Μοντελιστικές περιηγήσεις , µία ιστορική αναδροµή. 1

Transcript

1 1 Έκδοση Ιουνίου 2010 Αντί Προλόγου Η γνωριµία και η αγάπη για το παιχνίδι ξεκινά βασικά στην παιδική ηλικία. Ένα πρωτοσέλιδο µιας εφηµερίδας της εποχής εκείνης (δεκαετίας του 50), όπου αναφερόταν στους σιδηροδρόµους της Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ) ήταν αρκετό να µε οδηγήσει στην ταράτσα του σπιτιού µας για να φτιάχνω το πρώτο σιδηροδροµικό µου βαγόνι. υο σανίδες οριζόντιες και άλλες δυο κάθετες και σαν ρόδες τα καρούλια από τις κλωστές της γιαγιάς µου. Το πρωτόγονο αυτό κατασκεύασµα ξεπεράστηκε πολύ γρήγορα όταν στις αρχές της δεκαετίας του 60, η θεία από την Αυστραλία µου έφερε το πρώτο «πραγµατικό» τρένο (ατµοµηχανή από λαµαρίνα) που λειτουργούσε µε µπαταρίες και οι ρόδες του έστριβαν όταν συναντούσε κάποιο εµπόδιο. Αυτό φυσικά ήταν το παιγνίδι της χρονιάς, όπου εκατοντάδες ανθρωποώρες είχα αφιερώσει σέρνοντάς το µέσα στο µακρύ διάδροµο του πατρικού µας σπιτιού στην Ποπλίου (Μεταξουργείο) δηµιουργώντας µε τη φαντασία µου σιδηροδροµικές χαράξεις, σταθµούς, κοιλαδογέφυρες, τούνελ, διακλαδώσεις και προγραµµατισµένα δροµολόγια. Αυτή η φαντασία έµελλε, δεκαετίας αργότερα, να αποκτήσει µια µοντελιστική µορφή και να δηµιουργήσει ένα σιδηροδροµικό διόραµα, όπου σε συνδυασµό µε την ψηφιακή τεχνολογία και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (Η/Υ) δεν είχε τίποτε να ζηλέψει από µια πραγµατική τηλεδιοίκηση των σύγχρονων σιδηροδρόµων. Ιστορική αναδροµή Το παιγνίδι είναι διαχρονικά ένα βασικό συστατικό στην ενδυνάµωση της παιδικής προσωπικότητας. Στις αρχές του 19ου αιώνα, το παιγνίδι ανθούσε σε πολλές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Σε µια γερµανική πόλη, το Goeppingen, µια µικρή τότε βιοτεχνία κατασκεύασε το πρώτο σιδηροδροµικό παιγνίδι. Στην αρχή, το παιγνίδι αυτό (µια ατµοµηχανή και δυο-τρία βαγόνια) ήταν κουρδιστό, ενώ λίγο αργότερο έγινε ηλεκτροκίνητο, αλλά και επικίνδυνο επειδή η χρήση του ηλεκτρικού ρεύµατος, την εποχή εκείνη, δεν προσέφερε τον σηµερινό βαθµό ασφαλείας. Τα τρενάκια προσέφεραν στους µικρούς τους φίλους πολύ χαρά και έγιναν µετά το τέλος του Β παγκόσµιου πολέµου, παιγνίδι και για µεγάλους. Στο χορό βρέθηκαν αρκετές εταιρίες παιχνιδιών, κυρίως γερµανικής προέλευσης, (Maerklin, Arnold, Fleissmann) και αργότερα η αυστριακή Roco και η ιταλική Lima, που µετέτρεψαν το αγαθό παιγνίδι σε χόµπι και τελικά σε µοντελισµό. Χιλιάδες είναι οι µοντελιστές τρένων σε όλη την Ευρώπη, ενώ τα club chats, µέσω του ιαδικτύου, ένωσαν τους σιδηροδροµόφιλους σε ένα κοινό στόχο: «άρρωστοι και παθιασµένοι όλου του κόσµου! ιαδώστε το Σιδηρόδροµο! Φτιάχνετε διοράµατα και µακέτες σιδηροδροµικών µοντέλων!». Πράγµατι, µια επίσκεψη στο ιαδίκτυο αρκεί. Η επικοινωνία των fans είναι κάτι το πρωτόγνωρο στα σηµερινά ψηφιακά δεδοµένα. Ιστοσελίδες µε φωτογραφίες, επεξηγήσεις µοντελιστικών τρικ, ιστορικά αρχεία, ερασιτεχνικές εµπειρίες και οτιδήποτε άλλο που µπορεί κάποιος να φαντασθεί κατακλύζουν σήµερα την οθόνη του υπολογιστή σας. οκιµάστε και εσείς σε µια από τις µηχανές αναζήτησης τις λέξεις Modellbahn, model train, drive my train, και θα εκπλαγείτε. Παράλληλα, τοπικοί όµιλοι Φίλων του Τρένου, άρχισαν να κατασκευάζουν διοράµατα και να συναγωνίζονται µεταξύ τους για την καλύτερη µακέτα. Στην αρχή χρησιµοποιούσαν ως χώρους δη- µιουργίας το υπόγειο του σπιτιού τους, ενώ αργότερα επεκτάθηκαν και στο σαλόνι τους, επειδή ο χώρος των 5τ.µ. ήταν αρκετά µικρός για τις δραστηριότητές τους. Μερικοί προχώρησαν και ακόµη περισσότερο, σερβίροντας τον καφέ στους επισκέπτες µέσω της 512 αµαξοστοιχίας που ερχόταν από την κουζίνα και είχε προορισµό το σαλόνι, ενώ άλλοι, πιο θαρραλέοι, ξήλωσαν το φράκτη του γείτονα και ένωσαν τις δυνάµεις τους για το πρώτο υπαίθριο σιδηροδροµικό δίκτυο. Την πανδαισία των λιλιπούτειων τρένων, που τρέχουν µέσα από βουνά, διασχίζουν πόλεις και κοιλάδες, σταµατούν στο κόκκινο, ανάβουν τα φώτα τους όταν βραδιάζει ή οι επιβάτες κινούνται στις αποβάθρες αναµένοντας το τρένο, µπορεί κάποιος να θαυµάσει σε µια επίσκεψη στο γερµανικό Μουσείο του Μονάχου, στο Μουσείο των Γερµανικών Σιδηροδρόµων της Νυρεµβέργης, στο Μουσείο Συγκοινωνιών της Λουκέρνης, στο Wunderland του Αµβούργου, στο Swiss miniature στο Melide της Ελβετίας, στο Μουσείο τρένων της Μυλούζης και σε πολλά άλλα εξ ίσου ενδιαφέροντα µουσεία σε όλη την Ευρώπη. Μια µικρή µακέτα τρένων µε τη γέφυρα της Παπαδιάς στολίζει την αίθουσα ψυχαγωγίας στο Σύλλογο Φίλων των Σιδηροδρόµων (ΣΦΣ) στην Αθήνα.

2 2 Πρώτη Γενιά Μοντελισµού ( ) Ας γυρίσουµε όµως πάλι στο κόσµο των παιγνιδιών. Ορόσηµο για τη µεταστροφή µου σε έναν άλλο κόσµο παιγνιδιού, που θα το ζήλευε κάθε παιδί και στη σηµερινή εποχή, ήταν η γνωριµία µου µε τα µοντέλα των τρένων, που ασφαλώς δεν είναι ένα παιγνίδι µόνο για µικρούς. Ήταν άνοιξη του 66, όταν µαζί µε τον πατέρα µου επισκεφθήκαµε το σπίτι ενός φίλου δικηγόρου. Στο σαλόνι του είδα την πρώτη µακέτα τρένων της ζωής µου. Η επιστροφή στο σπίτι συνοδεύτηκε από ένα στόχο. Να αποκτήσω και εγώ τρένα, που να κινούνται πάνω στις ράγες και όχι να τα σέρνω στο πάτωµα. Φαίνεται ότι η µουρµούρα έπιασε τόπο, γιατί ο πατέρας, µου χάρισε την πρώτη ατµοµηχανή (Μaerklin Νο.3000) την ηµέρα της γιορτής του! Ένα δώρο περισσότερο για αυτόν παρά για µένα! Ένα δώρο που έπαιζε περισσότερο αυτός παρά ε- γώ. Χαρακτηριστική ήταν και η επέµβαση της µάνας µου: Γιώργο άσε το παιδί να παίξει λίγο και αυτό! Αυτό ήταν! Το τρένο ήθελε σιδηροτροχιές, βαγόνια, φωτοσινιάλα και άλλα παρελκόµενα. Ήθελε όµως χώρο για να τρέξει. Έτσι, επιστρατεύτηκε το πλυσταριό και η πιτσουνιέρα της ταράτσας µας, ιδανικό µέρος µιας και ήταν αποµονωµένο από την περιέργεια της υπόλοιπης οικογένειας που απαριθµούσε πέντε µέλη, παππού, θείες και γείτονες. Με την προσπάθεια του πατέρα κατασκευάσθηκε η πρώτη γενιά των τρένων σε µια επιφάνεια 1.80x1.50τ.µ. (φωτογραφία 1). Φωτογραφία 1 Φωτογραφία 2 Γρήγορα ήρθε και η δεύτερη ατµοµηχανή (Οκτώβριος 1968), που σήµερα θεωρείται σπουδαίο συλλεκτικό κοµµάτι και δεν κυκλοφορεί στην αγορά. Ήταν µια εξαπλή αξονική ατµοµηχανή που έ- βγαζε και καπνό(!), που κόστιζε την εποχή εκείνη σχεδόν ένα µισθό. Ένας οικογενειακός φίλος έκανε ταξίδι στη Γερµανία και η παραγγελία ήταν σαφής. Το µοντέλο 3027 της Maerklin (φωτογραφία 2) και τα βαγόνια 3347, 3348 και 3349 εµπορικά βαγόνια µεταφοράς αγαθών, όλα από λαµαρίνα και µε συρόµενες πόρτες, συλλεκτικά κοµµάτια σήµερα. Ο πατέρας µου δούλευε στον Πειραιά και απέναντι από το µαγαζί του ήταν ένα κατάστηµα παιγνιδιών, από όπου είχε προµηθευτεί τους καταλόγους παραγγελίας, αλλά που περνούσε και πολλές ώρες χαζεύοντας τα τρένα. Κάτω από αυτές τις πρωτόγνωρες, για παιδιά, στιγµές στήθηκε το πρώτο σκηνικό τρένων και έτρεξαν τα πρώτα.γερµανικά τρένα σε.ελληνικό έδαφος. Ασφαλώς οι συγκρούσεις (εσκεµµένες ή µη) ήσαν σε ηµερήσια διάταξη, αλλά και αυτό ή- ταν µια γοητεία για τον αδελφό µου που ειδικευόταν στις συγκρούσεις. Πολλά τµήµατα γραµµών, διακλαδώσεων, βαγονιών και ατµοµηχανών (π.χ. της ντηζελοµηχανής SantaFe) της εποχής εκείνης σώζονται µέχρι και σήµερα σε πολύ καλή κατάσταση, δείχνοντας τη διαχρονική ποιότητα της γερµανικής εταιρίας Maerklin. Οι υπέροχες αυτές στιγµές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας διακόπηκαν για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα. Ο δηµιουργός τους µπήκε στο πανεπιστήµιο και µετά έφυγε στη Γερµανία. Ο αδελφός του, ως διπλωµάτης καριέρας µετατέθηκε στην Αφρική και η υπόλοιπη οικογένεια µετανάστευσε στο Σίδνευ της Αυστραλίας. Η ταράτσα ερήµωσε, το πατρικό εγκαταλείφθηκε, απαλλοτριώθηκε και σήµερα είναι µια µεγάλη πλατεία στο ιστορικό κέντρο των Αθηνών. Στις αρχές της δεκαετίας του 70, η οικογένεια είχε διασκορπιστεί σε τρεις ηπείρους. Και τα τρενάκια µπήκαν σε ένα ξύλινο κιβώτιο και ξεχάστηκαν.

3 3 εύτερη Γενιά Μοντελισµού ( ) Στις αρχές της δεκαετίας του 80, η αγορά προσέφερε σε πολύ φθηνές τιµές και προσιτά µια νέα οικογένεια ολοκληρωµένων κυκλωµάτων, που µπορούσαν να εκτελέσουν ηλεκτρονικά µια συνδυαστική ή µια διαζευκτική εργασία, όταν ελάµβαναν κατάλληλες ηλεκτρικές εντολές εισόδου. Τα ηλεκτρονικά αυτά κυκλώµατα έφεραν τα ονόµατα πύλες OR και AND αντιστοίχως. Τις σπουδαίες εφαρµογές τους κατανόησαν αµέσως όλοι εκείνοι οι µοντελιστές, που είχαν λόξα µε τα ηλεκτρονικά και τους έδωσε την αφορµή να επεκτείνουν τη δηµιουργικότητά τους κάνοντας πιο ρεαλιστικό το σιδηροδροµικό τους σκηνικό. Η εποχή της τηλεδιοίκησης των τρένων µόλις είχε αρχίσει. Με αυτή τη σκέψη άρχισα να κατασκευάζω τη δεύτερη γενιά των τρένων σε ένα µικρό χώρο που είχα βρει στο διαµέρισµά µου στο Ηράκλειο της Κρήτης (φωτογραφία 3). Περνούσα τις ελεύθερες ώρες µου περισσότερο µε το σχεδιασµό ηλεκτρονικών κυκλωµάτων, για το πώς θα λειτουργήσει αυτόµατα µια διακλάδωση ή ένα φωτοσινιάλο, παρά µε τον ίδιο το µοντελισµό. Έτσι κατάφερα µε πύλες AND και OR να φτιάξω την «πρώτη» µονάδα τηλεδιοίκησης στον κρητικό κόσµο! λείπει η φωτογραφία Φωτογραφία 3 Φωτογραφία 4 Η ιδέα ήταν πολύ απλή και πρακτική. Ας την εφαρµόσουµε σε ένα φανταστικό σενάριο στην Κρήτη καθόσον το υπέροχο αυτό νησί δεν διαθέτει σιδηροδροµικό δίκτυο, παρά µόνο µια παλιά α- τµοµηχανή, δωρισµένη και ξεχασµένη στο λιµάνι του Ηρακλείου για να θυµίζει στις γενιές την ύπαρξη αυτού του µεταφορικού µέσου: η γραµµή Ηρακλείου Χανίων είναι µονής χάραξης και µόνο ένα τρένο µπορεί να κυκλοφορήσει. Το τρένο µας (ας το πούµε τρένο 1) βρίσκεται στην αποβάθρα του Ηρακλείου Κρήτης και αναµένει κάποιο άλλο να αφιχθεί έτσι, ώστε να απελευθερωθεί η γραµµή και να ξεκινήσει µε προορισµό τα Χανιά. Με µια απλή πύλη AND φτιάχνω εποµένως την πρώτη µου τηλεδιοίκηση. Το τρένο 1 στην αποβάθρα σηµαίνει ότι η είσοδος 1 της πύλης AND είναι κλειστή. Καθόσον χρόνο καθυστερεί το τρένο 2 να αφιχθεί από τα Χανιά, η είσοδος 2 της ίδιας πύλης είναι ανενεργή (ανοικτή). Αν συνδέσω την έξοδο της πύλης µε το φωτοσινιάλο αναχώρησης του τρένου 1, τότε όσο η είσοδος 2 είναι ανενεργή, η έξοδος της πύλης θα είναι µηδέν, το φωτοσινιάλο κόκκινο και το τρένο θα αναµένει. Όταν αφιχθεί η αµαξοστοιχία εκ Χανίων, τότε ενεργοποιείται η είσοδος 2 και η πύλη AND δίνει στην έξοδό της σή- µα, το φωτοσινιάλο γίνεται πράσινο και το τρένο αναχωρεί. Ουφ! χωρίς καµία σύγκρουση! Οι φράσεις «η είσοδος κλείνει», «το φωτοσινιάλο γίνεται πράσινο» ή «το τρένο αναχωρεί» µεταφράζονται στην πράξη µε µικροσκοπικά ρελέ που ανοίγουν ή κλείνουν µια επαφή όταν διεγερθούν από κάποιο µικρό ρεύµα. Τα ρελέ αυτά µε το χαρακτηριστικό τους ήχο τικ τακ πρόσφεραν πολλές εναλλακτικές λύσεις τη δεκαετία του 80. Όταν άνοιγε ή έκλεινε µια επαφή στο ρελέ, θα µπορούσε να διοχετευθεί ρεύµα στην αλλαγή µιας διακλάδωσης, το φωτοσινιάλο να αλλάξει χρώµα ή το τρένο να αναχωρήσει. Φανταστείτε εποµένως να είχατε και εσείς κατασκευάσει µια πιο περίπλοκη κατασκευή από πύλες και ρελέ και να ακούγατε το µαγευτικό ήχο τικ τακ κάθε στιγµή που αναχωρούσε ή αφικνούταν η αµαξοστοιχία σας. Αυτό το τικ τακ για τους µοντελιστές µπορεί κάποιος να το παροµοιάσει µε ένα έργο κλασικής µουσικής, τη συµφωνία των πουλιών του Hendel ας πούµε. Ο κόσµος των δυνατοτήτων επεκτείνεται και σε άλλες πύλες, π.χ. OR, που σηµαίνει «αν φύγει το ένα τρένο από τη µια αποβάθρα, κάποιο άλλο θα πρέπει να περιµένει» ή η πύλη NAND, που ση- µαίνει «ας φύγει το τρένο και ας µην έχει έρθει το επόµενο». Η ικανότητα του συνδυασµού πολλών

4 πυλών µπορεί να οδηγήσει σε ένα περίπλοκο σύστηµα τηλεδιοίκησης. Τότε χρειαζόµαστε τη βοήθεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών (Η/Υ). Την ίδια εποχή εµφανίζονται και οι πρώτοι προσωπικοί υπολογιστές, µε το µοντέλο ΖΧ Spectrum της Singlair (φωτογραφία 4), που λειτουργούσε µε τον περίφηµο επεξεργαστή ZX80. Ένα µηχάνηµα πολύ προσιτό και φιλικό στη χρήση του από τον καθένα. Το µηχάνηµα αυτό σε συνδυασµό και µε τις πύλες AND, OR, NAND έδωσαν την πρώτη ώθηση στην ηλεκτρονική επεξεργασία της πληροφορίας, που θεωρείται πρόδροµος για την µετέπειτα πλήρη αυτοµατοποίηση των µοντέλων τρένων. Αυτό το µοντέλο υπολογιστή σήµερα δεν υπάρχει. Το καταβρόχθισαν οι µεγάλες εταιρείες υπολογιστών και στη θέση του σιγά σιγά εµφανίστηκαν τα µοντέλα xx86 και αργότερα η σειρά Pentium. Η απασχόλησή µου στη δεύτερη γενιά κράτησε λίγο, γιατί σε τρία χρόνια εγκατέλειψα το νησί, µε το υπέροχο κλίµα χειµώνα καλοκαίρι και τράβηξα πολύ βορειότερα, στην παγωµένη Ζυρίχη, όπου µου πρόσφεραν µια θέση εργασίας στο οµώνυµο Πολυτεχνείο. Τρίτη γενιά µοντελισµού ( ) Η παραµονή µου στην Ελβετία µε οδήγησε να συνειδητοποιήσω την οµορφιά της φύσης και να ταξιδέψω σε όλη τη χώρα, φυσικά µε το σιδηρόδροµο. Το τρένο πάει παντού. Από το υπόγειο τούνελ, που περνά κάτω από την πόλη της Ζυρίχης και τον ποταµό Limmat µέχρι την κορυφή του όρους Jungfraujoch σε υψόµετρο 3824µ. Εκατοντάδες άλλοι παράπλευροι ιδιωτικοί και κρατικοί σιδηρόδροµοι οργώνουν µε τα αιχµηρά τους δόντια τις απότοµες πλαγιές των ελβετικών Άλπεων. Οι γραµµές St. Moritz Zermatt, RhetischeBahn Linie, Bern Lotscheberg Simplon (BLS) και πολλές άλλες κάνουν την Ελβετία ξακουστή στις αλπικές σιδηροδροµικές αρτηρίες. Μαζί µε το τούνελ του Gottard µε την οµώνυµη εκκλησία, δίνουν µια µαγευτική πανδαισία χρωµάτων και φύσης στο ταξίδι µε το σιδηρόδροµο. Η απασχόλησή µου σε ένα καλά οργανωµένο πειραµατικό εργαστήριο, µου έδωσε τη δυνατότητα να µυηθώ στις τεχνικές της µικροηλεκτρονικής SMD. Αυτό µε βοήθησε αργότερα να κατασκευάσω την πρώτη µονάδα κεντρικού επεξεργαστή (ονοµάζεται στα αγγλικά Central Processor Unit, CPU) για την τηλεδιοίκηση των τρένων. Η ανάπτυξη και κατασκευή έγιναν στην Ελβετία και η εφαρµογή τους στην Ελλάδα, µετά από την επιστροφή µου. Αφορµή για την ανάπτυξη και κατασκευή έδωσε µια δηµοσίευση του γερµανικού µηνιαίου περιοδικού ELEKTOR, που το κύριο άρθρο του (Οκτώβριος 1989) είχε τίτλο «Mehrzugsteuerung mit PC». Το άρθρο αυτό, όσο και εκείνα που ακολούθησαν, έδινε λεπτοµερείς οδηγίες στην κατασκευή του πρώτου φιλικού, µε το µοντελιστή, συστήµατος τηλεδιοίκησης και είχε τη συντοµογραφία EDiTS (Electronic Digital Train System). Η ζήτηση από µοντελιστές ήταν τόσο µεγάλη έτσι, ώστε τα άρθρα αυτά µε πολλές νέες πληροφορίες εκδόθηκαν σε βιβλίο, που κυκλοφόρησε αρχικά στα ολλανδικά και µεταφράστηκε και στη γερµανική γλώσσα (Μ.J. Wijffels, Modelleisenbahnen digital gesteuert, Elektor Verlag 1991). Βασικά, αυτό το είδος της τηλεδιοίκησης ξεκίνησε λίγα χρόνια νωρίτερα (1985) από την εταιρεία Maerklin. Όµως το κόστος αγοράς του συστήµατος ήταν απαγορευτικό ακόµη και για τους πιο φανατικούς. Έτσι, η εµφάνιση του EDiTS, συµβατό µε εκείνο της Maerklin και πολύ φθηνότερο ήταν η λύση του προβλήµατος. Το σύστηµα EDiTS είχε ένα µειονέκτηµα. Έπρεπε να το φτιάξεις και να τα ελέγξεις µόνο σου, έχοντας τις απαραίτητες γνώσεις ηλεκτρονικών καθώς επίσης και τα αντίστοιχα εργαλεία. Το γεγονός αυτό δυσκόλευε πολλούς µοντελιστές (ακόµη και σήµερα) που δεν διαθέτουν το ταλέντο του ηλεκτρονικού. Για να αντιληφτούµε τί σηµαίνει τηλεδιοίκηση στο µοντελισµό, πρέπει να καταλάβουµε γιατί και πώς τα τρενάκια κινούνται αυτόνοµα πάνω στις σιδηροτροχιές. Μέχρι την ανακάλυψη της ψηφιακής τεχνολογίας, η κίνηση των µοντελιστικών συρµών γινόταν µε αναλογικό τρόπο µεταβάλλοντας την εναλλασσόµενη τάση (16V) στις ράγες. Αυξάνοντάς την, ο συρµός αύξανε ταχύτητα και σταµατούσε στα 0V. Πόσο όµως ρεαλιστικό ήταν αυτό; ηλαδή πόσο ρεαλιστική είναι η κίνηση δυο, τριών ή περισσοτέρων συρµών στο ίδιο σιδηροδροµικό δίκτυο, όταν µια αλλαγή στην ταχύτητα της αργής εµπορικής αµαξοστοιχίας θα επέφερε αυτόµατα και µεταβολή στην ταχεία INTERCITY, επειδή ο ί- διος µετασχηµατιστής τροφοδοτούσε όλους τους συρµούς µέσα από τις ίδιες ράγες; Αυτό το σκηνικό επικρατούσε µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 80 σε όλους τους µοντελιστές, που προσπαθούσαν µε περίπλοκες διαδικασίες να προσαρµόσουν τα τρένα τους σε ρεαλιστικότερες συνθήκες. Λύση στο πρόβληµα έδωσε η ψηφιακή τεχνολογία, µε τη χρήση µικροσκοπικών κυκλωµάτων, που χωρούσαν παντού. Τα κυκλώµατα αυτά ονοµάσαµε αποκωδικοποιητές (Decoder), επειδή επέτρε- 4

5 παν µόνο σε ένα συγκεκριµένο στοιχείο (π.χ. µηχανή, διακλάδωση κ.λπ.) να εκτελέσει µία εντολή και µάλιστα χωρίς να µεταβάλλεται η τροφοδοσία ρεύµατος. Με άλλα λόγια, ένας αποκωδικοποιητής είναι σαν το «συστηµένο γράµµα» που έχει έναν µόνο παραλήπτη και δεν επιτρέπεται κανένας άλλος να το ανοίξει. Με τέτοιους αποκωδικοποιητές µπορούσε να ξεκινήσει µια ατµοµηχανή ή να σταµατήσει κάποια άλλη, να αλλάξει κατάσταση µία διασταύρωση ή ένα φωτοσινιάλο, να σφυρίξει το τρένο, να ανάψουν τα φώτα πορείας του και να γίνει αποσύνδεση των βαγονιών, ενώ η τροφοδοσία παρέµενε πάντα σταθερή στα 16V. Για την εκτέλεση πολλών ανάλογων εντολών χρειαζόµαστε έναν Η/Υ που δουλεύει για µας και κινεί συρµούς, αλλάζει διακλαδώσεις και σηµατοδότες και µάλιστα τόσο γρήγορα ώστε τα τρενάκια να µην συγκρούονται ή εκτροχιάζονται και να µην περνούν µε κόκκινο. Όλες αυτές οι εντολές ρέουν µέσα από το καλώδιο παροχής ρεύµατος προς τους αποκωδικοποιητές και µεταφέρονται εκεί µε τη µορφή παλµών. Στην ηλεκτρονική τεχνολογία µιλάµε για έναν αυτοκινητόδροµο δεδοµένων, όπου τρέχουν οι εντολές πέρα-δώθε µέχρι να βρουν τον κατάλληλο παραλήπτη! Από τότε που το µηδέν «0» συνάντησε τη µονάδα «1» γεννήθηκε ο ψηφιακός κόσµος. ύο φίλοι επικοινωνούν µέσα από το ιαδίκτυο, αποστέλνουν ηλεκτρονικά µηνύµατα, ανταλλάσσουν φωτογραφίες, ακόµη και τηλεφωνούν χάριν της διάδοσης της πληροφορίας µε τη µορφή παλµών. Τα πάντα (κείµενο, εικόνα και ήχος) µετατρέπονται σε µια απέραντη ακολουθία παλµών 0 και 1, οι οποίοι ρέουν µέσα από ένα καλώδιο µέχρι να βρουν τον παραλήπτη τους. Οι καταστάσεις 0 και 1 καλούνται Bit. Μία ακολουθία από 8 Bit αποτελούν 1 Byte (φωτογραφία 5α). Ας υποθέσουµε ότι ένας κωδικοποιητής αποτελείται από 4 εισόδους και µία έξοδο, ενώ ένας αποκωδικοποιητής από µία είσοδο και 4 εξόδους (φωτογραφία 5β). Για να ανάψει το λαµπάκι στη θέση 3 θα πρέπει να ενεργοποιήσουµε το διακόπτη 3 ή να στείλουµε στον αποκωδικοποιητή την ακολουθία παλµών Αν έχουµε περισσότερους από έναν αποκωδικοποιητές (αυτό συµβαίνει στην πραγµατικότητα) θα πρέπει να στείλουµε 4 ακόµη Bit τα οποία δηλώνουν τον αποκωδικοποιητή. Έτσι σχηµατίζουµε 1 Byte, όπου τα πρώτα 4 Bit αναφέρονται στον αποκωδικοποιητή (και καλούνται ιεύθυνση, Address) και τα υπόλοιπα 4 Bit αναφέρονται στη θέση της εντολής. Τοποθετώντας π.χ. έναν τέτοιο αποκωδικοποιητή µέσα σε µία ηλεκτροκίνητη µηχανή θα µπορούσαµε µε τα 4 τελευταία Bit να ελέγχουµε τα φώτα πορείας µπρος-πίσω (π.χ. θέσεις 1 και 2), το σφύριγµα (π.χ. θέση 3) ή τον εσωτερικό φωτισµό των βαγονιών (π.χ. θέση 4). Ακόµη, µε κατάλληλη ηλεκτρονική διάταξη να ορίσουµε την ταχύτητα του συρµού σε 15 διαφορετικές διαβαθµίσεις, οι οποίες αντιστοιχούν σε 15 διαφορετικούς συνδυασµούς των 4 Bit. Ο 16ος συνδυασµός ορίζει τη φορά κίνησης της µηχανής. 5 Φωτογραφία 5 Φωτογραφία 6 Η φωτογραφία 6 δείχνει σχηµατικά την επικοινωνία δυο Η/Υ µέσω modem και µε τη χρήση κωδικοποιητή - αποκωδικοποιητή. Ανάλογα λειτουργεί και το σύστηµα EDiTS, το οποίο βασικά είναι ο

6 εντολέας προς τους αποκωδικοποιητές, δηλαδή ορίζει ποιος αποκωδικοποιητής θα ενεργοποιηθεί και σε ποια θέση. Αυτό γίνεται µε τη διαµόρφωση του ρεύµατος που παρέχεται από έναν ενισχυτή (Booster) στις γραµµές. Πιο απλά, η εντολή κουβαλιέται πάνω στην τάση των 16V (αυτό καλείται στην ηλεκτρολογία διαµόρφωση) και κατευθύνεται στον παραλήπτη για την εκτέλεση της εντολής. Για την αποφυγή του ανθρώπινου λάθους (!), την τηλεδιοίκηση αναλαµβάνει ένας Η/Υ που εξετάζει όλες τις περιπτώσεις ασφαλείας προτού δώσει την άδεια να εκτελεστεί η εντολή (π.χ. να ανάψει πράσινο ένα φωτοσινιάλο). Η επικοινωνία του υπολογιστή µε την κεντρική µονάδα του EDiTS γίνεται µέσω της σειριακής θύρας RS232 (Σηµ. σε ποιο σύγχρονες συσκευές, η επικοινωνία γίνεται µέσω του πρωτοκόλλου ΙΡ). O Η/Υ χρησιµοποιεί ειδικό λογισµό (π.χ. RailRoad & Co Version 4.7 ή νεώτερη έκδοση) για την επικοινωνία µε το σύστηµα EDiTS. Το σύστηµα EDiTS παρέχει επίσης τη δυνατότητα ανίχνευσης και προσδιορισµού της θέσης του κάθε συρµού µέσω ειδικών αισθητήρων αναφοράς (π.χ. Relais) καθιστώντας εφικτή τη συνεχή παρακολούθηση των συρµών. Οι δυνατότητες του συστήµατος EDiTS υπερβαίνουν κατά πολύ τις ανθρώπινες δυνατότητες. Μπορεί να καθοδηγήσει ταυτόχρονα µέχρι και 81 συρµούς, 324 διακλαδώσεις και φωτεινούς σηµατοδότες και να συνδεθεί µε 496 αισθητήρες αναφοράς θέσης. Η τρίτη γενιά Μοντελισµού αναπτύχθηκε στην Αθήνα µετά από την επιστροφή µου. Με τις ε- παγγελµατικές µου δραστηριότητες, έβρισκα ελάχιστο χρόνο ενασχόλησης µε το αγαπηµένο µου χό- µπι. Η εφαρµογή του όµως µου επεφύλασσε πολλές εκπλήξεις. Επιστρέφοντας από την Ζυρίχη έµενα σε ένα µικρό διαµέρισµα στο Κέντρο της Αθήνας. Η Α- θήνα τότε δεν είχε τη σηµερινή συγκοινωνιακή υποδοµή και ένα ραντεβού στην Οµόνοια έπρεπε να κλείνεται στο περίπου γιατί ποτέ δεν µπορούσες να ήσουν συνεπής. Όµως είχε αυτό το νακ, που έ- πρεπε να ξέρεις πώς να το αποκτήσεις, και εγώ το ήξερα από τότε που ήµουνα µικρός και έγραφα στην έκθεση «..στον Άγιο Ανδρέα που είχαµε πάει εκδροµή φάγαµε τα κεφτεδάκια και τις πατάτες τηγανιτές που µου είχε ετοιµάσει η µάνα µου την προηγούµενη µέρα µέσα σε ένα πανδαιµόνιο φασαρίας από τηγάνια και κατσαρόλες, να χορεύουν στους ρυθµούς της αυριανής εκδροµής - έτσι γινόταν κάθε φορά και παίξαµε και µετά ήρθε η ώρα της επιστροφής για να γυρίσουµε πίσω στην σκονισµένη Αθήνα, στην πολύβοη Αθήνα που παρόλα αυτά την αγαπώ περισσότερο από κάθε άλλο κοµµάτι της γης» και αυτή η αγάπη κρατά µέχρι σήµερα. Μέσα σε αυτόν εδώ το χώρο δεν µπορούσα να σκεφτώ ότι θα µπορούσα να κτίσω την επόµενη νέα ψηφιακή γενιά των τρένων και έτσι αναγκάστηκα να λειτουργώ τα τρένα σε test drive. Είχα κατασκευάσει µια στενόµακρη ξύλινη εξέδρα κατά µήκος του µακρύ διαδρόµου (το µόνο καλό που είχε αυτό το σπίτι) και τα τρενάκια έτρεχαν µπρος πίσω. Είχα συνδέσει την καρδιά του συστήµατος (το EDiTS δηλαδή) µε έναν υπολογιστή ATARI (που διέθετα εκείνη την εποχή) και προσπάθησα να στείλω την πρώτη εντολή σε µία διακλάδωση µε γλώσσα προγραµµατισµού QBASIC: Print #1; CHR$(34) και δεν λειτούργησε τίποτε! Μετά από την αµηχανία των πρώτων δευτερολέπτων ελέγχω την εντολή και είχα κάνει λάθος, έπρεπε να είχα γράψει: Print #1; CHR$(33) και άκουσα το πρώτο κλικ.η διακλάδωση άλλαξε πορεία. Αυτό ήταν, οι συνδυασµοί που ακολούθησαν µε κράτησαν ξάγρυπνο όλη τη νύκτα και µόνο όταν ξηµέρωσε πήγα για ύπνο. Το πρώτο βήµα είχε γίνει.. Ακολούθησαν και άλλα πολλά τικ-τακ µέχρι να αρχίσω να δοµώ την πρώτη ψηφιακή εγκατάσταση αλλά και τον απαιτούµενο προγραµµατισµό. Περισσότερη βαρύτητα έδωσα στην κατασκευή ενός νέου ενισχυτή Booster ισχύος 50VA και πολλών.αποκωδικοποιητών, πιστεύοντας ότι η νέα µου εγκατάσταση θα απαιτούσε τουλάχιστον 30 διακλαδώσεις και άλλα τόσα φωτοσινιάλα. Οι αριθµοί αυτοί φάνταζαν σαν όνειρο την εποχή εκείνη, όµως µερικά χρόνια µετά σχεδόν πραγµατοποιήθηκαν. Το 1992 συνέβη στην οικογένεια ένα θλιβερό γεγονός. Ο θείος πέθανε και η θεία έµενε µόνη της σε ένα σπίτι 120 τ.µ. λίγο πιο πάνω από το σπίτι των 50 τ.µ. Τόσο οι σχέσεις µας όσο και η συ- µπάθεια και η αγάπη που µου έτρεφε ήταν αρκετά για να µου παραχωρήσει ένα δωµάτιο για την κατασκευή της τρίτης γενιάς των τρένων (φωτογραφίες 7 και 8) σε επιφάνεια περίπου 6 τ.µ.. 6

7 7 Φωτογραφία 7 Φωτογραφία 8 Χαρακτηριστικό της νέας αυτής κατασκευής ήταν η εναέρια γραµµή παροχής ρεύµατος. Οι µηχανές εποµένως ελάµβαναν το ρεύµα µόνο από τον παντογράφο τους. Η κατασκευή του βασίστηκε σε δική µου επινόηση (πατέντα γαρ) και µέχρι να την πετύχω είχα κάνει άνω κάτω το Μοναστηράκι! Η εναέρια γραµµή δεν έγινε τυχαία ή για να προσδώσει µεγαλύτερο ρεαλισµό στο διόραµα. Είχα ήδη παρατηρήσει τη γήρανση των γραµµών (τύπου Μ) Maerklin όπου µετά από 40 χρόνια ζωής παρουσίαζαν προβλήµατα σκουριάς, κακών επαφών κ.λπ. Έτσι αποφάσισα να προχωρήσω στην αγορά του νέου τύπου (C Gleis) γραµµών της Maerklin όπου λειτουργικά έλυσαν πολλά προβλήµατα, όµως δη- µιούργησαν άλλα. Τέταρτη γενιά µοντελισµού ( ) Πιστέψτε µε! Η αγορά ενός ευρύχωρου διαµερίσµατος στην Αθήνα έγινε για τις ανάγκες της τέταρτης γενιάς του µοντελισµού! Βεβαίως δεν είµαι ο µοναδικός έλληνας που διαθέτει δύο σπίτια πλήρως ε- ξοπλισµένα, αλλά το ένα πήγε για ιερό σκοπό. Έτσι στο κέντρο της Αθήνας άρχισε να στήνεται η νέα εποχή µοντελισµού σε ένα χώρο περίπου 10 τ.µ. µε δυνατότητες επέκτασης στο χώρο της κουζίνας αλλά και του σαλονιού. Στην προσπάθεια αυτή βοήθησαν πολλοί: ο αείµνηστος ξυλουργός Γιάννης Σαρακινιώτης, ο Πάνος Αρτόπουλος στα ηλεκτρονικά, οι φίλοι Ανδρέας, Μπίλυ και Γιάννης ως τεχνικοί σύµβουλοι, ο αείµνηστος µηχανουργός ήµος και στις καλλιτεχνικές πινελιές ο ζωγράφος Ζήσης, που σήµερα δεν είναι ούτε αυτός κοντά µας. Πρώτη ενέργεια ήταν η αγορά των εργαλείων, από την ηλεκτρική σκούπα (για τα πριονίδια) µέχρι το τρυπάνι, τη σέγα και όλα τα απαραίτητα αξεσουάρ. Η ενέργεια αυτή αποδείχτηκε πολύ αποδοτική καθότι χρησιµοποιούνται ακόµη και σήµερα σε πλήθος εργασιών. Φωτογραφία 9 Η κατασκευή του διοράµατος περιελάµβανε τη σχεδίαση επί χάρτου της επιφανειακής και της υπόγειας σιδηροδροµικής χάραξης µε τη βοήθεια του λογισµικού WinTrack v.5.0, το οποίο εµφάνιζε και τρισδιάστατη όψη. Η σχεδίαση (φωτογραφία 9) αποτελείτο από έναν εξωτερικό δακτύλιο µεγά-

8 λων ταχυτήτων (γραµµή Α), µία γραµµή σε µορφή 8 (γραµµή Β) και γραµµές που πλησίαζαν σιδηροδροµικούς σταθµούς (γραµµές C και D). Για την κατασκευή χρησιµοποιήθηκε κοντραπλακέ θαλάσσης πάχους 4mm (φωτογραφίες 10). 8 Φωτογραφίες 10 Το επόµενο βήµα ήταν η αγορά των γραµµών, η µεγαλύτερη επένδυση που είχε γίνει εξ αρχής, καθότι απαιτούσε 180 ευθείες γραµµές, γύρω στις 150 καµπύλες, 30 διακλαδώσεις και άλλα παρελκόµενα µε συνολικό µήκος τα 125 µέτρα! Η τοποθέτηση άρχισε σιγά-σιγά και ολοκληρώθηκε µετά από 6 µήνες. Ήταν καλοκαίρι του 2004, η Αθήνα γιόρταζε τους Ολυµπιακούς Αγώνες και εγώ την νέα µοντελιστική περίοδο που µόλις άρχιζε. Οι πρώτοι συρµοί µπορούσαν να κυκλοφορούν στις ράγες (φωτογραφία 11). Μετά ακολούθησαν τα φωτοσινιάλα για να δώσουν ένα ξεχωριστό χρώµα νυκτερινού τοπίου πάνω από την καλοκαιρινή Αθήνα. Στη φωτογραφία 12 διακρίνονται τα κύρια σινιάλα καθώς επίσης και τα προειδοποιητικά µε κίτρινο χρωµατισµό. Η Desiro 453 (αριστερά στη φωτογραφία 12) φρενάρει λίγο πριν από το κύριο σινιάλο. Μία άλλη εµπορική αµαξοστοιχία βρίσκεται σε αναµονή. Φωτογραφία 11 Φωτογραφία 12 Φωτογραφία 13 Φωτογραφία 14

9 9 Φωτογραφία 15 Φωτογραφία 16 Η τέταρτη γενιά µοντελισµού είχε γενέθλια. Τον Απρίλιο του 2006 έκλεισαν 40 χρόνια από την αγορά της πρώτης ατµοµηχανής (Maerklin 3000) που αν και σήµερα βρίσκεται σε λειτουργία, κατέχει εξέχουσα θέση στην βιτρίνα των τρένων. εν µπορεί να ανταγωνιστεί ένα Intercity Express, ακόµη και ένα πανίσχυρο SBB 2000 των ελβετικών σιδηροδρόµων, όµως παραµένει το πρωτότοκο. Οι ώρες ασχολίας και ιδρώτα, για κάθε είδος λεπτοµέρεια, είναι αναρίθµητες. Κατασκευή δρό- µων, βουνών και λοφίσκων, αγροκτηµάτων, πόλεων και σταθµών, δρύφρακτα σε σιδηροδροµικές διαβάσεις, δενδροφύτευση, κόψιµο της χλόης(!) και φύτευµα νέων λουλουδιών, ρυάκια, χαράδρες, γέφυρες και σπίτια ήταν το κερασάκι στην τούρτα στο ωραιότερο χόµπι του κόσµου (φωτογραφίες 11-16). Παράλληλα µε την κατασκευή γινόταν και η υπόγεια ζεύξη των καλωδίων µε την κεντρική µονάδα του EDiTS και δοκιµαζόταν το λογισµικό που επρόκειτο να χρησιµοποιηθεί. Αρχικά ξεκινήσαµε µε το λογισµικό του EDiTS-Pro, µία εφαρµογή του ολλανδού S. van de Vries που δηµοσιεύθηκε στο περιοδικό ELEKTOR. Οι δυνατότητές του δεν µε ενθουσίασαν και γι αυτό στράφηκα στο πολύ καλύτερο αλλά και ακριβό λογισµικό της εταιρείας Freiwald Software. Χρησιµοποιώ ακόµη και σήµερα την πρώτη έκδοση Train Controller Version 4.7, που ικανοποιεί πλήρως όλες τις απαιτήσεις µου. Η τηλεδιοίκηση των συρµών απαιτεί ένα κατασκοπευτικό µάτι για να γνωρίζει ο υπολογιστής τη θέση του τρένου κάθε στιγµή. Αυτό γίνεται µε τους αισθητήρες ενεργοποίησης (Rueckmeldungen στα γερµανικά) και η αναφορά θέσης επιτυγχάνεται µε πολλούς τρόπους: είτε µε reed relais που ενεργοποιούνται από ένα µαγνητάκι κάτω από το τρένο ή µε ειδικές γραµµές (π.χ. Maerklin 24995) που βραχυκυκλώνουν και ενεργοποιούν την είσοδο ενός ηλεκτρονικού κυκλώµατος. Η εταιρεία Busch προσφέρει υπέρυθρους δέκτες-ποµπούς (Lichtschranke) κ.ο.κ. Η ολοκλήρωση της τηλεδιοίκησης περιλαµβάνει και τον κωδικοποιητή συρµού (Loc decoder) µε τον οποίον κάθε συρµός µπορεί να επιταχύνει, να επιβραδύνει, ακόµη να παρέχει δευτερεύουσες ενέργειες, όπως άνοιγµα κλείσιµο εσωτερικού φωτισµού, ήχοι µηχανών, κορνάρισµα και τρίξιµο φρένων. Τελευταία, η εταιρεία Maerklin έχει αναπτύξει και την mfx λειτουργία, όπου κάθε µηχανή «ανακοινώνει» αυτόµατα, στην κεντρική µονάδα, τη θέση της. Οι πολυλειτουργικές αυτές διαδικασίες, που είναι ενσωµατωµένες σήµερα σε πολλές εµπορικές µηχανές όλων των εταιρειών, δίνουν ρεαλιστικότερη όψη του παιχνιδιού, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από το πραγµατικό. ηµιουργείται όµως ένα πρόβληµα. Η νέα τεχνολογία δεν υποστηρίζεται από την υπάρχουσα υποδοµή. Π.χ., η κεντρική µονάδα EDiTS υποστηρίξει µόνο µία λειτουργία, µε αποτέλεσµα οι υπόλοιπες να µην αναδεικνύονται. Η αγορά νέας κεντρικής µονάδας CPU αναµένεται εποµένως αναπόφευκτη, κάτι που θα παρασύρει ενδεχοµένως και την αγορά νέου λογισµικού. Η χιονοστιβάδα της τεχνολογίας καθιστά το παιγνίδι ένα ακριβό χόµπι.

10 10 Φωτογραφία 17 Φωτογραφία 18 Ένα ερώτηµα που εγείρεται κάθε φορά είναι εκείνο της επένδυσης. Πόσα χρήµατα πρέπει να επενδύει κάποιος για το πραγµατικό χόµπι (βλέπε τρένα και βαγόνια) και πόσα για τα υπόλοιπα (σπιτάκια, υλικά διακόσµησης, ηλεκτρονικά, Η/Υ και λογισµικό). Η αγορά είναι ακόρεστη και συνεχώς προσφέρει «λιχουδιές» όλων των τύπων και για όλους τους τύπους. Υπάρχουν µοντελιστές που το χόµπι τους το κρύβουν σε κουτιά, αραχνιασµένα κάτω στο υπόγειο. Κάπως καλύτερα είναι εκείνοι που τα εκθέτουν σε βιτρίνα. Κάποτε κάποτε τα βγάζουν στο τραπέζι και τα κινούν ή τα θαυµάζουν όπως τα γραµµατόσηµα. Στην επόµενη κατηγορία είναι εκείνοι, που τους «επιτρέπεται» να χρησιµοποιούν το σαλόνι κάθε Πάσχα. Τότε στήνουν το σκηνικό µαζί µε τα παιδιά τους και χαίρονται µέχρι να «σφυρίξει» λήξης.. Η επόµενη κατηγορία µοντελιστών χρησιµοποιεί χώρο µικρό ή µεγάλο, στο πατάρι ή στο υπόγειο, ακόµη και στο γκαράζ. Ελάχιστοι βεβαίως χρησιµοποιούν υπαίθριους χώρους, εγώ δεν γνωρίζω κανέναν στην Ελλάδα. Οι µοντελιστές αυτοί απλώνουν πάνω σε ένα τραπέζι (ειδικά κατασκευασµένο όχι για φαγητό αλλά για συρµούς) τη µακέτας τους και αρχίζουν την κατασκευή. Για τους τελευταίους, ο σιδηροδροµικός µοντελισµός εξελίσσεται σε ρεαλιστική υπόθεση που γίνεται πιο συναρπαστικός αν συνδεθεί µε αυτοµατισµούς ή µε την τηλεδιοίκηση. Εγώ ανήκω σε αυτήν την κατηγορία, ενώ κάποιοι άλλοι επιθυµούν να κινούν τους συρµούς, τις διακλαδώσεις και τα φωτοσινιάλα µόνοι τους και µε µηχανικό τρόπο. Άλλο ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι η κατασκευή του σκηνικού, το διόραµα δηλαδή. Η προσέγγισή του µε την πραγµατικότητα είναι θέµα καλλιτεχνικών και όχι µόνο µηχανικών δεξιοτήτων. Για παράδειγµα, προσέξτε το «άκοµψο» της γραµµής (φωτογραφία 17) µε τη σωστή στρώση γραµµών των φωτογραφιών 19 και 20. Στη φωτογραφία 17 χρησιµοποιείται η κλασική γραµµή Maerklin ή 24130, ενώ στις υπόλοιπες οι γραµµές άλλων εταιρειών π.χ. Piko. Οι δεξιότητες συνδυάζονται µε τις σωστές επιλογές, την εµπειρία, τη φαντασία αλλά και την έµπνευση. Κάποιος µοντελιστής µου έλεγε, πώς κατασκεύασε έναν καταρράκτη µε πλεξούδα από πετονιές, κολληµένες µε ξυλόκολλα. Φωτογραφία 19 Φωτογραφία 20

11 Ας επιστρέψουµε τώρα στο ερώτηµα, τι είδους νέα τεχνολογία χρειαζόµαστε για να µπορούµε να εκµεταλλευόµαστε όλες τις λειτουργίες µίας ατµοµηχανής ή ενός desiro. Στο εµπόριο, αυτή τη στιγµή, διατίθενται ως µονάδες CPU τα προϊόντα της Maerklin (Central Station), της Uhlenbrock (Intellibox I, II) της ESU (EcoS), της Zimo, ακόµη και άλλων λιγότερο γνωστών εταιρειών. Όλα αυτά τα προϊόντα παίζουν ρόλο «διαµεσολαβητού» µεταξύ λογισµικού και διοράµατος. Η µονάδα CPU είναι δηλαδή το Hardware της υπόθεσης. Το πρωτόκολλο επικοινωνίας µε το λογισµικό διαφέρει και µάλλον εξελίσσεται από τύπο σε τύπο, έτσι ώστε, οι εταιρείες λογισµικού είναι αναγκασµένες να α- ναβαθµίζουν τα λογισµικά τους µε νέες Versions. Αυτό φέρει κάποια επιβάρυνση στο χρήση, που σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι αµελητέα. Π.χ., η κεντρική µονάδα EcoS της εταιρείας ESU δεν υποστηρίζεται από το λογισµικό Train Controller version 4.7 αλλά από τη νεώτερη έκδοση 5.8 ή τη σειρά Silver και Gold. Εποµένως, η επένδυση σε Hardware και Software ξεπερνά το ποσό των 1000, αντιστοιχεί δηλαδή στην αγορά 5 6 ατµοµηχανών. Η χρήση αναβαθµισµένου λογισµικού είναι συνήθως συνδεδεµένη µε νέα αρχιτεκτονική δοµή, γεγονός που αναγκάζει το χρήστη να ξανακαθίσει στα θρανία και να διαβάσει εκ νέου το εγχειρίδιο λειτουργίας. Αυτό εµένα, µε κουράζει πολύ. Ενδεχοµένως όµως το αποτέλεσµα να είναι πολύ θετικό. 11 λείπει η φωτογραφία Φωτογραφία 21 Η αίθουσα της Τηλεδιοίκησης είναι µέρος του σαλονιού µου, καθότι ο διαθέσιµος χώρος δεν αρκούσε για όλα µαζί. Στη φωτογραφία 21 φαίνονται βασικά τρεις οθόνες ελέγχων. Η µεγάλη και στενόµακρη δίνει µια εικόνα της θέσης των συρµών, των διακλαδώσεων και των φωτοσινιάλων στη µακέτα, ενώ η µικρή οθόνη δίνει κυρίως πληροφορίες για την ταχύτητα των συρµών και κάποιες άλλες δευτερεύουσες πληροφορίες. Η τρίτη οθόνη δίνει πραγµατική εικόνα των σταθµών για τις αφίξεις και αναχωρήσεις των συρµών. Στις αρχές του 2007 τοποθετήθηκαν τρεις ενσύρµατες κάµερες για παρακολούθηση των συρµών σε αντίστοιχα µέρη της µακέτας, καλύπτοντας έτσι σχεδόν όλο το χώρο. Το πόσο σηµαντικό είναι ο οπτικός έλεγχος αλλά και η Τηλεδιοίκηση φαίνεται στις φωτογραφίες 22 και 23 σε στιγµές εκτροχιασµού, που θα τις ζήλευε και ο αδελφός µου στην εποχή της Ποπλίου. Οι εκτροχιασµοί δεν είναι αναπόφευκτοι. Μερικά θλιβερά γεγονότα από πραγµατικά σιδηροδροµικά ατυχήµατα δείχνει η φωτογραφία 24 (ατύχηµα µε ICE στο Eschede της Γερµανίας, 1998) και η φωτογραφία 25 (ατύχηµα εµπορικού συρµού µετά εκρήξεως χηµικών στο Affoltern της Ελβετίας, 1994). Φωτογραφία 22 Φωτογραφία 23

12 12 Φωτογραφία 24 Φωτογραφία 25 Νοµίζω ότι µιλήσαµε πολύ για την Τηλεδιοίκηση. Ας ανακεφαλαιώσουµε εποµένως µε τη φωτογραφία 26 όπου φαίνεται ένα πλήρες διάγραµµα όλης της συνδεσµολογίας. Το σχήµα αυτό αναδεικνύει τη συµµετοχή της τεχνολογίας στο µοντελισµό και ειδικότερα τα τελευταία είκοσι χρόνια ( ). Όµως η εξέλιξη δεν θα παραµείνει εδώ. Το επόµενο βήµα είναι η κατάργηση των καλωδίων και οι ασύρµατες ζεύξεις. Τα αµέτρητα χιλιόµετρα καλωδίων που χρησιµοποιούνται θα είναι στα επόµενα χρόνια µία άχρηστη πολύµορφη µάζα ενώ ο εσωτερικός φωτισµός των βαγονιών θα χρησι- µοποιεί οπτικές ίνες. Το επόµενο βήµα δεν είναι ένα µακρινό όνειρο. Η ασύρµατη κάµερα µηχανοδηγού εµφανίζεται για πρώτη φορά στον µοντελισµό και προσφέρει την απόλαυση της θέας από τη θέση του µηχανοδηγού. Για το θέµα αυτό, ο λόγος ανήκει στο µέλλον Με κατεύθυνση προς το St. Gottard, 1989 Bahnhof Meringen Ελβετίας, χειµώνας 1989 Ελευσίνα, στο ναυάγιο, 2003 Σταθµός Ολυµπίας, 2004

13 13 Φωτογραφία 26

14 14 Σχεδιάζοντας το εγγύς µέλλον και τα 45χρονα γενέθλια Για κάποιον που διαβάζει Ιστορία, περνάµε την µακροβιότερη περίοδο ειρήνης και ευηµερίας που έ- χει γνωρίσει η γηραιά ήπειρος. Πράγµατι, από τη λήξη του Β παγκόσµιου πολέµου, εδώ και 60 περίπου χρόνια, ποτέ δεν πέρασε τόσο µεγάλο χρονικό διάστηµα χωρίς πολέµους ή αναταραχές. Φαίνεται όµως ότι η περίοδος αυτή βαίνει προς το τέλος της. Υποψίες για αυτό το γεγονός, µας δίνουν οι πρόσφατα οικονοµικές καταρρεύσεις «γιγάντων» της οικονοµίας και οι προσεκτικές αλλά µε υπονοούµενα αναλύσεις ανησυχίες σοβαρών σχολιαστών της διεθνούς επικαιρότητας. Από την κρίση δεν θα ξέφευγε εποµένως και ο µοντελισµός. Η εταιρία Roco περνά από σαράντα κύµατα, ενώ η πάλε ποτέ ξακουστή εταιρία Maerklin έφυγε από το τιµόνι της οικογένειας και στα 150χρονα γενέθλιά της αγοράστηκε από µια βρετανική επενδυτική εταιρία, που ο µόνος της στόχος ήταν η αύξηση των κερδών. Η εποχή όµως των «ανακαλύψεων» είχε περάσει και σήµερα (2010) η εταιρία προσφέρεται έναντι 150 εκατοµµυρίων Ευρώ σε νέους αγοραστές. Φαίνεται ότι η Maerklin είναι πολύ σκληρή για να πεθάνει γιατί παρουσιάστηκαν όχι ένας αλλά περισσότεροι αγοραστές, µε αποτέλεσµα οι µετοχές της να εκτοξευτούν στα ύψη. Ίδωµεν ί- σως το νέο όνοµα να είναι Maerklin ESU, αναδεικνύοντας τη θυγατρική της εταιρία (ESU) σε πρωταγωνιστή. Η ESU είναι µια εταιρία ψηφιακής τεχνολογίας και ειδικεύεται στην κατασκευή κωδικοποιητών αποκωδικοποιητών για µοντελιστικές χρήσεις καθιστώντας το µοντελισµό ακόµη πιο ρεαλιστικό. Η οπτική αντίληψη ενός διοράµατος θα συνδυάζεται µελλοντικά και µε το ακουστικό ερέθισµα των ηχητικών εφφέ στις αφίξεις και αναχωρήσεις των συρµών στους σταθµούς, στο χαρακτηριστικό σφύριγµα ενός Desiro πριν εισέλθει στο τούνελ, ενώ η βαριά ντηζελοµηχανή V200 των γερµανικών σιδηροδρόµων «αγκοµαχά» κατά την ορεινή της διέλευση στο στενό του St. Gottard. Με έναν ενσωµατωµένο decoder στην ατµοµηχανή και µε εντολές που δίνονται από το λογισµικό, µπορούµε πλέον να αγγίξουµε την πραγµατικότητα µε εικονικό τρόπο. Με την τοποθέτηση ασύρ- µατης µίνι κάµερας σε µηχανή µπορούµε επίσης να παρακολουθούµε την κίνηση του συρµού µέσα από κοιλάδες και βουνά, στα τούνελ και στη συνάντηση µε άλλους αντιθέτως κινούµενους συρµούς. Η εκτέλεση όλων αυτών των περίπλοκων εντολών απαιτεί την αγορά πρόσθετης κεντρικής µονάδος επεξεργαστή, που µαζί µε τον ήδη υπάρχοντα (EDiTS) θα αναλάβουν την τηλεδιοίκηση των συρµών. Το µοντέλο ECoS της ESU (φωτογραφία 26) µάλλον θα δώσει τη λύση στις νέες απαιτήσεις. Αυτή η αναβάθµιση θα συµπαρασύρει και το υπάρχον λογισµικό, Train Controller version 4.7 της Railroad & Co, που θεωρείται µετά από έξι χρόνια εφαρµογής, µάλλον ξεπερασµένο. Η αγορά της έκδοσης Train Controller version 7 (Silver) θεωρείται εποµένως αναπόφευκτη. Η µεγαλύτερη πρόκληση για το εγγύς µέλλον θα είναι ασφαλώς η κατασκευή ενός Loklift, δηλαδή ενός «parking» συρµών εκτός ή εντός διοράµατος, όπου θα συγκεντρώνονται όλοι οι συρµοί στο τέλος µιας κουραστικής µέρας. Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο ασανσέρ που θα ανεβοκατεβαίνει µε τη βοήθεια ενός µοτέρ και θα σταµατά σε καθορισµένο «όροφο» ανάλογα µε τη θέση του κάθε συρµού. Οι εντολές θα δίνονται από το νέο λογισµικό και η σύµπραξη µε το διόραµα θα γίνεται µέσω ειδικής γραµµής. Ο χώρος βεβαίως δεν φτάνει, γι αυτό αναµένεται µία ανακατσκευή της µακέτας. Η εταιρία Muet θα αναλάβει την εργολαβία. Τον Απρίλιο του 2011 θα γιορτάσουµε 45 χρόνια µοντελισµού και το εγγύς µέλλον βρίσκεται εδώ. Οι προετοιµασίες είναι πυρετώδεις, τα σχέδια βρίσκονται επί χάρτου, ενώ οι πρώτες δοκιµές αναµένονται κατά το ερχόµενο φθινόπωρο. Παράλληλα, οµάδα εργασίας µεταβαίνει στο Dachau της Γερµανίας για επιτόπια προετοιµασία του «ασανσέρ».

15 15

16 Χρονολογικές «ιαδροµές» Πρώτη γενιά µοντελισµού. Συµβατική κατασκευή µε γραµµές Maerklin µεταλλικού τύπου Μ-Gleis µε χειροκίνητες και ηλεκτρικές διακλαδώσεις και φωτοσινιάλα εύτερη γενιά µοντελισµού. Ηλεκτρονικές ρυθµίσεις διακλαδώσεων και φωτοσινιάλων µε τη βοήθεια ηλεκτρονικών κυκλωµάτων (Πύλες AND/OR) Τρίτη γενιά µοντελισµού. Ανάπτυξη και κατασκευή κωδικοποιητού και αποκωδικοποιητών για µηχανές, διακλαδώσεις και φωτοσινιάλα µε βάση το σύστηµα Εφαρµογή EDiTS. του συστήµατος EDiTS στην ηλεκτρονική ρύθµιση διακλαδώσεων και φωτοσινιάλων µέσω Η/Υ. Κατασκευή ενισχυτή Booster, µονάδας CPU, πλακετών κεντρικής διανοµής ηλεκτρικών σηµάτων µε βάση το σύστηµα EDiTS Τέταρτη γενιά µοντελισµού. Ανακαίνιση του συστήµατος EDiTS (Ιούνιος 2006). Ανάπτυξη και κατασκευή νέων φωτοσινιάλων επί της αρχής των SMD-LED (Φεβρουάριος 2003) Εύρεση χώρου 8τ.µ για την κατασκευή σιδηροδροµικού διοράµατος. 12/2003 Σενάρια και σκηνοθεσία. 1/2004 Ξυλουργικές εργασίες και µεταλλικές κατασκευές. 3/2004 Αγορά νέων γραµµών Maerklin τύπου C-Gleis. 6/2004 Α φάση επιφανειακή/υπόγεια κατασκευή σιδηροδροµικής χάραξης και δηµιουργίας διοράµατος µε τη βοήθεια του λογισµικού WinTrack v /2004 Χρήση λογισµικού RailRoad & Co v4.7 για την τηλεδιοίκηση συρµών, διακλαδώσεων, φωτοσινιάλων και προγραµµατισµός δροµολογίων. 1/2005 Τηλεδιοίκηση διακλαδώσεων και φωτοσινιάλων µε χρήση του συστήµατος EDiTS. Αυτοµατοποίηση µέσω Η/Υ. 4/2005 Τοποθέτηση κωδικοποιητού (Maerklin/HAG/Viessmann Decoder) στις ηλεκτροκίνητες µηχανές για πλήρη ψηφιακή τηλεδιοίκηση µέσω Η/Υ. 1/2006 Κίνηση συρµών µε χρήση του συστήµατος EDiTS. Αυτοµατοποίηση µέσω Η/Υ. 4/2006 Γενέθλια. 40 χρόνια Σιδηροδροµικός Μοντελισµός. 10/2006 Πλήρης τηλεδιοίκηση συρµών, διακλαδώσεων και φωτοσινιάλων µε το σύστηµα EDiTS µέσω Η/Υ Σχεδιάζοντας το µέλλον. 1/2007 Τοποθέτηση ενσύρµατης κάµερας για την παρακολούθηση της διέλευσης των συρµών σε σταθµούς. 2/2007 Εγκατάσταση ηχητικών εφφέ στις αφίξεις και αναχωρήσεις συρµών στους σταθµούς. 8/2007 Τοποθέτηση ασύρµατης µίνι κάµερας σε ηλεκτροκίνητη µηχανή για την παρακολούθηση της κίνησης του συρµού. 1/2008 Αντικατάσταση παλαιών µηχανών (µε ενσωµατωµένο Decoder) µε σύγχρονες µηχανές (τύπος µοτέρ high-efficiency-propulsion) και µε συµπληρωµατικές λειτουργίες (π.χ. φωτεινά και ηχητικά εφφέ). 2/2009 Επέκταση σιδηροδροµικής χάραξης σε υπέργεια κατασκευή 6/2010 Επέκταση και ολοκλήρωση του διοράµατος. ηµιοργία µοντελιστικής ιστοσελίδας 9/2010 Αντικατάσταση συστήµατος EDiTS µε νέο σύστηµα τηλεδικοίκησης. Χρήση νέου λογισµικού. Ανάπτυξη και κατασκευή Loklift για στάθµευση συρµών εκτός διοράµατος. 4/2011 Γενέθλια. 45 χρόνια Σιδηροδροµικός Μοντελισµός. 1/2013 Drive my Train. Ολοκληρωµένη Εφαρµογή για την οδήγηση των συρµών και από οποιονδήποτε χρήστη µέσω Internet