ðáíåðéóôçìéïõðïëç ...σκοτώθηκε το καλοκαίρι; Ó Ç Ì Å É Ù Ì Á Ô Ç Ó Ó Õ Í Ô Á Î Ç Ó

Transcript

1

2 Ó Ç Ì Å É Ù Ì Á Ô Ç Ó Ó Õ Í Ô Á Î Ç Ó...σκοτώθηκε το καλοκαίρι; Ο ποιητής θέλει τις πρώτες σταγόνες της βροχής να σκοτώνουν το καλοκαίρι. Για μας οι πρώτες σταγόνες σημαίνουν την επιστροφή στους εράσμιους χώρους της αέναης πνευματικής ενασχόλησης και δημιουργίας... Ταιριάζει πολύ στη Θεσσαλονίκη το Φθινόπωρο. Είναι ίσως τα γκρίζα -και λίγο προς μαβιά- χρώματα της παραλίας που σβήνουν στον ορίζοντα, είναι οι παρελαύνοντες ποδηλάτες με τα κίτρινα αδιάβροχα του Θόδωρου Αγγελόπουλου, είναι οι νέοι που επανήλθαν δριμύτεροι στις παράκτιες συνευρέσεις τους, είναι η δική μας διάθεση, της ενδοσκόπησης και της περισυλλογής, ενθαρρύνοντας και του μεγαλομάρτυρος Δημητρίου. Καλά, ας μην μας καταλαμβάνει και αθυμία. Ο χειμώνας αυτός μοιάζει να είναι εξαιρετικά ενδιαφέρων. Για την οικονομία, για την παιδεία, για την κοινωνία. Όλα τα θέματα ανοικτά ακόμη και εκείνα της εξωτερικής πολιτικής, καθώς την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές η πληγή της Σερβίας αιμορραγεί. Προς την κάθαρση; Θα δείξει... Η συντακτική επιτροπή

3 Á Ã Í Ï Ï Õ Í Ô Á É Ã É Á Ì É Á Á Ê Ï Ì Ç Ö Ï Ñ Á Το Α.Π.Θ. αρνείται να καταθέσει πρόταση σχετικά με τον αριθμό των εισακτέων για το ακαδημαϊκό έτος προκειμένου να μην αγνοηθεί ακόμη μια φορά η πρόταση του από το Υπουργείο Παιδείας. Τίποτα δεν έχει αλλάξει από πέρσι στην υλικοτεχνική υποδομή, στις παροχές και στο διδακτικό και διοικητικό προσωπικό που θα επέτρεπε στο Α.Π.Θ. να ανταποκριθεί με επάρκεια στον αυξημένο αριθμό των φοιτητών Οι βάσεις των πανεπιστημιακών σχολών ανακοινώθηκαν και η αγωνία των υποψηφίων των γενικών εξετάσεων έλαβε τέλος. Οι εκπλήξεις ήταν πολλές, ο αριθμός των αριστούχων, οι βαθμοί, ο αριθμός επιτυχόντων. Αυτό που δεν αποτέλεσε έκπληξη για μια ακόμη φορά ήταν η αύξηση του αριθμού των εισακτέων που ανακοίνωσε το Υπουργείο Παιδείας, τηρώντας απαρέγκλιτα την πάγια πολιτική που εφαρμόζει εδώ και πολλά χρόνια. Το φαινόμενο αυτό δεν προκαλεί έκπληξη καθώς αυτή είναι η συνήθης συμπεριφορά του Υπουργείου Παιδείας, που δεν λαμβάνει υπόψη του τις προτάσεις της συγκλήτου και διατηρεί σε υψηλά επίπεδα τον αριθμό των εισακτέων με αποτέλεσμα τα πανεπιστήμια να μπορούν να ανταποκριθούν στο έργο τους με την υπάρχουσα υλικοτεχνική υποδομή, τα παρεχόμενα κονδύλια και τον αριθμό του διδακτικού προσωπικού. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών τα πανεπιστήμια πρότειναν η αύξηση του αριθμού των εισακτέων να κινείται μέσα σε ένα λογικό πλαίσιο για την αποτροπή προβλημάτων στέγασης Προβληματισμός στο Α.Π.Θ. Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΠΡΥΤΑΝΗ Μ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΛΗΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΠΟΥΡΓΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Π. ΕΥΘΥΜΙΟΥ Αξιότιμε κύριε υπουργέ, Με αφορμή το έγγραφο του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, με αριθμό Φ /Β3/6711Ι με το οποίο ζητείται από το Α.Π.Θ. να καταθέσει τις προτάσεις του σχετικά με τον αριθμό των εισακτέων φοιτητών στα διάφορα Τμήματά του στις προσεχείς γενικές εξετάσεις, η σύγκλητος, στη συνεδρίασή της αριθμ. 2712/ , αφού συζήτησε το όλο θέμα, ομόφωνα αποφάσισε να σας ανακοινώσει τα ακόλουθα: Επί σειρά ετών το πανεπιστήμιό μας έγκαιρα κατέθετε τις προτάσεις του προς το Υπουργείο Παιδείας. Σε όλες τις περιπτώσεις το Α.Π.Θ., με ιδιαίτερη κοινωνική ευαισθησία, πρότεινε μεγαλύτερο αριθμό εισακτέων από εκείνον που ουσιαστικά μπορούσε να εκπαιδεύσει, όμως οι προτάσεις του ουδέποτε ελήφθησαν υπόψη από το Υπ.Ε.Π.Θ. και δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο όπου ο αριθμός των εισακτέων σε διάφορα Τμήματα να είναι διπλάσιος από εκείνον που η σύγκλητος του Α.Π.Θ. είχε προτείνει. Οι ενέργειες αυτές του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων

4 Ï É Ð Ñ Ï Ô Á Ó Å É Ó Ô Ï Õ Ð Á Í Å Ð É Ó Ô Ç Ì É Ï Õ και εκπαίδευσης των νέων φοιτητών. Το Υπουργείο Παιδείας κάθε χρόνο ζητά από τα πανεπιστήμια τις προτάσεις τους για τον αριθμό των εισακτέων, προτάσεις όμως που κάθε φορά συστηματικά αγνοεί. Απέναντι σ αυτή τη στάση αδιαφορίας και απόρριψης και έχοντας υπόψη της τα συγκεκριμένα προβλήματα υποδομής και παροχών που αντιμετωπίζουν οι σχολές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η σύγκλητος προχώρησε στη λήψη συγκεκριμένων αποφάσεων σε συνεδριάσεις της στις οποίες εξέθεσε τα προβλήματα που δημιουργούνται από τη δυσανάλογη αύξηση των φοιτητών. Η σύγκλητος στη συνεδρίαση της εξέδωσε την υπ αριθμ. 2712/ με την οποία ενημέρωσε το Υπουργείο Παιδείας ότι οι δυνατότητες του Α.Π.Θ. για ουσιαστική πανεπιστημιακή εκπαίδευση, χωρίς την αντίστοιχη αύξηση των κονδυλίων, του προσωπικού και της υλικοτεχνικής υποδομής, είναι περιορισμένες έως ελάχιστες και οδηγούν ουσιαστικά στην υποβάθμιση των σπουδών και στην δημιουργία πτυχίων με ψευδεπίγραφους τίτλους και χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Η σύγκλητος επιχειρηματολογώντας για την αυτοτέλεια και την ουσιαστική αρμοδιότητα της στο θέμα του καθορισμού των εισακτέων φοιτητών επικαλείται το άρθρο 16 παρ. 5 εδ. α του συντάγματος που ορίζει ότι «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση». Πέρα από τις ελλείψεις σε εκπαιδευτικό και διοικητικό προσωπικό τα τελευταία χρόνια, σε συνάρτηση με την συνεχή αύξηση των φοιτητών, έχουν ως αποτέλεσμα και άλλες παρενέργειες με αντίκτυπο σε πρακτικά θέματα λειτουργίας του πανεπιστημίου όπως η έλλειψη καθαριότητας, η ανεπαρκής συντήρηση των πανεπιστημιακών χώρων, η καθυστέρηση διεκπεραίωσης των εγγράφων, ο συνωστισμός των φοιτητών στις θυρίδες των γραμματειών κ.α. Έχοντας υπόψη της τα παραπάνω η σύγκλητος του Α.Π.Θ. στην απόφαση της ανακοινώνει ότι φέτος δεν θα καταθέσει στο Υπουργείο Παιδείας πρόταση σχετικά με τον αριθμό των εισακτέων φοιτητών, επειδή ακριβώς δεν θέλει οι προτάσεις της να αγνοηθούν για μια ακόμη φορά και θα επιμείνει και στο θέμα της αυτοδιοίκησης, που απηχεί τις απόψεις της συντριπτικής πλειοψηφίας των τμημάτων του Α.Π.Θ. για την αύξηση των εισακτέων όχι μόνο προκαλούν σοβαρά προβλήματα λειτουργίας των Τμημάτων του Α.Π.Θ., αλλά ταυτόχρονα θίγουν και την αυτοτέλειά του. Όπως γνωρίζετε, το άρθρο 16 παρ. 5 εδ. α του συντάγματος ορίζει ότι «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση». Αυτοδιοίκηση σημαίνει ότι τα Α.Ε.Ι. διαχειρίζονται με αυτοτέλεια και με τα δικά τους όργανα τις υποθέσεις τους, στο πλαίσιο των γενικών και αφηρημένων ρυθμίσεων που θεσπίζονται με τυπικό νόμο ή κανονιστική πράξη από την πολιτεία (βλ. ενδεικτικά Α. Μάνεση, Η συνταγματική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας στο: Συνταγματική Θεωρία και Πράξη, 1980, σελ ), όμως ο καθορισμός του αριθμού των εισακτέων σε κάθε επιμέρους Τμήμα Α.Ε.Ι. κάθε χρόνο δεν έχει τα χαρακτηριστικά της «αφηρημένης» ρύθμισης, συνέχεια στην επόμενη σελίδα

5 Ô Ï Á. Ð. È. Ä Å Í È Á Ê Á Ô Á È Å Ó Å É Ð Ñ Ï Ô Á Ó Ç συνέχεια από την προηγούμενη σελίδα αλλά αντίθετα αφορά συγκεκριμένη κατάσταση σε σχέση και με τις πραγματικές εκπαιδευτικές δυνατότητες των Τμημάτων με βάση την υλικοτεχνική υποδομή και το ανθρώπινο δυναμικό τους. Τις δυνατότητες αυτές γνωρίζουν καλύτερα από κάθε άλλον τα ίδια τα πανεπιστημιακά Τμήματα. Η αποφασιστική αρμοδιότητα συνεπώς για τον αριθμό των εισακτέων, στοιχείο κρίσιμο της αυτοδιοίκησης, δεν μπορεί παρά να ανήκει στα ίδια τα πανεπιστήμια. O αρμόδιος υπουργός οφείλει, κατά το σύνταγμα, να περιοριστεί στην άσκηση «εποπτείας», δηλαδή κυρίως ελέγχου νομιμότητας ή έστω δημοσιονομικών επιπτώσεων των αποφάσεών τους. Η σύγκλητος του Α.Π.Θ. βεβαίως και κατανοεί τις απαιτήσεις της ελληνικής κοινωνίας για αύξηση των φοιτητών στα Α.Ε.Ι. της χώρας και δεν την αρνείται όπου αυτή είναι δυνατή, όμως κανείς δε γνωρίζει καλύτερα από τη σύγκλητο τις πραγματικές δυνατότητες του πανεπιστημίου μας για ουσιαστική εκπαίδευση, και μία τέτοια αύξηση χωρίς αντίστοιχη αύξηση των κονδυλίων, του προσωπικού και της υλικοτεχνικής υποδομής- οδηγεί σε ουσιαστική υποβάθμιση των σπουδών και μετατρέπει τα πτυχία μας σε ψευδεπίγραφους τίτλους χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Γνωρίζετε, κύριε υπουργέ, από προηγούμενες παραστάσεις και έγγραφά μας, τις ανάγκες μας σε εκπαιδευτικό και διοικητικό προσωπικό. Οι ελλείψεις αυτές, παρά τις όποιες προσπάθειες των εκπαιδευτικών και των φοιτητών, έχουν ως αποτέλεσμα την έλλειψη καθαριότητας, την ανεπαρκή συντήρηση των χώρων, την καθυστέρηση διεκπεραίωσης των εγγράφων, το συνωστισμό των φοιτητών στις θυρίδες των γραμματειών κ.α. Όλες αυτές οι καταστάσεις, που προσδίδουν στα πανεπιστήμιά μας έναν χαρακτήρα που πολύ απέχει από εκείνον των άλλων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, εντείνονται συνεχώς με την αύξηση των εισαγομένων φοιτητών. Με βάση όλα αυτά, η σύγκλητος, ομόφωνα αποφάσισε να μην καταθέσει στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων πρόταση σχετικά με τον αριθμό των εισακτέων φοιτητών, επειδή ακριβώς δεν επιθυμεί οι προτάσεις της για μία ακόμη φορά να αγνοηθούν, και να μη γίνει καμία αύξηση αριθμού εισακτέων στο Α.Π.Θ. για το ακαδ. έτος , εφόσον δεν βελτιώθηκε η κατάσταση, σε σύγκριση με την περυσινή χρονιά, σε υποδομή και προσωπικό. Η σύγκλητος του πανεπιστημίου μας δηλώνει συγχρόνως ότι θα επιμείνει στη διεκδίκηση της αυτοδιοίκησης, όπως αυτή αναλύεται στο παρόν έγγραφο. Η απόφαση αυτή της συγκλήτου απηχεί τις απόψεις της συντριπτικής πλειοψηφίας των Τμημάτων του πανεπιστημίου μας. Ενδεικτικά σας διαβιβάζουμε τις αποφάσεις των Τμημάτων Φιλολογίας και Ιατρικής. Με εκτίμηση ο πρύτανης Μιχάλης Αγ. Παπαδόπουλος Συνημμένα στην επιστολή προς τον υπουργό διαβιβάστηκαν οι αποφάσεις των Τμημάτων Φιλολογίας και Ιατρικής.

6 Ö Á Ê Å Ë Ï Ó Ð Á É Ä Å É Á της Ιωάννας Δανδέλια Στα ύψη οι βάσεις και ο αριθμός των εισακτέων Μήνας αγωνίας και ανυπομονησίας για τους χιλιάδες υποψηφίους των γενικών εξετάσεων, που θα κρίνουν την είσοδο τους σε μια σχολή της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ήταν ο Σεπτέμβριος. Οι βάσεις ανακοινώθηκαν με τρεις μέρες καθυστέρηση από το αναμενόμενο, οι εκπλήξεις πολλές και ο αριθμός των εισακτέων για ακόμη μια φορά αυξημένος. Επιπλέον, βάσει των αλλαγών που ανακοινώθηκαν, οι μαθητές θα μπορούν είτε να εγγραφούν στη σχολή εισαγωγής τους και παράλληλα να λάβουν μέρος του χρόνου τον Ιούνιο στις εξετάσεις της Γ τάξης στα 9 πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα, είτε να διεκδικήσουν μία θέση, υποβάλλοντας απλώς το μηχανογραφικό τους για ποσοστό 10% των εισακτέων ανά σχολή. Λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση των βάσεων και την ανάρτηση των ονομάτων των επιτυχόντων στα σχολεία οι εκπλήξεις ήταν πολλές τόσο για το Υπουργείο Παιδείας όσο και για τους υποψηφίους και τους εκπαιδευτικούς. Και ενώ όλοι ανέμεναν πως οι βάσεις θα κρατηθούν στα ίδια επίπεδα αν δεν γνωρίσουν για ακόμη μια φορά μια πτώση λόγω μιας μικρής έστω αποτυχίας των εξεταζόμενων στο νέο σύστημα, ή εξαιτίας του φόρτου εργασίας και του αναμενόμενου άγχους της πρεμιέρας του νέου συστήματος, οι φετινοί υποψήφιοι τους διέψευσαν όλους και απέδωσαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο πετυχαίνοντας άριστους βαθμούς στην πλειονότητα τους. Έτσι, όποιος δεν έχει συγκεντρώσει περισσότερο από 19 ή 19,5 μονάδες σε κάποιες σχολές υψηλής ζήτησης θα αναγκαστεί να περιοριστεί σε κάποια άλλη χαμηλόβαθμη σχολή. Το σοκ ήταν μεγάλο για τους υποψηφίους που ενώ αρίστευσαν έμειναν έξω από τη σχολή που ήθελαν και πρέπει να ξαναπροσπαθήσουν του χρόνου και να χωρέσουν σε ένα δυσπρόσιτο10% αγγίζοντας τα όρια της τελειότητας. Κάθε υπουργός και μεταρρύθμιση. Κάθε μεταρρύθμιση και αντιδράσεις. Οι μεταπτώσεις στις κυβερνητικές πολιτικές επηρέασαν τον αριθμό των εισακτέων και τους ρυθμούς επιτυχίας των υποψηφίων. Οι μεταπτώσεις των κυβερνητικών πολιτικών την τελευταία δεκαετία Φέτος, για μια ακόμη φορά τηρώντας την παράδοση των προηγούμενων ετών, το Υπουργείο Παιδείας προχώρησε σε αύξηση του αριθμού των εισακτέων παρά τις αντιδράσεις εκπαιδευτικών και πανεπιστημιακών για έλλειψη πανεπιστημιακής υποδομής, υλικοτεχνικών παροχών και διδακτικού προσωπικού. Συγκεκριμένα από τις θέσεις εισακτέων που ανακοινώθηκαν, οι θα διατεθούν στους υποψηφίους του νέου συστήματος και μόλις θέσεις

7 Ö Á Ê Å Ë Ï Ó Ð Á É Ä Å É Á προορίζονται για τους υποψηφίους του συστήματος των γενικών εξετάσεων. Το φαινόμενο δεν είναι ούτε καινούργιο, ούτε προκαλεί έκπληξη. Είναι πλέον πάγια πολιτική του Υπουργείου Παιδείας η αύξηση του αριθμού των εισακτέων την τελευταία δεκαετία παρά τις αντιδράσεις των πρυτάνεων και των καθηγητών των πανεπιστημιακών σχολών. Τα στοιχεία που παρατίθενται στο παρακάτω γράφημα φανερώνουν μια σταδιακή άνοδο του αριθμού των εισακτέων τα τελευταία δέκα χρόνια, αποτέλεσμα της πολιτικής της ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ο αριθμός των εισακτέων άρχισε για πρώτη φορά να καθορίζεται αυθαίρετα από το Υπουργείο Παιδείας. Οι προτάσεις των Α.Ε.Ι. δεν τηρούνται πια με ακρίβεια, με αποτέλεσμα ο αριθμός των εισακτέων να είναι μεγαλύτερος από αυτόν που προτείνουν τα πανεπιστήμια.. Η παιδεία γνώρισε συχνά αλλαγές σε όλους τους τομείς της ταυτόσημες με τις εναλλαγές των προσώπων στο Υπουργείο Παιδείας, όπως για παράδειγμα η κατάργηση του πολυτονικού συστήμάτος και της αργίας του Σαββάτου από τον Ελ. Βερυβάκη το 1982, της προσμέτρησης του βαθμού του λυκείου στην εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση από τον Αντ. Τρίτση το Ο λαβύρινθος των αλλαγών αφορούσε όχι μόνο το εξεταστικό σύστημα αλλά και τη γλώσσα και τις μεθόδους διδασκαλίας. Την τελευταία δεκαετία, η στενή εξάρτηση του λυκείου από το σύστημα εισαγωγής στα τριτοβάθμια ιδρύματα, έδωσε σε αυτό, το χαρακτήρα της φροντιστηριακής προπαρασκευής των υποψηφίων για τις πανελλήνιες εξετάσεις. Η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου το 1983 καθιέρωσε με νόμο το σύστημα των γενικών εξετάσεων, γνωστό και ως σύστημα των δεσμών, το οποίο βάσει της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης Αρσένη αναμένεται να καταργηθεί οριστικά το 2001, οπότε οι απόφοιτοι του παλαιού τύπου λυκείου (γενικού) θα συμμετάσχουν για τρίτη φορά στις γενικές εξετάσεις για να εισαχθούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα της μεταρρύθμισης Αρσένη άλλαξε τα πράγματα, όμως, παρά τις περί του αντιθέτου εξαγγελίες για ενδυνάμωση του ρόλου του λυκείου και αποδέσμευσή του από την εισαγωγή στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα. Επανήλθαν οι εξετάσεις και μάλιστα πανελλαδικού τύπου σε 14 μαθήματα στη Β και στην Γ λυκείου, ενώ «εισιτήριο» για την εισαγωγή των υποψηφίων του νέου συστήματος στα Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. είναι πλέον μόνο το απολυτήριο του ενιαίου λυκείου. Βεβαίως με διάφορες ευνοϊκές ρυθμίσεις του πρώην υπουργού Παιδείας δίδεται η δυνατότητα στους μαθητές να αξιοποιήσουν τον βαθμό στη Β λυκείου μόνον αν είναι προς όφελός τους (μεγαλύτερος ή ίσος με αυτόν της Γ λυκείου), ενώ καταργήθηκαν οι γενικές εξετάσεις στα τέσσερα μαθήματα των δεσμών (οι τελευταίες αντικαταστάθηκαν από πέντε επιστημονικά πεδία). Παράλληλα οι μαθητές μπορούν πλέον με βαθμό απολυτηρίου 9,5 να εισάγονται σε σχολές (χαμηλών βάσεων) της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ωστόσο, η διεξαγωγή πανελλαδικών εξετάσεων σε 14 μαθήματα, και Η εξέλιξη του αριθμού των εισακτέων από το 1990 μέχρι το 2000 σε απόλυτους αριθμούς (αριστερά) και ποσοστιαία (δεξιά)

8 Ö Á Ê Å Ë Ï Ó Ð Á É Ä Å É Á μάλιστα στις δύο τελευταίες τάξεις του λυκείου, ξεσήκωσε τη γνωστή θύελλα αντιδράσεων επί υπουργίας Αρσένη ενώ η αποδέσμευση του λυκείου από την εισαγωγή στα πανεπιστήμια είναι, σύμφωνα με την εκπαιδευτική κοινότητα και τους μαθητές, πλασματική, αφού ο βαθμός του απολυτηρίου είναι πλέον το μοναδικό κριτήριο για αυτήν. Η σημερινή ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας προσπαθεί επιτυχώς(;) το μέλλον θα κρίνει να «μεταρρυθμίσει» τη μεταρρύθμιση του προηγούμενου υπουργού και να εξηγήσει τα ανεξήγητα των φετινών ποσοστών επιτυχίας. Η δεύτερη ευκαιρία του 10% των θέσεων που θα δοθούν του χρόνου στους φετινούς υποψηφίους, η δυνατότητα που τους δίνεται να επαναλάβουν την Γ λυκείου και να βελτιώσουν τον προφορικό τους βαθμό, η απόκτηση του απολυτηρίου και η εξέταση τους του χρόνου σε 9 μόνο μαθήματα είναι μερικές από τις βελτιωτικές παρεμβάσεις του νέου Υπουργού Παιδείας κ. Πέτρου Ευθυμίου. Τα προβλήματα όμως που εντοπίζονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα μπορούσαν να επικεντρωθούν σε δυο άξονες: αυτόν της έλλειψης οικονομικής υποστήριξης και αυτόν της θεσμικής υποβάθμισης. Σ ότι αφορά τον πρώτο άξονα οι πανεπιστημιακοί συνεχίζουν να αγωνιούν για το μέλλον των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στα οποία συσσωρεύεται ένας μεγάλος αριθμός φοιτητών παράλληλα με τα έξοδα συντήρησης των κτιρίων και της υλικοτεχνικής υποδομής ενώ ταυτόχρονα τα κονδύλια περικόπτονται και τα χρήματα που δαπανώνται σήμερα για την δημόσια παιδεία μετά βίας αγγίζουν τα όρια της επιβίωσης. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ο αριθμός των εισακτέων άρχισε για πρώτη φορά να καθορίζεται αυθαίρετα από το Υπουργείο Παιδείας. Οι προτάσεις των ΑΕΙ δεν τηρούνται πια με ακρίβεια, με αποτέλεσμα ο αριθμός των εισακτέων να είναι μεγαλύτερος από αυτόν που προτείνουν τα πανεπιστήμια Ξένο ή ιδιωτικό «πανεπιστήμιο»; Για μια ακόμη φορά η πληθώρα των υποψηφίων που απέτυχαν στις φετινές γενικές εξετάσεις θα στραφούν σε άλλους δρόμους ανώτατης παιδείας. Μερικοί από αυτούς είναι το «διεθνές απολυτήριο» που χορηγείται από ιδιωτικά σχολεία, τα πτυχία που αναζητούν την αναγνώριση τους στην Ελλάδα από πανεπιστήμια του εξωτερικού αλλά και οι ιδιωτικές σχολές που σε συνεργασία με ξένα πανεπιστήμια χορηγούν τίτλους σπουδών, που επιδιώκουν να αναγνωριστούν ως εφάμιλλα των ελληνικών πτυχίων, στους σπουδαστές τους. Το κεντρικό «International Baccalaureate» που χορηγεί ένα τέτοιο πτυχίο είναι ένας ιδιωτικός εκπαιδευτικός οργανισμός που εδρεύει στη Γενεύη και δεν συνδέεται άμεσα με τις πανεπιστημιακές σπουδές κάθε χώρας, όπως συνδέονται π.χ. οι τίτλοι GCE, SAT, ΑΡ κτλ. Δεν πρέπει να συγχέεται βέβαια με το «European Baccalaureate» των λεγόμενων «ευρωπαϊκών σχολείων». Διαθέτει παραρτήματα σε διάφορες χώρες, τα οποία λειτουργούν με άδεια από το κεντρικό Ι.Β., που ελέγχει και εποπτεύει μαθήματα, εξετάσεις και προσόντα μαθητών. Οι απόφοιτοι του Ι.Β. μπορούν να εγγραφούν χωρίς άλλες εξετάσεις στα βρετανικά ή αγγλόφωνα πανεπιστήμια. Από την άλλη πλευρά, εκπαιδευτικοί φορείς χαρακτηρίζουν το Ι.Β. «ουσιαστικά ξενόγλωσσο φροντιστήριο για την εισαγωγή στα βρετανικά ή αγγλόφωνα πανεπιστήμια». Παράλληλα, συναντάμε και το πλέον παράδοξο, να είναι πολλοί αυτοί που φωνάζουν για υποβάθμιση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και των πτυχίων με την αναγνώριση των πτυχίων των ξένων πανεπιστημίων, αλλά όταν πολλά παιδιά και μάλιστα τα δικά τους παιδιά σπουδάζουν στο εξωτερικό ως εναλλακτική επιλογή θέλουν πολύ σύντομα και πολύ απλά να αναγνωριστούν τα πτυχία αυτά από το ελληνικό κράτος εξισώνοντας επαγγελματικά και ακαδημαϊκά αυτούς τους απόφοιτους με τους απόφοιτους των

9 Ö Á Ê Å Ë Ï Ó Ð Á É Ä Å É Á ελληνικών πανεπιστημίων! Το δίλημμα, λοιπόν, για τους υποψήφιους που απέτυχαν φέτος παραμένει ξένο πανεπιστήμιο, ή ιδιωτική σχολή με σύμβαση με το ξένο; Ποιος αλήθεια μπορεί να απαντήσει σ αυτούς τους αριστούχους που φέτος έμειναν έξω από τη σχολή της οποίας την πόρτα άγγιξαν έστω και για λίγο, που έδωσαν έναν αγώνα, νίκησαν, αλλά δεν στέφθηκαν φοιτητές; Αξίζει αλήθεια να νομιμοποιήσουμε την «κερκόπορτα» των ελληνικών πανεπιστημίων και να εξισώσουμε τις σπουδές τους με αυτές των ξένων. Τις απαντήσεις σ αυτά τα ερωτήματα θα δώσουν μόνο το μέλλον και η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας που ίσως χρειαστεί να προχωρήσει σε νέες γενναίες αποφάσεις και πρωτοβουλίες. Οι προτιμήσεις των φοιτητών στο πέρασμα των χρόνων Πόσο έχουν αλλάξει οι προτιμήσεις και οι επιλογές των υποψηφίων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση τα τελευταία 20 χρόνια; Όσο και αν φαίνεται σήμερα απίστευτο, το πανεπιστημιακό τμήμα που συγκέντρωνε τις περισσότερες «πρώτες» προτιμήσεις το 1985 ήταν αυτό της Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Και σε τέτοιον βαθμό μάλιστα, ώστε οι πιθανότητες ικανοποίησης των υποψηφίων δεν ξεπερνούσαν το 3%, δηλαδή μόνον οι τρεις από τους 100 που σημείωναν στην πρώτη θέση του μηχανογραφικού τους δελτίου το Τμήμα Κοινωνιολογίας κατόρθωναν τελικά να περάσουν σ αυτό. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, σήμερα, το ίδιο τμήμα δεν είναι ούτε περιζήτητο ούτε δημοφιλές. Η συντριπτική πλειονότητα των υποψηφίων της Δ δέσμης «το δηλώνουν» στο μηχανογραφικό τους μόνο και μόνο για να συμπληρώσουν τις 60 επιλογές. Από την άλλη πλευρά, η επιμονή στις νομικές σπουδές φαντάζει τουλάχιστον ανεξήγητη, αφού είναι γνωστό ότι την τελευταία δεκαετία η κρίση στην αγορά εργασίας αφορά και τους πτυχιούχους της Νομικής, ένα τμήμα των οποίων στο παρελθόν απασχολούνταν στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Παράλληλα, το επάγγελμα του γιατρού εξακολουθεί και σήμερα, παρά την κρίση που διέρχεται, να συνδέεται με υψηλό κύρος και ανάλογες οικονομικές απολαβές. Οι σχολές όμως που ελκύουν όλο και περισσότερους νέους τα τελευταία χρόνια είναι οι νέες σχολές που σχετίζονται με την πληροφορική, την ηλεκτρονική και την αυτοματοποίηση (προγραμματιστές, αναλυτές κ.ά.), καθώς επίσης και οτιδήποτε αφορά την οικονομία και το... χρηματιστήριο. Τέλος η ανάπτυξη των μέσων ενημέρωσης φαίνεται ότι επηρεάζει σημαντικά τους νέους, με αποτέλεσμα τα τμήματα ΜΜΕ των πανεπιστημίων να διαμορφώνουν και τις υψηλότερες βάσεις εισαγωγής των υποψηφίων. Σύμφωνα με έρευνα του ΕΚΚΕ, μόνο οι μισοί πτυχιούχοι ανωτάτων σχολών πήραν την απόφαση να σπουδάσουν στη συγκεκριμένη σχολή, είχαν κλίση ή έντονη επιθυμία για τον κλάδο που επέλεξαν. Στο γενικό σύνολο των σχολών, το 47% των πτυχιούχων έκαναν τη συγκεκριμένη επιλογή με κύριο γνώμονα τις επιθυμίες τους, το 4,6% από υπόδειξη της οικογενείας, το 10,6% με γνώμονα την επαγγελματική σταδιοδρομία του, το 7,6% επειδή ήταν προσιτό στα οικονομικά του και το 8% προτίμησε τη συγκεκριμένη σχολή λόγω του συστήματος των εισαγωγικών εξετάσεων. Ένας στους δύο φοιτητές ταυτοχρόνως δηλώνει καθαρά ότι διάλεξε τη σχολή του με κύριο γνώμονα άλλους παράγοντες εκτός της προσωπικής επιθυμίας και κλίσης.

10 Π Ο Λ Ε Ι Σ - Μ Υ Θ Ο Ι Σ Τ Ο Φ Ω Σ Αρχαιολογικές ανασκαφές από το Α.Π.Θ. Βεργίνα, Δίον, Πέλλα και Φίλιπποι και Θράκη και Σίνδο και μακρά σειρά από μακεδονικά τοπωνύμια πού ξεκόλλησαν από τα βιβλία των αρχαίων ιστορικών και πήραν σάρκα και οστά από την σκαπάνη εμπνευσμένων αρχαιολόγων. Λέξεις-πόλεις πού έμεναν τυλιγμένες στο μύθο τους ή που καταγράφονταν χωρίς άλλες ενδείξεις, που βρίσκονταν σκαλισμένες σε αρχαία σπασμένα μάρμαρα χάρη στην επιμονή των αρχαιολόγων, στην επιστημονική τους κατάρτιση, στην πλούσια εμπειρία τους και κυρίως στην πλήρη αφοσίωσή τους αναδύθηκαν από το χρόνο και παραδίδονται σήμερα στον πολίτη του κόσμου να τις γνωρίσει, να τις περπατήσει, να αγγίξει τη ζωή τους ακριβώς τη μοιραία στιγμή πού σταμάτησε η αναπνοή τους. Πλήθος οι πληροφορίες που έρχονται στο φως και που βοηθούν όχι μόνον τον ιστορικό ή τον ανθρωπολόγο, τον κοινωνιολόγο και τον οικονομολόγο ή τον αρχιτέκτονα και τον πολεοδόμο για να ανασυστήσει το ιστορικό μας παρελθόν αλλά και τον καθημερινό βίο τον ανθρώπου που θέλει να νοιώθει την ασφάλεια ότι εκεί που τελειώνει και θάβεται και σκεπάζεται από το χρόνο κάτι, δίπλα δυναμικά φυτρώνει το καινούριο σε μια θεία οικονομία όπου όλα έχουν τη ξεχωριστή τους θέση. Το Α.Π.Θ., με μεγάλη παράδοση στις ιστορικές σπονδές και την αρχαιολογική έρευνα, υπερηφανεύεται ότι σήμερα μπορεί να παρουσιάσει στο τεύχος αυτό, όλες τις ανασκαφές πού διευθύνονται ή που γίνονται σε συνεργασία με τις εντόπιες εφορίες από καθηγητές του. Και η υπερηφάνεια του δεν ξεκινά μόνον από το γεγονός ότι με αυτόν τον τρόπο η επιστήμη της αρχαιολογίας έρχεται και στηρίζει ακόμη και εθνικά συμφέροντα, είναι που γενιές και γενιές φοιτητών ασκούνται στα πεδία αυτά και αποκτούν την στέρεη γνώση και την εμπειρία της αρχαιολογίας αλλά και σαγηνεύονται από την περιπέτεια και τη γοητεία της ανασκαφής.

11 Ð Ï Ë Å É Ó - Ì Õ È Ï É Ó Ô Ï Ö Ù Ó της Χρυσούλας Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, αναπλ. καθηγήτριας Κλασικής Αρχαιολογίας, μέλους της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα ΒÅÑÃÉÍÁ Το χρονικό της ανασκαφής και η σημασία της Στις βόρειες παρυφές των Πιερίων, στην καρδιά της Μακεδονίδος γής του Ηροδότου, ο αρχαιολογικός χώρος της Βεργίνας ταυτίστηκε με τις Αιγές, τη θέση που -σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδηεπέλεξαν απόγονοι του Ηρακλή από το Άργος για να ιδρύσουν την πρωτεύουσα του βασιλείου, γύρω στα μέσα του 7ου π.χ. αιώνα Aπό τον πρώτο εντοπισμό του και τη σύντομη ανασκαφική έρευνα του γάλλου αρχαιολόγου Leon Heuzey (στα μέσα του περασμένου αιώνα) μέχρι και σήμερα, ο αρχαιολογικός χώρος της Βεργίνας -πεδίο συστηματικής επιστημονικής δράσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου από το πρόσφερε και εξακολουθεί να προσφέρει στην αρχαιολογική επιστήμη πολύτιμα στοιχεία για την ιστορία και τον πολιτισμό της αρχαίας Μακεδονίας. Στο διάστημα των 60 περίπου χρόνων που μεσολάβησαν από τότε που ο καθηγητής Κωνσταντίνος Ρωμαίος εγκαινίασε την πανεπιστημιακή ανασκαφή, γενιές φοιτητών του Αρχαιολογικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής, ανάμεσά τους πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και αρχαιολόγοι, ασκήθηκαν κι ασκούνται στην ανασκαφική πρακτική, ενώ το πλήθος των μνημείων και των κινητών ευρημάτων από το νεκροταφείο και την αρχαία πόλη πιστοποιούν την μακρόχρονη ιστορία της περιοχής από τα προϊστορικά μέχρι τα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια. π.χ.), ενώ πρόσφατα ευρήματα από το νεκροταφείο του 6 ου π.χ. αιώνα αποκαθιστούν τη γνώση μας για μια περίοδο της μακεδονικής ιστορίας που γνωρίζαμε ελάχιστα μέχρι και πριν από λίγα χρόνια. Ο 5 ος π.χ., αντιπροσωπεύεται από τάφους με εντυπωσιακά δείγματα μεταλλοτεχνίας και πηλοπλαστικής που συνεχίζουν την παράδοση των προγενέστερων χρόνων, αλλά και με ευρήματα από άλλες Το νεκροταφείο Η πρότυπη ανασκαφική έρευνα του εκτεταμένου νεκροταφείου των τύμβων από τον Μανόλη Ανδρόνικο, στη δεκαετία του 50 και των αρχών του 60 αποκάλυψε την πρώιμη φάση του οικισμού (

12 περιοχές του ελλαδικού χώρου που επιβεβαιώνουν τις φιλολογικές μαρτυρίες για την εμπλοκή των αρχαίων Μακεδόνων σε ιστορικά γεγονότα της ελληνικής ιστορίας, όπως τα Μηδικά (στις αρχές του αιώνα) και τον Πελοποννησιακό πόλεμο (στα τέλη του ίδιου αιώνα). Περίοδος ακμής του μακεδονικού βασιλείου που κορυφώνεται με την ανάδειξη του Φιλίππου Β σε ρυθμιστή των ελληνικών πραγμάτων και την έναρξη της εκστρατείας του Αλεξάνδρου στην Ανατολή, το δεύτερο μισό του 4 ου π.χ. αιώνα εκπροσωπείται στο νεκροταφείο της Βεργίνας με πλήθος ενεπίγραφων επιτύμβιων στηλών και μνημειακών τάφων, ανάμεσα στους οποίους πρωτεύουσα θέση κατέχουν οι ασύλητοι μακεδονικού τύπου που αποκαλύφθηκαν από τον Μανόλη Ανδρόνικο και τους πανεπιστημιακούς συνεργάτες του στα τέλη της δεκαετίας του 70 ( ). Το άθικτο περιεχόμενό τους (με έναν εντυπωσιακό αριθμό χάλκινων, ασημένιων και χρυσών όπλων, σκευών και κοσμημάτων, ένα μοναδικό σύνολο ελεφαντοστέινων γλυπτών από τη διακόσμηση ξύλινων κλινών), κυρίως όμως η μνημειακή τους αρχιτεκτονική και η ζωγραφική τους διακόσμηση συμβάλλουν πολύτιμα στη γνώση μας για πλήθος θεμάτων που αφορούν στην αρχαία ελληνική τέχνη. Έργα μεγάλων ζωγράφων της ελληνικής αρχαιότητας, οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του λεγόμενου τάφου της Περσεφόνης και στην πρόσοψη του τάφου του Φιλίππου αποτελούν μοναδικά δείγματα της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής και πολύτιμη πηγή γνώσης για μια μεγάλη και σπουδαία τέχνη που, λόγω της φθαρτότητας των υλικών της, θα παρέμενε έμμεση κι αποσπασματική, δίχως τις τοιχογραφίες στους τάφους της Μεγάλης Τούμπας. Η αρχαία πόλη Η πανεπιστημιακή ανασκαφή εντός του οχυρωμένου οικισμού, περιορισμένη στα χρόνια του Γεωργίου Μπακαλάκη κυρίως στην έρευνα του ανακτόρου, επεκτάθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 80 και σε άλλα σημεία, που φωτίζουν τη γνώση μας για τη μορφή και την πολεοδομική οργάνωση της αρχαίας πόλης. Ισχυρά τείχη ενίσχυαν σοφά την οχυρή θέση της, ενώ τα οικοδομήματα εντός των τειχών είχαν κτιστεί πάνω σε πλατώματα, προκειμένου να προσαρμοστούν στην φυσική κλίση του εδάφους προς τα βόρεια. Ανάμεσά τους, το ανάκτορο, απλωμένο σε μιάν έκταση έντεκα περίπου στρεμμάτων, εποπτεύει και ελέγχει με τρόπο μοναδικό τον μακεδονικό κάμπο και τον Αλιάκμονα που τον διασχίζει. Η αρχιτεκτονική του μορφή και λιγοστά 11

13 Ð Ï Ë Å É Ó - Ì Õ È Ï É Ó Ô Ï Ö Ù Ó ευρήματα, ανάμεσά τους ένα εξαίρετης τέχνης ψηφιδωτό δάπεδο και αναθηματικές επιγραφές στον Ηρακλή Πατρώο, γενάρχη της δυναστείας των Τημενιδών, βεβαιώνουν πως το μνημειακό αυτό οικοδόμημα φιλοξενούσε τη βασιλική οικογένεια σε όλη τη διάρκεια της ανεξαρτησίας του βασιλείου. Κάτω ακριβώς από το ανάκτορο και σε άμεση πολεοδομική σχέση μαζί του, αποκαλύφθηκε το 1982 το θέατρο της αρχαίας πόλης, ενώ ακόμη βορειότερα, σε χωριστό πλάτωμα, το Ιερό της Εύκλειας, τμήμα της αγοράς της αρχαίας πόλης, απέδωσε στα είκοσι χρόνια που ανασκάπτεται, πλήθος από αρχιτεκτονικά λείψανα, και ενεπίγραφα αφιερώματα της βασίλισσας Ευρυδίκης, μητέρας του Φιλίππου Β που βεβαιώνουν πως μεγάλοι γλύπτες του 4 ου π.χ. αιώνα έστηναν κάποτε τα έργα τους στους δημόσιους χώρους της αρχαίας μακεδονικής πόλης. Άλλα δημόσια οικοδομήματα στο βορειοδυτικό άκρο της πόλης, το Ιερό της Μητέρας των Θεών (της Κυβέλης) στο ανατολικό τμήμα της με σημαντικά ευρήματα για τη λατρεία της θεάς, καθώς και μια μεγάλη ιδιωτική κατοικία, λίγο νοτιότερα, αποκαλύπτουν πτυχές της καθημερινής ζωής των ανώνυμων κατοίκων της αρχαίας πόλης που σταδιακά ξεδιπλώνει τα μυστικά της, χάρη στην ανασκαφική σκαπάνη. Επίλογος Στις βόρειες παρυφές των Πιερίων, στην καρδιά της Μακεδονίδος γής του Ηροδότου, ο αρχαιολογικός χώρος της Βεργίνας ταυτίστηκε με τις Αιγές, τη θέση που -σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη- επέλεξαν απόγονοι του Ηρακλή από το Άργος για να ιδρύσουν την πρωτεύουσα του βασιλείου, γύρω στα μέσα του 7 ου π.χ. αιώνα. Η ταύτιση, ενισχυμένη πλέον με νέα δεδομένα που επιβεβαιώνουν τη βασιλική παρουσία όχι μόνον στο νεκροταφείο και το ανάκτορο, αλλά και εντός του αρχαίου οικισμού, προσδίδει στη Βεργίνα και τα αρχαία της μιάν εντελώς ιδιαίτερη σημασία. Η πανεπιστημιακή ομάδα που αποτελείται από τη Στέλλα Δρούγου, διευθύντρια της ανασκαφής, τον Παναγιώτη Φάκλαρη και την υπογράφουσα, έχει πλέον την υποχρέωση όχι μόνον να συνεχίσει την έρευνα στην αρχαία πόλη, αλλά κυρίως να αναδείξει τα αποτελέσματά της. Με τρόπο που θα συμπληρώνει την εντυπωσιακή (πλήν όμως περιορισμένη στα ευρήματα της Μεγάλης Τούμπας), αξιοποίηση από το ΥΠΠΟ της ανασκαφής του Μανόλη Ανδρόνικου και των συνεργατών του. ΒÅÑÃÉÍÁ Το χρονικό της ανασκαφής και η σημασία της 12

14 του Δημήτρη Παντερμαλή, καθηγητή Τμήματος Αρχαιολογίας ÄÉÏÍ Ο τόπος των θεών και των βασιλέων Το ιερό της Ίσιδος του οποίου η ιστορία αρχίζει στα ελληνιστικά χρόνια και διαρκεί ως το τέλος της αρχαιότητας. Στην ίδια θέση λατρευόταν παλαιότερα η Άρτεμις Ειλειθυία δηλ. η θεά της γονιμότητας και του τοκετού. Το νότιο τμήμα του κεντρικού δρόμου με κτίρια του 2ου και 3ου αι. μ.χ., κάτω από τα οποία εντοπίστηκε η πόλη του Κάσσανδρου. Οι βουνοκορφές του Ολύμπου και η πεδιάδα της Πιερίας αναφέρονται για πρώτη φορά στην Ιλιάδα του Ομήρου και στους ομηρικούς ύμνους. Για το Δίον, τον ιερό τόπο του Διός, γίνεται λόγος για πρώτη φορά στο Θουκυδίδη. H αρχαία παράδοση έλεγε ότι τον πρώτο βωμό στο ιερό του Διός τoν έστησε ο Δευκαλίων μετά τον αρχαίο κατακλυσμό. Στο Δίον, μαζί με τον Ολύμπιο Δία, λατρεύονταν και οι εννέα Μούσες που είχαν γεννηθεί λίγο πιο πάνω, στους πρόποδες του Ολύμπου. Η γιορτή που γινόταν κάθε χρόνο απέκτησε ιδιαίτερη λαμπρότητα στα τέλη του 5ου αι. π.χ., όταν ο Αρχέλαος της Μακεδονίας πρόσθεσε στις τελετές των θυσιών και αγώνες αθλητικούς και θεατρικούς. Το Δίον ήταν τόπος που επισκέπτονταν συχνά οι βασιλείς της Μακεδονίας για να θυσιάσουν στον Ολύμπιο Δία, για να κάνουν την τελετουργική κάθαρση του στρατού, για να δώσουν όρκους συμμαχίας στους θεούς, για να πανηγυρίσουν μαζί με τον στρατό και το λαό. Στο ιερό του Διός στήνονταν επιγραφές που περιείχαν Το Δίον γνώρισε μεγάλη ακμή στα ελληνιστικά και αυτοκρατορικά χρόνια. Η τελευταία σημαντική φάση του είναι στον 4ο αι. μ.χ. Κατόπιν φθίνει, ενώ αλλεπάλληλοι σεισμοί σωριάζουν τα κτίριά του σε ερείπια και αναγκάζουν τους κατοίκους του να το εγκαταλείψουν. 13

15 Ð Ï Ë Å É Ó - Ì Õ È Ï É Ó Ô Ï Ö Ù Ó βασιλικά κείμενα. Εκεί ήταν στημένα τα αγάλματα των βασιλέων και οι έφιπποι ανδριάντες των 25 εταίρων που έπεσαν στη μάχη του Γρανικού, έργο του Λυσίππου. Το Δίον γνώρισε μεγάλη ακμή στα ελληνιστικά και αυτοκρατορικά χρόνια. Η τελευταία σημαντική φάση του είναι στον 4ο αι. μ.χ. Κατόπιν φθίνει, ενώ αλλεπάλληλοι σεισμοί σωριάζουν τα κτίριά του σε ερείπια και αναγκάζουν τους κατοίκους του να το εγκαταλείψουν. Οι ανασκαφές έχουν εντοπίσει έξω από τα τείχη το ιερό του Διός, όπου βρέθηκε ο βωμός, βάσεις αγαλμάτων και επιγραφές, το ιερό της Δήμητρος με κτίρια και ευρήματα ήδη από τον 6ο αι. π.χ., το ιερό της Ίσιδος, όπου αρχικά λατρευόταν η Άρτεμις, ως θεά του τοκετού. Μέσα στα τείχη της πόλης, που χρονολογούνται στο τέλος του 4ου αιώνα π.χ. βρέθηκαν οι δρόμοι, πολλά δημόσια και ιδιωτικά κτίρια: η αγορά, τα λουτρά, επαύλεις, εργαστήρια, σπίτια, βασιλικές. Τα παλαιότερα κτίσματα ανάγονται στα κλασικά χρόνια, ενώ τα νεότερα στο τέλος της αρχαιότητας και στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Χάλκινα ελάσματα από ασπίδα με την επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ από το ιερό του Διός του Ολυμπίου. Αναφέρεται στον Δημήτριο Α τον Πολιορκητή που υπήρξε βασιλιάς της Μακεδονίας από το 294 ως το 287 π.χ. Στο μέσο εικονίζεται το δωδεκάκτινο αστέρι του βασιλικού οίκου το οποίο περιβάλλεται από επτά πλανήτες με τις τροχιές τους. ÄÉÏÍ Ï ôüðïò ôùí èåþí και ôùí âáóéëýùí Οι ανασκαφές αποκάλυψαν άγνωστες ως τώρα λατρείες στο Δίον, όπως αυτή της Υπολυμπιδίας Αφροδίτης. Το λατρευτικό της άγαλμα βρέθηκε μέσα στο ναΐσκο της, στο ιερό της Ίσιδος. 14

16 Κείμενο βασιλικής επιστολής του Φιλίππου Ε της Μακεδονίας προς τις αρχές και τους πολίτες του Δίου. Ο βασιλιάς μετά το χαιρετισμό διευκρινίζει ότι αυτοί που επιδίδουν την επιστολή του προέρχονται από την πόλη των Κυζικηνών, οι οποίοι ζητούσαν να αναγνωριστεί η πόλη τους και η χώρα τους ιερή και απαραβίαστη. Το αρχικό κείμενο ήταν γραμμένο σε πάπυρο ή περγαμηνή και στη συνέχεια χαράχτηκε πάνω σε μαρμάρινη στήλη και στήθηκε στο ιερό του Διός του Ολυμπίου, στο Δίον (γύρω στο 200 π.χ.). Η ύδραυλις του Δίου. Πρόκειται για το παλαιότερο μουσικό όργανο του είδους του που σώθηκε από την αρχαιότητα. Χρονολογείται στον 1ο αι. π.χ. Την ύδραυλι είχε ανακαλύψει στην ελληνιστική Αλεξάνδρεια ο μηχανικός Κτησίβιος. Το όργανο αυτό ήταν σε χρήση στα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, αποκλειστικώς στη βασιλική αυλή και αναφέρεται τελευταία φορά λίγο πριν από την άλωση της Κων/πολης. Δακτυλιόλιθος της μυκηναϊκής εποχής (15ος αι. π.χ.) που βρέθηκε σε μέγαρο της λατρείας της Δήμητρος. Εικονίζονται σχηματοποιημένα λιοντάρι και δένδρο. Ψηφιδωτό δάπεδο από την αίθουσα συμποσίων της έπαυλης του Διονύσου. Στο κέντρο εικονίζεται ο θεός Διόνυσος ο οποίος αναδύεται θριαμβικά πάνω στο άρμα του, μέσα από τη θάλασσα. Δύο κένταυροι, ένας νέος και ένας ώριμος, οδηγούν τους θαλάσσιους πάνθηρες οι οποίοι σύρουν το άρμα. Η κεντρική παράσταση πλαισιώνεται από έξι πίνακες με θεατρικά προσωπεία. Πρόκειται για αριστούργημα της τέχνης του ψηφιδωτού του 2ου αι. μ.χ. 15

17 Ð Ï Ë Å É Ó - Ì Õ È Ï É Ó Ô Ï Ö Ù Ó των Α. Παπαευθυμίου-Παπανθίμου και Α. Πιλάλη-Παπαστερίου, καθηγητριών Προϊστορικής Αρχαιολογίας Πήλινες κατασκευές στον οικισμό του Αρχοντικού Ανασκαφικές έρευνες στην Τούμπα του Αρχοντικού Ï ÐÑÏÚÓÔÏÑÉÊÏÓ ÏÉÊÉÓÌÏÓ ÓÔÏ ÁÑ ÏÍÔÉÊÏ ÃÉÁÍÍÉÔÓÙÍ Πήλινο σκεύος με εγχάρακτη διακόσμηση από το Αρχοντικό Χάλκινος πέλεκυς από το Αρχοντικό Ενδιαφέροντα ευρήματα είναι ένας μεγάλος αριθμός πήλινων κατασκευών ανοιχτές εστίες, χαμηλές πλατφόρμες κλπ που «πατούσαν» στα δάπεδα των σπιτιών και εξυπηρετούσαν καθημερινές ανάγκες, όπως φωτισμό, ζέσταμα, μαγείρεμα Ηανασκαφική έρευνα στην Τούμπα του Αρχοντικού Γιαννιτσών φέρνει στο φως ένα σημαντικό προϊστορικό οικισμό που χρονολογείται στο τέλος της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού και στην αρχή της Μέσης Εποχής του Χαλκού, δηλ. σε μια περίοδο ελάχιστα γνωστή στη Μακεδονία. Μια σειρά από 21 ραδιοχρονολογήσεις που έδωσε το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας του ΕΚΕΦΕ, Δημόκριτος, προσδιόρισαν τις κύριες φάσεις του οικισμού από το π.χ. Στην κορυφή της Τούμπας αναγνωρίστηκε η νεότερη φάση του οικισμού η οποία χαρακτηρίζεται από οικήματα με λίθινα θεμέλια που τα περισσότερα είναι κατεστραμμένα. Στην ανατολική πλαγιά της Τούμπας αποκαλύφθηκαν λείψανα οικημάτων μιας παλιότερης φάσης. Εδώ τα σπίτια κτίζονται με πασσάλους, στοιβαχτό πηλό, κλαδιά και καλάμια, που ίχνη τους διασώθηκαν πάνω σε κομμάτια πηλού. Στα δάπεδα αυτών των σπιτιών βρέθηκαν διάφορα εργαλεία, χρήσιμα και απαραίτητα για τις οικοτεχνικές δραστηριότητες των κατοίκων:πήλινα σφοντύλια για το γνέσιμο και το στρίψιμο της κλωστής, υφαντικά βάρη για τον αργαλειό, εργαλεία λίθινα, μετάλλινα ή οστέινα διαφόρων τύπων, πελέκεις, σμίλες, αξίνες κλπ. Ο όγκος της κεραμικής που συγκεντρώθηκε από τα δάπεδα και την επίχωσή τους είναι πολύ μεγάλος. Πολλά αγγεία διατηρούνται ακέραια. Αναγνωρίστηκαν σκεύη που τα χρησιμοποιούσαν για το φαγητό, το ποτό, το μαγείρεμα, αλλά και για την αποθήκευση γεωργικών προϊόντων. Από τα πιο ενδιαφέροντα όμως ευρήματα είναι ένας μεγάλος αριθμός πήλινων κατασκευών -ανοιχτές εστίες, χαμηλές πλατφόρμες κλπ- που «πατούσαν» στα δάπεδα των σπιτιών και εξυπηρετούσαν καθημερινές ανάγκες, όπως φωτισμό, ζέσταμα, μαγείρεμα. Ο πιο συχνός τύπος είναι οι κατασκευές με ελλειψοειδές σχήμα, που θεωρήθηκαν μικροί φούρνοι με θολωτή στέγαση και ένα μικρό πλευρικό άνοιγμα. Ο μεγάλος αριθμός τους έδωσε την αφορμή να γίνει για πρώτη φορά μελέτη της πυροτεχνολογίας αυτών των κατασκευών για να διερευνηθεί πληρέστερα η μορφή και η χρήση τους. Σε τρεις περιπτώσεις, δίπλα στους φούρνους αυτούς ήρθαν στο φως και ταφές μικρών παιδιών μέσα σε πιθάρια. Αποτελούν τα λιγοστά ίχνη της ιδεολογίας των κατοίκων του οικισμού μαζί με τα ολιγάριθμα ειδώλια και τα κοσμήματα που βρέθηκαν σκόρπια στα δάπεδα των σπιτιών. 16

18 Άποψη της αίθουσας Α του μουσείου εκμαγείων της Φιλοσοφικής Σχολής Το πανεπιστημιακό Μουσείο Τï ìïõóåßï åêìáãåßùí ôçò ÖéëïóïöéêÞò Ó ïëþò Εκμαγείων δεν είναι μόνο ένας ενδιαφέρων εκθεσιακός χώρος αλλά ταυτόχρονα αποτελεί πυρήνα δημιουργίας με έντονη παρουσία στο πλαίσιο των της Θ. Στεφανίδου-Τιβερίου, καθηγήτριας του Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας και της Ε. Μανακίδου, ΕΔΤΠ του Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας Το Μουσείο Εκμαγείων ιδρύθηκε στα πρώτα βήματα του πανεπιστημίου μας, μεταξύ 1928 και 1930, από τον τότε καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας Κωνσταντίνο Ρωμαίο. Στόχος του ήταν να καταστήσει τη διδασκαλία της αρχαίας τέχνης «αρτία και εποπτική» 1 και καταλάμβανε τρεις αίθουσες του κεντρικού κτιρίου. Στη δεκαετία του 70 πραγματοποιήθηκε η μεταφορά του Μουσείου στο υπόγειο του Νέου κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής και μεταξύ 1975 και 1982 έγινε η επανέκθεση των αντικειμένων στην Αίθουσα Α με τη διεύθυνση του ομότιμου σήμερα καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας Γ. Δεσπίνη. Το 1990/91 διαμορφώθηκε η μεγάλη αίθουσα Β με τον αμφιθεατρικό χώρο και εκτέθηκαν σε αυτή μεγάλος αριθμός εκμαγείων με τη φροντίδα της σημερινής υπεύθυνης του Μουσείου καθ. Θ. Στεφανίδου-Τιβερίου. Το Μουσείο, ως ζωντανός εκπαιδευτικός και ερευνητικός οργανισμός, εξακολουθεί να διαμορφώνεται και ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη η επέκτασή του στον χώρο του αιθρίου της Φιλοσοφικής, προς την πλευρά της Θεολογικής Σχολής. Παράλληλα, παρά τα περιορισμένα οικονομικά μέσα που διαθέτουμε, συνεχίζεται ο εμπλουτισμός του με καινούργια εκμαγεία και εποπτικά μέσα, απαραίτητα για την πληρέστερη εκπαίδευση των φοιτητών, αφού αυτός είναι από τους πρωταρχικούς διδακτικών και ερευνητικών αναγκών του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Προθήκη της αίθουσας Α του μουσείου εκμαγείων της Φιλοσοφικής Σχολής 17

19 Ð Ï Ë Å É Ó - Ì Õ È Ï É Ó Ô Ï Ö Ù Ó Εκμαγεία από το τόξο του Γαλερίου στην αίθουσα Β μας στόχους. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα περισσότερα από τα νέα εκμαγεία και άλλα εκθέματα αποκτήθηκαν από δωρεές, όπως το μεγάλο σύνολο των αετωματικών γλυπτών του κλασικού ναού του Διός στην Ολυμπία, δηλαδή 35 μορφές των δύο αετωμάτων του. Τα εκμαγεία αυτά πρόκειται να εκτεθούν με διδακτικό τρόπο στον νέο υπό κατασκευή χώρο του Μουσείου. Οι αίθουσες και τα εκθέματα του Μουσείου Εκμαγείων Οι συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο γύψινα εκμαγεία και πήλινα ή μετάλλινα αντίγραφα αρχαίων έργων πλαστικής και μικροτεχνίας. Μεταξύ των αντιγράφων συγκαταλέγονται επίσης νομίσματα, τοιχογραφίες και εικόνες. Τα πρωτότυπα όλων των παραπάνω βρίσκονται σε διάφορα μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού. Λιγότερα είναι τα πρωτότυπα αρχαία αντικείμενα, κυρίως έργα μικροτεχνίας, που προέρχονται από παλιές και πρόσφατες δωρεές. Στην Αίθουσα Α, αναρτημένα στους τοίχους ή εκτεθειμένα ελεύθερα πάνω σε βάσεις, ξεχωρίζουν τα εκμαγεία των πλακών της δυτικής ζωφόρου του Παρθενώνα, των αγαλμάτων του θεού από το Αρτεμίσιο και του ηνιόχου από τους Δελφούς καθώς διαφόρων κλασικών αναγλύφων. Σε δύο βιτρίνες εκτίθενται εξαιρετικής ποιότητας αντίγραφα από γνωστά έργα της μινωικής και μυκηναϊκής μεταλλοτεχνίας 2. Άλλες πέντε βιτρίνες περικλείουν τα πρωτότυπα έργα της αρχαιολογικής συλλογής του Μουσείου (αγγεία - ορισμένα από αυτά είναι ευρήματα της ανασκαφής του Κ. Ρωμαίου στο Καραμπουρνάκι -, ειδώλια και λυχνάρια), τα περισσότερα από τα οποία δεν έχουν δυστυχώς ενδείξεις προέλευσης ενώ ορισμένα έχουν δωρηθεί από ιδιωτικές συλλογές (Α. Χρηστομάνου, Ν. Τέλλογλου, Γρ. Εμπεδοκλή). Σε 11 ειδικά διαμορφωμένους πίνακες της αίθουσας παρουσιάζεται μια επιλογή από τα νομίσματα της συλλογής μας, πρωτότυπα και εκμαγεία, τα οποία προέρχονται από διάφορες περιοχές του αρχαίου και βυζαντινού κόσμου (αξιοσημείωτα είναι τα σύνολα από τις πρόσφατες δωρεές Πόρτολου και Ôï ìïõóåßï åêìáãåßùí ôçò ÖéëïóïöéêÞò Ó ïëþò Ο κούρος του Σουνίου και άλλα εκμαγεία στην αίθουσα Β 18

20 Πρωτονοτάριου). Στην Αίθουσα Β η μόνιμη έκθεση περιλαμβάνει εκμαγεία έργων της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής πλαστικής. Από τα πρώτα αναφέρουμε τη μεγάλη σειρά των αρχαϊκών γλυπτών (Κούροι, Κόρες και επιτύμβια ανάγλυφα) και τις επιτύμβιες στήλες της κλασικής εποχής. Από τα δεύτερα ξεχωρίζουν τα εκμαγεία από το τόξο του Γαλερίου στη Θεσσαλονίκη, πολύτιμο σύνολο που παραχωρήθηκε από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και συντηρήθηκε με φροντίδα. Ενδιαφέροντα σύνολα αποτελούν επίσης τα εκμαγεία των αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών πορτρέτων και τα προπλάσματα των κιονοκράνων με ανάγλυφη διακόσμηση από τον παλαιοχριστιανικό ναό του Αγίου Δημητρίου. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στα σχέδια του ζωγράφου Κ. Λεφάκη που φυλάσσονται στο Μουσείο και αποτελούν καρπό της συνεργασίας του με τον Κ. Ρωμαίο (ανασκαφές στο Θέρμο, την Καλυδώνα, την Κέρκυρα και την Αρκαδία, παλαιοχριστιανικός τάφος του Ευστοργίου στη Θεσσαλονίκη). Χρήσιμες για διδακτικούς σκοπούς είναι, τέλος, οι συλλογές οστράκων από αγγεία που διαθέτει το Μουσείο, όπως εκείνες του D.H. French από θέσεις της Κεντρικής Μακεδονίας, της περισυλλογής από τον αρχαίο οικισμό της Αγχιάλου (Σίνδος), από τη Χαλκιδική και αλλού. Δραστηριότητες και εκδηλώσεις στο Μουσείο Εκμαγείων Ως ζωντανό κύτταρο της εκπαιδευτικής και ερευνητικής διαδικασίας, το Μουσείο φιλοξενεί συχνά διαλέξεις και περιοδικές εκθέσεις αρχαιολογικού περιεχομένου. Στο αμφιθέατρο της αίθουσας Β πραγματοποιούνται επίσης ορισμένα φροντιστηριακά μαθήματα καθώς και τα Colloquia του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Το 1999 εγκαινιάστηκε και λειτουργεί ακόμη μικρή έκθεση με θέμα τα Κεραμικά εργαστήρια της Ετρουρίας και της Μεγάλης Ελλάδας, με αφορμή τον δανεισμό 14 οστράκων από ετρουσκικά και κατωιταλιωτικά αγγεία που ανήκουν στο Μουσείο J. Paul Getty της Καλιφόρνιας. Από τις άλλες δραστηριότητες που εντάσσονται στο πρόγραμμα σπουδών αναφέρουμε την άσκηση πολλών προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών Αρχαιολογίας στην καταγραφή και αρχειοθέτηση αρχαιολογικού υλικού, φωτογραφιών και διαφανειών που φυλάσσονται στο Μουσείο. Το Μουσείο απευθύνεται, όπως είναι φυσικό, και στο ευρύ κοινό, γι αυτό είναι επισκέψιμο τις εργάσιμες μέρες (9.00 π.μ μ.μ.) και δέχεται αρκετούς επισκέπτες στη διάρκεια του πανεπιστημιακού έτους. Στο πλαίσιο, μάλιστα, της γνωριμίας των φοιτητών και άλλων ενδιαφερομένων με τα εκθέματα του Μουσείου, έχουμε οργανώσει πρόγραμμα συστηματικών ξεναγήσεων στους χώρους του. Ερυθρόμορφη λήκυθος του 5ου αι. π.χ. Νίκη μπροστά σε βωμό Σημειώσεις 1 Ι. Βογιατζίδης - Σ.Π. Κυριακίδης, Το Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης (Θεσσαλονίκη 1937) 16 εικ Πρόκειται για γαλβανοπλαστικά αντίγραφα από το εργαστήριο των Ε. Gilliéron, πατέρα και γιού, που λειτουργούσε στην Αθήνα κυρίως στα χρόνια του Μεσοπολέμου αλλά και αργότερα. Το προσωπικό του Μουσείου Υπεύθυνη καθηγήτρια: Θεοδ. Στεφανίδου-Τιβερίου ΕΔΤΠ: Ελ. Μανακίδου, δρ. Αρχαιολογίας Φύλακας: Αντωνία Γκανάτση Στις εργασίες συντήρησης των αντικειμένων, καθώς και διευθέτησης των χώρων, πρόσφεραν την τελευταία 10ετία πολύτιμη βοήθεια οι συντηρητές Τάσος Κουκιόγλου και Τάσος Μοδίτσης. Eκμαγεία αρχαϊκών γλυπτών στην αίθουσα Β 19

21 Ð Ï Ë Å É Ó - Ì Õ È Ï É Ó Ô Ï Ö Ù Ó του Μιχάλη Τιβέριου, καθηγητή Τμήματος Αρχαιολογίας, διευθυντή των πανεπιστημιακών ανασκαφών στη Σίνδο Ανασκαφικές έρευνες στη Σίνδο... Οι έρευνες στην Κάτω Τράπεζα έφεραν στο φως ένα σημαντικό πλίνθινο οικοδόμημα μεγάλων διαστάσεων και αξιόλογα κινητά ευρήματα, ανάμεσα στα οποία κυριαρχεί η κεραμική, ντόπια και εισαγμένη, κυρίως από την Εύβοια Οι ανασκαφές στη Διπλή Τράπεζα Αγχιάλου από το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης άρχισαν το Η αδυναμία της πραγματοποίησης συστηματικής ανασκαφής λόγω της παρουσίας εδώ μιας στρατιωτικής μονάδας, συνετέλεσε ώστε η πανεπιστημιακή ομάδα να βάλει ως στόχο την ανίχνευση της ιστορίας του τόπου με όσο το δυνατόν μικρότερης έκτασης ανασκαφικές δραστηριότητες. Έτσι στην Άνω Τούμπα ανοίχθηκαν δύο μόνο στρωματογραφικές τομές, από τις οποίες η μια έφτασε σε τελικό βάθος 16m. Περιορισμένης έκτασης ανασκαφές έγιναν και στην Κάτω Τράπεζα. Το όνομα τoυ αρχαίου πολίσματος που καταλάμβανε το χώρο της Διπλής Τράπεζας της Αγχιάλου παραμένει άγνωστο. Ωστόσο, από τις πόλεις που κατά καιρούς έχουν τοποθετηθεί εδώ, τις περισσότερες πιθανότητες φαίνεται πως έχει η αρχαία Σίνδος. Η πρώτη εγκατάσταση στη θέση αυτή χρονολογείται, με βάση την κεραμική, στην Ύστερη Εποχή Χαλκού ( π.χ.), ωστόσο εντοπίστηκαν και όστρακα της Ύστερης Νεολιθικής Εποχής (περ π.χ.). Ο οικισμός αναπτύχθηκε γρήγορα και ήδη στους Γεωμετρικούς Χρόνους (9 ος -8 ος αι. π.χ.) φαίνεται πως απλώθηκε σε όλη την έκταση της Διπλής Τράπεζας. Οι έρευνες στην Κάτω Τράπεζα έφεραν στο φως ένα σημαντικό πλίνθινο οικοδόμημα μεγάλων διαστάσεων και αξιόλογα κινητά ευρήματα, ανάμεσα στα οποία κυριαρχεί η κεραμική, ντόπια και εισαγμένη, κυρίως από την Εύβοια. Πιθανόν Ευβοείς να είχαν ιδρύσει εδώ κατά τον 8 αι. π.χ. ένα εμπορείον, δηλαδή έναν εμπορικό σταθμό. Κατά τον 7 αι. π.χ. παρατηρείται μια συρρίκνωση στην έκταση του οικισμού, που περιορίζεται στην Άνω Τράπεζα. Την ίδια εποχή ο χώρος της Κάτω Τράπεζας άρχισε να χρησιμοποιείται για την κατάχωση απορριμάτων σε λάκκους, από τους οποίους όμως προήλθαν σημαντικά για την έρευνα ευρήματα Στο β μισό του 6 ου και στις αρχές του 5 ου αι. π.χ. ο οικισμός φαίνεται πως γνωρίζει μια δεύτερη περίοδο ακμής, η οποία πιστοποιείται και από τα πλούσια ευρήματα του γειτονικού νεκροταφείου. Την εποχή αυτή οι κάτοικοι πρέπει να είχαν αναπτύξει έντονες εμπορικές σχέσεις με πολλά κέντρα του αρχαίου κόσμου. Τα νεότερα στρώματα του οικισμού δεν βρέθηκαν εξαιτίας της σύγχρονης ανθρώπινης δραστηριότητας. Ωστόσο, ευρήματα των επιφανειακών ερευνών αποδεικνύουν ότι η οικιστική δραστηριότητα στη θέση αυτή, έστω και περιορισμένη, συνεχίστηκε μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια. 20

22 Οπωσδήποτε οι μέχρι σήμερα αρχαιολογικές ενδείξεις, σε συνδυασμό με ορισμένες γραπτές μαρτυρίες, μας επιτρέπουν να... êáé στο Καραμπουρνάκι Από το καλοκαίρι του 1994 το Α.Π.Θ. ξανάρχισε τις ανασκαφικές έρευνες στον αρχαίο οικισμό πού υπάρχει στο Καραμπουρνάκι. Είχε προηγηθεί ολιγοήμερη ανασκαφή το 1930 από τον τότε καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο Α.Π.Θ. Κ. Ρωμαίο. Η μακροχρόνια παρουσία στρατιωτικών μονάδων στον αρχαιολογικό χώρο είχε ως αποτέλεσμα τη σοβαρή διατάραξη των αρχαιολογικών στρωμάτων, όπως φαίνεται και από τα αποκαλυφθέντα ως τώρα οικοδομικά λείψανα που ανήκουν σε οικίες με αποθηκευτικούς χώρους. Από τα κινητά ευρήματα σημειώνουμε τις σημαντικές ποσότητες κεραμικής κυρίως των αρχαϊκών χρόνων (7 ος - 6 ος αι. π.χ.), εισαγμένης και «ντόπιας», συχνά εξαιρετικής ποιότητας. Η πρώτη προέρχεται από τα σημαντικότερα κεραμικά κέντρα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, όπως π.χ. από την Κόρινθο, την Αθήνα, τη Χίο, τη Μίλητο. Ορισμένα μάλιστα όστρακα της κεραμικής αυτής σώζουν επιγραφές ελληνικές και μη. Οπωσδήποτε οι μέχρι σήμερα αρχαιολογικές ενδείξεις, σε συνδυασμό με ορισμένες γραπτές μαρτυρίες, μας επιτρέπουν να υποστηρίξουμε ότι στο Καραμπουρνάκι πρέπει να αναζητήσουμε τον κύριο πυρήνα της αρχαίας Θέρμης, που, ως γνωστόν, ήταν το πιο σημαντικό αρχαίο πόλισμα στο μυχό του Θερμαϊκού κόλπου πριν κτιστεί η Θεσσαλονίκη. Η αρχαία Θέρμη πρέπει να ήταν μια πόλη κτισμένη κωμηδόν, την αποτελούσαν, δηλαδή, πολλοί μικροί οικισμοί που βρίσκονταν διασκορπισμένοι στο μυχό τον κόλπου, στον οποίο έδωσε και το όνομά της. Βεβαιωμένα διέθετε και το καλύτερο λιμάνι της περιοχής, αφού ο Ξέρξης, κατά τη γνωστή του εκστρατεία εναντίον της Ν. Ελλάδος, την επέλεξε όχι μόνο για να στρατοπεδεύσει ο στρατός αλλά και για να ναυλοχήσει ο στόλος του. Οι αρχαιολογικές έρευνες εδώ προβλέπονται μακροχρόνιες και γι αυτό η μόνιμη εγκατάσταση στην περιοχή των ερευνητικών ομάδων κρίθηκε αναγκαία. Ήδη η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου παραχώρησε στο Α.Π.Θ. για τις ανάγκες της ανασκαφής το εγκαταλελειμμένο στρατιωτικό κτηνιατρείο, το οποίο και προτιθέμεθα, σε συνεργασία με ερευνητές θετικών επιστημών, να μετατραπεί σε κέντρο μελέτης και έρευνας της αρχαίας ελληνικής κεραμικής. υποστηρίξουμε ότι στο Καραμπουρνάκι πρέπει να αναζητήσουμε τον κύριο πυρήνα της αρχαίας Θέρμης, που, ως γνωστόν, ήταν το πιο σημαντικό αρχαίο πόλισμα στο μυχό του Θερμαϊκού κόλπου πριν κτιστεί η Θεσσαλονίκη 21

23 Ð Ï Ë Å É Ó - Ì Õ È Ï É Ó Ô Ï Ö Ù Ó Η σαραντάχρονη παρουσία του Α.Π.Θ. στους Φιλίππους έφερε στο φως σημαντικά ευρήματα που προσφέρουν του Γεωργίου Γ. Γούναρη, καθηγητή Φιλοσοφικής Η πανεπιστημιακή ανασκαφή των χριστιανικών Φιλίππων ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇ ÊÁÉ ÅÑÅÕÍÁ ÓÔÇÍ ÁÐÏÓÔÏËÉÊÇ ÐÏËÇ νέα στοιχεία για την ιστορία της αποστολικής πόλης, η οποία μετά το σεισμό του πρώτου μισού του 7ου μ.χ. αιώνα δεν εγκαταλείφθηκε αλλά συνέχισε να ζει, με κάποια βέβαια υποβάθμιση της ζωής, και μέχρι τον 13ο αιώνα. Πολλά κτίρια εγκαταλείφθηκαν, άλλα όμως επισκευάστηκαν και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, όπως δείχνουν τα ευρήματα, πρέπει να εγκαταστάθηκε γύρω από τους πρόποδες του λόφου της Ακρόπολης. Πέρασαν ήδη τριανταεννέα χρόνια από τότε που ο αείμνηστος καθηγητής Στυλιανός Πελεκανίδης ξεκίνησε την εκπαιδευτική ανασκαφή των χριστιανικών Φιλίππων. Μέχρι τον θάνατό του (1980) ανέσκαψε και ερεύνησε έκταση 12 περίπου στρεμμάτων ανατολικά της Ρωμαϊκής Αγοράς. Έτσι ήρθε στο φως ο μοναδικός στον ελλαδικό χώρο, οκτάγωνος ναός και τα προσκτίσματά του (αρχ. 5ου μ.χ. αι.), η κάτω από αυτόν βασιλική του Παύλου, (β μισό του 4ου αι.), ένα λουτρό πομπηιανού τύπου (β μισό 1ου π.χ. αι.), το λεγόμενο Επισκοπείο (4ου - 5ου μ.χ. αι.), που οι νεώτεροι ερευνητές τείνουν να ταυτίσουν με Ξενοδοχείο για τις ανάγκες των ταξιδιωτών και προσκυνητών, και το κτίριο βόρεια από το αίθριο του οκταγώνου που μάλλον πρέπει να ταυτιστεί με το Επισκοπείο της παλαιοχριστιανικής πόλης. Η νέα πανεπιστημιακή ανασκαφή, που εκτείνεται στις πολεοδομικές νησίδες 4 και 5 ανατολικά από την ανασκαφή Πελεκανίδη καθώς και νότια από την Διαγώνια οδού που ενώνει την Εμπορική με την λεγόμενη Εγνατία, άρχισε το 1988 υπό τη διεύθυνση του καθηγ. Γεωργίου Γούναρη. Σε κάθε περίοδο, που διαρκεί από ημέρες, εκπαιδεύονται φοιτητές κυρίως του Τομέα Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. αλλά και άλλων πανεπιστημίων της χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οικίες, εργαστήρια, δρόμοι Κατά τα χρόνια που πέρασαν ήλθαν στο φως ανατολικά του λεγόμενου Επι- 22