Το Εποπτικό Σύστημα στο μεταίχμιο της Παγκόσμιας Πιστωτικής Κρίσης

Transcript

1 Το Εποπτικό Σύστημα στο μεταίχμιο της Παγκόσμιας Πιστωτικής Κρίσης Γεώργιος Χαντζηνικολάου, Α` Αντιπρόεδρος Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Ελληνικό Ινστιτούτο Εσωτερικών Eλεγκτών Αθήνα 15 Μαρτίου, 2010

2 Περιεχόμενα 1. Η Πιστωτική Κρίση: Ανατομία 2. Η Πιστωτική Κρίση: Αίτια 3. Οι Παρεμβάσεις των Αρχών 4. Η Πιστωτική Κρίση και η Ελλάδα 5. Μαθήματα και Προκλήσεις για τις Εποπτικές Αρχές 6. Επιπτώσεις για τις Εποπτικές Αρχές 7. Τελικές Σκέψεις και Συμπεράσματα Αθήνα, 15 Μαρτίου

3 Ανατομία της Κρίσης Η ιστορία μας διδάσκει ότι σε κάθε πιστωτική κρίση, πάντα παρούσα είναι η μόχλευση (leverage) Η Μανία των Τουλιπών (Tulip Mania) Η κρίση του 1929 Ο ρόλος της μόχλευσης είναι πάντα ο ίδιος, μόνο οι περιστάσεις αλλάζουν Η μόχλευση οδηγεί σε υπερθέρμανση/δημιουργία «φούσκας» σε μια ή πιο πολλές αγορές Ένα γεγονός αυτή τη φορά, το subprime σκάει τη «φούσκα» και έτσι το μηχανισμό ανόδου τιμών Αυτό το γεγονός κλονίζει την εμπιστοσύνη και αρχίζει η διαδικασία μαζικής εξόδου από τις αγορές που οδηγεί σε: Ανισορροπίες μεταξύ ζήτησης και προσφοράς, Ξαφνικές και σημαντικές πτώσεις τιμών, Αιτήματα για επιπλέον εξασφαλίσεις, ελλείψει των οποίων επέρχονται περαιτέρω ρευστοποιήσεις Οι ρευστοποιήσεις ενισχύουν τις ανισορροπίες και τις πτωτικές τάσεις και έτσι ένα φαύλο κύκλο που αυτό-ενισχύεται, Η πτώση τιμών γενικεύεται, καθόσον όλοι προσπαθούν να αντλήσουν ρευστότητα Η συσχέτιση των αγορών πηγαίνει στη μονάδα (Correlation goes to one)! Η εμπιστοσύνη διαλύεται και η ανάληψη καταθέσεων αρχίζει, δημιουργώντας τραπεζικό πανικό! Αυτό ήταν το «φιλμ» που είδαμε στη περίοδο Athens, 15 Μαρτίου,

4 Η Πιστωτική Κρίση: Αίτια Ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν στις συνθήκες μόχλευσης αυτή τη φορά? Ο κατάλογος είναι μακρύς! 1. Σημαντικές οικονομικές ανισορροπίες στο παγκόσμιο εμπόριο Μεγάλα εμπορικά και δημοσιονομικά ελλείμματα στις ΗΠΑ Αντίστοιχα μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα στη Ν. Α. Ασία και Μέση Ανατολή Αποτέλεσμα: Χαμηλά επιτόκια στις ΗΠΑ (αίνιγμα Γκρίνσπαν) και χαμηλό κόστος δανεισμού 2. Χαλαρή Νομισματική Πολιτική Στις ΗΠΑ: Τα επιτόκια παρέμειναν πολύ χαμηλά για μεγάλο χρονικό διάστημα, μετά τη φούσκα του αναζήτηση για αποδόσεις (search for yield) Στην Ιαπωνία: Τα επιτόκια έχουν μείνει κοντά στο μηδέν για σχεδόν 20 χρόνια carry trade Αποτέλεσμα: Μια αυξημένη χρήση μόχλευσης, που τροφοδότησε μια «παγκόσμια αναζήτηση για αποδόσεις" και το ξεκίνημα μιας σειράς από φούσκες σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδιαίτερα στα ακίνητα 3. Λανθασμένες Πολιτικές Επιλογές Ευνοϊκή μεταχείριση του στεγαστικού τομέα στις ΗΠΑ Αποτέλεσμα: υπερβολική προσφορά κεφαλαίων προς τον τομέα της κατοικίας Αθήνα, 15 Μαρτίου,

5 Η Πιστωτική Κρίση: Αίτια 4. Ο Ιλιγγιώδης ρυθμός Εισαγωγής Νέων Προϊόντων Η ταχεία ανάπτυξη στα παράγωγα, δομημένα προϊόντα και όλες τις μορφές τιτλοποίησης Αποτέλεσμα: Νέοι τρόποι για τη χρήση μόχλευσης (έμμεση) που επιτάχυναν και υπέρτροφοδότησαν τις υφιστάμενες τάσεις υπέρμετρου δανεισμού και μόχλευσης 5. Λάθη και Παραλείψεις στην Ανάλυση και Διαχείριση Κινδύνων σε όλα τα επίπεδα Στο επίπεδο προϊόντων και επιχειρήσεων, αλλά και σε επίπεδο συστήματος (CDOs) Αποτέλεσμα: Συσσώρευση κινδύνων που αποδείχτηκαν μη διαχειρίσιμοι 6. Εποπτικά Λάθη Σημαντικά Εποπτικά λάθη στις ΗΠΑ και Μ. Βρετανία (subprime lending, investment bank supervision) Ασάφειες στις εποπτικές αρμοδιότητες (Fed-SEC-CFTC για παράγωγα, επενδυτικές τράπεζες κτλ. στις ΗΠΑ, και FSA-BoE-Treasury για Northern Rock) Ένα κατακερματισμένο εποπτικό πλαίσιο (σε εθνικό και διεθνές επίπεδο) εποπτικό αρμπιτράζ (AIG) Αδυναμία να παρακολουθήσουν και να εποπτεύσουν αποτελεσματικά τους ρυθμούς της αγοράς στα νέα προϊόντα Συνειδητή χαλάρωση της εποπτείας για φιλοσοφικούς λόγους (laisser faire) και μια πίστη στον αυτό-διορθωτικό μηχανισμό των αγορών Αποτέλεσμα: Η δημιουργία και συσσώρευση κινδύνων που εξέθεσαν τις επιχειρήσεις και ολόκληρο το σύστημα σε κίνδυνο κατάρρευσης Αθήνα, 15 Μαρτίου

6 Άμεσες Παρεμβάσεις Τα μέτρα που πήραν οι αρχές και η παρέμβασή τους στην κρίση ήταν εξίσου εντυπωσιακά και δραματικά σε μέγεθος, έκταση και ποικιλία: 1. Δραματική αύξηση στην προσφορά ρευστότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, με τη μορφή μεγάλης επέκτασης της προσφοράς χρήματος, αγοράς ομολόγων, καθώς και τη δημιουργία ειδικών μηχανισμών προσφοράς ρευστότητας όπως TARP, TALF κλπ. 2. Δραματική μείωση των επιτοκίων σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα 3. Σημαντικές άμεσες επενδύσεις δηλ. διάσωση (bailing out) - σε χρηματοπιστωτικές και μη επιχειρήσεις (Citibank, ΒοΑ, AIG, Fannie Mae, Freddie Mac, GM, κλπ) που βρέθηκαν στα πρόθυρα χρεωκοπίας 4. Σειρά δημοσιονομικών δαπανών για τη στήριξη και την ανάκαμψη της οικονομίας 5. Μια σειρά από πρωτοβουλίες για να ξεκινήσουν εποπτικές μεταρρυθμίσεις Τα μέτρα αποδείχτηκαν αποτελεσματικά, αλλά συγχρόνως οδήγησαν σε μια σημαντική διόγκωση του δημόσιου χρέους Αθήνα, 15 Μαρτίου

7 Πιστωτική Κρίση και Ελλάδα Ενώ στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, η κρίση ξεκίνησε από τις αγορές και εξαπλώθηκε στην πραγματική οικονομία, η πιστωτική κρίση χτύπησε την Ελλάδα με καθυστέρηση και με έμμεσο τρόπο Μέσω της επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας, η κρίση έπληξε βασικούς τομείς στην Ελλάδα, όπως η ναυτιλία, ο τουρισμός, οι κατασκευές και εξαγωγές Ο Χρηματοπιστωτικός τομέας στην Ελλάδα επηρεάστηκε μόνο εν μέρει, αφού οι ελληνικές τράπεζες δεν είχαν θέσεις σε «τοξικά», είχαν καλή κεφαλαιακή επάρκεια και λιγότερη μόχλευση σε σχέση με άλλες τράπεζες του εξωτερικού Όμως, η πιστωτική κρίση έφερε στην επιφάνεια μακροχρόνια προβλήματα που προέρχονται κυρίως από τις διαχρονικές μακροοικονομικές ανισορροπίες, μια χρόνια έλλειψη ανταγωνιστικότητας, ένα μεγάλο και αναποτελεσματικό δημόσιο τομέα και εκτεταμένη φοροδιαφυγή Σαν αποτέλεσμα, το 2009, τα εμπορικά (>11%) και δημοσιονομικά ελλείμματα (~13%), και το μεγάλο συσσωρευμένο δημόσιο χρέος (πάνω από 110% του ΑΕΠ) εκτροχιάστηκαν και έφτασαν σε επικίνδυνα επίπεδα Αθήνα, 15 Μαρτίου

8 Μαθήματα και Προκλήσεις Αν και ακόμη αφομοιώνουμε τα μαθήματα που αντλήθηκαν από την πιστωτική κρίση, μια σειρά θεμάτων που φαίνεται να προκύπτει είναι: 1. Ανάγκη για καλύτερο συντονισμό της παγκόσμιας οικονομίας Επιτακτική ανάγκη για τις ΗΠΑ να αντιμετωπίσει τα ελλείμματά της (εμπορικά και προϋπολογισμού) Μια πιο ισορροπημένη παγκόσμια ανάπτυξη η οποία, σήμερα, βασίζεται στην ΝΑ Ασία, Μ. Ανατολή και ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες/αγορές Εντοπισμός ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης που δε βασίζεται στη συνεχή τόνωση της κατανάλωσης, ειδικά με τη δημιουργία υπερχρέωσης 2. Ανάγκη για την εκπόνηση σχεδίου για την αποπληρωμή των μεγάλων δημόσιων χρεών που έχουν συσσωρευτεί κατά τα τελευταία 2 χρόνια 3. Ανάγκη να αποσυρθούν την κατάλληλη στιγμή, οι μεγάλες ποσότητες χρήματος που τόνωσαν και ορθοπόδησαν το παγκόσμιο χρηματοδοτικό σύστημα Αθήνα, 15 Μαρτίου

9 Μαθήματα και Προκλήσεις 5. Ανάγκη να επανεξεταστούν τα οικονομικά μοντέλα στα οποία στηρίζεται η οικονομική πολιτική των περισσότερων χωρών ώστε να λάβουν υπόψη τους: Το ρόλο των ανατιμήσεων των περιουσιακών στοιχείων στη νομισματική πολιτική Την καλύτερη κατανόηση των επιπτώσεων των καινοτομιών (παράγωγα, τιτλοποιήσεις, hedge funds, program trading, dark pools, κλπ.) για το χρηματοπιστωτικό σύστημα και την οικονομία στο σύνολό της Την καλύτερη κατανόηση του ρόλου της ρευστότητας (και της έλλειψής της) και την ενσωμάτωσή της στη διαχείριση των κινδύνων 6. Ανάγκη για αναθεώρηση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζικών και χρηματικών οργανισμών ώστε να λαμβάνονται υπόψη ακραία σενάρια στρες αφού σε τέτοια σενάρια χρειάζονται τα ίδια κεφάλαια! 7. Ανάγκη για μεγάλη προσαρμογή των εποπτικών συστημάτων στις νέες συνθήκες Αθήνα, 15 Μαρτίου

10 Επιπτώσεις για τη Εποπτεία Οι εξελίξεις αυτές συνεπάγονται αλλαγές για τα εποπτικά συστήματα, που δίνουν νέα έμφαση στην εποπτεία και ειδικά στις συστημικές διαστάσεις της εποπτείας 1. Πρωτοβουλίες στους G20, ΗΠΑ, Βρετανία και Ευρωπαϊκή Ένωση με επίκεντρο την καταγραφή και την καλύτερη διαχείριση συστημικών κινδύνων 2. Πρωτοβουλίες στις ΗΠΑ και Ευρώπη για την εναρμόνιση των εποπτικών προσεγγίσεων, έτσι ώστε να μην δημιουργούνται προτιμήσεις (και αρμπιτράζ) μεταξύ εποπτικών καθεστώτων 3. Πρωτοβουλίες των G20 για τον περιορισμό των μπόνους των τραπεζιτών (που θεωρούνται πως επηρέασαν τη διαχείριση του κινδύνου, επειδή δημιούργησαν «λάθος» κίνητρα για προώθηση μη δοκιμασμένων νέων προϊόντων στην αγορά, και την ανάληψη υπερβολικών κινδύνων) 4. Πρωτοβουλίες κυρίως στις ΗΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση για περιορισμούς στα παράγωγα - και ιδίως στα CDS - και την εκκαθάριση και διακανονισμό τους σε κεντρικά συστήματα εκκαθάρισης που μειώνουν τους κινδύνους των αντισυμβαλλομένων 5. Πρωτοβουλίες κυρίως στις ΗΠΑ και στην ΕΕ για βελτίωση των μηχανισμών εκκαθάρισης και διακανονισμού για τις αγορές OTC παραγώγων 6. Πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών - ιδιαίτερα για τις ίδιες δραστηριότητες 7. Πρωτοβουλίες για μείωση του μεγέθους των συστημικά μεγάλων («too-big-to-fail») τραπεζών, καθώς και δημιουργία συγκεκριμένων σχεδίων διαδοχής, σε περίπτωση ανάγκης. Ενώ υπάρχουν πολλές ιδέες, μέχρι στιγμής λίγα μέτρα έχουν υλοποιηθεί Αθήνα, 15 Μαρτίου

11 Επιπτώσεις για τη Εποπτεία Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ξεκινήσει η διαδικασία για την ίδρυση δυο νέων εποπτικών φορέων: Του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου και τριών (3) νέων εποπτικών αρχών The European Banking Authority (EBA), The European Securities and Markets Authority (ESMA), and The European Insurance and Occupational Pensions Authority (EIOPA) Οι νέες εποπτικές αρχές θα εδραιώνουν και θα επεκτείνουν τις υφιστάμενες εξουσίες τους Δεσμευτικά τεχνικά πρότυπα Συνεπή εφαρμογή των ρυθμιστικών κανόνων σε όλη την Ευρώπη Συντονισμένη δράση μεταξύ των εθνικών ρυθμιστικών φορέων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης Διαμεσολάβηση σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ των εθνικών ρυθμιστικών οργανισμών Κατανομή των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών μεταξύ καταγωγής και υποδοχής των εποπτικών αρχών Συντονισμό με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του συστημικού κινδύνου Αθήνα, 15 Μαρτίου

12 Τελικές Σκέψεις 1. Η Πιστωτική κρίση έφερε στην επιφάνεια πολλές εποπτικές αδυναμίες. Ενώ η διαπίστωση των εποπτικών κενών είναι εύκολη, οι λύσεις δεν είναι! 2. Ας μη βιαστούμε να καταδικάσουμε τις αγορές. Τα υποκατάστατα είναι χειρότερα! Καλά οργανωμένες, λειτουργικές και σωστά εποπτευόμενες αγορές αποτελούν προϋπόθεση για ανάπτυξη και εθνικό κεφάλαιο! 3. Οι νέες τεχνολογίες μας δίνουν νέες τεράστιες δυνατότητες αλλά δημιουργούν και νέες προκλήσεις που πρέπει να είμαστε σε θέση να τις αντιμετωπίζουμε 4. Η διαφάνεια και η πληροφόρηση των επενδυτών για την καλή διαχείριση των κινδύνων, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια καλή αγορά 5. Η συνεχής, προληπτική, και συνεπής εποπτεία είναι ίσως το πιο σημαντικό μέτρο πρόληψης και αντιμετώπισης των κρίσεων, κυρίως σε περιόδους ταχείας εισαγωγής νέων προϊόντων 6. Ο αποτελεσματικός συντονισμός όλων των εποπτικών αρχών είναι απαραίτητος σε περίοδο κρίσεως Αθήνα, 15 Μαρτίου