ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΥΣΗ

Transcript

1 89 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΥΣΗ Kίµων Χατζηµπίρος Φυσικός, Οικολόγος Επίκ. Καθηγητής ΕΜΠ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ελληνικό φυσικό περιβάλλον παρουσιάζει εξαιρετικό πλούτο, µε αποτέλεσµα η χώρα να τοποθετείται στην πρώτη θέση µεταξύ των κρατών µελών των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, παρά το µικρό µέγεθός της. Η µεγάλη ποικιλία της ελληνικής φύσης οφείλεται κατά κύριο λόγο στους ακόλουθους παράγοντες (Greuter, 1979, Κιόρτσης, 1979, Hadjibiros, 1991a). Η χώρα βρίσκεται σε ειδική γεωγραφική θέση, στο σταυροδρόµι τριών ηπείρων που αποτελούν επίσης και διαφορετικές βιογεωγραφικές περιοχές. Ταυτόχρονα διατρέχεται από σηµαντικούς διαδρόµους µετανάστευσης διαφόρων αποδηµητικών ειδών. Εχει πολύπλοκη γεωλογική ιστορία, µε αποτέλεσµα να σχηµατίζονται εδάφη από πολλά διαφορετικά πετρώµατα. Υπάρχει επίσης µεγάλος γεωµορφολογικός κατακερµατισµός που οδηγεί σε πλήθος βουνών, κοιλάδων, νησιών, υγροτόπων και σε πολύ µεγάλο µήκος ακτών. Εµφανίζει ευρύ φάσµα κλιµατικών τύπων, από το υποτροπικό µέχρι το κεντροευρωπαϊκό ηπειρωτικό κλίµα. Επιπλέον η µερική κάλυψη της επιφάνειας από παγετώνες κατά τη διάρκεια της τελευταίας παγετώδους περιόδου δηµιουργεί πρόσθετη βιολογική ποικιλότητα. Η µακρά και ταραχώδης ιστορία της χώρας, µε την περιστασιακή εγκατάλειψη ορισµένων περιοχών από τον ανθρώπινο πληθυσµό για µεγάλα διαστήµατα, τις εκτεταµένες καταστροφές από πολέµους, την αποµόνωση περιοχών για στρατιωτικούς λόγους, την διατήρηση υπανάπτυκτων περιοχών µε δύσκολη πρόσβαση κλπ. έχει επίσης συµβάλλει στην περιβαλλοντική ποικιλία. Οι ανωτέρω παράγοντες δηµιουργούν πολυάριθµους συνδυασµούς οικολογικών παραµέτρων µε αποτέλεσµα την ύπαρξη πολλών διαφορετικών τύπων ενδιαιτηµάτων (habitats) και κατά συνέπεια την παρουσία µεγάλου αριθµού σηµαντικών βιοτόπων και εξαιρετικής ποικιλότητας χλωρίδας και πανίδας. Τα οικοσυστήµατα ωστόσο που δηµιουργούνται χαρακτηρίζονται ως επί το πλείστον από τη µικρή τους κλίµακα και την ευθραυστότητα, πράγµα που τα καθιστά ιδιαίτερα ευαίσθητα απέναντι σε ανθρωπογενείς πιέσεις. Τα περιγραφέντα χαρακτηριστικά δίνουν στο ελληνικό περιβάλλον µεγάλη οικολογική αξία. Σηµαντικός αριθµός σπανίων ή ενδηµικών ειδών και υποειδών χλωρίδας και πανίδας έχει κινήσει ήδη από τον προηγούµενο αιώνα το ενδιαφέρον εξεχόντων ξένων ερευνητών, οι οποίοι τα έχουν προσδιορίσει και µελετήσει. Τις τελευταίες

2 90 δεκαετίες έχουν αναδειχθεί και πολλοί Ελληνες ερευνητές, οι οποίοι συµβάλλουν ιδιαίτερα στο έργο αυτό. Εξάλλου είναι πιθανό ότι αξιοσηµείωτος αριθµός ελληνικών ειδών ή υποειδών (πχ. εντόµων) παραµένουν ακόµα άγνωστα για την επιστήµη (Λεγάκις, 1982). ΚΙΝ ΥΝΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Είναι γενικώς αποδεκτό ότι το φυσικό περιβάλλον απειλείται περισσότερο από εκείνες τις ανθρώπινες δραστηριότητες οι οποίες αλλοιώνουν ή καταστρέφουν τους βιοτόπους (Οικονοµίδου και Γιαννίτσαρος, 1979). Ετσι τα εγγειοβελτιωτικά έργα (προπάντων οι αποξηράνσεις υγροτόπων), οι αποψιλώσεις των δασών (από πυρκαγιές, εκχερσώσεις ή υπερβόσκηση), η δόµηση (οικισµοί, παραθεριστικές κατοικίες, τουριστικές κατασκευές), η διάνοιξη δρόµων κλπ. θεωρούνται επικεφαλής των επεµβάσεων που υποβαθµίζουν το ελληνικό περιβάλλον. Σηµαντικό ρόλο για τη µείωση των βιολογικών πληθυσµών παίζουν και οι δραστηριότητες που προσβάλλουν άµεσα τα διάφορα είδη, όπως το παράνοµο κυνήγι και ψάρεµα, η βοσκή, η συλλογή σπανίων φυτών, αυγών κλπ. Οι διαφορες µορφές υδατικής, ατµοσφαιρικής ή εδαφικής ρύπανσης (κυρίως από λιπάσµατα, φυτοφάρµακα, στερεά απορρίµµατα, αστικά λύµατα, πετρελαιοειδή, καυσαέρια, βιοµηχανικά απόβλητα, τοξικές ουσίες κλπ.) συµβάλλουν επίσης στην υποβάθµιση. Τέλος, πολλά βιολογικά είδη επηρεάζονται ιδιαίτερα από οχλήσεις όπως η κυκλοφορία αυτοκινήτων, η κίνηση τουριστών, η λειτουργία µηχανηµάτων (εκσκαφείς, ταχύπλοα, συσκευές σε τροχόσπιτα, κλπ) η ελεύθερη κατασκήνωση κ.α. Η συνεχιζόµενη ανάπτυξη της χώρας προσθέτει αυξανόµενες πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον, καθόσον όλες οι παραπάνω δραστηριότητες τείνουν να εντατικοποιηθούν. Για την αποφυγή µεγαλύτερης και προπάντων µη αντιστρεπτής υποβάθµισης της ελληνικής φύσης είναι απαραίτητος αφενός µεν ο έλεγχος των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων και αφετέρου η αποτελεσµατική προστασία των σηµαντικών και απειλουµένων βιοτόπων. Ο πρώτος στόχος επιδιώκεται µε την εφαρµογή διαδικασιών εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που επιφέρουν τα διάφορα έργα και ανθρώπινες δραστηριότητες. Ο δεύτερος επιτυγχάνεται µε την δηµιουργία προστατευοµένων περιοχών στις οποίες περιορίζεται ή απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα που βλάπτει τα απειλούµενα είδη χλωρίδας και πανίδας. Η εφαρµογή ωστόσο των πρακτικών αυτών στην Ελλάδα συναντά δυσχέρειες που οφείλονται τόσο στο σχετικά χαµηλό επίπεδο κοινωνικής ανάπτυξης (Hadjibiros, 1991a), όσο και στην έλλειψη τεκµηριωµένης και οργανωµένης πληροφορίας για το φυσικό περιβάλλον. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΙΟΤΟΠΩΝ CORINE Το πρόγραµµα CORINE άρχισε να εκπονείται το 1985 στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας µε στόχο την οργάνωση των πληροφοριών για την κατάσταση του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Αρχική ιδέα ήταν η δηµιουργία ενός οικολογικού χάρτη της Κοινότητας, ο οποίος διαµορφώθηκε στην πορεία σε ένα πληροφοριακό σύστηµα για το περιβάλλον. Ενα από τα κύρια αντικείµενα του προγράµµατος CORINE ήταν η κατάρτιση ενός καταλόγου βιοτόπων (CORINE, 1991) που έχουν ιδιαίτερη σηµασία για την διατήρηση της φύσης στην Κοινότητα. Η προσπάθεια αυτή κατέληξε, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, σε ένα πρώτο αρχείο σχεδόν 300 βιοτόπων. Οι πληροφορίες που περιλαµβάνονται σ αυτό αφορούν για κάθε βιότοπο γεωγραφικά, βιολογικά, οικολογικά, βιβλιογραφικά κλπ. στοιχεία.

3 91 ΤΡΑΠΕΖΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΥΣΗ Το πρόγραµµα «ηµιουργία Τράπεζας Στοιχείων για το Ελληνικό Φυσικό Περιβάλλον» (Hadjibiros, 1991b) εκπονήθηκε στο ΕΜΠ µε χρηµατοδότηση από το MEDSPA της 11ης Γεν. ιευθ. της Επιτροπής των Ε.Κ. και µε συνεργασία του ΥΠΕΧΩ Ε, στο διάστηµα Στόχος ήταν η χρήση της υπάρχουσας πληροφορίας για την προώθηση διαδικασιών προστασίας και για τον σχεδιασµό της ανάπτυξης. Η εργασία βασίστηκε κυρίως σε συγκέντρωση, αξιολόγηση και οργάνωση ήδη υπαρχόντων στοιχείων για την ελληνική φύση. Η συλλογή των πληροφοριών έγινε από ειδικευµένους ερευνητές οι οποίοι ανέλαβαν τη συµπλήρωση ερωτηµατολογίων που αφορούσαν τα είδη χλωρίδας και πανίδας καθώς και τους σηµαντικότερους βιοτόπους του χερσαίου ελληνικού χώρου. Το ήδη υπαρχον αρχείο βιοτόπων του προγράµµατος CORINE αναδιαρθρώθηκε και διευρύνθηκε, ενώ συµπληρώθηκαν και πρόσθετα στοιχεία για κάθε βιότοπο. Η Τράπεζα Στοιχείων στην παρούσα µορφή της περιλαµβάνει 5514 είδη και υποείδη της ελληνικής χλωρίδας (το σύνολο των ανώτερων φυτών), εκ των οποίων 92 είδη δέντρων, 366 θαµνοειδή είδη, 63 είδη φρυγάνων, 4808 ποώδη, 65 πτεριδόφυτα και 8 θαλάσσια φυτά. Περιλαµβάνει επίσης 1335 είδη και υποείδη της ελληνικής πανίδας (το σύνολο των σπονδυλωτών ζώων πλην θαλάσσιων ψαριών και ένα µικρό µέρος των ασπονδύλων), εκ των οποίων 138 θηλαστικά, 480 πτηνά, 15 αµφίβια, 133 ερπετά, 129 ψάρια των γλυκών νερών και 440 ασπόνδυλα (µόνο ορθόπτερα, οδοντόγναθα και λεπιδόπτερα έντοµα). Για κάθε είδος ζώου ή φυτού περιλαµβάνονται στοιχεία σχετικά µε την αφθονία του και την τάση αύξησης ή µείωσης, την κατάσταση διατήρησης (κινδυνεύον, σπάνιο, τρωτό, µη απειλούµενο), τον χαρακτήρα του ως ενδηµικού, αποδηµητικού, ξενικού είδους κλπ., τις κυριότερες απειλές και τα νοµικά ή άλλα µέτρα προστασίας, και τη σχετική βιβλιογραφία. Υπάρχει επίσης περιγραφή της κατανοµής του είδους στα γεωγραφικά διαµερίσµατα της χώρας καθώς και αναφορά της παρουσίας του σε βιοτόπους του αρχείου CORINE ή σε άλλους εντοπισµένους βιοτόπους. Ταυτόχρονα, η Τράπεζα Στοιχείων περιέχει την περιγραφή 430 βιοτόπων που αποτελούσαν το αρχείο CORINE ή που προτείνεται να ενταχθούν σ αυτό, µε πληροφορίες για τη θέση, την έκταση, το υψόµετρο, τα ενδιαιτήµατα που περιλαµβάνουν, την περιγραφή και αξιολόγησή τους, το νοµικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς και τη σχετική βιβλιογραφία. Επιπλέον για καθένα απ αυτούς τους βιοτόπους υπάρχουν συµπληρωµατικά στοιχεία (πέραν των αναγκαίων για το αρχείο CORINE) που αφορούν την κατάσταση διατήρησης, τις απειλές και τις τυχόν τάσεις υποβάθµισης, τα προγράµµατα προστασίας ή οικονοµικής ανάπτυξης, την ενδεχόµενη κοινωνική αντίδραση κλπ. ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΥΣΗ Οπως αναφέρθηκε προηγουµένως, η Τράπεζα Στοιχείων για το Ελληνικό Φυσικό Περιβάλλον περιλαµβάνει την καταγραφή µόνον ενός µέρους των ελληνικών ειδών χλωρίδας και πανίδας και των σηµαντικότερων βιοτόπων τους. Λόγω της πειραµατικής φάσης στην οποία βρίσκεται, είναι ενδεχόµενο να χρειαστούν ορισµένες διορθώσεις στα στοιχεία που έχουν συµπεριληφθεί. Επιπλέον, µια πρόσφατη έκδοση (Ε.Ζ.Ε. και Ε.Ο.Ε., 1992) περιέχει νεότερα δεδοµένα σχετικά µε τα απειλούµενα σπονδυλόζωα της Ελλάδας, τα οποία δεν έχουν ληφθεί υπόψη, ενώ η καταγραφή των ασπονδύλων είναι τελείως ανεπαρκής, δεδοµένου ότι περιέχονται µόνον 440 έντοµα έναντι ενός συνόλου ασπονδύλων ζώων της χώρας που εκτιµάται µεταξύ 20 και 30 χιλιάδων. Με δεδοµένες αυτές τις επιφυλάξεις, το µέχρι σήµερα περιεχόµενο της Τράπεζας Στοιχείων επιτρέπει ωστόσο την εξαγωγή ορισµένων αριθµητικών

4 92 συµπερασµάτων, τα οποία είναι χρήσιµα για την ανάδειξη του πλούτου της ελληνικής φύσης και των τρόπων προστασίας της. Από τα 6849 είδη και υποείδη της ελληνικής φύσης που περιλαµβάνονται στην Τράπεζα Στοιχείων, το 75% περίπου µπορούν να θεωρηθούν ως ικανοποιητικά ή πολύ καλά µελετηµένα, ενώ για το 25% περίπου υπάρχει ανεπαρκής γνώση. Τα ενδηµικά είδη και υποείδη είναι 1359, εκ των οποίων 1063 φυτά, 139 έντοµα, 54 ερπετά, 68 ψάρια των γλυκών νερών, 2 αµφίβια και 33 θηλαστικά. Ως ξενικά είδη εισαχθέντα στον ελληνικό χώρο µπορούν να θεωρηθούν 108 φυτά και 12 ψάρια. Η τάση µεταβολής του πληθυσµού κάθε είδους σε επίπεδο χώρας δεν είναι πάντοτε γνωστή. Από τις πληροφορίες που υπάρχουν µπορούµε να θεωρήσουµε ότι οι πληθυσµοί 452 φυτών και 271 ζώων µειώνονται, οι πληθυσµοί 25 φυτών και 7 ζώων αυξάνονται, ενώ οι υπόλοιποι πληθυσµοί φυτών και ζώων βρίσκονται σε περισσότερο ή λιγότερο στάσιµη κατάσταση. Η κατάσταση διατήρησης ενός είδους συνδέεται µε την σπανιότητά του, µε την παρατηρούµενη τάση αύξησης ή µείωσης αλλά και µε άλλους, κυρίως ανθρωπογενείς, παράγοντες. Από την Τράπεζα Στοιχείων προκύπτει ότι τα κινδυνεύοντα είδη και υποείδη φτάνουν τα 123, εκ των οποίων 46 φυτά, 45 έντοµα, 15 ψάρια, 4 αµφίβια, 13 ερπετά, 25 πτηνά, 14 θηλαστικά. Υπάρχουν επίσης 411 φυτά, 135 έντοµα και 270 σπονδυλωτά ζώα που πρέπει να θεωρηθούν τρωτά, ενώ περίπου το 48% των ειδών χλωρίδας και το 26% των ειδών πανίδας δεν απειλούνται. Επισηµαίνεται πάντως ότι, ενώ για τα φυτά και τα σπονδυλόζωα τα ανωτέρω στοιχεία δεν πρέπει να απέχουν πολύ από την πραγµατική κατάσταση, αντίθετα για τα ασπόνδυλα οι συνολικοί αριθµοί είναι πολύ διαφορετικοί. Π.χ. ο αριθµός κινδυνευόντων υπολογίζεται σε 2-3 χιλιάδες είδη (Ε.Ζ. Ε. και Ε.Ο.Ε. 1992). Οι απειλές που αντιµετωπίζει η χλωρίδα και η πανίδα είναι σχεδόν αποκλειστικά ανθρωπογενείς αλλά τα υπάρχοντα στοιχεία είναι ελλιπή. Τα φυτά φαίνεται ότι απειλούνται, κατά σειρά προτεραιότητας, από τη βοσκή, τον τουρισµό, τις αποξηράνσεις, τη συλλογή, την καλλιέργεια της γης, την δόµηση, την διάνοιξη δρόµων. Η αντίστοιχη σειρά για τα έντοµα, αµφίβια και ερπετά είναι τα φυτοφάρµακα, η συλλογή, η καταστροφή συγκεκριµένων βιοτόπων, η ρύπανση, ο τουρισµός, ενώ για τα ψάρια είναι η ρύπανση, τα δηµόσια έργα, η απόληψη νερού. Οι ανάγκες προστασίας είναι συνάρτηση τόσο των απειλών όσο και της κατάστασης διατήρησης. Για 33 είδη φυτών, 58 έντοµα και 91 σπονδυλωτά ζώα η προστασία επείγει, ενώ για 410 είδη φυτών, 128 έντοµα και 280 σπονδυλωτά ζώα η προσπάθεια προστασίας είναι πρώτης προτεραιότητας. Το 48% των φυτών και το 23% των ζώων δεν χρειάζονται προστασία προς το παρόν (Βλέπε Πίνακα). Στην Τράπεζα Στοιχείων υπάρχει η περιγραφή 430 βιοτόπων που θεωρούνται αρκετά σηµαντικοί ώστε να περιλαµβάνονται στο ευρωπαϊκό δίκτυο βιοτόπων CORINE. Απ αυτούς, οι 369 είναι εντοπισµένες απλές περιοχές (sites) µεγαλύτερης ή µικρότερης έκτασης, ενώ οι 61 είναι ευρύτερες σύνθετες περιοχές (sites complex) που περιέχουν 1 ή περισσότερους βιοτόπους. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις, που πρέπει να επιβεβαιωθούν µετά από ακριβή χαρτογράφηση και οριοθέτηση, η συνολική επιφάνεια των σύνθετων περιοχών ανέρχεται σε χλµ 2., η αντίστοιχη των απλών περιοχών σε χλµ. 2, ενώ η επιφάνεια των απλών περιοχών που δεν ανήκουν σε σύνθετες ανέρχεται σε χλµ. 2 περίπου. Κατά συνέπεια, η συνολική έκταση των 430 βιοτόπων ανέρχεται σε χλµ. 2, ήτοι στο 25% της επιφάνειας της χώρας. Τέλος πρέπει να σηµειωθεί ότι πολλές από τις περιοχές που είναι βιότοποι δεν χρειάζονται αυστηρή προστασία, αλλά µπορούν σ αυτές ν αναπτυχθούν σηµαντικές ανθρώπινες δραστηριότητες σε αρµονία µε το φυσικό

5 93 περιβάλλον. Πάντως, το ποσοστό της έκτασης της χώρας που αντιστοιχεί σε σηµαντικούς βιοτόπους είναι εξαιρετικά υψηλό και δεν µπορεί στο εξής να αγνοείται από τις αναπτυξιακές επιλογές. Πίνακας στοιχείων χλωρίδας-πανίδας Φυτά Σπονδυλωτά ζώα Ασπόνδυλα ζώα Πλήθος Χαρακτηριστικά στοιχεία Ποσοστά Ανεπαρκής γνώση 21% 31% 90% Ενδηµικά 19% 18% 32% Κινδυνεύοντα 0,8% 8% 10% Τρωτά 7% 30% 31% Σπάνια 23% 24% 9% Μη απειλούµενα 48% 34% 9% Αµεση ανάγκη προστασίας 8% 38% 42% Σχετικά µε την κατάσταση διατήρησης των βιοτόπων, από τα υπάρχοντα στοιχεία προκύπτει ότι το 1% είναι πολύ και το 38% αρκετά υποβαθµισµένοι. Η υποβάθµιση είναι ταχεία σε 77 βιοτόπους, είναι πιο αργή σε 226, ενώ µόνο 7 βιοτόποι µπορούν να θεωρηθούν σε φάση βελτίωσης. Ετσι, η ανάγκη προστασίας είναι επείγουσα σε 70 και πρώτης προτεραιότητας σε 86 βιοτόπους, ενώ περίπου 50 βιότοποι δεν υφίστανται σηµαντική απειλή. Η τοπική ανθρώπινη κοινωνία αντιδρά θετικά ως προς την προστασία στο 5% των περιπτώσεων και αρνητικά στο 6%. Τα συµπεράσµατα ωστόσο δεν µπορούν να θεωρηθούν ασφαλή, εφόσον η υπάρχουσα γνώση είναι ανεπαρκής για το 64% των βιοτόπων αυτών. Συµπληρωµατικά αναφέρονται στην Τράπεζα Στοιχείων άλλοι 800 περίπου βιότοποι που είναι σηµαντικοί για ορισµένα είδη και πρέπει να µελετηθούν περισσότερο και, ενδεχόµενα, να ενταχθούν µελλοντικά στο σύστηµα CORINE. Ανάµεσα σ αυτούς υπάρχουν περίπου 115 περιπτώσεις µικρών νησιών και βραχονησίδων που είναι βιότοποι κυρίως ερπετών, 95 βουνά που είναι βιότοποι κυρίως φυτών και περισσότερα από 40 σπήλαια σηµαντικά για σπηλαιόβια έντοµα. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Παρ όλη την ανεπάρκεια των δεδοµένων και τις επιφυλάξεις που προαναφέρθηκαν, οι αριθµοί που παρουσιάστηκαν δίνουν µια εικονα της ποικιλίας της ελληνικής φύσης και των κινδύνων που την απειλούν. Το ήδη υπάρχον περιεχόµενο της Τράπεζας Στοιχείων, µαζί µε τις αναµενόµενες συµπληρώσεις και ενηµερώσεις, µπορεί να αποτελέσει βασικό εργαλείο για τον καθορισµό των προτεραιοτήτων στην προστασία των βιοτόπων, καθώς για την εκπόνηση τεκµηριωµένων µελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από έργα και δραστηριότητες. Η συνέχιση της αναπτυξιακής διαδικασίας θα γίνεται όλο και δυσκολότερη αν δεν λαµβάνονται υπόψη όλα τα παραπάνω στοιχεία. Το µέγεθος του προβλήµατος γίνεται φανερό τόσο από την ποικιλότητα και ευαισθησία των ειδών όσο και από την πυκνότητα των βιοτόπων,

6 94 δεδοµένου ότι και µόνον οι σηµαντικότεροι απ αυτούς καταλαµβάνουν µεγάλο τµήµα του ελληνικού εδάφους. Προκύπτει κατά συνέπεια το συµπέρασµα ότι η επιλογή της διατήρησης ενός τόσο αξιόλογου οικολογικού πλούτου συνεπάγεται αναδιάρθρωση και έλεγχο του τρόπου µε τον οποίο συντελείται η ανάπτυξη της χώρας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. CORINE Biotopes Project, Commission of the European Communities, Brussels Ε.Ζ.Ε. και Ε.Ο.Ε., Το κόκκινο βιβλίο των απειλουµένων σπονδυλοζώων της Ελλάδας, Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία και Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Αθήνα Greuter D. «The endemic flora of Crete and the significance of its protection», Πρακτικά Συνεδρίου Προστασίας Πανίδας-Χλωρίδας-Βιοτόπων, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσεως, Αθήνα Hadjibiros K. «Training and research in relation to problems of E.I.A. implementation in Greece». Occas. Pap.No. 27, E.I.A. Centre, University of Manchester, 1991α, p Hadjibiros K. «Creation d une Banque des Donnees pour l Environnement Naturel de Grece, Rapport Intermediaire, Universite Nationale Technique et Commission des Communautes Europeenes D.G.XI, Athenes 1991α 6. Κιόρτσης Β. «Η κατάσταση της Ελλαδικής πανίδας και οι κίνδυνοι που την απειλούν», Πρακτικά Συνεδρίου Προστασίας Πανίδας-Χλωρίδας-Βιοτόπων, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσεως, Αθήνα Λεγάκις Τ. «Η πανίδα της Ελλάδας», Οικολογία και Περιβάλλον, τ. 4, σ , Αθήνα Οικονοµίδου Ε. και Γιαννίτσαρος Α. «Η ελληνική χλωρίδα που απειλείται και η ανάγκη δηµιουργίας ενός Βιβλίου Ερυθρών εδοµένων για την Ελλάδα», Πρακτικά Συνεδρίου Προστασίας Πανίδας- Χλωρίδας-Βιοτόπων, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσεως, Αθήνα 1979