστε να διασφαλιστεί ο σεβασµός προς τις εθνικές µειονότητες, και η ισότητα των ευκαιριών για όλους. 3.3 ιαπολιτισµικό Πρόγραµµα Σπουδών Το διαπολιτισµικό πρόγραµµα σπουδών αφορά την απόκτηση της γνώσης και της κατανόησης δεξιοτήτων και διαθέσεων παρέχοντας έτσι την δυνατότητα σε τα παιδιά / µαθητές βιώνουν αρµονικά και να επιτύχουν την απόκτηση της πλήρους δυναµικότητας τους σε κοινωνικό και πνευµατικό επίπεδο. Για να είναι αποτελεσµατικό το διαπολιτισµικό πρόγραµµα σπουδών πρέπει να υλοποιείται και εφαρµόζεται σε ένα περιβάλλον που ενθαρρύνει και σέβεται την ποικιλοµορφία και δεν αφορά µόνο το περιεχόµενο των προγραµµάτων σπουδών αλλά και τους τρόπους οργάνωσης των διαφόρων παιδαγωγικών µεθοδολογιών, το σχολικό κλίµα και το ήθος. Και στις 10 χώρες που συµµετέχουν στο παρόν έργο, µε εξαίρεση την Πολωνία, υπάρχει επίσηµη δέσµευση για την ανάπτυξη ενός διαπολιτισµικού προγράµµατος σπουδών στους εκπαιδευτικούς εργασιακούς χώρους. Σύµφωνα µε την έκθεση του 2007 του Συµβουλίου της Ευρώπης «για τις Πολιτισµικές Πολιτικές και Τάσεις στην Ευρώπη» το ζήτηµα της διαπολιτισµικότητας δεν απασχόλησε καθόλου την Πολωνία, παρά µόνο για την αλλαγή των προγράµµατος σπουδών κατά τόπους, έτσι ώστε να αρµόζει στο διαπολιτισµικό περιβάλλον των περιοχών που αποτελούνται από σηµαντικό αριθµό εθνικών και γλωσσικών µειονοτήτων Συµβούλιο της Ευρώπης/ERICarts: Επιτοµή για τις Πολιτισµικές Πολιτικές και Τάσεις στην Ευρώπη, 8η έκδοση 2007, διαθέσιµο 9

16 Σε πολλές χώρες, η διαπολιτισµική προσέγγιση είναι ένας από τους στόχους του εθνικού προγράµµατος σπουδών. Εντούτοις, η ανάπτυξη, το περιεχόµενο και η εφαρµογή αυτών των προγραµµάτων σπουδών ποικίλλουν από χώρα σε χώρα ανάλογα µε το εάν καθορίζονται κεντρικά ή µπορούν να αναπτυχθούν σε τοπικό επίπεδο ή σε επίπεδο σχολείου. Η εφαρµογή τους εξαρτάται αυστηρά από τους δασκάλους και σε κάποιο βαθµό στο πως αξιολογούνται και ελέγχονται. Αυτό παραµένει µια πρόκληση για την πλειοψηφία των χωρών και θα εξεταστεί αργότερα σε αυτήν την έκθεση όταν τεθούν στο µικροσκόπιο οι προκλήσεις στο διαπολιτισµικό εργασιακό χώρο. Σε µερικές χώρες όπως η Φιλανδία, η Ιταλία, η Ιρλανδία, το Ηνωµένο Βασίλειο, και η Σουηδία, η διαπολιτισµική προσέγγιση είναι ενσωµατωµένη σε όλη την σχολική ζωή. Στη Φινλανδία, η διδασκαλία προς τους µετανάστες περιλαµβάνει δύο στόχους: «την ανάπτυξη των µαθητών για να γίνουν ισορροπηµένα και ενεργά µέλη µέσα στη γλωσσική και πολιτισµική κοινότητα της Φιλανδίας» και την ανάπτυξη της γλωσσικής και πολιτισµικής κοινότητας των µεταναστών. 24 Στην Φιλανδία, υπάρχουν Οδηγίες για το Εθνικό Πρόγραµµα Σπουδών που ακολουθείται κατά την διάρκεια των χρόνων υποχρεωτικής εκπαίδευσης (6-15χρονών). Οι στόχοι και το κύριο περιεχόµενο του προγράµµατος σπουδών περιγράφονται και καθοδηγούν την τοπική αυτοδιοίκηση να αναλάβει δράση για τον σχεδιασµό της ύλης. Οι γονείς µπορούν να συµµετέχουν σε αυτήν την διαδικασία. Αυτή η προσέγγιση µπορεί να επιτρέψει την ανάπτυξη ενός διαπολιτισµικού προγράµµατος σπουδών. Στη Mecklenburg-Vorpommern, Γερµανία, το Υπουργείο Παιδείας έχει αναπτύξει ένα πλαίσιο για να εισάγει τη διαπολιτισµική εκπαίδευση στα σχολεία µε έναν διεπιστηµονικό τρόπο. Αυτό το πλαίσιο είναι δεσµευτικό για όλα τα σχολεία. Εντούτοις, η εφαρµογή του είναι ευθύνη του κάθε σχολείου ξεχωριστά.25 Στην Μεγάλη Βρετανία, η προσέγγιση για την εκπαίδευση των µαθητών από εθνικές µειονότητες, ενσωµατώνει επίσης την προσέγγιση για την ισότητα των ευκαιριών για τις εθνικές οµάδες µειονότητας. Αυτή η προσέγγιση αρχικά διατυπώθηκε από το Λόρδο Swann το 1985 στην έκθεση του «Εκπαίδευση για Όλους». Αυτή η έκθεση είχε σαν σκοπό να εξετάσει την ισότητα και την επιτυχία των προσεγγίσεων σε µαθητές από εθνικές οµάδες µειονότητας. Απαίτησε µια ριζική αλλαγή για την αντιµετώπιση των µαθητών εθνικών οµάδων µειονότητας ώστε να αναπτυχθεί ένα εκπαιδευτικό σύστηµα που να διασφαλίζει ότι όλα τα παιδιά µπορούν να φθάσουν στην πλήρη δυναµική τους: Η θεµελιώδης αλλαγή που είναι απαραίτητη αφορά την αναγνώριση ότι η πρόκληση που αντιµετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηµα δεν είναι τρόπος εκπαίδευσης των παιδιών άλλων εθνικών µειονοτικών οµάδων, αλλά όλα τα παιδιά σαν σύνολο.26 Το εθνικό πρόγραµµα σπουδών, που ορίζεται κεντρικά, επιτρέπει την διαπολτισµικότητα σε όλες τις διδακτικές περιοχές κατά την εφαρµογή του στα σχολεία. Ένα πρόγραµµα υπηκοότητας πρόκειται επίσης να περιληφθεί ως τµήµα του εθνικού προγράµµατος σπουδών. Στο Ηνωµένο Βασίλειο, οι οργανωτικές και παιδαγωγικές στρατηγικές, η 24 EIW Φιλανδία. Μέρος 1: 2.3 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία και Εκπαίδευση. 25 EIW Mecklenburg-Vorpommern, Γερµανία. Μέρος 1: 2.3 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία και Εκπαίδευση και γραπτή επικοινωνία µε το Υπουργείο Παιδείας, Ιούνιος Τµήµα Εκπαίδευσης και Επιστηµών, Εκπαίδευση για όλους», έκθεση της επιτροπής ερευνών για την εκπαίδευση των παιδιών των εθνικών οµάδων µειονότητας, CMND (London: HMSO, 1985),σελ..766,παράγραφος

17 σχολική ατµόσφαιρα και το κλίµα θεωρούνται επίσης ως βασικά προαπαιτούµενα προς εξέταση στο διαπολιτισµικό σχολείο.27 Στην Ιταλία, δίνεται έµφαση στη διαπολιτισµική εκπαίδευση στα πλαίσια του επίσηµου βασικού συστήµατος εκπαίδευσης από το 1994 όταν εκδόθηκε ένα Υπουργικό Υπόµνηµα 73/1994 που αφορούσε τη διαπολιτισµική εκπαίδευση. Εντούτοις, η εφαρµογή των βασικών διαπολιτισµικών αρχών που περιλαµβάνονται στο υπόµνηµα δεν κατέστη δυνατή: Αν και τα σχολεία έχουν επιφορτιστεί µε τον καθορισµό του δικούς τους προγράµµατος σπουδών (νόµος 59/1997, άρθρο 21 «Αυτονοµία των σχολικών µονάδων») σχετικά λίγα από αυτά, στην πραγµατικότητα, έχουν προβεί σε αυτήν την διαδικασία. 28 Το 1998, ο νόµος 40/1998 απαίτησε από τα σχολεία να εισάγουν διαπολιτισµικά προγράµµατα «για την εκµάθηση της διαφορετικότητας στις κουλτούρες και στα γλωσσικά χαρακτηριστικά ως βάση για τον αµοιβαίο σεβασµό, τη διαπολιτισµική ανταλλαγή και την ανοχή». Πρόσφατα, η διαπολιτισµική προσέγγιση που υποστηρίζεται στο υπόµνηµα του 1994 έχει αναπτυχθεί από τα σχολεία και σε συνεργασία µε άλλους φορείς όπως οι τοπικές αρχές, κοινότητες µεταναστών και άλλους µη κυβερνητικούς φορείς. 29 Στην Ιρλανδία, το εθνικό πρόγραµµα σπουδών παρέχει την δυνατότητα υιοθέτησης διαπολιτισµικής διάστασης πάνω σε µια διαπολιτισµική βάση. Οδηγίες για την διαπολιτισµικότητα δηµιουργήθηκαν από το Εθνικό Συµβούλιο για την Αξιολόγηση του Προγράµµατος Σπουδών (National Council for Curriculum and Assessment (NCCA) µε σκοπό να εφαρµοστεί η διαπολιτισµική προσέγγιση υποστήριξης ανεξαρτήτως του σχολικού πληθυσµού. Αυτές οι οδηγίες παρέχουν τις στρατηγικές για ολόκληρο το σχολικό προγραµµατισµό, τις αρχές για τη δηµιουργία του χάρτη ποικιλοµορφίας και αντι ρατσιστικού χάρτη και οδηγίες για τους δασκάλους σχετικά µε τον τρόπο ενσωµάτωσης νέων αλλοδαπών παιδιών στα σχολεία και για την διδασκαλία της αγγλικής, ως δευτερεύουσας γλώσσας. 30 Το Τµήµα Εκπαίδευσης και Επιστηµών εξέδωσε επίσης οδηγίες για ταξιδιωτική 31 εκπαίδευση 32. Επιπλέον, διαπολιτισµικές οδηγίες για τα σχολεία 33 εξέδωσε η Εθνική Ιρλανδική Οργάνωση ασκάλων - Irish National Teachers Organisation (INTO). 27 EIW Ηνωµένο βασίλειο. Μέρος 1: 2.3 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στην Εκπαίδευση 28 Πολιτισµικές Πολιτικές και Τάσεις στην Ευρώπη», op. cit. 29 Ibid. 30 Το Εθνικό Συµβούλιο για την Αξιολόγηση του Προγράµµατος Σπουδών εξέδωσε «ιαπολιτισµικές οδηγίες για τα ηµοτικά Σχολεία» το 2005, διαθέσιµο και για την δευτεροβάθµια εκπαίδευση, το Οι ταξιδιώτες αποτελούν εθνική οµάδα µειονότητας στο ROI. Χαρακτηρίζονται από κοινόχρηστες ιστορίες Χαρακτηρίζονται από την κοινή ιστορία ενός ξεχωριστού νοµαδικού τρόπου ζωής και πολιτισµικής ταυτότητας. Παράδειγµα, Τµήµα Εκπαίδευσης και Επιστηµών «Οδηγίες για την ταξιδιωτική εκπαίδευση στο δηµοτικό», (Dublin, DES, 2002) και «Οδηγίες για την ταξιδιωτική εκπαίδευση στην δευτεροβάθµια εκπαίδευση» (Dublin, DES, 2002). 33 Εθνική Ιρλανδική Οργάνωση ασκάλων, «Οδηγίες για την ιαπολτισµική εκπαίδευση στην Ιρλανδία», (Dublin, INTO, 2002). 11

18 Στη Σουηδία το εθνικό πρόγραµµα σπουδών για την υποχρεωτική εκπαίδευση εµποτίζεται µε τις ίδιες αξίες που υποστηρίζουν το εκπαιδευτικό διαπολιτισµικό εργασιακό χώρο στα σχολεία, τονίζοντας τον σεβασµό, την δικαιοσύνη, την ίση αξία κάθε ατόµου, την ευθύνη, τη γενναιοδωρία, την ελευθερία και την ακεραιότητα του ατόµου. Το όραµα και οι στόχοι του σουηδικού εθνικού προγράµµατος σπουδών ερµηνεύονται από τους δασκάλους, οι οποίοι διαµορφώνουν την διδακτέα ύλη σε τοπικό επίπεδο και µετουσιώνουν αυτές τις αξίες σε καθηµερινότητα 34. Η Βουλγαρία έχει εισαγάγει µια θεµατική σειρά µαθηµάτων για τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Αυτό το πρόγραµµα σχεδιάζεται για τους µαθητές πρωτοβάθµιας 1-4 και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης 5-8. Προσθήκες για την τριτοβάθµια εκπαίδευση είναι εν εξελίξει 35. Η όλη διαδικασία αποτελεί µέρους της αδιάκοπης στρατηγικής για την εκπαιδευτική ενσωµάτωση των παιδιών και των µαθητών των εθνικών µειονοτήτων. Απευθύνεται σε όλες τις εθνικές οµάδες µειονότητας στην Βουλγαρία αλλά κυρίως για τους Ρόµα. Το 2005, η χρηµατοδότηση των BGN (περίπου ευρώ) είχε σαν στόχο την προώθηση διαπολιτισµικών δραστηριοτήτων, παραδείγµατος χάριν ο εορτασµός των παραδοσιακών διακοπών και η ανάπτυξη των πολιτισµών των εθνικών µειονοτήτων. Στην Ελλάδα το 2003, η διαπολιτισµικότητα ενσωµατώθηκε στο πρόγραµµα σπουδών για την υποχρεωτική εκπαίδευση από το Υπουργείο Παιδείας κάτω από την γενική αρχή, «Ενίσχυση της πολιτισµικής και γλωσσικής ταυτότητας στα πλαίσια µια πολυπολιτισµικής κοινωνίας 36». Σαν αποτέλεσµα οι δάσκαλοι κλήθηκαν να υιοθετήσουν διαπολιτισµικές προσεγγίσεις διδασκαλίας. Αυτή η πρακτική εφαρµόζεται κυρίως στην δευτεροβάθµια εκπαίδευση, και ως ένα ορισµένο βαθµό στα δηµοτικά σχολεία, όπου µαθήµατα όπως η γεωγραφία, η ιστορία, η λογοτεχνία, και οι δεύτερες ή τρίτες γλώσσες ενδείκνυνται για τις διαπολιτισµικές τους διαστάσεις. Επιπλέον, καθιερώθηκε 2-3 ώρες την βδοµάδα ελεύθερη συζήτηση για θέµατα πολιτισµικότητας, ευρωπαϊκής ταυτότητας και παγκοσµιοποίησης. Επιπλέον, τα εθνοκεντρικά κείµενα στα εγχειρίδια έχουν συρρικνωθεί και έχει αντικατασταθεί µε την παρουσία άλλων πολιτισµικών στοιχείων. Πραγµατοποιείται επίσης έλεγχος του περιεχοµένου των εγχειριδίων, από το παιδαγωγικό ινστιτούτο και το ίδρυµα για την ελληνική ιασπορά. Στη Νορβηγία, το Υπουργείο Παιδείας έχει αναπτύξει ένα στρατηγικό σχέδιο που βασίζεται στην ισότητα της συµµετοχής για τα παιδιά και σπουδαστές γλωσσικών µειονοτήτων µε τίτλο «Ίση εκπαίδευση στην πράξη! Στρατηγική για αύξηση της συµµετοχής στους παιδικούς σταθµούς, τα σχολεία και τη µεταδευτεροβάθµια εκπαίδευση ». Το ίδρυµα MiA (ποικιλοµορφία στην δουλειά) ανέπτυξε µια διαδικασία «Καθρέπτης Ποικιλοµορφίας» που συνιστά ένα επικουρικό εργαλείο για να βοηθήσει τα σχολεία να ανταποκριθούν στους στόχους που έχει θέσει το Υπουργείο Παιδείας και υποστηρίζεται από τη διεύθυνση της εκπαίδευσης 37. (περαιτέρω στην παράγραφο 5.6.) 34EIW Σουηδία. Μέρος: Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στην Εκπαίδευση. 35 In Bulgaria, primary and secondary schooling are divided into primary-level (grades 1-4), secondary-level (grades 5-8), and third level (grades 9-12). 36 EIW Ελλάδα, op. cit. 37 EIWΝορβηγία. Μέρος 1: 2.3 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στην Εκπαίδευση 12

19 3.4 Εκπαιδευτική Υποστήριξη σε παιδιά από Εθνικές και Γλωσσικές Μειονότητες Η πλειοψηφία των χωρών σε αυτήν την µελέτη έχει σχεδιάσει δράσεις ενίσχυσης που αφορούν: Την ενσωµάτωση των παιδιών από εθνικές οµάδες µειονότητας στην εκπαίδευση. Παιδιά που µαθαίνουν µέσω µιας πρόσθετης γλώσσας. Πρώτη γλωσσική υποστήριξη και πρωτοβουλίες που περιλαµβάνουν διαπολιτισµικές διαστάσεις και δεξιότητες στο πρόγραµµα σπουδών. Εντούτοις, η δυναµική και ο τρόπος υλοποίησης των προγραµµάτων υποστήριξης ποικίλλουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένας αριθµός από διάφορα προγράµµατα και εφαρµογές υπάρχουν και στις δέκα χώρες. Τα µέτρα ενσωµάτωσης κατηγοριοποιούνται σε δυο κύριες οµάδες µοντέλα: το µοντέλο ενσωµάτωσης και το ξεχωριστό µοντέλο υποστήριξης. Αυτά τα δυο µοντέλα δεν αποκλείουν το ένα το άλλο. Χώρες όπως η Πολωνία, η Σουηδία και η Φινλανδία προσφέρουν την υποστήριξη µέσω αυτών των δυο µοντέλων. Και τα δύο µοντέλα εστιάζουν κυρίως: στην γλώσσα διδασκαλίας και στην διατήρηση της µητρικής γλώσσας, στις εκπαιδευτικές ανάγκες σε πεδία όπως ανάγνωση, γραφή και µαθηµατικά, στην διατήρηση της µητρικής γλώσσας, στις εκπαιδευτικές ανάγκες όπως η ανάγνωση, η γραφή και τα µαθηµατικά, στην διαφοροποίηση του βασικού προγράµµατος σπουδών και στην διαφορετική αξιολόγηση (όπως συµβαίνει στην Ελλάδα, τη Φινλανδία και το Ηνωµένο Βασίλειο). Στη Γερµανία, την Ιταλία και την Πολωνία, το µέγεθος της ύλης πρέπει να µειωθεί ώστε να είναι ευκολότερο το παιδί να την αφοµοιώσει Γλωσσική υποστήριξη Η έλλειψη της πολύ καλής χρήσης της γλώσσας για τον αυτόχθονα πληθυσµό δηµιουργεί δυσκολίες στο να ανταποκριθούν στο βασικό πρόγραµµα σπουδών και τουτοιοτρόπως να αποκτήσουν τα προσόντα και κατ επέκταση καλύτερες ευκαιρίες για απασχόληση. Για πολλούς, αυτό το γεγονός µπορεί να σηµαίνει την υποβάθµιση στη κοινονικό οικονοµικής τους θέσης. Η πολύ χρήση της γλώσσας για τους αυτόχθονες θεωρείται σαν σηµαντικό σηµείο που µπορεί να βοηθήσει τις γλωσσικές µειονότητες να συµπεριληφθούν οικονοµικά και κοινωνικά στην κοινωνία. Η έκθεση από το Ηνωµένο Βασίλειο που βασίζεται σε έρευνα για τους µετανάστες πρώτης γενιάς στην αγορά εργασίας διαπίστωσε ότι εκείνοι που γνωρίζουν την αγγλική γλώσσα άπταιστα λαµβάνουν µισθό κατά µέσο όρο 20% υψηλότερο από αυτούς που γνωρίζουν λίγο την γλώσσα 39. Η Οδηγία της Ε.Ε του 1977, θεωρήθηκε σηµαντική γιατί διασφάλιζε ότι όλα τα Κράτη Μέλη, και κυρίως τα νεοεισερχόµενα µέλη, προέβησαν σε µέτρα υποστήριξης της γλώσσας και του πολιτισµού. 38 Ευρωπαϊκή Κοινότητα, European Community, Έρευνα Eurydice, Ενσωµάτωση αλλοδαπών παιδιών στα ευρωπαϊκά σχολεία. (Βρυξέλλες: Eurydice, 2004) σελ Γραπτή Επικοινωνία µε τον Υπουργό παιδείας στην Mecklenburg-Vorpommern,/Γερµανία, Ιούνιος EIW Ηνωµένο Βασίλειο, op. cit. 13

20 Ο τοµέας της εκµάθησης µέσω µιας πρόσθετης γλώσσας και η σηµασία της µητρικής γλώσσας τίθενται επί τάπητος. Υπάρχει διαµάχη για τη διαδικασία µέσω της οποίας η γλωσσική επάρκεια µπορεί να αποκτηθεί µεταξύ εκείνων που υποστηρίζουν προγράµµατα αφοµοίωσης και εκείνους που υποστηρίζουν προγράµµατα για την εκµάθηση δυο επιπλέον γλωσσών. Τα µοντέλα για την παροχή γλώσσας που έχουν αναπτυχθεί και στις 10 χώρες αντανακλούν αυτή την διαµάχη και τα προγράµµατα για γλωσσική υποστήριξη ποικίλουν από χώρα σε χώρα. Το µοντέλο της ενσωµάτωσης Σύµφωνα µε το µοντέλο της ενσωµάτωσης, τα παιδιά των µεταναστών εντάσσονται στις τάξεις µαζί µε τους συνοµηλίκους τους, όπου ακολουθούν το ίδιο πρόγραµµα σπουδών µε τους υπόλοιπους µαθητές. Μέτρα για την παροχή βοήθειας σε παιδιά µε διαφορετικό πολιτισµικό υπόβαθρο τίθενται σε ισχύ και κυρίως αφορούν την εκµάθηση της γλώσσας της χώρας υποδοχής. Η παροχή βοήθειας διατίθεται καθ όλη την διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και στην προσχολική βαθµίδα σε χώρες όπως η Φιλανδία, Σουηδία και τη Νορβηγία. Η Σουηδία επικύρωσε το Ευρωπαϊκό πλαίσιο για την προστασία των εθνικών µειονοτήτων και τον Ευρωπαϊκό κανονισµό για τις περιφερειακές και γλωσσικές µειονότητες, τον Ιούνιο Στην Φινλανδία, ο πληθυσµός Sami λαµβάνει την εκπαίδευσή του, µέσω της µητρικής τους γλώσσα, ενώ στα διεθνή σχολεία, η διδασκαλία διεξάγεται στα αγγλικά. Επίσης παρέχεται επιπρόσθετη διδασκαλία για την µητρική γλώσσα των µαθητών εφόσον οι γονείς ή τα σχολεία το ζητήσουν. Η υποστήριξη για την γλώσσα της χώρας υποδοχής παρέχεται είτε σε ατοµικό επίπεδο είτε σε µικρές οµάδες, µε εξαίρεση χώρες όπως την Ελλάδα, τη Φινλανδία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία, όπου προσφέρεται η δυνατότητα εκµάθησης δύο ξένων γλωσσών σε κάποιο επίπεδο. Είναι υποχρεωτικό για όλα τα σχολεία να παρέχουν τα νορβηγικά ως δεύτερη γλώσσα. Η Νορβηγία διοργανώνει επίσης εισαγωγικές τάξεις για τους νεοεισερχόµενους µετανάστες και γλωσσική κατάρτιση. Στο Mecklenburg-Vorpommern, Γερµανία, σε µερικά προσχολικά κέντρα, διατίθεται δίγλωσση διαπολιτισµική εκπαίδευση στις µικτές ηλικιακά οµάδες, παραδείγµατος χάριν σε ένα παιδί που ανήκει στην γερµανο-βιετναµέζικη οµάδα στο Waldemarhof, και στο Rappelkiste στα αγγλικά και γαλλικά. Αυτή η πρωτοβουλία χρηµατοδοτείται από τους ίδιους τους παιδικούς σταθµούς 41. Με εξαίρεση τα προγράµµατα που παρέχουν την εκµάθηση δυο ξένων γλωσσών, η βοήθεια στην γλώσσα της χώρας υποδοχής παρέχεται σποραδικά ή είτε κατά την διάρκεια του σχολικού ωραρίου, όπως συµβαίνει στις χώρες: Ηνωµένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ιταλία, Ελλάδα, Πολωνία, Φινλανδία, Νορβηγία και Σουηδία Ευρωπαϊκό πλαίσιο για την προστασία των Εθνικών µειονοτήτων. Η ευρωπαϊκή οδηγία για τις περιφερειακές και µειονοτικές γλώσσες, 1η Φεβρουαρίου 1995, 41 EIW Mecklenburg-Vorpommern, Γερµανία, op. cit. 42 Σε δυο γυµνάσια στο Rostock, Γερµανία, διδάσκεται µια δεύτερη γλώσσα η οποία περιλαµβάνεται στο βασικό πρόγραµµα σπουδών. EIW Mecklenburg Vorpommern, Γερµανία, op. cit. 14