Κατευθυντήριες γραµµές της ΕΕ σχετικά µε τη βία κατά των γυναικών και την καταπολέµηση των κάθε µορφής διακρίσεων έναντι των γυναικών

Transcript

1 Κατευθυντήριες γραµµές της ΕΕ σχετικά µε τη βία κατά των γυναικών και την καταπολέµηση των κάθε µορφής διακρίσεων έναντι των γυναικών 1. Στόχος των κατευθυντηρίων γραµµών Η έγκριση κατευθυντήριων γραµµών σχετικά µε τη βία κατά των γυναικών εκφράζει τη σαφή πολιτική βούληση της ΕΕ να καταστήσει το θέµα των δικαιωµάτων των γυναικών προτεραιότητα και µόνιµο µέληµά της. Η ΕΕ, θέτοντας στο κέντρο των δράσεών της το θέµα της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, χρησιµοποιεί τα µέσα για αποτελεσµατική δράση κατά µιας µείζονος σηµασίας παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωµάτων στο σηµερινό κόσµο. Αυτές οι κατευθυντήριες γραµµές στηρίζονται σε ένα στέρεο πολυµερές κεκτηµένο, τα πιο πρόσφατα δείγµατα του οποίου είναι η διεξοδική µελέτη του Γενικού Γραµµατέα των Ηνωµένων Εθνών σχετικά µε όλες τις µορφές βίας κατά των γυναικών (2006), οι εργασίες σχετικά µε τους δείκτες βίας που εκπονήθηκαν από την κα Yakin Ertük, ειδική εισηγήτρια των Ηνωµένων Εθνών για τη βία κατά των γυναικών (2008), το ψήφισµα 61/143 των Ηνωµένων Εθνών σχετικά µε την εντατικοποίηση της δράσης για την εξάλειψη κάθε µορφής βίας κατά των γυναικών (2006), οι αποφάσεις του Συµβουλίου Ασφαλείας των Ηνωµένων Εθνών 1325 (2000) και 1820 (2008) σχετικά µε «γυναίκες, ειρήνη και ασφάλεια», το ψήφισµα 2005/2215 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την κατάσταση των γυναικών στις ένοπλες συρράξεις και για το ρόλο τους στην ανοικοδόµηση και τη δηµοκρατική διαδικασία µετά το πέρας των συρράξεων, τα σχετικά άρθρα των Συµβάσεων για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και το καταστατικό της Ρώµης για την ίδρυση του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου. Αυτές οι κατευθυντήριες γραµµές έχουν επίσης ως στόχο να ευνοήσουν την εφαρµογή ενός µεγαλύτερου αριθµού συγκεκριµένων σχεδίων υπέρ των γυναικών και των κοριτσιών, που θα χρηµατοδοτούνται ιδίως από το ευρωπαϊκό ίδρυµα για τη δηµοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώµατα, αλλά και από κάθε άλλο κατάλληλο χρηµατοδοτικό µέσο της ΕΕ και των κρατών µελών. Η έγκριση αυτών των κατευθυντήριων γραµµών έρχεται να επιβεβαιώσει µε σαφήνεια την οικουµενικότητα των ανθρώπινων δικαιωµάτων. 1

2 2. Ορισµός Για τους σκοπούς των εν λόγω κατευθυντηρίων γραµµών, ο ορισµός της βίας κατά των γυναικών βασίζεται στη ήλωση για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών : «Οι όροι «βία κατά των γυναικών» καθορίζουν κάθε πράξη βίας που κατευθύνεται κατά των γυναικών και που προκαλεί ή µπορεί να προκαλέσει στις γυναίκες ζηµία ή σωµατικές, σεξουαλικές ή ψυχολογικές δοκιµασίες, συµπεριλαµβανοµένων των σχετικών απειλών, του καταναγκασµού ή της αυθαίρετης στέρησης της ελευθερίας, ανεξαρτήτως εάν αυτό συµβαίνει στη δηµόσια ή στην ιδιωτική ζωή». 3. Επιχειρησιακές κατευθυντήριες γραµµές Η ΕΕ υπενθυµίζει ότι οι τρεις αλληλοσυνδεόµενοι στόχοι στο θέµα της καταπολέµησης της βίας κατά των γυναικών είναι η πρόληψη της βίας, η προστασία και η στήριξη των θυµάτων και η δίωξη των δραστών αυτών των παραβάσεων Επιχειρησιακοί στόχοι : Προώθηση της ισότητας µεταξύ των ανδρών και των γυναικών και καταπολέµηση των διακρίσεων κατά των γυναικών : Η ΕΕ υπενθυµίζει ότι τα εµπόδια για την άσκηση των δικαιωµάτων τους, τόσο κοινωνικοοικονοµικά, όσο και πολιτικά, εκθέτουν περισσότερο τις γυναίκες στη βία. Εν προκειµένω, και για την πρόληψη αυτής της βίας, οι στρατηγικές των κρατών µελών και εκείνες της ΕΕ στα πλαίσια της εξωτερικής της δράσης, πρέπει ιδίως να επικεντρωθούν στις νοµοθεσίες και τις δηµόσιες πολιτικές που επιφέρουν διακρίσεις κατά των γυναικών και των κοριτσιών, καθώς και στο θέµα της έλλειψης της δέουσας επιµέλειας ως προς τις διακρίσεις που ασκούνται στην ιδιωτική σφαίρα και τα στερεότυπα που συνδέονται µε το φύλο. 2

3 Η συλλογή δεδοµένων σχετικά µε τη βία κατά των γυναικών και η ανάπτυξη δεικτών : Παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν τα τελευταία χρόνια, είναι αναγκαίο να υπάρχουν ακριβή συγκρίσιµα δεδοµένα, ποσοτικά και ποιοτικά, σχετικά µε όλες τις µορφές βίας των γυναικών και των κοριτσιών, καθώς και κατάλληλοι δείκτες, προκειµένου οι δράσεις και οι στρατηγικές των κρατών να καταρτίζονται µε βάση τη γνώση των θεµάτων. Υπάρχουν ακόµα σηµαντικές διαφορές σχετικά µε αυτόν τον τύπο των δεδοµένων που έχουν συλλεγεί, ως προς τις οµάδες πληθυσµών που µελετήθηκαν και τον τύπο βίας που µετρήθηκε. Η ΕΕ θα προσπαθήσει να προσδιορίσει τους θεσµικούς και άλλους µηχανισµούς που επιτρέπουν τη συλλογή των δεδοµένων, καθώς και να συµβάλει στην ενίσχυση των εθνικών ικανοτήτων για συλλογή και διάδοση αξιόπιστων και εξακριβωµένων δεδοµένων Η ανάπτυξη αποτελεσµατικών και συντονισµένων στρατηγικών : Οι ενέργειες της ΕΕ έχουν ως στόχο να υπενθυµίσουν στα κράτη τη διπλή τους ευθύνη να προλαµβάνουν και να αντιδρούν στη βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών. Επαφίεται σε αυτά να αναπτύξουν στρατηγικές πρόληψης καθώς και προστασίας και στήριξης των θυµάτων της βίας και προάσπισης των δικαιωµάτων τους σε όλα τα επίπεδα (τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και διεθνές), και σε όλους τους τοµείς της κοινωνίας, ιδίως εκ µέρους των πολιτικών ηγετών, των δηµόσιων και ιδιωτικών τοµέων, της κοινωνίας των πολιτών και των µέσων ενηµέρωσης. Πρέπει να θεσπιστούν αυστηροί θεσµικοί µηχανισµοί σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, προκειµένου να διασφαλιστεί η δράση, ο συντονισµός και η συνέχεια των στρατηγικών αυτών. 3

4 Η καταπολέµηση της ατιµωρησίας των υπεύθυνων πράξεων βίας κατά των γυναικών και η πρόσβαση των θυµάτων στη δικαιοσύνη : Η ΕΕ θα τονίσει ότι είναι απόλυτα αναγκαίο για τα κράτη να διασφαλίσουν ότι η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών τιµωρείται από το νόµο και να µεριµνήσουν ώστε οι δράστες πράξεων βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών να κηρύσσονται υπεύθυνοι των πράξεών τους ενώπιον της δικαιοσύνης. Τα κράτη πρέπει ιδίως να διερευνούν τις πράξεις βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών κατά τρόπο ταχύ, διεξοδικό, αµερόληπτο και σοβαρό, και να διασφαλίζουν ότι το σύστηµα ποινικής δικαιοσύνης, ιδίως οι δικονοµικοί και αποδεικτικοί κανόνες προβλέπει τις αναγκαίες διατάξεις που επιτρέπουν στις γυναίκες να καταθέτουν, διασφαλίζοντας συγχρόνως την προστασία τους, στα πλαίσια διώξεων κατά των δραστών πράξεων βίας εναντίον τους, επιτρέποντας ιδίως στα θύµατα και τους εκπροσώπους τους να ασκήσουν πολιτική αγωγή. Η καταπολέµηση της ατιµωρησίας επιτυγχάνεται και µε θετικά µέτρα, όπως η εκπαίδευση των αστυνοµικών και των υπαλλήλων ασφαλείας, η νοµική αρωγή και η αποτελεσµατική προστασία των θυµάτων και των µαρτύρων και η δηµιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων ώστε τα θύµατα να µην εξαρτώνται πλέον οικονοµικά από τους δράστες πράξεων βίας Μέσα παρέµβασης της ΕΕ : Τα µέσα παρέµβασης πρέπει να επιτρέπουν τη συµµετοχή του συνόλου των παραγόντων της ΕΕ, κατ' αρχάς των πρεσβειών των κρατών µελών, των αντιπροσωπιών της Επιτροπής και της Γενικής Γραµµατείας του Συµβουλίου της ΕΕ. Η ΕΕ θα διασφαλίσει ότι λαµβάνεται υπόψη καταλλήλως η συνέργια µεταξύ της εφαρµογής αυτών των κατευθυντήριων γραµµών και των άλλων κατευθυντήριων γραµµών της ΕΕ στον τοµέα των ανθρώπινων δικαιωµάτων, ιδίως οι κατευθυντήριες γραµµές σχετικά µε τα δικαιώµατα του παιδιού, όπως και σχετικά µε τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Για την εφαρµογή των επιχειρησιακών στόχων της ΕΕ στον τοµέα της καταπολέµησης της βίας κατά των γυναικών, τα κυριότερα µέσα παρέµβασής της θα είναι τα εξής : 4

5 Γενικές ενέργειες Η ΕΕ, στις σχέσεις της µε τρίτες χώρες και περιφερειακές οργανώσεις, θα φροντίσει να θίγει µε επίµονο τρόπο το θέµα της καταπολέµησης της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών και των διακρίσεων που την προκαλούν. Οι ενέργειες αυτές θα αφορούν ιδίως τη συµφωνία του εθνικού νοµικού πλαισίου προς τους διεθνείς κανόνες και τις δεσµεύσεις των κρατών ως προς το θέµα αυτό, καθώς και την αποτελεσµατική εφαρµογή τους και την εξασφάλιση της συνέχειάς τους. Η ΕΕ θα φροντίσει επίσης να περιλαµβάνεται αναφορά στα δικαιώµατα των γυναικών σε όλες τις εντολές των εκπροσώπων και των ειδικών εντεταλµένων της ΕΕ. Για την προετοιµασία όλων αυτών των ενεργειών, η ΕΕ θα φροντίσει : α) να προσδιοριστούν οι µορφές βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών και να αναλυθούν τα κατάλληλα δεδοµένα και οι δείκτες που τις αφορούν, β) να εντοπιστεί η ύπαρξη νόµων και πρακτικών που είναι είτε ρητώς είτε εκ των πραγµάτων επιβάλλουν τις διακρίσεις που προκαλούν τις πράξεις βίας, γ) να εντοπιστεί η απουσία και /ή οι ελλείψεις δηµόσιων πολιτικών που έχουν καθοριστεί ως απάντηση στη βία κατά των γυναικών, δ) να εντοπιστούν τα διεθνή και περιφερειακά µέσα προστασίας των δικαιωµάτων των γυναικών που έχουν κυρωθεί από τα κράτη, συµπεριλαµβανοµένων των επιφυλάξεων, και η ενσωµάτωσή τους στο εθνικό δίκαιο, ε) να εντοπιστούν οι συστάσεις και οι διεθνείς και περιφερειακοί µηχανισµοί έναντι των χωρών αυτών όσον αφορά στα δικαιώµατα των γυναικών και τη βία εναντίον τους. 5

6 Στα πλαίσια των ενεργειών αυτών, η ΕΕ θα λάβει ιδίως τις εξής θέσεις και πρωτοβουλίες : στ) Θα ενθαρρύνει την κύρωση της Σύµβασης του ΟΗΕ για την εξάλειψη κάθε µορφής διακρίσεων κατά των γυναικών και του προαιρετικού της πρωτοκόλλου, του πρωτοκόλλου της Αφρικανικής Χάρτας των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των λαών σχετικά µε τα δικαιώµατα των γυναικών και της ιαµερικανικής Σύµβασης για την πρόληψη και την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, ζ) Θα ενθαρρύνει την καταγγελία των επιφυλάξεων που διατυπώθηκαν σχετικά µε τη Σύµβαση, ιδίως των επιφυλάξεων που αντιτίθενται στους στόχους και τους σκοπούς της Σύµβασης, βάσει ιδίως της ερµηνείας των επιφυλάξεων αυτών από την επιτροπή για την εξάλειψη των διακρίσεων κατά των γυναικών (CEDAW), η) Θα ενθαρρύνει, µε τεχνική υποστήριξη, εφόσον χρειαστεί, της υποβολής εντός των προβλεπόµενων προθεσµιών των εκθέσεων προς την επιτροπή CEDAW και την παρακολούθηση των εκθέσεων και των συστάσεων της επιτροπής, θ) Θα διατηρήσει διάλογο και τακτικές διαβουλεύσεις µε τους υπερασπιστές των δικαιωµάτων των γυναικών και των γυναικείων οργανώσεων, ι) Θα ενθαρρύνει τη συµµετοχή των υπερασπιστών των δικαιωµάτων των γυναικών και των γυναικείων οργανώσεων στην επεξεργασία, την εφαρµογή και την αξιολόγηση των δηµόσιων πολιτικών στον τοµέα αυτό, ια) Θα ενθαρρύνει τα κράτη να λάβουν, στα πλαίσια της Καθολικής Περιοδικής Εξέτασης ( EPU), συγκεκριµένες δεσµεύσεις για την καταπολέµηση της βίας και των διακρίσεων έναντι των γυναικών, ιβ) Θα ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων κατάλληλων περιφερειακών και διεθνών µέσων. 6

7 Ειδικές συµπληρωµατικές ενέργειες για την καταπολέµηση της βίας κατά των γυναικών : Στοχοθετηµένες ενέργειες για την καταπολέµηση της βίας κατά των γυναικών θα πραγµατοποιηθούν µέσω των ακόλουθων πρωτοβουλιών : α) Προώθηση της έκκλησης του ειδικού εισηγητή του ΟΗΕ σχετικά µε τη βία κατά των γυναικών στις περιπτώσεις όπου οι βιαιοπραγίες κατά των γυναικών είναι ευρέως διαδεδοµένες και παραµένουν σε µεγάλο βαθµό ατιµώρητες, β) Σε περίπτωση που έχει πραγµατοποιηθεί επίσκεψη, να διασφαλιστεί η συνέχεια των συστάσεων, των συµπερασµάτων και των παρατηρήσεων του εισηγητή, γ) Να υποστηριχθεί η καταπολέµηση της ατιµωρησίας έναντι της βίας κατά των γυναικών, ιδίως, µε την παρακολούθηση κάθε δίκης που συνδέεται µε περίπτωση βίας κατά γυναικών και κοριτσιών, δ) Να υποστηριχθούν οι υπερασπιστές των δικαιωµάτων των γυναικών και οι γυναίκες υπερασπιστές των ανθρώπινων δικαιωµάτων, ιδίως εκείνες που απειλούνται, που είναι θύµατα ειδικής και στοχοθετηµένης καταστολής και πράξεων παρενόχλησης, ε) Να προωθηθούν και να υποστηριχθούν οι πολιτικές και οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης ως προς την ισότητα µεταξύ των ανδρών και των γυναικών και κατά της βίας κατά των γυναικών, ιδίως οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης που προορίζονται ειδικά για τους άνδρες και τα αγόρια, στ) Να προωθηθούν και υποστηριχθούν οι εκστρατείες µε άξονα τη συστηµατική παραµέληση των µικρών κοριτσιών, ιδίως όσον αφορά την καταχώρηση της γέννησής τους στο ληξιαρχείο και την εκπαίδευσή τους. 7

8 Ατοµικές περιπτώσεις : Όταν η ΕΕ λαµβάνει γνώση ατοµικών περιπτώσεων, εξαιρετικής σοβαρότητας, ιδίως περιπτώσεων βίας που διαπράττεται ή γίνεται ανεκτή από το κράτος κατά παράβαση των διεθνών δεσµεύσεων και των θεµελιωδών δικαιωµάτων για τη φυσική ακεραιότητα και τη µη επιβολή διακρίσεων, και ελλείψει ιδίως ικανοποιητικών εσωτερικών προσφυγών, προωθεί ειδικές ενέργειες. Αναφέρονται συγκεκριµένα, οι περιπτώσεις των πλέον κατάφωρων παραβάσεων, που πληρούν ένα ή περισσότερα από τα εξής κριτήρια : Οι περιπτώσεις βίας για τις οποίες οι δράστες των βιαιοπραγιών κατά πάσα πιθανότητα δεν θα θεωρηθούν υπεύθυνοι για τις πράξεις τους ενώπιον ποινικού δικαστηρίου, κατά τρόπο ανάλογο προς τη σοβαρότητα του τελεσθέντος εγκλήµατος, Οι περιπτώσεις βίας στις οποίες τα θύµατα κατά πάσα πιθανότητα δεν θα έχουν πρόσβαση σε επαρκή αποζηµίωση ενώπιον της ποινικής και αστικής δικαιοσύνης κατά τρόπο µη επιβάλλοντα διακρίσεις, Οι περιπτώσεις που αντικατοπτρίζουν µια µόνιµη συστηµατική ή µεγάλης ευρύτητας πρακτική έναντι της οποίας οι νόµοι και οι δηµόσιες πολιτικές είναι ανύπαρκτες ή παραµένουν ανεπαρκείς, ιδίως οι πλέον σοβαρές περιπτώσεις, όπως αυτές που συνδέονται µε εγκλήµατα και εξαναγκασµό σε αυτοκτονία, που διαπράττονται για λόγους τιµής, Οι περιπτώσεις που προκύπτουν από νόµους και πρακτικές που επιβάλλουν διακρίσεις, Οι περιπτώσεις βιαιοπραγιών, απειλών, παρενόχλησης και καταστολής των γυναικών που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώµατα. 8

9 Πλαίσιο των διαλόγων στην ΕΕ : Η Ευρωπαϊκή Ένωση, θα αντιµετωπίσει µε επιµονή τη βία κατά των γυναικών και τις διακρίσεις που την προκαλούν, στα πλαίσια των ειδικών διαλόγων της για τα ανθρώπινα δικαιώµατα, καθώς και άλλων πολιτικών διαλόγων της ΕΕ, εφόσον χρειάζεται. Αυτή η καταχώρηση στην ηµερήσια διάταξη των διαλόγων µπορεί να γίνει είτε υπό τη µορφή ενός συγκεκριµένου σηµείου, είτε µε την ενσωµάτωσή του σε ένα ή περισσότερα σηµεία που έχουν εκ φύσεως διάσταση που αφορά το φύλο. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ θα παρακολουθήσει τις συστάσεις και τα συµπεράσµατα των διεθνών και περιφερειακών µηχανισµών προστασίας των δικαιωµάτων των γυναικών και της καταπολέµησης της βίας που ασκείται εναντίον τους, ιδίως εκείνες του ειδικού εισηγητή των Ηνωµένων Εθνών για τη βία κατά των γυναικών, τις σχετικές µε τις γυναίκες στο πλαίσιο της EPU, τα συµπεράσµατα και τις συστάσεις στης επιτροπής CEDAW, και εκείνες των περιφερειακών µηχανισµών προστασίας Κατάρτιση εκθέσεων όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώµατα : Οι αρχηγοί των αποστολών πρέπει να συµπεριλαµβάνουν συστηµατικά στις εκθέσεις τους ανάλυση του σεβασµού των θεµελιωδών δικαιωµάτων των γυναικών, διευκρινίζοντας ιδίως το δικαίωµά τους στη σωµατική ακεραιότητα και στη µη επιβολή διακρίσεων και στην τήρηση των διεθνών δεσµεύσεων των κρατών όσον αφορά την καταπολέµηση της βίας κατά των γυναικών. Οι εκθέσεις θα αναφέρονται : Στους θεσµικούς και άλλους µηχανισµούς συλλογής ποιοτικών και ποσοτικών δεδοµένων για το σύνολο της επικράτειας και από όλα τα περιβάλλοντα (εστίες, τόποι εργασίας, εκπαιδευτικά ιδρύµατα, τόποι στέρησης της ελευθερίας µεταξύ άλλων δηµόσιων ιδρυµάτων, κ.λ.π.), Σε στατιστικά στοιχεία ανά φύλο, ηλικία και άλλους σχετικούς συντελεστές, καθώς και σε πληροφορίες σχετικά µε τη διάδοση των στατιστικών αυτών στους κυριότερους ενδιαφερόµενους παράγοντες και στο κοινό, 9

10 Στο νοµοθετικό πλαίσιο όπως έχει προσδιοριστεί στις προηγούµενες ενέργειες, ιδίως ως προς την ύπαρξη νόµων και πρακτικών που επιφέρουν διακρίσεις. Οι εκπρόσωποι και οι ειδικοί εντεταλµένοι της ΕΕ πρέπει να λαµβάνουν υπόψη τα δικαιώµατα των γυναικών και να συµπεριλαµβάνουν στις εκθέσεις τους σχετικές πληροφορίες Προώθηση των δικαιωµάτων των γυναικών στους διεθνείς οργανισµούς : Στα πλαίσια των διεθνών οργανισµών, ιδίως στο σύστηµα των Ηνωµένων Εθνών, η ΕΕ συνεχίζει να προωθεί δραστήρια τα δικαιώµατα των γυναικών, ιδίως την πρόληψη της βίας εναντίον τους. Μεριµνά για τον εύρυθµο συντονισµό µε όλα τα αρµόδια για τα δικαιώµατα των γυναικών όργανα των Ηνωµένων Εθνών, για τη στήριξη των εργασιών τους κατά τρόπο αδιάλειπτο, καθώς και για τη διατύπωση εναρµονισµένων και συνεκτικών µηνυµάτων στα εν λόγω φόρουµ, δίδοντας έτσι µεγαλύτερο βάρος και αντίκτυπο στη δράση της ΕΕ ιµερής και πολυµερής συνεργασία : Η καταπολέµηση της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών θα θεωρείται ζήτηµα προτεραιότητας στα πλαίσια της διµερούς και πολυµερούς συνεργασίας υπέρ της υπεράσπισης των ανθρώπινων δικαιωµάτων, σε συνεργασία µε την κοινωνία των πολιτών, µεταξύ άλλων, στο νοµικό τοµέα και στον τοµέα της εκπαίδευσης. Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στη συνεργασία αυτή στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας για τη δηµοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώµατα, αλλά και από κάθε άλλο κατάλληλο χρηµατοδοτικό µέσο της ΕΕ και των κρατών µελών. Η συνεργασία αυτή έχει ιδίως ως στόχο να υποστηρίξει προγράµµατα, συγκεκριµένα της κοινωνίας των πολιτών, γύρω από τους εξής άξονες προτεραιότητας : 10

11 Αποζηµίωση, αποκατάσταση και πρόσβαση σε περίθαλψη : α) Υποστήριξη των προγραµµάτων για την προώθηση και τη διασφάλιση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη των θυµάτων βίας, συµπεριλαµβανοµένης της συµµετοχής των θυµάτων βίας στις διαδικασίες ενώπιον των δικαστηρίων, β) Υποστήριξη της πρόσβασης σε κατάλληλες και δωρεάν υπηρεσίες περίθαλψης, ψυχολογικής στήριξης, νοµικής αρωγής, παροχής καταλύµατος και επανένταξης των θυµάτων βίας και των παιδιών τους, µεταξύ άλλων, µέσω εκστρατειών πληροφόρησης του κοινού σχετικά µε τις υπηρεσίες αυτές, γ) Υποστήριξη της πρόσβασης και των δικαιωµάτων των γυναικών και των κοριτσιών στις πληροφορίες και στις υπηρεσίες στον τοµέα της υγείας, ιδίως ως προς τις σεξουαλικές σχέσεις και την αναπαραγωγή, προκειµένου, µεταξύ άλλων, να προστατευθούν καλύτερα από τη µόλυνση από το HIV, διαδηλώνοντας την υποστήριξη της ΕΕ για την πλήρη υλοποίηση του Προγράµµατος ράσης του Καΐρου που υιοθετήθηκε κατά τη ιεθνή ιάσκεψη για τον Πληθυσµό και την Ανάπτυξη του 1994 ( CIPD) και των κυριοτέρων µέτρων για τη συνέχιση της εφαρµογής του Προγράµµατος ράσης της CIPD που συµφωνήθηκε στα πλαίσια της CIPD + 5, στη ήλωση και στο πρόγραµµα δράσης της Κοπεγχάγης, στο Πρόγραµµα ράσης του Πεκίνου και στους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας, δ) Υποστήριξη των προγραµµάτων που προωθούν την ελεύθερη βούληση των γυναικών να αποφασίζουν σχετικά µε τα θέµατα που αφορούν τη σεξουαλικότητά τους, χωρίς να υπόκεινται σε καταναγκασµούς, σε διακρίσεις ή σε βία, ε) Υποστήριξη των προγραµµάτων που έχουν ως στόχο κατηγορίες γυναικών οι οποίες έχουν ανάγκη ιδιαίτερης προσοχής, λόγω του αυξηµένου κινδύνου που διατρέχουν να γίνουν θύµατα βίας. 11

12 Πρόληψη της βίας : α) Προώθηση και υποστήριξη της καταπολέµησης της ατιµωρησίας όσων ασκούν βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών, β) Υποστήριξη της εκπαίδευσης στα θεµελιώδη δικαιώµατα και στη χειραφέτηση των γυναικών και των κοριτσιών, γ) Υποστήριξη των εκστρατειών, ιδίως των εκστρατειών ευαισθητοποίησης και επικοινωνίας µε στόχο την ισότητα µεταξύ των φύλων και την καταπολέµηση των βιαιοπραγιών κατά των γυναικών και των κοριτσιών χάρις στην εξάλειψη των στερεοτύπων των φύλων που συµβάλλουν στη διαιώνιση της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, δ) Υποστήριξη των προγραµµάτων για τη βελτίωση της οικονοµικής ανεξαρτησίας των γυναικών, ε) Υποστήριξη της εκπαίδευσης των αστυνοµικών και των δικαστικών υπαλλήλων στο θέµα της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, τις αιτίες και τις συνέπειές της Ενίσχυση των ικανοτήτων : α) Παροχή βοήθειας στα εθνικά σχέδια δράσης για την εφαρµογή των συστάσεων της επιτροπής CEDAW, συµπεριλαµβανοµένης της εσωτερικής τους διάδοσης, β) Παροχή βοήθειας για την εφαρµογή αποτελεσµατικών, συντονισµένων µηχανισµών συλλογής δεδοµένων σχετικά µε τη βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών, γ) Υποστήριξη των γυναικείων οργανώσεων και των γυναικών υπερασπιστριών των δικαιωµάτων του ανθρώπου, και, γενικότερα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που αγωνίζονται κατά της βίας εναντίον των γυναικών, 12

13 δ) Εξασφάλιση ότι όλοι όσοι ασχολούνται κατ' επάγγελµα µε τη βία κατά των γυναικών, τις αιτίες και τις συνέπειές τους (αστυνοµία, δικαιοσύνη, προσωπικό αρµόδιο για την υγεία και την εκπαίδευση, µέσα ενηµέρωσης) µπορούν να εκπαιδεύονται επαρκώς, ε) Υποστήριξη των προγραµµάτων για την ενίσχυση των ικανοτήτων των αστυνοµικών δυνάµεων να παρεµβαίνουν σε περιπτώσεις βίας, ιδίως ενδοοικογενειακής, µε τη θέσπιση τυποποιηµένων πρωτοκόλλων παρέµβασης, κατ' εφαρµογή της απόφασης των Ηνωµένων Εθνών για την πρόληψη των εγκληµάτων και τα µέτρα ποινικής δικονοµίας για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, στ) Υποστήριξη της δηµιουργίας υπηρεσιών της κεντρικής διοίκησης αλλά και αποκεντρωµένων, µε εντολή τη βελτίωση της κατάστασης της γυναίκας, ζ) Παροχή βοήθειας στα εθνικά σχέδια δράσης για την εφαρµογή της απόφασης 1325 του Συµβουλίου Ασφαλείας Αξιολόγηση : Η Οµάδα «Ανθρώπινα ικαιώµατα» του Συµβουλίου θα αξιολογεί τακτικά την εφαρµογή αυτών των κατευθυντήριων γραµµών, µε βάση, ιδίως, τις εκθέσεις των αρχηγών των αποστολών και σε ανεπίσηµη διαβούλευση µε την κοινωνία των πολιτών. Η COHOM θα ενηµερώνει το Συµβούλιο όσον αφορά την εφαρµογή των κατευθυντηρίων γραµµών και θα προτείνει στο Συµβούλιο τις απαιτούµενες βελτιώσεις της εφαρµογής των κατευθυντηρίων γραµµών. 13

14 Παράρτηµα 1 Εισαγωγή στο θέµα της βίας κατά των γυναικών, των µορφών, των αιτιών και των συνεπειών της Η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών, υπό όλες τις µορφές της, συνιστά πραγµατική µάστιγα. Τα διαθέσιµα δεδοµένα δείχνουν ότι πρόκειται για φαινόµενο παγκόσµιο και συστηµικό. Οι µορφές και οι εκδηλώσεις αυτής της βίας είναι πολλαπλές, αλληλένδετες και διαφέρουν ανάλογα µε το κοινωνικό, οικονοµικό, πολιτιστικό και πολιτικό πλαίσιο των κοινωνιών. Η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών, περιλαµβάνει, χωρίς όµως να περιορίζεται σε αυτές, τις µορφές σωµατικής, σεξουαλικής και ψυχολογικής βίας α) που ασκούνται στα πλαίσια της οικογένειας (συµπεριλαµβανοµένης της προγεννητικής επιλογής σε συνάρτηση µε το φύλο του εµβρύου (εκτός από την περίπτωση ιατρικής ανάγκης), της συστηµατικής παραµέλησης των µικρών κοριτσιών, των πρόωρων γάµων, της βίας που ασκείται από τους συντρόφους και τους πρώην συζύγους, της επίθεσης µε οξέα, της βίας που συνδέεται µε την προίκα, και της βίας, των εγκληµάτων και των εξαναγκασµών σε αυτοκτονία που διαπράττονται για λόγους τιµής, των ξυλοδαρµών, της σεξουαλικής κακοποίησης που επιβάλλονται σε κορίτσια εντός της οικογενείας µεταξύ των οποίων της αιµοµιξίας, του βιασµού µεταξύ συνήθων συντρόφων ή συντρόφων που συζούν, των ακρωτηριασµών των γυναικείων γεννητικών οργάνων και άλλων παραδοσιακών πρακτικών που είναι επιβλαβείς για τις γυναίκες, β) που ασκούνται στα πλαίσια της κοινωνίας (συµπεριλαµβανοµένου του βιασµού, της σεξουαλικής κακοποίησης, της σεξουαλικής παρενόχλησης και κάθε µορφής παρενόχλησης που σχετίζεται µε το φύλο του θύµατος, του εκφοβισµού κατά την εργασία, στα εκπαιδευτικά ιδρύµατα και αλλού, της εµπορίας γυναικών και της εκµετάλλευσης της αλλότριας πορνείας, των σύγχρονων µορφών δουλείας, των κατά συρροήν δολοφονιών γυναικών, της βίας κατά γυναικών και κοριτσιών σε καταστάσεις συρράξεων καθώς και µετά τις συρράξεις, του εµπορίου γυναικών και κοριτσιών για λόγους σεξουαλικής εκµετάλλευσης και για κάθε άλλο σκοπό εκµετάλλευσης), γ) Η βία κατά των γυναικών καλύπτει το σύνολο των προαναφερόµενων πράξεων που ασκείται ή γίνεται ανεκτή από το κράτος. Πρέπει να υπογραµµιστεί, εν προκειµένω, ότι όπως αναγνωρίζει ο Γενικός Γραµµατέας των Ηνωµένων Εθνών στη διεξοδική του µελέτη, ναι µεν η βία κατά των γυναικών τις περισσότερες φορές αφορά ιδιώτες και ενέχονται σ'αυτήν διάφορα άτοµα και οντότητες, αλλά ο παράγων αυτός δεν απαλλάσσει κατά κανένα τρόπο τα κράτη από την υποχρέωσή τους να δείχνουν τη δέουσα επιµέλεια, όπως αναφέρεται στη σύσταση 19 της επιτροπής για την εξάλειψη όλων των µορφών διακρίσεων έναντι των γυναικών. 14

15 Ορισµένοι παράγοντες καθιστούν, εξάλλου, τα θύµατα ακόµη περισσότερα ευάλωτα λόγω των πολλαπλών διακρίσεων που υφίστανται, οι οποίες συνδέονται αφενός µε το φύλο και αφετέρου µε το γεγονός ότι ανήκουν σε διακριτές µειονοτικές ή εθνοτικές οµάδες, ότι έχουν άλλη θρησκεία ή γλώσσα, ότι είναι αυτόχθονες, διακινούµενες, εκτοπισµένες ή πρόσφυγες, ότι ζουν σε υπανάπτυκτο περιβάλλον ή σε αποµακρυσµένες αγροτικές κοινότητες, ότι βρίσκονται σε ιδρύµατα ή σε φυλακές, ότι είναι ανάπηρες ή φορείς του AIDS, ότι είναι λεσβίες, αµφιφυλόφιλες ή τρανσεξουαλικές, ότι είναι νέες ηλικιωµένες ή χήρες, και ότι είναι θύµατα κάθε άλλης µορφής διακρίσεων. Τέλος, σε καταστάσεις κρίσης ή ένοπλης σύρραξης, η προσφυγή σε βιασµό, δουλεία, σεξουαλική κακοποίηση και εκµετάλλευση, συνιστούν τις πλέον συστηµατικές και γενικευµένες εκδηλώσεις της βίας κατά των γυναικών. Εκτός από τις σοβαρές συνέπειες επί της φυσικής (αυξάνοντας, ιδίως, σηµαντικά τον κίνδυνο να µολυνθούν από το AIDS) και της ψυχικής υγείας των θυµάτων, η βία κατά των γυναικών έχει επίσης σηµαντικές κοινωνικές επιπτώσεις και µείζον οικονοµικό κόστος, στο οποίο προστίθεται το κόστος από την πολιτική και κοινωνική αστάθεια που προκύπτει από τη µεταβίβαση της βίας από γενιά σε γενιά. Η βία κατά των γυναικών συµβάλλει, συνεπώς, στο να γίνονται φτωχότερες οι γυναίκες καθώς και οι οικογένειές, οι κοινότητες, οι κοινωνίες και οι χώρες τους. Ως εκ τούτου, η βία κατά των γυναικών αποτελεί εµπόδιο στην ανάπτυξη. Η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών έχει ορισµένες διαρθρωτικές αιτίες, ιδίως τον ιστορικά άνισο συσχετισµό δυνάµεων µεταξύ ανδρών και γυναικών, κοριτσιών και αγοριών, που χαρακτηρίζει πολλές κοινωνίες. Επιπλέον, γίνεται επίκληση εθιµικών, παραδοσιακών και θρησκευτικών αξιών για να δικαιολογηθεί η βία που έχει ως θύµατα τις γυναίκες. Οι οικονοµικές ανισότητες από τις οποίες υποφέρουν, καθώς και η έλλειψη ανεξαρτησίας τους, συνιστούν τους αποφασιστικούς παράγοντες της βίας στο βαθµό που χαρακτηρίζονται από τη µείωση της ικανότητας δράσης και λήψης αποφάσεων από τις γυναίκες, και τις καθιστά περισσότερο ευάλωτες στη βία. 15

16 Η πολιτική αστάθεια και οι ένοπλες συρράξεις συνιστούν πρόσθετες πηγές βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών. Ακόµη και µετά τον πόλεµο, το κλίµα βίας διατηρείται για πολύ µεγάλο διάστηµα και σε πολλές χώρες που γνώρισαν ένοπλη σύρραξη, ή αυξανόµενη αποδοχή της βίας και η σε µεγάλο βαθµό διάδοση των όπλων προκαλούν αύξηση της βίας πέρα από τη διένεξη. Είναι απαραίτητα να ληφθούν υπόψη όλες αυτές οι πτυχές προκειµένου να καταπολεµηθεί αποτελεσµατικά η µάστιγα αυτή. 16

17 Παράρτηµα 2 ιεθνές νοµικό πλαίσιο και υποχρεώσεις των κρατών µελών όσον αφορά την καταπολέµηση της βίας κατά των γυναικών Η διεθνής κοινότητα έχει δεσµευθεί να προστατεύει τα δικαιώµατα και την αξιοπρέπεια των ανδρών και των γυναικών µέσω πολυάριθµων συνθηκών και πολιτικών δεσµεύσεων. Έχουν παρέλθει 60 χρόνια από την Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, στην οποία ορίζεται σαφώς ότι «όλοι οι άνθρωποι γεννώνται ελεύθεροι και ίσοι σε αξιοπρέπεια και δικαιώµατα» και ότι «ο κάθε άνθρωπος δικαιούται να επικαλείται όλα τα δικαιώµατα και τις ελευθερίες που ορίζονται στην παρούσα ιακήρυξη χωρίς καµία απολύτως διάκριση, ιδίως λόγω φύλου». Η επιτροπή για την εξάλειψη των διακρίσεων κατά των γυναικών (CEDAW), η οποία µεριµνά για την εφαρµογή της Σύµβασης (1979), έχει ορίσει τη βία κατά των γυναικών ως µορφή διάκρισης κατά την έννοια της Σύµβασης, και έχει εξασφαλίσει τη σταθερή συµπερίληψη αυτού του θέµατος στο πρόγραµµα εργασιών των θεσµικών οργάνων και µηχανισµών προστασίας των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Η Παγκόσµια ιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα η οποία πραγµατοποιήθηκε στη Βιέννη το 1993 οδήγησε στον ορισµό ειδικού εισηγητή για τη βία κατά των γυναικών από την επιτροπή των Ηνωµένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώµατα το 1994, και επέτρεψε την έκδοση της ιακήρυξης για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών από τη Γενική Συνέλευση του αυτού έτους. Η Παγκόσµια ιάσκεψη επιβεβαίωσε τον οικουµενικό και αδιαίρετο χαρακτήρα των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Στη ιακήρυξη αυτή εξαγγέλλεται σειρά µέτρων τα οποία πρέπει να ληφθούν από τα κράτη µέλη για την πρόληψη και την εξάλειψη της βίας αυτής. Απαιτεί κυρίως από τα κράτη να καταδικάσουν τη βία κατά των γυναικών και να µην επικαλεσθούν οιαδήποτε συνήθεια ή παράδοση ή οιοδήποτε θρησκευτικό λόγο για να αποφύγουν να συµµορφωθούν προς την υποχρέωση εξάλειψής της. 17

18 Το πρόγραµµα δράσης του Πεκίνου που εγκρίθηκε το 1995 έλαβε την υποστήριξη 189 χωρών κατά την ιστορική διάσκεψη του ΟΗΕ για την κατάσταση των γυναικών στον κόσµο. Το πρόγραµµα αυτό ορίζει δώδεκα τοµείς που απαιτούν βελτίωση, µεταξύ των οποίων η καταπολέµηση της βίας κατά των γυναικών. Οι πτυχές αυτές εξετάστηκαν κατά τη διάσκεψη που οργανώθηκε το 2005 στη Νέα Υόρκη, επ ευκαιρία της 10ης επετείου του Προγράµµατος ράσης. Η υποστήριξη της Ένωσης προς το πρόγραµµα δράσης του Πεκίνου έχει εκφρασθεί σε ανώτατο επίπεδο από τους αρχηγούς κυβερνήσεων κατά τη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης τον εκέµβριο του Από το 1999 το Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εγκρίνει - κάθε χρόνο - συµπεράσµατα όσον αφορά δείκτες και κριτήρια αναφοράς, εξασφαλίζοντας έτσι µία πιο στοχοθετηµένη και διαρθρωµένη ετήσια παρακολούθηση του θέµατος. Το 2002 εκπονήθηκε σειρά ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών για τη βία κατά των γυναικών. Κατά την εξέταση του προγράµµατος δράσης του Πεκίνου µετά την παρέλευση πενταετίας (Πεκίνο +5), εκλήθησαν οι κυβερνήσεις να λάβουν τα κατάλληλα µέτρα για την εξάλειψη της βίας και των διακρίσεων κατά των γυναικών εκ µέρους οιουδήποτε φυσικού προσώπου ή οιασδήποτε οργάνωσης ή επιχείρησης, και να αντιµετωπίζουν κάθε µορφή βίας κατά γυναικών και κοριτσιών ως ποινικό αδίκηµα. Το ψήφισµα 61/143 (2006) της Γενικής Συνέλευσης όσον αφορά την ενίσχυση της δράσης για την εξάλειψη κάθε µορφής βίας κατά των γυναικών, το οποίο εγκρίθηκε µε συναίνεση, επιβεβαιώνει εκ νέου όλες τις διεθνείς δεσµεύσεις των κρατών, µεταξύ των οποίων την υποχρέωση προαγωγής και υπεράσπισης όλων των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών των γυναικών και κοριτσιών και την υποχρέωση να ενεργούν µε τη δέουσα επιµέλεια για την πρόληψη πράξεων βίας, τη διενέργεια σχετικών ερευνών, την επιβολή κυρώσεων κατά των δραστών και την παροχή προστασίας στα θύµατα, και προβλέπει ότι οιαδήποτε αθέτηση της υποχρέωσης αυτής θίγει τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τις θεµελιώδεις ελευθερίες των γυναικών και κοριτσιών ή καθιστά αδύνατη την άσκησή τους. 18

19 Στις αποφάσεις ΣΑΗΕ 1325 (2000) και 1820 (2008) εξαγγέλλονται οι δεσµεύσεις της διεθνούς κοινότητας για την καταπολέµηση της βίας κατά των γυναικών σε καταστάσεις ένοπλων συγκρούσεων. Η απόφαση 1820 επιβεβαιώνει τη σχέση µεταξύ αφενός της διατήρησης της ειρήνης και της διεθνούς ασφάλειας και αφετέρου της καταπολέµησης των περιπτώσεων σεξουαλικής βίας κατά των γυναικών σε περιπτώσεις συγκρούσεων. Η απόφαση 1820 (2000) η οποία επαναλαµβάνει τις διατάξεις του άρθρου 7 του Καταστατικού της Ρώµης του Π υπενθυµίζει κυρίως στα κράτη ότι «ο βιασµός και άλλες µορφές σεξουαλικής βίας µπορούν να συνιστούν έγκληµα πολέµου, έγκληµα κατά της ανθρωπότητας ή στοιχείο της αντικειµενικής υπόστασης του εγκλήµατος της γενοκτονίας, και τονίζει ότι τα µέτρα αµνηστίας που λαµβάνονται στο πλαίσιο της διαδικασίας διευθέτησης συγκρούσεων δεν πρέπει να ισχύουν για τα εγκλήµατα σεξουαλικής βίας [...]». Το ψήφισµα 2005/2215 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά µε την κατάσταση των γυναικών στις ένοπλες συγκρούσεις και το ρόλο τους στην ανοικοδόµηση και τις δηµοκρατικές διαδικασίες στις µετασυγκρουσιακές καταστάσεις, παρέχει γενικό πλαίσιο για τη δράση της ΕΕ όσον αφορά το θέµα των γυναικών στις ένοπλες συγκρούσεις, και ιδίως τη βία την οποία υφίστανται. Η βία κατά των γυναικών αποτέλεσε επίσης θέµα πολλών πρωτοβουλιών, κυρίως από το Συµβούλιο της Ευρώπης και τον ΟΑΣΕ, οργανισµούς στο πλαίσιο των οποίων η ΕΕ είναι σηµαντικός παράγων. Το ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του 2005, απαριθµεί τις συγκεκριµένες ενέργειες, τα διαβήµατα και τα µέτρα τα οποία πρέπει να ληφθούν για την αποτελεσµατική καταπολέµηση αυτής της µάστιγας. Οι παρούσες κατευθυντήριες γραµµές µεταφέρουν τις υποχρεώσεις αυτές στο πλαίσιο της ΕΕ, και ενισχύουν, µε τον τρόπο αυτό, το ευρωπαϊκό σύστηµα για την προστασία των δικαιωµάτων των γυναικών και την προαγωγή της ισότητας των φύλων στις εξωτερικές σχέσεις, όπως ορίζεται µεταξύ άλλων στον οδικό χάρτη για την ισότητα µεταξύ ανδρών και γυναικών, στην ανακοίνωση της Επιτροπής για την ισότητα µεταξύ ανδρών και γυναικών και τη χειραφέτηση των γυναικών στη συνεργασία για την ανάπτυξη, και τα σχετικά συµπεράσµατα του Συµβουλίου, ή σε άλλες κατευθυντήριες γραµµές σχετικά µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα, οι οποίες εγκρίθηκαν στα πλαίσια της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της ΕΕ (ΚΕΠΠΑ). 19