ΠΝΕΥΜΩΝ. PNEUMON VOL. 28 No 2 APRIL-JUNE 2015 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΟΜΟΣ 28 ΤΕΥΧΟΣ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΝΕΥΜΩΝ. PNEUMON VOL. 28 No 2 APRIL-JUNE 2015 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΟΜΟΣ 28 ΤΕΥΧΟΣ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ"

Transcript

1 ΠΝΕΥΜΩΝ/PNEUMON ΤΟΜΟΣ/VOL. 28 ΤΕΥΧΟΣ/No 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ/APRIL - ΙΟΥΝΙΟΣ/JUNE 2015 ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφείο ΚΕΜΠ Αθηνών Αριθμός Άδειας 4/2007 ôåχíïãñáììámed Λ. Μεσογείων Áãßá ÐáñáóêåõÞ AÖÌ: PNEUMON VOL. 28 No 2 APRIL-JUNE 2015 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΟΜΟΣ 28 ΤΕΥΧΟΣ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΡΙΜΗΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ GREEK BRONCHOLOGIC HELLENIC THORACIC SOCIETY SOCIETY QUARTERLY MEDICAL JOURNAL Cited in: SCOPUS Εmbase Copernicus Index Google Scholar doaj ΑΘΗΝΑ ATHENS ISSN X e-issn

2 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΡΙΜΗΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΝΕΥΜΟNOΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ GREEK BRONCHOLOGIC HELLENIC THORACIC SOCIETY SOCIETY QUARTERLY MEDICAL JOURNAL ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÐÍÅÕÌÏÍÏËÏÃÉÊÇÓ ÅÔÁÉÑÅÉÁÓ ΕΠΙΣΗΜΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΟΡΓΑΝΟ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÂÑÏÃ ÏËÏÃÉÊÇÓ ÅÔÁÉÑÅÉÁÓ Ιδιοκτήτης: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ISSN X e-issn ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Περιοδικό ΠΝΕΥΜΩΝ Μεσογείων 152 Αθήνα Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών "Η Σωτηρία" Τηλ.: , FREE ONLINE ACCESS ΕΤΗΣΙΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Eσωτερικού Μέλη ΕΠΕ - ΕΒΕ Ειδικευόμενοι - Φοιτητές Εταιρείες - Οργανισμοί Βιβλιοθήκες Εξωτερικού Εκτύπωση: ΤΕΧΝΟΓΡΑΜΜΑ Λ. Μεσογείων 380, Αγία Παρασκευή Τηλ: , fax: techn@hol.gr Εκδότης: Μ. Στεφανάκης Διευθυντής Σύνταξης: Δημοσθένης Μπούρος Βοηθοί σύνταξης: Κώστας Κωστίκας Στέλιος Λουκίδης Πέτρος Μπακάκος Διεθνής Συντακτική Επιτροπή Philippe Astoul (France) Bruno Balbi (Italy) Peter J. Barnes (UK) Robert Baughman (USA) Semra Bilaceroglou (Turkey) Philippe Camus (France) John Catravas (USA) Carlos Robalo Cordeiro (Portugal) Ulrich Costabel (Germany) Vincent Cotin (France) Claudio Donner (Italy) Elisabeth Fireman (Israel) Patricia Haslam (UK) Kazuhiro Ito (UK) Talmadge King (USA) Meinhard Kneussl (Austria) Richard Light (USA) Fernando Martinez (USA) Dario Olivieri (Italy) Paco Panadero (Spain) Panos Pantelidis (UK) Martin Petrek (CZ) Vesna Petrovic (Serbia) Udaya Prakash (USA) Ganesh Raghu (USA) Steven Rennard (USA) Paola Rotoli (Italy) Cuneyt Tetikkurt (Τurkey) Theocharis Theocharides (USA) Argyris Theophilopoulos (USA) Athol Wells (UK) ΣυντακτικH ΕπιτροπH Ιωάννης Πνευματικός Γεώργιος Σταθόπουλος Joanna Floros PhD (USA) Μέλη Εθνικής Συντακτικής Επιτροπής Αντώνης Αντωνιάδης (Σέρρες) Νικόλαος Γαλάνης (Θεσ/νίκη) Δημήτριος Γεωργόπουλος (Ηράκλειο) Μίνα Γκάγκα (Αθήνα) Κώστας Γουργουλιάνης (Λάρισα) Γεώργιος Δημόπουλος (Αθήνα) Κώστας Ζαρογουλίδης (Θεσ/νίκη) Κωνσταντίνος Κατής (Αθήνα) Γεώργιος Κολιός (Αλεξανδρούπολη) Επαμεινώνδας Κοσμάς (Αθήνα) Νικόλαος Κουλούρης (Αθήνα) Αντωνία Κουτσούκου (Αθήνα) Σταύρος Κωνσταντινίδης (Αλεξανδρούπολη) Κώστας Κωνσταντίνου (Αθήνα) Σταύρος Κωνσταντόπουλος (Ιωάννινα) Κατερίνα Μαλαγάρη (Αθήνα) Αργύρης Μιχαλόπουλος (Αθήνα) Γεώργιος Μπαλτόπουλος (Αθήνα) Παναγιώτης Μπεχράκης (Αθήνα) Γεώργιος Νάκος (Ιωάννινα) Σπύρος Παπίρης (Αθήνα) Βλάσης Πολυχρονόπουλος (Αθήνα) Κώστας Πρίφτης (Αθήνα) Αντώνης Ρασιδάκης (Αθήνα) Νικόλαος Σιαφάκας (Ηράκλειο) Μιχάλης Τουμπής (Αθήνα) Μάριος Φρουδαράκης (Αλεξανδρούπολη)

3 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΡΙΜΗΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΝΕΥΜΟNOΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ GREEK BRONCHOLOGIC HELLENIC THORACIC SOCIETY SOCIETY QUARTERLY MEDICAL JOURNAL THE HELLENIC THORACIC SOCIETY (HTS) OFFICIAL JOURNAL THE GREEK BRONCHOLOGIC SOCIETY (GBS) Owner: GREEK BRONCHOLOGIC SOCIETY ISSN X e-issn Address: PNEUMON Medical Journal Athens Chest Hospital (Sotiria) 152 Messogion Ave. Athens Greece Tel.: pneumon@hts.org.gr FREE ONLINE ACCESS Annual Subscriptions Inland Members of HTS and GBS Interns-Medical Students Medical Societies Medical Libraries Abroad Publisher: Technogramma 380 Messogion Ave., Athens - Greece Tel.: , Fax: techn@hol.gr Editor-in-Chief: Associate Editors: Demosthenes Bouros, MD, PhD, FCCP Kostas Kostikas, MD, FCCP Stelios Loukidis, MD, FCCP Petros Bakakos, MD International Board Philippe Astoul (France) Bruno Balbi (Italy) Peter J. Barnes (UK) Robert Baughman (USA) Semra Bilaceroglou (Turkey) Philippe Camus (France) John Catravas (USA) Carlos Robalo Cordeiro (Portugal) Ulrich Costabel (Germany) Vincent Cotin (France) Claudio Donner (Italy) Elisabeth Fireman (Israel) Patricia Haslam (UK) Kazuhiro Ito (UK) Talmadge King (USA) Meinhard Kneussl (Austria) Richard Light (USA) Fernando J. Martinez (USA) Dario Olivieri (Italy) Paco Panadero (Spain) Panos Pantelidis (UK) Martin Petrek (CZ) Vesna Petrovic (Serbia) Udaya Prakash (USA) Ganesh Raghu (USA) Steven Rennard (USA) Paola Rotoli (Italy) Cuneyt Tetikkurt (Τurkey) Theocharis Theocharides (USA) Argyris Theophilopoulos (USA) Athol Wells (UK) EDITORIAL BOARD Ioannis Pneumatikos, MD, FCCP Georgios Stathopoulos, MD Joanna Floros PhD (USA) National Board Antonis Antoniadis (Serres) George Baltopoulos (Athens) Panagiotis Behrakis (Athens) George Dimopoulos (Athens) Marios Froudarakis (Alexandroupolis) Mina Gaga (Athens) Nikolaos Galanis (Thessaloniki) Demetrios Georgopoulos (Heraklion) Kostas Gourgoulianis (Larisa) Konstantinos Katis (Athens) George Kolios (Alexandroupolis) Stauros Konstantinidis (Alexandroupolis) Kostas Konstantinou (Athens) Stavros Konstantopoulos (Ioannina) Epameinondas Kosmas (Athens) Nikolaos Koulouris (Athens) Antonia Koutsoukou (Athens) Katerina Malagari (Athens) Argyris Michalopoulos (Athens) George Nakos (Ioannina) Spyros Papiris (Athens) Vlasis Polychronopoulos (Athens) Kostas Priftis (Athens) Antonis Rassidakis (Athens) Nikolaos Siafakas (Heraklion) Michael Toumbis (Athens) Kostas Zarogoulidis (Thessaloniki)

4 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΡΙΜΗΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΝΕΥΜΟNOΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ GREEK BRONCHOLOGIC HELLENIC THORACIC SOCIETYPNEUMON SOCIETY QUARTERLY MEDICAL JOURNAL Άρθρο Σύνταξης Περιεχόμενα Στόχευση ογκογονιδίων στο μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα Μ. Βρέκα, Γ.Θ. Σταθόπουλος, Α. Μαραζιώτη Ανασκόπησεισ Παθογένεια του συνδρόμου CPFE. Κοινοί παθογενετικοί μηχανισμοί Β. Τζίλας, Δ. Μπούρος Xαρακτηριστικά, διαχείριση και έκβαση νοσηλευόμενων ασθενών με διάμεσες πνευμονοπάθειες στην Ελλάδα Χ. Τριανταφυλλίδου, Κ. Δημάκου, Λ. Θάνος, Μ. Τουμπής Ερευνητικη Εργασία Σπάνιες μυκητικές λοιμώξεις σε βαρέως πάσχοντες ασθενείς: διαγνωστικές και θεραπευτικές προκλήσεις Φ. Φραντζεσκάκη, Χ. Διακάκη, Μ. Ρίζος, M. Θεοδωρακοπούλου, Π. Παπαδόπουλος, A. Αντωνοπούλου, N. Νικήτας, Η. Μπρούντζος, E. Παραμυθιώτου, Ι. Παναγιωτίδης, A. Αρμαγανίδης, Γ. Δημόπουλος Παρουσίαση Περιστατικων Πνευμονίτιδα εξ υπερευαισθησίας σε καλλιεργήτρια μανιταριών Pleurotus Κ. Λοβέρδος, Ι. Καραχάλιου, Ε. Οικονομίδου, Μ. Γκάγκα, Λ. Κολιλέκας Εικόνες στην Πνευμονολογία Σύνδρομο CREST και συνδυασμός Πνευμονικής Ίνωσης με Εμφύσημα σε Συστημική Σκλήρυνση (Σκληρόδερμα) Ε. Μαρκοζάννες, Α. Γρανίτσας, Γ. Πατενταλάκης, Δ. Μπούρος Το σημείο της ανεστραμμένης άλω επί πνευμονικού εμφράκτου Β. Τζίλας, Δ. Μπούρος ΠΝΕΥΜΩN Τόμος 28, Τεύχος 2 Απρίλιος - Ιούνιος 2015

5 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΡΙΜΗΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΝΕΥΜΟNOΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ GREEK BRONCHOLOGIC HELLENIC THORACIC SOCIETYPNEUMON SOCIETY QUARTERLY MEDICAL JOURNAL Editorial Contents Targeting driver mutations in non-small cell lung cancer M. Vreka, G.T. Stathopoulos, A. Marazioti Reviews Pathogenesis of combined pulmonary fibrosis and emphysema. Common pathogenetic pathways V. Tzilas, D. Bouros Characteristics, management and outcome of hospitalized patients with interstitial lung disease in Greece C. Triantafillidou, K. Dimakou, L. Thanos, M. Toumbis Original Paper A series of fungal infections with rare presentation in critically ill patients: diagnostic and treatment challenges F. Frantzeskaki, C. Diakaki, M. Rizos, M. Theodorakopoulou, P. Papadopoulos, A. Antonopoulou, N. Nikitas, E. Brountzos, E. Paramythiotou, J. Panagyotides, A. Armaganidis, G. Dimopoulos Case Report Hypersensitivity pneumonitis in a Pleurotus mushroom grower K. Loverdos, I. Karahaliou, E. Economidou, M. Gaga, L. Kolilekas Images in Pneumonology CREST Syndrome and Combined Pulmonary Fibrosis Emphysema in Systemic Sclerosis (Scleroderma) Ε. Markozannes, Α. Granitsas, G. Patentalakis, D. Bouros Reversed halo sign in pulmonary infarction V. Tzilas, D. Bouros PNEUMON Vol. 28, No 2 April - June 2015

6 Άρθρο Σύνταξης Στόχευση ογκογονιδίων στο μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα Μαλαματή Βρέκα MSc, Γεώργιος Θ. Σταθόπουλος MD,PhD Αντωνία Μαραζιώτη PhD Εργαστήριο Μοριακής Καρκινογένεσης Αναπνευστικού, Τομέας Φυσιολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών, Ρίο, Πάτρα Λέξεις κλειδιά: - Καρκίνος πνεύμονα - Ογκογονίδια - Μοριακή θεραπεία Aλληλογραφία Αντωνία Μαραζιώτη, PhD, Εργαστήριο Μοριακής Καρκινογένεσης Αναπνευστικού, Τομέας Φυσιολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2ος όροφος, Αίθουσα B40, Πανεπιστημιούπολη Πατρών, Ρίο, Τηλ.: ; Fax: ; amarazioti@upatras.gr Ο καρκίνος πνεύμονα συγκαταλέγεται στους πιο συχνούς καρκίνους παγκοσμίως και αποτελεί πλέον τον πρώτο σε θνητότητα καρκίνο σε άντρες και γυναίκες 1. Περίπου το 80% των καρκίνων πνεύμονα ανήκουν στην κατηγορία του μη μικροκυτταρικού καρκινώματος πνεύμονα (ΜΜΚΠ), με τα αδενοκαρκινώματα και τα καρκινώματα από πλακώδη κύτταρα (ΚΠΚ) να αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών. Η μελέτη της μοριακής και κυτταρικής βιολογίας του ΜΜΚΠ έχει σταδιακά αποκαλύψει σειρά γενετικών αλλαγών που σχετίζονται στενά με την εμφάνιση και εξέλιξη της νόσου 2. Μέχρι πρόσφατα η χημειοθεραπεία αποτελούσε την κύρια θεραπευτική προσέγγιση ενάντια στο μεταστατικό ΜΜΚΠ, ανεξαρτήτως της παρουσίας μεταλλάξεων ογκογονιδίων. Παρόλο που τα χημειοθεραπευτικά έχουν εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια, οι ασθενείς έχουν εισπράξει περιορισμένα οφέλη, παρουσιάζοντας μέση ολική επιβίωση 8-12 μηνών με κακή ποιότητα ζωής λόγω της υψηλής τοξικότητας των φαρμάκων 3. Τα τελευταία χρόνια, η δυνατότητα μοριακής χαρτογράφησης των ΜΜΚΠ έδωσε την ευκαιρία σε ερευνητές και κλινικούς να σχεδιάσουν πιο δραστικά αλλά και εξατομικευμένα θεραπευτικά σχήματα στοχεύοντας ειδικά μεταλλαγμένα ογκογονίδια ή και ολόκληρα μονοπάτια σηματοδοσίας τους. Αρκετά τέτοια θεραπευτικά σχήματα αναπτύσσονται συνεχώς και διάφορες κλινικές μελέτες αποδίδουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα, δείχνοντας βελτίωση της ελεύθερης νόσου επιβίωσης των ασθενών με ΜΜΚΠ που φέρουν συγκεκριμένες μεταλλαγές 4. Το μονοπάτι του υποδοχέα του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα (epidermal growth factor receptor, EGFR) είναι ένα από τα πιο συχνά απορυθμισμένα μονοπάτια στον ΜΜΚΠ. Η οικογένεια των EGFR υποδοχέων αποτελείται από διαμεμβρανικούς υποδοχείς τύπου τυροσινικής κινάσης (TK) και περιλαμβάνει τον EGFR (ή ERBB1 ή HER1), τον HER2 (ή ERBB2), τον HER3 (ή ERBB3), και τον HER4 (ή ERBB4). Ο καλύτερα μελετημένος TK υποδοχέας στον ΜΜΚΠ είναι ο EGFR και οι ενεργοποιητικές μεταλλάξεις του αποτελούν σήμερα τον κύριο μοριακό στόχο της νόσου. Οι μεταλλάξεις του EGFR είναι πιο συχνές σε ποτέ καπνίστριες με αδενοκαρκίνωμα από την Ανατολική Ασία. Σε αυτούς τους ασθενείς, οι ειδικοί EGFR αναστολείς, όπως η γεφιτινίμπη και η ερλοτινίμπη, αποδίδουν υψηλότερα ποσοστά ανταπόκρισης με σημαντικά βελτιωμένη ελεύθερη νόσου επιβίωση σε κλινικές μελέτες 4,5. Εκτός από τις μεταλλάξεις του EGFR, η ευαισθησία στην αντι-egfr θεραπεία επηρεάζεται και από άλλα μέλη της οικογένειας του

7 128 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 2ο, Τόμος 28ος, Απρίλιος - Ιούλιος 2015 EGFR, όπως τον HER2. Ο HER2 υπερεκφράζεται περίπου στο 20% των ΜΜΚΠ και η υπερέκφραση αυτή στα πρώιμα στάδια του αδενοκαρκινώματος πνεύμονα έχει συνδεθεί με κακή πρόγνωση 6. Παρόλα αυτά, η ενεργοποίηση του HER2 από μόνη της σπάνια αποτελεί κλινικό πρόβλημα, αφού συνήθως σχετίζεται με ενεργοποίηση του EGFR και καλή ανταπόκριση στην αντι-egfr θεραπεία. Εντούτοις, ένας σοβαρός περιορισμός της θεραπευτικής αυτής προσέγγισης ενάντια στον ΜΜΚΠ είναι η επίκτητη αντοχή στη θεραπεία που αναπτύσσουν οι ασθενείς κατά τη διάρκεια ή μετά την ολοκλήρωσή της. Η εμφάνιση της EGFR T790M σημειακής μετάλλαξης αποτελεί πολύ καλά μελετημένο μηχανισμό δευτερογενούς αντοχής σε πάνω από το 68% των ασθενών με όγκους αρχικά ευαίσθητους στην αντι- EGFR θεραπεία. Σε άλλες περιπτώσεις, ενεργοποίηση του HER2 μπορεί να ευθύνεται για επίκτητη αντοχή στους EGFR αναστολείς 7. Όλες οι παραπάνω παρατηρήσεις υποδηλώνουν την αναγκαιότητα συνεχούς αξιολόγησης της παρουσίας HER2 και EGFR μεταλλάξεων σε ασθενείς με θετικούς για EGFR μεταλλάξεις όγκους που αναπτύσσουν αντοχή στους αναστολείς EGFR. Το μονοπάτι σηματοδοσίας της κινάσης της 3-φωσφοινοσιτίδης (PI3K) είναι επίσης πολύ συχνά ενεργοποιημένο στον ΜΜΚΠ, μέσω μεταλλάξεων στα γονίδια PIK3CA, AKT1 ή PTEN. Είναι αξιοσημείωτο ότι το γονίδιο PIK3CA είναι πιο συχνά ενεργοποιημένο στο ΚΠΚ παρά στο αδενοκαρκίνωμα, ενώ μεταλλάξεις που οδηγούν σε απώλεια λειτουργίας του ογκοκατασταλτικού γονιδίου PTEN, αρνητικού ρυθμιστή του γονιδίου PIK3CA, εμφανίζονται σε ποσοστό 10% των ΚΠΚ 8,9. Τα γονίδια αυτά αποτελούν δυνητικούς στόχους ενάντια στο ΚΠΚ, ενώ προκλινικές μελέτες ανέδειξαν πολλά υποσχόμενη αντικαρκινική δράση των αναστολέων του συγκεκριμένου μονοπατιού. Εκτός από σημειακές μεταλλάξεις, ενισχύσεις και απώλειες γονιδίων, στον ΜΜΚΠ απαντώνται και μεταθέσεις. Οι Soda και συν περιέγραψαν τη μετάθεση του γονιδίου της αναπλαστικής κινάσης του λεμφώματος (anaplastic lymphoma kinase, ALK) και τη μη φυσιολογική ένωση (σύντηξη) του με το γονίδιο της σχετιζόμενης με τους μικροσωλινίσκους πρωτεΐνης 4 του εχινόδερμου (echinoderm microtubule-associated protein-like 4, EML4) που οδηγεί στη δημιουργία χιμαιρικής κυτταροπλασματικής πρωτεΐνης με συστατική δράση κινάσης. Το γονίδιο ELM4/ALK έχει καταδειχθεί ως αναπνευστικό ογκογονίδιο και οι ασθενείς που εκφράζουν τη χιμαιρική πρωτεΐνη σε δείγματα όγκων τους παρουσιάζουν καλή ανταπόκριση στον αναστολέα της ALK κριζοτινίμπη. Επομένως, το γονίδιο ELM4/ALK αποτελεί σημαντικό μοριακό στόχο για το θεραπευτικό χειρισμό του ΜΜΚΠ 10. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μεταθέσεις του γονιδίου ALK συμβαίνουν μόνο σε μη καπνιστές με αδενοκαρκίνωμα πνεύμονα χωρίς μεταλλάξεις EGFR και δεν σχετίζονται με την εθνικότητα, σε αντίθεση με τις μεταλλάξεις EGFR. Εφόσον οι ασθενείς που φέρουν μεταλλάξεις EGFR ή ELM4/ALK δεν έχουν ιστορικό καπνίσματος, όλα τα παραπάνω δεν μπορούν να βοηθήσουν το μεγαλύτερο ποσοστό ασθενών με ΜΜΚΠ που είναι ενεργοί ή πρώην καπνιστές. Παλιότερες και πρόσφατες γενομικές μελέτες του ΜΜΚΠ έχουν καταδείξει τους κύριους μοριακούς στόχους που προάγουν τον καρκίνο πνεύμονα στους καπνιστές. Οι μεταλλάξεις του γονιδίου KRAS είναι οι πιο συχνές μεταλλάξεις του αδενοκαρκινώματος πνεύμονα στους καπνιστές και η παρουσία τους σχετίζεται με κακή πρόγνωση. Οι μεταλλάξεις των γονιδίων EGFR και KRAS είναι αμοιβαία αποκλειόμενες και η μη φυσιολογική ενεργοποίηση του μονοπατιού του KRAS έχει σχετιστεί με πρωτοπαθή αντοχή στους αναστολείς EGFR 11. Οι μεταλλάξεις του KRAS έχουν ως αποτέλεσμα τη συστατική ενεργοποίηση του σηματοδοτικού μονοπατιού RAF MEK ERK. Γι αυτό το λόγο έχουν αναπτυχθεί αναστολείς που στοχεύουν διάφορα μόρια του μονοπατιού αυτού, οι οποίοι βρίσκονται υπό κλινική δοκιμή 12. Εκτός από μεταλλάξεις του KRAS, στον ΜΜΚΠ που σχετίζεται με το κάπνισμα παρατηρείται συχνά απώλεια ενός ή και των δύο αλληλίων του ογκοκατασταλτικού γονιδίου TP53, το οποίο κωδικοποιεί την πρωτεΐνη του κυτταρικού κύκλου P53. Προσπάθειες αποκατάστασης της φυσιολογικής λειτουργίας του P53 μέσω γονιδιακής θεραπείας με αδενοιικούς ή ρετροιικούς φορείς έκφρασης TP53 έχουν δώσει φτωχά αποτελέσματα σε αυτούς τους ασθενείς. Εντούτοις, χρειάζονται περισσότερες μελέτες για να αποτιμηθούν τα πιθανά οφέλη από τις θεραπείες αυτές 13. Συμπερασματικά, οι μοριακές θεραπείες έναντι του ΜΜΚΠ είναι πολλά υποσχόμενες και σαφώς ανώτερες των χημειοθεραπειών όταν στοχευθούν κατάλληλα. Η εξατομικευμένη θεραπεία είναι ήδη πραγματικότητα για μια μειοψηφία ασθενών που φέρουν μεταλλάξεις EGFR ή ALK και έχει αποδώσει καλύτερα ποσοστά ανταπόκρισης, αύξηση της ελεύθερης νόσου επιβίωσης, μικρότερη τοξικότητα και βελτίωση της ποιότητας ζωής. Παρόλα αυτά, η ετερογένεια των όγκων, η ανάπτυξη δευτερογενούς αντοχής στις υπάρχουσες θεραπείες και η μη ύπαρξη στοχευμένων θεραπειών για ασθενείς με μεταλλάξεις KRAS και TP53 (μεταξύ άλλων) αποτελούν σοβαρούς περιορισμούς των υφιστάμενων θεραπευτικών επιλογών. Ενώ αναδύονται συνεχώς καινούργιοι μοριακοί στόχοι, η μεμονωμένη θεραπευτική στόχευση φαίνεται να είναι

8 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 2ο, Τόμος 28ος, Απρίλιος - Ιούλιος ανεπαρκής για μια ασθένεια της οποίας η ανάπτυξη και εξέλιξη οφείλεται σε χιλιάδες μεταλλάξεις ανά νεοπλασματικό γονιδίωμα 14. Πιθανότατα απαιτούνται νέα θεραπευτικά σχήματα καθώς και συνδυασμένες θεραπευτικές στρατηγικές για τη βελτίωση της επιβίωσης των ασθενών με ΜΜΚΠ. Μια νέα και πολλά υποσχόμενη θεραπευτική επιλογή αποτελεί η ανοσοογκολογία που στηρίζεται στην ενίσχυση της ανοσολογικής απόκρισης των ασθενών στα καρκινικά κύτταρα 15. Απαιτούνται περαιτέρω μελέτες που θα αποσαφηνίσουν το πώς και το πότε τα ανοσοογκολογικά φάρμακα θα χρησιμοποιηθούν συνεργατικά με στοχευμένα μοριακά φάρμακα με σκοπό τον σχεδιασμό εξατομικευμένων θεραπευτικών σχημάτων ακριβείας για τους ασθενείς με ΜΜΚΠ. Πηγή Χρηματοδότησης Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (Starting Independent Investigator Grant #260524), Ελληνική και Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία και Ελληνική Εταιρεία Μοριακής Έρευνας Καρκίνου. Βιβλιογραφία Βλέπε αγγλικό κείμενο.

9 Editorial Targeting driver mutations in non-small cell lung cancer Malamati Vreka, MSc, Georgios T. Stathopoulos, MD, PhD, Antonia Marazioti, PhD Laboratory for Molecular Respiratory Carcinogenesis, Department of Physiology, Faculty of Medicine, University of Patras, Rio, Greece Key words: - Lung cancer - Oncogenes - Molecular therapy Correspondence: Antonia Marazioti; Laboratory for Molecular Respiratory Carcinogenesis, Department of Physiology, Faculty of Medicine, University of Patras; Basic Biomedical Sciences Research Building, 2 nd floor, Room B40, 1 Asklepiou Str., University Campus (Panepistimioupolis), Rio, Greece; Tel.: ; Fax: ; amarazioti@upatras.gr Lung cancer is one of the most common cancers worldwide, and the leading cancer killer in men and women 1. Approximately 80% of all lung cancers are non-small-cell lung cancers (NSCLC), among which adenocarcinomas and squamous-cell carcinomas account for the vast majority of cases. Investigation of the molecular and cellular biology of NSCLC has gradually unveiled a diverse roster of genomic alterations that have been linked with disease progression and have been classified as disease diver oncogenes 2. Until recently, chemotherapy was the mainstay against metastatic NSCLC, irrespective of oncogene status. Although chemotherapeutic agents improved over the years, limited benefit was seen by patients, presenting with a median overall survival of 8-12 months and experiencing deteriorating quality of life and significant toxicities from therapy 3. In recent years, the ability to molecularly profile NSCLC tumors gave researchers and clinicians the opportunity to design more effective and personalized treatment regimens aimed at targeting specific mutant oncogenes or even oncogene-activated signaling pathways in each individual patient. Several targeted agents are constantly being developed and clinical trials are yielding encouraging results, showing improved progression-free survival of selected NSCLC patients bearing specific mutations with targeted therapies 4. The epidermal growth factor receptor (EGFR) pathway is one of the most frequently dysregulated pathways in NSCLC. The EGFR family of receptors consists of transmembrane tyrosine kinase (TK) receptors and includes EGFR (or ERBB1 or HER1), HER2 (or ERBB2 or HER2), HER3 (or ERBB3 or HER3), and HER4 (or ERBB4 or HER4). The best-studied TK receptor in NSCLC is EGFR and its activating mutations are the prototype molecular targets against the disease. EGFR mutations and/or amplification occur more frequently in patients with adenocarcinoma, never smoking history, female sex, and/ or East Asian ethnicity. For these patients with NSCLC, specific EGFR TK inhibitors (TKI), such gefitinib and erlotinib, have yielded high response rates with significantly improved progression-free survival in clinical trials 4,5. In addition to EGFR status, the sensitivity to EGFR TKI therapy is also influenced by other family members such as HER2. HER2 is overexpressed in about 20% of NSCLC and this overexpression is linked with poor prognosis in early-stage lung adenocarcinoma 6. However, HER2 amplification rarely presents a clinical problem, since it is usually associated with EFGR gainof-function and good response to EGFR TKI treatment. On the contrary, a

10 PNEUMON Number 2, Vol. 28, April - June serious limitation of the TKI approach against NSCLC is the acquired resistance that develops during or after therapy. To this end, acquisition of the EGFR T790M point mutation is a well-described mechanism of secondary resistance in up to 68% of patients with tumors previously sensitive to EGFR-targeted therapy. In some cases, the amplification of HER2 is responsible for acquired resistance to EGFR TKIs in treated patients harboring EGFR mutations 7. The above observations dictate the necessity to repeatedly assess HER2 and EGFR mutation status in patients with EGFR-mutant tumors that present acquired resistance to EGFR TKIs. The phosphoinositide 3-kinase (PI3K) signaling pathway is also frequently abnormally activated in NSCLC through mutations in PIK3CA, AKT1 or PTEN genes. It is noteworthy that PIK3CA is more frequently amplified in squamous-cell carcinomas than in adenocarcinomas, whereas loss-of-function mutations of the tumor suppressor PTEN, that negatively regulates PIK3CA, have been reported in about 10% of squamous-cell carcinomas 8,9. These genes are potential targets against squamous NSCLC and early preclinical studies have shown promising antitumor activity of inhibitors of this pathway. Except from point mutations, amplifications, and deletions, gene translocations also exist in NSCLC. Soda et al. described a chromosomal translocation of the anaplastic lymphoma kinase (ALK) gene and its aberrant fusion with upstream 5 -partner echinoderm microtubule-associated protein-like 4 (EML4) gene leading to a cytoplasmic chimeric protein with constitutive kinase activity. The ELM4/ ALK gene was shown to be a driver of lung tumorigenesis and patients harboring these fused proteins in their tumor specimens exhibit a good responsiveness to the ALK inhibitor crizotinib, rendering ELM4/ALK an important molecular target for the management of NSCLC 10. Notably, ALK translocations occur only in EGFR wild-type lung adenocarcinomas of patients who have never smoked and are not influenced by ethnic differences, in contrast to EGFR mutations. As most of the patients who harbor mutations in the EGFR or ELM4/ALK genes are never-smokers, the above cannot help the large proportion of patients with NSCLC who are active or former smokers. To this end, findings from older and recent genomic studies of NSCLC have solidified the cardinal molecular targets that drive lung cancer growth in smokers: KRAS mutations are the most common mutations in lung adenocarcinomas from smokers and their presence is associated with poor survival. EGFR and KRAS mutations are mutually exclusive and aberrantly activated KRAS pathway is associated with primary resistance to EGFR TKIs 11. KRAS mutations result in the constitutive activation of the RAF MEK ERK pathway, and agents that target different components of this pathway have been developed and are under clinical investigation 12. In addition to KRAS, the tumor suppressor gene TP53 (encoding the cell cycle safeguard P53 protein) is inactivated by mutation or single- or dual-allelic loss in smoking-associated NSCLC. Restoration of P53 function in patients with NSCLC by gene replacement therapy, using adenoviral or retroviral TP53 expression vectors, showed some antitumor activity but further trials are awaited to determine the overall benefit of these therapies 13. In conclusion, molecular targeted therapies hold promise against NSCLC as agents superior to standard chemotherapy. Personalized treatment has already become a reality for a minority of NSCLC patients with EGFR and ALK alterations and is associated with better response rates, longer progression-free survival, lower toxicity, and improved quality of life. However, tumor heterogeneity, acquired resistance to existing targeted therapies, and missing targeted therapies for patients with KRAS and TP53 mutations (among others) are serious limitations of current treatment options. While new molecular targets are continually emerging, therapeutic targeting of single oncogenic drivers seems to be insufficient for a disease with approximately thousand mutations per cancer genome 14. New regimens and combined treatment strategies are obviously required to improve outcomes in patients with NSCLC. A new emerging and promising treatment option is immune-oncology that is designed to potentiate the patients immune response to tumor cells 15. It is anticipated that future research will help determine how and when immune-oncology agents can be used synergistically with molecularly targeted agents, in order to design individual precision therapeutic regimens for patients with NSCLC. Acknowledgments The authors received funding for their research in the form of research grants, awards, and scholarships, as well as travel awards from the European Research Council (GTS), the Hellenic Thoracic Society (MV and GTS), the European Respiratory Society (MV, AM, and GTS), as well as the Hellenic Association for Molecular Cancer Research (AM).

11 132 PNEUMON Number 2, Vol. 28, April - June 2015 REFERENCES 1. Siegel R, Naishadham D, Jemal A. Cancer statistics. CA Cancer J Clin 2013;63: Zalcman G, Bergot E, Creveuil C, Levallet G, Lechapt E. Integrating biomarkers into clinical trials: methodological issues for a new paradigm in nonsmall cell lung cancer. Curr Opin Oncol 2011;23: Carney DN. Lung cancer- time to move on from chemotherapy. New Engl J Med 2002;346: Stella GM, Luisetti M, Pozzi E, Comoglio PM. Oncogenes in non-small-cell lung cancer: emerging connections and novel therapeutic dynamics. Lancet Respir Med 2013;1: Sharma SV, Bell DW, Settleman J, Haber DA. Epidermal growth factor receptor mutations in lung cancer. Nat Rev Cancer 2007;7: Liu L, Shao X, Gao W, et al. The role of human epidermal growth factor receptor 2 as a prognostic factor in lung cancer: a metaanalysis of published data. J Thorac Oncol 2010;5: Pao W, Chmielecki J. Rational, biologically based treatment of EGFR-mutant non-small cell lung cancer. Nat Rev Cancer 2010;10: Yamamoto H, Shigematsu H, Nomura M, et al. PIK3CA mutations and copy number gains in human lung cancers. Cancer Res 2008;68: Jin G, Kim MJ, Jeon HS, et al. PTEN mutations and relationship to EGFR, ERBB2, KRAS and TP53 mutations in non-small cell lung cancers. Lung Cancer 2010;69: Soda M, Choi YL, Enomoto M, et al. Identification of the transforming EML4-ALK fusion gene in non-small-cell lung cancer. Nature 2007;448: Massarelli E, Varella-Garcia M, Tang X, et al. KRAS mutation is an important predictor of resistance to therapy with epidermal growth factor receptor tyrosine kinase inhibitors in non-small cell lung cancer. Clin Cancer Res 2007;13: Wilhelm SM, Carter C, Tang L, et al. BAY exhibits broad spectrum oral antitumor activity and targets the RAF/MEK/ ERK pathway and receptor tyrosine kinases involved in tumor progression and angiogenesis. Cancer Res 2004;64: Gabrilovich DI. Adenoviral p53 gene therapy for cancer. Expert Opin Biol Ther 2006;6: Seo JS, Ju YS, Lee WC, et al. The transcriptional landscape and mutational profile of lung adenocarcinoma. Genome Res 2012;22: Drake CG, Lipson EJ, Brahmer JR. Breathing new life into immunotherapy: review of melanoma, lung and kidney cancer. Nat Rev Clin Oncol 2014;11:24-37.

12 Ανασκόπηση Παθογένεια του συνδρόμου CPFE Κοινοί παθογενετικοί μηχανισμοί Βασίλειος Τζίλας, MD, Δημοσθένης Μπούρος, MD, PhD, FERS, FCCP A Πνευμονολογική Κλινική, Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος «Η Σωτηρία», Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Λέξεις κλειδιά: - Παθογένεια - Εμφύσημα - Πνευμονική ίνωση - Ιδιοπαθής Πνευμονική Ίνωση (IPF) - Μεταλλάξεις - Κυτταροκίνες - Αυξητικοί παράγοντες - Πρωτεάσες Aλληλογραφία Δημοσθένης Μπούρος, MD, PhD, FERS, FCCP A Πνευμονολογική Κλινική, Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος «Η Σωτηρία», Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Λ. Μεσογείων 152, Αθήνα ΤΚ 11527, dbouros@med.uoa.gr, debouros@gmail.com Εισαγωγή Το εμφύσημα ορίζεται σε ιστολογικό επίπεδο ως παθολογική, μόνιμη διάταση των αεροφόρων χώρων πέραν των τελικών βρογχιολίων με συνοδό καταστροφή των κυψελιδικών τοιχωμάτων απουσία εμφανούς ίνωσης 1. Η Ιδιοπαθής Πνευμονική Ίνωση (IPF) χαρακτηρίζεται από ένα συγκεκριμένο ακτινολογικό πρότυπο στην αξονική τομογραφία υψηλής ευκρίνειας (HRCT) που ορίζεται ως UIP και πιθανό UIP πρότυπο 2. Αν και αρχικά θεωρήθηκαν δύο διακριτές οντότητες (όπως φαίνεται καθαρά στον ορισμό του εμφυσήματος), το εμφύσημα και η πνευμονική ίνωση μπορεί να συνυπάρχουν. Η ευρεία χρήση της HRCT σε συνδυασμό με την ακρίβεια στη διάγνωση του εμφυσήματος και της ίνωσης συνέβαλε καθοριστικά στην αναγνώριση του συνδρόμου CPFE. Η συσχέτιση μεταξύ IPF και εμφυσήματος αρχικά περιγράφηκε από τον Wiggins και συν. το Ο όρος «συνδυασμένη πνευμονική ίνωση και εμφύσημα» (Combined Pulmonary Fibrosis and Emphysema/CPFE) αρχικά προτάθηκε από τον Cottin και συν 4, o οποίος αναδρομικά περιέγραψε μία ομοιογενή ομάδα 61 ασθενών με εμφύσημα στους άνω λοβούς και διάχυτη πνευμονοπάθεια με ίνωση στους κάτω λοβούς. Όλοι οι ασθενείς ήταν καπνιστές, άρρενες (πλην ενός), με δύσπνοια στην κόπωση, σχετικά διατηρημένους πνευμονικούς όγκους και δυσανάλογη μείωση της DLco. Στην αρχική μελέτη του Cottin και συν. δεν περιελήφθησαν ασθενείς με νοσήματα του κολλαγόνου. Έκτοτε το σύνδρομο CPFE έχει περιγραφεί και σε αυτή την ομάδα ασθενών 5. Σε μία αναδρομική μελέτη από τoν Τζουβελέκη και συν, ένας σημαντικά αυξημένος αριθμός ασθενών με CPFE παρουσίασε αυξημένα επίπεδα ΑΝΑ στον ορό (με ή χωρίς αυξημένα επίπεδα p-anca) σε σύγκριση με ασθενείς με IPF χωρίς εμφύσημα. Επιπλέον, οι ασθενείς με CPFE και αυξημένα επίπεδα αυτοαντισωμάτων (κυρίως ΑΝΑ) παρουσίασαν μεγαλύτερη επιβίωση ως προς τους ασθενείς με αρνητικό ανοσολογικό προφίλ. Η βελτίωση στην επιβίωση συσχετίσθηκε με την παρουσία μαζικών διηθήσεων από CD20+ Β λεμφοκύτταρα που σχημάτιζαν βλαστικά κέντρα 6. Ορισμός Το σύνδρομο CPFE ορίζεται από τη συνύπαρξη εμφυσήματος και πνευμονικής ίνωσης στην HRCT. Ο ορισμός αυτός είναι χαλαρός καθώς περιλαμ-

13 134 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 2ο, Τόμος 28ος, Απρίλιος - Ιούνιος 2015 βάνει ασθενείς με οποιαδήποτε έκταση εμφυσήματος και οποιονδήποτε τύπο ίνωσης. Ο ευρύς αυτός ορισμός έχει περιορισμούς. Η απουσία συγκεκριμένου ορίου ως προς την έκταση του εμφυσήματος οδηγεί στην περίληψη ασθενών με περιορισμένο εμφύσημα άνευ κλινικής σημασίας. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να υποεκτιμηθεί η πραγματική επίπτωση του εμφυσήματος στη φυσική ιστορία των ασθενών με CPFE. Διάφορες ερευνητικές ομάδες έχουν προτείνει διαγνωστικά κριτήρια που περιλαμβάνουν το όριο του 10%, όσον αφορά στην έκταση του εμφυσήματος βάση της HRCT. Η ένταξη πολλαπλών μορφών διάχυτων πνευμονοπαθειών στον ορισμό του συνδρόμου CPFE, οδηγεί στη δημιουργία ενός ετερογενούς πληθυσμού. Αυτό καθιστά επισφαλή την εξαγωγή συγκριτικών συμπερασμάτων σχετικά με τη φυσική ιστορία του συνδρόμου CPFE έναντι μιας συγκεκριμένης διάχυτης πνευμονοπάθειας. Για παράδειγμα, είναι γνωστό πως η IPF έχει καλύτερη πρόγνωση σε σύγκριση με την ιδιοπαθή NSIP (insip) καθώς και τη σχετιζόμενη με κολλαγονικά νοσήματα NSIP (CTD-ILD). Εάν λοιπόν γίνει συγκριτική μελέτη μεταξύ CPFE και IPF, εφόσον στον CPFE πληθυσμό συμπεριληφθούν ασθενείς με insip ή/και CTD-ILD, μπορεί να προκύψει ψευδώς ευνοϊκά αποτελέσματα υπέρ του συνδρόμου CPFE. Κατά τη μελέτη κλινικά σημαντικών καταληκτικών σημείων (π.χ. ρυθμός έκπτωσης FVC, ρυθμός έκπτωσης DLco, νοσηλείες, οξεία παρόξυνση), είναι εξαιρετικά σημαντικό να ορίζεται επακριβώς ο τύπος της υποκείμενης ίνωσης. Καθώς η IPF είναι η συχνότερη ιδιοπαθής διάχυτη πνευμονοπάθεια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον πρέπει να δοθεί στη μελέτη του συνδρόμου εμφυσήματος-ipf. Η συνύπαρξη εμφυσήματος και IPF επηρεάζει το ρυθμό έκπτωσης της FVC και αυτό μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εκτίμηση της έκβασης καθώς και της αποτελεσματικότητας θεραπευτικών παρεμβάσεων. Παθογένεια Η συσχέτιση μεταξύ καπνίσματος και εμφυσήματος είναι σαφώς τεκμηριωμένη. Επιπλέον, το κάπνισμα σχετίζεται με συγκεκριμένες διάχυτες πνευμονοπάθειες όπως η αναπνευστική βρογχιολίτιδα (RB-ILD), η αποφολιδωτική διάμεση πνευμονία (DIP), η πνευμονική ιστιοκύττωση από κύτταρα Langerhans (PLCH) και η IPF 7,8. Αξίζει να σημειωθεί πως στην τελευταία ταξινόμηση των Ιδιοπαθών Διαμέσων Πνευμονονοπαθειών, το κάπνισμα αποτελεί κριτήριο ταξινόμησης 9. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει διαρκώς αυξανόμενος όγκος βιβλιογραφίας σχετικά με μία νέα μορφή διάμεσης πνευμονοπάθειας που συνδέει το κάπνισμα με την ίνωση Παθολογοανατομικά χαρακτηρίζεται από σαφώς περιγεγραμμένες περιοχές ίνωσης που έχουν ως αρχική εστία το αναπνευστικό βρογχιόλιο και επεκτείνονται προς τον υπεζωκότα. Συνυπάρχουν εμφυσηματικές αλλοιώσεις. Στην HRCT οι βλάβες αυτές αντιστοιχούν σε εντοπισμένες περιοχές δικτύωσης που βρίσκονται σε τοπογραφική συσχέτιση με εμφυσηματικές αλλοιώσεις στα άνω και μέσα πνευμονικά πεδία 15. Διάφορα ονόματα έχουν προταθεί για αυτήν τη διακριτή μορφή διάμεσης πνευμονοπάθειας (ιδέ αγγλικό κείμενο). Το επικρατέστερο φαίνεται πως είναι αναπνευστική βρογχιολίτιδα με ίνωση (RBF). Παρόλο που στην πλειονότητα τον περιπτώσεων η RBF δεν φαίνεται να διαταράσσει τη φυσιολογία του αναπνευστικού συστήματος, αποτελεί έναν πρόσθετο σύνδεσμο μεταξύ του εμφυσήματος και της ίνωσης. Με βάση τα ανωτέρω, είναι αναμενόμενη η ισχυρή συσχέτιση μεταξύ καπνίσματος και CPFE. Σχεδόν όλοι οι ασθενείς με CPFE (98%) 16 είναι ενεργοί ή πρώην καπνιστές. Στη συνέχεια θα περιγράψουμε την παθογένεια του συνδρόμου CPFE με εστίαση στα σημεία τα οποία συνηγορούν υπέρ κοινών παθογενετικών μηχανισμών μεταξύ ίνωσης και εμφυσήματος και όχι απλά συνύπαρξής τους λόγω επίδρασης κοινού αιτιολογικού παράγοντα (κάπνισμα). Είναι πιθανόν πως οι ασθενείς με CPFE παρουσιάζουν το κατάλληλο επιδεκτικό γενετικό υπόβαθρο για την εμφάνιση τόσο ίνωσης όσο και εμφυσήματος υπό την επίδραση του καπνίσματος. 1. Γήρανση-Τελομερή Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου επιδεκτικού γενετικού υποβάθρου αποτελεί η επιταχυνόμενη γήρανση στα πλαίσια μείωσης του μήκους των τελομερών. Τα τελομερή αποτελούν επαναλαμβανόμενες ακολουθίες νουκλεοτιδίων σε κάθε άκρο μιας χρωματίδης. Τα τελομερή υφίστανται σύντμηση σε κάθε κυτταρικό κύκλο. Λειτουργούν ως αναλώσιμη «ασπίδα» στα άκρα των χρωμοσωμάτων. Όταν το μήκος των τελομερών φτάσει σε ένα κριτικό όριο (όριο του Hayflick), γίνονται αντιληπτά ως θραύσματα του DNA με διπλή ελίκωση, γεγονός που τελικά οδηγεί σε επιταχυνόμενη κυτταρική γήρανση και απόπτωση 17. Η τελομεράση αποτελεί μία εξειδικευμένη τελομεράση, η οποία ανανεώνει τα τελομερή. Αποτελείται από δύο κύρια στοιχεία: την ανάστροφη τρανσκριπτάση της τελομεράσης (TERT) και την RNA τελομεράση (TERC) η οποία αποτελεί τον σκελετό για την προσθήκη νουκλεοτιδίων στα τελομερή κατά την ανανέωσή τους 18,19. Είναι ενδιαφέρον πως μεταλλάξεις στην τελομεράση

14 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 2ο, Τόμος 28ος, Απρίλιος - Ιούνιος οδηγούν σε βραχέα τελομερή τα οποία εμπλέκονται στην παθογένεια τόσο του εμφυσήματος 20, όσο και της IPF 21. Πρόσφατα παρατηρήθηκε πως μεταλλάξεις της τελομεράσης σχετίζονται με έναν περισσότερο σοβαρό φαινότυπο εμφυσήματος με συχνή εμφάνιση πνευμοθώρακα, ιδιαίτερα σε γυναίκες 22. Οι μεταλλάξεις σε TERT και TERC αποτελούν παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη πνευμονικής ίνωσης και παρατηρούνται σε 8-15% των περιπτώσεων οικογενούς πνευμονικής ίνωσης 23,24. Μεταλλάξεις σε βασικά γονίδια της τελομεράσης έχουν επίσης περιγραφεί σε 1-3% των περιπτώσεων σποραδικής IPF 25,26. Επομένως, είναι αναμενόμενο πως οι μεταλλάξεις της τελομεράσης έχουν προταθεί σαν κοινός παθογενετικός σύνδεσμος για την εμφάνιση CPFE 27,28. Οι μεταλλάξεις της τελομεράσης έχουν ιδιαίτερη κλινική σημασία. Από τη στιγμή που δεν περιορίζονται στον πνεύμονα, έχει προταθεί ο όρος «σύνδρομο τελομερών» 28. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κλασσική άποψη πως η IPF δεν παρουσιάζει εξωπνευμονικές εκδηλώσεις. Όταν η IPF σχετίζεται με μεταλλάξεις της τελομεράσης, αποτελεί στην ουσία εκδήλωση του συνδρόμου αυτού 29. Άλλες εκδηλώσεις του συνδρόμου μπορεί να είναι επίσης παρούσες. Πράγματι, οι ασθενείς με IPF παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση νοσημάτων που επίσης σχετίζονται με βραχέα τελομερή όπως η κίρρωση ήπατος 25, ο σακχαρώδης διαβήτης 30,31, και η δυσλειτουργία του μυελού των οστών. Η τελευταία περιλαμβάνει τα εξής: μακροκυττάρωση των ερυθρών αιμοσφαιρίων, κυττοπενία μίας αιμοποιητικής σειράς, απλαστική αναιμία, μυελοδυσπλαστικό σύνδρομο, οξεία μυεολειδή λευχαιμία 23, O συνδυασμός IPF και δυσλειτουργίας του μυελού των οστών σχετίζεται με την παρουσία μεταλλάξεων της τελομεράσης 35. Σε ασθενείς με IPF χρειάζεται υψηλός βαθμός εγρήγορσης για την αναγνώριση αιματολογικών εκδηλώσεων. Από κλινική σκοπιά, αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς μπορεί να παρατηρηθούν βλαπτικές επιπτώσεις αν ο ασθενής χρειαστεί να λάβει φάρμακα που καταστέλλουν το μυελό στα πλαίσια χημειοθεραπείας ή ανοσοκατασταλτικά φάρμακα μετά από μεταμόσχευση πνευμόνων. Ασθενείς με IPF και μεταλλάξεις της τελομεράσης που υπεβλήθησαν σε μεταμόσχευση πνευμόνων παρουσίασαν αυξημένη συχνότητα αιματολογικών επιπλοκών κσι νεφρικής ανεπάρκειας που χρειάστηκε τεχνητή υποκατάσταση της νεφρικής λειτουργίας SFTP Ένα άλλο επιδεκτικό γενετικό υπόβαθρο σχετίζεται με μεταλλάξεις σε γονίδια που κωδικοποιούν τις πρωτεΐνες του επιφανειοδραστικού παράγοντα C και A2 (SFTPC και SFTPA2). Μεταλλάξεις στις πρωτεΐνες αυτές έχουν ενοχοποιηθεί για την ανάπτυξη πνευμονικής ίνωσης. Προκαλούν ίνωση αυξάνοντας τα επίπεδα stress στο ενδοπλασματικό δίκτυο και ενεργοποιώντας την αντίδραση UPR (ιδέ αγγλικό κείμενο) Οι Cottin και συν. περιέγραψαν περιστατικό CPFE σε μία θήλυ 32 ετών, ουδέποτε καπνίστρια με κυρίαρχη μετάλλαξη (I73T) στο γονίδιο SFTPC. Το παιδί της έφερε επίσης την ίδια μετάλλαξη και διαγνώστηκε με διάμεση πνευμοοπάθεια 40. Άλλα γονίδια που εμπλέκονται στον μεταβολισμό του επιφανειδραστικού παράγοντα επίσης σχετίζονται με την πνευμονική ίνωση (ΑΤP-binding cassette A3-ABCA3) Οι Epaud και συν. περιέγραψαν περιστατικό CPFE σε άνδρα 41 ετών, ουδέποτε καπνιστή με μετάλλαξη στο γονίδιο ABCA MMP-9 και TGF-β H μεταλλοπρωτεϊνάση 9 (ΜΜΡ-9) εμπλέκεται στη παθογένεια τόσο του εμφυσήματος, όσο και της πνευμονικής ίνωσης. Οι συγκεντρώσεις ΜΜP-9 σε προκλητά πτύελα ασθενών με ΧΑΠ σχετίζονται άμεσα με την έκταση του εμφυσήματος στην HRCT. Επιπλέον, τα επίπεδα MMP-9 παρουσιάζουν ανάστροφη συσχέτιση με την DLco 45. Σχετικά με την ίνωση, η ΜΜP-9 σχετίζεται με την πρωτεολυτική διάσπαση της αδρανούς μορφής του TGF-β, που οδηγεί στην ενεργοποίησή του 6. Ο TGF-β είναι γνωστό πως κατέχει κομβική θέση στην παθογένεια της IPF καθώς προάγει τη χημειοταξία και υπερπλασία των ινοβλαστών καθώς και τη μετατροπή τους σε μυοϊνοβλάστες οι οποίοι αποτελούν την αιχμή του δόρατος στην IPF με την παραγωγή και έκκριση κολλαγόνου 47. Επιπλέον ο TGF-β διαδραματίζει σημαντικό ρυθμιστικό ρόλο στη μεταγραφή του MMP-9, μέσω της οδού Smad3. Ο TGF-β προκαλεί φωσφορυλίωση της πρωτεΐνης Smad3 η οποία σε συνεργασία με τον μεταγραφικό παράγοντα c-jun ενεργοποιεί τη μεταγραφή του SIRT1. Ακολούθως, η σιρτουίνη-1 (Sirtuin 1) μπορεί να προκαλέσει αποακετυλίωση του NF-κβ στη θέση λυσίνη 30, καθώς και αποακετυλίωση ιστονών που γειτνιάζουν με τους μεταγραφικούς παράγοντες ΑΡ-1, ΝF-κβ και Pea3 στον υποκινητή του γονιδίου της ΜΜΡ9. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η καταστολή της μεταγραφής της ΜΜΡ-9 (Σχήμα 1). Σε απουσία της Smad3, τo ρυθμιστικό αυτό μονοπάτι απενεργοποιείται και η ενεργοποίηση της MMP-9 γίνεται επιγενετικά 48,49. Αυτοί οι επιγενετικοί μηχανισμοί μέσω των οποίων η πρωτεΐνη Smad3 ρυθμίζει τη μεταγραφή της ΜΜΡ-9 μπορεί να έχουν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη τόσο ίνωσης όσο και εμφυσήματος και να εξηγούν τη συνύπαρξή τους στον ίδιο ασθενή 49,50.

15 136 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 2ο, Τόμος 28ος, Απρίλιος - Ιούνιος 2015 Εικόνα 1. Ρύθμιση της μεταγραφής MMP-9 από τον TGF-β μέσω της οδού Smad3. Ο TGF-β προκαλεί φωσφορυλίωση της πρωτεΐνης Smad3 η οποία σε συνεργασία με τον μεταγραφικό παράγοντα c-jun ενεργοποιεί την μεταγραφή του SIRT1. Ακολούθως, η σιρτουίνη-1 (Sirtuin 1) προκαλεί αποακετυλίωση ιστονών που γειτνιάζουν με τους μεταγραφικούς παράγοντες ΑΡ-1, ΝF-κβ και Pea3 στον υποκινητή του γονιδίου της ΜΜΡ-9. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η καταστολή της μεταγραφής της ΜΜΡ ΤΝF-α, PDGF-β Οι Lundbland και συν. έδειξαν σε μοντέλων επίμυων πως η υπερέκφρασηtnf-α προκάλεσε παθαλογοανατομικές βλάβες εμφυσήματος και ίνωσης 51. Οι Hoyle και συν. σε μοντέλο επίμυων που εξέφραζε τον PDFG-β (platelet derived growth factor β) έδειξαν πως η υπερέκφρασή του επίσης σχετίστηκε με την πρόκληση ενός σύνθετου φαινοτύπου που περιελάμβανε αλλοιώσεις τόσο εμφυσήματος όσο και ίνωσης Ουδετεροφιλική ελαστάση Οι Lucatelli και συν. σε πειραματικό μοντέλο ίνωσης με μπλεομυκίνη σε επίμυες, έδειξαν πως τόσο οι εμφυσηματικές, όσο και οι ινωτικές βλάβες μπορούσαν σημαντικά να αμβλυνθούν με τη χρήση αναστολέα της ουδετεροφιλικής ελαστάσης. Επίσης, σε επίμυες που ανέπτυξαν εμφύσημα και ίνωση μετά από χρόνια έκθεση σε καπνό τσιγάρου, η παρουσία ουδετεροφιλικής ελαστάσης στις κυψελίδες σχετίστηκε θετικά με την ανοσοϊστοχημική αναγνώριση TGF-β και TGF-α. Έτσι θεωρήθηκε πως η ουδετεροφιλική ελαστάση μπορεί να αποτελεί τον σύνδεσμο μεταξύ εμφυσήματος και ίνωσης 53. Είναι πιθανόν πως η ουδετεροφιλική ελαστάση συμμετέχει στην απελευθέρωση της ενεργού μορφής του TGF-β, από το αρχικά ανενεργό σύμπλοκο. Το σύμπλοκο αυτό αποτελείται από τον TGF-β, το λανθάνον σχετιζόμενο πεπτίδιο (latent associated peptide-lap) και τη λανθάνουσα δεσμεύουσα τον TGF-β πρωτεΐνη (latent TGF-β binding protein-ltbp) 54.

16 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 2ο, Τόμος 28ος, Απρίλιος - Ιούνιος CXCL5 και CXCL8 Οι CXCL5 και CXCL8 έχουν βρεθεί αυξημένοι σε ασθενείς με IPF 55,56. H κυτταροκίνη CXCL8 εμπλέκεται στην παθογένεια του εμφυσήματος 57. Οι Tasaka και συν. 58 εξέτασαν τα επίπεδα κυτταροκινών στο BAL ασθενών με IPF. Τα επίπεδα των CXCL5 και CXCL8 ήταν σημαντικά αυξημένα σε ασθενείς με συνοδό εμφύσημα. Οι συγκεντρώσεις της CXCL8 παρουσίαζαν σημαντική συσχέτιση με τον απόλυτο αριθμό ουδετερόφιλων στο BAL και με την έκταση του εμφυσήματος στην HRCT. Αντίθετα παρουσίαζαν αρνητική συσχέτιση με τον FVC. 7. Ιντερλευκίνη 13 (IL-13) Η υπερέκφραση IL-13 σε μοντέλο επίμυων σχετίσθηκε με την ανάπτυξη ίνωσης και εμφυσήματος 59. Πρόσφατα παρατηρήθηκε πως η αναστολή της IL-13 μέσω υπερέκφρασης της IL-13Rα2 ανέστειλε την προκαλούμενη από μπλεομυκίνη πνευμονική ίνωση 60. Τέλος, σε μοντέλο επίμυων η αναστολή της IL-13 με tralokinumab ανέστειλε την πνευμονική ίνωση και μείωσε την απόπτωση επιθηλιακών κυττάρων στον πνεύμονα Caveolae Αποτελούν εγκολπώσεις της κυτταροπλασματικής μεμβράνης με σχήμα φλασκιδίων και μέγεθος μm. Είναι πλούσιες σε σε χοληστερόλη και γλυκοσφιγγολιπίδια. Η καβεολίνη-1 αποτελεί τη βασική δομική πρωτεΐνη. Επιπλέον, διαδραματίζει κεντρικό ρυθμιστικό ρόλο στα διάφορα σήματα που δέχεται το κύτταρο. Το οξειδωτικό stress προάγει την έκφραση της καβεολίνης-1. Η καβεολίνη-1 εμπλέκεται στην πρόκληση εμφυσήματος μέσω της οδού ATM-p53-p21. Μετά από έκθεση επίμυων σε καπνό τσιγάρου για 6 μήνες, η ανάπτυξη εμφυσήματος ήταν σημαντικά μειωμένη στον caveolin-1 null πληθυσμό 62. Σχετικά με την IPF, η έκφραση της καβεολίνης-1 ήταν μειωμένη στον πνευμονικό ιστό και στους ινοβλάστες ασθενών με IPF ως προς την ομάδα ελέγχου 63. Είναι ενδιαφέρον πως η αποκατάσταση της λειτουργίας της καβεολίνης-1 σε δερματικούς ινοβλάστες ασθενών με σκληρόδερμα αναστρέφει τον προϊνωτικό τους φαινότυπο, ενώ δέρμα από caveolin-1 null επίμυες παρουσιάζει πολλά από τα χαρακτηριστικά που παρατηρούνται στο δέρμα ασθενών με σκληρόδερμα T-ρυθμιστικά κύτταρα (Τregs) Τα Tregs (CD4+CD23+FOXP3+) παίζουν κεντρικό ρόλο στη ρύθμιση του ανοσολογικού συστήματος. Σε γενικές 137 γραμμές αναστέλλουν την επαγωγή και υπερπλασία των effector T-λεμφοκυττάρων. Στην IPF έχει διαπιστωθεί ανεπάρκεια των Tregs 66. Η ανεπάρκεια αυτή δεν είναι μόνον αριθμητική, αλλά και λειτουργική. Συγκεκριμένα, Tregs από IPF ασθενείς παρουσίασαν μειωμένη αντι-υπερπλαστική δραστηριότητα καθώς και μειωμένη κατασταλτική ικανότητα όσον αφορά στην έκκριση Th1 και Th2 κυτταροκινών. Η ανεπάρκεια αυτή των Tregs είχε ισχυρή συσχέτιση με την παρατηρούμενη μείωση σε FVC, DLco και TLC 66. Ανεπαρκής λειτουργία των Tregs έχει επίσης διαπιστωθεί πνευμονικό ιστό από εμφυσηματικούς ασθενείς 67 καθώς και στους μικρούς αεραγωγούς ασθενών με ΧΑΠ 68. Σε ασθενείς με ΧΑΠ, οι Hou και συν. διαχώρισαν τον πληθυσμό των Tregs σε 3 διακριτούς υποπληθυσμούς με βάση την έκφραση του FOXP3 και την έκκριση προφλεγμονωδών κυτταροκινών: σε ηρεμία, ενεργά και εκκρίνοντα κυτταροκίνες. Σε συμφωνία με προηγούμενες μελέτες παρατηρήθηκε διαταραχή στην ισορροπία μεταξύ των 3 υποπληθυσμών στο περιφερικό αίμα και στο BAL. Συγκεκριμένα, στους ασθενείς με ΧΑΠ διαπιστώθηκε μείωση των Tregs και αύξηση των μη ρυθμιστικών T-λεμφοκυττάρων που εκκρίνουν κυτταροκίνες σε σύγκριση με καπνιστές με φυσιολογικό λειτουργικό έλεγχο της αναπνοής 69. Η ανεπάρκεια των Tregs σε ασθενείς με εμφύσημα και ΧΑΠ σχετίζεται με μείωση της FEV1 68,69. Συμπερασματικά, η ανεπαρκής λειτουργία των Tregs αποτελεί έναν ενδιαφέρον κοινό σημείο μεταξύ εμφυσήματος και πνευμονικής ίνωσης και έναν πιθανό θεραπευτικό στόχο 70. Σύνοψη Το σύνδρομο CPFE είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της σημασίας να σκεφτόμαστε πέραν του προφανούς. Μία δογματική, διχοτομημένη κατηγοριοποίηση μεταξύ εμφυσήματος και ίνωσης παρουσιάζει εγγενείς αδυναμίες. Η αναγνώριση και περαιτέρω μελέτη του συνδρόμου αυτού μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις. Πρώτον, σε επίπεδο βασικής επιστήμης η διερεύνηση κοινών παθογενετιών μηχανισμών μπορεί να αποκαλύψει νέους θεραπευτικούς στόχους. Όπως περιγράφηκε στον τομέα αυτό υπάρχει έντονη ερευνητική δραστηριότητα με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ευρήματα (βράχυνση τελομερών, μεταλλάξεις σε SFTPC, SFTPA2, IL-8, IL-13, ΤNF-α, MMP-9, Tregs, Πίνακας 1). Δεύτερον, σε επίπεδο κλινικών μελετών, είναι σημαντικό να διευκρινισθεί αν και κατά πόσο η εισαγωγή ασθενών με CPFE, στις κλινικές μελέτες IPF, μπορεί να επηρεάσει τα αποτελέσματα. Σε ασθενείς με CPFE παρατηρείται καθυστέρηση στην έκπτωση της FVC (που αποτελεί κατά

17 138 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 2ο, Τόμος 28ος, Απρίλιος - Ιούνιος 2015 Πίνακας 1. Κοινοί παθογενετικοί μηχανισμοί εμφυσήματος και πνευμονικής ίνωσης Κατηγορία Μηχανισμοί Σχόλια Επιδεκτικό γενετικό υπόβαθρο Μεταλλάξεις της τελομεράσης (TERT, TERC) 8-15% των περιπτώσεων οικογενούς πνευμονικής ίνωσης, 1-3% των περιπτώσεων σποραδικής IPF Μεταλλάξεις σε SFTPC, SFTPA2, ABCA3 Αναφορά περιστατικών Κυτταροκίνες CXCL5 Αυξημένα επίπεδα σε BALF ασθενών με CPFE CXCL8 (Ιντερλευκίνη 8) Αυξημένα επίπεδα σε BALF ασθενών με CPFE Ιντερλευκίνη 13 Πιθανός θεραπευτικός στόχος TNF-α Υπερέκφραση σε μοντέλο επίμυων προκάλεσε παθαλογοανατομικές βλάβες εμφυσήματος και πνευμονικής ίνωσης Αυξητικοί παράγοντες TGF-β PDGF-β Βασική κυτταροκίνη στην πνευμονική ίνωση Ρυθμίζει την μεταγραφή της MMP-9 μέσω της οδού Smad3 Υπερέκφραση σε μοντέλο επίμυων προκάλεσε παθαλογοανατομικές βλάβες εμφυσήματος και πνευμονικής ίνωσης Πρωτεάσες MMP-9 Διάσπαση της αδρανούς μορφής TGF-β που οδηγεί στην ενεργοποίησή του Ουδετεροφιλική ελαστάση Διάσπαση της αδρανούς μορφής TGF-β που οδηγεί στην ενεργοποίησή του Προσαρμοστική ανοσία Ρυθμιστικά Τ λεμφοκύτταρα (Tregs) Ανεπάρκεια (αριθμητική και λειτουργική) σε ασθενείς με IPF και εμφύσημα Κυτταρική ανατομία Caveolae Το οξειδωτικό stress αποτελεί το «πρώτο χτύπημα» κανόνα το βασικό πρωτεύον καταληκτικό σημείο) και της DLco. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να υποεκτιμηθεί η δραστικότητα του υπό μελέτη φαρμάκου. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να ορίζεται επακριβώς το σύνδρομο CPFE καθώς και η ομάδα ελέγχου, ώστε να μπορούν να προκύψουν αξιόπιστα και συγκρίσιμα αποτελέσματα μεταξύ των διαφόρων μελετών. Τέλος, από κλινικής σκοπιάς, η πρώιμη διάγνωση πνευμονικής υπέρτασης στους ασθενείς με CPFE είναι πολύ σημαντική καθώς σχετίζεται με επιβαρυμένη πρόγνωση και επιπλέον μπορεί να οδηγήσει στη λήψη κρίσιμων κλινικών αποφάσεων όπως η πρώιμη παραπομπή για μεταμόσχευση πνευμόνων Αυξημένη εγρήγορση επίσης χρειάζεται για την έγκαιρη διάγνωση καρκίνου σε ασθενείς με CPFE 74,75. Τέλος, η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων αποτελεί μία πολλά υποσχόμενη θεραπευτική προσέγγιση σε ασθενείς με ΧΑΠ 76 και IPF 77,78. Η χορήγηση βλαστικών κυττάρων σε ασθενείς με CPFE στα πλαίσια κλινικών μελετών αποτελεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον πεδίο έρευνας που μπορεί να προσφέρει σημαντικές γνώσεις σε επίπεδο παθογένειας, αλλά και θεραπείας. Βιβλιογραφία Βλέπε αγγλικό κείμενο.

18 Review Pathogenesis of combined pulmonary fibrosis and emphysema Common pathogenetic pathways Vasilios Tzilas, MD, Demosthenes Bouros, MD, PhD, FERS, FCCP 1st Department of Pneumonology, Hospital for Diseases of the Chest Sotiria, Medical School, National and Kapodistrian University of Athens, Athens, Greece Key Words: - Pathogenesis - Emphysema - Pulmonary fibrosis - IPF - Mutations - Cytokines - Growth factors - Proteases Correspondence: Demosthenes Bouros, MD, PhD, FERS, FCCP 1st Department of Pneumonology, Hospital for Diseases of the Chest Sotiria, Medical School, National and Kapodistrian University of Athens, 152 Messogion Av., Athens 11527, Greece dbouros@med.uoa.gr; debouros@gmail.com Introduction Emphysema is defined on pathology grounds as an abnormal permanent enlargement of air spaces distal to the terminal bronchioles, accompanied by the destruction of alveolar walls and without obvious fibrosis 1. Idiopathic Pulmonary Fibrosis (IPF) has a distinct appearance on HRCT defined as the UIP and possible UIP pattern 2. Although initially considered as two separate disorders (as it is clearly depicted in the definition of emphysema), emphysema and fibrosis have been found to co-exist. The widespread use of HRCT given its high accuracy for the diagnosis of emphysema and IPF helped in recognizing the co-existence of these two diseases. The association of IPF and emphysema was initially described by Wiggins et al in The term Combined Pulmonary Fibrosis and Emphysema (CPFE) was first proposed by Cottin et al 4, who retrospectively described a homogenous group of 61 patients with both emphysema of the upper zones and diffuse parenchymal lung disease with fibrosis of the lower zones of the lungs on chest computed tomography. The patients were all smokers, male (but one), presenting with dyspnea on exertion, relatively preserved lung volumes and a disproportionate reduction in DLco. Although in the pivotal study by Cottin, patients with connective tissue disease were excluded, the CPFE syndrome has been described in the latter group 5. Interestingly, in a retrospective study by Tzouvelekis et al 6, a significant increased number of CPFE patients exhibited elevated serum ANA with or without positive p-anca titers compared to patients with IPF without emphysema. Furthermore, patients with CPFE and positive autoimmune markers (mainly ANA) exhibited improved survival compared to patients with a negative autoimmune profile. This improvement in survival was also correlated with the presence of a massive infiltration of clusters of CD20+ B cells forming lymphoid follicles 6. Whether the co-existence of emphysema and fibrosis is pure coincidence, due to the presence of a common predisposing factor (i.e. smoking) or it is related to shared pathogenetic mechanisms, is not yet clarified. However there are indications supporting the latter theory. Further studies are needed in order to reach a more robust conclusion.

19 140 PNEUMON Number 2, Vol. 28, April - June 2015 Definition CPFE is defined by the co-existence of emphysema and pulmonary fibrosis based on HRCT. This definition is broad as it includes patients with any amount of emphysema and any type of fibrosis. This broad definition has some limitations. The absence of a specific threshold for emphysema leads to the possible inclusion of patients with limited emphysema of no clinical significance. This can underscore the actual impact of emphysema in the natural course of CPFE. Several groups have proposed diagnostic criteria for CPFE that include a threshold of 10% emphysema visible on HRCT. The inclusion of multiple types of ILD in the definition, leads to a heterogeneous cohort. This makes it impossible to draw comparative conclusions regarding the natural course of CPFE against a specific ILD. For example, it is well established that IPF has a better prognosis compared to insip and also collagen tissue related interstitial lung diseases (CTD-ILD). Hence, the inclusion of insip or CTD- ILD patients in the CPFE population can produce a bias in favor of CPFE when compared to IPF. When studying clinically meaningful endpoints (rate of FVC decline, rate of DLco decline, hospitalizations, acute exacerbations of ILD), the type of fibrotic pattern should be defined. Given the fact that IPF is the commonest ILD, special interest should be given to the syndrome emphysema-ipf, as it can have serious implications in the rate of FVC decline and thus in the evaluation of outcome and impact of therapeutic approaches. Pathogenesis The relationship between smoking and emphysema is well established. Also, smoking is known to be related with certain interstitial lung diseases as respiratory bronchiolitis interstitial lung disease (RB-ILD), desquamative interstitial pneumonia (DIP), pulmonary Langerhans cell histiocytosis (PLCH) and IPF 7,8. It is noteworthy that in the latest classification of the Idiopathic Interstitial Pneumonias smoking is used as a classification element. 9 Furthermore, in recent years there is an increasing amount of literature regarding a new form of smoking related interstitial disease linking smoking with fibrosis It comprises of distinctly circumscribed fibrotic lesions that radiate from a respiratory bronchiole to the pleura. The interstitial fibrosis is mixed with emphysematous changes. On HRCT these lesions correspond to localized areas of reticulation concentrated about regions of upper and mid zone emphysema 15. Several names have been proposed for this distinct interstitial lung disease as respiratory bronchiolitis interstitial lung disease with fibrosis 10, smokingrelated interstitial fibrosis (SRIF) 11,12 airspace enlargement with fibrosis 13,14 and respiratory bronchiolitis with fibrosis (RBF) 15. Although in the majority of cases RBF doesn t seem to have functional consequences, it provides an additional link between emphysema and fibrosis. Based on the above, it is not surprising that there is an extremely strong association between smoking and CPFE. Almost all CPFE patients (98%) 16 are current or former smokers. Below we will describe the pathogenesis of CPFE focusing on those aspects that support common pathogenetic routes in favor of a mere co-existence due to a common etiological factor. Smoking is a common predisposing factor for both conditions. However, it seems that in patients with CPFE there are diverse susceptible genetic backgrounds that result in the development of both emphysema and fibrosis. 1. Senescence-Telomeres A characteristic example of such genetic background is related to accelerated senescence via telomere length shortening. A telomere is a region of repetitive nucleotide sequences at each end of a chromatid. Telomeres shorten with each cell division. Thus, they act as disposable buffers at the ends of chromosomes. When telomeres reach a critical threshold (Hayflick limit), they are sensed as double stranded DNA break and trigger a DNA damage response that provokes cellular senescence and apoptosis 17. Telomerase is a specialized polymerase that renews telomeres. It has two core components: TERT, the telomerase reverse transcriptase, and TERC, the telomerase RNA that provides the template for telomere repeat addition 18,19. Interestingly, telomerase mutations leading to short telomeres have been implicated in the pathogenesis of emphysema 20 and IPF 21. Recently it was shown that telomerase mutations may be associated with a more severe phenotype of emphysema with a frequent occurrence of pneumothorax, especially in women 22. Mutations in TERT and TERC are risk factors for pulmonary fibrosis underlying the inheritance in 8 15% of familial cases 23,24. Mutations in the essential telomerase genes are also found in 1 3% of sporadic IPF cases 25,26. Furthermore, IPF patients have shorter telomeres than age-matched controls, even when no mutation in telomerase is detected 25,26. Based on the above it is expected that telomerase mutations have been proposed as a possible common link for the development of CPFE 27,28.

20 PNEUMON Number 2, Vol. 28, April - June Telomerase mutations have important clinical implications. Since they are not restricted to the lungs the term telomere syndrome has been proposed 28. This contradicts the classic view that IPF has no extra-pulmonary manifestations. When IPF is associated with telomerase mutations, it is in fact part of a telomere-mediated syndrome 29. Other manifestations of this syndrome can be present as well. Indeed, IPF patients are at increased risk for the development of diseases that have been associated with short telomeres as liver cirrhosis 25, diabetes 30,31 and bone marrow failure. Bone marrow failure can manifest as red blood cells macrocytosis, single lineage cytopenias, aplastic anemia, myelodysplastic syndrome, or acute myeloid leukemia 23, The syndrome complex of IPF and bone marrow failure is specific for the presence of germline defects in telomerase 35. Thus, in IPF patients, a high degree of suspicion for the presence of hematologic abnormalities is needed. The presence of hematologic abnormalities can be extremely deleterious regarding outcome, when IPF patients need to receive marrow suppressive drugs in the context of chemotherapy or immunosuppressive drugs after lung transplantation. IPF patients with telomerase mutations that were subjected to lung transplantation, showed an increased rate of hematological complications and renal failure requiring renal replacement therapy SFTP Another susceptible genetic background involves mutations in genes encoding surfactant proteins C and A2 (SFTPC and SFTPA2). Mutations in SFTPC and SFTPA2 have been implicated in the development of pulmonary fibrosis. They exert their fibrogenic effect by increasing the levels of endoplasmic reticulum stress and activating the unfolded protein response (UPR) Cottin et al reported a case of CPFE in a never smoker, 32 year old female with a dominant I73T mutation in the SFTPC gene. Her infant (bearing the same mutation) was also diagnosed with interstitial lung disease 40. Other genes involved in surfactant metabolism, such as ATP-binding cassette A3 (ABCA3) are also associated with pulmonary fibrosis Epaud et al reported a case of CPFE in a nonsmoker, 41 year old male with mutations in the ABCA3 gene MMP-9 and TGF-β Matrix-metalloproteinase (MMP)-9 has been implicated in the pathogenesis of emphysema and lung fibrosis. Sputum MMP-9 concentrations in COPD patients are directly associated with the extent of emphysema measured by CT and MMP-9 expression levels are inversely associated with DLco 45. Regarding fibrosis, it is important that MMP-9 proteolytically cleaves latent TGF-β, leading to its activation 46.TGF-β is known to play a pivotal role in the development of IPF as it induces fibroblast chemotaxis, proliferation and transdifferentiation into myofibroblasts, and it largely promotes the production and secretion of extracellular matrix compounds, mainly collagen 47. Furthermore, it seems that TGF-β plays an important regulatory role in the transcription of MMP-9 via the Smad3 signalling pathway. TGF-β ligand activates TGF-β receptor/smad3 signalling, which in turn collaboratively activates SIRT1 transcription with c-jun. Subsequently, SIRT1 can deacetylate NF-κB at lysine 30, as well as histones adjacent to the transcription factors AP-1, NF-κB, and Pea3 binding sites of the MMP9 promoter. The final result is the suppression of MMP-9 transcription (Figure 1). When Smad3 is missing, this regulatory pathway is neutralized so that MMP9 is epigenetically activated 48,49. These developmental epigenetic mechanisms by which Smad3 regulates MMP9 transcription may be important in modulating both emphysema and pulmonary fibrosis. This could explain why both pathologies can appear within the same lung specimen 49, TNF-α, PDGF-β Lunndbland et al demonstrated that in transgenic mice, TNF-α overexpression caused pathologic changes consistent with both emphysema and pulmonary fibrosis 51. Hoyle et al studied transgenic mice that expressed the platelet-derived growth factor-b (PDGF-β) gene from the lung-specific surfactant protein C (SPC) promoter. Results of these studies indicated that overexpression of PDGF-β induced distinct abnormalities in the developing and adult lung that led to a complex phenotype encompassing aspects of both emphysema and fibrosis Νeutrophil elastase In bleomycin treated mice Lucatelli et al demonstrated that emphysematous and fibrotic lesions can be significantly attenuated by using a protease inhibitor active against neutrophil elastase. Also, in a strain of mice that developed both emphysema and fibrosis after chronic cigarette-smoke exposure, the presence of neutrophil elastase in alveolar structures was associated with a positive immunohistochemical reaction for both TGF-β and TGF-α. This led to the suggestion that neutrophil

Παθογένεια του συνδρόμου CPFE Κοινοί παθογενετικοί μηχανισμοί

Παθογένεια του συνδρόμου CPFE Κοινοί παθογενετικοί μηχανισμοί Ανασκόπηση Παθογένεια του συνδρόμου CPFE Κοινοί παθογενετικοί μηχανισμοί Βασίλειος Τζίλας, MD, Δημοσθένης Μπούρος, MD, PhD, FERS, FCCP A Πνευμονολογική Κλινική, Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος «Η Σωτηρία»,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΝΕΥΜΩΝ. PNEUMON VOL. 28 No 2 APRIL-JUNE 2015 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΟΜΟΣ 28 ΤΕΥΧΟΣ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΠΝΕΥΜΩΝ. PNEUMON VOL. 28 No 2 APRIL-JUNE 2015 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΟΜΟΣ 28 ΤΕΥΧΟΣ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΝΕΥΜΩΝ/PNEUMON ΤΟΜΟΣ/VOL. 28 ΤΕΥΧΟΣ/No 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ/APRIL - ΙΟΥΝΙΟΣ/JUNE 2015 ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφείο ΚΕΜΠ Αθηνών Αριθμός Άδειας 4/2007 ôåχíïãñáììámed Λ. Μεσογείων 380-15341 Áãßá ÐáñáóêåõÞ AÖÌ: 998414531

Διαβάστε περισσότερα

Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας. Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010

Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας. Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010 Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010 Το πεδίο αλλάζει Αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης παγκοσμίως Καλύτερη

Διαβάστε περισσότερα

Γρηγόριος Τιμόλογος M.Med.Sc. Γενικός Διευθυντής Κέντρο Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής ΚΑΡΥΟ

Γρηγόριος Τιμόλογος M.Med.Sc. Γενικός Διευθυντής Κέντρο Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής ΚΑΡΥΟ Γρηγόριος Τιμόλογος M.Med.Sc. Γενικός Διευθυντής Κέντρο Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής ΚΑΡΥΟ Φαρμακογενωμική Κλϊδοσ τησ γενετικόσ Προβλϋπει την ανταπόκριςη του αςθενό ςε φαρμακευτικϋσ αγωγϋσ μελετώντασ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή Διερεύνηση της αποτελεσματικότητας εναλλακτικών και συμπληρωματικών τεχνικών στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής σε άτομα με καρκίνο

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΤΕΛΟΜΕΡΑΣΗΣ/ΤΕΛΟΜΕΡΩΝ ΣΕ ΜΕΣΕΓΧΥΜΑΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΡΕΥΜΑΤΟΕΙ Η ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΤΕΛΟΜΕΡΑΣΗΣ/ΤΕΛΟΜΕΡΩΝ ΣΕ ΜΕΣΕΓΧΥΜΑΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΡΕΥΜΑΤΟΕΙ Η ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΤΕΛΟΜΕΡΑΣΗΣ/ΤΕΛΟΜΕΡΩΝ ΣΕ ΜΕΣΕΓΧΥΜΑΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΡΕΥΜΑΤΟΕΙ Η ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΜΑΡΓΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ 1,2, ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΚΛΟΥ 1,2, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ 2, ΙΣΜΗΝΙ ΛΑΣΗΘΙΩΤΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΠΕ Α ΛΕΠΤΙΝΗΣ ΚΑΙ Α ΙΠΟΝΕΚΤΙΝΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ Ι ΙΟΠΑΘΗ ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΙΝΩΣΗ. Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Λάρισα

ΕΠΙΠΕ Α ΛΕΠΤΙΝΗΣ ΚΑΙ Α ΙΠΟΝΕΚΤΙΝΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ Ι ΙΟΠΑΘΗ ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΙΝΩΣΗ. Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Λάρισα ΕΠΙΠΕ Α ΛΕΠΤΙΝΗΣ ΚΑΙ Α ΙΠΟΝΕΚΤΙΝΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ Ι ΙΟΠΑΘΗ ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΙΝΩΣΗ Φωτεινή Μάλλη 1, Παναγιώτης Γεωργούλιας 2, Βαρβάρα Βαλοτάσιου 2, Ειρήνη Τσιλιώνη 1, ηµοσθένης Μακρής 3, Κωνσταντίνος Ι Γουργουλιάνης

Διαβάστε περισσότερα

Αναπνευστική βρογχιολίτιδα-διάμεση διάμεση πνευμονία (RB( RB- ILD) Αποφολιδωτική διάμεση πνευμονία(dip) Σπύρος Α Παπίρης

Αναπνευστική βρογχιολίτιδα-διάμεση διάμεση πνευμονία (RB( RB- ILD) Αποφολιδωτική διάμεση πνευμονία(dip) Σπύρος Α Παπίρης Αναπνευστική βρογχιολίτιδα-διάμεση διάμεση πνευμονία (RB( RB- ILD) Αποφολιδωτική διάμεση πνευμονία(dip) Σπύρος Α Παπίρης Μαθήματα Πνευμονολογίας-Αθήνα Μάρτιος 2006 DIP RB-ILD Κατάταξη των διάμεσων παρεγχυματικών

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή βιολογία καρκίνου του πνεύμονα Ενότητα 1: Ογκολογία πνεύμονα. Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής

Μοριακή βιολογία καρκίνου του πνεύμονα Ενότητα 1: Ογκολογία πνεύμονα. Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Μοριακή βιολογία καρκίνου του πνεύμονα Ενότητα 1: Ογκολογία πνεύμονα Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Εισαγωγή Ο καρκίνος του πνεύμονα παρουσιάζει άφθονες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ Τ- ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΓΟΝΙΔΙΟΥ Foxp3 ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ Τ- ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΓΟΝΙΔΙΟΥ Foxp3 ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Μονάδα Ανοσολογίας Καρκίνου, Εργαστήριο Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Πνευμονολογική Κλινική, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΕΜΕΣΟΣ 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο Μαργαρίτα Μάου Λευκωσία 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 Μελέτη τοπ ρόλοπ της ιντεγκρινοσπνδεόμενης κινάσης στην πνεπμονική ίνσση, Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ Απλά

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΤΟ ΚΑΠΜΝΙΣΜΑ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ Κατσαρής Γιάγκος Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Ο ΠΡΟΩΡΟΣ ΤΟΚΕΤΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΑΣ Όνομα Φοιτήτριας: Χρυσοστομή Αγαθοκλέους Αριθμός φοιτητικής

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη της έκφρασης του ογκοκατασταλτικού γονιδίου Cyld στον καρκίνο του μαστού

Μελέτη της έκφρασης του ογκοκατασταλτικού γονιδίου Cyld στον καρκίνο του μαστού Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Κατεύθυνση: Εφαρμοσμένη γενετική και βιοτεχνολογία ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Μελέτη της έκφρασης του ογκοκατασταλτικού γονιδίου

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Επιπτώσεις από τη χρήση αντικαταθλιπτικής αγωγής στην εγκυμοσύνη στο έμβρυο Όνομα Φοιτήτριας: Άντρια Λυσάνδρου Αριθμός φοιτητικής

Διαβάστε περισσότερα

Γονίδια. τη Φαρμακολογία και τη Γονιδιωματική στη Φαρμακογονιδιωματική" Από. Παρενέργειες. Φαρμακο γονιδιωματική / γενετική.

Γονίδια. τη Φαρμακολογία και τη Γονιδιωματική στη Φαρμακογονιδιωματική Από. Παρενέργειες. Φαρμακο γονιδιωματική / γενετική. Από τη Φαρμακολογία και τη Γονιδιωματική στη Φαρμακογονιδιωματική" Φυσιολογικά Ανθρώπινα Χαρακτηριστικά Ανταπόκριση στο Περιβάλλον Δέσποινα Σανούδου,, PhD FACMG Επίκουρη Καθηγήτρια Molecular Biology Biomedical

Διαβάστε περισσότερα

MSM Men who have Sex with Men HIV -

MSM Men who have Sex with Men HIV - ,**, The Japanese Society for AIDS Research The Journal of AIDS Research HIV,0 + + + + +,,, +, : HIV : +322,*** HIV,0,, :., n,0,,. + 2 2, CD. +3-ml n,, AIDS 3 ARC 3 +* 1. A, MSM Men who have Sex with Men

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Η ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΕΑΝΙΚΗ ΙΔΙΟΠΑΘΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ Όνομα Φοιτήτριας: Μαρία Θωμά Αριθμός φοιτητικής ταυτότητας:2010221455

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D σχετιζόμενα με το βρογχικό άσθμα στα παιδιά και στους έφηβους Κουρομπίνα Αλεξάνδρα Λεμεσός [2014] i ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Χρ.Τσοµπανίδου Παθολογοανατόµος Συντονίστρια Διευθύντρια Νοσοκοµείο Θεσ/νίκης «Άγιος Δηµήτριος» προέρχονται από το φυσιολογικό επιθήλιο µε την

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Ο ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥΣ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΟΥ BRCA1 ΚΑΙ BRCA2. Βασούλλα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή διατριβή

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή διατριβή ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΕ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΜΕ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Σοφία Τούσα, Ειδικευόµενη Γενικής Ιατρικής στο Γενικό Νοσοκοµείο Έδεσσας, MSc, υποψήφια διδάκτωρ

Διαβάστε περισσότερα

Ο νοσηλευτικός ρόλος στην πρόληψη του μελανώματος

Ο νοσηλευτικός ρόλος στην πρόληψη του μελανώματος ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή Ο νοσηλευτικός ρόλος στην πρόληψη του μελανώματος Ονοματεπώνυμο: Αρτέμης Παναγιώτου Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους

Διαβάστε περισσότερα

Προγνωστικοί βιοδείκτες στην παιδική λευχαιμία

Προγνωστικοί βιοδείκτες στην παιδική λευχαιμία 27o Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικής Εταιρίας Κοινωνικής Παιδιατρικής και Προαγωγής της Υγείας Προγνωστικοί βιοδείκτες στην παιδική λευχαιμία Παπαμικρούλης Γ.Α., Θωμόπουλος Θ., Πετρίδου Ε. Εργαστήριο Υγιεινής,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΡΙΣΟΚΚΑ Λευκωσία 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

NATIONAL AND KAPODISTRIAN UNIVERSITY OF ATHENS SCHOOL OF SCIENCE FACULTY OF INFORMATICS AND TELECOMMUNICATIONS

NATIONAL AND KAPODISTRIAN UNIVERSITY OF ATHENS SCHOOL OF SCIENCE FACULTY OF INFORMATICS AND TELECOMMUNICATIONS NATIONAL AND KAPODISTRIAN UNIVERSITY OF ATHENS SCHOOL OF SCIENCE FACULTY OF INFORMATICS AND TELECOMMUNICATIONS INTERDICIPLINARY POSTGRADUATE PROGRAMME "INFORMATION TECHNOLOGIES IN MEDICINE AND BIOLOGY"

Διαβάστε περισσότερα

Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές

Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Κορδίνας Βασίλειος Μοριακός Βιολόγος και Γενετιστής Ειδικευόμενος Παθολόγος Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας-Πειραιά

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή βάση του καρκίνου της ουροδόχου κύστεως

Μοριακή βάση του καρκίνου της ουροδόχου κύστεως Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιοχημείας & Μοριακής Βιολογίας Μοριακή βάση του καρκίνου της ουροδόχου κύστεως Μαργαρίτης Αυγέρης, Ανδρέας Σκορίλας Τομέας Βιοχημείας και Μοριακής Βιολογίας,

Διαβάστε περισσότερα

Καρκίνος ορθού Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία. Λουίζα Βίνη Ογκολόγος Ακτινοθεραπεύτρια Τμήμα Ακτινοθεραπείας Ιατρικό Αθηνών

Καρκίνος ορθού Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία. Λουίζα Βίνη Ογκολόγος Ακτινοθεραπεύτρια Τμήμα Ακτινοθεραπείας Ιατρικό Αθηνών Καρκίνος ορθού Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία Λουίζα Βίνη Ογκολόγος Ακτινοθεραπεύτρια Τμήμα Ακτινοθεραπείας Ιατρικό Αθηνών Prognostic groups in 1676 patients with T3 rectal cancer treated without preoperative

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Αρχές μοριακής παθολογίας Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Μοριακή Παθολογία Ανερχόμενος κλάδος της Παθολογίας Επικεντρώνεται στην μελέτη και τη διάγνωση νοσημάτων Στον καθορισμό και την πιστοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ονοματεπώνυμο Κεντούλλα Πέτρου Αριθμός Φοιτητικής Ταυτότητας 2008761539 Κύπρος

Διαβάστε περισσότερα

Φαρµακογενωµική στον µη- µικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύµονα (NSCLC)

Φαρµακογενωµική στον µη- µικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύµονα (NSCLC) Φαρµακογενωµική στον µη- µικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύµονα (NSCLC) Γρηγόριος)Τιμόλογος)M.Med.Sc. Γενικός)Διευθυντής Κέντρο)Μοριακής)Βιολογίας)και)Γενετικής)ΚΑΡΥΟ! Φαρμακογενωμική Κλάδος'της'γενετικής

Διαβάστε περισσότερα

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας Η αιτιολογία της πάθησης είναι άγνωστη, αν και έχει μεγάλη σχέση με το κάπνισμα καθώς το 90% των ασθενών είναι ενεργείς καπνιστές Συχνότητα Άντρες Γυναίκες 5 1 Νεαρής και μέσης ηλικίας Στο 60% των περιπτώσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΕΟΥ Φ.Τ:2008670839 Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΩΝΙΔΟΥ Λεμεσός, 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

Οστεοποντίνη στο υπερκείµενο των προκλητών πτυέλων σε ασθµατικούς καπνιστές: συσχετίσεις µε δείκτες φλεγµονής και αναδιαµόρφωσης των αεραγωγών

Οστεοποντίνη στο υπερκείµενο των προκλητών πτυέλων σε ασθµατικούς καπνιστές: συσχετίσεις µε δείκτες φλεγµονής και αναδιαµόρφωσης των αεραγωγών Οστεοποντίνη στο υπερκείµενο των προκλητών πτυέλων σε ασθµατικούς καπνιστές: συσχετίσεις µε δείκτες φλεγµονής και αναδιαµόρφωσης των αεραγωγών Γ. Χειλάς, Σ. Λουκίδης, Κ. Κωστίκας, D. Simoes, Κ. Κοντογιάννη,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΠΝΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ Ονοματεπώνυμο Φοιτήτριας: Χριστοφόρου Έλενα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή. Σκοπός

ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή. Σκοπός ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή Η παιδική παχυσαρκία έχει φτάσει σε επίπεδα επιδημίας στις μέρες μας. Μαστίζει παιδιά από μικρές ηλικίες μέχρι και σε εφήβους. Συντείνουν αρκετοί παράγοντες που ένα παιδί γίνεται παχύσαρκο

Διαβάστε περισσότερα

Βοηθά η θεραπεία στην ιδιοπαθή πνευμονική ίνωση;

Βοηθά η θεραπεία στην ιδιοπαθή πνευμονική ίνωση; Βοηθά η θεραπεία στην ιδιοπαθή πνευμονική ίνωση; Μάης 2010 Κατερίνα Μαρκοπούλου Επιμελήτρια Α 1 η Πνευμονολογική Κλινική Ν.Γ.Παπανικολάου Στόχοι θεραπείας Βελτίωση επιβίωσης Βελτίωση κλινικών συμπτωμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Η Κυτταρογενετική στις αιματολογικές κακοήθειες

Η Κυτταρογενετική στις αιματολογικές κακοήθειες Εργαστήριο Υγειοφυσικής & Περιβαλλοντικής Υγείας, ΙΠΤ-Α, Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «Δημόκριτος» Η Κυτταρογενετική στις αιματολογικές κακοήθειες Μανωλά Καλλιόπη, Ph.D Ερευνήτρια Γ Κυτταρογενετική Κλάδος της Γενετικής

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. Νίκος Μίτλεττον Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2 ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Ονοματεπώνυμο: Ιωσηφίνα

Διαβάστε περισσότερα

Jeffrey J. Swigris, DO; Ware G. Kuschner, MD, FCCP; Jennifer L. Kelsey, PhD; and Michael K. Gould, MD, MS, FCCP

Jeffrey J. Swigris, DO; Ware G. Kuschner, MD, FCCP; Jennifer L. Kelsey, PhD; and Michael K. Gould, MD, MS, FCCP Jeffrey J. Swigris, DO; Ware G. Kuschner, MD, FCCP; Jennifer L. Kelsey, PhD; and Michael K. Gould, MD, MS, FCCP () (1) (2) (3) CT γ-1b (interstitial); (lung diseases); (pulmonary fibrosis) (idiopathic

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή Διαγνωστική. Σύγχρονες Εφαρμογές Μοριακής Διαγνωστικής. Κλινική Χημεία ΣΤ Εξάμηνο - Παραδόσεις

Μοριακή Διαγνωστική. Σύγχρονες Εφαρμογές Μοριακής Διαγνωστικής. Κλινική Χημεία ΣΤ Εξάμηνο - Παραδόσεις Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήματα Βιολογίας Σ.Θ.Ε. Τομέας Βιοχημείας και Μοριακής Βιολογίας Μοριακή Διαγνωστική Σύγχρονες Εφαρμογές Μοριακής Διαγνωστικής Κλινική Χημεία ΣΤ Εξάμηνο -

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ Ονοματεπώνυμο : Φάραχ Βαλεντίνα Αρ. Φοιτητικής Ταυτότητας : 2008899422 ΚΥΠΡΟΣ- ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2012

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ ΒΡΕΦΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ ΒΡΕΦΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ ΒΡΕΦΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ Ονοματεπώνυμο: Λοϊζιά Ελένη Λεμεσός 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Αρχές μοριακής παθολογίας Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Μοριακή Παθολογία Ανερχόμενος κλάδος της Παθολογίας Επικεντρώνεται στην μελέτη και τη διάγνωση νοσημάτων Στον καθορισμό και την πιστοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Γνώση και στάση νοσηλευτών στη διαχείριση του πόνου καρκινοπαθών που νοσηλεύονται Παναγιώτης Χαραλάμπους Λεμεσός, 2014 i ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΛΑΚΟΣΑΜΙΔΗΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΦΑΡΜΑΚΟΑΝΘΕΚΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑΚΗ ΕΠΙΛΗΨΙΑ Κωνσταντίνα Κυπριανού Α.Τ.:

Διαβάστε περισσότερα

Σύλβια Ντουμίτρου, M. Χαρικιοπούλου, Ε. Θεοδωρακοπούλου, Κ. Βελέντζας, Μ. Ανδρίτσου, Ζ. Σαρδελής, Α. Χροναίου, Ε. Κοσμάς

Σύλβια Ντουμίτρου, M. Χαρικιοπούλου, Ε. Θεοδωρακοπούλου, Κ. Βελέντζας, Μ. Ανδρίτσου, Ζ. Σαρδελής, Α. Χροναίου, Ε. Κοσμάς Εργασία βραβευθείσα από National Emphysema Foundation και American Thoracic Society (ATS 2010) Σύλβια Ντουμίτρου, M. Χαρικιοπούλου, Ε. Θεοδωρακοπούλου, Κ. Βελέντζας, Μ. Ανδρίτσου, Ζ. Σαρδελής, Α. Χροναίου,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι0 MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι0 MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ Φωτεινή Μάλλη 1, Ειρήνη Γερογιάννη 1 Καλλιόπη Αγγέλου 1, Βίκυ Μολλάκη 2, Φωτεινή Μπαρδάκα 1, Κωνσταντίνος Ι. Γουργουλιάνης

Διαβάστε περισσότερα

Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες. Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας

Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες. Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας Ανοσολογία και καρκίνος Γενετικές και κυτταρικές αλλαγές που συµβαίνουν στον καρκίνο προσφέρουν στο ανοσιακό σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

Ανοσοθεραπεία: Παρουσίαση περιστατικών από την καθημερινή κλινική πρακτική. Μανόλης Δ. Κοντοπόδης Παθολόγος - Ογκολόγος Βενιζέλειο Γ. Ν.

Ανοσοθεραπεία: Παρουσίαση περιστατικών από την καθημερινή κλινική πρακτική. Μανόλης Δ. Κοντοπόδης Παθολόγος - Ογκολόγος Βενιζέλειο Γ. Ν. Ανοσοθεραπεία: Παρουσίαση περιστατικών από την καθημερινή κλινική πρακτική Μανόλης Δ. Κοντοπόδης Παθολόγος - Ογκολόγος Βενιζέλειο Γ. Ν. Ηρακλείου Σύγκρουση συμφερόντων ΕΝΟΡΑΣΙΣ ΑΕ (συμβουλευτικές υπηρεσίες,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΝΕΦΡΟΒΛΑΣΤΩΜΑΤΟΣ (ΟΓΚΟΥ ΤΟΥ WILMS) Σπυριδάκης Ιωάννης 2, Καζάκης Ι 2, Δογραματζής Κωνσταντίνος 1, Κοσμάς Νικόλαος 1,

ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΝΕΦΡΟΒΛΑΣΤΩΜΑΤΟΣ (ΟΓΚΟΥ ΤΟΥ WILMS) Σπυριδάκης Ιωάννης 2, Καζάκης Ι 2, Δογραματζής Κωνσταντίνος 1, Κοσμάς Νικόλαος 1, 1 Ιατρική Σχολή ΑΠΘ, Στρατιωτική Σχολή Αξιωματικών Σωμάτων, 2Β Πανεπιστημιακή Κλινική Χειρουργικής Παίδων ΑΠΘ, Γ.Ν Παπαγεωργίου (Διευθυντής: Καθηγητής Αντώνιος Φιλιππόπουλος) Εισαγωγή Ο όγκος του Wilms

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ»

«ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ» I ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ Παναγιώτου Νεοφύτα 2008969752 Επιβλέπων καθηγητής Δρ. Νίκος Μίτλεττον,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΕΠΙΛΟΧΕΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ. Φοινίκη Αλεξάνδρου

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΕΠΙΛΟΧΕΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ. Φοινίκη Αλεξάνδρου ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία ΕΠΙΛΟΧΕΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ Φοινίκη Αλεξάνδρου Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Πνευμονική Ίνωση Τι είναι η Πνευμονική Ίνωση; ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση διάμεσες πνευμονοπάθειες Τι μπορεί να προκαλέσει ΙΠΙ;

Πνευμονική Ίνωση Τι είναι η Πνευμονική Ίνωση; ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση διάμεσες πνευμονοπάθειες Τι μπορεί να προκαλέσει ΙΠΙ; Πνευμονική Ίνωση Τι είναι η Πνευμονική Ίνωση; Η πνευμονική ίνωση αποτελεί μια ειδική μορφή χρόνιας νόσου του πνεύμονα που χαρακτηρίζεται από αντικατάσταση του φυσιολογικού πνεύμονα με ινώδη ιστό, που καταλήγει

Διαβάστε περισσότερα

Η ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΝΤΙΝΗΣ (OPN) ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

Η ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΝΤΙΝΗΣ (OPN) ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Η ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΝΤΙΝΗΣ (OPN) ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Αικατερίνη Καζάκου 1, Θεοδώρα Κερενίδη 1, Μάρθα Λαδά 1, Ειρήνη Τσιλιώνη 1, Γεωργία Λαµπροδήµου 2, Κωνσταντίνος Ι. Γουργουλιάνης

Διαβάστε περισσότερα

Επιλογή χρόνου κατάλυσης κολπικής μαρμαρυγής

Επιλογή χρόνου κατάλυσης κολπικής μαρμαρυγής Επιλογή χρόνου κατάλυσης κολπικής μαρμαρυγής Στυλιανός Τζέης MD, PhD, FESC Επιμελητής Α, Καρδιολογικό Τμήμα, Νοσοκομείο Ερρίκος Ντυνάν Atrial fibrillation begets atrial fibrillation Over the long term,

Διαβάστε περισσότερα

Διερεύνηση των βρογχεκτασιών στο σοβαρό άσθμα

Διερεύνηση των βρογχεκτασιών στο σοβαρό άσθμα 6ο Σεμινάριο Συνεχιζόμενης Ιατρικής Εκπαίδευσης Ημέρες Άσθματος 2018 «Η νέα εποχή στην θεραπεία του σοβαρού άσθματος: Βιολογικές θεραπείες και εξατομικευμένη προσέγγιση» (Πορταριά Βόλου, Ξενοδοχείο Xenia

Διαβάστε περισσότερα

Ελευθέριος Ζέρβας, Πνευμονολόγος Επιμελητής Α ΕΣΥ 7 η Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» Φαινότυποι ΧΑΠ (ACO)

Ελευθέριος Ζέρβας, Πνευμονολόγος Επιμελητής Α ΕΣΥ 7 η Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» Φαινότυποι ΧΑΠ (ACO) Ελευθέριος Ζέρβας, Πνευμονολόγος Επιμελητής Α ΕΣΥ 7 η Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» Φαινότυποι ΧΑΠ (ACO) Conflict of interest (Δήλωση σύγκρουσης συμφερόντων) Συμμετοχή σε advisory board

Διαβάστε περισσότερα

ΠΝΕΥΜΩΝ. PNEUMON VOL. 23 No 3 JULY-SEPTEMBER 2010 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΟΜΟΣ 23 ΤΕΥΧΟΣ 3 ΙOYΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010 PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΠΝΕΥΜΩΝ. PNEUMON VOL. 23 No 3 JULY-SEPTEMBER 2010 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΟΜΟΣ 23 ΤΕΥΧΟΣ 3 ΙOYΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010 PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ PNEUMON VOL. 23 No 3 JULY-SEPTEMBER 2010 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΟΜΟΣ 23 ΤΕΥΧΟΣ 3 ΙOYΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010 ΠΝΕΥΜΩΝ ΤΡΙΜΗΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ PNEUMON ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ GREEK

Διαβάστε περισσότερα

ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Κριτήρια επιλογής ασθενούς Κλινικές ενδείξεις Καρκίνος πνεύµονα Χαρακτηριστικά ασθενούς Υψηλού κινδύνου Περιορισµένη υποτροπή Κυτταροµειωτική θεραπεία Έλεγχος τοπικής νόσου Ανθεκτική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΤΡΟΠΟΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΙΔΟΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗΣ Οικογενή υπερχοληστερολαιμία Αυτοσωμική επικρατής κληρονομικότητα Σχετίζεται με αυξημένο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΡ. Γ. Ι. ΠΙΣΣΑΚΑΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΛΗΝ. ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ ΔΝΤΗΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣ.

ΔΡ. Γ. Ι. ΠΙΣΣΑΚΑΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΛΗΝ. ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ ΔΝΤΗΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣ. Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΔΡ. Γ. Ι. ΠΙΣΣΑΚΑΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΛΗΝ. ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ ΔΝΤΗΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣ.

Διαβάστε περισσότερα

Ακτινολογική Εκτίμηση Ανταπόκρισης Νόσου στη Θεραπεία: RECIST Κριτήρια

Ακτινολογική Εκτίμηση Ανταπόκρισης Νόσου στη Θεραπεία: RECIST Κριτήρια Ακτινολογική Εκτίμηση Ανταπόκρισης Νόσου στη Θεραπεία: RECIST Κριτήρια Η απεικόνιση αποτελεί σημαντικό βιολογικό δείκτη ανταπόκρισης στη θεραπεία, είτε στα πλαίσια της καθημερινής κλινικής πράξης είτε

Διαβάστε περισσότερα

Προενταξιακός ασθενής - Επιλογή μεθόδου κάθαρσης

Προενταξιακός ασθενής - Επιλογή μεθόδου κάθαρσης Προενταξιακός ασθενής - Επιλογή μεθόδου κάθαρσης Παπαχρήστου Ευάγγελος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Νεφρολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών Χρόνια Νεφρική Νόσος (ΧΝΝ) Διαταραχή της δομής ή της

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ι. ΚΑΡΒΟΥΝΗΣ Καθηγητής Καρδιολογίας Α.Π.Θ.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ι. ΚΑΡΒΟΥΝΗΣ Καθηγητής Καρδιολογίας Α.Π.Θ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ι. ΚΑΡΒΟΥΝΗΣ Καθηγητής Καρδιολογίας Α.Π.Θ. Η αναγνώριση της σηµασίας της θρόµβωσης στα οξέα καρδιαγγειακά συµβάµατα, οδήγησε σε πολλές µεγάλες µελέτες, µε στόχο την εκτίµηση της αποτελεσµατικότητας

Διαβάστε περισσότερα

þÿ ɺÁ Ä ÅÂ, ±»Î¼ Neapolis University þÿ Á̳Á±¼¼± ¼Ìù±Â ¹ º à Â, Ç» Ÿ¹º ½ ¼¹ºÎ½ À¹ÃÄ ¼Î½ º±¹ ¹ º à  þÿ ±½µÀ¹ÃÄ ¼¹ µ À»¹Â Æ Å

þÿ ɺÁ Ä ÅÂ, ±»Î¼ Neapolis University þÿ Á̳Á±¼¼± ¼Ìù±Â ¹ º à Â, Ç» Ÿ¹º ½ ¼¹ºÎ½ À¹ÃÄ ¼Î½ º±¹ ¹ º à  þÿ ±½µÀ¹ÃÄ ¼¹ µ À»¹Â Æ Å Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Economic Sciences and Business http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2016 þÿ ͽ Á ¼ µà±³³µ»¼±ä¹º  þÿµ¾ Å ½Éà  ³º» ³¹ºÎ½ ½ à þÿ ɺÁ Ä ÅÂ,

Διαβάστε περισσότερα

Edinburgh dataset; unsupervised hierarchical

Edinburgh dataset; unsupervised hierarchical Κατά τον έλεγχο με βιοψία δια βελόνης (FNB) θυρεοειδούς διαπιστώθηκε διήθηση θυρεοειδικού ιστού από υψηλής κακοήθειας ορώδες καρκίνωμα ωοθηκών. Όλοι οι δείκτες θυρεοειδικής διαφοροποίησης (TTF-1, CK 19,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Ο ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΜΑΣΤΟΥ ΠΟΥ ΥΠΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΣΕ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Ο ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΜΑΣΤΟΥ ΠΟΥ ΥΠΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΣΕ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Ο ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΜΑΣΤΟΥ ΠΟΥ ΥΠΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΣΕ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Ετήσια ανασκόπηση Κυστική Ίνωση. ΙΩΑΝΝΑ ΛΟΥΚΟΥ Συντονίστρια Διευθύντρια ΕΣΥ Τμήμα Κυστικής Ίνωσης Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία»

Ετήσια ανασκόπηση Κυστική Ίνωση. ΙΩΑΝΝΑ ΛΟΥΚΟΥ Συντονίστρια Διευθύντρια ΕΣΥ Τμήμα Κυστικής Ίνωσης Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» Ετήσια ανασκόπηση Κυστική Ίνωση ΙΩΑΝΝΑ ΛΟΥΚΟΥ Συντονίστρια Διευθύντρια ΕΣΥ Τμήμα Κυστικής Ίνωσης Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» Δεν υπάρχει καμία σύγκρουση συμφερόντων Η Θυμοσίνη α1 είναι πολυπεπτίδιο

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματική ανασκόπηση όλων των δημοσιευμένων περιπτώσεων χορήγησης Anakinra σε ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα

Συστηματική ανασκόπηση όλων των δημοσιευμένων περιπτώσεων χορήγησης Anakinra σε ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα Συστηματική ανασκόπηση όλων των δημοσιευμένων περιπτώσεων χορήγησης Anakinra σε ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα Γ. Λάζαρος, Π. Βασιλείου, M. Imazio, Χ. Βλαχόπουλος, Ε. Οικονόμου,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥ ΜΕ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΑΝΤΛΙΕΣ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΕΚΧΥΣΗΣ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΤΣΕΖΟΥ ΑΣΠΑΣΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Βασίλης, PhD Λάρισα, 2012 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΜΑΣΤΟΥ Αποτελεί την πιο κοινή μορφή

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. Λεωφόρος Δημοκρατίας 316, 2 ος όροφος Τηλέφωνο: 2551020004, 6932524687 akoulelidis@gmail.com Οικογενειακή κατάσταση : Έγγαμος

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. Λεωφόρος Δημοκρατίας 316, 2 ος όροφος Τηλέφωνο: 2551020004, 6932524687 akoulelidis@gmail.com Οικογενειακή κατάσταση : Έγγαμος ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Όνομα: Ανδρέας Επώνυμο: Κουλελίδης Όνομα πατρός : Ηλίας Ημ/νία γέννησης: 18/04/1978 Τόπος γέννησης: Αλεξανδρούπολη Διεύθυνση: Λεωφόρος Δημοκρατίας 316, 2 ος όροφος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΑΟΡΤΗΣ ΚΑΙ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΟΙΛΙΑΣ

ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΑΟΡΤΗΣ ΚΑΙ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΟΙΛΙΑΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΑΟΡΤΗΣ ΚΑΙ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΟΙΛΙΑΣ Αλέξανδρος Στεφανίδης Καρδιολόγος Α Καρδιολογικό τμήμα, Γ.Ν.Νίκαιας Παρουσίαση περιστατικού Ανδρας 60 ετών, εισάγεται λόγω ΟΠΟ. Ιστορικό ΑΥ, υπερλιπιδαιμίας

Διαβάστε περισσότερα

9. Ενδογενείς ηωσινοφιλίες Νοσήματα με ηωσινοφιλία που ευθύνονται τα ίδια τα ηωσινόφιλα

9. Ενδογενείς ηωσινοφιλίες Νοσήματα με ηωσινοφιλία που ευθύνονται τα ίδια τα ηωσινόφιλα 9. Ενδογενείς ηωσινοφιλίες Νοσήματα με ηωσινοφιλία που ευθύνονται τα ίδια τα ηωσινόφιλα Γ.Χρ. Μελέτης 1, Α. Σαραντόπουλος 1, Σ. Μασουρίδη 1, Ε. Βαριάμη 1, Ε. Τέρπος 2 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Ενδογενείς ηωσινοφιλίες

Διαβάστε περισσότερα

TEΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

TEΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ TEΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΟΥΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΕΣ ΕΝΤΑΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: MANΩΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή Εργασία ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ. Ονοματεπώνυμο:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΟΞΥΝΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ (ΧΑΠ)

ΠΑΡΟΞΥΝΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ (ΧΑΠ) Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΞΥΝΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ (ΧΑΠ) Ανδριάνα Ι Παπαϊωάννου 1, Κωνσταντίνος Μπαρτζιώκας 2, Σταματούλα Τσικρικά 1, Φωτεινή Καρακοντάκη

Διαβάστε περισσότερα

Γαστρεντερο-Παγκρεατικά Νευροενδοκρινή Νεοπλάσματα grade 3 (GEP NEN G3) Νεότερα Παθολογοανατομικά Δεδομένα

Γαστρεντερο-Παγκρεατικά Νευροενδοκρινή Νεοπλάσματα grade 3 (GEP NEN G3) Νεότερα Παθολογοανατομικά Δεδομένα Γαστρεντερο-Παγκρεατικά Νευροενδοκρινή Νεοπλάσματα grade 3 (GEP NEN G3) Νεότερα Παθολογοανατομικά Δεδομένα Δημήτριος Παπαϊωάννου, MD, MSc Παθολογοανατομικό Τμήμα Νοσ. ΥΓΕΙΑ - ΜΗΤΕΡΑ NET MASTERCLASS 2017

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία Η ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Μαρία Χρίστου Λεμεσός 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Επίδραση αναιμίας, λευκοκυττάρωσης και θρομβοκυττάρωσης στην επιβίωση ασθενών μετά από εκτομή καρκίνου του πνεύμονα

Επίδραση αναιμίας, λευκοκυττάρωσης και θρομβοκυττάρωσης στην επιβίωση ασθενών μετά από εκτομή καρκίνου του πνεύμονα Πρωτότυπη Εργασία Επίδραση αναιμίας, λευκοκυττάρωσης και θρομβοκυττάρωσης στην επιβίωση ασθενών μετά από εκτομή καρκίνου του πνεύμονα Tatjana N. Adžić 1, Gordana D. Radosavljević-Ašić 1, Jelena M. Stojšić

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΕ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Θεοφάνης Παύλου Αρ. Φοιτ. Ταυτότητας: 2010207299 Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Η θέση ύπνου του βρέφους και η σχέση της με το Σύνδρομο του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

Η θέση ύπνου του βρέφους και η σχέση της με το Σύνδρομο του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η θέση ύπνου του βρέφους και η σχέση της με το Σύνδρομο του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου. Χρυσάνθη Στυλιανού Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΝΕΦΡΟΥ 2017 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΝΕΦΡΟΥ 2017 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Παχυσαρκία και νεφρική νόσος ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΝΕΦΡΟΥ 2017 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ Κριτήρια* Η διαπίστωση για 3 μήνες: Νεφρικής βλάβης GFR < 60 ml/min/1.73m2 με ή χωρίς νεφρική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΑΠΡΑΞΙΑ

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΑΠΡΑΞΙΑ Σχολή Επιστημών Υγείας Πτυχιακή εργασία ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΑΠΡΑΞΙΑ Χαρίκλεια Χαρωνίτη Λεμεσός, Μάϊος 2018 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Best of Uro-oncology Kidney Cancer 2016

Best of Uro-oncology Kidney Cancer 2016 Best of Uro-oncology Kidney Cancer 2016 Ιάσων Κυριαζής, MD, MSc, FEBU Κλινικά εντοπισμένη νόσος 417 PN patients all techniques: Long term oncological outcomes. Only tumor stage was associated with recurrence.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΑΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΘΕΜΑ: ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΕΥΡΟΙΝΩΜΑΤΩΣΗ. Ομάδα ΑΡΕΑΛΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΠΑΗ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΤΕΡΑΚΗ ΕΛΕΝΗ

ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΑΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΘΕΜΑ: ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΕΥΡΟΙΝΩΜΑΤΩΣΗ. Ομάδα ΑΡΕΑΛΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΠΑΗ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΤΕΡΑΚΗ ΕΛΕΝΗ ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΑΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΘΕΜΑ: ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΕΥΡΟΙΝΩΜΑΤΩΣΗ Ομάδα ΑΡΕΑΛΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΠΑΗ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΤΕΡΑΚΗ ΕΛΕΝΗ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015 ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η παρουσίαση των χαρακτηριστικών της

Διαβάστε περισσότερα

Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με ποσοτικές διαταραχές αιμοπεταλίων- Θρομβοκυττάρωση

Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με ποσοτικές διαταραχές αιμοπεταλίων- Θρομβοκυττάρωση Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με ποσοτικές διαταραχές αιμοπεταλίων- Θρομβοκυττάρωση Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με θρομβοκυττάρωση Εισαγωγή Αριθμός ΑΜΠ 450x10 9 /L γενικά αποδεκτός ως θρομβοκυττάρωση

Διαβάστε περισσότερα

Η αξία της γενετικής ανάλυσης στην υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια

Η αξία της γενετικής ανάλυσης στην υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια Η αξία της γενετικής ανάλυσης στην υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια Θωμάς Γκόσιος Εργαστήριο Μυοκαρδιοπαθειών Α Καρδιολογική Κλινική ΑΠΘ ΑΧΕΠΑ Θεσσαλονίκης Οικογενειακό δένδρο I 1 2 II III IV Proband (ΙΙΙ-3)

Διαβάστε περισσότερα

Η συμμετοχή της ορθοδοντικής θεραπείας στη δημιουργία υφιζήσεων των ούλων. Μία σύγχρονη επισκόπηση

Η συμμετοχή της ορθοδοντικής θεραπείας στη δημιουργία υφιζήσεων των ούλων. Μία σύγχρονη επισκόπηση Ορθοδοντική ΣTOMA 2014; 42 : 177-185 Βιβλιογραφική ανασκόπηση Η συμμετοχή της ορθοδοντικής θεραπείας στη δημιουργία υφιζήσεων των ούλων. Μία σύγχρονη επισκόπηση Ε. ΓΕΩΡΓΑΚΑ 1, Κ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ 2, Ε. ΜΑΡΚΟΒΙΤΣΗ-ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΠΟΥ ΒΙΩΝΕΙ ΤΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΕΝΑΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Άντρη Αγαθαγγέλου Λεμεσός 2012 i ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Καρκίνος Παγκρέατος: πρόγνωση Κακή πρόγνωση Συνολική πενταετής επιβίωση 6%.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΒΗΤΗ ΚΥΗΣΗΣ Χρυστάλλα, Γεωργίου Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Διαβάστε περισσότερα