ΕΡΓΑΣΙΑ:ΣΑΤΙΡΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Transcript

1 ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ. ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ : Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ : ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ : ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : κ.α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ:ΣΑΤΙΡΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ SUBJECT: SATIRE AND THE RIGHT OF PROTECTION OF THE PERSONALITY ΘΕΟΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ-ΤΕΡΕΖΑ Α.Μ. : ΙΟΥΛΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. ΣΑΤΙΡΑ 1) Έννοια της Σάτιρας 8 2) Σάτιρα και ΜΜΕ.9 3) H θεωρία των «διασήµων προσώπων ή των προσώπων της επικαιρότητας».10 i) Πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας 11 ii) Πρόσωπα σχετικής επικαιρότητας.12 4) Ιδιωτική ζωή : απαραβίαστο και προσβολή της.13 5)Σύγκρουση µεταξύ του απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου και του δηµοσίου συµφέροντος για ενηµέρωση του κοινού )Σάτιρα σε δηµόσια πρόσωπα και µορφές εµφάνισης της στην καθηµερινή ζωή

3 7)Η ελευθερία της γνώµης.19 i) ii) iii) iv) v) Ελευθερία διαµόρφωσης γνώµης 20 vi) Ελευθερία κατοχής γνώµης..20 vii) viii) Ελευθερία έκφρασης γνώµης.21 Ελευθερία διάδοσης της γνώµης.21 ix) Περιορισµοί )Η ελευθερία της πληροφορίας.23 9)Η ελευθερία του τύπου )Ραδιοτηλεόραση 25 i) Η κατοχύρωση της ραδιοτηλεόρασης σε διεθνές επίπεδο 3

4 ii) Η κατοχύρωσή στο εθνικό δίκαιο.26 iii) ικαστική προστασία κατά του ΕΣΡ.27 ΙΙ) ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ A. Η ανθρώπινη αξία..28 1) Η συνταγµατική κατοχύρωση της ανθρώπινης αξίας. 2) Περιεχόµενο και φορείς..29 3) Περιορισµοί.31 Β. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας 1) Συνταγµατική κατοχύρωση και περιεχόµενο.31 2) 3) Φορείς.32 4

5 4) Περιορισµοί.33 5) Σύγκρουση µε την ελευθερία τύπου..33 6) Το άρθρο 57 Α.Κ. προστατεύει «θύτη και θύµα ;» 35 7) Αντικείµενο του δικαιώµατος της προσωπικότητας και αυτοπροσδιορισµός..36 8) Ο παράνοµος χαρακτήρας της προσβολής της προσωπικότητας και τα αντικείµενα προσβολών 37 9) Λόγοι που αίρουν το παράνοµο ) Η σηµασία της συναίνεσης ως λόγος που αίρει το παράνοµο.39 11) Το δικαιολογηµένο συµφέρον ως λόγος άρσης του παρανόµου 41 12) Τύπος και µέσα προστασίας της προσωπικότητας.43 13) Σύγκρουση ή προσβολή δικαιώµατος ; I. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ II. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 5

6 III. SUMMARY IV. ΛΗΜΜΑΤΑ ΣΕΛ. V. V.ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ VI. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: VII. VII.ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ : VIII. VIII.ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ Εισαγωγή-Γενικά Η παρούσα εργασία πραγµατεύεται το θέµα «Σάτιρα και προστασία της προσωπικότητας» και εκπονείται στα πλαίσια του µαθήµατος «Εφαρµογές ηµοσίου ικαίου». Ιδιαίτερη σηµασία δίνεται στην ανάλυση του περιεχοµένου των σχετιζόµενων µε τις παραπάνω έννοιες δικαιωµάτων. Αναλύονται τα δικαιώµατα λοιπόν της ελεύθερης έκφρασης της γνώµης µέσω των ΜΜΕ και του δικαιώµατος της ελεύθερης ανάπτυξης της 6

7 προσωπικότητας, το οποίο σε πολλές εκδηλώσεις του ταυτίζεται µε την ανθρώπινη αξία, την καταστατική αρχή του Συντάγµατος που αποτελεί το όριο κάθε περιορισµού των επιµέρους συνταγµατικών δικαιωµάτων. Γίνεται λοιπόν ανάλυση των δικαιωµάτων αυτών και αναφορά στη φαινοµενική σύγκρουσή τους µε ταυτόχρονη παράθεση νοµικών θεωριών που αίρουν την αντιπαράθεση. Έπειτα επιχειρείται η οριοθέτησή τους ώστε να αποφευχθεί η σύγκρουσή τους, αφού από νοµική άποψη δεν είναι δυνατόν δύο δικαιώµατα ασκούµενα κατά νόµιµο τρόπο να συγκρούονται αλλά ένας από τους δύο φορείς έχει παραβιάσει το δικαίωµα του άλλου. Σκοπός της εργασίας είναι να γίνει αντιληπτό ότι δεν υπάρχει τελικά σύγκρουση µεταξύ των δύο δικαιωµάτων δεδοµένου ότι δεν υπάρχει ούτε συνταγµατική ανωτερότητα του ενός συνταγµατικού δικαιώµατος έναντι του άλλου, αλλά τυπική ισοδυναµία. Ο συντακτικός νοµοθέτης µε την κατοχύρωση και των δύο θεµελιωδών δικαιωµάτων έχει καταστήσει δυνατή την ταυτόχρονη άσκησή τους. 7

8 I. ΣΑΤΙΡΑ 1) Έννοια της Σάτιρας Ο ορισµός που δίνεται από τα λεξικά 1 για την έννοια της σάτιρας, την παρουσιάζει ως 1. λογοτεχνικό είδος όπου ασκείται κριτική µε τρόπο σκωπτικό σε πρόσωπα και καταστάσεις της κοινωνίας µε σκοπό τη διόρθωσή τους. 2.διακωµώδηση,ως σκωπτική κριτική. Όµως, πάρα τον ορισµό που δόθηκε η κριτική που ασκείται καθηµερινά σε πρόσωπα και καταστάσεις διχάζει πολλές φορές ως προς το αν αυτή εµπίπτει στην έννοια της σάτιρας ή όχι. Πολλά είναι τα ζητήµατα που µπορούν να καθορίσουν την ορθή απάντηση, όπως το είδος της σάτιρας, τα όριά της, ο κύκλος των προσώπων κατά των οποίων είναι επιτρεπτή, οι συνθήκες ασκείται κ.α., η οποία µπορεί να δοθεί µόνο από τον νοµοθέτη µε τη στάθµιση όλων των σχετικών παραγόντων. 1 Λεξικό Μπαµπινιώτη. 8

9 2) Σάτιρα και ΜΜΕ Το κοινό γίνεται αποδέκτης της σάτιρας κυρίως µέσω του τύπου µε άρθρα και γελοιογραφίες δηµοσιευµένα σε εφηµερίδες και τα περιοδικά, µέσω της τηλεόρασης µε σχετικές ψυχαγωγικέςενηµερωτικές εκποµπές και µέσω του διαδικτύου που φιλοξενεί συχνά δηκτικά σχόλια των χρηστών του πάνω σε θέµατα επικαιρότητας. Σάτιρα όµως, ασκείται και µέσω των θεατρικών παραστάσεων µε τη µορφή κυρίως των επιθεωρήσεων. Ο σκοπός ενός σατιρικού σχολίου είναι συνήθως η έκφραση της γνώµης του σχολιαστή και η επικέντρωση της προσοχής του κοινού στα κακώς κείµενα. Βέβαια δεν είναι λίγες οι φορές που η σάτιρα έχει ως αφετηρία και κύριο στόχο το κέρδος. Η ανοχή στη σάτιρα ποικίλλει µεταξύ των αποδεκτών της. Οι πιο συνήθεις αποδέκτες της είναι πολιτικά πρόσωπα που ως επί το πλείστον δείχνουν µεγάλη ανοχή στα σατιρικά σχόλια προς αποφυγή βλάβης της δηµοτικότητάς τους που βασίζεται κατά πολύ στο σεβασµό της πολυφωνίας. 9

10 3) H θεωρία των «διασήµων προσώπων ή των προσώπων της επικαιρότητας» 2 Στη γερµανική επιστήµη χρησιµοποιείται ευρύτατα ο όρος επικαιρική ιστορία Zeitgeschichte, η οποία θεωρείται ότι περιλαµβάνει όχι µόνο το πολιτικό γίγνεσθαι αλλά κάθε µορφής γεγονότα για τα οποία υπάρχει µια πληροφορία και δηµιουργείται πραγµατικό ενδιαφέρον µιας ευρύτερης δηµοσιότητας. Σύµφωνα λοιπόν µε την παράγραφο 23 του γερµανικού νόµου της επιτρέπεται ελεύθερα η δηµοσίευση εικόνας χωρίς τη συναίνεση του εικονιζόµενου εφόσον αυτή ανήκει στην περιοχή της επικαιρότητας. Η θεωρία αυτή προσλαµβάνει ιδιαίτερη σηµασία δεδοµένου ότι η σάτιρα αντλεί το περιεχόµενό της από συµπεριφορές προσώπων της επικαιρότητας. Τα πρόσωπα αυτά διακρίνονται σε απόλυτης και σχετικής επικαιρότητας. Η γερµανική νοµολογία δέχεται ότι είναι δυνατή η δηµοσίευση στον τύπο, χωρίς τη συναίνεση των παραπάνω προσώπων, πληροφοριών και για την ιδιωτική ζωή τους. 2 Κρίππας Γ.: «Η ελευθερία του τύπου έναντι του δικαιώµατος επί του ιδιωτικού βίου», Μιχαηλίδης- Νουάρος Γ. «Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του Τύπου», Φίλιας Β. «Το συνταγµατικό δικαίωµα της ελευθεροτυπίας και η κατ άρθρο367 Π.Κ. πρόσθετος προστασία». 10

11 i) Πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας Ως πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας(absolute Personen der Zeitgeschichte) θεωρούνται όσα κατέχουν µια εξέχουσα θέση στο δηµόσιο βίο όπως είναι οι αρχηγοί κρατών, οι πρωθυπουργοί, βουλευτές, πολιτικοί γενικότερα κτλ., καθώς και όσοι ασκούν µια σηµαντική κοινωνική δραστηριότητα όπως είναι οι µεγάλοι οικονοµικοί παράγοντες, µεγάλοι καλλιτέχνες, ηθοποιοί, συγγραφείς, αθλητές κτλ. Ωστόσο δεν µπορεί να λάβει δηµοσιότητα κάθε γεγονός του ιδιωτικού τους βίου παρά µόνο όσα συνδέονται άµεσα ή έµµεσα µε την ιδιότητά τους. Τα πρόσωπα αυτά διακρίνονται περαιτέρω σε πρόσωπα «γενικού» και «περιορισµένου» ενδιαφέροντος διότι τα γεγονότα που δηµοσιεύονται δεν µπορούν να είναι ίδια για όλους. Τα πρόσωπα «γενικού ενδιαφέροντος» απασχολούν σε τόσο µεγάλο βαθµό το κοινό ώστε είναι αναγκαία η δηµοσίευση των γεγονότων που συνδέονται άµεσα µε την ιδιωτική τους ζωή και όχι µόνο εκείνων που συνδέουν την ιδιότητά τους µε αυτή. Αντίθετα, για τα πρόσωπα «περιορισµένου» ενδιαφέροντος αν και ασκούν σηµαντική δραστηριότητα η δηµοσίευση για την ιδιωτική τους ζωή περιορίζεται σε εκείνη που συνδέεται άµεσα µε την ιδιότητά τους. 11

12 Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι «όσο πιο υψηλή θέση κατέχουν τα πρόσωπα αυτά στο δηµόσιο βίο τόσο πιο περιορισµένη είναι η σφαίρα του απορρήτου τους και τόσο περισσότερο είναι υποχρεωµένα να ανέχονται προσβολές κατά της ιδιωτικής τους ζωής» 3. Όρια στην ανοχή του δικαίου για τις προσβολές αυτές αποτελούν τα επικρατούντα έθιµα ή κάποιο εύλογο κοινωνικό συµφέρον. Αντιθέτως, µια προσβολή που στοχεύει στην ικανοποίηση της νοσηρής περιέργειας του κοινού είναι αντίθετη στο πνεύµα του νόµου και στα χρηστά ήθη. Η άσκηση κριτικής κατά των πράξεων των προσώπων αυτών είναι και θεµιτή και αναγκαία ως µια µορφή ελέγχου των κακώς κειµένων. ii) Πρόσωπα σχετικής επικαιρότητας Ως πρόσωπα σχετικής επικαιρότητας (relative Personen der Zeitgeschichte) θεωρούνται εκείνα που προσελκύουν το ενδιαφέρον του κοινού λόγω ενός εξαιρετικού και έκτακτου γεγονότος. Τέτοια πρόσωπα είναι λ.χ. το θύµα ενός εγκλήµατος ή ατυχήµατος, ο τυχερός ενός µεγάλου λαχείου, ο καλλιτέχνης που τιµήθηκε µε ένα µεγάλο βραβείο, ο άρρωστος στον οποίο έγινε µεταµόσχευση τεχνητής καρδιάς, κτλ. 3 Μιχαηλίδης-Νουάρος «Ιδιωτικός Βίος και ελευθερία του τύπου» 12

13 Η δηµοσίευση στον τύπο φωτογραφιών και λεπτοµερειών της ιδιωτικής ζωής των ατόµων αυτών είναι θεµιτή µόνο κατά το σύντοµο χρονικό διάστηµα που τα πρόσωπα αυτά απασχολούν το ενδιαφέρον της κοινής γνώµης. 4) Ιδιωτική ζωή : απαραβίαστο και προσβολή της Έχουν διατυπωθεί πολλοί ορισµοί για την έννοια της ιδιωτικής ζωής. Ένας από τους πιο επιτυχείς, που διατυπώθηκε το 1967 κατά τη συνέλευση των βορείων κρατών για το δικαίωµα του ιδιωτικού βίου, αναφέρει 4 : «ιδιωτικός βίος είναι η περιοχή εκείνη της ζωής του ανθρώπου στην οποία σε κάθε δεδοµένη περίπτωση ένας λογικός άνθρωπος µε επίγνωση των θεµιτών αναγκών της κοινότητας θα θεωρούσε άδικο να εισβάλλει». Ο σεβασµός του δικαιώµατος της ιδιωτικής ζωής έχει τύχει αναγνωρίσεως ήδη από τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 αλλά και την Αµερικανική Επανάσταση της Ανεξαρτησίας του Σήµερα, το δικαίωµα αυτό αποτελεί ένα από τα βασικά δικαιώµατα του ανθρώπου που κατοχυρώνεται τόσο στο εθνικό µας δίκαιο µέσω του Συντάγµατος αλλά και µέσω του κοινού 4 βλ. Μιχαηλίδης-Νουάρος «Ιδιωτικός Βίος και ελευθερία του τύπου» 13

14 δικαίου όσο και διεθνώς στο άρθρο 8 της ΕΣ Α αλλά και σε νοµοθετικά κείµενα πολλών χωρών. Συγκεκριµένα,στο εθνικό δίκαιο κατοχυρώνεται στο άρθρο 9 του Συντάγµατος που καθιερώνει το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής,στο άρθρο 93 παρ.2 Σ που επιτρέπει εξαίρεση από την αρχή της δηµοσιότητας των δικαστηρίων «όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι για την προστασία του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων».ακόµη, στο άρθρο 366 Π.Κ. το οποίο απαγορεύει σε περίπτωση δυσφήµησης την απόδειξη του δυσφηµιστικού γεγονότος όταν αυτό αφορά αποκλειστικά σχέσεις οικογενειακού ή ιδιωτικού βίου. Τέλος, στο άρθρο 57 Α.Κ. κατοχυρώνεται το δικαίωµα της προσωπικότητας στο οποίο περιλαµβάνεται και η προστασία του απορρήτου της ιδιωτικής ζωής. Προσβολή λοιπόν του δικαιώµατος της ιδιωτικής ζωής υφίσταται καταρχήν σε κάθε περίπτωση που δηµοσιοποιείται ένα στοιχείο του ιδιωτικού ή του οικογενειακού βίου χωρίς τη συναίνεση του θιγόµενου προσώπου. Ωστόσο, σύµφωνα µε το άρθρο 5 Σ το κοινό έχει δικαίωµα να ενηµερώνεται και να συµµετέχει στην κοινωνική,οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας και κατ επέκταση ο τύπος έχει δικαίωµα να ενηµερώνει το κοινό για όσα λαµβάνουν 14

15 χώρα. Τα όρια µεταξύ των δύο δικαιωµάτων δεν είναι πάντα ευδιάκριτα και συχνά παρουσιάζονται να συγκρούονται. 5) Σύγκρουση µεταξύ του απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου και του δηµοσίου συµφέροντος για ενηµέρωση του κοινού. Προκύπτει λοιπόν, σύγκρουση µεταξύ του ατοµικού δικαιώµατος του απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου και του δηµοσίου συµφέροντος για ενηµέρωση του κοινού. Για την επίλυση του ζητήµατος αυτού πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε ένα από τα αναφερθέντα δικαιώµατα. εν είναι όµως δυνατή µια a priori γενική και αφηρηµένη στάθµιση διότι κανένα από τα δύο αγαθά δεν υπερτερεί έναντι του άλλου αφού είναι κατοχυρωµένα αµφότερα σε διατάξεις του Συντάγµατος και ισχύει η τυπική ισοδυναµία τους. Μάλιστα ισχύουν τόσο έναντι του κράτους όσο και µεταξύ των ιδιωτών σύµφωνα µε τη θεωρία της τριτενέργειας που καθιερώνει την ενότητα της έννοµης τάξης και βασίζεται στο 25 παρ.1γ Σ. Μόνο λοιπόν, επί µιας συγκεκριµένης περιπτώσεως µπορεί να γίνει λόγος περί στάθµισης. Όσο περισσότερο συµµετέχει κανείς 15

16 στην κοινωνική, οικονοµική, πολιτική και γενικά δηµόσια ζωή της χώρας τόσο περισσότερο οφείλει να ανέχεται την αποκάλυψη της ιδιωτικής του ζωής και την άσκηση έντονης δηµόσιας κριτικής 5.Εποµένως, το µέτρο απορρήτου της ιδιωτικής ζωής είναι µεταβλητό. Το δεύτερο ζήτηµα που πρέπει να εξετάζεται είναι αν ο βαθµός προσβολής της ιδιωτικής σφαίρας στη συγκεκριµένη περίπτωση είναι ανάλογος του προστατευόµενου στη συγκεκριµένη περίπτωση δηµοσίου συµφέροντος για ενηµέρωση του κοινού ή αν συµβαίνει το αντίθετο, να εξετάζεται δηλαδή αν υφίσταται η αναγκαία αρχή της αναλογικότητας. Πρέπει να τονιστεί ότι ο τρόπος διατύπωσης και η µορφή του δηµοσιεύµατος µπορεί να επηρεάσει την ύπαρξη της αναγκαίας αναλογικότητας 6. Παραµένει όµως, πάντα απαραβίαστος ο πυρήνας του δικαιώµατος του ιδιωτικού βίου ο οποίος προσβάλλεται όταν αποκαλύπτονται στοιχεία του που οδηγούν σε προσβολή της προσωπικής αξιοπρέπειας του θιγόµενου. Εποµένως, το ενδιαφέρον του κοινού για την αποκάλυψη του ιδιωτικού βίου δεν είναι δικαιολογηµένο αν δεν συνδέεται είτε µε τη συµπεριφορά 5 Μιχαηλίδης-Νουάρος «Ιδιωτικός Βίος και ελευθερία του τύπου» 6 Φίλιας Β. «Το συνταγµατικό δικαίωµα της ελευθεροτυπίας και η κατ άρθρο367 Π.Κ. πρόσθετος προστασία». 16

17 των συγκεκριµένων προσώπων (αυτοπροβολή) είτε µε το δηµόσιο συµφέρον αλλά αποβλέπουν στη νοσηρή ικανοποίηση της περιέργειας του κοινού και σκανδαλοθηρία. Στην περίπτωση αυτή προηγείται η προστασία της προσωπικότητας έναντι του οικονοµικού συµφέροντος του τύπου να αυξήσει την κυκλοφορία του µε δηµοσιεύµατα τέτοιου τύπου. 6) Σάτιρα σε δηµόσια πρόσωπα και µορφές εµφάνισης της στην καθηµερινή ζωή Η σάτιρα κατά δηµοσίων πρόσωπων µε όποιο τρόπο και αν ασκείται δεν αποτελεί καθεαυτή προσβολή της τιµής και καταρχήν επιτρέπεται εκτός αν υφίσταται στη συγκεκριµένη περίπτωση το έγκληµα της προσβολή της τιµής ή της προσβολής του απαραβίαστου πυρήνα του ιδιωτικού βίου. Η σάτιρα µέσω τηλεοπτικών εκποµπών κερδίζει συνεχώς έδαφος αφού οι ψυχαγωγικές- ενηµερωτικές εκποµπές αυτού του τύπου πληθαίνουν µε την πάροδο του χρόνου. Το ίδιο ισχύει και για τις θεατρικές παραστάσεις που έχουν ως αντικείµενο τους τη σάτιρα δηµοσίων προσώπων και κυρίως πολιτικών. 17

18 Επειδή όµως η σάτιρα τις περισσότερες φορές δεν είναι ευχάριστη για τα θιγόµενα πρόσωπα δεν είναι σπάνιο φαινόµενο ένα σατιρικό σχόλιο να οδηγήσει σχολιαστή και θιγόµενο σε χρήση των µέσων της δικαιοσύνης. Παραδείγµατα τέτοιου είδους διενέξεων που έφτασαν στα δικαστήρια και απασχόλησαν πολύ τα ΜΜΕ είναι τα εξής: µεταξύ του κ. Λαζόπουλου ενός από τους κατεξοχήν εκπροσώπους της σάτιρας και του ποινικολόγου κ. Κούγια, µεταξύ του δηµοσιογράφου και επίσης εκπρόσωπου της σάτιρας κ. Αναστασιάδη και του δηµοσιογράφου κ. Χατζηνικολάου και µεταξύ του κ. Πανούση και του τραγουδιστή κ. Νταλάρα. Η σάτιρα που βάλλεται ήδη από την εποχή του Αριστοφάνη αποτελεί ένα άµεσο τρόπο να στραφεί το ενδιαφέρον του κοινού στις κοινά ζητήµατα του τόπου και να λάβει δράση για τη διόρθωση των κακώς κειµένων. Πολλές συζητήσεις έχουν γίνει µε θέµα τη σάτιρα και πάντα οι απόψεις που εκφράζονται καταδεικνύουν ότι το στοιχείο του υποκειµενικού ως προς το πώς αντιλαµβάνεται κανείς τη σάτιρα είναι έντονο. 18

19 7) Η ελευθερία της γνώµης Η έκφραση της γνώµης, επί της οποίας στηρίζεται το επιτρεπτό της σάτιρας,αποτελεί συστατικό στοιχείο της προσωπικότητας του ατόµου. Ο περιορισµός λοιπόν της ελευθερίας της γνώµης θίγει την ίδια την ανθρώπινη προσωπικότητα και ιδιαιτερότητα 7.Η ελευθερία γνώµης αποτελεί κατ επέκταση συστατικό στοιχείο του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Χωρίς την ελευθερία γνώµης και πληροφορίας δεν είναι δυνατή η διαµόρφωση γνήσιας κοινής γνώµης. Ήδη διεθνώς, από την αµερικανική και γαλλική επανάσταση υπάρχει κατοχύρωση της ελευθερίας της γνώµης. Στο εθνικό δίκαιο υπάρχει κατοχύρωση στα συντάγµατα ήδη από την επαναστατική εποχή. Σήµερα κατοχυρώνεται στο άρθρο 10 παρ.1 της ΕΣ Α και στο άρθρο 14 Σ. Η ελευθερία γνώµης περιλαµβάνει το δικαίωµα της διαµόρφωσης, κατοχής, έκφρασης και διάδοσης ( ή αποσιώπησης ) αλλά και της λήψης µιας γνώµης. 7 αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιωµατά» (τόµος Α ) 19

20 i. Ελευθερία διαµόρφωσης γνώµης Η ελευθερία διαµόρφωσης γνώµης αποτελεί το πρώτο στάδιο της ελευθερίας έκφρασης. Η απαγορευµένη επέµβαση στο δικαίωµα αυτό από το κράτος µπορεί να συντελεστεί τόσο µε θετική ενέργεια όπως είναι η µονοµερής προβολή ορισµένων ιδεών λ.χ. από τα ΜΜΕ ή την εκπαίδευση όσο και µε αποθετική όπως µε την µονοπώληση των ΜΜΕ. 8 ii. Ελευθερία κατοχής γνώµης Η ελευθερία κατοχής γνώµης χωρίς δυσµενής συνέπειες κατοχυρώνεται εκτός από το άρθρο 14 Σ και σε πλήθος άλλων συνταγµατικών διατάξεων. Το άρθρο 5 παρ.2 εδ.1 Σ απαγορεύει ρητά την εξάρτηση της προστασίας της ζωής, τιµής και ελευθερίας των ευρισκοµένων εντός της ελληνικής επικράτειας από τις θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθήσεις. Το άρθρο 13παρ.1 απαγορεύει την εξάρτηση των ατοµικών και πολιτικών 8 αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιωµατά» (τόµος Α ) 20

21 δικαιωµάτων από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός. Το άρθρο 16 παρ.1 Σ προστατεύει την ελευθερία της καλλιτεχνικής,επιστηµονικής, ερευνητικής ή διδακτικής γνώµης και την ακαδηµαϊκή ελευθερία. iii. Ελευθερία έκφρασης γνώµης Πρόκειται για την εξωτερίκευση της γνώµης που µπορεί να συντελεστεί προφορικά, γραπτά και δια του τύπου. Στα µέσα έκφρασης της γνώµης πρέπει να συµπεριληφθεί η εικόνα λ.χ. ως σκίτσο, ως σήµα, ως ηλεκτρονική εικόνα. Η ελευθερία έκφρασης περιλαµβάνει τις εξής ελευθερίες : επιλογής της γλώσσας έκφρασης, του χρόνου και τόπου έκφρασης καθώς και την επιλογή του ακροατηρίου. iv. Ελευθερία διάδοσης της γνώµης Η διάδοση της γνώµης κατοχυρώνεται ρητά στο άρθρο 14 Σ προφορικά, γραπτά και δια του τύπου. Στην πράξη γίνεται κυρίως µέσω του τύπου, της ραδιοτηλεόρασης αλλά και µέσω του διαδικτύου. Η ελευθερία διάδοσης γνώµης δε συνεπάγεται αξίωση 21

22 χρήσης ενός συγκεκριµένου µέσου ή χώρου που είναι γενικά απαγορευµένος ή δεν είναι γενικά προσιτός. v. Περιορισµοί Οι περιορισµοί 9 προκύπτουν από το ίδιο το κείµενο του Συντάγµατος στο άρθρο 14 παρ.1 ως ειδικής διάταξης και όχι του 5 παρ.1 που αποτελεί γενική διάταξη. Υπάρχει λοιπόν µια γενική επιφύλαξη νόµου, η υπαγωγή στους νόµους του κράτους. Η προηγούµενη λοιπόν διοικητική άδεια δεν αποτελεί θεµιτό περιορισµό διότι το Σύνταγµα επιτρέπει τον περιορισµό της ελευθερίας της γνώµης µόνο µε γενικούς νόµους και όχι µε ειδικές διοικητικές πράξεις. Περαιτέρω περιορισµοί που προκύπτουν είναι αυτοί των χρηστών ηθών( άρθρο 5 Σ ), της δηµόσιας τάξης και ασφάλειας( 146 Π.Κ.), της προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος ( άρθρο 24 Σ), η προστασία της τιµής (361 Π.Κ.) και η προστασία των δικαιωµάτων των άλλων λ.χ. της ιδιοκτησίας. 9 αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιωµατά» (τόµος Α ) 22

23 8) Η ελευθερία της πληροφορίας Η ελευθερία της πληροφορίας µε την ενεργητική της µορφή είναι η «ελευθερία του πληροφορείν» τους άλλους µε ορθές ή εσφαλµένες ειδήσεις ενώ η παθητική της πλευρά είναι η «ελευθερία του πληροφορείσθαι» της λήψης δηλαδή πληροφοριών. Πληροφορία αποτελεί κάθε αντικείµενο γνώσης που µπορεί να είναι γενικά προσιτή το οποίο καθορίζεται από τη φύση της, το Σύνταγµα, τους νόµους και από τη θέληση του κατόχου της. Γενικά προσιτές είναι αυτές που απευθύνονται στο κοινό µέσω του τύπου, της ραδιοτηλεόρασης, του θεάτρου, των εκθέσεων κτλ. Αντίθετα ο κάτοχος είναι εκείνος που αποφασίζει αν και µέχρι ποιου βαθµού θα είναι αυτές προσιτές στο κοινό. 9) Η ελευθερία του τύπου Η ελευθερία του τύπου κατοχυρώνεται στο άρθρο 14Σ και περιλαµβάνει ιδίως 10 : Α) την ελευθερία της έκδοσης, σύνταξης, εκτύπωσης και κυκλοφορίας σε οποιοδήποτε χρόνο,τόπο,τρόπο. Β)την ελευθερία ίδρυσης και λειτουργίας επιχειρήσεων τύπου µε οποιαδήποτε µορφή ιδιωτικού δικαίου. 10 αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιωµατά» (τόµος Α ) 23

24 Γ) την ελευθερία της συλλογής πληροφοριών και φωτογραφικών 11 ή ηχητικών στοιχείων από το εσωτερικό ή το εξωτερικό. ) την ελευθερία της δηµοσίευσης ειδήσεων,σχολίων,διαφηµίσεων κτλ. σε κάθε χρόνο και τόπο Ε) την εκλογή και άσκηση του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος και άλλων συναφών προς τον τύπο επαγγελµάτων Στ) την ίδρυση και λειτουργία προαιρετικών δηµοσιογραφικών οργανώσεων. Όµως ο τύπος δεν είναι υπεράνω των νόµων. Σύµφωνα µε το αρθ. 14 παρ.1 Σ προκύπτουν κάποιοι γενικοί περιορισµοί για τον τύπο που είναι οι νόµοι του κράτους οι οποίοι όµως δεν πρέπει να προσβάλλουν τον απαραβίαστο πυρήνα της ελευθερίας του τύπου. Ακόµη υφίστανται και ειδικοί περιορισµοί οι κυριότεροι από τους οποίους αναφέρονται στην κατ εξαίρεση επιτρεπόµενη κατάσχεση µε παραγγελία του εισαγγελέα µετά την κυκλοφορία στις ακόλουθες περιπτώσεις : Για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας. Για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της ηµοκρατίας. 11 Προσβολή δια φωτογραφίας : αποφάσεις 3346/1996 και 2003/1993 Εφετείου Αθηνών. 24

25 Για άσεµνα δηµοσιεύµατα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δηµόσια αιδώ, όπου ορίζει ο νόµος. Για δηµοσίευµα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισµό και τη διάταξη των ένοπλων δυνάµεων ή την οχύρωση της Χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύµατος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους. 10) Ραδιοτηλεόραση I. Η κατοχύρωση της ραδιοτηλεόρασης σε διεθνές επίπεδο Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την προάσπιση των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών του 1950 στο άρθρο 10 ρυθµίζει πλέον και συµβατικά την αρχή της ελεύθερης ροής της πληροφόρησης µε ειδική αναφορά στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Σε παγκόσµιο επίπεδο η κατοχύρωση έγινε µε το άρθρο 19 του διεθνούς Συµφώνου για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα του1966.το άρθρο αυτό προστατεύει το δικαίωµα της ελευθερίας της έκφρασης το οποίο περιλαµβάνει την ελευθερία αναζήτησης,λήψης και µετάδοσης πληροφοριών και ιδεών κάθε φύσης, 25

26 ανεξαρτήτως συνόρων είτε προφορικώς είτε γραπτώς ή µε έντυπο τρόπο ή µε τη µορφή τέχνης είτε µε άλλο µέσο της εκλογής του. Το Σύµφωνο του 1966 είναι το πρώτο συµβατικό κείµενο που κατοχυρώνει διεθνώς το δικαίωµα λήψης και εκποµπής ραδιοτηλεοπτικών προγραµµάτων εφόσον αναφέρεται στην ελευθερία χρησιµοποίησης τεχνικών µέσων για την υποστήριξη της λήψης και µετάδοσης της πληροφορίας. 12 II. Η κατοχύρωσή στο εθνικό δίκαιο Το άρθρο 15 παρ.2 του Συντάγµατος υποβάλλει την ραδιοφωνία και την τηλεόραση στον άµεσο έλεγχο του κράτους. Σκοπός του ελέγχου είναι η αντικειµενική και µε ίσους όρους µετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, προϊόντων λόγου και τέχνης καθώς και η εξασφάλιση της ποιοτικής στάθµης των προγραµµάτων που επιβάλλει «η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της Χώρας καθώς και ο σεβασµός της αξίας του ανθρώπου και η προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας» Γιόκαρης Α.Σ. : «Το διεθνές νοµικό καθεστώς των Ραδιοτηλεπικοινωνιών - ορυφορικής Τηλεόρασης. Ρούκουνας Εµ. «ιεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων» 13 Σ : 15 παρ.2 26

27 Η ραδιοτηλεόραση είναι αυτή που δίνει κυρίως το βήµα στη σάτιρα. Όπως φαίνεται και από το 15 παρ.1 Σ δεν κατοχυρώνεται η «ελευθερία της σάτιρας» ούτε από την υποκειµενική ούτε από τη θεσµική της µορφή. III. ικαστική προστασία κατά του ΕΣΡ Ο έλεγχος και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων έχουν ανατεθεί από το ίδιο το Σύνταγµα στο Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης που είναι ανεξάρτητη αρχή όπως ορίζει ο νόµος. Οι πράξεις του ΕΣΡ 14 µε τις οποίες χορηγείται,ανανεώνεται ή ανακαλείται η άδεια εγκατάστασης και λειτουργίας τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθµών ή επιβάλλονται διοικητικές κυρώσεις σε βάρος τους ύστερα από προηγούµενη ακρόαση των ενδιαφεροµένων ως ατοµικές διοικητικές πράξεις προσβάλλονται µε το ένδικο βοήθηµα της αίτησης ακυρώσεως ενώπιον του ΣτΕ. Μέχρι να εκδοθεί οριστική απόφαση για την αίτηση ακυρώσεως το ΕΣΡ και η Επιτροπή Αναστολών του ΣτΕ µπορούν µετά από 14 Καράκωστας Ι.Κ. : «Το δίκαιο των ΜΜΕ» 27

28 ειδικά αιτιολογηµένη αίτηση του προσφεύγοντος να αναστείλουν την εκτέλεση της προσβαλλόµενης πράξης αν αυτή θα επέφερε στο σταθµό ανεπανόρθωτη υλική ή ηθική βλάβη ή βλάβη που δύσκολα µπορεί να διορθωθεί σε περίπτωση ακύρωσης της πράξης.οι πράξεις του ΕΣΡ µε τις οποίες επιβάλλονται χρηµατικά πρόστιµα 15 σε βάρος τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθµών προσβάλλονται επίσης µε αίτηση ακυρώσεως στο ΣτΕ µε βάση το άρθρο 5παρ.8 ν.2863/2000. II. ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ A. Η ανθρώπινη αξία 1. Η συνταγµατική κατοχύρωση της ανθρώπινης αξίας. Σύµφωνα µε το άρθρο 2 παρ.1 Σ «ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας».επιπλέον, κατά το αρθ.7 παρ.2 κάθε προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας όπως είναι τα βασανιστήρια, οι σωµατικές κακώσεις, η βλάβη υγείας και η άσκηση ψυχολογικής βίας απαγορεύονται και τιµωρούνται όπως ορίζει ο νόµος. Ακόµη, 15 Σχετικές : Απόφαση 106/71/ Πρόστιµο για υπέρβαση διαφηµιστικού χρόνου στον τηλεοπτικό σταθµό MEGA CHANNEL και για τον ίδιο λόγο κατά του τηλ.σταθµού ANTENNA TVµε απόφαση 108/71/

29 κατά το 106 παρ.2 απαγορεύεται να αναπτύσσεται η ιδιωτική πρωτοβουλία σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονοµίας. Το Σύνταγµα δεν διακηρύσσει γραπτώς το απαραβίαστο της αξίας του ανθρώπου αλλά ορίζει απευθείας την έννοµη συνέπειά της, η οποία είναι η πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας να σέβεται και να προστατεύει την αξία του ανθρώπου. Πρόκειται για µια από τις σπάνιες περιπτώσεις που στο κράτος επιβάλλονται ρητά από το Σύνταγµα υποχρεώσεις και όχι περιορισµοί. 16 Η υποχρέωση σεβασµού επεκτείνεται και στα άτοµα, δηλαδή κάθε πολίτης υποχρεούται να σέβεται τα δικαιώµατα των άλλων κυρίως αυτά που εξειδικεύουν την ανθρώπινη αξία σύµφωνα µε τη θεωρία της τριτενέργειας που οδηγεί σε «άρνηση του άκρατου ατοµικισµού» και δηµιουργία κοινωνικών ατόµων. 17 2) Περιεχόµενο και φορείς Η «αξία του ανθρώπου» είναι ο απαραβίαστος πυρήνας της προσωπικότητας του ανθρώπου ως φυσικού υποκειµένου δικαίου 16 Ιδέ αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιωµατά» (τόµος Β ) 17 ηµητρόπουλος Α.Γ. : «Κοινωνικός Ανθρωπισµός και Ανθρώπινα ικαιώµατα»(ανάτυπο). 29

30 που διακρίνει τον άνθρωπο από τα άλογα όντα και από τα αντικείµενα του δικαίου. 18 Συνεπάγεται λοιπόν την αναγνώρισή του από το δίκαιο ως υποκείµενο δικαίου δηλαδή ως φορέα δικαιωµάτων και υποχρεώσεων σύµφωνα µε το αρθ.34 Α.Κ.. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι το νοµικά σηµαντικό περιεχόµενο του αρθ.2 παρ.1 Σ µπορεί να προσδιοριστεί περισσότερο αρνητικά παρά θετικά µέσω των προσβολών που δεν καλύπτονται από καµιά από τις ειδικές διατάξεις του Σ όπου προστατεύονται σχεδόν όλες οι πλευρές της προσωπικότητας και ζωής του ατόµου ως ατοµικά δικαιώµατα. Φορείς του δικαιώµατος είναι όλα τα φυσικά πρόσωπα (και όχι τα νοµικά) ανεξάρτητα από οποιαδήποτε διάκριση: ηµεδαποί, αλλοδαποί, ανιθαγενείς και µάλιστα ανεξάρτητα από την προστασία τους υπό τον όρο αµοιβαιότητας. 18 αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιωµατά» (τόµος Β ) 30

31 3) Περιορισµοί Η κατοχύρωση της ανθρώπινης αξίας όχι µόνο δεν υπόκειται σε κανένα περιορισµό αλλά αποτελεί η ίδια το όριο κάθε περιορισµού ατοµικού δικαιώµατος που επιτρέπει το Σύνταγµα. Η διάταξη αυτή δεν υπόκειται σε αναθεώρηση αρθ.110 Σ και δεν µπορεί να ανασταλεί κατά το αρθ. 48 παρ.1 Σ. Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας αποτελεί τον πυρήνα της ανθρώπινης προσωπικότητας. Β. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας 1. Συνταγµατική κατοχύρωση και περιεχόµενο Το Σύνταγµα στο αρθ.5 παρ.1 ορίζει ότι «καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει στην κοινωνική,οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη». Συνήθως αναφέρεται ότι το άρθρο αυτό περιέχει µια γενική κατοχύρωση της ανάπτυξης της προσωπικότητας εκτός των ειδικών διατάξεων που υπάρχουν 31

32 για την προστασία των επιµέρους ελευθεριών γι αυτό και η διάταξη είναι επικουρική και ότι εφαρµόζεται ελλείψει ειδικών λ.χ. εφαρµόζεται για το δικαίωµα αλλαγής ονόµατος 19. Όµως, η αντίληψη για την επικουρική εφαρµογή είναι εν µέρει µόνο ορθή διότι η σχέση γενικής και ειδικής είναι σχέση συνεφαρµογής δηλαδή ταυτόχρονης εφαρµογής και όχι παραµερισµός της γενικής χάριν της ειδικής 20.Προσωπικότητα για το άρθρο 5 παρ.1 είναι η ιδιότητα του ανθρώπου ως προσώπου, «ως έλλογου και εξατοµικευµένου όντος».το Σύνταγµα λοιπόν δεν προστατεύει την ανάπτυξη της προσωπικότητας µε την έννοια της προαγωγής ή βελτίωσης δε σχετίζεται λοιπόν ούτε µε την αγωγή και την παιδεία του αρθ.16 Σ. Θεσπίζεται όµως, µια γενική κατοχύρωση της ελευθερίας του ατόµου και όχι µια γενική κοινωνική αξίωση, µια κρατική υποχρέωση προς παροχή. 2. Φορείς Φορείς του δικαιώµατος της προσωπικότητας είναι τα φυσικά πρόσωπα και όπου αυτό είναι νοητό και νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου. Αυτό διότι τα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου είναι µόνο φορείς αρµοδιοτήτων και όχι υποκείµενα δικαιώµατος. 19 αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιωµατά» (τόµος Β ) 20 ηµητρόπουλος Α.Γ. : Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό µέρος. 32

33 3. Περιορισµοί Οι περιορισµοί του δικαιώµατος προκύπτουν από το ίδιο το άρθρο 5παρ.1 Σ και είναι τα δικαιώµατα των άλλων, το Σύνταγµα και τα χρηστά ήθη. Αναλυτικότερα, στον όρο δικαιώµατα των άλλων περιλαµβάνονται τα ατοµικά δικαιώµατα και όχι απλά συµφέροντα των άλλων που δεν προστατεύονται ειδικώς από το δίκαιο. Ακόµη, στις συνταγµατικές διατάξεις ανήκουν και οι γενικές αρχές του Συντάγµατος που δεν είναι ρητά διατυπωµένες στο κείµενο του Συντάγµατος όµως προκύπτουν εµµέσως πλην σαφώς από αυτό λ.χ. η αρχή της αναλογικότητας η οποία θέτει όρια στους περιορισµούς της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Τέλος, χρηστά ήθη αποτελούν οι ηθικές αντιλήψεις τις οποίες προσδιορίζουν οι εκάστοτε ισχύοντες νόµοι, µέσα στα όρια του Συντάγµατος. 4. Σύγκρουση µε την ελευθερία τύπου Η ελευθερία τύπου επηρεάζει στο χώρο του αστικού δικαίου την εφαρµογή των διατάξεων για την προστασία της προσωπικότητας µε την έννοια ότι το δικαιολογηµένο ενδιαφέρον (367 Π.Κ.) οδηγεί σε περιορισµό της προστασίας του προσώπου, όπου και όταν η ελευθερία του τύπου επιβάλλει µετά από στάθµιση συγκεκριµένων 33

34 συµφερόντων την υποχώρηση του δικαιώµατος της προσωπικότητας χάριν των σκοπών και της αποστολής του τύπου. Αποστολή του τύπου και κατ επέκταση της σάτιρας είναι η ενηµέρωση των πολιτών, η συµβολή στο σχηµατισµό πολιτικής βούλησης και γνώµης, ο έλεγχος και κριτική των πολιτικών αρχών καθώς και η πολιτιστική, ηθική κλπ. επιµόρφωση των πολιτών που συνιστούν διαφύλαξη ξένων συµφερόντων. Κατά την άσκηση της δραστηριότητας αυτής ενδέχεται να θιγούν πρόσωπα όταν κατά τους θιγόµενους δεν πρόκειται για αντικειµενική έκθεση γεγονότων ή καταστάσεων αλλά για προσωπική επίθεση κατά της τιµής και της υπόληψής τους. 21 Σε τέτοιες περιπτώσεις τίθεται από τη θεωρία το ερώτηµα του κατά πόσο ο τύπος νοµιµοποιείται να διαφυλάξει ξένα συµφέροντα. Κρατούσα άποψη στη θεωρία είναι ότι ο τύπος επιτελεί κοινωνικό και όχι δηµόσιο λειτούργηµα ασκώντας καθήκοντα τα οποία ο ίδιος επιλέγει για την εκπλήρωση της αποστολής του για πληροφόρηση και συνδιαµόρφωση της κοινής γνώµης. 22 Η παρέµβαση του τύπου συνιστά ένα εύλογο συνήθως µέσο δεν είναι όµως απαραίτητα και το επιβεβληµένο για τη διαφύλαξη 21 Καράκωστας Ι. Κ.: «Προσωπικότητα και τύπος» 22 Αντίθετη η απόφαση του Εφετείου Πατρών 55/

35 δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος. Το θέµα κρίνεται µετά από εκτίµηση των ειδικών συνθηκών σε κάθε συγκεκριµένη περίπτωση. 5. Το άρθρο 57 Α.Κ. προστατεύει «θύτη και θύµα ;» Στο άρθρο 57 Α.Κ. αναγνωρίζεται ένα γενικό, απόλυτο δικαίωµα του καθενός µε το οποίο εξασφαλίζεται η προστασία προσωπικότητας και της αξίας του ανθρώπου περιλαµβάνεται δηλαδή τόσο το άρθρο 2παρ.1 Σ όσο και το 5παρ.1Σ. Προσβολή της προσωπικότητας κατά Α.Κ. 57 και 59 σηµαίνει σύγκρουση δύο οµοειδών δικαιωµάτων : του θύµατος που υπέστη προσβολή (της τιµής, του ιδιωτικού βίου κ.τ.λ.) και του δράστη του οποίου τίθεται υπό κρίση η ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας µε βάση λ.χ. το επίδικο δηµοσίευµα. Εποµένως το άρθρο 57 Α.Κ. λειτουργεί τόσο υπέρ του θιγόµενου από τον τύπο όσο και υπέρ του συντάκτη του δηµοσιεύµατος εφόσον ενήργησε ως εκπρόσωπος του τύπου και τήρησε τις συναλλακτικές υποχρεώσεις του τύπου. Εποµένως, επιβάλλεται στάθµιση των αγαθών και των συγκρουόµενων συµφερόντων ενώ υποστηρίχθηκε και η άποψη 23 ότι αντικείµενο έννοµης προστασίας 23 Καράκωστας Ι.Κ. «Το δίκαιο των ΜΜΕ». 35

36 πρέπει να είναι µόνο οι προσωπικές πληροφορίες που έχουν απόρρητο ή εµπιστευτικό χαρακτήρα. 6. Αντικείµενο του δικαιώµατος της προσωπικότητας και αυτοπροσδιορισµός Η απαρίθµηση των αγαθών που περιλαµβάνονται στο περιεχόµενο της προσωπικότητας δεν είναι δυνατή. Τυπικό αντικείµενο αποτελούν όσα δεν µπορούν να αποσπασθούν από το φορέα τους είτε γιατί γεννιέται µε αυτά όπως είναι το όνοµα, η τιµή, η ελευθερία κινήσεως είτε διότι αποκτώνται κατά τη διάρκεια της ζωής του όπως είναι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις καθώς και αποσπώµενα δικαιώµατα άµεσα συνδεδεµένα µε το φορέα τους όπως τα προϊόντα διανοίας. Από τον ίδιο τον φορέα του δικαιώµατος καθορίζεται η έκταση αξίωσης σεβασµού του διότι κάθε άτοµο είναι ελεύθερο να αποφασίσει ποια εικόνα θα προβάλλει στην κοινωνία και πότε προσβάλλεται η προσωπικότητά του. Όµως, η εξουσία αυτοπροσδιορισµού δεν είναι απεριόριστη. Το άτοµο οφείλει να ανέχεται επεµβάσεις που συνδέονται µε τον τρόπο ζωής που διάλεξε π.χ. οφείλει να αποδέχεται την φωτογράφησή του το 36

37 άτοµο που µετέχει σε δηµόσια διαδήλωση ή που παρακολουθεί ποδοσφαιρικό αγώνα Ο παράνοµος χαρακτήρας της προσβολής της προσωπικότητας και τα αντικείµενα προσβολών Ο παράνοµος χαρακτήρας της προσβολής της προσωπικότητας συνίσταται στην παραβίαση της χωρίς νόµιµο λόγο. Παράνοµη 25 είναι η επέµβαση αν υπερβαίνει το όριο που θέτουν οι συνθήκες κοινωνικής συµβίωσης σύµφωνα µε την επικρατούσα στη γερµανική θεωρία άποψη της «κοινωνικής προσφορότητας». Από τα αγαθά που περιλαµβάνονται στο δικαίωµα της προσωπικότητας πλήττονται από τα ΜΜΕ µέσω της σάτιρας η τιµή, η ιδιωτική ζωή, η εικόνα 26, ο γραπτός και προφορικός λόγος και η σφαίρα του απορρήτου. 24 Ιδέ παραπάνω «θεωρία των προσώπων της επικαιρότητας». 25 Σχετ. 207/2000 Εφετείο Θεσσαλονίκης, 26 Απόφαση Εφετείου Αθηνών 5783/97. 37

38 8. Λόγοι που αίρουν το παράνοµο Νόµιµη 27 είναι η επέµβαση σε ξένο έννοµο αγαθό µόνο όταν αποτελεί το πρόσφορο µέσο για τη διατήρηση ενός υπό τις συγκεκριµένες περιστάσεις, τουλάχιστον ανάλογης αξίας έννοµου αγαθού σύµφωνα µε τις αρχές της άµυνας και της κατάστασης ανάγκης. Οι λόγοι που αίρουν το παράνοµο διακρίνονται: Α) σε αυτούς που θεµελιώνονται σε ειδική διάταξη νόµου (λ.χ. Α.Κ. 282, 985) Β) σε αυτούς που θεµελιώνονται στη συναίνεση Γ) σε αυτούς που θεµελιώνονται στην ανάγκη προστασίας δικαιολογηµένου συµφέροντος ( 367 Π.Κ.) Επιπλέον διακρίνονται : Α) σε απόλυτους που επιτρέπουν στο δράστη να ενεργήσει χωρίς να χρειάζεται να προβεί προηγουµένως σε αξιολόγηση ή στάθµιση των συµφερόντων που συγκρούονται. Οι λόγοι αυτοί 27 Απόφαση Α τµήµατος Α.Π. 825/

39 αναφέρονται συνήθως ρητώς στο νόµο λ.χ. η συναίνεση του θύµατος, η κριτική να στρέφεται κατά δηµόσιου προσώπου. Β) σε σχετικούς που απαιτούν στάθµιση των συµφερόντων για να κριθεί αν υπάρχει δικαίωµα επέµβασης. Η σηµασία της τελευταίας διάκρισης έγκειται στο ότι όταν ο νόµος προβλέπει ένα απόλυτο λόγο που δικαιολογεί τη συµπεριφορά του δράστη η επιλογή ή η στάθµιση συµφερόντων µεταξύ της ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας και της ελευθερίας έκφρασης γίνεται από το νοµοθέτη και ο δικαστής καλείται να τον εφαρµόσει στα συγκεκριµένα πραγµατικά περιστατικά. Όταν ο λόγος είναι σχετικός αρµόδιος είναι ο δικαστής µε περιορισµένη όµως πάντα ελευθερία. 9. Η σηµασία της συναίνεσης ως λόγος που αίρει το παράνοµο Κάθε άτοµο είναι ελεύθερο να δεχθεί ή να αρνηθεί τα δικαιώµατά του. Όµως η αρχή αυτή από την οποία προκύπτει η σηµασία της συναίνεσης απαιτεί ορισµένες διευκρινήσεις. Η άρνηση λοιπόν δεν αναφέρεται στο δικαίωµα καθεαυτό όπως συµβαίνει µε την 39

40 παραίτηση αλλά στην άσκησή του σε σχέση µε µια συγκεκριµένη επέµβαση. Η νοµική φύση της συναίνεσης αµφισβητείται. 28 Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αποτελεί δήλωση δικαιοπρακτικής βούλησης και άλλοι ενέργεια µε οιονεί δικαιοπρακτικό χαρακτήρα. Η συναίνεση µπορεί να είναι ρητή ή σιωπηρή, άµεση ή έµµεση. Το περιεχόµενο όµως πρέπει να είναι σαφές,στοιχείο που κρίνεται µε τις διατάξεις 173 και 200 Α.Κ. Η συναίνεση παρέχεται για συγκεκριµένη και σαφώς προσδιορισµένη επέµβαση και συνήθως προβλέπεται και η χρονική της διάρκεια αλλιώς είναι ελεύθερα ανακλητή. Συνέπεια της συναίνεσης είναι η κατάρτιση ενοχικής σύµβασης µε την οποία το άτοµο που συναινεί δεσµεύεται να µην ασκήσει τα ένδικα µέσα που του παρέχονται και θεµελιώνεται λόγος άρσης του παράνοµου της επέµβασης. Η συναίνεση διακρίνεται από την παραίτηση από τα ένδικα µέσα που λαµβάνει χώρα µετά την προσβολή. 28 Καράκωστας Ι.Κ. «Το δίκαιο των ΜΜΕ». 40

41 10. Το δικαιολογηµένο συµφέρον ως λόγος άρσης του παρανόµου Η έννοια του δικαιολογηµένου συµφέροντος θεµελιώνεται στο 367 Π.Κ. και εκφράζει την αρχή της ελευθεροτυπίας στο ιδιωτικό δίκαιο. ικαιολογηµένο συµφέρον υπάρχει όταν η «θυσία» που επιβάλλεται κρίνεται κατώτερη από το όφελος που µπορεί να αποκοµίσει µια οµάδα προσώπων ή το κοινωνικό σύνολο όπως στην περίπτωση της σάτιρας το συµφέρον του κοινού για πληροφόρηση. Το συµφέρον του κοινού για πληροφόρηση δεν αποτελεί απόλυτο δικαιολογητικό λόγο επέµβασης στην προσωπικότητα αλλά η επίκλησή του από το δράστη οδηγεί σε στάθµιση συµφερόντων. Η αρχή του δικαιολογηµένου συµφέροντος έχει τις εξής συνέπειες: Α) το καθήκον επιµέλειας το οποίο οφείλει να τηρεί ο τύπος και τα ΜΜΕ όσο αφορά την παρουσίαση πραγµατικών γεγονότων αµβλύνεται για τα θέµατα που ενδιαφέρουν περισσότερο την κοινή γνώµη και βρίσκονται στην επικαιρότητα έστω και αν αυτό έχει αντίκτυπο στην τιµή κάποιων ατόµων. Β) Η ενεργός συµµετοχή ενός ατόµου στην πολιτική, κοινωνική ή καλλιτεχνική ζωή και η επικέντρωση ως επακόλουθο αυτού του ενδιαφέροντος της κοινής γνώµης στο 41

42 πρόσωπό του, το υποχρεώνει να ανέχεται µειωτική κριτική σε βάρος του προσώπου του, του τρόπου ζωής του κτλ. Τέλος, δικαιολογηµένο συµφέρον για τη δηµοσίευση ενός γεγονότος υπάρχει κατά κανόνα µόνο εφόσον το γεγονός είναι αληθές. Σε περίπτωση λοιπόν δηµοσιευµάτων που αφορούν την τιµή ενός προσώπου αν ο ισχυρισµός είναι αληθής και δεν υπάρχει πρόθεση δυσφήµισης ή εξύβρισης τότε δεν θίγεται το δικαίωµα της τιµής. Αν ο ισχυρισµός είναι αναληθής τότε δεν τίθεται θέµα ελευθερίας έκφρασης και κατ επέκταση σύγκρουσης συµφερόντων, η οποία όµως υφίσταται σε περίπτωση αναληθούς ισχυρισµού και το αναληθές το αγνοεί ο συντάκτης. Στην τελευταία αυτή περίπτωση ο συντάκτης απαλλάσσεται αν τήρησε τις προαπαιτούµενες συναλλακτικές υποχρεώσεις του τύπου και των ΜΜΕ όπως λ.χ. λήψη πληροφοριών από αναγνωρισµένο πρακτορείο ειδήσεων Καράκωστας Ι.Κ. «Το δίκαιο των ΜΜΕ». 42

43 11. Τύπος και µέσα προστασίας της προσωπικότητας Το άτοµο έχει τη δυνατότητα να προστατευτεί από την κακόβουλη σάτιρα. Στα µέσα προστασίας της προσωπικότητας έναντι των επεµβάσεων του τύπου και µε τη µορφή της σάτιρας περιλαµβάνονται 30 : Α) το δικαίωµα απάντησης άρθρο 14 παρ.5 Σ και η συναφής αγωγή για την εκτέλεση του δικαιώµατος. Β) η αγωγή για άρση της προσβολής και παράλειψης της στο µέλλον και η προληπτική αγωγή για παράλειψη που συνιστούν αµυντικά µέσα προστασίας και είναι δυνατόν να ασκηθούν και µε ασφαλιστικά µέτρα 31 (Α.Κ. 57 και ΚΠολ : 682). Γ) οι αγωγές αποζηµίωσης, ικανοποίησης της µη περιουσιακής ζηµίας και αποδόσεως του κέρδους,οι οποίες αποτελούν τα αποκαταστατικά µέτρα ( Α.Κ. 57, 914, 919,920). 30 Φίλιας Β. : Το συνταγµατικό δικαίωµα της ελευθεροτυπίας και η κατ άρθρο 367 πρόσθετος προστασία».. Καράκωστας Ι. Κ. «Το δίκαιο των ΜΜΕ». 31 Σχετική απόφαση Εφετείου Θεσσαλονίκης 769/99. 43

44 12. Σύγκρουση ή προσβολή δικαιώµατος ; Το ζήτηµα της σύγκρουσης των δικαιωµάτων ανάγεται στη µεταβολή της έννοµης τάξης. Υποστηρίζεται λοιπόν η άποψη ότι όταν δύο δικαιώµατα συγκρούονται η λύση επέρχεται µε στάθµιση συµφερόντων. 32 Σύµφωνα όµως µε µια άλλη άποψη 33 το ζήτηµα της σύγκρουσης των δικαιωµάτων το δηµιουργεί η ατοµικιστική έννοµη τάξη, η οποία δεν θέτει σαφή όρια στην άσκηση των δικαιωµάτων. Στη σύγχρονη όµως έννοµη τάξη η ανθρωπιστική αρχή οδηγεί στην µη ύπαρξη σύγκρουσης αλλά στην προσβολή του ενός δικαιώµατος από το άλλο. εν υπάρχει εποµένως στη σύγχρονη έννοµη τάξη από νοµική άποψη σύγκρουση δικαιωµάτων µε την έννοια ότι δύο δικαιώµατα συγκρούονται ασκούµενα κατά νόµιµο τρόπο. Προκύπτει έτσι η θεµελιώδης διάκριση ανάµεσα στην πραγµατική σύγκρουση και στην δικαιϊκή άρση της. Εφόσον υπάρχει η σύγκρουση ανάµεσα στους φορείς των θεµελιωδών δικαιωµάτων τότε κάποιος από αυτούς υπερέβη τα όρια της άσκησης των δικαιωµάτων που του επιτρέπει το δίκαιο παραβιάζοντας τα δικαιώµατα του άλλου. 32 αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιωµατά» (τόµος Β ) 33 ηµητρόπουλος Α.Γ. : Ατοµικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος. 44

45 Υιοθετώντας τη δεύτερη άποψη, σε κάθε περίπτωση «σύγκρουσης» πρέπει να γίνεται όχι στάθµιση αλλά διακρίβωση της άµυνας από την επίθεση. 45

46 I. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η σάτιρα αποτελεί ένα άµεσο τρόπο να στραφεί το ενδιαφέρον του κοινού στα ζητήµατα του τόπου και να λάβει δράση κατά των κακώς κειµένων. Επειδή όµως, δεν είναι ευχάριστη για τους θιγόµενους τίθεται πολύ συχνά το ζήτηµα της σύγκρουσης του δικαιώµατος έκφρασης της γνώµης του σατιρίζοντος και του δικαιώµατος προστασίας της προσωπικότητας του θιγόµενου. Η σύγκρουση λύνεται σε κάθε συγκεκριµένη περίπτωση ενώ για την προστασία του θιγόµενου υπάρχει µεταξύ άλλων το δικαίωµα της απάντησης και της άσκησης αγωγής αποζηµίωσης και παράλειψης προσβολής της προσωπικότητας στο µέλλον. 46

47 II. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η σάτιρα βασίζεται στα δικαιώµατα έκφρασης γνώµης και πληροφόρησης και ασκείται κυρίως µέσω των ΜΜΕ. Τα όρια του επιτρεπτού της σάτιρας δεν βρίσκουν οµόφωνη απάντηση. Μια από τις θεωρίες που διατυπώθηκαν σχετικά είναι αυτή των προσώπων της επικαιρότητας. Η σάτιρα κατά των δηµοσίων προσώπων δεν αποτελεί καθεαυτή προσβολή της τιµής και είναι καταρχήν επιτρεπτή. Η σύγκρουση µεταξύ του δικαιώµατος ανάπτυξης της προσωπικότητας µέσω της σάτιρας και η προστασία της προσωπικότητας του θιγόµενου λύνεται ad hoc σε κάθε συγκεκριµένη περίπτωση µε στάθµιση των επιµέρους συµφερόντων. Λόγοι που αίρουν το παράνοµο είναι µεταξύ άλλων η συναίνεση και η ανάγκη προστασίας δικαιολογηµένου συµφέροντος. 47

48 SUMMARY The satire is based on the right of expression of opinion and the right of providing information and is presented via Media of Public Information. There is no common opinion of the satire s limits. Among the existing theories there is the one that is relevant to the current events. In general, it is allowed to satirize public figures. When there is a conflict between the person who uses satire and a public figure the solution differs based on the rights of both parties. It is allowed to satirize the personality of a public figure provided that a permission to do so is obtained or the satire will protect the public s benefits. 48

49 III. ΛΗΜΜΑΤΑ ΣΕΛ. Ελευθερία γνώµης, The freedom of speech.18 Ελευθερία πληροφορίας,the freedom of information...21 Ελευθερία τύπου The freedom of press..22 Ιδιωτική ζωή, Private life.14 Προσωπική ελευθερία, Personal freedom.30 Προσωπικότητα, Personality...27 Ραδιοτηλεόραση, Means of radio and television. 24 Σάτιρα, satire

50 V.ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Κ. :Αστικός Κώδικας Α.Π. : Άρειος Πάγος Αρθ. : άρθρο Αρµ. : Αρµενόπουλος ( περιοδικό ) Βλ. : Βλέπε Εδ. : εδάφιο Ελλ νη : Ελληνική ικαιοσύνη ( περιοδικό ) ΕΣΡ : Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης Λ.χ. : Λόγου χάριν ΜΜΕ : Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης 50

51 ΝοΒ : Νοµικό Βήµα (περιοδικό) Παρ.: παράγραφος Π.Κ. : Ποινικός Κώδικας Π.χ. : παραδείγµατος χάρη Σ : Σύνταγµα Σελ. : Σελίδα (ες) ΣτΕ : Συµβούλιο της Επικρατείας 51

52 VI. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Αλιβιζάτος Ν. : «Κράτος και ραδιοτηλεόραση» Εκδόσεις : Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή,1986. Βλάχος Γ. Κ. : «Κοινωνιολογία των ικαιωµάτων του Ανθρώπου». Εκδόσεις : Παπαζήση, Αθήνα Γεωργόπουλος Λ. Κ. : «Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο» Εκδόσεις : Αντ.Ν. Σάκκουλα, Γιόκαρης Α.Σ. : «Το διεθνές νοµικό καθεστώς των Ραδιοτηλεπικοινωνιών - ορυφορικής Τηλεόρασης». Εκδόσεις : Αντ.Ν. Σάκκουλα,Αθήνα-Κοµοτηνή,1996. αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιώµατα» (τόµος Α ) Εκδόσεις : Αντ.Ν Σάκκουλα,Αθήνα-Κοµοτηνή, αγτόγλου Π.. : «Συνταγµατικό ίκαιο.ατοµικά ικαιώµατα» (τόµος Β ) Εκδόσεις : Αντ.Ν. Σάκκουλα,Αθήνα-Κοµοτηνή,

53 αγτόγλου Π.. : «Το κρατικό µονοπώλιο της Τηλεόρασης», ηµητρόπουλος Α. Γ. : «Γενική Συνταγµατική Θεωρία». (τόµος Α ) Εκδόσεις : Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2004 ηµητρόπουλος Α. Γ. : «Συνταγµατικά ικαιώµατα, Γεν.Μέρος».(τόµος Γ,ηµίτοµος Ι) Εκδόσεις : Σάκκουλα Α.Ε.,Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2005 ηµητρόπουλος Α.Γ. : «Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδ. Μέρος: Μητρικά ικαιώµατα- Φυσική Υπόσταση». (τόµος Γ, Τεύχος ΙΙ ) Εκδόσεις : Σάκκουλα,Αθήνα-Θεσσαλονίκη, ηµητρόπουλος Α.Γ. : «Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδ. Μέρος: Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου» (τόµος ΙΙΙ, Ηµ.Β ). Αθήνα

54 ηµητρόπουλος Α.Γ. : «Κοινωνικός Ανθρωπισµός και Ανθρώπινα ικαιώµατα»,(ανάτυπο). Εκδόσεις : Αντ.Ν. Σάκκουλα,Αθήνα-Κοµοτηνή, Καράκωστας Ι.Κ. : «Προσωπικότητα και Τύπος Εκδόσεις : Αντ.Ν. Σάκκουλα,Αθήνα-Κοµοτηνή, Καράκωστας Ι.Κ. : «Το δίκαιο των ΜΜΕ» Εκδόσεις : Αντ.Ν. Σάκκουλα,Αθήνα-Κοµοτηνή,2003. Κουµάντος Γ. «Ελευθερία και Ποιότητα στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, το Σ 23 (1977). Κρίππας Γ., «Η ελευθερία του τύπου έναντι του δικαιώµατος επί του ιδιωτικού βίου Μάνεσης Αρ. : «Ατοµικές ελευθερίες.πανεπιστηµιακές Παραδόσεις». 4 η έκδοση,

55 Μιχαηλίδης Νουάρος Γ. «Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του τύπου». Το Σ (1983), Τριµηνιαία Επιθεώρηση Συνταγµατικής θεωρίας και πράξεως. Μπαµπινιώτης :Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας Ρούκουνας Εµ. «ιεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων». Εκδόσεις : Εστία, Αθήνα 1995 Σπινέλλης.., : «Ποινικό δίκαιο: Ειδικό Μέρος, (Πανεπιστηµιακές Παραδόσεις) Εγκλήµατα κατά της τιµής ( Π.Κ.)». Εκδόσεις : Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή Συµεωνίδου Καστανίδου Ε. «Εγκλήµατα κατά της τιµής». Φίλιας Β. : «Το συνταγµατικό δικαίωµα της ελευθεροτυπίας και η κατ άρθρο 367 πρόσθετος προστασία». Αθήνα

56 VII.ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ : Α) Ήδη αναφερθείσα : Προσβολή δια δηµοσιευθέντος άρθρου: Εφετείο Θεσσαλονίκης. 207/2000 (Σελ.35) Εφετείου Θεσσαλονίκης769/99 (Σελ.40) Προσβολή τελεσθείσα δια φωτογραφίας : Εφετείο Αθηνών.3346/1996 (Σελ.22) Εφετείο Αθηνών 2003 /1993(Σελ.22) Εφετείου Αθηνών 5783/97.(Σελ.36) Άρση παράνοµου χαρακτήρα προσβολής : Εφετείου Πατρών 55/1956. (Σελ.33) Απόφαση Α τµήµατος Α.Π. 825/2002(Σελ.36) Β) Πρόσθετη σχετική νοµολογία : Εφετείο Αθηνών 594/1992 (περίληψη) 56

57 Τύπος-Ιδιοκτήτρια εφηµερίδας ευθύνεται για συκοφαντικό δηµοσίευµα συντάκτη της. Απαιτείται ύπαρξη υπαιτιότητας. Στοιχεία δυσφήµισης και εξύβρισης. Έννοια 362,363,367 Π.Κ. Ελευθερία τύπου, δικαιολογηµένο ενδιαφέρον. Α.Π. 1776/1999 (περίληψη) υσφήµιση- Τύπος- ηθική βλάβη. Χρηµατική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης από δυσφηµιστικό δηµοσίευµα. Ο συντάκτης της εφηµερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ» µε την σε βάρος του αναιρεσίβλητου τελεσθείσα αδικοπραξία της απλής δυσφήµισης προξένησε σ αυτόν ηθική βλάβη, αφού τον εµφάνισε στους τρίτους και το ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον ως εγκληµατική προσωπικότητα και µάλιστα ότι έχει τελέσει εγκλήµατα µε σοβαρή απαξία, ενώ αφενός µεν ορισµένες από τις πράξεις αυτές ουδέποτε του αποδόθηκαν, αφετέρου δε για τις άλλες αθωώθηκε από το δικαστήριο.(ελλ νη 29, 1988/1987 ). Αποφάσεις για προσβολή της προσωπικότητας από ΜΜΕ i) Α τµήµα Αρείου Πάγου 922/1999 : ιαδικασία εκδίκασης διαφορών αποζηµίωσης για ζηµιές που προκλήθηκαν δια του τύπου ανεξάρτητα από την ιδιότητα του εναγοµένου, Ελλ νη 2000 σελ

58 ii) Εφετείο Πειραιά 927/1997 : Λόγοι για τους οποίους δεν επήλθε προσβολή της προσωπικότητας σε περίπτωση εµφάνισης εικόνας προσώπου στην τηλεόραση χωρίς τη συναίνεσή του, Ελλ νη 1999.σελ iii) Εφετείο Αθηνών 5224/1991 : ιαφοροποίηση της διαδικασίας εκδίκασης της αποζηµίωσης για την περιουσιακή ζηµία ή την ηθική βλάβη ανάλογα µε το πρόσωπο του εναγόµενου Ν.1178/1981 Ελλ νη,τ.34.σελ iv) Α τµήµα Αρείου Πάγου 866/2000 :Ο καθορισµός του ποσού της χρηµατικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης σε ποσό ανώτερου του καθοριζόµενου στο νόµο κατώτερου ορίου απόκειται στην ελεύθερη κρίση του δικαστηρίου, Ελλ νη 2001,σελ.444. v) Πολυµελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης 33163/1999: Ευθύνη ιδιοκτήτη εντύπου, ορισµένο αγωγής µε αίτηµα την καταβολή αποζηµίωσης λόγω ηθικής βλάβης,αρµ.2000,σελ

59 vi) Εφετείο Λάρισας 431/2000: Αντισυνταγµατικότητα άρθρου 45 παρ.3 Ν.2172/1993, ΝοΒ2001,σελ.264. vii) Α τµήµα Αρείου Πάγου 653/2001 : Ευθύνη ιδιοκτήτη, εκδότη και διευθυντή εντύπου για δηµοσιεύµατα που θίγουν την τιµή και την υπόληψη, ΧρΙ 2001 σελ.614. viii) Α τµήµα Αρείου Πάγου 1043/2001: Έλεγχος συνταγµατικότητας νοµοθετικού καθορισµού ελάχιστων ορίων χρηµατικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης, ΧρΙ 2001 σελ.819,ελλ νη 43 σελ.460. Ελλ νη 1688, Εφετείο Αθηνών 1998 (περίληψη) Προσβολή προσωπικότητας ικαίωµα προσβαλλόµενου Κατά το άρθρο 57 Α.Κ. όποιος προσβάλλεται παράνοµα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωµα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να µην επαναληφθεί στο µέλλον, κατά δε το άρθρο 59 Α.Κ. στις περιπτώσεις των δύο προηγούµενων άρθρων (στα οποία περιλαµβάνεται και το άρθρο 57) το δικαστήριο µε την απόφασή του, ύστερα από αίτηση αυτού που έχει προσβληθεί και αφού λάβει υπόψη της το είδος της προσβολής µπορεί επιπλέον να καταδικάσει τον υπαίτιο να ικανοποιήσει την ηθική βλάβη αυτού 59

60 που είχε προσβληθεί. Η ικανοποίηση συνίσταται σε πληρωµή χρηµατικού ποσού, σε δηµοσίευµα, ή σε οτιδήποτε επιβάλλεται από τις περιστάσεις. Με τις παραπάνω διατάξεις προστατεύεται το δικαίωµα της προσωπικότητας, το οποίο αποτελεί πλέγµα αγαθών που συνθέτουν την υπόσταση του προσώπου, µε το οποίο είναι αναπόσπαστα συνδεδεµένο. Τέτοιο προστατευόµενο αγαθό είναι µεταξύ άλλων και η τιµή κάθε ανθρώπου, η οποία δεν αντικατοπτρίζεται στην αντίληψη και την εκτίµηση που έχουν οι άλλοι γι αυτόν. (ΑΠ 83/1964 ΝοΒ 12.69, ΑΠ 60/1960 ΝοΒ , Εφ.Αθ /1990 Ελλ νη , ΕφΑθ 10504/1986 Ελλ νη ). Προϋποθέσεις για την εφαρµογή των ανωτέρω διατάξεων των άρθρων 57 και 59 είναι : α) προσβολή του δικαιώµατος της προσωπικότητας, β) η προσβολή να είναι παράνοµη όπως είναι η προσβολή που γίνεται χωρίς δικαίωµα ή µε την άσκηση δικαιώµατος το οποίο όµως είτε είναι, από την άποψη της έννοµης τάξης, µικρότερης σπουδαιότητας, είτε ασκείται υπό περιστάσεις που καθιστούν την άσκησή του καταχρηστική σύµφωνα µε το άρθρο 281ΑΚ ή το άρθρο 25παρ 3 του Συντάγµατος ( ΑΠ 835/1972 ΝοΒ , ΕφΑθ 12154/1990 Ελλ νη ). Τέλος για επιδίκαση χρηµατικής ικανοποιήσεως απαιτείται για πταίσµα εκείνου από τον προέρχεται η προσβολή (ΑΠ 849/1985 ΝοΒ ), η προσβολή δε πρέπει να είναι σηµαντική. 60