Συνέντευξη με τον κύριο Τσαγκαράκη Τζιμάκη Γεώργιο Α. Πλευρά

Transcript

1 Συνέντευξη με τον κύριο Τσαγκαράκη Τζιμάκη Γεώργιο Α. Πλευρά Όχι, όπως το λέω Γεώργιο Τσαγκαράκη ή Τζιμάκη. Αυτό πρέπει γιατί θα με κουκλώσεις και δεν θα με ξέρει κανένας τον Τσαγκαράκη. Κανονικά δεν έπρεπε να στα πω αλλά ό,τι γράφει η ταυτότητα. Γεώργιος Τσαγκαράκης... ή Τζιμάκης. Γιατί μια φορά βάλαν το Ναύτη Παπάκη και δεν τον ήξερε κανένας. Ή Ναύτη, κατάλαβες; Ύστερα θα σου πω και μια μαντινάδα εσένα κι άλλη μια της κυρίας. Πέστες αμέσως τώρα. «Είσαι ψηλή, είσαι λιχνή και λιανοκοκκαλάτη,/ σου πρέπει να σε βάλουνε σε γυάλινο παλάτι». Σας ευχαριστώ πολύ. «Είσαι κοντή κοντούτσικη,/ κλωνί μαργαριτάρι,/ από τη γη δε φαίνεσαι /και θέλεις παλικάρι./ Όταν σε γέννα η μάνα σου,/ όλα τα δέντρα ανθούσαν / πουλιά κι αηδόνια στις φωλιές / εγλυκοκελαηδούσαν». Σας ευχαριστώ. Να στε καλά. Ε, δεν χρειάζομαι εγώ τώρα εδώ. Ακόμα δεν αρχίσαμε. Κύριε Τζιμάκη με ποιο όργανο αρχίσατε; Το πρώτο μου όργανο είναι το μαντολίνο. Είναι το μαντολίνο μικρά τα πατήματα και πολύ εύκολο. Και από κει από δέκα ετών ήμουνα επαγγελματίας στα δώδεκα. Έπαιζα σε γάμους, σε πανηγύρια με κοντά παντελονάκια. Μαντολίνο παίζατε; Με το μαντολίνο η αρχή και μετά έμαθα λύρα, βιολί, λαούτα, μαντολίνο και κιθάρες και όλα. Στα δώδεκα με τι παίζατε; Με μαντολίνο παίζατε στα γλέντια; 1

2 Δεν με κατάλαβες, λέω. Στην αρχή εξεκίνησα και έπαιζα από τα δέκα μου μέχρι τα δεκατέσσερα, δεκαπέντε, έπαιζα μαντολίνο και χορεύανε πεντακόσιοι νομάτοι, χωρίς μικρόφωνα, χωρίς τίποτα, προ εβδομήντα χρόνια συζητάω τώρα. Μετά άρπαξα τη λύρα και γίνηκα ένας ωραίος λυράρης. Τη λύρα τη μετατρέπω σε βιολί σε τύπου Μπετόβεν. Μπορώ να σου κάνω ένα πράγμα ευρωπαϊκά να λες «Θε μου, είντα ναι, βιολί είναι». Μετά από τη λύρα το βιολί, μετά λαγούτα, κιθάρα, μπουζούκι, μπαγλαμάδες, μυστήρια κ.λ.π. όλα τα όργανα αυτά εν συνέχεια. Μέσα σε δέκα χρόνια ήμουνα σε δεκατέσσερα όργανα. Το βιολί πότε αρχίσατε να το μαθαίνετε; Το βιολί το ξερα, αλλά στην Αθήνα που έπαιζα στα κέντρα και στην ραδιοφωνία προ εξήντα, πενήντα χρόνια, δεν θέλανε το βιολί και θέλανε τη λύρα, έτσι δεν είναι που τα λένε. Αλλά εγώ όμως, το ξερα απ το χωριανό του, που έχω πάρει πολλά μαθήματα απ τα χέρια του, έχω φάει καρπαζιές κι έπαιρνα το βιολί και δεν μπορούσα να το πιάσω, αλλά τ αγάπησα πολύ. Ποιος είναι ο χωριανός; Δεν μπορούσα να το παίξω στην Αθήνα, θέλανε λύρα, μόλις ήρθα εδώ, να και να, να και να, με ακούσανε πολλοί, μπήκε στην καρδιά μου. Αν παίζεις λύρα ή βιολί δεν έχει σημασία, περί το όργανο την έχεις την αξία. Ό,τι κι αν παίζεις, όλα τα όργανα καλά. Ποιος είναι ο χωριανός που είπες; Τονε σκοτώσανε οι Γερμανοί, έφαγε μια ριπή, επήγε να κόψει ένα τσαμπάκι σταφύλι κι ήταν ένας Γερμανός, αυτά τα είπα όλα στην αυτή αλλά μας εκλέψανε τη βιντεοκασέτα. Μα ποιος ήτανε, σου λέει, ο χωριανός μου; Ο Λυραντωνάκης. Αντώνης; 2

3 Ευθύμης λέγεται. Πήγε να κόψει ένα τσαμπάκι, ήταν ο Γερμανός σ ένα πατημέτι και του ρίχνει μια ριπή, πέντε και τον ξάπλωσε. Μέγας και φοβερός. Κι αυτός έπαιζε βιολί; Ναι, μέγας. Και τονε βοήθουνα εγώ με κοντά παντελόνια δεκαπέντε χρονών και γυρίζαμε εδώ τα γλέντια και παίζαμε. Δηλαδή αυτός ήταν ο πρώτος σου δάσκαλος στο βιολί; Ήταν ένα, το λένε πολλοί, άμα δεν αυτό... να με ρωτήξουνε εμένα. Ήτανε, άκουε, έκανε πράματα που στάζανε τα δαχτύλια του, εκείνα που κάνω εγώ απ αυτόν τα έχω πάρει κι έτρωγα καρπαζιές. Με καρπάζωνε, κατάλαβες; Δάσκαλό σας στο βιολί δηλαδή ποιον θεωρείτε, ότι μάθατε τα περισσότερα στο βιολί, ποιον θεωρείτε δάσκαλό σας; Δάσκαλος; Τον εαυτό μου. Ποιον θαυμάζατε εκείνη την εποχή; Από τον Θεό τον έβλεπα κι έπαιρνα καρπαζιές και πήγαινα στα ζούλα. Απ το Θεό είναι, όλα τα όργανα είναι απ το Θεό. Αυτοδίδακτος και διδάσκω εγώ στην Αθήνα στο Σωματείο Μουσικών του Πειραιώς μεγάλα βιολιά, τους έκανα μαθήματα για να μάθουνε κρητική μουσική. Αυτό που σε ρωτάμε εμείς κύριε Γιώργο είναι τα ακούσματα αυτά που παίζεις στο βιολί, από ποιον τα μαθες πρώτα; Τα βγάνω εγώ. Όλα δικά σου είναι; Αυτά που ήτανε του Καλογερίδη του πήρα από τα δάχτυλά του όλη τη μελωδία αυτή του Καλογερίδη. Τον γνώρισες τον Καλογερίδη; Ναι, βεβαίως, προ εξήντα χρόνια στην Αθήνα, με κοντά παντελόνια ήμουνα και τονε βοήθουνα στο Ηράκλειο. Με κοντά παντελόνια και μάλιστα μου λεγε «για κοίταξε τα δαχτύλια μου». Κοιτάξτε, όπως είναι του κόρακα και τα βλεπε και πήγε και μου κανε έτσι και μου τα φίλησε 3

4 ο Καλογερίδης και μου λέει «να τα χα». Γιατί όποιος έχει δάχτυλα κοντυλάτα και μεγάλα είναι καλός μουσικός. Άμα είναι κοντά, εγώ που διδάσκω και έχω βγάλει επαγγελματίες χίλιους στα χρόνια μου κιθάρες, μαντολίνα, βιολιά, κάνω και μαθήματα ναι, άμα ήτανε μικιά δαχτυλάκια επαρέτουνα δεν επήγαινα είναι ζόρες. Για πες μου για τον Καλογερίδη κάτι. Πού τον γνώρισες; Μέγας και τρανός. Αθήνα. Αυτός τώρα θα σε γελάσω, μου φαίνεται ότι ήτανε πρόσφυγκας, μου φαίνεται, Κα-λο-γε-ρί-δης. Ή από τη Σητεία ή έπαιρνε από την μάνα του, δεν ξέρω, ή απ τον πατέρα του απ τη Μικρά Ασία, κάτου. Και πήγα και με γνώρισε, είχα εφτά πατώματα μαλλιά τότε, σγουρά κι ήμουνα δεκαπέντε χρονών κι άκουσε το μαντολίνο μου και με κάλεσε και πήγα και τονε βοήθουνα. Αυτός δεν εκαθότανε στην καρέκλα. Είχε ένα καθρέφτη και του κάνω εγώ «γιατί κύριε Καλογερίδη δεν κάθεστε στην καρέκλα», «για να βλέπω τη μούρη μου να βγάζω συνθέσεις» μου λέει «και να το κάνεις κι εσύ». Πήγα κι εγώ μια μέρα στον καθρέφτη και έβλεπα τη μούρη μου και με βλέπαν τα παιδιά «τι κάνεις εκεί», «ό,τι μου πε ο Καλογερίδης κάνω». Κι εκεί που έπαιζα έβγαλα κι εγώ. Παίζω κι εγώ είκοσι οχτώ γυρίσματα του Καλογερίδη. Δεν κάνω ούτε πέντε εγώ, είκοσι οχτώ κάνω εγώ. Κι αυτά που έκανα «σαν δεν εξέρεις ν αγαπάς» (τραγουδάει το σκοπό) «σαν ξημερώσει χαίρουμαι και σαν βραδιάσει κλαίω», του Καλογερίδη. Είχενε δυο ξανθές κοπέλες και ήτανε δέκα εννιά και είκοσι δυο ο Καλογερίδης και τις είχενε πρίμα σιγόντο στη ραδιοφωνία των Αθηνών. Γιατί εγώ έχω κάμει πενήντα χρόνια Αθήνα Πειραιά. Πενήντα χρόνια έπαιζα, πού δεν έπαιζα. Έχω παίξει σε σαράντα πέντε τραπέζια, αυτό πρέπει να το γράψετε στου Σοφοκλή Βενιζέλου, σαράντα πέντε τραπέζια στην Αθήνα και του παιζα (τραγουδάει σκοπό) «Βενιζέλε μας πατέρα της πατρίδος, Βενιζέλε μας πατέρα της φυλής κάθε πόθος μας και κάθε μας ελπίδα, είσαι ο πρώτος που βαδίζεις στη γραμμή. Ζήτω ζήτω λευτεριά, ζήτω κι ο Λευτέρης απού ναι πρώτος στην ταγή μας λεβεντογενιά» και με χαιρέτα 4

5 ο ίδιος κι έχω παίξει σε σαράντα πέντε τραπέζια, αυτός μ έβαζε στο Υπουργείο των Εσωτερικών, που παίρνω τη συνταξούλα. Και έχω παίξει και ένα του αρχηγού του Γέρου Βενιζέλου, να μη βγω απ την πόρτα έξω προ εβδομήντα χρόνια, εξήντα οχτώ χρόνια, πριν η τράπεζα στην αγορά απέναντι, πώς λέγεται Εθνική δεν ξέρω, εκεί ήτανε το καφενείο του Κλώνου και ήμουνα που λες με κοντά μπατζάκια και είχα το μαντολίνο κι έκανα το μαντολίνο και μαζευότανε κόσμος και μπαίνει με το σκουφάκι του ο Γέρο Βενιζέλος και πάει και του κάνει ο Κλώνος «το παιδάκι που είναι εδώ παίζει ωραίο μαντολίνο, θέλεις να σας παίξει». Λέει «φέρ το». Και τ αρχινάω το τραγούδι του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ορκίζομαι στα τρία μου παιδιά. Και του παίζω του γέρου Βενιζέλου αυτό το τραγούδι (τραγουδάει εισαγωγή τραγουδιού και το τραγούδι) «Βενιζέλε μας πατέρα της πατρίδος, Βενιζέλε μας πατέρα της φυλής, κάθε πόθος μας και κάθε μας ελπίδα, είσαι ο πρώτος που βαδίζεις στη γραμμή. Ζήτω, ζήτω η λευτεριά, ζήτω κι ο Λευτέρης απού ναι πρώτος στην ταγή μας λεβεντογενιά» φώναζα εγώ και του κανα το μαντολίνο και το πέταγα και με παίρνει στα γόνατα, να μη χαρώ τα τρία μου παιδιά, στου Κλώνου το καφενείο, προ εβδομήντα χρόνια και μου χαϊδεύει εφτά πατώματα μαλλιά και μου λέει, Στέλιο αν ελέω ψέματα να σφάξω τα παιδιά μου, να μη βγω απ την πόρτα έξω, «θες παιδάκι μου να σε πάω σ ένα ωδείο», θα ήμουνα ο μεγαλύτερος βιολίστας του κόσμου με τέτοια δάχτυλα, αλλά θα μουνα πεθαμένος στα τριάντα πέντε μου, γιατί θα χα πέσει, καταλαβαίνετε τώρα, ένας μεγάλος βιολίστας και λέω μια παιδική ομιλία θα παιζα με γυναικείο φύλο, θα παιζα βιολί μεγάλο, νταούλι είμαι πεθαμένος. Λέω τώρα εγώ τι να κάνω τώρα του Βενιζέλου, μου λέει «θες παιδί μου να σε βάλω σ ένα ωδείο» και τι του απάντησα του Βενιζέλου, τι του απάντησα στα δέκα πέντε μου; «Θα πάω να το πω της μαμάς μου», παιδική ομιλία «κι αν εθέλει». Και το κατάλαβε και μου βάνει τρία χιλιάρικα κι ένα φάκελο και ήτανε ο ιδιαίτερός του, πώς τονε λέγανε, δεν μπορώ να θυμηθώ, κουφός ήτανε, είχε το ακουστικό 5

6 εδώ. Και με παίρνει ένας χοντρός με τη γυναίκα του και με πάει στα εβροϊκά, στους Οβραίους, ήτανε Οβραίοι τότε, και μου παίρνουν ένα κουστουμάκι κι έκανε με κοντά παντελόνια, διακόσιες δραχμές, εκατό τα παπούτσια τρακόσες, επουκάμισο τέσσερα κατοστάρικα. Και μου δίνει και οχτώ κατοστάρικα, πόσο γίνουνται, χίλιες διακόσιες και μου παίρνει τα χίλια εφτακόσια, μου τα κλέψανε αυτοί και δεν το ξεχνώ ποτέ μου. Έχετε τίποτα άλλο να μου πείτε. Βέβαια, για τον Καλογερίδη δεν μας είπες; Σας είπα. Όχι, δεν μας είπες. Δεν μας είπες πώς τον είδες σαν βιολιστή, σαν καλλιτέχνη. Σας είπα ότι του καμα τα χέρια έτσι, μου κανε ετσά και τα φίλησε, να η πόρτα εκεί είναι «να χα τα δαχτύλια σου» κι ήταν του Καλογερίδη τόσα νε, και μου τ αγκάλιασε και μου τα φίλησε τα χέρια μου ο Καλογερίδης. Ξέρεις κύριε καθηγητά, τι σε ρωτάει ο κύριος καθηγητής. Ήτανε τεχνίτης ο Καλογερίδης, ήτανε καλός μουσικός; Το καλύτερο βιολί Παναγία μου τα μέλια που βγαίνανε, τα μέλια που βγαίνανε. Ό,τι έκανε, κάνω εγώ τα ίδια Παίξατε ποτέ μαζί; Μνήσθητί μου Κύριε, με το μαντολίνο τονε βοήθουνα στο Ηράκλειο, να θάψω τα παιδιά μου, δεν λέω ψέματα. Δεν με πιστεύεις ρε Στέλιο μου. Όχι, σε ρωτάμε για να γραφτούν εκεί. Και μετά ήρθε στην Αθήνα στα θέατρα και παίζαμε. Παίζατε μαζί βιολί, παίζατε και οι δυο; Τονε βοήθαγα με το μαντολίνο, ψέματα δεν λέω. Εσύ έπαιζες μαντολίνο; Ναι, τονε βοήθουνα κι έπιασα εγώ το χρώμα του Καλογερίδη, απού δεν μπορούν να το κάμουνε, το κάνουνε; Ε, είντα κάθεσαι και μου λες τώρα; 6

7 Να σας ρωτήσω κάτι, όταν παίζατε, κοντυλιές παίζατε, τι παίζατε με τον Καλογερίδη, με το μαντολίνο εσείς; Άκου να δεις, με το μαντολίνο επαίζαμε τούτα δα, κι έλεγε «Καλογερίδη σαν δεν εξέρεις ν αγαπάς, καρδιές μην αγκυλώνεις» Κοντυλιές δηλαδή; Κοντυλιές κι έλεγε και από το φα είναι του Καλογερίδη η μεγαλύτερη αρχή του Καλογερίδη που έβγανε τριάντα στροφές. Κοντυλιές; Κοντυλιές ναι. Όταν σας έλεγε «πάμε να παίξουμε αυτό» πώς σας το λεγε, με τι τίτλο; Aπ. Αυτά που έπαιξα τώρα εγώ, στειακές κοντυλιές Καλογερίδη. Πώς συνεννοούσασταν μεταξύ σας ότι θα παίξετε κάτι, τι έλεγε «να παίξουμε τώρα», ή ξεκίναγε με το βιολί, τι έκανε; Αυτά που κάνω εγώ τώρα. Ναι, μα σου λεγε να παίξουμε του φα, του ρε, τι σου λεγε; Ναι, μου λεγε φα, ρε, σολ, ρε ματζόρε, σωστά βέβαια, ναι. Και συ τι καταλάβαινες όταν σου λεγε «θα παίξω κοντυλιές» του φα; Μα εγώ έπαιζα το καλύτερο μαντολίνο της Ελλάδος τότε, με παίρνανε σε ούλα τα χωριά και παίζαμε. Κύριε Γιώργο, εγώ θέλω να καταλάβω όταν σου λεγε «θα παίξουμε κοντυλιές του φα» εσύ στο μαντολίνο τι έπιανες; Μου λεγε αυτός «πιάσε μου φα», έπιανα φα με το μαντολίνο, τα κάνω όλα εγώ. Έπρεπε να φέρω ένα μαντολίνο να σας κάνω εγώ πράματα να δείτε τι πράματα. Θέλετε να τ ακούσετε μια στιγμή το μαντολίνο; Όχι, απλώς θέλω να μου εξηγήσεις, έπιανες φα. Μετά μου λεγε ρε ματζόρε και το πιανα ρε ματζόρε, τα ξερα όλα εγώ αυτά. Μετά μου λεγε σολ, απ το μαλεβιζιώτικο. Δηλαδή, όταν έλεγε ότι θα παίξω κοντυλιές του φα 7

8 Φα έπιανα, φα και μετά ρε ματζόρε και μετά σολ. Ο μαλεβιζιώτικος πάει (τραγουδάει σκοπό) από σολ. Στο βιολί ποιον θεωρείτε το δάσκαλό σας, ποιον θαυμάζετε περισσότερο στο βιολί για να του μοιάσετε; Λοιπόν άκου να δεις, για να μην έχω εγώ μαλώματα εγώ θα πω την αλήθεια. Γιατί όταν βγαίνει ο Τζιμάκης στην τηλεόραση, δεν λένε ποιος είναι ο Τζιμάκης και τι είναι. Ορισμένοι λένε και ορισμένοι δεν λένε, εγώ όμως λέω. Θέλετε να το γράψετε; Όλα τα γράφουμε. Πρώτο βιολί Ναύτης, ακολουθεί Κουνέλης, ακολουθεί Κατράκης, ακολουθεί Σταύρος Καντηλιέρης, ακολουθεί Μανιουδάκης. Είναι ο Τζιμάκης, ήμασταν πολλοί και όλοι αυτοί οι συχωρεμένοι που έχουνε πεθάνει, λέω για καλά βιολιά. Η κοπέλα σε ρωτάει ποια βιολιά από τους παλιούς θεωρείς ότι ήτανε δασκάλοι σου; Εμένα; Ναι, δηλαδή ποιους παρακολουθούσες εσύ και θαύμαζες; Εγώ παρακολουθούσα τον Λυραντώνη και το Χάρχαλη. Αυτούς τους δυο. Ήτανε κι ο Μαργιάνος καλό βιολί αλλά ήτανε λιγάκι ξερό. Ο Μαύρος; Α, ναι με συγχωρείτε κι ο Μαύρος πάρα πολύ ωραίο βιολί, εξέχασα να τον πω. Εσάς τα πρώτα βήματα στο βιολί ποιος σας τα δειξε, το πρώτο συρτό πώς το μάθατε; Συγνώμη, α! μη βιάζεσαι, κάτσε να δεις να συνεννοηθούμε δεσποινίς μου. Έβλεπα το Λυραντώνη κι εγώ ήμουνα κατεργάρης και τονε βοήθουνα με το μαντολίνο και μόλις επήγαινε για να κάνει ψιλό του στην τουαλέτα έπιανα το βιολί, χλαπ, μια σφαλιάρα. Εγώ ήμουνα με κοντά παντελονάκια. Σου ριχνε αυτός; 8

9 Ναι, μου ριχνε. Γιατί του κλεβες τα πατήματα; Ναι και έκανα εγώ τσι κεφαλής μου. Κι ύστερα ακούω εγώ περασμένα, «ρε παιδιά» λέει «το Τζιμάκη είδες ό,τι κάνεις κάνει». Κι έπιανα, κι έπιανα, μετά πήγα στην Αθήνα είχα ένα βιολί της γρας που χα πάρει εκατό χρονών και έκαμα κι εκεί, αλλά δεν μπορούσα να βγω στην πιάτσα να πάρω και το βιολί, γιατί δεν το θέλανε στην Αθήνα, μόνο τη λύρα. Αλλά μόλις εκατάλαβα εγώ κι ήρθα εδώ, που χω δέκα οχτώ χρόνια, άκουσα του Καλογερίδη είναι πενήντα τα εκατό απάνω από τη λύρα ψηλά και γλυκά πιάνει, μεταδίδει και το βαλα στην καρδιά μου κι αυτό και όλα τα όργανα. Να σας ρωτήσω κάτι, είχατε δει ποτέ να γράφει νότες ο Καλογερίδης; Αυτός έγραφε κυρία μου. Έγραφε νότες, τον είχατε δει; Ναι, τον είχα δει που έγραφε. Ήτανε φοβερός, αλλά δεν μπορούσα να πιάσω τα ίχνη του στη νότα τότε που μουνα πιτσιρίκος. Μόνο που του πιανα τη μουσική, το χρώμα. Όταν έπαιζε βιολί πολλές φορές κοίταζε και μέσα σε βιβλίο τις νότες; Ναι, κοίταζε, βέβαια, τον έβλεπα εγώ. Αλλά, όταν ήθελε να βγάλει σκοπούς, έβλεπε τη μούρη του στον καθρέφτη. Και του κάνω «τι κάνεις μπάρμπα», τον είπα εγώ, «μπάρμπα είντα κάνεις εκεί» και μάλιστα μου πε «μη με ξαναπείς γιατί θα φας καρπαζιά». Όπως είπες εσύ του Γιάννη. Ναι, έτσι τσι καλλιτέχνες πρέπει να τους αγαπάμε, εμείς και εκατό χρονών να δω θα τονε πω ή θείο, ή δεν ξέρω τι. Λοιπόν, τι άλλο θέλετε να με ρωτήσετε; Θέλω να μου πεις κάτι, είπες προηγουμένως το Μαύρο, είπες το Λυραντωνάκη, είπες τον Χάρχαλη, το Μαργιάνο, αφήνω τον Παπαδάκη έξω που ζει ακόμα. Ποιον Παπαδάκη; 9

10 Το Ναύτη. Απ αυτούς τους παλιούς ποιος ήτανε για σένα ο καλύτερος; Ο Λυραντώνης ήτανε η κορφή, δεν υπάρχει θέμα εκατό τοις εκατό. Μετά ακούγαμε το Μαύρο κι ήτανε κι ο Χάρχαλης. Τι ήταν αυτό που σε κάνει να λες ότι αυτός ήταν ο καλύτερος, τι έκανε παραπάνω από τους άλλους; Τα γλυκάδια που στάζουνε τα δαχτύλια του, γλυκάδια, να μην είναι ξερά. Τι εννοείς γλυκάδια; Όταν έκανε ο Λυραντώνης (τραγουδάει σκοπό) έκανε μια γλυκάδα έτσι και στάζανε μέλια, πώς να το πούμε, του αρνιού τα γλυκάδια πο χει και τα κάνουμε τυρόπιτα, τόση γλύκα έβγανε το βιολί του Λυραντώνη. Έβαζε στολίδια μέσα; Ναι, έβανε στολιδάκια, γλυκάδια κάνει τον καφέ πιο γλυκό απ το πικρό. Αυτά τα γλυκάδια από τι εξαρτάται να τα κάνει κανείς; Απ το Θεό είναι, αυτός τα κανε. Τεχνικά πώς γίνονται αυτά; Είναι τα δάχτυλα, είναι το δοξάρι; Δεν έχω το βιολί για να τ αποδείξω αυτή τη στιγμή λίγο-λίγο, να στ αποδείξω. Με τα λόγια θέλω. Όχι, για ν ακούσεις το δάχτυλο. Εγώ κατάλαβα για τα γλυκάδια, αλλά θέλω να μου πεις πώς τα κάνει αυτά τα γλυκάδια τεχνικά, τρέμει τα δάχτυλα, τα γλύφει, τι κάνει; Το δάχτυλο γλύφει στη γλώσσα. Το δοξάρι; Ναι, πρώτα το δάχτυλο γλύφει. Εννοείτε ότι τρέμει πάνω στη χορδή; Μα μπορεί να το δει ο κύριος αυτό είντα είναι, μια λέξη θα κάνω. Θα το κάνω ξερό, θα το κάνω και χλωρό. Λοιπόν, το παίζουνε εδώ οι άλλοι (παίζει με το βιολί), ενώ ο Ευθύμης έκανε (παίζει). Είδες τι πράματα έχει μέσα, γλυκάδια, κάνει κάτι γκέλια το δάχτυλο κάτι πράματα... 10

11 Γενικά ένας καλός βιολιστής, όταν εσύ πεις αυτός είναι καλός βιολιστής, ποια είναι τα πράγματα που προσέχεις για να πεις ότι αυτός είναι καλός; Η μουσική στ αυτί ακούω χρώμα και μουσική για να τονε κρίνω. Προ πενήντα χρόνια μ έβαλε εμένα ο Γενικός Διευθυντής μέσα στη σάλα του ΑΓΕ να μπαίνουνε μέσα και να περνάνε αν είναι ικανοί να παίξει, αλλά έλα που μου βγάνει το πιστόλι ο ενωματάρχης και τι μου κάνει «είμαι μωρέ Τζιμάκη αρραβωνιασμένος να τηνε κάνω να τρεζαθεί την κουμπούρα θα τηνε βάλω εκεί αν δεν μ αφήσεις». Λέω κι εγώ πάει στο διάλο θα με σκοτώσει. Είντα να κάμεις; Τονε πάει από μέσα και τον εβάνω σ ένα σερτουλάκι. Να και να ένα θα πεις, ένα και σκότωσέ με και ξέμπλεξα. Εγώ τσι ήβανα ποιοι ήταν ικανοί να παίξουνε και ποιοι δεν ήταν ικανοί. Γιατί ο κάθε ένας να πάει να μπουρδουκλώνει, να παίζει ό,τι θέλει, ν ακούει να είναι ζωντανό το πρόγραμμα. Ναι, πες μου πώς τους έκρινες, τι πρόσεχες; Όποιοι ήτανε καλοί, τους άφηνα να παίξουνε. Ποιον θεωρείς καλό, τι κάνει αυτός για να τον θεωρείς καλό; Μα συγνώμη δα κύριε, είναι λύρα και λαούτο, εγώ κάθομαι εδώ «παίξτε μου, ποιο θα παίξετε, τον πρώτο ρεθεμνιώτικο τον καραγκιουλέ» πώς θα πιάσεις το δεύτερο σκοπό και τον τρίτο να μη κάνεις λάθος, να μη γίνει κανα λάθος στο δρόμο, κατάλαβες τι γίνεται και άμα ήτανε καλός, λέω αυτοί θα παίξουνε. Όποιοι δεν ήτανε, εγώ βέβαια δεν εκρίνομουναι, αυτά τα λέει ο κύριος διευθυντής δεν τα λέω εγώ, δεν επαίζανε. Αλλά εμένα ο Καράς, να μη πω τίποτα, τέλος πάντων, έπρεπε να μαι στην Τράπεζα της Ελλάδος να παίρνω τετρακόσιες χιλιάδες, θα με βανε αυτός ο Καράς, ήμουνα μέσα εγώ, μ είχενε εφτά χρόνια και τραγουδούσα στις χορωδίες και ήμουνα η πρώτη λύρα που υπάρχει στον κόσμο ούλη, τα πράματα που έκανα μέσα. Και του λέω, «να με βάλεις, έχω τρία παιδιά, μικρά τα παιδιά». «Ναι, θα σε τακτοποιήσομε» μου λέει ο Καράς. Και μετά ξέπεσα στο εκατό τόσο. 11

12 Να σας ρωτήσω, θυμάστε πότε ήταν η πρώτη φορά που εσείς με το βιολί, επαναλαμβάνω με το βιολί, κρατήσατε γλέντι μόνος σας; Α, με το μαντολίνο ήτανε, το 20. Με το βιολί; Μα το βιολί, άκου να σου πω να συνεννοηθούμε κοπελιά μου. Στην Αθήνα το είχα, αλλά δεν μπορούσα να παίξω για δεν το θέλανε. Δεν το θελε ο Καράς; Ποιος δεν το θελε; Τα κέντρα. Να παίζω λύρα, κατάλαβες τι γίνεται; Μα και στους σταθμούς που έπαιζες, τι έπαιζες; Στη ραδιοφωνία τι έπαιζες; Τότε δεν είχα παίξει καμιά φορά να πιάσω το βιολί να παίξω την εποχή αυτή. Μόνο εδώ, όταν ήρθα, έπαιρνα τη λύρα και βιολί κι έπαιζα και τα δυο τα χα κρεμασμένα κι όποιος ήθελε μου λεγε, κι ύστερα πετιούνται μια παρέα «βρε Τζιμάκη, αφού κάνεις τη λύρα βιολί δεν χρειάζεται βρε παιδάκι μου, μη το παίρνεις» μου κάνανε μετά. Γιατί το κάνεις σαν το βιολί τη λύρα. Βιολί για πρώτη φορά σε γλέντι πότε παίξατε; Δεν το πιανα για δεν το θέλανε, γιατί έκανα πενήντα χρόνια στην Αθήνα, μαμαζέλ. Πενήντα χρόνια. Α, ήσασταν στην Αθήνα. Ε, βέβαια. Όταν ήρθα όμως εδώ, παίζω συνέχεια και λύρα και βιολί Με το μαντολίνο πόσο χρονών ήσασταν τότε; Ήμουνα δέκα τεσσάρων το πρώτο μαντολίνο της Ελλάδος, το ξέρει όλος ο κόσμος και το Ρέθυμνος όλοι. Πεντακόσια άτομα χορεύανε. Με παίρνανε στα γόνατα οι γυναίκες, με κοντά παντελονάκια, έπαιζα τέτοιο ωραίο μαντολίνο. Ήσασταν ζυγιά ή ήτανε κι άλλα όργανα; Τίποτα εγώ ήμουνα το καλύτερο μαντολίνο. Στο πανηγύρι ήσασταν μόνος σας; 12

13 Μοναχός, ναι. Μόνο καμιά φορά έπαιζα και με το Καρεκλά και με το Ροδινό. Αυτοί πεθάναν όλοι. Τι όργανα παίζαν εκείνοι. Λύρα παίζαν αυτοί. Και τι παίζατε στο μαντολίνο; Τι κομμάτια παίζατε; Κρητικά και ευρωπαϊκά. Όταν λέτε κρητικά, δηλαδή, ξεκινούσατε με τι; Συρτά, ρεθεμνιώτικα, χανιώτικα, πεντοζάλια, σούστες, μαλεβιζιώτικο, αυτά. Το πρώτο που βγήκε ήταν το «Μικράκι» που δεν το ξέρει κανένας παρά μόνο ο Τζιμάκης που μαι ογδόντα πέντε. Τι είναι το «Μικράκι»; Τώρα θα στο πω εγώ. Τον Απρίλη θα μπω ογδόντα έξι. Τον Απρίλη γεννήθηκα του 13. Λοιπόν, «άλλο χορό δεν ρέγομαι / σαν τον μικρό μικράκι / που τονε χορεύουνε / κι οι σκύλοι στο σοκάκι». Έτσι λέγανε αμόρφωτοι ανθρώποι προ εβδομήντα χρόνια που δεν υπήρχανε κουκιά κι ελιές. Και μετά ήτανε ο σερτός, μετά έπαιζα στα χοροδιδασκαλεία με φωτάκια που ανάβανε και τους έπαιζα ευρωπαϊκά και χορεύαν τη νύχτα μ ένα μαντολίνο και μια κιθάρα, προ εβδομήντα χρόνια συζητάω. Δεν μου λες, εδώ ακούω κι από άλλους που κουβεντιάσαμε προηγουμένως, ότι πολλοί ξέρουνε μαντολίνο, μαθαίνουνε μαντολίνο και παίζουνε, όμως δεν είδα, τουλάχιστον εδώ στα Χανιά, δεν είδα ποτέ το μαντολίνο να παίζεται κάπου, πού το παίζανε το μαντολίνο; Όχι στο Ρέθυμνο, εδώ στα Χανιά; Πού το παίζουν το μαντολίνο; Ναι, όμως είδες σε χορωδίες εκατόν είκοσι μαντολίνα; Ξέρεις τι μου παν οι Γερμανοί όταν έπιασα τη λύρα και κάνω το τάγκο-νοτούρνα, το μεγαλύτερο ταγκό της Ελλάδος «να βγω αν πας στην ξενιτιά», κάτι ευρωπαϊκά και πιάνω τη λύρα και έρχεται ο διευθυντής της ορχήστρας και μου κάνει «για ξανακάνετο αυτό». Εκατόν είκοσι βιολιά στη χορωδία αυτή και τους κάνω λίγο τη λύρα και τηνε κάνω έτσι και τηνε κάνω βιολί. «Έρχεσαι να σε πάρουμε στη Γερμανία να σε βάλουμε στο 13

14 γκρούπ»; Λέω «με συγχωρείτε, αλλά εγώ έχω εδώ εδά και πενήντα χρόνια». Δεν μου είπες όμως για τα μαντολίνα, πού τα παίζουν τα μαντολίνα; Ακούω πολλούς που ξέρουνε μαντολίνο εδώ, μου λένε ξέρω μαντολίνο, αλλά δεν είδα κανένα να παίζει μαντολίνο. Το παίζουνε σε κομπανίες και στο Ηράκλειο παίζουνε μαντολίνο. Όχι στο Ηράκλειο, εδώ στα Χανιά; Ναι, παίζουνε, το έχουνε για τρίτο, γιατί δεν παίρνει ποσοστά να βάλει κι ένα μαντολίνο, να παίζει το λαούτο, βάλει κι ένα μαντολινάκι. Δεν έχω δει εγώ ποτέ μου. Δεν έτυχε να δω φαίνεται. Ε, μα σας το λέω εγώ. Έχω δει βιολί, λαούτο Ναι, αλλά δεν έχει τσι δυνάμεις τσι μεγάλες ο λυράρης κι ο βιολίστας να πάρει το μαντολίνο να το χει να είναι τρίτο, να κάνει κι αυτό κάτι, να παίξει εκείνη την ώρα. Τα ίδια πατήματα είναι σαν το λαγούτο που έχει και το μπουζούκι. Από τα παλιά που θυμάστε μπουλγαρί παίζανε εδώ στην περιοχή των Χανίων; Εγώ ήμουνα στα Χανιά. Ήταν ο Αγιούτης προ εξήντα οχτώ χρόνια, εξήντα εννιά, γιατί στα δεκατέσσερά μου, δεκαπέντε, δεκαέξι, γύριζα Χανιά, Ρέθεμνο, Ηράκλειο. Έπαιζε ο Αγιούτης ένα ωραίο βουλγαρί, Αγιούτη τονε λέγανε, και πόθανε απ την πείνα. Μετά απ την Κατοχή δεν είχε να φάει και πόθανε. Ήτανε πολύ ωραίος αυτός. Κι ένας Καραμπέτης. Αυτοί δεν ήτανε στα Χανιά, ήτανε στο Ρέθυμνο, στα Χανιά ήτανε άλλοι, ποιοι ήτανε στα Χανιά; Κι ένας Καραμπέτης τονε λέγανε κι έπαιζε και σταματάω εγώ, εγώ ήμουνα δεκατριών χρονών και πήγαινα κράτουνα ένα κατσαρολάκι φαΐ, για να το πάω του αφεντικού στα δικαστήρια που ήμουνα, έκανα καφέδες ωραίους στους δικαστές. Και κει έμαθα το μαντολίνο. Πού το 14

15 έμαθα το μαντολίνο. Ήτανε όλοι οι χωροφύλακες είχαν όλοι μαντολίνα στα μπαούλα και πάει και βγαίνει ένα μαντολίνο απ το μπαούλο και μου πιασε και τ αυτί ο χωροφύλακας και κάνω σε λιγάκι. Στέλιο στην οικογένειά μου, άκου Γιάννη, ο Ροδινός με πήρε και πήγα και πήρα ένα μαντολίνο, ο Ροδινός, ο αόρατος, ήταν ωραίος ο Ροδινός και πήρα ένα μαντολίνο τρακόσες εβδομήντα πέντε δραχμές. Το πρώτο μαντολίνο που πήγα κι αγόρασα. Κι από κει εξεκίνησα εγώ κι έμαθα όλα τα όργανα. Είχες παίξει και μαζί με το Ροδινό; Με το Ροδινό, με τον Καρεκλά, με ούλους, με το Λαγό, με ούλους τσι μεγάλους. Τι άνθρωπος ήταν αυτός ο Ροδινός; Θέλετε να σας πω σε τέσσερα λεφτά δεκαπέντε στίχους απ τσι έχω βάλει στο μνήμα να τσι ακούσετε; Σας διαφέρει. «Στρέξε διαβάτα κοίταξε κορμί που τρώει ο Άδης, απού φυγε απ τις χαρές, τις ήθελε σκοτάδι, κοίταξε μέρος σκοτεινό που μ έχουνε. Είχα ζωή και λεβεντιά, είχα λαλιά και στόμα, τώρα με τρώει η μαύρη γης και με σκεπάζει χώμα. Φίλοι, γνωστοί κι αδέρφια μου στο μέρος απού μένω, μια μέρα θα ρθετε κι εσείς και θα σας περιμένω. Δεν το θυμώ», λέει ο πεθαμένος ο Ροδινός «μα έρθετε γρήγορα να με βρείτε, θέλω αρκετά να ζήσετε τον κόσμο να χαρείτε. Εγώ δεν τονε χάρηκα αυτό το ψεύτη κόσμο, γιατί μου χάραξε νωρίς ο Χάροντας το δρόμο. Κι έστειλε και με ζήτησε να πάω μην αργήσω, μου χε τραπέζι έτοιμο να φάω να δειπνήσω. Είκοσι δυο χρονών μουνα, δεν ήμουν παραπάνω, τώρα έπρεπε να βρίσκομαι στον κόσμο τον απάνω. Χάρε σκληρέ πώς έκαμες για μένα τέτοια κρίση κι έβαλες το χεράκι σου κι έκοψες κυπαρίσσι. Κι έκοψες το νερατζανθό και νίκησες τη νιότη κι έκαψες τη μανούλα μου στα μαύρα να ναι Και τη καλή μου αδερφή που με περιείχε και τον καλό πατέρα μου που με περιγάπα. Να τους εδώ δεν ημπορώ, αχ με σκεπάζει η πλάκα. Εκλείσαν τα ματάκια μου γλυκά αποκοιμήθει, εισήλθα εις τους ουρανούς άγγελος με τα πλήθη. Άφησα φίλους και γονείς κι αδέρφια και πονάνε τη μάνα τον πατέρα μου 15

16 που δεν με λησμονάνε. Κι ο Ψηλορείτης το βουνό είπε τους έχε γεια σου καημένο Ροδινάκι μου και πού ναι η λεβεντιά σου». Αυτό το έχω κάνει στο μνήμα του Ροδινού, γιατί είμαι και συνθέτης, συνθέτω στίχους. Να σας ρωτήσω τώρα, τις σειρές των συρτών από πού τις μάθατε; Απ το Θεό είμαι αυτοδίδακτος, άκουγα κι έπαιζα. Όχι, σε ρωτάει το κάθε συρτό μετά το άλλο, δηλαδή άμα παίξεις δέκα συρτά και τα ταιριάξεις, από πού έμαθες τη σειρά αυτή; Από αυτούς απού τα παίζουνε. Οι παλαιότεροι, ποιοι δηλαδή; Εκείνοι που τα παίζανε. Ο Χάρχαλης, ολυραντώνης; Ναι, αλλά όταν σηκωθεί ο Χανιώτης σ ένα γλέντι μέσα να χορέψει, πρέπει να του κάνω μια ερώτηση εγώ για να μη βρω το μπελά μου, να μη λέει δεν ξέρω, του κάνω «αγαπητέ, είμαι στην Αθήνα πενήντα χρόνια» κι ερχόντανε όλα τα νησιά της Ελλάδος για ν ακούσουνε Τζιμάκη. Λοιπόν, βλέπω τέσσερις χορευτές και σηκώνονται απάνω και μου λένε «κύριε Τζιμάκη παίξε μας να χορέψουμε», «σας παρακαλώ Χανιά, Ρέθυμνο», λέει «Χανιά Κίσσαμο», «μάλιστα», αυτή είναι η επιστήμη του καλλιτέχνη. Άμα δεν ξέρεις δεν μπορείς να χορέψεις ο άλλος. Θα του κάνω χρώμα Χανιά. Ο άλλος θα μου πει «Τζιμάκη, Ρέθυμνο», αυτή είναι επιστήμη όλη. Του παίζεις το χαρακτήρα του καθενός στον τόπο που γεννήθηκε. Γιατί ο Χανιώτης χορεύει αλέργα, γρήγορα. Ο Ρεθυμνιώτης πάει σιγά-σιγά και κάνει και το τσαλιμάκι, είναι μεγάλη υπόθεση αυτό. Κύριε Γιώργο θα μου λύσετε τώρα μια άλλη απορία, τις ονομασίες στα συρτά τις ξέρατε από παλιά, κολιμπαριανός; Ναι, το κολιμπάρι την έβγαλε ο Μαύρος. Ο Πατερμανός με τον Κουτσουρέλη, από πίσω απ τον Κουτσουρέλη είμαι εγώ, που τραγουδώ τον «παγωμένο ωκεανό». 16

17 Άλλο θέλω να ρωτήσω, τις ονομασίες αυτές τις ακούγατε μικρός, τις χρησιμοποιούσαν; Όταν έβγαινε μ ένα δίσκο, βέβαια τον άκουγα, άμα δεν έβγαζε δίσκο. Σου λέει όταν σου ζητούσε κανείς να παίξεις ένα κομμάτι σου λεγε «παίξε μου τον καστελιανό»; Α, ναι. Παίξε μου το Μαύρο, παίξε μου το κολιμπαριανό του Μαύρου, μου το λέγανε, βέβαια. Κάτι άλλο, οι γονείς σας ήξερε κανένας, ο πατέρας σας, ο θείος σας; Ο μπαμπάς μου έπαιζε λύρα ένα είκοσι πέντε τα εκατό. Βιολί έπαιζε κανένας; Όχι, λύρα. Μετά πήγε στην Αμερική, εγύρισε κι έπιανα εγώ τη λύρα κι έκανα έτσι πιτσιρίκος και είχα στη μνήμη μου μια ιδέα κι από εγίνηκα απ το μαντολίνο άρπαξα τη λύρα. Μόλις εγίνηκα δέκα έξι χρονών, δέκα εφτά άρπαξα τη λύρα και ούτω το κάθε εξής, όλα τα όργανα. Τώρα ένα συρτό, δηλαδή, όταν το ξεκινάτε να το παίζετε, ξεκινάτε να παίζετε ένα συρτό, υπάρχει κάποιος κανόνας ποιο θ ακολουθήσει μετά; Ό,τι βγάλει το μυαλό είναι, τον χορευτή δεν τονε νοιάζει. Αν ο χορευτής μου πει «άλλαξε το σκοπό», θα τον αλλάξω. Ο χορευτής θα δώσει δηλαδή το νόημα; Ο χορευτής θα μου πει. Μπορεί να μη θέλει τον πρώτο ρεθεμνιώτικο ο χορευτής και να τον αλλάξω. Να μου πει παίξε μου το «ποτέ μου να μη πιω κρασί» παίξε μου το «καραγκιουλέ», παίξε μου το «ρεθεμνιώτικο», παίξε μου του Ροδινού, παίξε μου του Κουφιανού. Ο Κουφιανός ήταν αυτός. Ξεκινάνε οι χορευτές και χορεύουν κι εσείς έχετε ξεκινήσει με το χανιώτικο που σας έχουν πει, μετά εσείς πού θα πάτε; Απού ναι χανιώτης αλλάζω εγώ με το πνεύμα μου. Μα σε ποιο σκοπό, σου λέει, θα μπεις απ το χανιώτικο; Απ το χανιώτικο σε ποιο σκοπό θα μπω; Μπορεί να μπω στις λουσακιές. 17

18 Μπορεί να μπείτε σ άλλον; Μπορώ στις λουσακιές, μπορώ να μπω στο καραγκιουλέ, πώς δεν μπορώ να μπω, σε όλα. Να τα πάρω, όμως, με χρώμα απ τη γραμμή. Αυτό το χρώμα ψάχνουμε να βρούμε. Το χρώμα είναι, θα σας κάμω κάτι (τραγουδάει σκοπό). Να πηγαίνουμε με το χρώμα κατάλαβες. Πηγαίνεις να ταιριάζουν οι σκάλες δηλαδή; Ασφαλώς, οι σκάλες. Μετά τον ενάντιο τι παίζετε συνήθως κύριε Γιώργο; Μετά τον ενάντιο θα σας κάνω εγώ μια πρόβα (τραγουδάει σκοπό). Μπαίνει στον κισσαμίτικο. Αντί για τον κισσαμίτικο θα μπορούσατε να μπείτε σε κάποιον άλλον; (Τραγουδάει σκοπό) Μπαίνω στον καραγιουλέ μετά. Για πες μου κύριε Γιώργο, μια και μιλήσαμε για τον ενάντιο, απ αυτούς που μιλήσαμε πολλοί μας είπαν ότι τον παίζουν στο βιολί, αλλά δυσκολεύονται να τον τραγουδήσουν. Όι, δεν μπορούν να τον τραγουδήξουνε, να κάνουν γλυκάδια. Γιατί; Γιατί πρέπει να ξέρει. Δηλαδή πού είναι η δυσκολία του; Θα σου πω εγώ (τραγουδάει σκοπό) (τραγουδάει τραγούδι) «σαράντα να τα μοιραστούν» Δηλαδή πάει σύμφωνα με τη μουσική και το τραγούδι ή πάει ανάποδα; Όχι εντάξει είναι. Γιατί τον λένε ενάντιο τότε; Ενάντιο τονε βγάλανε επειδή έχει μανούβρες πολλές. Στο παίξιμο έχει μανούβρες ή στο τραγούδι; Μανούβρες πάει να πει πολλά σκαλίσματα σαν την κότα που σκαλίζει. Στο παίξιμο ή στο τραγούδι; 18

19 Στο παίξιμο και στο τραγούδι ακόμα. Πρέπει να σαι τραγουδιστής για να το πιάσεις καλά, γιατί μπορεί να το παίζει μια βιολίτσα και να τραγουδείς και να νομίζεις πως ξερνούνε κότες. Πρέπει να σαι τραγουδιστής για να το πας. Δεν μου λες να σου κάνω εγώ μια ερώτηση; Πώς διατηρείσαι έτσι ενενήντα χρονών; Δεν είμαι ακόμα ενενήντα. Ογδόντα πέντε είσαι. Μα λέμε ότι θα πάει στα ενενήντα και θα σαι ακόμα το ίδιο. Άκου ένα πράμα. Κάποτε πήγα στην κλινική του κουμπάρου μου του Τουντουλάκη του γιατρού, μου χει βαφτίσει μια κοπελιά μου πιο μεγαλύτερή μου. Το κοριτσάκι μικρό είναι, εσύ είσαι μικρή. Η κόρη μου είναι σαράντα πέντε, σαράντα εφτά κι ο γιος πενήντα. Του λέω πίνω δέκα εφτά βότανα και ο γιατρός σταμάτησε. Λέει ποια; Πιάνω εγώ και του λέω γράφε. Μοσχοκάρυδο, τίλιο, τσάι του βουνού, το ένα τ άλλο. Και γιατί δέκα εφτά; Διότι έχω κάνει μια πρόβα στον εαυτό μου. Λέει τι πρόβα; Η πίεση, άστη τη πίεση πίνουνε χάπι. Είναι χάπι που με σκαλίζει τίποτα και φέρνει ανορεξίες δεν έχω όρεξη να φάω, από τα δέκα εφτά βότανα ένα θα βρεθεί και θα του την παίξει μέσα στον οργανισμό. Αθώος ο κατηγορούμενος. Μετά έχω αναισθησία ενενήντα πέντε τοις εκατό. Μπορεί να είναι η τσέπη μου τρυπημένη και να πω «Μαρινάκη, Στέλιο δεν έχω, καημένε δέκα φράγκα δάνεισέ με είκοσι φράγκα, τριάντα». Ή με πήγανε στη φυλακή γιατί χτύπησα ένα και με βάλανε πάμε να δούμε τον κακομοίρη τον Τσιμάκη. Θα ρθει ο Στέλιος να μου φέρει ένα χαρτζιλίκι, θα ρθει ο Γιώργης, αναισθησία. Και κάθομαι εγώ και λέω «εβάλανέ με, εντάξει την πέρασα», αυτή είναι αναισθησία. Όπως είπα «κανείς γιατρός να μη μπορεί το φάρμακο να βρούνε», πώς την είπα την μαντινάδα, κάτσε να θυμηθώ. «Πάρε γιατρέ τα γιατρικά / και τράβα στη δουλειά σου, / τον πόνο που χω στην καρδιά / δεν 19

20 γράφουν τα χαρτιά σου. / Κανείς γιατρός δεν ημπορεί / στον μπόλσο να μ αγγίξει, / γιατί γνωρίζει από καημό / και θα με μαρτυρήσει». Και το άλλο ποιο είναι που διατηρείσαι έτσι; Λοιπόν, στα ογδόντα πέντε ποτέ μου δεν έχω πάει να ξαπλώσω στο νοσοκομείο, κύριε γιατρέ, γιατί σαράντα πυρετό, ήμουνα στου Δημάρχου το νυχτερινό, στο σαλόνι εκοιμόμουνα. Και μουσικός καλλιτέχνης, να παίζω στα κέντρα, δυο δουλειές για να βγούνε τα παιδιά. Και με είχε ο Δήμαρχος πρώτο άθλο. Για θύμισέ μου Στέλιο γιατί ξεχνώ. Είπαμε τα βότανα το ένα, η αναισθησία ενενήντα πέντε τοις εκατό και τ άλλα; Ποια είναι τ άλλα; Είπαμε ότι δεν έχω κρίματα. Οι γυναίκες, καταχρήσεις, τέτοια; Άκου να δεις ένα πράμα. Καταχρήσεις όχι. Δηλαδή πιοτό, τέτοια πράματα; Όχι, δεν πίνω ποτέ μου. Αφού με ξέρεις μωρέ Στέλιο. Δεν έχω πιει στα εβδομήντα χρόνια, δεν έχω πιει μισό κιλό τσικουδιά. Τριάντα δράμια κρασί και γκαζόζα πίνω στο φαΐ μου. Και γι αυτό διατηρούμαι. Και το τσιγάρο το έκοψα 1949, δεν εμπήκε εδώ ένα, είναι πενήντα χρόνια, εκαθάρισε ο οργανισμός μου και δεν έχω πάει ούτε νοσοκομείο, ούτε γιατρό να με δει, ούτε τίποτα. Μια πίεση που έχω, αλλά για να ξαπλώσω σε κρεβάτι νοσοκομείου ποτέ μου. Κύριε Γιώργο, να σας ρωτήσω, τον Κακράπη τον συρτό τον παίζετε; Αυτός τον έχει βγάλει. Ο Στέλιος ξέρει. Εγώ τα ξέρω, δεν τα ξέρουν οι ανθρώποι. Ναι, πέσ μου, τι θα πεις; 20

21 Β. Πλευρά Συγνώμη μου κάνετε κάτι ερωτήσεις, αφού έχω βγάλει δίσκο. Το χει βγάλει δίσκο, πρώτη εκτέλεση ο Γαστράκης το χει βγάλει ο Τζιμάκης με τον Κουτσουρέλη και το τραγουδάει ο Τζιμάκης.... χρόνια ο δίσκος είναι. Να κάνω εγώ μια ερώτηση, όταν παίζετε μια σειρά από συρτά και να παίζετε λουσακιανό, κολυμπαριανό, καραγκιουλέ, ξέρω γω ξεκινάτε απ το χανιώτικο, θα ξαναγυρίσετε πάλι σ έναν που έχετε παίξει ήδη; Μπορεί ο χορευτής να μου πει γύρισε ένα ρεθεμνιώτικο. Μα τα ίδια σου λέει το χανιώτικο μπορεί να το ξαναπαίξεις; Ο χορευτής μπορεί να μου πει τον πρώτο πάλι, το χανιώτικο, για να γυρίσει απ την αρχή. Χωρίς να σταματήσετε; Χωρίς να σταματήσω. Λουσακιές μου λέει, μου λέει το σφακιανό, μου λέει τον καραγκιουλέ, και παίζω συνέχεια, χωρίς να σταματήσω. Κι ας τον έχει ξαναχορέψει σε κείνο το συρτό Ε, ναι. Μα τ αρέσει πολύ και τονε θέλει ξανά. Και τι είναι αυτό που σας λέει, σας λέει δηλαδή το πρώτο; Όταν είναι τέσσερις χορευτές πιάνει καθένας ένα και σου λέει «παίξε μου και μένα τον καραγκιουλέ, που έπαιξες του πρώτου ή παίξε μου τον πρώτο τον αρχηγό». Ο αρχηγός είναι αυτός (τραγουδάει σκοπό), αυτός είναι ο αρχηγός και τραβάει όλα τα συρτά. Ο κακράπης δεν μου είπατε, πόσα μέρη έχει, αυτό ήθελα να ρωτήσω. Πόσα γυρίσματα; Γλυκάδια πολλά κοπελιά μου, πολλά γλυκάδια. Τον τραγουδάω. Δεν ακούσατε το δίσκο μου, το CD, όλα. Πολλά συρτά, όταν τα παίζει κανείς έρχονται στα βήματα των χορευτών ίσα-ίσα. Μερικά όμως δεν βγαίνουνε καλά. 21

22 Κατά τον οργανοπαίχτη ήτανε ένας γιατρός και παραλίγο να φάω ξύλο εγώ, να τον υπερασπίσω, μεγάλος καθηγητής των Αθηνών και πήγε κι έκανε εγχείρηση, λέει «μα δεν είμαι και να σώσω τον άνθρωπο, ήτανε να πεθάνει, απόθανε». Πάει και του κάνουνε ένας γιατρός τον άλλο ο γιατρός ήτανε εκατό τοις εκατό κι αυτός ήτανε το γιατράκι είκοσι πέντε. Ε, πώς θα πάω σ ένα επιστήμονα και να μαλώσω εγώ. Τα γιατράκια τα μικρά ξεχνάει κι ένα ψαλίδι μέσα στην κοιλιά. Ο πεπειραμένος γιατρός που είναι πενήντα πέντε, εξήντα δεν ξεχνάει. Ακούω. Όταν παίξατε μαντολίνο και ήσασταν στο πανηγύρι πού καθόσασταν, μες στη μέση καθόσασταν ή στην άκρη; Σε μια καρέκλα και οι γυναίκες. Ήσασταν στο κέντρο; Όχι, σε δέντρα. Καθόσασταν μες στη μέση και ήτανε γύρω-γύρω ο χορός ή ήσασταν στην άκρη; Ναι, και χορεύανε πεντοζάλη είκοσι νομάτοι μαζεμένοι και μένανε κοντά. Αλλά όταν εμεγάλωσα εγώ τ απαγόρευσα αυτό, γιατί δεν εβγάνανε χρήματα με κουκλώνανε σαράντα νομάτοι και δεν εβγάναμε λεφτά. Ναι, αλλά σε ποιο μέρος εγινότανε αυτό, γιατί έχει σημασία; Στο Ρέθυμνο. Όχι στο Ρέθυμνο, στα Χανιά εδώ; Όχι, εγώ λέω για το Ρέθυμνο. Για τα Χανιά λέμε εδώ, όταν παίζατε εδώ. Δεν ήταν εδώ, εσηκωνόντανε τα παλιά χρόνια, το πενήντα και χορεύανε τρεις, τρεις άντρες, τέσσερις. Και έπαιρνε ένας τρεις γυναίκες και τηνε χόρευε μία-μία. Και εδώ πιάνουνε σαράντα, εδά πιάνουνε δέκα πέντε, είκοσι. Κακώς, γιατί ο κάθε χορευτής θέλει να δείξει την ωραιότητά του, πως χορεύει ωραία. Κι είναι σαράντα και δεν μπορείς να χορέψει κανένας. 22

23 Στα πανηγύρια εδώ στα Χανιά, κύριε Γιώργο ακούστε με λίγο. Εδώ στα Χανιά στα πανηγύρια, οι μουσικοί πού κάθονταν; Κάναμε ένα πάλκο έτσι για τρία άτομα και βγαίναμε και βάναμε το μηχάνημα εδώ και παίζαμε. Την εποχή αυτή επαίζαμε μ ένα κρεμαστό με το κουτσουρέλι προ πενήντα χρόνια, ένα κουτσουρέλι στο δέντρο, ένα μικρόφωνο και έκανα εγώ έτσι και τραγουδούσα. Το πάλκο αυτό ήτανε στην άκρη ή στη μέση; Όχι, στα κέντρα, στο πανηγύρι το βάναμε μέχρι εδώ. Και βγαίναμε τρεις απάνω και βάναμε το μηχάνημα και παίζαμε άμα ήτανε σόχορο, σόχορο θα πει μεγάλο. Στην άκρη ήτανε το πάλκο ή μέσα στη μέση; Άκρη-άκρη, όπου θέλει ο οργανοπαίχτης το πάει. Δεν μπορούν να σε βάλουν στην μέση αν δεν βάνουν παράδες. Και κανονίζουμε μια γωνιά ωραία για να μας εβλέπει ο κόσμος. Με τον Καλογερίδη όταν παίζατε πάλι στην άκρη καθόσασταν; Πώς; Μας είπατε προηγουμένως ότι παίζατε με τον Καλογερίδη. Στον καθρέφτη κοίταζε κι έβγανε κι έπαιζε σκοπούς. Όχι, παίζατε στην Αθήνα σε γλέντια. Α, εκεί καθόμασταν σε θέατρα ερχόντανε, σε πάλκο, Πειραϊκός Σύνδεσμος, στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιώς, σε όλα τα θέατρα. Δηλαδή, σε γλέντι δεν έχετε παίξει με τον Καλογερίδη; Σε δυο θέατρα παίξαμε με τον Καλογερίδη, εκαλέσαν τον Καλογερίδη μόνο του και τύχαμε κι εμείς με το Μαυροδημήτρη. Και κει γνωριστήκαμε κι από παλιά που μουνα μικρό παιδάκι. Στο Ηράκλειο που παίζατε με τον Καλογερίδη Είχενε να με δει είκοσι πέντε χρόνια, τριάντα και με είδε άντρα μεγάλο. Στο Ηράκλειο που παίζατε με τον Καλογερίδη, παίξατε ποτέ σε γλέντι; Μόνο στο φωτογραφείο του που ήμουνα μικρό παιδάκι. Αν ελέω ψέματα να μη χαρώ τα τρία μου παιδιά, όλα ό,τι είπα, αν ελέω ψέματα να 23

24 γυρίσει το στόμα μου εκεί. Βενιζέληδες και μυστήρια, εγώ ήμουνα το άλφα ένα, δεν μπορούσε να μου μιλήσει του Τζιμάκη. Θυμάστε το όνομα του Καλογερίδη; Στρατή. Υπήρχε κι αδερφός του; Α, δεν ξέρω για τον αδερφό του. Είχε ένα αδερφό, μπράβο. Έπαιζε κι αυτός μουσική; Α, δεν ξέρω αυτό, τον Καλογερίδη μόνο. Αυτός είναι αποθαμένος είκοσι πέντε χρόνια τώρα. Και τριάντα μπορεί να ναι. Οι άλλοι βιολατόροι στο Ηράκλειο, στην Ιεράπετρα, στη Σητεία, αν τους ξέρετε εκεί. Σε διακόπτω. Στον Καλογερίδη μπροστά ήτανε ένα είκοσι πέντε με τριάντα τα εκατό ούλα τα βιολιά, στον Καλογερίδη μπροστά. Αυτός έκανε έτσι κι έβλεπε τη μούρη του κι έκανε έτσι κι έβγανε σαράντα έξι σκοπούς. Και λέω κι εγώ «είντα κάνεις» μπάρμπα τον είπα, και λέει «ό,τι κάνω εγώ να το κάνεις κι εσύ». Και καμιά φορά το κανα με το μαντολίνο. Που πιάνω και με το μαντολίνο ωραία πράματα. Θέλω να μου πεις τώρα, όλοι αυτοί οι βιολατόροι απ την ανατολική Κρήτη τι λέγανε για τον Καλογερίδη; Πρώτον άρθρον Τον αγαπούσαν όλοι; Θεό τον είχανε τον Καλογερίδη. Χάρχαλης, Καλογερίδης και Λυραντώνης. Αυτά ήτανε, ό,τι σας λέω εγώ ν ακούτε και Μαύρος. Για πες μου κάτι άλλο ακόμα για τον Καλογερίδη. Αυτά που έκανε ο Καλογερίδης ήταν καινούργια πράματα ή ήταν παλιά; Σύνθεση δικιά του αγαπητέ. Μεγάλο μυαλό. Καινούργια, καινούργια; Ναι, ούλα αυτά είναι του Καλογερίδη. Μόνο δικά του παίζατε δηλαδή; Δικά του κύριέ μου. 24

25 Πόσα κομμάτια ξέρεις δικά του; Σαράντα έξι έπαιζε, μου το πε. Κομμάτια, όχι γυρίσματα. Εγώ παίζω είκοσι δυο. Γυρίσματα; Ναι. Μα όχι, πόσους σκοπούς του Καλογερίδη, όχι στον έναν να βάλεις σαράντα έξι γυρίσματα, πόσους σκοπούς του Καλογερίδη ξέρεις. Εγώ αυτά τα συρτά δεν τα πολυπαίζω, να μαστε εξηγημένοι. Μα λέω απ αυτά που έπαιζε. Αυτά που έπαιζε αυτός τα κόλλαγε και τα κανε ένα τα κομμάτια αυτά. Συρτά έπαιζε; Όχι, μικροπράματα. Μόνο στα στειακά ήτανε μάνα. Πόσα κομμάτια ξέρεις εσύ από του Καλογερίδη; Εγώ παίζω είκοσι δυο στροφές. Όχι στροφές. Πόσα κομμάτια. Παίζεις κοντυλιές του ρε, κοντυλιές του φα, σολ, τι άλλο παίζεις; Δεν μπορείς να το βρεις, δεν μπορείς να τα βρεις πώς κολλάνε. Άκου, φα δεν είναι αυτό; (Τραγουδάει σκοπό). Είναι φα. Ρε ματζόρε (τραγουδάει σκοπό), από κει κολλάς συνέχεια. Άλλα κοπελιά; Αν κατάλαβα καλά προηγουμένως είπατε, τα συρτά δεν τα παιζε καλά, τα κόλλαγε όλα; Όχι, τις κοντυλιές είπε, συρτά είπε ότι δεν έπαιζε. Έπαιζε αλλά ένα είκοσι τα εκατό. Ο θεός του Καλογερίδη ήτανε αυτά, οι κοντυλιές. Τον αράπικο τον ξέρετε, τον χορεύανε εδώ τον αράπικο, τι ήταν ο αράπικος; Τον θυμάμαι «πώς το τρίβουν το πιπέρι του διαόλου οι καλογέροι» και πέφτανε χάμου οι ανθρώποι και κάνανε ετσε. Αυτό είναι το πιπέρι τώρα ή ο αράπικος; 25

26 «Πώς το τρίβουν το πιπέρι οι διαόλου οι καλογέροι», άλλο ήταν τ αράπικο. Ο αράπικος τι ήτανε; Πρέπει να το θυμηθώ. Να σου θυμίσω εγώ μήπως το θυμηθείς; Ναι. Μήπως είναι αυτό;(τραγουδάει σκοπό αράπικου). (Τραγουδάει σκοπό). Αυτό δεν ήτανε; Ναι, ήταν κι αυτό. Πώς τον χορεύανε αυτόν τον χορό; (Τραγουδάει σκοπό). Όχι τα βήματα. Ε, εγώ τα θυμάμαι, δεν μ αφήνεις (τραγουδάει σκοπό και δείχνει βήματα). Αυτό το τρίβουν το πιπέρι οι διαόλου οι καλογέροι και πέφτανε κάτω και κάνανε. Καταρχήν το αράπικο το χορεύανε τις Απόκριες; Το χορεύανε ναι. Τις Απόκριες; Πότε τον χορεύανε; Τις Απόκριες. Άλλη εποχή του χρόνου δεν το χορεύανε; Ναι, την εποχή του χρόνου που παίζαμε αυτά, Απόκριες. Τότε πηγαίναμε στα σπίτια και κάναμε αυτό, ήτανε τέσσερις καρέκλες από δω, τέσσερις από κει, οι γαμπροί από δω, οι νυφάδες από κει πέρα κι όποιος έκανε αυτό, κοίταζέ με (δείχνει). Αυτό ήταν πάνω στο χορό; Ναι, με κράταγε απ τον ώμο ο άλλος. Και ξάνοιγε μη μου κλείσεις το μάτι εμένα για να ρθω σε σένα και μετά το μπουκάλι γυρίζαμε και όπου πήγαινε πήγαινα να φιλήσω την κοπελιά, να ρθει να με φιλήσει εμένα. Μα δεν είναι ο αράπικος αυτός. Πήγαμε αλλού. 26

27 Μα δεν πειράζει. Μα ναι, για όλα λέμε. Σου λέει για τον αράπικο η κοπέλα. Τονε παίζανε τις Απόκριες οι μασκαράδες; Ναι, τις Απόκριες μόνο. Τον αράπικο; Ναι, τον αράπικο. Δεν μου λες τον Σαλή τον θυμάσαι; Τον θυμάμαι. Πότε τον χόρευε αυτός; Πάνε και τριάντα πέντε χρόνια. Ναι αλλά τι χόρευε αυτός; Αυτός αράπικα εδικά του. Μας είπανε κάποιοι ότι ο αράπικος ήταν χορός των γερόντων και δύο, δύο γέροι κάναν κωμικά πράματα κι ο κόσμος γελούσε. Χορευόταν δηλαδή από δύο ηλικιωμένους που θέλαν να διασκεδάσουν και κάνανε μορφασμούς κωμικούς και γέλαγε ο κόσμος. Είναι αλήθεια αυτό ότι ήταν χορός των γερόντων. Άλλος έπαιρνε και το τραπέζι την ώρα που τραγουδούσανε τον αράπικο με τα πόδια του με τα ποτήρια και χόρευε μαζί με το τραπέζι. Και ήταν για δύο-δύο ή χορεύαν σε σειρά; Όχι, σηκωνόνταν και χορεύανε τον αράπικο. Περισσότεροι από δύο; Τέσσερις πέντε νομάτοι τονε χορεύανε. Στη σειρά ή ζευγάρια χορεύανε; Όχι, άντρες σηκωνόντανε, δεν σηκωνόντανε γυναίκες. Δυο-δυο άντρες χορεύανε; Δυο-δυο και τέσσερις-τέσσερις μαζεμένοι. Μα δεν μου λες, σαν το τσιφτετέλι ήταν αυτός ο χορός; Ήταν ένα πράμα, αράπηδες στη μέση. Δηλαδή εκουνιόντανε, τι κάνανε; 27

28 Ένα τέτοιο κάνανε (τραγουδάει και δείχνει). Εκουνιόνταν οι γυναίκες τι κάνανε; Εκουνιόνταν, ήταν και εξήντα χρόνια τώρα. Κύριε Γιώργο, εσείς όταν παίζατε, παίζετε και παλιότερα και τώρα στο παλιό ή στο νέο κούρδισμα στο βιολί, πάντα για το βιολί μιλάμε; Όχι, μα τότε δεν έπαιζα βιολί εγώ, δεν μ αφήνανε να παίξω. Το ξερα, αλλά θέλαν τη λύρα στην Αθήνα. Είναι και τ άλλο τραγούδι που είναι εκατό χρονώ «ντούρου, ντούρου, ντούρου, ντούρου κι η κοιλιά του κωλοτούρου». Εκατό χρονώ. Αυτό τι είναι Αποκριάτικο; Όχι, το τραγουδούσαν και το παίζανε «ντούρου, ντούρου, ντούρου, ντούρου κι η κοιλιά του κωλοτούρου». Πότε το παίζανε αυτό; Προ εξήντα πέντε χρόνια. Ποια εποχή του χρόνου; Συνέχεια, θέλετε ν ακούσετε τη μουσική; (Τραγουδάει τραγούδι) «ντούρου, ντούρου, ντούρου, ντούρου κι η κοιλιά του κωλοτούρου κι η κοιλιά του κωλοτούρου» και πηγαίναμε όλοι και χορεύαμε γυναίκες και άντρες. Εξήντα πέντε χρόνια τώρα, μπορεί κι εβδομήντα. Μήπως έλεγε κι αυτό; «Ντούρου, ντούρου βγάλανε οι χαλιπουτοπούλες»; Κι αυτό. Ναι, αλλά αυτό άλλη μουσική τώρα. Είναι κολλητές οι μουσικές. Στα Χανιά μεγάλα τραγούδια είχανε, όπως έχουνε τον Ερωτόκριτο στην Ανατολική Κρήτη, στα Χανιά είχανε κάποιο ειδικό τραγούδι μεγάλο; Ο Ερωτόκριτος το ακούω εγώ από δέκα ετών που ένιωσα τον κόσμο, από εννιά χρονών. Το παιζα εγώ δέκα χρονών όλο και μάλιστα βυζαντινού τύπου. Ήταν ένας και μου λεγε να προσέχεις, ήταν πολύ της μουσικής άνθρωπος να το προσθέτεις μου λεγε αυτό, εκεί που λέγεται (τραγουδάει σκοπό). Είναι πολύ ωραίο, τ ακούω εγώ εδά και εβδομήντα 28

29 πέντε χρόνια τον Ερωτόκριτο. Άρα λοιπόν περνάει τον αιώνα, όπως και πολλά τραγούδια. Άλλα τραγούδια έτσι μεγάλα υπήρχαν; Τι άλλο τραγούδι; Άλλα μεγάλα τραγούδια; Πρέπει να το θυμηθώ πώς χορεύανε οι αρχαίοι, πώς επαίζανε το σκοπό, σας αφοράει αυτό. Πού έφταξε η μουσική; Εδώ κρατάμε τα μολύβια στα γραφεία και καταργήθηκε το μολύβι και πατάνε πατήματα και σου λέει πάρτα τα λεφτά, μετρημένα ένα εκατομμύριο πάρτο με κουμπιά. (Τραγουδάει σκοπό) πώς χορεύανε οι αρχαίοι, ακούτε με και δες πώς είναι η εξέλιξη (τραγουδάει), άλλη εξέλιξη, ο χανιώτικος. Κι είναι αυτό το τραγούδι, αμόρφωτοι ανθρώποι, δεν ξέρανε. Το Πάσχα κρεμούσαν κούνιες, το συνηθίζανε παλιά; Να πούμε τσι φελλούς τώρα. Δεν είχαν οι ανθρώποι να φάνε ψωμί. Πολλοί κι εγώ ο ίδιος εκοιμόμουνα τρεις μέρες, θυμάμαι, μετά πλάκα η κοιλιά νηστικός και ξεραινότανε το στόμα των ανθρώπων απ την πείνα. Το παντελόνι μας είχενε δέκα πέντε μπαλώματα και ένα δεκαπέντε τα εκατό κυκλοφορούσε και φαινότανε με συμπάθιο ο πισινός τονε των ανθρώπων. Εδώ το παπούτσι το βλέπετε, έκαμα κι εγώ εφτά φόλες, μια, δυο, στον τσαγκάρη φόλες και βγαίναν τα δαχτύλια μας απόξω. Και οι γυναίκες δεν είχανε, φτώχια. Το είκοσι πέντε μιλάω τώρα, εβδομήντα τέσσερα χρόνια, εκεί μιλάω τώρα εγώ. Εφορούσανε κάνανε τσόκαρα. Ένα ξύλο και βάνανε ένα πεδούλι, όχι από δέρμα και βάνανε κι άκουγες στο δρόμο. Τα λέγανε λαλίνια; Ναι, λαλίνια. Φτώχια. Κι όταν επήγαμε στο χωριό εκάνανε πόλεμο και κάνανε το πανεγύρι, εκάνανε καυγάδες κι εβγάνανε κι οι γυναίκες τα λαλίνια και χτυπούσαν τις κεφαλές, αίματα. Ο Λυραντώνης ποιους σκοπούς έπαιζε; Όλους. 29

30 Είχε βγάλει αυτός σκοπούς; Αυτό ξέρω γω τούτο δα. «Αυτός είναι δικός μου σκοπός» μου λεγε εμένα, (τραγουδάει σκοπό) μου λεγε «είναι δικό μου σκοπουλάκι». Γι αυτό σου λεγα είναι του Λυραντώνη αυτός. Τώρα τι έπαιζε; Έπαιζε πολλά. Ξέρετε κανένα σκοπό του κλήδονα μήπως; Συγνώμη, ήταν φτώχια τότε. Είχατε κανένα σκοπό που παίζατε στον κλήδονα και λέγατε; Κάνατε κλήδονα; Μόνο μαντινάδες. Πού στα συρτά ή στις κοντυλιές, πού λέγατε τις μαντινάδες; Γράφαμε ένα χαρτάκι και το βάναμε μέσα. Στα Χανιά σε ρωτούνε πάντα. Εβάνανε ένα κουτί κι έγραφε ο καθένας τη μαντινάδα και την έριχνε μες στο κουτάκι κι έβγαινε αυτός που ήτανε να εκφωνήσει κι έλεγε «Τζιμάκη, σήμερα κι αύριο είμ εδώ / ίσως και τη Δευτέρα / ίσως και την Παρασκευή / γλυκιά μου περιστέρα». Έλεγε τ αλλουνού «αναχωρώ μα πίσω μου / αφήνω τη σκιά μου, / το σώμα μου πάει μακριά / μα μένει η καρδιά μου». Τα διάβαζε αυτά, δεν τα τραγουδούσε; Όχι, όχι γραμμένα, το μόνο που διάβαζε, όχι κανένας δεν τραγούδαγε αυτό σας το λέω εντίμως. Μήπως ξέρετε κανένα σκοπό του γάμου όταν ετοιμάζατε τη νύφη ή όταν την πηγαίνανε στην εκκλησία; Αυτά τα λέγανε εδώ κι εδώ. Εσείς μ ενδιαφέρει, εδώ στα Χανιά, εσείς μ ενδιαφέρει τι κάνατε; Ό,τι παίζανε εδά παίζαμε κι εμείς. Αυτά οι αρχαίοι που εβγαίνανε να πάρουν το μέλι, να δούνε τη νύφη, να βγει ο γαμπρός και παίζαν κει πέρα. Υπήρχε ειδικό τραγούδι της νύφης, πατινάδα; Αυτά τα ξέρει ο Λαϊνάκης. 30

31 Θα τον πάρουμε αργότερα συνέντευξη, σε σας τώρα μιλάμε. Εσείς ξέρετε τέτοιο σκοπό, παίζετε; Επαίζαμε, αλλά πρέπει το πνεύμα μου να κάτσω να θυμηθώ, γιατί είναι και πολλά τα πράγματα, να θυμηθώ. Να εκεί που κοιμάμαι τώρα το βράδυ μπορεί να κάτσω έτσι, να σηκωθώ με το μολύβι να γράψω πραχτικιά νότα. Δεν θέλουμε τώρα να μας πεις το τραγούδι, θέλουμε να μας πεις αν θυμάσαι εάν λέγανε τραγούδι; Ελέγανε για να βγει η νύφη. Εδώ στα Χανιά; Μάλιστα το λέγανε εδώ και πενήντα χρόνια κι εξήντα χρόνια που ερχόμουνα με κοντά παντελόνια. Όχι εξήντα, εξήντα πέντε βάλε. Και στο Ρέθυμνο; Ναι, τα ίδια κι αυτοί. Θυμάστε αν υπήρχε άλλο τραγούδι όταν ετοιμάζανε τη νύφη κι άλλο τραγούδι πάνω στο γλέντι; Όχι, ένα τραγούδι λέγανε της νύφης. Και μετά λέγαν της νύφης τις μαντινάδες για τη νύφη όποιος ήθελε να πει μια μαντινάδα. Δηλαδή άλλες λέγαν μετά; Τραγουδιστές; «Γαμπρέ τη νύφη ν αγαπάς / να μη τηνε μαλώνεις / γιατί ναι κρίμα κι άδικο / σαν το κερί θα λιώνεις». Το τραγουδούσανε αυτό ή απλά το λέγανε; Αυτά λέγανε, κάτι μαντινάδες. Με το τραγούδι τα λέγανε; Ναι, με το τραγούδι. Την Κυριακή του Πάσχα κάνανε τίποτα, κρεμούσανε κούνιες λέγανε τίποτα τραγούδια; Επηγαίναμε στα σπίτια, σπούσαμε τ αυγά, υπήρχενε αγάπη, γιατί αγάπη δεν υπάρχει τώρα, έχει μειωθεί, τότε ήταν εκατό τοις εκατό. 31

32 Τώρα πόση είναι; Τώρα η αγάπη είναι δώδεκα τα εκατό. Τώρα μόνο το χρήμα. Δε μου λες τον Ιούδα τονε καίγανε τη Μεγάλη Εβδομάδα; Ναι, διότι εγώ ήμουνα ο πρώτος κανταδόρος των Αθηνών. Ακούστε σας αφοράει. Θέλετε να το πω; Δεν πειράζει πως είναι, θα το πω και λατινικά για να μη καταλάβει κανείς. Ήμουνα πρώτος κανταδόρος και μου δίνει ένας ένα πενηντάρικο, δεκατεσσάρων χρονών, δεκατρίω, τόσο ήμουνα. Με το μαντολίνο κανταδόρος και μια κιθάρα είχα και μου λένε να πάμε να κάνουμε καντάδα σε μια δούλα. Αυτό πρέπει να τ ακούσετε. Σε ποιο μέρος; Στο Ρέθυμνο. Ήτανε γεμάτο υπερέτριες. Και μου δίνουνε πενήντα φράγκα. Και βάνω εγώ το πενηντάρικο στην τσέπη, είχενε φράγκο τα χόρτα, φράγκο οι πατάτες, φράγκο το ψωμί, ήτανε γερό το πενηντάρικο. Και μου λέει θα πεις τρεις μαντινάδες. Άκου να δεις τι μου κάμανε. Θα πεις αυτές τις τρεις μαντινάδες, θα συνοδεύω εγώ με το μαντολίνο, η δούλα από πάνω κοιμότανε, η γραία πάνω, ένας μου πει «άνοιξε το παράθυρο / να δεις και να σε δούνε / τα μάτια που σε ρέγουνται / και που σε λαχταρούνε. / Άνοιξε το παράθυρο / το κρυσταλλένιο τζάμι / έχω δυο λόγια να σου πω / και σφάλιξέ το πάλι. / Ένας μου φίλος μ έφερε / για να μου τραγουδήξει / γιατί μου τραγουδεί κι αυτός / όπου κι αν αγαπήσει». Και βγαίνει η γραία απ το μπαλκόνι, να το γιογιό, τα τσίσα και τρώγω εγώ πέντε τα εκατό κι ένας καθηγητής εξήντα τα εκατό. Ακούς τι πράματα κάνανε; Ήταν συνηθισμένο να κάνετε καντάδες; Καντάδες, ναι. Με πλερώνει, ήμουνα εγώ δεκατριώ, δεκατεσσάρων, δεκαπέντε το πρώτο μαντολίνο. Και δεν μου λες στις καντάδες αυτές λέγατε μόνο μαντινάδες, ή λέγατε και ευρωπαϊκά τραγούδια; Στα ευρωπαϊκά ήτανε κάτι ψευτοχοροδιδασκαλεία με κάτι φωτάκια μπλε και κόκκινα και πηγαίναν τα κοριτσάκια... 32

33 Στις καντάδες τραγουδούσατε μόνο μαντινάδες ή λέγατε και ευρωπαϊκά τραγούδια; Απ όλα. Και τα ευρωπαϊκά τα τραγουδούσαμε πολύ. Μα δεν μου λες, χοροδιδασκαλεία τι λες; Μα όλα, αφού πήγαινα κι έπαιζα. Που χορεύανε ο κόσμος, όχι που μαθαίνανε χορό, αυτό δεν λες; Μαθαίνανε και χορεύανε κιόλας. Δηλαδή, γλεντίζανε κιόλας; Εγλεντίζανε ναι. Ζευγάρια και χορεύανε. Δηλαδή χορευτάδικα; Ναι, και μου δίνανε εμένα πενήντα εκατό δραχμές και έπαιζα ένα μαντολίνο. Στις δυο η ώρα. Καντάδες με βιολί κάνατε; Δεν θυμάμαι κανένα βιολί την εποχή στο Ρέθυμνο. Τα Χανιά σου λέει. Τα Χανιά ναι κάνανε καντάδες. Με βιολί; Ναι, με όλα τα βιολιά, κάμανε, βιολί και λαγούτο. Εκάμανε προ πενήντα χρόνια, εξήντα εκάνανε πώς δεν κάνανε. Ό,τι κάνανε στο Ρέθυμνο. Ο Ροδινός δεν έπαιζε και κάνανε καντάδες; Σε ρωτάει για τα Χανιά, δεν σε ρωτούν για το Ρέθυμνο. Εκάμανε, κυρία μου, εκάνανε. Προ πενήντα χρόνια εβγαίνανε με το λαγούτο, με το βιολί και κάνανε να πάνε σ ένα σπίτι, να ξυπνήσουν έναν, ναι πηγαίνανε να παν να ξυπνήσουν το γέρο Λαϊνάκη. Και πηγαίναμε και παίζαμε και μας άνοιγε και μπαίναμε μέσα, σφάζανε ένα κουνέλι, μια κότα, συνέχεια γινόταν αυτό. Σε τι τραγουδούσατε, σε συρτά επάνω; Σε συρτά, όλο συρτά. Πεντοζάλια, συρτά. 33

34 Για πες μου κάτι άλλο κύριε Γιώργο και στο Ρέθυμνο και στα Χανιά αν θυμάσαι, υπήρχαν οργανωμένες μαντολινάτες, θυμάσαι παλιά να υπήρχαν οργανωμένες μαντολινάτες; Εγώ μόνον, κανένα άλλο μαντολίνο. Μα σε ρώτησε άλλο ο κύριος Αμαργιανάκης. Σου λέει πολλά μαντολίνα παίζανε και να ναι ένας να σολάρει. Εντάξει τώρα κατάλαβα, μη βιάζεσαι. Μαντολίνα εδίδασκα εγώ, έχω βγάλει μέχρι διακόσιους, τρακόσιους στο Ρέθυμνο στην εποχή αυτή. Κι ήτανε κοριτσάκια μαζεμένα και πηγαίναμε καμιά φορά κάπου, πήραμε τρία, τέσσερα μαντολίνα κι ήμουνα αρχηγός εγώ και κείνα δα και παίζαμε. Αυτό ήταν. Με κοριτσάκια δηλαδή έπαιζες; Μικρά κοριτσάκια μάθαιναν δεκαπέντε χρονών. Κι εγώ δεν ήμουνα δεκαπέντε χρονών, βρε Στέλιο; Και αγοράκια μάθαινες; Εγώ σε ρώτησα άλλο πράγμα. Εάν στο Ρέθυμνο ή στα Χανιά ή στο Ηράκλειο είδες από τα ωδεία ορχήστρες με μαντολίνα να παίζουνε ευρωπαϊκά όχι κρητικά; Λοιπόν, να πάρουμε τα Χανιά πρώτα; Εδώ ήτανε κανταδόροι τσι λένε καμόντιδες, δεν είχανε πεντάρα, με τρυπημένο παντελόνι. Έπαιζα εγώ στα Καβούρια κι ήτανε κι ο Κουβιάνος. Εβγάνανε δισκάκι την εποχή, γι αυτή σας έλεγα φόλες στα παπούτσια και πείνα και στο παντελόνι. Και εβγάνανε καλλιτέχνες και γυρίζανε και εισπράττανε με το πιατάκι. Μαντολίνα και κιθάρα. Εκτός απ αυτό, σε κανένα μεγάλο θέατρο, σε κανένα σινεμά τότε, κινηματογράφο, έγινε καμιά μεγάλη γιορτή και να παίζουνε πολλά μαντολίνα μαζί; Μέχρι δυο μαντολίνα. Ένα πολύ σημαντικό θα σας επώ. Μήπως θα με κοροϊδέψετε, εγώ έπαιξα δεκατεσσάρων χρονών της Κοτοπούλη, που ήρθα στο Ρέθυμνο στο θέατρο μ ένα μαντολίνο. Θε μου και κάψε με. Της 34