Στρατηγικές Μορφοποίησης: Ανάδυση, Προγραμματισμός, Συλλογικότητα

Transcript

1 Στρατηγικές Μορφοποίησης: Ανάδυση, Προγραμματισμός, Συλλογικότητα

2

3 ΔΠΜΣ / κατεύθυνση Α/ σχεδιασμός χώρος πολιτισμός τμήμα αρχιτεκτόνων, εμπ διπλωματική εργασία σπουδαστής: Χρήστος Χονδρός α.μ υπεύθυνος καθηγητής: Δημήτρης Παπαλεξόπουλος επιτροπή: Αθηνά Σταυρίδου, Γιώργος Παρμενίδης ακ. έτος , εξεταστική περίοδος Οκτωβρίου _1

4 _0 _ Περιεχόμενα _1 _ Εισαγωγή σελ. 5 _1.1 _ Ψηφιακή Μορφοποίηση σελ. 5 _1.2 _ Διατύπωση Υπόθεσης Εργασίας σελ. 9 _2 _ Ανάδυση _ Emergence: Morphogenetic Design Strategies, AD74/vol3/ May/June2004 _ Michael Hensel/ Achim Menges (επιμ.) _2.1 _ Εισαγωγή σελ. 13 _2.2 _ Μορφογένεση και τα μαθηματικά της ανάδυσης σελ. 14 _ Michael Weinstock _2.3 _ Η αναζήτηση της εξωτικής μορφής σελ. 18 _ Michael Hensel _2.4 _ Τυπολογία, Ύφος και Φυλλογένεση σελ. 22 _ Farshid Moussavi, Alejandro Zaera Polo, Emergence and Design Group _2.5 _ Fit Fabric: Μεταβλητότητα, Πλεονασμός, Διαφοροποίηση σελ. 24 _ Michael Weinstock, Achim Menges, Michael Hensel _2.6 _ Συνδυασμός παραγωγικών και γενετικών αλγόριθμων σελ. 28 ως λειτουργικά σχεδιαστικά εργαλεία _ Dr. Una-May O Reily, Martin Hemberg, Achim Menges _2.7 _ Mορφο-οικολογίες: Προσεγγίζοντας Σύνθετα Περιβάλλοντα σελ. 32 _ Achim Menges _2.8 _ Βιοδυναμική σελ. 38 _ George Geronimidis _2.9 _ Παρατηρήσεις σελ. 41 _3 _ Προγραμματισμός του Πολιτισμού _ Programming Cultures, Art and Architecture in the Age of Software, AD76/vol4/ July/August2006 _ Mike Silver (επιμ.) _3.1 _ Εισαγωγή σελ. 43 _3.2 _ Όταν ο κώδικας αποκτά σημασία σελ. 44 _ Ingeborg M Rocker _3.3 _ Διαδικασία/ Σχεδιασμός σελ. 49 _ CEB Reas _3.4 _ Μεταφυσική της Γενετικής Αρχιτεκτονικής και του Υπολογισμού σελ. 51 _ Karl Chu _3.5 _ Κατασκευάζοντας χωρίς σχέδια: Automason Ver 1.0 σελ. 54 _ Mike Silver _3.6 _ The Milgo Experiment σελ. 58 _ John Lobell (συνέντευξη με το Haresh Lalvani) _3.7 _ All-Over, Over-all: η biothing και η αναδυόμενη σύνθεση σελ. 62 _ Pia Ednie-Brown _3.8 _ Παρατηρήσεις σελ. 67 _2

5 _4 _ Συλλογική Νοημοσύνη στο Σχεδιασμό _ Collective Intelligence In Design, AD76/vol5/ September/October2006 _ Christopher Hight/ Chris Perry (επιμ.) _4.1 _ Εισαγωγή σελ. 69 _4.2 _ Κριτική πρακτική: Πρωτόκολλο για μια συγχωνευμένη τεχνολογία σελ. 71 _ Aaron Sprecher, Chandler Ahrens, Eran Neuman _4.3 _ Συσχετιζόμενες Πρακτικές στη Διαχείριση της Πολυπλοκότητας σελ. 75 _ Τοm Verebes _4.4 _ Σχεδιάζοντας κοινούς χώρους σελ. 78 _ Christopher Hight, Michael Hardt _4.5 _ Responsive Systems Appliance Architectures σελ. 80 _ Branden Hookway, Chris Perry _4.6 _Παράλληλη Επεξεργασία: Σχεδιασμός/ Πρακτική σελ. 84 _ David Erdman, Marcelyn Gow, Ulrika Karlsson, Chris Perry _4.7 _Μετά το BitTorrent: από τα Σκοτεινά (Darkness) σελ. 90 στα φυσικά Ελεύθερα (Native) Δεδομένα _ Anthony Burke _4.8 _ Υπολογιστική νοημοσύνη: Το Πλέγμα ως Μετα-Ανθρώπινο Δίκτυο σελ. 93 _ Philippe Morel _4.9 _ Παρατηρήσεις σελ. 96 _5 _ Επίλογος σελ. 99 _Βιβλιογραφία σελ. 104 _3

6 _1_ Εισαγωγή _4

7 _1.1_ Eισαγωγή Σε μια, συνεχώς διευρυνόμενη, μερίδα του σύγχρονου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού κηρύσσεται μια μετατόπιση της έμφασης, η οποία επιχειρεί συχνά να διατυπώνεται ως μια απομάκρυνση από την αφοσίωση σε θέματα διασαφήνισης και δημιουργίας μορφής με απόλυτους (και σε σχέση με το στυλ και την εμφάνιση) όρους, προς μια αρχιτεκτονική που αιτιολογείται και εκλογικεύεται με βάση την απόδοση και τη συμπεριφορά της (performance). Σε αυτή τη μεταπήδηση, δομικές, κατασκευαστικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές παράμετροι παρουσιάζονται, με αντικειμενικά θετική απόχρωση, ως οι επικρατέστεροι όροι συγκρότησης του σχεδιαστικού αποτελέσματος και εισάγονται από την αρχή στις διαδικασίες σχηματισμού του. Ο Neil Leach κατανοεί αυτή την κατάσταση «υπεροχής της απόδοσης έναντι της εμφάνισης» σαν μια απόπειρα υπερνίκησης της «σκηνογραφίας» του μεταμοντερνισμού και της αποδόμησης, τοποθετώντας την αρχιτεκτονική έρευνα σε ένα πιο αντικειμενικό (ταυτοχρόνως θεωρητικό και πρακτικό) πλαίσιο, όπου η δυναμική, συνεπής και αποδοτική χρήση των διατιθέμενων πόρων κυριαρχεί επί της παράδοσης της αισθητικής ικανοποίησης 1 και παράλληλα περιγράφει την πριμοδότηση της απόδοσης, στα πλαίσια της σχεδιαστικής διαδικασίας, με την έννοια της «μορφογένεσης» (morphogenesis) 2, προσανατολισμένη στην υλικότητα και την τεχνολογία. Ο όρος, προερχόμενος από της επιστήμες της βιολογίας, αναφέρεται στη λογική της παραγωγής μορφών και της δημιουργίας μοτίβων σε οργανισμούς, μέσα από διαδικασίες ανάπτυξης και διαφοροποίησης. Στους τομείς του σχεδιασμού εγκαλείται για την κατάδειξη μιας προσέγγισης, που, για το Leach, «αμφισβητεί την ηγεμονία «από πάνω προς τα κάτω» (top-down) διαδικασιών σχηματισμού μορφής (form-making), αντικαθιστώντας τη με μια «από κάτω προς τα πάνω» (bottom-up) λογική αναζήτησης μορφής (form-finding)». Λειτουργώντας εντός αυτού του είδους του μορφογενετικού παραδείγματος, οι σχεδιαστές υποστηρίζεται πως αντιμετωπίζονται, όχι σαν αυθεντίες που επιβάλλουν τις αποφάσεις τους (και που περιφερειακές (επικουρικές) ειδικότητες οφείλουν να συγκροτήσουν τις συνθήκες υλοποίησης του σχεδίου, με τη μέγιστη εγγύτητα και πιστότητα στην αρχική ποιητική σύλληψη του κύριου δημιουργού), αλλά ως «ελεγκτές (controllers) διαδικασιών, οι οποίες διευκολύνουν την ανάδυση επεξεργασιών «από κάτω προς τα πάνω» (bottom-up), που (εκείνες) αποδίδουν δομικούς- κατασκευαστικούς σχηματισμούς» 3. Η διαφορά έγκειται στη διατύπωση της αντιστροφής της κατεύθυνσης της ιδέας και της παραγωγής του σχεδιασμού, στην περιγραφή του αντικειμένου της αρχιτεκτονικής, πρωτογενώς, από τις έννοιες της διάπλασης, της διαρρύθμισης, της ανάπτυξης και του σχηματισμού (και τη σύνδεσή τους με την πληροφορία και τη συμπεριφορά 4 ), παρά από εκείνη της μορφής, η οποία θεωρείται πως βρίσκεται σε εξάρτηση από τις πρώτες. Όπως παρουσιάζεται μέσα από την επιστήμη της βιολογίας που «εμπνέει και καθοδηγεί» την αρχιτεκτονική έρευνα στον τομέα της βιομιμητικής, τη μελέτη και αναπαραγωγή φυσικών διαδικασιών η φύση λειτουργεί βασιζόμενη σε λογικές βελτιστοποίησης, παρέχοντας στο σχεδιασμό εργαλεία και μοντέλα για την αποδοτικότητα και τη δομική συγκρότηση («οργανισμών») 5. Τέτοιες παρατηρήσεις ταξινομούνται κάτω από τον όρο του 1. Μια αλλαγή κατεύθυνσης, που σε κάθε περίπτωση, δε θεωρεί (ακόμα) πλήρη ή καθολική, αφού η «συντηρητική εφαρμογή διακοσμητικών μοτίβων» στο δόγμα του μεταμοντερνισμού ή στην πιο προοδευτική, κατά τον ίδιο, στυλιστική λογική της αποδόμησης, εξακολουθεί να βρίσκει απήχηση και να συνιστά την επικρατούσα και διαδεδομένη μορφή πρακτικής. Βλ. Neil Leach, Digital Morphogenesis, Theoretical Meltdown, AD/vol79/January/February 2009, Luigi Prestinenza Puglisi (επιμ.), εκδ. Wiley, London 2009, σελ Βλ. την αντίθεση της (γενετικού χαρακτήρα) μορφοποίησης (σα λειτουργία ανάμιξης ανοίκειων στοιχείων, με τρόπους που αντικατοπτρίζουν μη αναμενόμενες ομοιότητες) και της (χειρουργικής λογικής) της συρραφής / συναρμογής (collage) (όπου η έμφαση στις διαφορές επιτυγχάνεται με την εννοιολογική αναβάπτιση του οικείου) στο λήμμα morphing, από το Marcos Novak, The Metapolis Dictionary of Advanced Architecture, Sussana Cross (co\ord.), εκδ. Actar, Barcelona 2003, σελ Μια μέθοδος που εισάγει τη συνέργεια των όμορων γνωστικών περιοχών εξαρχής στη σχεδιαστική διαδικασία (ιδιαίτερα στη διαμόρφωση μιας συνεργασίας, σύμφωνα με το ενδιαφέρον για καθοριστικές αρχές στατικής απόδοσης, αλλά σε ζητήματα περιβαλλοντικά, οικολογικά ή προγραμματικά) και την αναδίπλωση της αρχιτεκτονικής στις πειθαρχίες τους. Βλ. ό.π. σελ Εννοώντας, αρχιτεκτονικούς σχηματισμούς τοπία πληροφορίας, που ενημερώνονται περισσότερο από μια συνολική θεώρηση των αρχών απόδοσης, που προκύπτει από τη συμπεριφορά και τα χαρακτηριστικά του αντικειμένου και του υλικού σχηματισμού του, και λιγότερο από την ίδια τη μορφή. Ακόμα, επεκτείνοντας τη συζήτηση γύρω από τη μεθοδολογία, ο Leach αναφέρεται σε «ηθικές» διαστάσεις της λογικής της μορφογένεσης αναφορικά με την αποδοτικότητα (performativity) (μορφές που αποδίδουν στατικά, απαιτώντας μικρότερες ποσότητες υλικών και εμφανίζουν βελτιωμένη ενεργειακή συμπεριφορά, με μειωμένη κατανάλωση), με όρους «οικολογίας» και «βιωσιμότητας». 5. Μια γενεαλογία αρχιτεκτονικής που ενσωματώνει τέτοιες λογικές, μέσα από την παρατήρηση φυσικών συμπεριφορών και δυνάμεων και την αναλογική τους μοντελοποίηση, έχει σα σημεία αναφοράς τον Gaudi και το Frei Otto, ενώ διευρύνεται στα πλαίσια της μορφολογικής αναζήτησης, με τη σύγχρονη υπολογιστική μελέτη ελαφρών φυσικών δομών, όπως οι ιστοί των αραχνών και οι φυσαλίδες. Βλ. ό.π. σελ. 35. _5

8 Leach του (αναλογικής μορφής) «υλικού υπολογισμού» (material computation), περιγράφοντας προσπάθειες κατανόησης δομικής και στατικής συμπεριφοράς. Παράλληλα, αναγνωρίζει την βαρύνουσα σημασία που αποκτά ο «ψηφιακός υπολογισμός» (digital computation) και η ραγδαία εξέλιξή του, στην κατανόηση, τη μοντελοποίηση, το συντονισμό, την αναπαραγωγή και την εργαλειοποίηση διαδικασιών, μέχρι πρόσφατα εξαιρετικά πολύπλοκων, ασαφών και μη διαχειρίσιμων, ιδιαίτερα για την ένταξή τους σε παραγωγικές διαδικασίες. Παρά όλα αυτά, τονίζεται και η αφαίρεση που αναγκαία εισάγει, με την αναγωγή (και απλούστευση) του φυσικού κόσμου σε ένα πεπερασμένο σύνολο ψηφιακά υπολογίσιμων δεδομένων. Το κύριο εργαλείο άσκησης του σχεδιασμού, σε αυτό το σχήμα, εντοπίζεται στην ενσωματωμένη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών 6 και εκεί ο Leach διαπιστώνει ένα παράδοξο, στη διευθέτηση και την κατανόηση των υλικών ιδιοτήτων της αρχιτεκτονικής μέσα από τη διερεύνηση εντός ενός άυλου πεδίου ορισμού. Ο όρος της «ψηφιακής τεκτονικής» (digital tectonics) δηλώνει για εκείνον αυτή την κατάρρευση των ορίων μεταξύ του φυσικού κόσμου της υλικότητας και του άυλου κόσμου του ψηφιακού 7. Η μετατόπιση της έννοιας του σχεδιαστή (από δημιουργού σε ελεγκτή) και της (σχετικής) αντιμετώπισης του αντικειμένου (από αποτέλεσμα έμπνευσης, φαντασίας, (και κοινωνικής) ευαισθησίας σε φορέα και έκφραση διαδικασιών / τιμών παραμέτρων) συνδέεται και με την εξέλιξη της χρήσης των ψηφιακών μέσων στην αρχιτεκτονική, από μια επέκταση ή ένα σύνθετο (ακριβές και εκλεπτυσμένο) σχεδιαστικό εργαλείο, σε ένα οργανικό τμήμα της διαδικασίας του σχεδιασμού 8. Η γενεαλογία της ανάπτυξης της υπολογιστικής μεθοδολογίας στα πλαίσια της «ψηφιακής τεκτονικής» κατά τον Leach διακρίνεται σε δύο φάσεις 9. Αρχικά, την εφαρμογή της ως «μέσου ελέγχου και με αυτό τον τρόπο πιστοποίησης και υποστήριξης των αρχικών σχεδίων του αρχιτέκτονα», κάνοντάς τα υλοποιήσιμα, επιδιορθώνοντάς τα με μικρές επεμβάσεις σε αυτά ή παρέχοντας μια ακριβέστερη δομική και κατασκευαστική περιγραφή μιας ασαφώς διατυπωμένης αρχιτεκτονικής έννοιας. Η δεύτερη γενιά αποκαλύπτει, κατά το Leach, τις πραγματικές δυνατότητες στην επιρροή της βάσης του σχεδιασμού, ανοίγοντας ένα πεδίο δυνατοτήτων. Εκεί, ο σχεδιαστής «οργανώνει συγκεκριμένες, καθοριστικές συντεταγμένες και παραμέτρους, εκκινεί το πρόγραμμα, το οποίο στο «τέλος» σταθεροποιείται και αυτό-επιλύεται σε ένα δεδομένο σχηματισμό» 10. Τα υπολογιστικά 6. Από τη διαχείριση και χρήση προγραμμάτων για την παραγωγής μορφής (L-systems, κυτταρικά αυτόματα, γενετικοί αλγόριθμοι, συστήματα πολλαπλών παραγόντων (multi-agent)) μέχρι τον έλεγχο και την αξιολόγησή τους. 7. Ξεπερνώντας ακόμα την απολυτότητα της άποψης που είχε σχηματιστεί, πως η ψηφιακή τεχνολογία δημιουργούσε ένα τεχνολογικό περίβλημα γύρω από τα ανθρώπινα όντα, απομονώνοντάς τα από την απευθείας πρόσβαση στον κόσμo, αποφυσικοποιώντας τις ανθρώπινες σχέσεις. Παράλληλα, δημιουργεί νέους συσχετισμούς μεταξύ φύσης και πολιτισμού, στην περίπτωση αυτή τα αρχιτεκτονικά εργαλεία που συγκροτούνται είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της επαναδιατύπωσης της σχέσης, καθώς πλέον σκοπεύουν περισσότερο στην εξέλιξη από την αναπαράσταση, τον προγραμματισμό δυνάμεων, παρά μορφών. Στήνεται μια διαδικασία εντός ενός πολύπλοκου συστήματος, με τη μορφή να είναι σε ένα επίπεδο (στην πραγματικότητα βέβαια, στην τελική της φάση και σταθεροποίηση) απρόβλεπτη και να προκύπτει μέσα από συνθήκες αλληλεπίδρασης. Οι μορφές δεν προεπιλέγονται (στην ολότητά τους και επακριβώς από ένα υπάρχον δειγματολόγιο, μα ορίζονται συνθήκες εξέλιξης και ανάπτυξής τους). Η διάκριση μεταξύ φυσικού και πολιτισμικού / τεχνητού καταρρίπτεται, στο βαθμό που η μορφή ενεργοποιείται ως διαδικασία και μετατρέπεται σε ενεργό σχηματισμό. Μια λογική (με την εμπλοκή και της επεξεργασίας της πληροφορίας), που κατά επέκταση δημιουργεί την τάση κατανόησης του ίδιου του ανθρώπινου σώματος με τους όρους μοντελοποίησης των τεχνημάτων και των μηχανών. Βλ. και την αντίθεση virtual / neuro στο Thomas Markussen / Thomas Birch, Transforming Digital Architecture from Virtual to Neuro An Interview with Brian Massumi, πηγή: (τελευταία επίσκεψη 29/11/2010). 8. Για μια σύντομη γενεαλογία της παραγωγικής και δημιουργικής χρησιμοποίησης των ψηφιακών μέσων (ψηφιακά καθοδηγούμενος σχεδιασμός και κατασκευή) στην εποχή της πληροφορίας, ταξινόμησης σε μια ποικιλία από υπολογιστικές αρχιτεκτονικές αναφερόμενες σε υπολογιστικές διαδικασίες μορφολογικής προέλευσης και μεταμόρφωσης (την ψηφιακή μορφοποίηση) βλ. Branko Kolarevic, Digital Morphogenesis and Computational Architectures, Proceedings of the 4th Conference of Congreso Iberoamericano de Grafica Digital, SIGRADI Construindo (n)o Espaço Digital (Constructing the Digital Space), Rio de Janeiro (Brazil) September 2000, José Ripper Kοs/ Andréa Pessoa Borde/ Diana Rodriguez Barros (επιμ.), σελ , πηγή: content.pdf (τελευταία επίσκεψη 29/11/2010). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κοινή, στις λογικές ψηφιακής παραγωγής μορφής (μέθοδοι / τρόποι και μέσα / συσκευές / εργαλεία) που περιγράφονται, αναφορά στη σκόπιμη αναζήτηση της απροσδιοριστίας στη σχεδιαστική διαδικασία, ο αποδοχή του τυχαίου, η υποδοχή του σφάλματος και η μερική εγκατάλειψη της κυριαρχίας του σχεδιασμού (σε συνδυασμό και με την απουσία μια κατάλληλης διατυπωμένης αισθητικής θεωρίας). Πρόκειται (μεταξύ άλλων μαζί με την πολυπλοκότητα, το χάος) για πιο γενικευμένες θεωρητικές έννοιες αφορμές για τη στροφή της σχεδιαστικής στρατηγικής προς την αναζήτηση της μορφής (formfinding) και τελικά νομιμοποιούνται, σχηματοποιημένες εντός του. _1_ Εισαγωγή 9. Βλ. Neil Leach, Digital Morphogenesis, Theoretical Meltdown, AD/vol79/January/February 2009, Luigi Prestinenza Puglisi (επιμ.), εκδ. Wiley, London 2009,σελ Κάθε σχηματισμός είναι διαφορετικός, αλλά ανατρέχει σε μια κοινή λογική και διαδικασία (και προβληματοθεσία, διατυπωμένη με τη μορφή παραμέτρων και εύρους αποδεκτών τιμών), την οποία ο Leach ορίζει ως «από τη βάση προς την κορυφή» (bottom-up) μέθοδο. Αναφορά στο πρόγραμμα eifform της Kristina Shea, για την παραγωγή δομικών μορφών με μια στοχαστική μέθοδο, χρησιμοποιώντας διαδικασίες στατικής ισχυροποίησης των σχημάτων των μορφών. Μια περίπτωση εφαρμογής του, παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 4.2. Βλ. _6

9 μέσα, εκτός από προσθετική συσκευή, συνιστούν επομένως ένα εργαλείο βελτιστοποίησης και «αυστηρής» (και ουσιαστικής) αναζήτησης πιθανών επιλογών 11. Η εστίαση στην υπολογιστική μεθοδολογία και την ψηφιακή παραγωγή συμπορεύεται με μια γενικότερη μεταβολή στις θεωρητικές υποθέσεις, συγκροτώντας από κοινού τη στροφή που υποστηρίζεται στη σκέψη του Leach 12. Η άποψή του είναι πως στην αρχιτεκτονική «κυρίαρχη λογική σήμερα έχει γίνει εκείνη της τεχνολογίας και της συμπεριφοράς των υλικών». Στο έργο σχολιαστών της υλιστικής φιλοσοφίας του Gilles Deleuze, ιδιαίτερα του Manuel delanda και συγκεκριμένα στην ορολογία του τελευταίου, περί «νέου υλισμού» (new materialism), ο Leach διακρίνει την επέκταση του μαρξιστικού μοντέλου, πέρα από το οικονομικό πεδίο, σε ολόκληρη την πολιτιστική παραγωγή, διατηρώντας τη βασική θέση πως «η επιφάνεια είναι το αποτέλεσμα βαθύτερων, θεμελιωδών δυνάμεων». Η πολιτιστική παραγωγή δεν αντιμετωπίζεται με συμβολικούς και σημασιολογικούς όρους, εντός μιας συζήτησης για το νόημα και τη διερμήνευσή του, μα με όρους έκφρασης (δυνάμεων) μέσα από διαδικασίες υλοποίησης 13, όπου οι τομείς των οικονομικών, της μηχανικής 14 και της επιστήμης 15 επαναπροσδιορίζονται, στο πνεύμα της αναγνώρισης και της οικειοποίησης των γνωστικών αντικειμένων, που τους αντιστοιχούν 16. και Juedith Lueppi, Kristina Shea, the Hylomorphic Project, πηγή: B5CD4C381A.pdf (τελευταία επίσκεψη 29/11/2010). 11. Μια μέθοδος που είναι τελείως υποκειμενική και ασαφής στην «ψευτο-υπολογιστική λογική, που κυριαρχεί στη σύγχρονη πρακτική». Βλ. Neil Leach, Digital Morphogenesis, Theoretical Meltdown, AD/vol79/January/February 2009, Luigi Prestinenza Puglisi (επιμ.), εκδ. Wiley, London 2009,σελ από μια σειρά ρευμάτων ενδιαφέροντος που ασκούσαν επίδραση σε εκτεταμένες περιοχές της αρχιτεκτονικής, καθορίζοντας την εξέλιξή της κατά τις δεκαετίες του 70-90, τη θεωρία λογοτεχνίας, τη σημειολογία, τη λογική του δομισμού και του μετα-δομισμού, στην προσφυγή στην επιστημονική συζήτηση. Βλ. ό.π. σελ Βλ. Manuel delanda, Material Expressivity, πηγή: (τελευταία επίσκεψη 29/11/2010). 14. Μηχανικοί, σαν το Cecil Balmond στον οποίο ανήκει η φράση «η στατική ακρίβεια / ακαμψία / αυστηρότητα (rigour) είναι αρχιτεκτονική», από ένα δευτερεύοντα, υποστηρικτικό ρόλο στη διαδικασία της κατασκευής, αναβαθμίζονται, συνεισφέροντας από το πρώτο στάδιο του σχεδιασμού, αποκαλούμενοι από το Manuel delanda material philosophers. 15. Βλ. σαν αποτέλεσμα τη διάδοση στην αρχιτεκτονική, των θεωριών της ανάδυσης (Steven Johnson) και της πολυπλοκότητας που αναδύεται από σύνολα απλών κανόνων (Stephen Wolfram), τάσεων στο επίκεντρο των θέσεων που παρουσιάζονται στα κεφάλαια 2 και 3 αντίστοιχα. 16. Ένα ακόμα πεδίο που, για το Leach, αποκτά κυρίαρχη σημασία, αν και πρόκειται για ακόμα ένα μοντέλο βάθους (depth model), ασχολούμενοo με το νόημα, είναι εκείνο της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Αυτή τη φορά όμως, όχι στηριζόμενο σε αισθητικές ή στυλιστικές μετακυλήσεις, αλλά σε ζητήματα ηθικής, με την εφαρμογή των σφιχτών αρχών και πρακτικών της με νέους προκλητικούς τρόπους (σε σχέση και με την τροποποίηση των εννοιών υποκειμένου αντικειμένου, τη μεταξύ τους σχέση κατάλυσης, αλλά το ρόλο του δημιουργού). Στη συνέχεια γίνεται μια εξαιρετικά συνοπτική αναφορά, σε μια σειρά από έννοιες που επανέρχονται στη θεωρητική βάση της αντίληψης του σχεδιασμού, όπως παρουσιάζεται σε αυτή τη φάση. Πρώτη από αυτές, η δυνητικότητα, ως παραγωγή αποτελεσμάτων, που «βάζει σε σκληρή δοκιμασία την παραδεδομένη θεώρηση της πραγματικότητας», ενότητα χρόνου χωρίς ενότητα τόπου, με τη διασύνδεση και το συγχρονισμό να υποκαθιστούν τις ενότητες αυτές αντίστοιχα, διαμορφώνοντας την κοινωνική πραγματικότητα με τη μεγαλύτερη ένταση. Η αποτοπικοποίηση («η έξοδος από το «εδώ» και από το «αυτό εδώ») συναντάται σα μια «από τις βασιλικές οδούς της δυνητικοποίησης», κατά την εφαρμογή της τελευταίας, στην «εφευρετική αναγωγή μιας υπαρκτής «λύσης» σε μια προβληματική», για τη μετατροπή ενός αναγκαίου όρου, που είναι βαθιά ενεργός (actuel) σε μια τυχαία, μη αναγκαία μεταβλητή». Βλ. Pierre Levy, Δυνητική Πραγματικότητα, η Φιλοσοφία του Πολιτισμού και του Κυβερνοχώρου, εκδ. Κριτική, Αθήνα 2001, σελ και Gilles Deleuze, Difference and Repetition, εκδ. Columbia University Press, New York 1994, σελ (για συλλογισμούς γύρω από το τι είναι πρόβλημα/ερώτηση και απαντήσεις/λύσεις, γύρω από τη σημασία της προβληματοποίησης μιας δεδομένης γνώσης, το οποίο είναι το ζητούμενο στην δυνητικοποίηση) και Η διάδραση, στην προοπτική της δημιουργίας ενός περιβάλλοντος που προκαλεί αλλαγές που θεσπίζουν νέες μορφές εμπειρίας και πολλαπλασιασμού και μεταμόρφωσης της αντίληψης, συνιστά ένα από τα καταλυτικότερα στοιχεία της αρχιτεκτονικής έρευνας, εξαιτίας μιας σειράς λόγων, που αναλύει ο Saggio. Αρχικά, δείχνει τη σύνδεσή της με τα συστήματα επικοινωνίας και τη δυνατότητα δημιουργίας μεταφορών (σε πρώτη φάση πλοήγησης και στην συνέχεια συγκρότησης συστημάτων υπερ-σύνδεσης και υπερ-κειμενικότητας) που περιέχει. Επιπρόσθετα, λόγω του ότι τοποθετεί στο κέντρο το υποκείμενο, εξοπλισμένο με ικανότητες που έχουν στόχο την ποικιλία, τη δυνατότητα επανασχηματισμού και προσαρμογής στις ατομικές απαιτήσεις, και σε αντίθεση με την απόλυτη φύση του αντικειμένου, ως τυποποίηση και αναπαραγωγή. Τρίτον, ενσωματώνει το χαρακτηριστικό γνώρισμα των υπολογιστών, τη δυνατότητα σύστασης διασυνδεδεμένων, μεταβαλλόμενων και ανατροποποιούμενων μοντέλων πληροφορίας (διάδοσης και επεξεργασίας), ενώ τέλος, και κυριότερα ίσως, στη σχέση με το χρόνο και την ιδέα μια συνεχούς χωρικής διευθέτησης, που μεταβάλλει, τα έως σήμερα εδραιωμένα, χωρικά και χρονικά όρια. Η έννοια της διάδρασης διατρέχει τα ζητήματα της σχέσης της επικοινωνίας και υποκειμενικότητας επιλογών (συμβάλλοντας στην κριτική και πολιτική σύσταση της μοναδικότητας) και της δυνατότητας φαντασίας και σχεδιασμού πέρα από τις τρεις διαστάσεις, μέσα από διαδικασίες ασυνέχειας και μεταπήδησης. Βλ. Αntonino Saggio, Interactivity at the Centre of Avant-Garde Architectural Research, _7

10 Στο ρόλο που αποκτούν οι ψηφιακές τεχνολογίες στην αλλαγή παραδείγματος που σκιαγραφείται, προστίθεται η θέση της ανθρώπινης ικανότητας προσαρμογής σε οποιοδήποτε περιβάλλον και συνθήκες. Όσο αποξενωτικό και αλλοτριωτικό και αν είναι ένα περιβάλλον, μια τέτοια αίσθηση δε διαρκεί για πάντα. Η προσαρμοστικότητα έχει σαν αποτέλεσμα την ανθρώπινη αφομοίωση στον τεχνολογικό κόσμο έκθεσής της, τη δημιουργία μιας «μεταλλαγμένης γενιάς», κατά το Leach, που απορροφά τη δικτυωμένη, ρευστή λειτουργική οργάνωση του ψηφιακού στον τρόπο σκέψης της. Οι ψηφιακές τεχνολογίες μετατρέπονται, έτσι, σε κομμάτι του ορίζοντα της (ατομικής και συλλογικής) συνείδησης. Από την άλλη, υποστηρίζουν με τις δυνατότητες, που περιλαμβάνουν για την ανάδειξη μιας «τυπικής γλώσσας» (formal language) 17, λειτουργώντας ως το σύνολο ενός πολιτισμού στηριγμένου στην αποδοτικότητα. Σε αυτόν, το κεντρικό ερώτημα αφορά στον τρόπο παραγωγής και υλοποίησης σχεδίων που αποδίδουν εμπράκτως. Η ψηφιακή μοντελοποίηση, σε συνέχεια της προηγούμενης αναφοράς για τον αναλογικό και τον ψηφιακό υπολογισμό, παρέχει εξελιγμένες μεθόδους μοντελοποίησης και ελέγχου της συμπεριφοράς, όμως πέρα από αυτό, και τη δυνατότητα εισαγωγής παραμέτρων απόδοσης αυτούσια στη σχεδιαστική διαδικασία 18 (για παράδειγμα, εισαγόμενες με τη συγγραφή του κώδικα για / ως την παραγωγή του σχεδιαστικού αποτελέσματος). Σχολιάζοντας ένα ακόμα σημείο, και σε σχέση με τη διαμάχη γύρω από τη σχέση αχρήστευσης του ανθρώπινου παράγοντα (και σχεδιαστή εν προκειμένω) από τον υπολογιστή και την κυριαρχία του μέσου, ισχυρίζεται πως οι αναπτυσσόμενες τεχνικές επιδιώκουν ακριβώς το αντίθετο. Είτε ως υποβοηθητική τεχνική οπτικοποίησης, είτε ως προσομοίωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, οι υπολογιστές είναι απλούστατα ικανοί να μοντελοποιούν τα σχέδια με μεγαλύτερη ακρίβεια 19. Προτείνεται από το Leach μια θεώρηση της τεχνολογίας, με όρους δυνητικής πρόσθεσης στις ανθρώπινες λειτουργίες, μια επέκταση, η οποία δε διαθέτει εκ των προτέρων θετική ή αρνητική χροιά 20. Η αποδοχή (του αυτονόητου, όσο εξελίσσονται τα μέσα 4d space, Interactive Architecture, AD/vol75/ January/February 2005, Lucy Bullivant (επιμ.), εκδ. Wiley, London 2005, σελ Η τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται σε υπολογιστικά συστήματα, μοντελοποιημένα σύμφωνα με τον εγκέφαλο, και αντιμετωπιζόμενα με όρους εξελισσόμενων βιολογικών οργανισμών. Καθοδηγούμενα, όχι από top-down διαδικασίες, αλλά από bottom up συνδέσεις (με εγγενείς δυνατότητες εκμάθησης), κατά το πρότυπο των νευρώνων. Με τρόπο ώστε τα συστήματα αυτά να μην συμπεριφέρονται με τρόπους προβλέψιμους και ντετερμινιστικούς και η ευφυΐα να μην αναδύεται από στέρεους κανόνες, αλλά από την εμπειρία και «ομιχλώδεις», ασαφείς διαδικασίες. Σχηματίζεται έτσι μια πρόταση «διάλυσης των ορίων και των διακρίσεων μεταξύ φυσικού και τεχνητού, πραγματικού και προσομοιωμένου». Βλ. Vicente Guallart, λήμμα AI, Artificial Intelligence, The Metapolis Dictionary of Advanced Architecture, Sussana Cross (coord.), εκδ. Actar, Barcelona 2003, σελ. 42. Οι γενετικοί αλγόριθμοι (δεν πρόκειται τόσο για θεωρητική έννοια, μα για ένα προσαρμοστικό εργαλείο/ διαδικασία μορφολογικής αναζήτησης της εξελικτικής (evolutionary) αρχιτεκτονικής (μοντελοποίηση της εσωτερικής λογικής, παρά της εξωτερικής μορφής και οπτικοποίηση μη προβλέψιμων εξαρχής δυνατοτήτων), που όμως σχηματοποιεί με χαρακτηριστικό τρόπο τη λογική της εξέλιξης και της επιλογής που διατρέχει την πλειοψηφία των μέσων) έχουν σαν κύριο χαρακτηριστικό μια δομή, αντίστοιχη των βιολογικών χρωμοσωμάτων, στην οποία εφαρμόζονται κανόνες αναπαραγωγής, γονιδιακής ανάμιξης και μετάλλαξης. Εντός τους, κωδικοποιούνται παράμετροι και οι τιμές τους αλλάζουν (αντιστοιχώντας σε συγκεκριμένα μέλη των πληθυσμών των «οργανισμών») κατά την παραγωγική διαδικασία, την εκτέλεση του αλγόριθμου. Ολοένα και πιο βελτιστοποιημένες λύσεις παράγονται μέσα από αυξητικές αμφίδρομες αλλαγές (σύμφωνα με κριτήρια που εξαρχής ή σταδιακά καθιερώνονται) στην αλληλουχία των γενιών των «οργανισμών», μέχρι την επιλογή του πιο προνομιούχου και ικανού για «επιβίωση» ατόμου. Εξετάζοντας, σε θεωρητικό επίπεδο, τη μορφογένεση, σε αναφορά με την πληθυσμιακή («ο πληθυσμός, και όχι το άτομο, η μήτρα για την παραγωγή της μορφής»), την εντατική («οι διαφορές της έντασης είναι παραγωγικές διαφορές, αφού οδηγούν διαδικασίες, στις οποίες παράγεται η ανομοιότητα των πραγματικών μορφών») και την τοπολογική («η μορφή του τελικού προϊόντος έχει συγκεκριμένα μεγέθη, εμβαδά και όγκους, ενώ το σωματικό σχέδιο δεν μπορεί να οριστεί σε αυτά τα πλαίσια, αλλά πρέπει να είναι αρκετά αφηρημένο, ώστε να είναι συμβατό με χιλιάδες συνδυασμούς αυτών των εκτεταμένων ποσοτήτων») σκέψη. Βλ. Manuel delanda, o Deleuze και η Χρήση του Γενετικού Αλγόριθμου στην Αρχιτεκτονική, στο {+αθρ(0)ίσεις / syn_athr(0)isis}, Γιώτα Αδηλενίδου/ Σοφία Βυζοβίτη (επιμ.), εκδ. Τ.Ε.Ε/ Τ.Κ.Μ., Θεσσαλονίκη σελ και Manuel delanda, Space: Extensive and Intensive, Actual and Virtual, στο Deleuze and Space, Ian Buchanan, Gregg Lambert (επιμ.), εκδ. Edinburgh University Press, Edinburgh 2005, σελ Σε αυτές θα μπορούσαν να προστεθούν ακόμα οι έννοιες της απροσδιοριστίας, της τυχαιότητας, του χάους και του σφάλματος, σημεία εκκίνησης της σκέψης που οδηγεί σε αυτού του τύπου τους προβληματισμούς, και επιστρέφει πίσω σε αυτές. Βλ. και υποσημ Όπως καθορίζονται μέσα από τις λειτουργίες συγκεκριμένων λογισμικών, αλλά και τις ικανότητές τους ως συσκευές αναζήτησης και εργαλεία βελτιστοποίησης. 18. Κάτι που και πάλι αντιμετωπίζεται όχι ως εξέλιξη, αλλά ως κριτική στο μεταμοντέρνο / αποδομητικό μορφολογικό σχηματισμό, εκλαμβανόμενο σα δυνατότητα ανάδειξης της διαδικασίας και όχι της αναπαράστασης ή της εμφάνισης. _1_ Εισαγωγή 19. Συστήματα πολλαπλών παραγόντων, για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αναδυόμενων ατραπών σε μια διαδικασία «από κάτω προς τα πάνω» (bottom-up), που αντιπαραβάλλεται στην επίθεση «από πάνω προς τα κάτω» (top-down), που ακόμα σε μεγάλο βαθμό συνδυάζεται με τις εφαρμογές ψηφιακής σχεδίασης. 20. Σχετικά με την αντίθεση τόσο στο «ανάθεμα» της μηχανής, την υπευθυνότητα ενός υποκειμένου, όσο και την θεώρησή της ως «ουδέτερο αντικείμενο», με βάση την αντίληψή της ως ευρισκόμενη «στο σταυροδρόμι της απόλυτης φυσικής αδράνειάς της (ως nothingness) και της εμπραγμάτωσης του συλλογικού υποκειμένου» και την αναζήτηση των «διευθετήσεων που να επιτρέπουν τη συνύπαρξη _8

11 διάδρασης, καθώς στη διασύνδεσή τους εντοπίζεται το χάσμα και αρθρώνεται η κριτική) της ενσωμάτωσης της τεχνολογίας, καταργεί τη διάσταση διάκρισης μεταξύ ανθρώπινου και τεχνολογικού παράγοντα 21. Στην ουσία, τα θέματα που εγείρονται, εισέρχονται, πέρα από τις ψηφιακές τεχνολογίες, οι οποίες συνεισφέρουν στην αποσαφήνιση και τη συνειδητοποίησή τους, στα εδάφη της σχέσης του ανθρώπου με αυτό που τον περιβάλλει (εντός και εκτός, περιβάλλον, επιθυμία, πληροφορία, επικοινωνία, μηχανισμοί εξουσίας και κυριαρχίας) και με την υιοθέτηση εναλλακτικών θεωρητικών μοντέλων για την κατανόηση αυτής της σχέσης. Ένα από αυτά που χρησιμοποιεί ο Leach στηρίζεται στην έννοια του «γίγνεσθαι» (becoming) του Deleuze. Πάνω στο επανερχόμενο παράδειγμα της προσαρμογής της σφήκας στην ορχιδέα, την απόλυτη ενσωμάτωση του ενός στοιχείου στο άλλο, την εισαγωγή τους σε μια διαδικασία «αμφίδρομου γίγνεσθαι» αναπτύσσεται η μεταβατικότητα και η απαίτηση μεταλλαγής στη σύγχρονη συνθήκη της ύπαρξης. Το μοντέλο του «ανήκειν» αντιστοιχεί στη θεωρία της Judith Butler 22 για την απόδοση (performance) της ίδιας της ταυτότητας και τον τρόπο με τον οποίο η αρχιτεκτονική αποτελεί ένα είδος σκηνικού για αυτού του είδους την παράσταση, που πυκνώνει με συνδέσεις, κοινωνικές προσμίξεις και μνήμες, μέσα από τις διαδικασίες που διαδραματίζονται εκεί. Η ένταξη επιτυγχάνεται με μια σειρά από επαναληπτικές τελετουργικές κινήσεις και διαδικασίες, ενσωματωμένες/ σωματοποιημένες αναμνήσεις και τη δημιουργία προσωρινών (χωρικών) συνδέσεων και προσηλώσεων. Οι συνδέσεις με το χώρο είναι πρόσκαιρες και στρατηγικές, και κατά κύριο λόγο, δεν αναφέρονται σε σταθερούς και μόνιμους ορισμούς του, μα σε κατάλληλες, όσο και παροδικές, αντιστοιχίσεις και διευθετήσεις του. Οργανώνουν έτσι πολλαπλές χωρικές καταστάσεις, επιτρέποντας τη συνύπαρξη, τη διασύνδεση και την κοινή λειτουργία ενός πλήθους χωρικών ταυτοποιήσεων. _1.2_ Διατύπωση Υπόθεσης Η άποψη που διατυπώνεται στα παραπάνω υποδεικνύει την αποδοχή μιας θέσης, που αναγγέλει μια αλλαγή παραδείγματος και μια γενικευμένη στροφή στον τρόπο αντίληψης του σχεδιασμού, η οποία θεμελιώνεται σε ερευνητικό επίπεδο και σταδιακά επεκτείνεται σε περιοχές πρακτικής εφαρμογής. Όμως, η βεβαιότητα της παραδειγματικής αλλαγής δεν είναι αυταπόδεικτη, σε ένα μεγάλο βαθμό, φαίνεται πως προϋπάρχουσες δομές, με τον τρόπο που συγκροτούν και το σχεδιασμό (τεχνικά και κοινωνικά) έχουν την ικανότητα να προσαρμόσουν τον εαυτό τους, αναδιπλώνοντας τις αναδυόμενες μεταβολές στο εσωτερικό τους και διατηρώντας τα χαρακτηριστικά διάρθρωσής τους, παραμένοντας προσκολλημένες σε ό,τι ήδη αντιπροσωπεύουν 23. Η περιγραφόμενη κατάσταση, η οποία μέσα από την εμφάνιση, καθιέρωση και εμπέδωση της χρήσης ψηφιακών και πληροφοριακών τεχνικών, πλέον τεκμηριωμένων θεωρητικά και, κυρίως, δοκιμασμένων πρακτικά (όλο και πιο διαδεδομένων), ορθώνεται με νέες απαιτήσεις. Η απόλυτη σχεδιαστική ελευθερία, συνυπάρχοντας με την ιδέα περί της ουδέτερης στάσης απέναντι στη μορφή 24, ωθεί το σχεδιασμό σε άκρα, χωρίς όμως να των εστιών αυτοποιητικής εμμονής και της ανάπτυξης αλλοποιητικών / ετερογενών διαφοροποιήσεων» βλ. Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, Ψηφιακός Τοπικισμός, εκδ. Libro, Αθήνα 2008, σελ σχολιάζοντας στον ταυτόχρονο «αυτό-ετερο/προσδιορισμό». «το στιγμιαίο είναι ως στιγμιαία σύλληψη της πολυπλοκότητας που κατοικείται από όλων των ειδών τις δυνατότητες» και τη μορφή ως «σύμπτωμα της ισορροπίας δυνάμεων επί του πεδίου», αναφερόμενος στο Felix Guattari, On Machines, Complexity, JPVA, No6, 1995, Αndrew Benjamin (επιμ.), σελ πηγή: (τελευταία επίσκεψη 29/11/2010). 21. Ο Leach σκιαγραφεί μια κατά κάποιο τρόπο ασυνείδητη χρήση της τεχνολογίας και δράσης «μέσω αυτής», συγκρίνοντάς τη με τον τρόπο που γράφει ή οδηγεί κανείς («μέσω των αυτοκινήτων», εκτελώντας κατά τη διαδικασία της οδήγησης μια σειρά από μεμονωμένες ενέργειες, όχι με πλήρως συνειδητό τρόπο). 22. Bλ. Judith Butler, Revisiting Bodies and Pleasures, Performativity and Belonging, Vikki Bell (επιμ.), εκδ. SAGE Publications Ltd., London 1999, σελ Παραπέμποντας συγχρόνως και στην έννοια της διάδρασης. 23. Παρατίθεται μια σειρά από (ρητορικά) ερωτήματα, εκφρασμένα με έναν τρόπο που προσπαθεί με απλουστεύσεις και συμπυκνώσεις να αποσαφηνίσει τη σύσταση του περιβάλλοντος, που δομεί τον πυρήνα των αναζητήσεων της έρευνας και τον τρόπο προσέγγισης των ζητημάτων και της διατύπωσής τους: Τι σημαίνει ο σχεδιασμός; / Πώς, πότε και μέχρι ποιο σημείο σχεδιάζει κανείς; / Τι είναι τώρα πια ένα αντικείμενο σχεδιασμού; Υφίσταται αυτή ακόμα η έννοια του αντικειμένου, ή για να απαντηθεί η προηγούμενη ερώτηση οφείλει να διερευνηθεί σε πρώτη φάση αυτή, σε συνδυασμό με εκείνη του υποκειμένου; / Τι κάνει ένα (έστω αυτού του νέου τύπου) αντικείμενο να είναι σχεδιασμένο; / Υπάρχει η δυνατότητα της μη σχεδίασης; / Ποιος είναι ο ρόλος του σχεδιαστή; Υπάρχει πλέον ανάγκη για έναν τέτοιο ρόλο; Πώς τον διαχειρίζεται και πώς μεταβάλει, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθεί: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του υποκειμένου σχεδιαστής; 24. Ή ακόμα και της εγκατάλειψης (ή της άρνησής) της. Βλ. και τη σύνδεση της «αδιαφορίας» με μια άποψη «φυσικότητας» στην αναγωγή στο Roland Barthes, στο Jean Attali, Dominique Gonzales-Foerster, the Zero Degree of Architecture, L Architecture d Aujourd hui, τεύχος 336: Indifference/September/October2001, σελ _9

12 θεμελιώνεται με βεβαιότητα μια κατάσταση εγκατάλειψης παλαιότερων σχεδιαστικών λογικών. Μια κατάσταση, που την ίδια στιγμή παρουσιάζει χαρακτηριστικά ελευθερίας και καταναγκασμού, αποδέσμευσης και εξάρτησης, επικοινωνίας και απομόνωσης, εξέγερσης και οπισθοχώρησης, κοινωνικοποίησης και εξατομίκευσης, απώλειας της ταυτότητας και συνεχούς απόδοσης νέων, μα προσωρινών, μια ρευστή συνθήκη μεταβαλλόμενης πολλαπλότητας, ένα δυναμικό πεδίο δυνητικοποίησης, βασισμένο στην κυριαρχία βίαιων όσο και ελπιδοφόρων εικόνων. Αυτός ακριβώς ο μετεωρισμός μετατρέπει την αβεβαιότητα στην μόνη σίγουρα αναγνωρίσιμη συνθήκη. Προερχόμενη μέσα από μια τέτοια σκέψη, η σχεδιαστική δημιουργία επιχειρείται να διατυπωθεί ως δυναμική, ενεργητική διαδικασία, φιλτραρισμένη μέσα από τον ορισμό ενός ερμηνευτικού, ταξινομητικού συστήματος μορφολόγησης και απόδοσης χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων στο αντικείμενο, σύστημα το οποίο οργανώνεται με τη μορφή αναλυτικής γραμματικής (καθορισμός των επιμέρους στοιχείων) και ενός αναλυτικού συντακτικού (προσδιορισμός των σχέσεων μεταξύ των μεμονωμένων στοιχείων). Η κατανόηση της δομής του και του τρόπου λειτουργίας του συστήματος, ως στοιχείου οργάνωσης, οδηγεί στην κριτική (με ορίζοντα την αποδόμηση) του τρόπου λήψης ενός ευρύτερου συνόλου αποφάσεων, στο οποίο εντάσσεται, και το οποίο διαθέτει την ικανότητα μονομερώς να θέτει τις παραμέτρους και αποδίδει τιμές σε αυτές. Ο τρόπος της κατανόησης είναι ο μηχανισμός, που θα καταστήσει τη μέθοδο λειτουργίας του συστήματος αντιληπτή. Η τεκμηρίωση της υπόθεσης πως οι κατηγορίες οργάνωσης και κατάταξης των αντικειμένων ως τιμές (που ανήκουν σε ένα κλειστό διάστημα εύρους αποδοχής) που αποδίδονται σε, με ακρίβεια και σαφήνεια επιλεγμένες, παραμέτρους, και δηλώνονται μέσα από ένα συστημικό μοντέλο 25, συνδέεται ως συνειδητοποίηση μιας δρόμου, ο οποίος οδηγεί σε ακραίες τιμές, με την αποσαφήνιση της νοηματοδότησης του παραγόμενου αποτελέσματος, κάνοντας το ειλικρινέστερο και πιο διαχειρίσιμο ως επιχείρημα και νοηματικό εκπρόσωπο στο χρήστη του. Προτείνεται η εξέταση τριών περιπτώσεων διαδικασιών μορφοποίησης (σε τελική ανάλυση) με χρήση ψηφιακών τεχνολογιών, που ενώ αναφέρονται σε κοινά, κατά βάση εργαλεία, και αντιμετωπίζουν το μετασχηματισμό του αρχιτεκτονικού αντικειμένου και του πεδίου της πρακτικής, διαφέρουν ως προς τους όρους που αυτό πραγματοποιείται. Γίνεται μια υπόθεση, για την αλλαγή στο επίπεδο της οργάνωσης της γνωστικής περιοχής της αρχιτεκτονικής. Δεδομένα για αυτή την αλλαγή θεωρούνται η υπονόμευση της μονιμότητας, της σταθερότητας και της οντολογικής ακαμψίας του αντικειμένου, η αλλαγή της θεώρησης της δράσης του χρήστη και των επιπτώσεών της, η συνεχής ανατροφοδότηση δυνητικού και εν ενεργεία υπαρκτού, η συνεχής θέση νέων ερωτημάτων και απαντήσεων, ενώ κεντρικό ρόλο αποκτά «η μετατόπιση από την έννοια της ταυτότητας (σε σχέση με τη διαφορά) προς αυτή της μοναδικότητας (σε σχέση με την κοινότητα), με κατεύθυνση την παραγωγή κοινών τόπων», όπως προτείνεται από τον Δημήτρη Παπαλεξόπουλο 26. Συνοπτικά, στα πλαίσια της υπόθεσης εργασίας, διακρίνονται οι ακόλουθες τάσεις, οι οποίες παρά όλα αυτά δε συγκροτούνται ανεξάρτητα η μία από την άλλη. Αντίθετα, συνυπάρχουν, συμμετέχουν ταυτόχρονα, ενεργώντας συμπληρωματικά στις διαδικασίες σχεδιασμού και υλοποίησης, μάλλον με κυμαινόμενη ποσόστωση και επικράτηση μιας εκ των τριών, σε ξεχωριστές περιπτώσεις εφαρμογής, κάτι που όμως δεν είναι πάντα προφανές ή ανιχνεύσιμο. Επομένως, εντοπίζονται: μια επιμονή στην παραγωγή του αντικείμενου ως στόχο (ακόμα και αν αυτό θεωρείται αποσταθεροποιημένο και η μεταβολή και η προσαρμοστικότητα αναζητούνται ως εγγενή χαρακτηριστικά του), στην ανάπτυξη μια θεμελιωμένης και μη αμφισβητήσιμης προσέγγισης στο σχεδιασμό του, μέσω της μαθηματικής προσέγγισης βιολογικών προτύπων, μια αναθεώρηση του ρόλου (της μορφής) του σχεδιαστή ως αυθεντίας, με ενσωμάτωση νέων χαρακτηριστικών, ιδιοτήτων και γνώσεων, που από τη μία οδηγεί σε (ή συντηρεί καθιερωμένες και θεσπισμένες) λογικές σχεδιασμού και οργάνωσης «από τα πάνω προς τα κάτω», σε μια ολιστική προσέγγιση, από την άλλη εμπλέκεται όλο και περισσότερο με μια απομόνωση και μια ανάπτυξη ιδιαίτερων, συγκεκριμένων, μα εναλλάξιμων μορφολογικών ειδών/ πληθυσμών, _1_ Εισαγωγή 25. Που οργανώνεται πάνω στη διαδικασία και παρέχεται στις ταξινομητικές κατασκευές της εξουσίας. Η έκφραση μηχανισμών κυριαρχίας μέσα από τις δομές και τα τεχνήματα εξακολουθεί να υφίσταται, εκτός από τα ιεραρχικά μοντέλα, ακόμα και σε εκείνα οριζόντιας διεύθυνσης, τα οποία αναγκάζεται να οικειοποιηθεί για τη διατήρησή της (προσομοιάζοντας στην (αυτό)οργάνωση των μηχανισμών ανατροπής τους, επιχειρώντας να τους ακυρώσει και να τους εγκλωβίσει). Από την επιβολή και την επεξεργασία του είδους της μορφής, ο έλεγχος της παραγωγής της διαχέεται (και σχεδόν εξαφανίζεται) στη διαδικασία συγκρότησης των πληθυσμών αντικειμένων, πανταχού παρών, μα εμφατικά ασκούμενος (και καθαρότερα εντοπισμένος) στο στάδιο της απόφασης (κατά τον καθορισμό παραμέτρων / φάσματος αποδεκτών τιμών, ή αλλιώς στη δημιουργία των κανόνων της γλώσσας της σχεδιαστικής διαδικασίας) και στο στάδιο της επιλογής (στην παύση της διαδικασίας εξέλιξης της ανάπτυξης σε συγκεκριμένο σημείο). Από μια ηγεμονία που συλλαμβάνεται και επιβάλλεται μέσα από την εμφάνιση και την αποδοχή, μια συνθήκη που φτάνει μέχρι και τη σχέση με τους όρους της μαζικής επικοινωνίας και κατανάλωσης, σε μια, καμουφλαρισμένη, αλλά σκληρότερη (βιοπολιτική) εκδοχή της, που φροντίζει να αναπαράγεται και από την ενεργή συμμετοχή των εξουσιαζόμενων, εισχωρώντας στη μοριακή κλίμακα, στο βάθος των πράξεων και της ύπαρξής τους. 26. Βλ. Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, Ψηφιακός Τοπικισμός, εκδ. Libro, Αθήνα 2008, σελ _10

13 μια στροφή προς το άνοιγμα του πεδίου του επαγγέλματος προς την υιοθέτηση νέων οργανώσεων, που προέρχονται από τις δυνατότητες διασύνδεσης, επικοινωνίας και κυκλοφορίας της πληροφορίας. Εκεί, σε μια πρώτη φάση, η αρχιτεκτονική μορφή ίσως τελικά έχει τη δυνατότητα να οπισθοχωρεί προς όφελος της εμφάνισης μιας νέας μορφής, της συλλογικότητας. Σαν ενδεχόμενη περίπτωση αναγνώρισης των τάσεων αυτών στο σχεδιασμό επιλέγεται η επιλεκτική παρουσίαση άρθρων από τρία τεύχη-αφιερώματα του περιοδικού AD 27 : Emergence, Morphogenetic Design Strategies / Programming Cultures: Art and Architecture in the Age of Software / Collective Intelligence in Design. Η περίοδος που δημοσιεύονται τα συγκεκριμένα τεύχη, στα μέσα της τελευταίας δεκαετίας, την περίοδο , συμπίπτει με μια φάση συγκεκριμενοποίησης των αναζητήσεων σε σχέση με την ένταξη και το χαρακτήρα των ψηφιακών τεχνολογιών στις διαδικασίες σχεδιασμού. Σε εκείνη τη φάση μοιάζει να ολοκληρώνεται μια φάση μετασχηματισμού της αρχιτεκτονικής πρακτικής, σαν την κορυφή της καμπύλης μιας συνάρτησης, με την ενσωμάτωση της λογικής που συνοδεύουν τις τεχνικές αυτές σε υφιστάμενες οργανωτικές (ευρύτερου κοινωνικού και πολιτικού περιεχομένου) δομές. Οι σχεδιαστές παρουσιάζονται εξοικειωμένοι με την αντίληψη των πρόσθετων χαρακτηριστικών που νομιμοποιούν το δικό τους ρόλο (ή ακόμα και τον ισχυροποιούν εκ νέου), αλλά και της σημασίας των γνωρισμάτων και των ιδιοτήτων που οφείλουν να περιληφθούν εντός του παραμετρικά ή αλγοριθμικά μεταβαλλόμενου εξελισσόμενου αντικειμένου πληθυσμού - διαδικασίας και οι κραδασμοί που προκύπτουν απορροφούνται σχετικά ομαλά, προσαρμόζοντας την πρακτική, σύμφωνα με τις έννοιες της διάδρασης, της συνεργατικότητας και της υιοθέτησης γνώσης από περιφερειακές επιστημονικές περιοχές, χωρίς να επέρχονται οι σαρωτικές αλλαγές που προμηνύονταν. Αυτή η διαδικασία εντοπίζεται πιο ξεκάθαρα να διατρέχει τα δύο πρώτα τεύχη της παρουσίασης και η παγίωσή της, εξασφαλισμένη πλέον, λειτουργεί, συναρμολογώντας νέες στυλιστικές εκφραστικές τάσεις, που παρουσιάζονται, λόγω της ποικιλομορφίας, της ιδιαιτερότητας και της συμπεριφοράς τους, να διαθέτουν συγκριτικά πλεονεκτήματα (σε σχέση με σύγχρονές τους, αλλά δυναμικά και με οποιαδήποτε άλλη, καθώς είναι ικανές να συμπεριλάβουν, να αποδώσουν και να υλοποιήσουν (μορφολογικά) τα πάντα). Την ίδια στιγμή, σχηματίζεται ένα νέο πεδίο έρευνας, το οποίο εντατικοποιείται το διάστημα που μεσολαβεί μέχρι αυτή τη στιγμή και αφορά στη συλλογική νοημοσύνη, την αμοιβαία, αμφίπλευρη διάνοιξη του πεδίου (και από τη μεριά της αρχιτεκτονικής), προσεγγίζοντας τον ορίζοντα μιας συλλογικής εξατομίκευσης 28, αποτελούμενης από διασυνδεδεμένες μοναδικότητες σε (πολιτική) επικοινωνία, που περιγράφει μια σχέση μεταξύ τους, μέσα από τη διάδραση με τα αντικείμενα. Ψήγματα αυτής της κατεύθυνσης ανιχνεύονται στο τρίτο τεύχος της παρουσίασης, ενώ στο τελευταίο μέρος επιχειρείται μια σύνδεση (πάνω σε ανοίγματα «θεωρητικών» προβληματισμών») με την ενδιάμεση εξέλιξή της σκέψης της, μέχρι τη χρονική στιγμή σύνταξης της εργασίας. 27. Για μια πρόταση συγκριτικής ανάγνωσης των δύο τελευταίων τευχών, στον άξονα της παράλληλης εξέτασης της ανάπτυξης συστημάτων παραμετρικού σχεδιασμού και συστημάτων συλλογικής νοημοσύνης (με το «ανοικτό τοπικό», με αναφορά στο «σχεδιασμό κάθε τοπικής επέμβασης και αναζήτησης στο εσωτερικό της περιοχές και χαρακτηριστικά μεταβλητότητας, που επιτρέπουν τη διασύνδεση με άλλες τοπικότητες» και το «διασυνδεδεμένο αστικό», με αναφορά στο «σμήνος των μικρο-αρχιτεκτονικών εντός του αστικού ιστού που συνδυάζονται μεταξύ τους και ταυτόχρονα αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους» να αποτελούν τα αντίστοιχά τους πεδία) βλ. Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, Ψηφιακός Τοπικισμός, εκδ. Libro, Αθήνα 2008, σελ Με τον τρόπο συγκρότησης του πολιτικού σώματος, στην ανάλυση της αντικειμενικής αλληλεγγύης μεταξύ φυσικών, όχι απολύτως όμοιων, ατόμων εντός ενός πλήθους, συνώνυμου των ανταλλαγών και της ελεύθερης επικοινωνίας μεταξύ μη αλληλοαναγόμενων ατομικοτήτων. Βλ. Etienne Balibar, Ο Σπινόζα και η Πολιτική, εκδ. Εστία, Αθήνα 2002, σελ Αλλά και τον «προσδιορισμό του τρόπου ύπαρξης των υποκειμένων (με σχέσεις που οργανώνονται γύρω από αντικείμενα καταλύτες της συλλογικότητας), που θεωρούνται έτσι μερικά υποκείμενα, μέσα από τη σχέση τους με τα περίπου αντικείμενα, που θεωρούνται αντικείμενα-καταλύτες, δεσμοί του κοινωνικού» Βλ. Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, Ψηφιακός Τοπικισμός, εκδ. Libro, Αθήνα 2008, σελ _11

14 _2_ Ανάδυση _12

15 _2 _ Ανάδυση _2.1_ Εισαγωγή Η ανάδυση, ή εξελεγκτική βελτιστοποίηση, συνιστά μια σημαντική έννοια, η οποία εφαρμόζεται πλέον στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης, της θεωρίας πληροφορικής, της ψηφιακής τεχνολογίας, των οικονομικών, της επιστήμης των υλικών, μεταξύ άλλων. Στο επίπεδο που απασχολεί την αρχιτεκτονική, αντιστοιχεί στην απόπειρα χρήσης διαδικασιών εξέλιξης στο σχεδιασμό κτιρίων, τη σύνθεση νέων υλικών και τη στατική μελέτη και σχεδιασμό, σε μια βλέψη προς την κατοχύρωση ενός ανώτερου πεδίου πολυπλοκότητας, που εντοπίζεται στα συστήματα του φυσικού κόσμου. Στις βιολογικές και φυσικές επιστήμες ορίζεται ως οι ιδιότητες ενός συστήματος, οι οποίες δεν είναι δυνατό να εξαχθούν από τα μεμονωμένα στοιχεία που το αποτελούν. Η παραδειγματική αλλαγή που επέφερε, με την ενσωμάτωση της σε τομείς πέρα από τους άμεσα συνδεδεμένους με αυτή, θόλωσε τα όρια μεταξύ ξεχωριστών επιστημονικών και τεχνικών περιοχών, αλλά και μεταξύ συμβατικής διάκρισης θεωρίας και πρακτικής, μιας και η ίδια λειτουργεί ταυτόχρονα ως αφηρημένη θεωρητική έννοια και μέσο παραγωγής. Είναι, περά από μια νύξη επιστημονικότητας και αντήχηση της πολυπλοκότητας, και μια ερμηνεία για την εξέλιξη και τη συντήρηση φυσικών συστημάτων, που οικειοποιείται ο τομέας του σχεδιασμού, συντάσσοντας ένα σύνολο κανόνων για τη δημιουργία τεχνητών συστημάτων, σχεδιασμένων για την παραγωγή σύνθετων μορφών και συμπεριφορών, μια επιστημονική μέθοδο για την εξέταση, ερμηνεία και χρησιμοποίηση φυσικών συστημάτων σε ένα διαφορετικό πλαίσιο, παρέχοντας μοντέλα και διαδικασίες. Η Helen Castle, σημειώνει πως ανοίγει ένα δρόμο επιστροφής του σχεδιασμού στα φυσικά συστήματα, διαρρηγνύοντας τα όρια που θέτει η προσήλωση στην παραγωγή ενός δεδομένου αντικειμένου, με προκαθορισμένες, συγκεκριμένες ιδιότητες, που δομήθηκε με την τοποθέτηση ανθρώπινων τεχνικών επιτευγμάτων (μηχανών) σαν υπόδειγμα και μέτρο σύγκρισης στην κορυφή της πρωτοπορίας, στο δόγμα του μοντερνισμού 1. Σε μια επέκταση του τυπικού ορισμού, παρέχονται ακόμα τρεις προσεγγίσεις 2 : Ο John Holland αναφέρεται στην ποικιλία των συστημάτων ανάδυσης, όπου «αναπτύσσονται συνολικές συμπεριφορές πολυπλοκότερες από τη συμπεριφορά των μερών», δηλώνοντας την αδυναμία ενός γενικότερου ορισμού. O Steven Johnson Scribner, σχολιάζοντας σύνθετα, προσαρμοζόμενα συστήματα, ορίζει την ανάδυση «ως την κίνηση από κανόνες χαμηλής τάξης σε μια πολυπλοκότητα ανώτερης τάξης, και κάνει λόγο για πολύπλοκα μοτίβα που προκύπτουν από παράλληλες σύνθετες αλληλεπιδράσεις μεταξύ τοπικών παραγόντων» H Francis Heylighen αποκαλεί αναδυόμενες ιδιότητες, εκείνες τις, μη εξαγόμενες από τα υποσυστήματα ή μέρη, καθολικές ιδιότητες ενός συστήματος ανώτερης τάξης και τη «δυναμική ανάδυση ως την αυτόματη δημιουργία ενός οργανωμένου όλου από μια μη μη τακτοποιημένη συλλογή αλληλεπιδρώντων τμημάτων». Στο επίπεδο του σχεδιασμού, Michael Hensel, Michael Weinstock και Achim Menges οργανώνουν τη συνάφεια μεταξύ ανάδυσης και αρχιτεκτονικής πρακτικής σε τρεις αλληλένδετες κατηγορίες 3 : τις μαθηματικές τεχνικές για τη μοντελοποίηση μορφών και συμπεριφορών μέσα από το παράδειγμα σύνθετων συστημάτων του φυσικού κόσμου και την αντιπαράθεσή τους με τεχνικές μορφολογικής αναζήτησης (για δυναμικές και σταθερές υλικές δομές), την εστίαση στη γεωμετρία, τα pattern και τις συμπεριφορές και την υπολογιστική και υλική εξέλιξη «πληθυσμών» και «ειδών» αρχιτεκτονικών μορφών πολύπλοκων συμπεριφορών, την προσήλωση στην προσαρμοστικότητα φυσικών και αρχιτεκτονικών υλικών συστημάτων και τη βιομηχανική δυνατότητα μιας, χωρίς κενά, ενοποίησης σχεδιασμού και παραγωγής, συσχετίζοντας με αυτό τον τρόπο την εφαρμογή μαθηματικών μοντέλων, ψηφιακών τεχνολογιών υπολογισμού και σχεδίασης. 1. Βλ. Helen Castle, Εditorial, Emergence: Morphogenetic Design Strategies, AD74/vol3/ May/June2004, Michael Hensel/ Achim Menges επιμ., εκδ. Wiley, London 2004, σελ Βλ. Michael Hensel, Michael Weinstock, Achim Menges, Εmergence in Architecture, Emergence: Morphogenetic Design Strategies, AD74/vol3/ May/June2004, Michael Hensel/ Achim Menges (επιμ.), εκδ. Wiley, London 2004, σελ Με βάση αυτή την κατηγοριοποίηση οργανώνεται η επιλογή άρθρων προς παρουσίαση. Βλ. ό.π.σελ. 9. _13

16 _ 2.2_ Μορφογένεση και τα μαθηματικά της ανάδυσης Οι τεχνικές και οι διαδικασίες της ανάδυσης είναι έντονα μαθηματικές και έχουν εξαπλωθεί σε γνωστικές περιοχές, όπου η ανάλυση και η παραγωγή πολύπλοκων δομών ή συμπεριφορών είναι καθοριστικής σημασίας. Ο Michael Weinstock παρέχει μια θεώρηση της μαθηματικής αυτής βάσης των διαδικασιών της ανάδυσης 4, στη φύση και σε υπολογιστικά περιβάλλοντα, που οργανώνονται σε μαθηματικά μοντέλα παραγωγής εξελισσόμενων μορφών και δομών σε μορφογενετικές διαδικασίες εντός υπολογιστικών περιβαλλόντων. Επιχειρηματολογεί υπέρ μιας εμπέδωσης μιας τέτοιου τύπου προσέγγισης στην αρχιτεκτονική, στο πλαίσιο μιας αναδρομής στις ρίζες και τα εργαλεία της ανάδυσης στη βιολογία, τη φυσική και τα μαθηματικά και στη βάση μιας διευρυμένης διατομεακότητας, ακριβώς λόγω του ότι η ανάδυση αποτελεί μια έννοια που εμφανίζεται σε ποικίλα επιστημονικά πεδία 5. Ένας ορισμός της δηλώνει πως μια φυσική ιδιότητα υψηλής τάξης μπορεί να περιγραφεί σαν συνέπεια ιδιοτήτων χαμηλότερης τάξης. Ο όρος κατά κύριο λόγο αντιστοιχεί στην παραγωγή μορφών και συμπεριφορών σε φυσικά συστήματα με μη μειώσιμη (irreducible) πολυπλοκότητα και στην αναγκαία μαθηματική προσέγγιση για την υπολογιστική μοντελοποίηση τέτοιων διαδικασιών. Ο Weinstock τονίζει πως η αρχιτεκτονική οφείλει να εντοπίσει «αρχές και δυναμικές οργάνωσης και αλληλεπίδρασης, μαθηματικούς νόμους, στους οποίους υπακούουν τα φυσικά συστήματα και τον τρόπο αξιοποίησής τους από τεχνητά κατασκευασμένα συστήματα», εντοπίζοντας μια σειρά από λόγους που οδηγούν σε μια ανάγκη συστηματοποίησης μιας πιο αναπτυγμένης μαθηματικής προσέγγισης 6 στην πρακτική της. Διακρίνονται: η απαίτηση για μια ακριβή συσχέτιση μεταξύ αρχιτεκτονικών ορισμών μορφών (μιας, απελευθερωμένης από την ορθοκανονικότητα, γεωμετρίας) και των ψηφιακών κατασκευαστικών διαδικασιών η αφετηρία του σχεδιασμού πολύπλοκων μορφών σε μια δεδομένη μαθηματική βάση ένα κενό στο θεωρητικό σώμα, μεταξύ της εξάπλωσης σχεδιαστικών διαδικασιών, που δανείζονται την εμφάνιση από επιστημονικές μεθόδους, χωρίς να διαθέτουν την ίδια σαφήνεια στους στόχους, τη χρήση των εργαλείων και τη θεωρητική ακεραιότητα. Οι ζωντανοί οργανισμοί θεωρούνται, στο πλαίσιο που τίθεται, ως συστήματα, τα οποία αποκτούν τις πολύπλοκες μορφές και τα συστήματα συμπεριφοράς τους μέσα από αλληλεπιδράσεις, χωρικές και χρονικές, των συστατικών στοιχείων και μερών τους. Η δυναμικής της μεταβολής τους στο Darwin ορίζεται μέσω της έννοιας της «φυσικής επιλογής», μιας διαδικασίας, που περιλαμβάνει τους οργανισμούς και περιβαλλοντικά δεδομένα 7. Στη σύγκλιση βιολογικής και μαθηματικής σκέψης, ο D Arcy Thompson, προσέγγισε την υλική μορφή των έμβιων όντων σαν το διάγραμμα των δυνάμεων που έχουν ενεργήσει πάνω τους, μέσα από μια ανάλυση μορφολογικών μετρήσεων, των οποίων οι διαφοροποιήσεις εντός ενός είδους δεν απέκρυπταν σταθερότερες σχέσεις, τις «ομολογίες» (homologies) 8. Η σύγκριση μορφών εντός ενός γένους από τον D Arcy Thompson δημιούργησε συνθήκες συσχέτισης με τη (γεωμετρική) αναγνώριση της παραμόρφωσης μιας μορφής σε μια άλλη. Ο Whitehead έθεσε τη διαδικασία και όχι τη σύσταση ως τη συγκροτητική αρχή του κόσμου και πως η φύση αποτελείται από αλληλεπιδρώντα μοτίβα δραστηριότητας, με τους οργανισμούς να αποτελούν «δέσμες σχέσεων, που διατηρούνται με την προσαρμογή της συμπεριφοράς τους στην προοπτική των αλλαγών στα μοτίβα δραστηριότητας που τους περιβάλλουν». Ο Weinstock εξάγει από τη σύνδεση των δύο, πως «μορφή και συμπεριφορά αναδύονται από τη διαδικασία», η οποία τις παράγει και αποτελείται από πολύπλοκες σειρές ανταλλαγών μεταξύ περιβάλλοντος και οργανισμών, με τους τελευταίους να διατηρούν τη συνέχεια και την ακεραιότητά τους, μεταβάλλοντας πλευρές 4. Michael Weinstock, Morphogenesis and the Mathematics of Emergence, Emergence: Morphogenetic Design Strategies, AD74/vol3/ May/June2004, Michael Hensel/ Achim Menges (επιμ.), εκδ. Wiley, London 2004, σελ Στενή σχέση εντοπίζεται στους τομείς της εξελεγκτικής βιολογίας, της τεχνητής νοημοσύνης, της θεωρίας πολυπλοκότητας, την κυβερνητική και τη θεωρία συστημάτων. Στο επίπεδο της αρχιτεκτονικής αναφέρεται συνηθέστερα σε σχέση με τη διαχείριση (και τον εξορκισμό) της πολυπλοκότητας, δίχως τις συνακόλουθες έννοιες και τα επιστημονικά μαθηματικά εργαλεία. 6. Ο χαρακτήρας και η λειτουργία των μαθηματικών σε σχέση με τη θεωρία και την υλικότητα της αρχιτεκτονικής, κατά το Weinstock, υπήρχε ανέκαθεν ως παράγοντας, με πολυποίκιλη, και επομένως απροσδιόριστη, σύνδεση. _2_ Ανάδυση 7. Επιτυχημένοι οργανισμοί επιβιώνουν στον ανταγωνισμό, με μεγαλύτερη αναπαραγωγική επιτυχία. Ο Weinstock σημειώνει πως οι θέσεις του Darwin ήταν εναρμονισμένες με την τότε θεωρία του καπιταλιστικού ανταγωνισμού και τις έννοιες των μηχανισμών της βιομηχανίας. Αυτή η σύνδεση παραμένει και σήμερα, και επιπρόσθετα οι θεωρίες μορφογένεσης, μορφών που εξελίσσονται στο χώρο και το χρόνο, περιπλέκονται με τη θεωρία της πληροφορικής, τη φυσική, την οργάνωση και τη γεωμετρία, βλ. ό.π. σελ H ομολογία στη βιολογία δείχνει όργανα ή τμήματα σώματος με κοινή εξελεγκτική προέλευση, αλλά διαφορετικές λειτουργίες, ενώ στα μαθηματικά μια ταξινόμηση γεωμετρικών σχημάτων, σύμφωνα με τις ιδιότητές τους, μια περιγραφή της μορφής με μαθηματικά δεδομένα. Βλ. ό.π. σελ. 12 και D Arcy Thompson, Ανάπτυξη και Μορφή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα 1999, σελ _14

17 τις συμπεριφοράς τους. Μορφή και συμπεριφορά σχετίζονται με έναν περίπλοκο τρόπο, με τη μορφή ενός οργανισμού να επηρεάζει τη συμπεριφορά του στο περιβάλλον και μια δεδομένη συμπεριφορά να αποδίδει διαφορετικά αποτελέσματα σε ξεχωριστά περιβάλλοντα 9. Διακρίνεται μια τάση αυτό-οργανωμένων συστημάτων προς μια ολοένα εντονότερη πολυπλοκότητα, με την εξελεγκτική ανάπτυξη να αναδύεται από δυναμικά συστήματα, τα οποία περιγράφονται με μαθηματικά εργαλεία. Στην άποψη μη συσχέτισης μορφογένεσης και γενετικής κωδικοποίησης αντιτίθεται το επιχείρημα πως δεν κωδικοποιείται η μορφή του οργανισμού, αλλά η διαδικασία της αυτό-παραγωγής μορφής εντός ενός περιβάλλοντος. Η γεωμετρία συνιστά σε αυτό, όχι μια περιγραφή της ανεπτυγμένης μορφής, παρά «ένα σύνολο περιορισμών, που δρουν σαν τοπική οργανωτική αρχή της αυτό-οργάνωσης κατά τη μορφογένεση», για το Weinstock 10. Στη βιολογική μορφογένεση, μια «πολύπλοκη χορογραφία» γεωμετρικών περιορισμών και διαδικασιών είναι πρωταρχικής σημασίας στην αυτό-οργάνωση, και των οποίων η υπολογιστική κατασκευή μοντέλων προσαρμόζεται στην αρχιτεκτονική έρευνα, με την αυτό-οργάνωση υλικών συστημάτων να αποδεικνύεται στις φυσικές διαδικασίες αναζήτησης μορφής. Η ανάδραση (feedback), πέρα από τη διατήρηση της μορφής σε ένα περιβάλλον, είναι μια έννοια χρήσιμη κατά τη μοντελοποίηση της σχέσης γεωμετρικού μοτίβου και μορφής, με τα μοντέλα να οργανώνονται σε δύο λούπες μεταξύ των δύο 11, σαν μια δυναμική διαδικασία ανάδυσης μορφής. Ο Weinstock αναφέρεται στην κοινή εννοιολογική και μαθηματική βάση κυβερνητικής, θεωρίας συστημάτων (system theory) και πολυπλοκότητας (complexity theory): Στην κυβερνητική, είναι αξιωματικό πως τα συστήματα (και στη φυσική εξέλιξη) αυξάνουν σε πολυπλοκότητα. Στη θεωρία συστημάτων οι οργανωτικές αρχές φυσικών συστημάτων θεωρούνται ανεξάρτητες από τις επικράτειες δεδομένων συστημάτων και το ενδιαφέρον στρέφεται σε αυτό-ρυθμιζόμενα, πολύπλοκα προσαρμοζόμενα συστήματα. Τελικά, και οι δύο ασχολούνται με τη δομή και τη λειτουργία των οργανισμών. Η θεωρία πολυπλοκότητας, επιπρόσθετα, τυποποιεί τη μαθηματική δομή των διαδικασιών των συστημάτων από τα οποία αναδύεται η πολυπλοκότητα, εστιάζοντας στο αποτέλεσμα της συλλογικής συμπεριφοράς μονάδωνπου αλληλεπιδρούν σε ένα ετερογενές όλο. Η πολυπλοκότητα αυξάνεται όταν οι ποικιλία (distinction), κατά τη διαδικασία της διαφοροποίησης (differentiation), και η εξάρτηση (connection), κατά τη διαδικασία της ολοκλήρωσης (integration), των μερών μεγαλώνει, ένα σχήμα που παράγεται κατά την εξέλιξη, σε κλίμακες που αλληλεπιδρούν. «Η συλλογική συμπεριφορά ημιαυτόνομων μεμονωμένων οργανισμών εμφανίζεται στην κοινωνική ή ομαδική δυναμική φυσικών ειδών» 12, με μια δομημένη συμπεριφορά να αναδύεται από την επανάληψη και το συνδυασμό απλών κανόνων, με δυναμικά μαθηματικά μοντέλα απλών μονάδων-παραγόντων, απλών εφαρμογών και αλληλεπιδράσεων, που οδηγούν σε περίπλοκα μοτίβα και αποτελέσματα να εξάγονται από τέτοιου τύπου φυσικά φαινόμενα 13. Οι διαδικασίες ανάδυσης και προσαρμοστικότητας στα φυσικά συστήματα παρείχαν τις αρχικές ιδέες και έννοιες για τους γενετικούς αλγόριθμους, για το σχεδιασμό τεχνητών συστημάτων, βασισμένων σε φυσικά O Weinstock κάνει αναφορά στη συγκριτική περιγραφή συμπεριφοράς ανταπόκρισης (responsive behaviour) μεταξύ ζώων και μηχανών από το Weiner, στη χρήση ψηφιακών διαδικασιών αλληλεπίδρασης και βελτιστοποίησης της μεταφοράς πληροφορίας (μέσω της ανάδρασης (feedback)) στην κυβερνητική και τη μελέτη στο σχηματισμό μοτίβων και αυτό-οργάνωσης στη θερμοδυναμική από τον Prigogine, όπου η ροή ενέργειας μέσα από βιολογικά φυσικά συστήματα λειτουργεί για τη συντήρησή τους. Το μοτίβο της ροής τροποποιείται μέσα από την ανάδραση από το περιβάλλον, μα η ισορροπία αυτή ενίοτε ανατρέπεται και μια νέα τάξη εμφανίζεται από το χάος που επικρατεί τη στιγμή της κατάρρευσης του συστήματος, πολυπλοκότερη, με μεγαλύτερη ροή ενέργειας και επιρρεπέστερη στην αναδιοργάνωση. Βλ. ό.π. σελ Παραπέμποντας στην εγγενή γεωμετρία σε μοντέλα διαδικασιών, που ενσωματώνουν μορφολογικές μονάδες με δυναμική σχέση μεταξύ τους και με την ενημέρωση της συνολικής γεωμετρίας, στη διασυνδεδεμένη δυναμική μοτίβου και μορφής στη γεωμετρική φυλλόταξη του Turing σε ένα επίπεδο κυττάρων και στην αλληλεπίδρασή και διάχυσή τους σε καμπύλες μεμβράνες από τον Cummings. Βλ. ό.π. σελ Μια κυκλική ανατροφοδότηση μεταξύ βιοχημικών μοτίβων και μορφογενετικών κινήσεων, με επακόλουθες γεωμετρικές μεταβολές, μέχρι την επίτευξη μιας εξισορρόπησης. 12. Σμήνη πτηνών και ομάδες ψαριών, που παράγουν μια μορφή παράταξης με έντονη συνάφεια χωρίς κεντρική καθοδηγητική ευφυΐα και ομάδες από έντομα με υψηλή οργανωτική, λειτουργική εξειδίκευση, χωρίς κεντρική οργάνωση. Βλ. ό.π. σελ Αναφορά στα κυτταρικά αυτόματα του Wolfram, από το Weinstock. 14. Οι γενετικοί αλγόριθμοι, από το Holland, χρησιμοποιούμενοι για τον έλεγχο και τη βελτιστοποίηση εφαρμογών και οικολογικών συστημάτων, εκκινούν ένα πληθυσμό υπολογιστικών οντοτήτων, καθέ μία εκ των οποίων διαθέτει γενότυπο και φαινότυπο. Η τυχαία επιλογή και αναπαραγωγή μεταξύ τους παρέχει, με γονιδιακή διασταύρωση (crossover) και μεταλλαγή (mutation), μια ποικιλία απογόνων για τη συμπλήρωση του πληθυσμού. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται, με τους νέους κάθε φορά απογόνους, όσες φορές χρειαστεί για την παρα- _15

18 _2_ Ανάδυση πάνω: Αμμωνίτης - απολιθωμένα κελύφη μικρών υδρόβιων μαλάκιων. Η γεωμετρική οργάνωση του πολυθαλαμικού (multichambered) κελύφους είναι μια σπειροειδής έλικα. κάτω: Σπειροειδής οργάνωση άνθεων μπρόκολου που ακολουθεί τη σειρά Fibonacci, όπου ο κάθε αριθμός είναι το άθροισμα των δύο προηγούμενών του αριθμών. Η σειρά αυτή εμφανίζεται σε πολλά φυσικά μοτίβα. δεξιά: Ο D Arcy Thomson χρησιμοποιεί ένα σύστημα συντεταγμένων για να ορίσει σε αριθμούς μια οργανική μορφή. Ο μετασχηματισμός του αρχικού συστήματος συντεταγμένων έχει σαν αποτέλεσμα αλλαγές ή παραμορφώσεις στην εγγεγραμμένη μορφή. Δύο μορφές μπορούν να αναλυθούν και να ερμηνευθούν σαν μετασχηματισμένες γεωμετρικές περιγραφές η μία της άλλης, και μπορούν να δημιουργηθούν μεταξύ τους ενδιάμεσες μορφές, οι οποίες θα περιγράφουν ένα μεταβατικό στάδιο. Τα μεταβατικά στάδια μπορούν να ανακατασκευστούν ανάμεσα στις μορφές ενός προγονικού τύπου και ενός υποθετικού απογόνου, παρέχοντας μια χρήσιμη εικόνα της εξελικτικής διαδικασίας. από πάνω προς τα κάτω: Λεκάνη από archaeopteryx. Λεκάνη από apatornis. Το δεύτερο και τρίτο ενδιάμεσο σύστημα συντεταγμένων με εγγεγραμένες τις αντίστοιχες λεκάνες. Τα συστήματα συντεταγμένων της πρώτης και της δεύτερης μορφής. Παρεμβάλλονται τρία ενδιάμεσα συστήματα. _16

19 Οι αυτό-οργανωτικές δυνατότητες των κατανεμημένων δυναμικών συστημάτων, κατανοητές με τις έννοιες και τις μαθηματικές τεχνικές για την παραγωγή συλλογικής συμπεριφοράς από απλές τοπικές ανταποκρίσεις και αντιδράσεις, κατά το Weinstock, παράγουν ευφυή συμπεριφορά σε φυσικά συστήματα και υπολογιστικές προσομοιώσεις, έχοντας τη δυνατότητα να αλλάξουν ραγδαία τα αρχιτεκτονικά περιβαλλοντικά συστήματα. Μοντέλα αυτό-οργάνωσης με βάση την ποικιλία και την επιλογή, σε πολύπλοκα συστήματα, αναπτύσσονται από αλληλεπιδράσεις στοιχείων, τα οποία συνδυάζονται σε μια ποικιλία συναρμολογήσεων 15, κάποιες εκ των οποίων επιβιώνουν και συγκροτούν φυσικά επιλεγμένες ολότητες, ενώ άλλες καταρρέουν και εξελίσσονται περαιτέρω. «Η διαδικασία επαναλαμβάνεται σε επίπεδα, και ένα αναδυόμενο όλο σε ένα επίπεδο μετατρέπεται σε στοιχείο ενός συστήματος που αναδύεται σε υψηλότερο επίπεδο». Στην ίδια κατεύθυνση, η φυσική εξέλιξη δεν αποτελεί ένα μόνο σύστημα, αλλά μια σειρά παράλληλων συστημάτων που συν-εξελίσσονται, παρουσιάζοντας μερική αυτονομία και διάδραση. Η αυτό-οργάνωση σε αυτό το σχήμα του Weinstock, αναφέρεται τόσο στο οικοσύστημα, όσο και στη μορφογένεση μεμονωμένων οντοτήτων. Ο Stewart παρουσιάζει μια σειρά μοντέλων, βασισμένων όχι στο γενότυπο, αλλά στο φαινότυπο, με το επιχείρημα ότι τα αυτό-οργανωμένα συστήματα δεν οργανώνονται μόνο από τα ίδια, μα και από το περιβάλλον πλαίσιό τους 16, μια άποψη που εστιάζει στη διαφοροποίηση σε νέα είδη, τα πεδία ικανότητας και την επιλογή ειδών. Η μεταλλαγή αντικαθίσταται εδώ από τον ανασυνδυασμό, ο οποίος παράγει ουσιώδη ποικιλία σε κάθε νέα γενιά και η επιλογή μεμονωμένων οργανισμών λειτουργεί σε επίπεδο των υπόλοιπων οργανισμών και του περιβάλλοντος. Επιστρέφοντας και επιχειρώντας εκ νέου τη σύνδεση με την αρχιτεκτονική, ο Weinstock επαναλαμβάνει πως «η μορφή και η συμπεριφορά αναδύονται από διαδικασίες πολύπλοκων συστημάτων» και συνοψίζει, οργανώνοντας τις εξής θέσεις 17 : Οι διαδικασίες παράγουν, επεξεργάζονται και διατηρούν την μορφή των φυσικών συστημάτων, περιλαμβάνοντας δυναμικές ανταλλαγές με το περιβάλλον. Εντοπίζονται γενετικά μοτίβα στις διαδικασίες αυτό-παραγωγής μορφών, όσο και στις ίδιες τις μορφές. Η γεωμετρία διαθέτει τοπικό και καθολικό ρόλο στις διασυνδεδεμένες δυναμικές μοτίβου και μορφής στην αυτό-οργανωμένη μορφογένεση. Οι μορφές διατηρούν τη συνέχεια και την ακεραιότητά τους μεταβάλλοντας πλευρές της συμπεριφοράς τους, μέσα και από την επανάληψη σε βάθος γενιών. Ενυπάρχουν σε ποικίλους πληθυσμούς. Η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ μορφών επιφέρει την ανάδυση συλλογικά δομημένης συμπεριφοράς και ευφυΐας. Τα συστήματα, εκείνα από τα οποία αναδύεται η μορφή και εκείνα εντός μεμονωμένων σύνθετων μορφών, συντηρούνται από τη ροή ενέργειας και πληροφορίας διαμέσου τους. Το μοτίβο της ροής έχει συνεχείς μεταβολές, προσαρμοζόμενο στη διατήρηση της ισορροπίας, μέσω ανάδρασης από το περιβάλλον. Η φυσική εξέλιξη συνιστά κατανεμημένα, αυτόνομα, αλληλεπιδρώντα συστήματα. Ένα αναδυόμενο όλο μπορεί να αποτελεί μέρος ενός συστήματος, που αναδύεται σε υψηλότερο επίπεδο, εκείνο που είναι σύνολο μιας διαδικασίας, είναι περιβάλλον μιας άλλης. Παράλληλα, παρουσιάζει μια σειρά λόγων, σε σχέση με τη σημασία των εφαρμογών της ανάδυσης στην οργάνωση της σχεδιαστικής παραγωγής 18 : στη χρήση μαθηματικών μοντέλων για την παραγωγή εξελισσόμενων μορφών και δομών σε μορφογενετικές διαδικασίες εντός υπολογιστικών περιβαλλόντων, στην ανάπτυξη κριτηρίων επιλογής, με αντιστοίχιση σε αρχιτεκτονικές απαιτήσεις απόδοσης (στατικότητας και δυνατότητας υλοποίησης-κατασκευασιμότητας), στη σχεδιαστική επαναστατικότητα, με την επανάληψη φαινοτυπικής-φυσικής γωγή το πληθυσμού που θα περιλαμβάνει τα άτομα, τα οποία θα πληρούν τα κριτήρια ικανότητας (fitness criteria). Βλ. John H Holland, Adaptation in Natural And Artificial Systems: An Introductory Analysis with Applications to Biology, Control and Artificial Intelligence, MIT Press, Cambridge Ακόμα, ο Weinstock αναφέρεται και στη μαθηματική προσομοίωση γονιδιακής δράσης σε Boolean δυαδικά δίκτυα από τον Kauffman διαφορετικής δυναμικής σύνδεσης, που παράγει διαφοροποίηση, συμπληρωματικά, και όχι αντιθετικά, στη φυσική διαλογή του Darwin. 15. Βλ. Francis Heylighen, Self-Organization, Emergence, the Architecture of Complexity, Proceedings of 1 st European Conference on System Science, 1989, πηγή: (τελευταία επίσκεψη 13/10/2010). 16. Βλ. Ian Stewart, Self-organization in Evolution: a Mathematical Perspective, Philosophical Transactions, the Royal Society of London, 2003, πηγή: (τελευταία επίσκεψη 13/10/2010). 17. Michael Weinstock, Morphogenesis and the Mathematics of Emergence, Emergence: Morphogenetic Design Strategies, AD74/vol3/ May/June2004, Michael Hensel/ Achim Menges (επιμ.), εκδ. Wiley, London 2004, σελ Βλ. ό.π. σελ. 17. _17

20 μοντελοποίησης, που συνδυάζει τα υλικά (αυτό-οργανωμένα) αποτελέσματα της μορφολογικής αναζήτησης και τη βιομηχανική λογική της παραγωγής (με χρήση ψηφιακών τεχνολογιών). Κρίσιμη στη συζήτηση, θεωρεί τη διάσταση μια «ευφυούς» οικολογικής συμπεριφοράς και απόδοσης μεμονωμένων κτιρίων 19 με την παραγωγή και συντήρηση μιας συλλογικής συμπεριφοράς των κατανεμημένων συστημάτων τους. Την ίδια λογική επεκτείνει στο επίπεδο μια «αστικής» περιβαλλοντικής ευφυΐας, όπου κάθε κτίριο είναι στοιχείο του περιβάλλοντος των γειτονικών του κτιρίων, με την ανταλλαγή πληροφοριακών δεδομένων μεταξύ των περιβαλλοντικών συστημάτων τους, όσο και με τη διαχείριση της διακυμαινόμενης κυκλοφορίας από ανταποκριτικά συστήματα, ενταγμένα στις υποδομές των αστικών μεταφορών. Φιλοδοξεί να σκιαγραφήσει μια συστημική αλλαγή σχεδιαστικής συνείδησης, από την παραγωγή μεμονωμένων «υπογεγραμμένων» κτιρίων, σε μια αστική οικολογία διασυνδεδεμένων επαναστατικών προγραμμάτων, με προσαρμοστική και επικοινωνιακή ικανότητα. _2.3_ Η αναζήτηση της εξωτικής μορφής H, επιζητούμενη από την ανάδυση, προσαρμοστικότητα και ικανότητα αλλαγής μορφών δημιουργεί την απαίτηση για μια νέα μεθοδολογία αναζήτησης μορφής. Ο Μichael Hensel, του γραφείου OCEAN NORTH, παρουσιάζει μια περίπτωση εναλλακτικής, ψηφιακής τεχνικής αναζήτησης μορφής, που περιλαμβάνει δυναμικές διαστάσεις, επιλέγοντας μια διαδικασία μέσω ενός διευρυμένου συνόλου εργαλείων (tool-set) για την επέκταση της μορφολόγησης στο επίπεδο της κατασκευής, σε μια επί τόπου (in situ) προσαρμογή 20. Αυτό σχηματοποιείται μέσα από το σχεδιαστικό παράδειγμα της πρότασης ενός παρασιτικού κτιρίου, αναπτυγμένου γύρω από το υφιστάμενο κτίριο του World Center for Human Concerns 21. O Hensel ορίζει την αναζήτηση μορφής παραδοσιακά ως «μια σχεδιαστική μέθοδο που αναπτύσσει την αυτόοργάνωση υλικών συστημάτων κάτω από την επίδραση εξωτερικών δυνάμεων», με στόχους την παραγωγή της επιθυμητής μορφής και την κατασκευή της, σημειώνοντας πως πεπερασμένα και ολοκληρωμένα σχέδια, προερχόμενα από διαδικασίες αναζήτησης μορφής βρίσκονται σε ασυμφωνία με την κατανόηση των υλικών συστημάτων ως εγγενώς δυναμικών. Η προσέγγιση σχεδιαστικών προβλημάτων σχετίζεται με τρεις παραγωγικές διαδικασίες: τις δεδομένες δυνάμεις που ενεργούν στην υλική μορφή, τη δυναμική σχέση μεταξύ υλικής διευθέτησης και ανθρώπινου υποκειμένου και τις επιδράσεις σε αυτή από τη διάδραση υποκειμένου και περιβάλλοντος 22. Ο συστηματικός συνδυασμός τους επιβάλει την καθιέρωση μιας ταξινόμησης διαδικασιών ποικίλων δυνάμεων σχηματισμού και ένα «σύνολο εργαλείων ελέγχου πολλαπλών (ταυτόχρονα ενεργών) παραμέτρων», που να κινητοποιεί διαδικασίες σχηματισμού, αναλύοντάς τις σαν μεταβατικά στάδια με συγκεκριμένες δυνατότητες απόδοσης, με τρόπο που να τροποποιεί τη λογική της ανάλυσης και τα προσδιοριστικά τους κριτήρια, παράλληλα με τη συνεχή αναδιοργάνωση της υλικής μορφής. Η αποδοτικότητα (efficiency) αναδεικνύεται, κατά το Hensel, ως μια βασική πλευρά του σχεδιασμού πολλαπλών παραμέτρων, καθώς κάθε αποτέλεσμα συνιστά μια διαπραγμάτευση προς μια βέλτιστη συνολική συμπεριφορά, αλλά και μεγάλο μερίδιο πλεονάσματος εντός του συστήματος, αναγκαίου για μελλοντικές μετατοπίσεις. Χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα την επιλογή μιας μέσης λύσης, αλλά την ανάδυση ειδικών προφίλ απόδοσης (performance profiles) σε σχέση με σύνολα επιδράσεων που αποδίδει μια δεδομένη μορφή 23. Η δυναμική 19. Τα οποία, όπως σημειώνει, διαθέτουν μια διάρκεια ζωής, κατά την οποία αποτελούν σύνθετα ενεργειακά και υλικά συστήματα και στη συνέχεια οφείλουν να ανακυκλωθούν. 20. Michael Hensel, Finding Exotic Form: An Evolution of Form Finding as a Design Method, Emergence: Morphogenetic Design Strategies, AD74/vol3/ May/June2004, Michael Hensel/ Achim Menges (επιμ.), εκδ. Wiley, London 2004, σελ Στα πλαίσια μιας προκήρυξης από την Max Protetch Gallery, για συμμετοχή στην έκθεση A New World Trade Center το 2001 (βλ. και id=67, (τελευταία επίσκεψη 20/10/2010) σε συνέχεια αναζητήσεων που εντοπίζονται στα Synthetic Landscape Project και Time Capsule. _2_ Ανάδυση 22. Σημειώνεται η διαδικασία ενεργητικής τροποποίησης του περιβάλλοντος από οργανισμούς (και την επιμονή αλλαγών από προγόνους στο περιβάλλον των απογόνων τους) για τη δημιουργία εξελιγκτικής πίεσης για την ανάπτυξη του είδους (ecological inheritance). Βλ. John Odling-Smee, Niche Inheritance: A Possible Basis for Classifying Multiple Inheritance Systems in Evolution, Βiological Theory: Integrating Development, Evolution and Cognition, Summer 2007, Vol. 2, No. 3 πηγή: biot (τελευταία επίσκεψη 18/11/2010), σελ «Η διαφορά μεταξύ της βέλτιστης δυνατής γενικής επίλυσης και του μέσου όρου ορίζεται από την ικανότητα της πρώτης να μετατοπίζει προτεραιότητες μεταξύ παραμέτρων ελέγχου και να περιλαμβάνει νέες παραμέτρους στη βάση αναγνώρισης δυνατοτήτων σε μεταβα- _18