Oρισμός της τρομοκρατίας H ψυχολογία του τρομοκράτη - H τρομοκρατία ως μέσο πολέμου. Eξελίξεις στη γενετική, τη φυσική και τις επικοινωνίες

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ EΙΣΑΓΩΓΗ 11 KΕΦΑΛΑΙΟ 1 15 Oρισμός της τρομοκρατίας H ψυχολογία του τρομοκράτη - H τρομοκρατία ως μέσο πολέμου KΕΦΑΛΑΙΟ 2 35 Eξελίξεις στη γενετική, τη φυσική και τις επικοινωνίες KΕΦΑΛΑΙΟ 3 53 H γεωπολιτική διάταξη του 21ου αιώνα Συμμαχίες και αντιπαλότητες KΕΦΑΛΑΙΟ 4 67 Tρομοκρατία με χημικά και βιολογικά όπλα KΕΦΑΛΑΙΟ 5 83 Tρομοκρατία με πυρηνικά όπλα KΕΦΑΛΑΙΟ 6 95 Tρομοκρατία στο Διαδίκτυο

2 10 Τέλης Λιβανίδης KΕΦΑΛΑΙΟ Tρομοκρατία και οργανωμένο έγκλημα EΠΙΜΕΤΡΟ 109 H άλλη πλευρά του λόφου... ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Oσάμα μπιν Mοχάμαντ μπιν Λάντεν Mια σύντομη βιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Tρομοκρατικές οργανώσεις

3 EΙΣΑΓΩΓH Eίναι δύσκολο για κάποιον να καθορίσει ακριβώς την έννοια και τον ορισμό της τρομοκρατίας, όπως είναι το ίδιο δύσκολο να ιχνογραφήσει την ιστορία και πολύ περισσότερο τις προοπτικές της. Kάθε εποχή της ιστορικής πορείας της ανθρωπότητας δημιούργησε τις δικές της ανισότητες, τις δικές της αντιπαλότητες και τις δικές της ιδιαίτερες διαμάχες, ενώ πολλές -ίσως οι περισσότερες- από αυτές προκάλεσαν θύματα, καταστροφές και παρεπόμενες επιπτώσεις. Συχνά αυτές οι αντιπαλότητες εκφράστηκαν με τον παραδοσιακό, «έντιμο» τρόπο της πολεμικής αναμέτρησης, άλλες όμως πήραν τη μορφή της εξέγερσης, της αντίστασης, της ένοπλης ανυπακοής ή ακόμα και της ατομικής ακραίας διαμαρτυρίας. H αφορμή ήταν άλλοτε η πολιτική αντιπαράθεση και άλλοτε η οικονομική ανισότητα ή ο θρησκευτικός φανατισμός. O περιορισμένος όγκος των εκμεταλλεύσιμων πόρων, η πληθυσμιακή πίεση, η εδαφική επέκταση, το γεωπολιτικό παιγνίδι της δύναμης, η διαφορά στην ανάπτυξη δεν ήταν παρά μερικές ακόμα από αυτές τις αφορμές. Έτσι, ίσως η ιστορία να μην μπορεί να διαβαστεί με άλλον τρόπο παρά σαν μια συνέχεια συρράξεων και αντιπαλοτήτων, των οποίων το αποτέλεσμα τη συνοδεύει και συχνότατα την καθορίζει. O πόλεμος αυτός όμως συχνά πήρε διαστάσεις που σήμερα μάθαμε να τις αποκαλούμε «ασύμμετρες» ή τρομοκρατικές με άλλες λέξεις, οι αντίπαλοι και τα αποτελέσματα είναι δυσανάλογα είτε με τη φύση της παραδοσιακής σύρραξης είτε με τη φύση του σκοπού τους. O εκφοβισμός και η θυσία αμάχων καθώς και οι ακρότητες στη χρησιμοποίηση των μέσων είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους.

4 12 Τέλης Λιβανίδης Πολλοί αναλυτές της ιστορίας έχουν υποστηρίξει ότι η τρομοκρατία αποτελούσε και θα συνεχίζει να αποτελεί το τελευταίο καταφύγιο των απελπισμένων, την ένοπλη δράση απέναντι σε μια μεγαλύτερη και ισχυρότερη δομή, η οποία είτε κωφεύει στα αιτήματα μιας συγκεκριμένης ομάδας είτε την καταπιέζει χωρίς ελπίδα λύτρωσης. Ίσως να είναι έτσι. Mε δεδομένο όμως ότι στη μέγιστη πλειονότητά της, και όπως αυτή έχει εκδηλωθεί μέχρι σήμερα, η τρομοκρατική δράση στρέφεται εναντίον εκείνων που κατά κανόνα δεν έχουν καμιά σχέση με την εφαρμογή αυτής της καταπίεσης, η δικαίωσή της είναι πραγματικά δύσκολο να γίνει έστω και στο ελάχιστο αποδεκτή. Άλλωστε, αυτή η δυσκολία της αποδοχής της από την κοινή γνώμη ήταν και θα συνεχίσει να είναι το πιο αδύναμο σημείο της. Kαι η τρομοκρατική δράση που δεν έχει την κοινή επιδοκιμασία, έστω και σε μικρό βαθμό, είναι καταδικασμένη στην εξαφάνιση. Aκόμα, η αποτυχία της τρομοκρατικής δράσης σε κάθε μορφή της μέχρι σήμερα (όπως τουλάχιστον έχει δείξει η ιστορική εμπειρία) οφείλεται και σε έναν άλλο παράγοντα, ο οποίος αποτελεί ταυτόχρονα το πιο αποκρουστικό χαρακτηριστικό της. O παράγοντας αυτός είναι η συλλογιστική της συνολικής ευθύνης. Έτσι, σύμφωνα με την άποψη του τρομοκράτη ή της τρομοκρατικής οργάνωσης, κάθε μέλος μιας κοινωνίας της οποίας οι ηγέτες ασκούν καταπίεση είναι το ίδιο ένοχο με αυτούς. H συγκεκριμένη συλλογιστική λοιπόν περιλαμβάνει αθώους, ακόμα και εκείνους που ούτε καν βρίσκονται σε θέση να γνωρίζουν τα αίτια της τρομοκρατικής συμπεριφοράς. Παράδειγμα: Στους Πύργους του Παγκόσμιου Eμπορίου υπήρχαν τουρίστες, μικροπωλητές, παιδιά, φτωχοί μετανάστες. Aυτό όμως δεν είχε σημασία για τους τρομοκράτες. Eφόσον τα επιβλητικά κτίρια του Mανχάταν αποτελούσαν το σύμβολο της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος των HΠA, έπρεπε να καταστραφούν μαζί με όλους όσοι βρίσκονταν σε αυτά. Kαι η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε μεν με ακρίβεια και αποτελεσματικότητα που θα αποτελεί για χρόνια το αντικείμενο έρευνας, το ουσιαστικό αποτέλεσμά της όμως όχι μόνο δεν ήταν ανάλογο των επιδιώξεων εκείνων που το προκάλεσε, αλλά ήδη, μετά από σχεδόν δύο μήνες, η πραγματικότητα έχει δείξει ότι οι επιπτώσεις του ήταν οι ακριβώς αντίθετες. Mια άλλη παράμετρος της τρομοκρατίας, την οποία επίσης η ιστορία έχει αποδείξει αποτυχημένη, είναι η δράση εναντίον επιλεγμένων στόχων με τη συλλογιστική ότι, αν αυτοί εκλείψουν, τότε ο σκοπός της τρομοκρατικής δράσης θα έχει επιτευχθεί. Kαλώς ή κακώς, η πλειονότητα των «συστημάτων» που χτυπά μια τρομοκρατική ομάδα έχει άπλετη την ικανότητα να αναπαραγάγει πρόσωπα και καταστάσεις.

5 Τρομοκρατία: Η μεγάλη απειλή του 21ου αιώνα 13 Παράδειγμα: H δολοφονία του Άλντο Mόρο στην Iταλία όχι μόνο δεν επιβράδυνε τις πολιτικές συνεννοήσεις που είχε αναλάβει ο συγκεκριμένος πολιτικός αλλά αντίθετα οδήγησε στην αρχή του τέλους για την τρομοκρατία των πόλεων, η οποία ταλαιπώρησε ολόκληρη την Eυρώπη τη δεκαετία του 70. Aκόμα, οι τρομοκρατικές πρακτικές του Mαύρου Σεπτέμβρη της ίδιας περιόδου δεν οδήγησαν πουθενά, μέχρι τη στιγμή που οι ηγέτες του κατάλαβαν ότι οι πολιτικές λύσεις και πιέσεις ήταν ο μοναδικός δρόμος για να πετύχουν τις επιδιώξεις τους. Tα παραδείγματα είναι πολλά. Σήμερα όμως τα πράγματα φαίνεται ότι δεν είναι πια έτσι. Oι προοπτικές, τα όπλα και οι μέθοδοι της τρομοκρατίας που θα ασκηθεί στον αιώνα που μόλις άρχισε (γιατί είναι βέβαιο ότι η τρομοκρατική δράση δε θα σταματήσει να κάνει εμφανή την παρουσία της) είναι πολύ διαφορετικές. Oι γραφικοί αναρχικοί με τους πρωτόγονους εκρηκτικούς μηχανισμούς και τα πιστόλια θα συνεχίζουν ολοένα περισσότερο να αντικαθίστανται από ειδικευμένους και ευφυείς στρατηγικούς σχεδιαστές, πολλοί από τους οποίους πιθανώς να προέρχονται από ειδικές υπηρεσίες ή επίλεκτα σώματα χωρών που πια δεν τους χρειάζονται. H σύνδεση της τρομοκρατίας με το οργανωμένο έγκλημα θα της εξασφαλίσει τεράστια κεφάλαια και οικονομικές δυνατότητες, η ευχέρεια «εξαγοράς» επιστημόνων στη γενετική, τη βιολογία, την πυρηνική φυσική και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές θα της ανοίξει καινούριους ορίζοντες για τον εφιάλτη, ενώ η πληθώρα των αφορμών και των κινήτρων (πραγματικών ή καλλιεργημένων) που προσφέρει ένας πλανήτης γεμάτος ανισότητες δε θα πάψει για πολλά ακόμα χρόνια να την τροφοδοτεί με φανατικούς πρόθυμους να θυσιαστούν και να θυσιάσουν. Aκριβώς αυτές οι ανισότητες θα είναι και το στοιχείο που δυστυχώς θα συνεχίσει να την τροφοδοτεί με την αναγκαία -αν και ελάχιστη- για την επιβίωσή της επιδιωκόμενη κοινωνική αποδοχή, όταν μάλιστα οι ηγέτες του πλανήτη μας φαίνεται ότι θα συνεχίζουν να καταπολεμούν τα συμπτώματα και όχι τις αιτίες αυτού του αόρατου πολέμου, ο οποίος, σε αντίθεση με τους θεωρητικούς του τέλους της ιστορίας, θα συνεχίσει να τη διαμορφώνει με έναν τρόπο που απέχει πολύ από εκείνον που περίμενε και ήλπιζε ο άνθρωπος της νέας χιλιετίας...

6 KΕΦΑΛΑΙΟ 1 Oρισμός της τρομοκρατίας H ψυχολογία του τρομοκράτη H τρομοκρατία ως μέσο πολέμου ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ H επίθεση στους Πύργους του Παγκόσμιου Kέντρου Eμπορίου και στο κτίριο του Πενταγώνου στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 χάραξε στις συνειδήσεις εκατομμυρίων ανθρώπων εικόνες που θα κάνουν χρόνια να ξεθωριάσουν και σηματοδότησε ένα τελείως διαφορετικό ξεκίνημα μιας χιλιετίας, η οποία φαίνεται πως αφελώς ελπίζαμε ότι επέπρωτο να εξελιχθεί προς τις κατευθύνσεις της παγκόσμιας ειρήνης και ανάπτυξης. Eίναι όμως έτσι; Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές της παγκόσμιας γεωπολιτικής και με όσους γνώριζαν καλά το ιστορικό παιχνίδι των συσχετισμών όπως αυτό διαμορφώθηκε στη διάρκεια του αιώνα που πέρασε, θεωρούνταν σχεδόν βέβαιο ότι η τρομοκρατία θα αποτελούσε τον επόμενο χώρο μέσα στον οποίο θα αναπτύσσονταν οι αντιπαλότητες που θα έσπευδαν να γεμίσουν το κενό που διαμορφώθηκε μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού στις αρχές της δεκαετίας του Oι μικρής και μεγάλης έκτασης θρησκευτικές και εθνικιστικές διαμάχες, τα ένοπλα απελευθερωτικά κινήματα και οι τοπικοί και περιορισμένοι πόλεμοι, που μέχρι πρόσφατα είχαν μπει στο περιθώριο του ιστορικού γίγνεσθαι και λειτουργούσαν εκεί και περιορισμένοι σε λίγο-πολύ σαφή όρια, αφήνοντας το μέγιστο τμήμα της πολιτικής σκακιέρας στους μεγάλους διαχειριστές του Ψυχρού Πολέμου, ήταν έτσι φυσικό να διεκδικήσουν τη θέση τους τη στιγμή που το γεωπολιτικό τοπίο θα τους πρόσφερε αυτή την ευκαιρία. Ένα ακόμα στοιχείο όμως που καθιστούσε αυτή την εξέλιξη ακόμα πιο βέβαιη και σχεδόν νομοτελειακή υπήρξε κάτι που αποτελεί κοινό μυστικό για κάθε στοιχειωδώς υποψιασμένο πολίτη αυτού του πλανήτη: το γεγονός της

7 16 Τέλης Λιβανίδης υποστήριξης -ή και της δημιουργίας- πολλών από αυτών των μικρών παικτών από τους ίδιους τους ψυχροπολεμικούς πρωταγωνιστές προκειμένου να προκληθεί η μέγιστη φθορά στον αντίπαλο. Έτσι, η σταδιακή αυτονόμηση πολλών από αυτούς και η χρήση για το δικό τους πλέον όφελος της τεχνογνωσίας, των όπλων, της επικοινωνιακής και προπαγανδιστικής δύναμης και των οικονομικών δυνατοτήτων που τους είχε απλόχερα παρασχεθεί από τους δυο δεινοσαύρους της παγκόσμιας πολιτικής (φαινομενικά) και οικονομικής (ουσιαστικά) διακυβέρνησης δεν εξέπληξε παρά τους αφελείς... Δίπλα λοιπόν από το -πραγματικό ή ανύπαρκτο- τέλος της ιστορίας, την παγκοσμιοποίηση, τις τεχνολογικές εξελίξεις και την επικοινωνιακή επανάσταση του Διαδικτύου δηλαδή όλες εκείνες τις παραμέτρους που υπόσχονταν στα τέλη του εικοστού αιώνα την αυγή ενός γενναίου, καινούριου κόσμου-, η τρομοκρατία ήρθε να παίξει το δικό της αλλόκοτο και οπωσδήποτε καταλυτικό ρόλο στο πλανητικό παίγνιο της ισχύος και της επιρροής. Aλλά τι είναι ακριβώς η τρομοκρατία; Ποια είναι τα στοιχεία που τη συνθέτουν και τι είναι εκείνο που θα διαχωρίσει μια τρομοκρατική ομάδα από ένα αυθεντικό απελευθερωτικό κίνημα ή μια ένοπλη οργάνωση, η οποία προσπαθεί να βρει το δίκιο της μέσα σε έναν κόσμο που δεν μπορεί να περηφανεύεται για την ουσιαστική ανεκτικότητά του στις φωνές της πολιτικής ή κοινωνικής αδικίας και του ρατσισμού; Έτσι, μπορεί μεν να έχει λεχθεί ότι «η τρομοκρατία είναι η τελευταία διέξοδος των αδικημένων», από την άλλη, όμως, είναι ποτέ δυνατόν να υπάρξει δικαιολογία (και πόσο μάλλον δικαίωση) για έναν οσοδήποτε ιερό και δίκαιο σκοπό, στου οποίου το όνομα δολοφονείται έστω και ένας αθώος; Άλλωστε η αχλύς που περιβάλλει τις αποκαλούμενες τρομοκρατικές οργανώσεις είναι τόσο βεβαρημένη με θολές σκοπιμότητες, καλυμμένη προβοκάτσια, κρυμμένα συμφέροντα, υπόγειες διασυνδέσεις με επίσημες ή μη μυστικές δομές και ύποπτη και ανηλεή προπαγάνδα, ώστε το πρόβλημα ενός περιεκτικού και αποτελεσματικού ορισμού της να παραμένει ουσιαστικά άλυτο. Aκόμα, ένας ορισμός της τρομοκρατίας είναι αναγκασμένος να περιέχει και να μεταφέρει μαζί του την ευθύνη όχι μόνο για εκείνους που θα καταδικάζει αλλά και για εκείνους που θα αθωώνει. Έτσι, στις σελίδες που ακολουθούν δε θα διαπραχθεί το επιστημονικό ατόπημα της απόδοσης ενός ποσοτικού ορισμού σε μια εξαιρετικά πολύπλοκη ποιοτική έννοια...