οι επιπτωσεις των ανθρωπογενων πιεσεων στα διαλειπουσασ ροης ποταμια οικοσυστηματα της μεσογειου - το παραδειγμα του ποταμου ευρωτα

Transcript

1 οι επιπτωσεις των ανθρωπογενων πιεσεων στα διαλειπουσασ ροης ποταμια οικοσυστηματα της μεσογειου - το παραδειγμα του ποταμου ευρωτα 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ Καραούζας Ι., Σκουλικίδης Ν., Οικονόμου Α., Βάρδακας Λ., Τάχος Β. Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων, Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, ikarz@ath.hcmr.gr; nskoul@ath.hcmr.gr; aecono@ath.hcmr.gr; lvard@ath.hcmr.gr; vtachos@ath.hcmr.gr Περίληψη Στην παρούσα εργασία μελετήθηκαν οι επιπτώσεις των ανθρωπογενών πιέσεων στην οικολογική κατάσταση του ποταμού Ευρώτα. Πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες βιολογικών (μακροασπόνδυλα, ψάρια) και χημικών/φυσικοχημικών παραμέτρων σε 74 σταθμούς την περίοδο για την αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης σύμφωνα με την Οδηγία για το Νερό 2000/60/EC. Η κατάσταση των σταθμών με βάση τα μακροασπόνδυλα διακυμάνθηκε από κακή έως υψηλή με τους σταθμούς καλής και υψηλής κατάστασης ναπεριορίζονται στα ορεινά και ημιορεινά τμήματα της λεκάνης ενώ ο κύριος ρους χαρακτηρίστηκε από κακής έως καλής κατάστασης. Για την εκτίμηση της κατάστασης με βάση την ιχθυοπανίδα, δημιουργήθηκε ένας ιχθυολογικός πολυπαραμέτρικός δείκτης αποκλειστικά για το ποταμό Ευρώτα. Με βάση τα ψάρια, το 53% των σταθμών χαρακτηρίστηκε ως κακής κατάστασης. Κύρια αιτία της ιχθυολογικής υποβάθμισης είναι η εποχιακή ξήρανση μεγάλων τμημάτων του ποταμού, ιδίως στα ορεινά και ημιορεινά τμήματα της λεκάνης, εξαιτίας απολήψεων νερού για τη γεωργία. Λέξεις κλειδιά: οικολογική κατάσταση, ρύπανση, ξηρασία, ποταμοί, μακροασπόνδυλα, ιχθυοπανίδα. ANTHROPOGENIC EFFECTS ON INTERMITTENT MEDITERRANEAN RUNNING WATER ECOSYSTEMS THE EVROTAS RIVER CASE Karaouzas I., Skoulikidis N., Economou A., Vardakas L., Tachos V. Institute. Inland Waters, Hellenic Centre for Marine Research, ikarz@ath.hcmr.gr, nskoul@ath.hcmr.gr; aecono@ath.hcmr.gr; lvard@ath.hcmr.gr; vtachos@ath.hcmr.gr Abstract In this study, the effects of anthropogenic pressures on the ecological status of Evrotas River were assessed. Biological (macroinvertebrates, fish) and chemical/physicochemical variables were collected seasonally from 74 sites during and assessed for their ecological status according to the WFD specifications (2000/60/EC). Based on macroinvertebrates, the status of the stream sites varied from bad to high with the good and high quality streams being restricted in the mountainous areas of the basin while the main course of the river varied from bad to good. Based on fish fauna, a multimetric fish index was developed especially for Evrotas River. The multimetric index classified 53% of the sampling sites as bad. The major effects on the fish fauna is the long seasonal drought, which in combination with the extensive water abstraction, dry up many reaches of the river system, mainly in the mountainous and semi-mountainous parts of the basin. Keywords: ecological status, pollution, drought, rivers, macroinvertebrates, fish community. 1. Εισαγωγή Η ραγδαία εντατικοποίηση της γεωργίας, σε συνδυασμό με την ανορθόδοξη ή την έλλειψη διαχείρισης του νερού, επιφέρουν αρνητικές επιπτώσεις στα υδάτινα οικοσυστήματα. Ο ποταμός Ευρώτας αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα. Σύμφωνα με ιστορικά και υδρολογικά στοιχεία, ο Ευρώτας εμφάνιζε μόνιμη ροή καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Σήμερα χαρακτηρίζεται ως διακοπτόμενης ροής λόγω των έντονων απολήψεων νερού για αρδευτική χρήση σε συνδυασμό με την παρατηρούμενη διαχρονική μείωση των βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων. Το 2007 υδρολογικά ήταν ένα εξαιρετικά δυσμενές έτος. Αυτό, σε συνδυασμό με τις σημαντικές απολήψεις αρδευτικού

2 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος ΙΙ νερού, οδήγησε κατά τη θερινή περίοδο σε πλήρη αποξήρανση σχεδόν όλων των παραποτάμων του Ευρώτα καθώς και περίπου του 80% του κυρίως ρου του ποταμού. Επιπροσθέτως, οι έντονες αλλά ανεξέλεγκτες αγροτικές και βιομηχανικές δραστηριότητες στη λεκάνη απορροής του ποταμού δημιουργούν σημαντική υποβάθμιση στην οικολογική ποιότητα του οικοσυστήματος. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις των αγροτικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων (οργανική και χημική ρύπανση, αλλαγές χρήσεων γης, απολήψεις νερού) στην οικολογική κατάσταση του ποταμού Ευρώτα με τη χρήση 2 βιοδεικτών (μακροασπόνδυλα και ψάρια). Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκαν εποχικές δειγματοληψίες ψαριών, μακροασπονδύλων και φυσικοχημικών παραμέτρων σε 74 σταθμούς σε όλη την λεκάνη απορροής του π. Ευρώτα από το για την αξιολόγηση και ταξινόμηση της οικολογικής κατάστασης με βάση την Οδηγία 2000/60/EC. 2. Μεθοδολογία 2.1 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η λεκάνη απορροής του ποταμού Ευρώτα έχει έκταση 2410 km 2 και βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της Πελοποννήσου. Ο ποταμός έχει μήκος περίπου 90 χλμ, διαρρέει τους νομούς Αρκαδίας και Λακωνίας από βορρά προς νότο και εκβάλλει στον Λακωνικό κόλπο. Το 61% της λεκάνης αποτελείται από φυσικές επιφάνειες, δάση, λιβάδια κτλ., το 38% είναι καλλιεργήσιμη γη και το 1% αστικές επιφάνειες. Ο Ευρώτας πηγάζει από τη νότια πλευρά του οροπεδίου της Μεγαλόπολης (Σκορτσινού) και δέχεται στο ρου του μια σειρά από παραπόταμους και χείμαρρους που σήμερα είναι διακοπτόμενου ή εφήμερου κυρίως χαρακτήρα. Οι κυριότερες καλλιέργειες στην περιοχή είναι η ελιά, ακολουθούν τα πορτοκάλια και έπειτα τα σιτηρά, λαχανικά και αμπέλια. Στη λεκάνη του Ευρώτα λειτουργούν 91 ελαιουργεία και 2 χυμοποιεία τα οποία είναι και οι σημαντικότερες πηγές σημειακής ρύπανσης ενώ έντονες είναι και οι διάχυτες πηγές ρύπανσης από την χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Η ιχθυοπανίδα του ποταμού αποτελείται από 5 αυτόχθονα είδη και δύο ξενικά. Από τα αυτόχθονα είδη, τρία είναι τοπικά ενδημικά (Squalius keadicus (Stephanidis, 1971), Pelasgus laconicus (Kottelat & Barbieri, 2004) και Tropidophoxinellus spartiaticus (Schmidt-Ries, 1943) εκ των οποίων το ένα (S. keadicus) απαντάται αποκλειστικά στον Ευρώτα, ενώ τα άλλα βρίσκονται και σε παρακείμενα συστήματα. 2.2 ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες φυσικοχημικών παραμέτρων σε τρεις εποχές (άνοιξη και καλοκαίρι 2006, χειμώνας 2007). Αγωγιμότητα, ph, διαλυμένο οξυγόνο, θερμοκρασία νερού και ταχύτητα ροής μετρήθηκαν στο πεδίο κατά την διάρκεια των δειγματοληψιών ενώ δείγματα νερού τοποθετήθηκαν σε πλαστικά μπουκάλια και μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο για ανάλυση κύριων ιόντων (Ca 2+, Mg 2+, Na +, K + -, HCO CO 2-3, Cl - 2-, SO, 3 4 ) και θρεπτικών (αμμωνιακά, νιτρώδη, νιτρικά, φωσφορικά, ολικό άζωτο και φώσφορο). Για την αξιολόγηση και ταξινόμηση της υδροχημικής κατάστασης, χρησιμοποιήθηκαν δύο δείκτες; o δείκτης οργανικής (N-NO 2, N-NH 4 και διαλυμένο οξυγόνο) και ο δείκτης χημικής (N-NO 3 P-PO 4 και ολικός Ρ) ρύπανσης (Skoulikidis, 2008). Σημειώνεται ότι σε επόμενο στάδιο, στο δείκτη χημικής ρύπανσης θα ενσωματωθούν και άλλοι παράμετροι, όπως βαρέα μέταλλα και φυτοφάρμακα. Για την τελική υδροχημική ταξινόμηση χρησιμοποιήθηκαν οι μέσοι όροι των δύο δεικτών. 2.3 ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Οι δειγματοληψίες μακροασπόνδυλων έγιναν με βάση τη μεθοδολογία STAR-AQEM (AQEM

3 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ Consortium 2002) και πραγματοποιήθηκαν σε τρεις εποχές (άνοιξη και καλοκαίρι 2006, χειμώνας 2007) σε 41 σταθμούς. H μεθοδολογία αυτή είναι βασισμένη στα πολύ-ενδιαιτήματα και η συλλογή των οργανισμών γίνεται απομονώνοντας 20 δείγματα μικρο-ενδιαιτημάτων τα οποία λαμβάνονται ανάλογα με το ποσοστό που καλύπτει το κάθε μικρο-ενδιαίτημα σε ένα ορισμένο τμήμα του ποταμού. Επιπλέον, η μέθοδος αυτή δίνει στοιχεία της γενικής εικόνας ενός τμήματος του υδατορέματος, συμπεριλαμβάνοντας την υδρογεωμορφολογία, την παρόχθια κατάσταση, τις ανθρωπογενείς πιέσεις και τις χρήσεις γης. Τα δείγματα τοποθετήθηκαν σε δοχεία, προστέθηκε αιθανόλη (70-80%) για την συντήρηση τους και μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο για την συστηματική τους αναγνώριση. Για την ταξινόμηση της βιολογικής κατάστασης, χρησιμοποιήθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης STAR_ICMi (Buffagni et al., 2007), ο οποίος έχει δοκιμαστεί και επαληθευτεί για τα τρεχούμενα νερά της Ελλάδας (EU 2007; Gritzalis et al., 2007) μέσα από την άσκηση διαβαθμονόμησης (WFD Intercalibration Exercise). Ο παραπάνω δείκτης προσδιορίζει τρεις τύπους ποταμών για την Ελλάδα χρησιμοποιώντας σαν τυπολογικές παραμέτρους το μέγεθος της λεκάνης απορροής, το υψόμετρο και την γεωλογία. Για κάθε έναν από τους τρεις τύπους (RM1, RM2 και RM4) ορίστηκαν διαφορετικά όρια ταξινόμησης (class boundaries). Οι ιχθυολογικές δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν κατά την διάρκεια δυο περιόδων (άνοιξη και καλοκαίρι) τα έτη 2007 και 2008 σε 33 σταθμούς. Χρησιμοποιήθηκαν 2 τεχνικές αλιείας, σύμφωνα με τις προδιαγραφές Co m i t é Eu r o p é e n d e No r m a l i s at i o n (CEN) και του προγράμματος FAME (EU FAME 2005), α) αλιεία με μικρή φορητή συσκευή ηλεκτραλιείας και β) αλιεία με ισχυρή σταθερή συσκευή ηλεκτραλιείας τοποθετημένη στις όχθες. Και στις δύο περιπτώσεις γινόταν άμεση αναγνώριση των ψαριών σε επίπεδο είδους, κατηγοριοποίηση σε κλάσεις μήκους και στη συνέχεια τα ψάρια επιστρέφονταν ζωντανά στο ποτάμι. Οι ιχθυολογικές δειγματοληψίες συνοδεύονταν από καταγραφές του ενδιαιτήματος και των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών του νερού. Για τη διερεύνηση ύπαρξης βιοτικών (ιχθυολογικών) τύπων πραγματοποιήθηκε ανάλυση ομαδοποίησης με δεδομένα της ποιοτικής και ποσοτικής σύστασης της ιχθυοκοινωνίας από τους σταθμούς δειγματοληψίας. Τα αποτελέσματα της ομαδοποιήσης επιβεβαιώθηκαν με ανάλυση ταξιθέτησης σε διαγράμματα MDS (Multi Dimensional Scaling). Για την εκτίμηση της βιολογικής κατάστασης δημιουργήθηκε ένας ιχθυολογικός πολυπαραμετρικός δείκτης που χρησιμοποιεί διαφορετικές μετρικές για κάθε ποτάμιο τύπο. Η επιλογή των μετρικών έγινε μετά από ελέγχους της δυνατότητας τους να εκφράσουν δομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά των ιχθυοκοινοτήτων, και να περιγράψουν την περιβαλλοντική υποβάθμιση. 3. Αποτελέσματα 3.1 ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Όπως φαίνεται στην Εικόνα 1, οι περισσότεροι σταθμοί ταξινομήθηκαν ως καλής κατάστασης κατά την διάρκεια των τριών εποχών. Από τους 40 σταθμούς δειγματοληψίας της άνοιξης, το 10% χαρακτηρίστηκε ως υψηλής κατάστασης, 70% ως καλής, 18% ως μέτριας και 2% ως ελλιπούς. Το καλοκαίρι λόγω της έντονης ξηρασίας μόνο 16 σταθμοί διατήρησαν παροχή. Από αυτούς, το 81% ταξινομήθηκε ως καλής κατάστασης, το 6% ως υψηλής και 13% ως μέτριας κατάστασης. Τέλος, το χειμώνα, το 33% των σταθμών από τους 39 σταθμούς χαρακτηρίστηκε ως υψηλής κατάστασης, 49% ως καλής, 10% ως μέτρια και τέλος 8% ως ελλιπούς κατάστασης

4 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος ΙΙ Εικ. 1: Υδροχημική κατάσταση των σταθμών κατά τις τρεις εποχιακές δειγματοληψίες. 3.2 ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Μακροασπόνδυλη πανίδα Για την τελική ταξινόμηση της κατάστασης του δικτύου του Ευρώτα από πλευράς μακροασπονδύλων, λήφθηκε υπόψη η χειρότερη κατάσταση από τις τρεις εποχές (Εικ. 2). Έτσι, για τον τύπο RM1 δηλαδή ποτάμια με μικρή λεκάνη απορροής και χαμηλό ως μεσαίο υψόμετρο, το 43% των σταθμών ταξινομήθηκε στην καλή ποιότητα, 29% στη μέτρια, 7% στην κακή και στην ελλιπή αντίστοιχα, και τέλος 14% στην υψηλή. Για τα ποτάμια μεγάλης λεκάνης απορροής και χαμηλού υψόμετρου (<400 μ.), δηλαδή του τύπου RM2, που περιλαμβάνει τον κύριο ρου του Ευρώτα και του Οινούντα, το 43% των σταθμών ταξινομήθηκε στην καλή κατάσταση, 21% στη μέτρια και υψηλή αντίστοιχα, ενώ το 14% των σταθμών χαρακτηρίσθηκε ως ελλιπούς κατάστασης. Για τα ορεινά και ημιορεινά ποτάμια, δηλαδή του τύπου RM4, οι περισσότεροι σταθμοί ταξινομήθηκαν στην υψηλή και καλή κατάσταση (46 και 27%, αντίστοιχα) ενώ το υπόλοιπο 27% των σταθμών ταξινομήθηκε στη μέτρια και ελλιπή κατάσταση Ιχθυοπανίδα Με βάση τα αποτελέσματα της ανάλυσης ομαδοποίησης δημιουργήθηκαν τρεις βιοτικοί (ιχθυολογικοί) τύποι (Τύπος Α: Άνω ρους, Τύπος Β: Μέσος ρους,και Τύπος C: Εκβολές). Με λίγες εξαιρέσεις (π.χ. Οινούς), οι περισσότεροι παραπόταμοι του Ευρώτα έχουν χάσει την ιχθυοπανίδα τους και επομένως δε συμπεριλήφθηκαν στο τυπολογικό αυτό σχήμα. Για την εκτίμηση της βιολογικής κατάστασης, δημιουργήθηκε ένας ιχθυολογικός πολυπαραμετρικός δείκτης ο οποίος χρησιμοποιεί διαφορετικό συνδυασμό μετρικών για κάθε τύπο. Οι μετρικές του δείκτη ανά τύπο καθώς και τα όρια ταξινόμησης για κάθε κλάση βιολογικής κατάστασης εμφανίζονται στον Πίνακα 1. Με βάση το δείκτη, το καλοκαίρι του 2007 οι περισσότεροι σταθμοί (50%) ταξινομήθηκαν στην κακή κατάσταση, 30% στην καλή, 16% στην υψηλή και τέλος 4% στην ελλιπή. Το επόμενο καλοκαίρι (2008), η κατάσταση επιδεινώθηκε λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας του έτους 2007, με αποτέλεσμα το αρχικό 16% των σταθμών υψηλής κατάστασης να μειωθεί στο 7%. Επίσης, οι σταθμοί καλής κατάστασης μειώθηκαν από 30% σε 23%, ενώ το ποσοστό των σταθμών κακής κατάστασης αυξήθηκε σε 53%. Τέλος το υπόλοιπο 15% των σταθμών ταξινομήθηκε στη μέτρια κατάσταση

5 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ Εικ. 2: Βιολογική κατάσταση των σταθμών δειγματοληψίας για κάθε τύπο ποταμού με βάση τα μακροασπόνδυλα. Πίνακας 1: Δείκτες αξιολόγησης βιολογικής ποιότητας με βάση την ιχθυοπανίδα για κάθε τύπο ποταμού. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΤΡΙΚΗ Τύπος Υψηλή Καλή Μέτρια Ελλιπής Κακή A Αριθμός Ειδών B C A > <5 Συνολική Αφθονία B > <10 C > <30 Αναλογία αυτόχθονων ειδών C 100% % 70-90% 50-70% <50% Αναλογία S. keadicus A >50% 40-50% 20-40% 5-20% <5% Αναλογία S. keadicus >10cm Α, Β >60% 40-60% 25-40% 5-25% <5% Αναλογία S. keadicus+t. spartiaticus B >80% 60-80% 40-60% 10-40% <10% Αναλογία T. spartiaticus C >80% 65-80% 50-65% 10-50% <10% Αναλογία T. spartiaticus >5cm B, C >70% 50-70% 30-50% 15-30% <15% 4. Συμπεράσματα - Συζήτηση Η αξιολόγηση και ταξινόμηση της κατάστασης των σταθμών με βάση τα μακροασπόνδυλα και τον πολυπαραμετρικό δείκτη STAR_ICMi έδειξε ότι γενικά δεν υπήρχαν σημαντικές εποχικές διακυμάνσεις στην ποιότητα νερού των σταθμών καθώς επίσης και στη σύνθεση και δομή των βιοκοινωνιών. Διαφοροποιήσεις μεταξύ εποχών παρατηρήθηκαν κυρίως στους υποβαθμισμένους σταθμούς λόγω της περιοδικής λειτουργίας των βιομηχανιών, ενώ οι καλοί και υψηλής κατάστασης σταθμοί (κυρίως στις ορεινές περιοχές) δε διαφοροποιήθηκαν εποχιακά. Από την ανάλυση και αξιολόγηση της βιολογικής κατάστασης παρατηρήθηκε ότι η επιβάρυνση λόγω ρύπανσης είναι εντονότερη στα τμήματα κατάντη της Σπάρτης, όπου και συγκεντρώνονται οι περισσότερες βιομηχανικές δραστηριότητες του νομού. Τα βενθικά μακροασπόνδυλα ανταποκρίνονται καλά ως δείκτες οργανικής και χημικής ρύπανσης αλλά ο διαχωρισμός των επιπτώσεων της ρύπανσης από εκείνων της ξηρασίας είναι δυσεπίλυτο πρόβλημα αφού πολλά είδη έχουν αναπτύξει κατάλληλους μηχανισμούς επιβίωσης και αναπαραγωγής (π.χ. στάδια ζωής με χερσαίο τρόπο διαβίωσης ή γεννητικά προϊόντα

6 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος ΙΙ που επιβιώνουν σε άνυδρο περιβάλλον για ορισμένο χρονικό διάστημα). Τα ψάρια, ως οργανισμοί που εξαρτώνται από το νερό καθ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, προσφέρονται ιδιαίτερα για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της ξηρασίας στο υδάτινο οικοσύστημα του Ευρώτα, όμως δεν είναι τόσο ευαίσθητοι δείκτες υποβάθμισης λόγω οργανικής ρύπανσης. Επί πλέον, σαν πιο μακρόβιοι οργανισμοί από τα ασπόνδυλα, τα ψάρια επιτρέπουν τον εντοπισμό οικολογικής υποβάθμισης αρκετό χρόνο μετά την παρέλευση της υδρολογικής διαταραχής. Με βάση τον ιχθυολογικό δείκτη, ο Ευρώτας παρουσιάζει χειρότερη βιολογική κατάσταση από αυτή που εμφανίζεται με βάση το δείκτη μακροασπονδύλων, γεγονός που αντανακλά την πολύ μεγάλη σήμερα υδρολογική υποβάθμιση του συστήματος εξαιτίας των πολύ υψηλών απολήψεων νερού. 5. Ευχαριστίες Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος Life- Environment- Τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον για αγροτική ανάπτυξη. Πολλές ευχαριστίες στους: Κ. Γκρίτζαλη, Α. Ανδριοπούλου, Μ. Κουτσοδήμου, Θ. Κουβαρντά, Γ. Αμαξίδη, Σ. Ζόγκαρη, Σ. Λάσχου, Η. Μπερταχά, Ε. Καλογιάννη, Δ. Κομματά, Ε. Οικονόμου και Ε. Κολομπάρη για τη βοήθεια τους στη διεκπεραίωση της έρευνας αυτής. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές AQEM Consortium, Manual for the application of the AQEM method. A comprehensive method to assess European streams using benthic macroinvertebrates, developed for the purpose of the Water Framework Directive. Version 1.0, February Buffagni, A., Erba, S. & Furse, M.T., A simple procedure to harmonize class boundaries of assessment systems at the pan-european scale. Environmental Science & Policy, E.U., Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2000 establishing a framework for Community action in the field of water policy. Official Journal of the European Communities L 327, : 1-72 E.U., WFD intercalibration technical report. MedGIG Intercalibration technical report Part 1 Rivers, Section 1 Benthic Invertebrates. 15 June 2007 EU FAME, Fish Assessment Method for the Ecological Status of European Rivers A Contribution to the Water Framework Directive. Final Report Gritzalis, K.C., Karaouzas, I. & Skoulikidis, N., Greek document on class boundaries setting and normative definitions for the IC Mediterranean GIG, Rivers (M1, M2 and M4), HCMR. 16 pp. Skoulikidis N. Th., Defining chemical status of a temporary Mediterranean River. Journal of Environmental Monitoring, 10: