Χαπ τυλο 7 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα: δε λα χυλτυρα χλ σιχα α λα χυλτυρα ποπυλαρ

Transcript

1 Rodero, J. (2006) La edad de la incertidumbre: un estudio del cuento fantástico del siglo XX en Latinoamérica. Peter Lang AG, New York, USA. ISBN , This version is available at Strathprints is designed to allow users to access the research output of the University of Strathclyde. Unless otherwise explicitly stated on the manuscript, Copyright and Moral Rights for the papers on this site are retained by the individual authors and/or other copyright owners. Please check the manuscript for details of any other licences that may have been applied. You may not engage in further distribution of the material for any profitmaking activities or any commercial gain. You may freely distribute both the url ( and the content of this paper for research or private study, educational, or not-for-profit purposes without prior permission or charge. Any correspondence concerning this service should be sent to the Strathprints administrator: The Strathprints institutional repository ( is a digital archive of University of Strathclyde research outputs. It has been developed to disseminate open access research outputs, expose data about those outputs, and enable the management and persistent access to Strathclyde's intellectual output.

2 Χαπ τυλο 7 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα: δε λα χυλτυρα χλ σιχα α λα χυλτυρα ποπυλαρ Εν ελ χαπ τυλο αντεριορ ηεmοσ ϖιστο χ mο λο φαντ στιχο πυεδε φυνχιοναρ αλεγ ριχαmεντε παρα χυεστιοναρ ψ τρανσγρεδιρ λασ λιmιταχιονεσ ιmπυεστασ πορ λοσ χ διγοσ σοχιαλεσ ρελαχιοναδοσ χον ελ παπελ δε λα mυϕερ εν λα σοχιεδαδ λατινοαmεριχανα. Εν εστε λτιmο χαπ τυλο ϖαmοσ α εστυδιαρ οτροσ δοσ ρελατοσ δε δοσ αυτορασ χον χαρρερασ mυψ δισπαρεσ: υνα δε γραν ξιτο εδιτοριαλ, Ισαβελ Αλλενδε; λα οτρα, εσχασαmεντε χονοχιδα εν ελ mβιτο ιντερναχιοναλ, Ριmα δε ςαλλβονα. Α πεσαρ δε εστασ διφερενχιασ, αmβασ πρεσενταν νεξοσ δε υνι ν α τραϖ σ δε υνα πρεοχυπαχι ν φυνδαmενταλ θυε απαρεχε εν mυχηοσ δε συσ ρελα τοσ: ελ παπελ δε λα παλαβρα, δελ δισχυρσο, ηερραmιεντα τραδιχιοναλmεντε mασχυ λινα, χοmο αγεντε δε τρανσφορmαχι ν ψ λιβεραχι ν παρα λα mυϕερ. Εν λοσ χυεντοσ θυε ϖαmοσ α αναλιζαρ, λα τεϕεδορα δε παλαβρασ δε Ριmα δε ςαλλβονα ψ Dοσ παλαβρασ δε Ισαβελ Αλλενδε, απαρεχεν ελεmεντοσ m γιχοσ ο σοβρενα τυραλεσ θυε ϕυεγαν υν παπελ εσενχιαλ εν λα εστρατεγια αλεγ ριχα δε λοσ τεξτοσ σοβρε ελ ποδερ δελ δισχυρσο ψ συ χαπαχιδαδ παρα χαmβιαρ λα ρεαλιδαδ δε λα mυ ϕερ. Εν εστε σεντιδο, αmβασ αυτορασ πυεδεν σερ ενχυαδραδασ δεντρο δελ φεmι νισmο m γιχο, δεφινιδο εν χαπ τυλοσ πρεχεδεντεσ, ο δεντρο δε λο νεοφαντ στι χο πολ τιχο σοχιαλ, εν σεντιδο m σ αmπλιο. Ινχλυσο εστοσ ρελατοσ σε ποδρ αν χλασιφιχαρ δεντρο δε λο θυε δεφιν αmοσ, χον ρεσερϖασ, χοmο λο ποστ φαντ στιχο εν ελ χαπ τυλο ΙΙ δαδα συ χονχεπχι ν δελ λενγυαϕε χοmο τεϕιδο θυε χρεα, ρεχρεα ψ χονφορmα λα ρεαλιδαδ. Χυριοσαmεντε αmβοσ ρελατοσ απαρεχιερον πορ πριmερα ϖεζ εν 1989: Dοσ παλαβρασ εν λα χολεχχι ν Χυεντοσ δε Εϖα Λυνα; Λα τεϕεδορα δε παλαβρασ εν λα ρεϖιστα Τηε Αmεριχασ Ρεϖιεω, αυνθυε m σ ταρδε σε ινχλυψ εν λα χοmπιλα χι ν Λοσ ινφιερνοσ δε λα mυϕερ ψ αλγο m σ εν 1992.

3 134 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Λα ρεχρεαχι ν δελ mιτο εν Λα τεϕεδορα δε παλαβρασ Λα mαψορ παρτε δε λοσ εσχασοσ εστυδιοσ χρ τιχοσ σοβρε λα οβρα δε λα χοστα ρριχενσε, αφινχαδα εν Εσταδοσ Υνιδοσ, Ριmα Dε ςαλλβονα δεσταχαν θυε λασ mυϕερεσ προταγονιστασ δε συσ ρελατοσ ποχασ ϖεχεσ λογραν λιβεραρσε ψ ρεχυπεραρ λα παλαβρα θυε σε λεσ ηα νεγαδο. Χαρλοσ Μανυελ ςιλλαλοβοσ αφιρmα θυε εν λασ mυϕερεσ δε λα mαψορ παρτε δε συσ χυεντοσ Ηαψ υν σεντιmιεντο δε χυλπα θυε λασ δετιενε. Θυιζ εντονχεσ συ προψεχτο σεα ταν σολο mοστραρ λοσ m λτιπλεσ οβστ χυλοσ ψ συ εστρατεγια εσ m σ ρεαλιστα θυε ιδεαλιστα. [...] Λασ mυϕερεσ εν λοσ ρελατοσ δε Ριmα σιεντεν ελ mαλεσταρ θυε λεσ προϖοχα εστα παραδοϕα ψ σαλεν δε λασ απαριενχιασ, βυσχαν διϖορχιαρσε, συβϖιερτεν ελ ορδεν, περο φρεντε αλ εσπεϕο δε συ ιδεντιδαδ σε σιεντεν σολασ ε ινχοmπλετασ ψ σε αχυσαν χυλπαβλεσ. Υνα συερτε δε φαταλιδαδ σε αποδερα δε ελλασ ψ εν γενεραλ νο λογραν ενχοντραρ συ ψο. (π.95) ςιλλαλοβοσ χονχλυψε θυε λα mαψορ α δε λοσ περσοναϕεσ φεmενινοσ δε λοσ χυεντοσ δε Dε ςαλλβονα οσχιλαν εντρε λα αχεπταχι ν ψ ελ ρεχηαζο δε συ σοmε τιmιεντο, δε mανερα θυε συφρεν λα παραδοϕα δε λα εσχισι ν εντρε αχεπταρ εσε σοmετιmιεντο ο συβϖερτιρλο (π.102). Εν εφεχτο, οτροσ χρ τιχοσ, ψ ελ mισmο ςι λλαλοβοσ, πυντυαλιζαν θυε εν οχασιονεσ λασ mυϕερεσ δε Ριmα δε ςαλλβονα σον χαπαχεσ δε ρεχηαζαρ λα αυτοριδαδ εσταβλεχιδα ψ ρεχυπεραρ λα παλαβρα νεγαδα. Λα mαψορ παρτε δε λασ ϖεχεσ εστο σε λογρα α τραϖ σ δελ υσο, αχεπταχι ν ψ ρε χρεαχι ν δε λοσ ρολεσ ιmπυεστοσ πορ λα τραδιχι ν χυλτυραλ. Εν εστε σεντιδο, ελ αν λισισ δε Εmιλια Μαχαψα νοσ παρεχε παρτιχυλαρmεντε σιγνιφιχατιϖο: Λα mυϕερ mονστρυοσα ο δεmον αχα χονστιτυψε υν εσχαπε α λα αυτοριδαδ εσταβλεχιδα, βιεν πορ λα αmεναζα δε φυνδαmενταρ υν τεξτο ο υνα παλαβρα προπιασ, βιεν πορ ελ πελι γρο δε νεγαρσε ο περmανεχερ εν ελ λυγαρ θυε ηα σιδο τραδιχιοναλmεντε φιϕαδο. Ψ πυεσ το θυε σε αφιρmα νο σολο πασα α σερ δεποσιταριο δε υν χ mυλο δε αmεναζασ ψ mαλεσ θυε λα δελαταν εν συ οβεδιενχια ψ αλερταν α λα ϖεζ φρεντε αλ πελιγρο θυε ελλα ρεπρεσεν τα σινο θυε ϖα ιγυαλmεντε α ρεχονστρυιρ λα ενχαρναχι ν δελ χαστιγο θυε ηαβρ δε ατραερσε τοδα mυϕερ θυε σε ατρεϖα α τρασγρεδιρ ελ ορδεν δε δεπενδενχια ψ πασιϖιδαδ παρα ελλα εσταβλεχιδο. (π.72 73) Εστο εσ λο θυε οχυρρε εν γραν mεδιδα εν Λα τεϕεδορα δε παλαβρασ. Χυ ριοσαmεντε, υνο δε λοσ χυεντοσ mενοσ αναλιζαδοσ δε λα αυτορα χοσταρριχενσε, θυιζ πορθυε νο ρεσπονδε α λοσ παρ mετροσ εν λοσ θυε τραδιχιοναλmεντε σε ηα ενmαρχαδο συ οβρα: χοσmοϖισι ν χριστιανα δελ mυνδο εν λα θυε ελ σεντιmιεντο δε χυλπα εν λοσ περσοναϕεσ ψ λα ρεδενχι ν (ποσιβλε ο εφεχτιϖα) ϕυεγαν υν παπελ εστρυχτυραδορ. 1 Σιν εmβαργο, εν ελ ρελατο θυε νοσ οχυπα νο σ λο νο εξιστε σεν τιmιεντο δε χυλπα εν ελ περσοναϕε πρινχιπαλ, ταmποχο ηαψ ρεδενχι ν; περο σο

4 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα 135 βρε τοδο σε δα υνα απροπιαχι ν συβϖερσιϖα δε λα παλαβρα παρα χυεστιοναρ λοσ ρολεσ ασιγναδοσ α λα mυϕερ εν ελ δισχυρσο mασχυλινο τραδιχιοναλ. Χοmο εν οτροσ χυεντοσ συψοσ, Σατυρναλια ο Πεν λοπε εν συσ βοδασ δε πλατα, Ριmα δε ςαλλβονα υτιλιζα υν περσοναϕε m τιχο χλ σιχο, εν εστε χασο Χιρχε, παρα χυεστιοναρ ελ παπελ σοχιαλ ψ σεξυαλ δε λα mυϕερ χοντεmπορ νεα. Ελ χυεντο πυεδε σερ ιντερπρεταδο χοmο υνα ρελεχτυρα, ρειντερπρεταχι ν ο ρεχρεα χι ν εν χλαϖε mεταφ ριχα δελ mιτο παρα ρεσαλταρ ελ ποδερ δελ δισχυρσο ψ ελ νυε ϖο παπελ θυε ελ λενγυαϕε πυεδε ο δεβε ϕυγαρ εν λα τρανσφορmαχι ν δε λα ποσιχι ν δε λα mυϕερ εν λα σοχιεδαδ. Λα παλαβρα, ηαβλαδα ο εσχριτα, ποσεε πο δερεσ m γιχοσ ψ πυεδε ψ δεβε σερ υν ινστρυmεντο δε τρανσφορmαχι ν δε λασ χονδιχιονεσ σοχιαλεσ δε λα mυϕερ. Dεσδε εστε πυντο δε ϖιστα, ποδεmοσ απλιχαρ αλ ρελατο ελ τ ρmινο φεmινισmο m γιχο δε Πατριχια Ηαρτ, ταλ ψ χοmο σε δεφινι εν ελ χαπ τυλο αντεριορ: Μαγιχαλ ρεαλισm εmπλοψεδ ιν α φεmινο χεντριχ ωορκ, ορ ονε τηατ ισ εσπεχιαλλψ ινσιγητφυλ ιντο τηε στατυσ ορ χονδιτιονσ οφ ωοmεν ιν τηε χοντεξτ δεσχριβεδ ιν τηε ωορκ (Ναρρατιϖε Μαγιχ ιν..., π.29 30). Εφεχτι ϖαmεντε, Λα τεϕεδορα δε παλαβρασ πρεσεντα ελεmεντοσ m γιχο ρεαλιστασ εν υνα ναρραχι ν χεντραδα εν υν περσοναϕε φεmενινο ψ δα υνα ϖισι ν δελ στατυσ ψ χονδιχι ν δε χιερτασ mυϕερεσ εν εσε χοντεξτο. Περο ηαψ αλγο m σ. Λοσ ελε mεντοσ m γιχοσ δελ χυεντο σε ασοχιαν αλ mιτο χλ σιχο δε Χιρχε ψ α λα χαπαχι δαδ δελ δισχυρσο παρα τρανσφορmαρ, χονφορmαρ, τεϕερ ψ mολδεαρ λα ρεαλιδαδ. Εστο εσ παρτιχυλαρmεντε σιγνιφιχατιϖο ψα θυε απυντα ηαχια λοσ ϕυεγοσ δε σιmυ λαχι ν τεξτυαλ τ πιχοσ δε λασ ναρραχιονεσ ποστmοδερνασ α λα ϖεζ θυε πλαντεα υνα τρανσγρεσι ν δε λασ φορmασ χυλτυραλεσ τραδιχιοναλεσ εν χυαντο α λα χονδι χι ν πολ τιχα ψ σοχιαλ δε λα mυϕερ. Πορ τοδο ελλο, σε ποδρ α δεχιρ θυε ταντο ελ ρελατο δε Dε ςαλλβονα χοmο ελ δε Αλλενδε, θυε ϖερεmοσ δεσπυ σ, ασ χοmο λοσ δοσ χυεντοσ αναλιζαδοσ εν ελ χαπ τυλο αντεριορ δε Φερρ ψ Φερρερ, χονϕυγαν ψ mεζχλαν χαραχτερ στιχασ δε λο νεοφαντ στιχο χον λο ποστ φαντ στιχο, ταλ ψ χοmο λο δεφιν αmοσ, χον ρεσερϖασ, εν ελ χαπ τυλο ΙΙ. Ψ εστο σε mανιφιεστα φυνδαmενταλmεντε α τραϖ σ δε λα ρε χρεαχι ν δελ mιτο χλ σιχο δε Χιρχε. Χοmο απυντα Dεβρα Ανδριστ, Ριmα δε ςαλλβονα εσ υνα ρεϖισιονιστ mψτηmακερ, υνα ρεινϖεντορα δε mιτοσ εν αλγυνοσ δε συσ χυεντοσ (π.119), ψ εν εστα ρεινϖενχι ν λο φαντ στιχο τιενε υν παπελ πριmορδιαλ ψα θυε, χοmο σε αλα Αλιχε Οστριχκερ, Α αλγ ν νιϖελ ταλ ϖεζ τοδασ λασ εσχριτορασ δεβαν σερ εσχριτορασ δελ γ νερο φαντ στιχο, πορθυε λασ mυϕερεσ σον εξτρανϕερασ ο εστ ν αλ mενοσ, εν λοσ m ργενεσ δελ σιστεmα δε λοσ σ mβολοσ τραδιχιοναλεσ. Χοmο ρεσυλταδο δε εστο, σε πυεδε δεχιρ θυε λα λιτερατυ ρα φαντ στιχα δε λασ mυϕερεσ σε ηαχε λογαρ τmιχαmεντε φαντ στιχα. [...] Λασ εσχριτορασ χρεαν mιτοσ νυεϖοσ πορθυε τιενεν θυε ρεχρεαρ τοδο δεσδε λα περσπεχτιϖα δε λα mυϕερ, εν λυγαρ δε λα δελ ηοmβρε. (χιταδο πορ Dεβρα Ανδριστ, π.120)

5 136 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Εφεχτιϖαmεντε, Λα τεϕεδορα δε παλαβρασ σε ινιχια χον δοσ επ γραφεσ χλα ριφιχαδορεσ εν εστε σεντιδο. Πριmερο, υνα δεδιχατορια: Α ϑοαν, θυιεν δεσδε ηαχε σιγλοσ σε αϖεντυρ πορ λοσ mαρεσ δε λα ϖιδα χρεψενδο θυε ιβα εν ποσ δε συ προπια ιδεντιδαδ, χυανδο ρεαλmεντε βυσχαβα, χοmο Τελ mαχο, ελ Υλισεσ παδρε η ροε θυε τοδο ηοmβρε ανηελα εν συσ mοχεδαδεσ (π.11). Dεσπυ σ, υνα χιτα δε Λα οδισεα δε Ηοmερο: Ψ ηαλλαρον εν υν ϖαλλε, σιτο εν υν δεσχαmπα δο, λοσ παλαχιοσ δε Χιρχε, ελεϖαδοσ σοβρε πιεδρασ πυλιδασ. Ψ εν συσ αλρεδεδο ρεσ ϖαγαβαν λοβοσ mοντεσεσ ψ λεονεσ, πυεσ Χιρχε ηαβ αλοσ δοmεστιχαδο αδmινιστρ νδολεσ π ρφιδασ mιξτυρασ (π.11). Αmβοσ ηαχεν ρεφερενχια α λοσ δοσ περσοναϕεσ πρινχιπαλεσ δελ χυεντο: Ρο δριγο ψ λα προφεσορα Τηοmπσον. Ροδριγο εσ υν αλυmνο εν ελ χυρσο σοβρε λιτε ρατυρα ψ mιτοσ γριεγοσ ιmπαρτιδο πορ Τηοmπσον εν λα υνιϖερσιδαδ. Ροδριγο παρεχε λα ενχαρναχι ν δελ ϑοαν δελ επ γραφε, ϕοϖεν αϖεντυρερο ψ ναϖεγαντε δε λα ϖιδα εν βυσχα δε συ ιδεντιδαδ. Λα προφεσορα Τηοmπσον παρεχε υνα ενχαρ ναχι ν χοντεmπορ νεα δε Χιρχε. Dε αχυερδο χον λα φ βυλα χλ σιχα, Χιρχε, ηιϕα δελ Σολ, ερα υνα mαγα χρυελ, ηιπ χριτα ψ χελοσα (Ηυmβερτ, π.270) θυε mατ α συ mαριδο, ρεψ δε λοσ σ ρmατασ, mεδιαντε συσ π χιmασ ϖενενοσασ παρα ρειναρ σολα. Χιρχε φυε εξπυλσαδα δελ πα σ ψ λλεϖαδα πορ συ παδρε α λα ισλα δε Αεαεα, εν ελ mαρ δε Ετρυρια. Dεσδε συ mαγν φιχο παλαχιο ατρα α α λοσ mαρινεροσ, λεσ χαυτιϖαβα χον συσ ενχαντοσ, λεσ ροβαβα συ ενεργ α ψ τεσοροσ ψ, φιναλmεντε, λοσ χονϖερτ α εν ανιmαλεσ. Υλισεσ, εν συ ρεγρεσο δε λα γυερρα δε Τροψα, φυε αρρο ϕαδο α λασ χοστασ δε Αεαεα πορ υνα τεmπεσταδ. Χιρχε τρανσφορm α συσ χοmπα εροσ εν πυερχοσ mεδιαντε συσ αρτεσ m γιχασ. Σ λο Υλισεσ σε λιβρ δε συσ ηεχηιζοσ χον λα αψυδα δελ αϕο δοραδο δε Μερχυριο, ψ οβλιγ α Χιρχε α ρεσταυ ραρ α συσ χοmπα εροσ συ φορmα ηυmανα. Ταντα αυδαχια ψ υν χαρ χτερ ταν νοβλε ροβαρον ελ χοραζ ν δε λα ηεχηιχερα, θυε σε εναmορ δε Υλισεσ ψ λε χολm δε πρυεβασ δε σιmπατ α ψ αφεχτο. Ενχανταδο α συ ϖεζ Υλισεσ ψ σεδυχιδο πορ ταν χοντινυοσ ηαλαγοσ, θυεδ σε α συ λαδο υν α ο εντερο, ολϖι δ νδοσε δε συ πατρια, συ εσποσα ψ συσ ηιϕοσ. (Ηυmβερτ, π.271) Εν ελ ρελατο, λασ αρτεσ m γιχασ δε Τηοmπσον Χιρχε σε mανιφιεσταν δε δοσ φορmασ: πορ υν λαδο, εν οχασιονεσ σε πρεσεντα α Ροδριγο νο χοmο λα φιγυρα ϖιεϕα, γροτεσχα ψ δεσαλι αδα θυε παρεχε σερ εν ρεαλιδαδ (ψ θυε περχιβε τοδο ελ mυνδο), σινο χοmο υν σερ ϕοϖεν, ηερmοσο ψ ρεσπλανδεχιεντε. Πορ οτρο λαδο, ταmβι ν ατραε αλ ϕοϖεν Ροδριγο α τραϖ σ δε συσ παλαβρασ, δε συ δοmινιο δελ δισχυρσο, χον ελ θυε τεϕε λα διϖινα τελα (π.14) δελ ενχανταmιεντο ψ εmβελε σαmιεντο, δε mανερα θυε εν χλασε, ενρεδαδο εν λα ηερmοσα τραmα θυε ελλα ιβα τεϕιενδο χον παλαβρασ, παλαβρασ ψ m σ παλαβρασ, Ροδριγο σε σεντ α φελιζ (π.14). Μεδιαντε εστασ π ρφιδασ mιξτυρασ, χοmο διχε Ηοmερο, α τραϖ σ δε εστε π ρφιδο υσο δελ ποδερ δε λα παλαβρα ψ δελ ποδερ δε λα mεταmορφοσισ, λα προφε

6 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα 137 σορα Τηοmπσον ατραε, δοmεστιχα ψ σοmετε αλ ινγενυο Ροδριγο. Εστασ αρτεσ m γιχασ σε mανιφιεσταν δεσδε ελ πρινχιπιο δελ ρελατο, δεσδε λα πριmερα ϖεζ θυε αmβοσ σε ενχυεντραν: Ελλα σε διριγ α ηαχια ελ εδιφιχιο δε λενγυασ χλ σιχασ ψ mοδερνασ χυανδο Ροδριγο τυϖο λα φυγαζ ϖισι ν συψα δε εσπαλδασ, αυρεολαδα πορ ελ βριλλο δε υνα νυνχα αντεσ ϖιστα φρονδοσα mατα δε πελο. Ιβα χαντανδο ο εσο λε παρεχι α λ, χον υνα ϖοζ ταν mελο διοσα, θυε πορ υνοσ ινσταντεσ σε συσπενδιερον συσ σεντιδοσ ψ θυεδ πετριφιχαδο. (π.11 12) Ροδριγο εντρα εν λα ζονα m γιχα δελ mιτο, δονδε ελ τιεmπο ψ λοσ σεντιδοσ σε συσπενδεν; εντρα εν ελ ρεινο δελ Ηαδεσ, ατρα δο πορ λα ϖοζ mελοδιοσα δε Χιρχε, θυε εσ ταmβι ν σιρενα θυε ατραε χον συ χαντο αλ ινχαυτο ναϖεγαντε εν βυσχα δε συ δεστινο, δε συ ιδεντιδαδ. Εστε εσπαχιο m γιχο m τιχο σε οπονε αλ εσπαχιο δε λα ρεαλιδαδ, εν ελ θυε Τηοmπσον εσ υν σερ γροτεσχο, θυε ηυελε α σολεδαδ ψ αβανδονο, ψ προϖοχα ν υσεασ, λ στιmα ψ mιεδο εν λοσ θυε λα χον τεmπλαν. Εστε δοβλε ασπεχτο δε λα προφεσορα ϕυεγα υν παπελ φυνδαmενταλ εν λα εσ τρατεγια χυεστιοναδορα ψ τρανσγρεσορα δελ χυεντο. Πορ υν λαδο, εν συ ρολ δε ϖιεϕα δεσαλι αδα ψ ρεπυγναντε, Τηοmπσον πονε εν χυεστι ν λοσ πρεϕυιχιοσ δε σεξο ψ χλασε ασοχιαδοσ α συ χονδιχι ν δε προφεσορα. Χοmο χοmεντα Εϖα, ταmβι ν εστυδιαντε δε Τηοmπσον ψ αmιγα δε Ροδριγο, αδεm σ δε πριmερα mυϕερ δελ mιτο χριστιανο ψ, πορ λο ταντο, ρεπρεσενταντε δε λοσ ϖαλορεσ χυλτυρα λεσ οχχιδενταλεσ, Dα πενα ϖερλα, [...] ςιενε α λα Υ εν εσα φαχηα δε τραπερα, χοmο λασ βαγγψ λαδιεσ θυε, χον λα σιτυαχι ν εσχυχηιmιζαδα δε ηοψ ψ λα δερροτα δε συσ ϖιδασ, λλεϖαν χυατρο χηυι χασ εν υνα βολσα πλ στιχα, ηαχεν χολα εν Χατηολιχ Χηαριτιεσ ψ σε πασαν ηυργανδο εν λοσ βασυρεροσ. Συχια, δεσπειναδα, σιν mαθυιλλαϕε αλγυνο, ελ ρυεδο δε λα φαλδα mεδιο δεσχοσιδο, νο λα ϖιστε?, ασ ϖιενε σιεmπρε α χλασε. (π.12) Περο, πορ ελ οτρο λαδο, εν συ χονδιχι ν δε ϕοϖεν Χιρχε εmβρυϕαδορα ψ ηεχηιχερα, Τηοmπσον τρανσφορmα λασ χοννοταχιονεσ νεγατιϖασ ασοχιαδασ αλ περσοναϕε m τιχο (χρυελδαδ, ηιποχρεσ α, ασεσινατο, ηεχηιχερ α) εν ελεmεντοσ δε λιβεραχι ν ε ινδεπενδενχια περσοναλ. Ψ εστο λο χονσιγυε, σοβρε τοδο, α τραϖ σ δε συ δοmινιο δελ λενγυαϕε. Λα παλαβρα εσ ελ ινστρυmεντο πριmορδιαλ θυε υτιλι ζα λα προφεσορα Τηοmπσον παρα δοmεστιχαρ, mολδεαρ ψ τρανσφορmαρ λα ρεαλι δαδ, αδαπτ νδολα α συσ δεσεοσ. Χον λασ νοτασ θυε αδϕυντα α Ροδριγο ϕυντο α συσ ενσαψοσ χορρεγιδοσ, Τηοmπσον Χιρχε ϖα τεϕιενδο συ υρδιmβρε δε παλαβρασ παρα σαλϖαρ α Ροδριγο δε λα mυερτε εξιστενχιαλ θυε ρεπρεσεντα λα ρεαλιδαδ. Αθυ απαρεχε οτρα δε λασ χλαϖεσ δελ ρελατο. Λα ρεαλιδαδ χοτιδιανα, χονϖενχιο ναλ ψ ρεπετιτιϖα δε Ροδριγο (αmορεσ φυγαχεσ, παδρε ινφιελ, mαδρε αβνεγαδα ψ συmισα) ρεπρεσεντα λα mυερτε, λα δεστρυχχι ν. Ο αλ mενοσ εσο εσ λο θυε

7 138 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Τηοmπσον πρετενδε ηαχερλε χρεερ ψα θυε ελλα εσ λα νιχα θυε πυεδε σαλϖαρλε δε εσα mυερτε εξιστενχιαλ, δε συ φαmιλια ψ δε λασ οβλιγαχιονεσ σοχιαλεσ. Πορ ελλο δεβε εντρεγαρσε α ελλα, παρα σαλϖαρτε δε τι mισmο (π.18). Λοσ εσχριτοσ δε Τηοmπσον, συ δισχυρσο χαυτιϖαδορ ψ mανιπυλαδορ, εστα βλεχεν χλαραmεντε λα διχοτοm α α λα θυε σε ενφρεντα Ροδριγο, ψ ελ λεχτορ: ο σε γυιρ συmιδο εν λα εξιστενχια χηατα ψ φρυστραντε δε λα ρεαλιδαδ (υνα ρεαλιδαδ δε οβλιγαχιονεσ ε ιmποσιχιονεσ mαρχαδα πορ ελ δισχυρσο χονϖενχιοναλ δε λα mασχυλινιδαδ) ο αχεπταρ λα λιβεραχι ν θυε λε οφρεχε ελλα, υνα λιβεραχι ν ηεχηα δε ολϖιδο ψ αβολιχι ν χοmπλετοσ δε τοδο: δολορ, δεβερεσ, δεmανδασ, ρεπρε σιονεσ (π.20), εντρανδο εν συ mανσι ν δε Συγαρλανδ (λα τιερρα δελ αζ χαρ, νο δε λασ π χιmασ ϖενενοσασ). Φιναλmεντε, Ροδριγο χαε πρεσα δε λα ρεδ τεϕιδα πορ ελλα χον παλαβρασ, πα λαβρασ, παλαβρασ ψ παλαβρασ, εσχριτασ, συσυρραδασ, ηαβλαδασ, λε δασ, ρεχιταδασ (π.19), ψ δεσαπαρεχε σιν δεϕαρ ραστρο. Νο ϖολϖεmοσ α σαβερ ναδα δε λ, αυνθυε ελ χοmενταριο δε Τηοmπσον α οτρο δε συσ αλυmνοσ ρεσυλτα χλαριφιχαδορ: τενγο λα χοραζοναδα δε θυε, εστ δονδε εστ, νο χορρε πελιγρο [...] νινγ ν πελιγρο (π.20). Ελ ρελατο τερmινα χοmο εmπιεζα, χον Τηοmπσον Χιρχε εν βυσχα δε οτρο ηοmβρε ϕοϖεν αλ θυε λιβεραρ δε συ δεστινο ραλο, σοmβρ ο ψ δεπριmεντε: Η χτορ φιϕ λα ϖιστα εν ελ λιβρο δονδε σε ρελατα χ mο λοσ θυε σε αλεϕαρον δε λα ναϖε οψερον α Χιρχε θυε χανταβα χον υνα ηερmοσα ϖοζ, mιεντρασ τεϕ α εν συ παλαχιο υνα διϖινα τελα, ταλ χοmο σον λασ λαβορεσ λιγερασ, γραχιοσασ ψ εσπλ νδιδασ δε λοσ διοσεσ... Αλ ποσαρ δε νυεϖο λα mιραδα εν λα προφεσορα Τηοmπσον, νο ποδ α δαρ χρ διτο α συσ οϕοσ: εν λυγαρ δε λα mυϕεροτα αλτα, φορνιδα, ϕαmονα, δεσαλι αδα, εν λα πενυmβρα δε λα ϖεϕεζ, δε ρασγοσ δυροσ ψ αmαργοσ, απαρεχι αντε λ ϒινχρε βλε!, εσταρ α σο νδολα?, χοmο υνα βελλα ψ ατραχτιϖα ϕοϖεν δε αβυνδαντε χαβελλερα ροϕιζα αυρεολα ρυβιχυνδα θυε λε δαβα υν αιρε δε διοσα πρεποτεντε. Αδεm σ, εν ϖεζ δελ ϖοζαρρ ν αλ θυε λ σε ηαβ α ηαβιτυαδο, χον ϖοζ mελοδιοσα θυε α συσ ο δοσ παρεχ α υν χ ντιχο διϖινο, ελλα σεγυ α ρελατανδο χ mο λοσ χοmπα εροσ δε Υλισεσ φυερον χονϖερτιδοσ εν πυερχοσ πορ Χιρχε... (π.21) Εστα λτιmα ρεφερενχια α λοσ ποδερεσ δε τρανσφορmαχι ν δε Χιρχε, ϕυντο χον ελ χοmενταριο πρεϖιο σοβρε λοσ γατοσ θυε ϖιϖεν εν λα mανσι ν δε Τηοmπ σον, απυνταν α λο θυε απαρεντεmεντε πασ χον Ροδριγο. Ποχο αντεσ δε συ δεσ απαριχι ν, Ροδριγο εντρα εν ελ χοχηε δε Τηοmπσον: Εν σεγυιδα χοmπροβ θυε mιεντρασ ιmπαρτ α χλασε πορ χυατρο ηορασ, λα προφεσορα Τηοmπσον ηαβ α δεϕαδο ενχερραδοσ α δοσ δε συσ νυmεροσοσ γατοσ θυε σε θυεδαρον mιρ νδολο χον οδιο ψ ραβια (αλ mενοσ ασ λε παρεχι α λ χυανδο ατραπαβα εν λα οσχυ ριδαδ ελ ορο λυmινοσο δε συσ πυπιλασ φελινασ... Ψ σι ηυβιεσε σιδο m σ βιεν λ στιmα λο θυε λε τρανσmιτι ελ ορο ενχενδιδο δε συσ οϕοσ? ϒΗαβ α υν φονδο ταν ηυmανο εν συ mιραδα! (π.19)

8 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα 139 Ροδριγο, χοmο λασ αντεριορεσ ϖ χτιmασ δε Χιρχε Τηοmπσον, ηα σιδο τρανσ φορmαδο εν ανιmαλ, εν εστε χασο υν γατο, εν λυγαρ δε υν πυερχο. Ψ Χιρχε Τηοmπσον χοmιενζα δε νυεϖο συ ταρεα δε mοδυλαχι ν ψ δοmινιο δε λα ρεαλι δαδ α τραϖ σ δε συ δισχυρσο ψ δε συσ mεταmορφοσισ. Ελ ρελατο, οβϖιαmεντε, πυεδε σερ ιντερπρεταδο χοmο υνα mετ φορα δε λα λι βεραχι ν δε λα mυϕερ mεδιαντε ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα. Dε ςαλλ βονα υσα υν mιτο χλ σιχο παρα ρεσαλταρ λα ιmπορτανχια εσενχιαλ δελ δισχυρσο εν λα χονφορmαχι ν δε λα ρεαλιδαδ σοχιαλ ψ πολ τιχα. Λα mυϕερ πυεδε υσαρ ελ δισ χυρσο χοmο ινστρυmεντο ταντο παρα χυεστιοναρ λασ ιmπλιχαχιονεσ ιδεολ γιχασ δελ mιτο χλ σιχο χοmο παρα χυεστιοναρ λασ εστρυχτυρασ σοχιαλεσ χρεαδασ πορ ελ δισχυρσο δοmιναντε mασχυλινο. Dοmιναρ ελ δισχυρσο σιγνιφιχα δοmιναρ λα ρεα λιδαδ. Λα παλαβρα χονφορmα ψ αδαπτα λα ρεαλιδαδ, συ τεϕιδο θυε αντεσ συβψυγα βα α λα mυϕερ, πυεδε αηορα σερ υσαδο πορ λα mυϕερ παρα χονσεγυιρ συσ προπιοσ φινεσ: φυνδαmενταλmεντε λιβεραρσε δε λασ αταδυρασ ιmπυεστασ πορ ελ δισχυρσο mασχυλινο δοmιναντε υσανδο ψ αδαπτανδο εσε δισχυρσο, εσ δεχιρ, ρεχρε νδολο ψ ρεινϖεντ νδολο παρα χυεστιοναρ λοσ ϖαλορεσ ψ χ διγοσ χυλτυραλεσ εσταβλεχι δοσ. Εν εστε σεντιδο χοβρα ρελεϖανχια λα χιτα δε Αλιχε Οστριχκερ mενχιοναδα m σ αρριβα. Λα mυϕερ εν γενεραλ, ψ λα mυϕερ εσχριτορα εν παρτιχυλαρ, θυε ηα εσ ταδο σιεmπρε εν λοσ m ργενεσ δε λα χρεαχι ν σιmβ λιχα δελ ορδεν σοχιαλ, τιενε θυε ρεχρεαρ, ρεινϖενταρ εσε ορδεν δεσδε συ προπια περσπεχτιϖα α τραϖ σ δε λα απροπιαχι ν δε λα παλαβρα; ψ εν εστε προχεσο δε ρεινϖενχι ν ψ τρανσγρεσι ν, λο φαντ στιχο ϕυεγα υν παπελ εσενχιαλ. Ηαψ τρεσ ελεmεντοσ εξτραορδιναριοσ ο σοβρενατυραλεσ εν ελ χυεντο: λα mε ταmορφοσισ δε λα mυϕερ, ελ ποδερ ηεχηιχερο δε λα παλαβρα ψ λα τρανσφορmαχι ν δε λοσ ηοmβρεσ εν ανιmαλεσ. Τοδοσ ελλοσ φορmαν παρτε δε λασ χαραχτερ στιχασ δελ mιτο δε Χιρχε, περο αθυ εσοσ ελεmεντοσ m γιχοσ νο ρεπροδυχεν λασ χον νοταχιονεσ νεγατιϖασ ασοχιαδασ χον ελ περσοναϕε (χρυελδαδ ε ηιποχρεσ α, φυν δαmενταλmεντε) σινο θυε σε δαν χοmο ινστρυmεντοσ δε αυτολιβεραχι ν. Αυτολιβεραχι ν θυε ιmπλιχα ελ δοmινιο ψ δοmεστιχαχι ν δελ ηοmβρε παρα εξ τραερλο δε συ ρεαλιδαδ χονϖενχιοναλ ηεχηα δε συmισιονεσ ψ οβλιγαχιονεσ παρα λλεϖαρλο αλ mυνδο m γιχο ψ m τιχο δελ ολϖιδο ψ λα αβολιχι ν. Εστο ρεπρεσεντα υνα ινϖερσι ν δελ δισχυρσο mασχυλινο τραδιχιοναλ ψ υνα ρειντερπρεταχι ν δε λα ιδεντιδαδ φεmενινα: εσε δισχυρσο ιmπονε α λα mυϕερ λα συmισι ν ψ λα οβλιγα α ρεπροδυχιρ ελ ορδεν σοχιαλ, περο αλ mισmο τιεmπο ιδεντιφιχα α λα mυϕερ χον λο δεσχονοχιδο, λο ινϖισιβλε ψ λο ολϖιδαδο. Αλ εϖιταρ χυαλθυιερ τιπο δε ϖαλοραχι ν τιχα δε λοσ περσοναϕεσ ψ συσ αχχιονεσ, Dε ςαλλβονα χυεστιονα ταντο ελ mιτο τραδιχιοναλ χοmο λοσ ϖαλορεσ εν λοσ θυε σε βασα ελ ορδεν σοχιαλ. Εστε ϕυεγο εν τρε mιτο ψ ρεαλιδαδ συβϖιερτε λα περχεπχι ν δε αmβοσ ψ ροmπε λοσ λ mιτεσ εν τρε ελλοσ παρα ινσταυραρ αλ λεχτορ εν υνα ρεαλιδαδ οτρα θυε σε πυεδε ιντερπρεταρ α υν νιϖελ αλεγ ριχο χοmο παρτε δελ δισχυρσο m γιχο φεmινιστα δε mυχηασ εσ χριτορασ λατινοαmεριχανασ. Εν δεφινιτιϖα, σε τραταρ α δε υνα ρε εσχριτυρα δελ mι

9 140 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε το, δε υνα απροπιαχι ν δελ δισχυρσο, παρα τρανσγρεδιρ λοσ φυνδαmεντοσ ιδεολ γιχοσ ψ χυλτυραλεσ δελ ορδεν σοχιαλ ψ πολ τιχο. Λα απροπιαχι ν δελ δισχυρσο εν Dοσ παλαβρασ Υνα ιντερπρεταχι ν mυψ σιmιλαρ σε πυεδε ηαχερ δελ ρελατο δε Ισαβελ Αλλεν δε. Dε νυεϖο αθυ ελ mοδο m γιχο φεmινιστα ιρρυmπε εν λα ναρραχι ν χοmο ινστρυmεντο δε χυεστιοναmιεντο ψ τρανσγρεσι ν. Dοσ παλαβρασ απαρεχι εν 1989, εν λα νιχα χολεχχι ν δε χυεντοσ πυβλιχαδα ηαστα λα φεχηα πορ Ισαβελ Αλλενδε, Χυεντοσ δε Εϖα Λυνα. Αντεσ δε εντραρ εν ελ αν λισισ δελ ρελατο, χονϖιενε χλαριφιχαρ ελ mαρχο εν ελ θυε σε δεσαρρολλαν εστοσ χυεντοσ. Χοmο ινδιχα ελ τ τυλο, λα ναρραδορα δε τοδοσ ελλοσ εσ Εϖα Λυνα, περσοναϕε πρινχιπαλ δε λα νοϖελα δελ mισmο τ τυλο πυβλιχα δα εν Εϖα Λυνα εσ υνα ϖαγαβυνδα, υνα π χαρα, υνα mυϕερ θυε ϖιϖε δε συ ινγενιο, τραβαϕα παρα ϖαριοσ αmοσ ψ αmασ, ψ εν ελ χυρσο δε συσ αϖεντυρασ ηαχε υν ρεχορριδο ρεϖελαδορ πορ λοσ χονδιχιοναmιεντοσ ψ πρεϕυιχιοσ σοχιαλεσ εν Λατινοαm ριχα. Νυmεροσοσ εστυδιοσ χρ τιχοσ ηαν απυνταδο λα χορρελαχι ν εντρε ελ περσοναϕε ψ συ χρεαδορα. Εν υνα πονενχια, Ισαβελ Αλλενδε δεχλαραβα: Μι οφιχιο εσ λα εσχριτυρα. Ελ νιχο mατεριαλ θυε υσο σον παλαβρασ. Παλαβρασ... παλα βρασ... παλαβρασ δε εστε δυλχε ψ σονορο ιδιοmα εσπα ολ. Εστ ν εν ελ αιρε, λασ λλεϖα ψ λασ τραε ελ ϖιεντο, πυεδο τοmαρ λα θυε θυιερα, σον τοδασ γρατισ, παλαβρασ χορτασ, λαργασ, βλανχασ, νεγρασ, αλεγρεσ χοmο χαmπανα, αmιγο, βεσο, ο τερριβλεσ χοmο ϖιυδα, σαν γρε, πασι ν. Ινφινιτασ παλαβρασ παρα χοmβιναρλασ α mι αντοϕο, παρα βυρλαρmε δε ελλασ ο τραταρλασ χον ρεσπετο, παρα υσαρλασ mιλ ϖεχεσ σιν τεmορ α δεσγασταρλασ. Εστ ν αλλ, αλ αλ χανχε δε mι mανο. Πυεδο εχηαρλεσ υν λαζο, ατραπαρλασ, δοmεστιχαρλασ. Ψ πυεδο, σοβρε τοδο, εσχριβιρλασ. ( Λα mαγια δε λασ παλαβρασ, π ) Dε ιγυαλ mανερα, Εϖα Λυνα υσα λα εσχριτυρα νο σ λο παρα χονταρ συ ϖιδα ο εσχριβιρ συ τελενοϖελα, σινο ταmβι ν χοmο mεδιο δε λιβεραχι ν, παρα τρανσ φορmαρ συσ χιρχυνστανχιασ περσοναλεσ. Λα mισmα Αλλενδε απυνταβα εν υνα εν τρεϖιστα θυε ιν α ωειρδ ωαψ Εϖα Λυνα ισ mε ορ Ι αm Εϖα Λυνα. Σηε ισ α στορψτελλερ, ανδ σηε χρεατεσ ηερσελφ; τηε ρεαδερ δοεσν τ κνοω ιφ ηε ορ σηε ισ ρεαδινγ Εϖα Λυνα σ βιογραπηψ, ωηατ Εϖα Λυνα ινϖεντσ αβουτ ηερσελφ, ορ τηε σοαπ οπερα τηατ σηε ισ ωριτινγ (Ροδδεν, π.360). Εστασ παλαβρασ ρεσυmεν χερ τεραmεντε λα αmβιγ εδαδ ψ απαρεντε χοντραδιχχι ν δελ περσοναϕε (ψ δε λα αυ τορα). Πορ υν λαδο, ελ οφιχιο δε εσχριβιρ πυεδε σερ υν ινστρυmεντο δε τρανσφορmαχι ν σοχιαλ, υνα λιβεραχι ν δελ δισχυρσο πατριαρχαλ α τραϖ σ δε λα απροπιαχι ν δε εσε δισχυρσο ψ συ ρε εσχριτυρα. Πορ οτρο λαδο, ελ mισmο προχεσο δε απροπιαχι ν δε λα παλαβρα χονλλεϖα λα αχεπταχι ν δελ δισχυρσο χοmο προ δυχτο ιδεολ γιχο mασχυλινο ψ λα αχεπταχι ν δε χιερτοσ εστερεοτιποσ φεmενινοσ

10 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα 141 ασοχιαδοσ α εσε δισχυρσο. Πορ λο ταντο, παρα Αλλενδε, ελ νυεϖο δισχυρσο φεmε νινο εσ υν εσπεϕο δελ ϖιεϕο δισχυρσο πατριαρχαλ; εσ υν δισχυρσο νυεϖο θυε τρα τα, χοmο αφιρmα λα προταγονιστα εν υν mοmεντο δε λα νοϖελα, δε δαρ χολορ α λα ϖιδα α τραϖ σ δελ υσο, α ϖεχεσ παρ διχο, α ϖεχεσ σεριο, δε χιερτοσ γ νεροσ ο mοδοσ ναρρατιϖοσ ασοχιαδοσ χον λα mυϕερ ψ δεσπρεχιαδοσ πορ συ ιδεντιφιχαχι ν χον φορmασ λιτεραριασ ποπυλαρεσ ψ mενορεσ, πρινχιπαλmεντε λα νοϖελα δε ρο mανχεσ ψ λα τελενοϖελα. Νο ϖαmοσ α εντραρ αθυ εν λα δισχυσι ν σοβρε ελ ϖαλορ λιτεραριο δε λα οβρα δε Ισαβελ Αλλενδε, νι σοβρε συ υσο δε λα λιτερατυρα ψ χυλτυρα ποπυλαρεσ δε φορ mα χορρεχτα (ιρ νιχα ο παρ διχα) ο ινχορρεχτα (αχρ τιχα). Λα χρ τιχα ηα δισ χυτιδο συφιχιεντεmεντε σοβρε ελ ϖαλορ φεmινιστα ο αντιφεmινιστα δε συ οβρα, σοβρε συ ρεπροδυχχι ν ο νο δε λοσ εστερεοτιποσ χυλτυραλεσ δελ δισχυρσο mασχυ λινο. 2 Εστα δισχυσι ν ϖα m σ αλλ δελ mαρχο δε εστε εστυδιο. Βαστε δεχιρ θυε ελ χυεντο θυε νοσ οχυπα, χοmο ϖερεmοσ εν ελ αν λισισ θυε σιγυε, πυεδε δαρ αρ γυmεντοσ ταντο εν υν σεντιδο χοmο ελ οτρο. Εν χυαλθυιερ χασο, λα mισmα Ισα βελ Αλλενδε ηα ηεχηο αυτο δε φε προφεσιοναλ δε συ ιντενχι ν δε προϖοχαρ α λα χρ τιχα λιτεραρια σερια: Εστοψ δισπυεστα α δεσαφιαρ αλ δισχυρσο λιτεραριο mασχυλινο, θυε τεmε χυαλθυιερ ασοmο δε σεντιmενταλισmο χοmο υνα συβϖερσι ν εν ελ ορδεν σαγραδο δε λα ραζ ν ψ δελ βυεν γυστο. Νο πιενσο ελυδιρ λοσ σεντιmιεντοσ, αυνθυε παρα ελλο τενγα θυε ιρ δελ βραζο χον λα χυρσιλερ α. [...] Σιν νινγυνα χονσιδεραχι ν πορ ελ εστ mαγο δε λοσ χρ τιχοσ, [ϖοψ α εσχριβιρ] σοβρε χρεπ σχυλοσ δοραδοσ, mαδρεχιτασ αβνεγαδασ ψ ποετασ θυε mυερεν δε αmορ. (χιταδο πορ Σ. Ε. Dε Χαρϖαληο, π.57 58) Εστε υσο δε λασ φορmασ βαϕασ δε λα λιτερατυρα ποπυλαρ απυντα εν Ισαβελ Αλλενδε α συ χονχεπχι ν δε λα λιτερατυρα χοmο ρεινϖενχι ν ο ρεεσχριτυρα δε λα τραδιχι ν λιτεραρια, ψ εσα τραδιχι ν εσ φυνδαmενταλmεντε mασχυλινα. Αλλενδε, χοmο συ περσοναϕε Εϖα Λυνα, σε απροπια δελ δισχυρσο παρα συσ προπιοσ φινεσ. Εστα απροπιαχι ν σιγνιφιχα εν σ mισmα υν ιντεντο δε ροmπερ ψ χυεστιοναρ λασ εστρυχτυρασ δε ποδερ ψα θυε λα παλαβρα ηα σιδο τραδιχιοναλmεντε υν mεδιο, ο ελ mεδιο πρινχιπαλ, θυε ελ ηοmβρε ηα υσαδο παρα ιmπονερ συ χονχεπχι ν ιδεο λ γιχα δε λα ρεαλιδαδ ψ χονφορmαρ εσα ρεαλιδαδ α συ ιmαγεν ψ σεmεϕανζα. Σε τραταρ α, πυεσ, δε υνα δε λασ τρετασ δελ δ βιλ, δε αχυερδο χον ϑοσεφινα Λυδ mερ, παρα συβϖερτιρ υνα ρεαλιδαδ θυε νο περτενεχε α λα mυϕερ περο θυε πυεδε σερ τρανσφορmαδα: Λα τρετα [...] χονσιστε εν θυε, δεσδε ελ λυγαρ ασιγναδο ψ αχεπταδο, σε χαmβια νο σ λο ελ σεντιδο δε εσε λυγαρ σινο ελ σεντιδο mισmο δε λο θυε σε ινσταυρα εν λ. [...] Σιεmπρε εσ ποσιβλε τοmαρ υν εσπαχιο δεσδε δονδε σε πυεδε πραχτιχαρ λο ϖεδαδο εν οτροσ; σιεmπρε εσ ποσιβλε ανεξαρ οτροσ χαmποσ ε ινσταυραρ οτρασ τερριτοριαλιδαδεσ. Ψ εσα πρ χτιχα δε τρασλαδο ψ τρανσφορmαχι ν ρεοργανιζα λα εστρυχτυρα δαδα, σοχιαλ ψ χυλτυραλ. (π.53)

11 142 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Ελ λυγαρ ασιγναδο σερ α ελ δε λα φιχχι ν δε ροmανχεσ ψ λα τρετα δε Αλλενδε χονσιστιρ α εν ελ υσο δε εσε εσπαχιο λιτεραριο δε χονφιναmιεντο παρα ρεεϖαλυαρ, ρεοργανιζαρ ψ τρανσφορmαρ ιδεολ γιχαmεντε ελ δισχυρσο mασχυλινο. Ηαστα θυε πυντο Αλλενδε υσα εστοσ δισχυρσοσ ιmπυεστοσ δε mανερα χρ τιχα ψ παρ διχα ο ρεπροδυχε αχρ τιχαmεντε λασ φ ρmυλασ εστερεοτ πιχασ τραδιχιοναλεσ ηα σιδο mο τιϖο δε δισχυσι ν εν λοσ λτιmοσ α οσ ψ ϖολϖερεmοσ βρεϖεmεντε σοβρε ελλο εν λασ π γινασ θυε σιγυεν. Εν χυαλθυιερ χασο, λο θυε νοσ ιντερεσα αθυ εσ δεσταχαρ λασ ιmπλιχαχιονεσ ιδεολ γιχασ, δεσδε υν πυντο δε ϖιστα σοχιαλ ψ πολ τιχο, δε εσα απροπιαχι ν δελ λενγυαϕε mεδιαντε ελ αν λισισ δε υνο δε λοσ ρελατοσ δε Λοσ χυεντοσ δε Εϖα Λυ να, Dοσ παλαβρασ. Ηεmοσ mενχιοναδο λοσ παραλελισmοσ εντρε αυτορα ψ περ σοναϕε ναρραδορ δε λοσ χυεντοσ. Εσε παραλελισmο σε πυεδε εξτενδερ εϖιδεν τεmεντε αλ περσοναϕε πρινχιπαλ δε Dοσ παλαβρασ, Βελισα Χρεπυσχυλαριο. Πορ υν λαδο, λα αυτορα, Ισαβελ Αλλενδε, πρετενδε προϖοχαρ α λοσ χρ τιχοσ απροπι ν δοσε δελ δισχυρσο, αυνθυε σεα παρτε δε υνα τραδιχι ν λιτεραρια ρεχηαζαδα (ρο mανχε ο τελενοϖελα). Πορ ελ οτρο, λα ναρραδορα δελ λιβρο, Εϖα Λυνα, τοmα λα παλαβρα, σε ηαχε ναρραδορα δε ηιστοριασ: ελ ποδερ δελ δισχυρσο ψα νο εστ εξ χλυσιϖαmεντε εν mανοσ δε λοσ ηοmβρεσ, ψ εσε δισχυρσο δε Εϖα Λυνα χυεντα ηιστοριασ δε αmορ, αλγυνασ ϖεχεσ υσανδο ιm γενεσ εστερεοτ πιχασ, χοmο ϖε ρεmοσ, οτρασ ϖεχεσ ιρονιζανδο ο παροδιανδο εσασ mισmασ ιm γενεσ. Πορ λτι mο, ελ περσοναϕε πρινχιπαλ δελ χυεντο, Βελισα Χρεπυσχυλαριο, ταmβι ν σε απροπια δε λα παλαβρα ψ λα υσα παρα τρανσφορmαρ συ ϖιδα ψ παρα χονφορmαρ λα ρεαλιδαδ α συσ δεσεοσ. Εν εστε σεντιδο, ελ χυεντο πυεδε ινσχριβιρσε εν ελ φεmι νισmο m γιχο: λα παλαβρα, εν mανοσ δε λα mυϕερ, ποσεε χυαλιδαδεσ m γιχασ ψ περmιτε χαυτιϖαρ ψ δοmαρ αλ ηοmβρε, σοmετερλο α λοσ δεσεοσ δε λα προταγονισ τα ψ ασ τρανσφορmαρ λα ρεαλιδαδ. Πορ λο mισmο, ψ χοmο εν ελ χασο δε Dε ςαλλ βονα, ελ χυεντο τιενε ιmπλιχαχιονεσ mεταφ ριχασ εϖιδεντεσ ψ σε ινσχριβε ταmβι ν εν λο νεοφαντ στιχο πολ τιχο σοχιαλ. 3 Dοσ παλαβρασ ναρρα λα ηιστορια δε Βελισα Χρεπυσχυλαριο, mυϕερ δε φαmιλια ποβρε θυε εστ α πυντο δε mοριρ χυανδο ερα νι α δεβιδο α συ ποβρεζα ψ α λα σεθυ α. Βελισα, αλ χοντραριο θυε ελ ρεστο δε συ φαmιλια, χονσιγυε σοβρεϖιϖιρ ψ υν δ α δεσχυβρε λασ παλαβρασ ψ λα ποσιβιλιδαδ δε γαναρσε λα ϖιδα α τραϖ σ δε ελλασ. Σε χονϖιερτε εν ϖενδεδορα δε παλαβρασ ψ σε δεδιχα α ρεχορρερ λοσ πυε βλοσ ϖενδιενδο ηιστοριασ, χυεντοσ ψ παλαβρασ παρα mεϕοραρ λοσ συε οσ, παρα λοσ εναmοραδοσ, ασ χοmο νοτιχιασ δε λο θυε οχυρρε εν οτροσ λυγαρεσ δελ πα σ, σο βρε τοδο νοτιχιασ δε λα γυερρα χιϖιλ. Υν δ α υνο δε λοσ πρινχιπαλεσ λ δερεσ δε λα γυερρα χιϖιλ, ελ Χορονελ, λα ηαχε ιρ α συ πρεσενχια πορθυε θυιερε χονϖερτιρσε εν πρεσιδεντε ψ νεχεσιτα υν δισχυρσο θυε χαυτιϖε αλ πυεβλο. Βελισα σε λο εσχριβε ψ λε ρεγαλα, πορ ελ mισmο πρεχιο, δοσ παλαβρασ σεχρετασ εξχλυσιϖασ παρα συ υσο περσοναλ. Εσασ παλαβρασ αχτ αν χοmο ρεϖυλσιϖο δε λα πασι ν δε αmβοσ. Ελ Χο ρονελ τριυνφα χον ελ δισχυρσο εσχριτο πορ Βελισα, περο λασ δοσ παλαβρασ σεχρετασ

12 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα 143 λε ηαχεν δεσεαρ λοχαmεντε α Βελισα. Ηα σιδο σεδυχιδο πορ ελλα ψ συσ παλαβρασ. Φιναλmεντε, Βελισα εσ λλεϖαδα α πρεσενχια δελ Χορονελ δε νυεϖο. Περο εστα ϖεζ ελλα εστ εσπερανδο εσε mοmεντο. Σαβε ελ εφεχτο θυε λασ παλαβρασ σεχρετασ ηαν τενιδο εν ελ ηοmβρε. Ελ Χορονελ, χαυτιϖαδο ψ σεδυχιδο, σε ρινδε συmισαmεντε α λα mυϕερ: Ελ Χορονελ ψ Βελισα Χρεπυσχυλαριο σε mιραρον λαργαmεντε, mιδι νδοσε δεσδε λα δισ τανχια. Λοσ ηοmβρεσ χοmπρενδιερον εντονχεσ θυε ψα συ ϕεφε νο ποδ α δεσηαχερσε δελ ηεχηιζο δε εσασ δοσ παλαβρασ ενδεmονιαδασ, πορθυε τοδοσ πυδιερον ϖερ λοσ οϕοσ χαρ ν ϖοροσ δελ πυmα τορναρσε mανσοσ χυανδο ελλα αϖανζ ψ λε τοm λα mανο. (π.21) Dε νυεϖο, χοmο εν ελ χυεντο δε Dε ςαλλβονα, λα mυϕερ ηεχηιχερα δοmα, αmανσα ψ σοmετε αλ ηοmβρε α τραϖ σ δε λα παλαβρα. Σε τρατα, πυεσ, δε απροπιαρ σε δελ δισχυρσο παρα τρανσφορmαρ λα ρεαλιδαδ ψ λιβεραρσε. Λασ ιmπλιχαχιονεσ ιδεολ γιχασ σον οβϖιασ: λα παλαβρα νο εσ σ λο ρεχυρσο παρα γαναρσε λα ϖιδα, σι νο ταmβι ν ινστρυmεντο δε τρανσφορmαχι ν δε λα ρεαλιδαδ. Υσανδο λασ οποσι χιονεσ βιναριασ τ πιχασ δελ δισχυρσο δοmιναντε: πασιϖιδαδ/αχχι ν, παλαβρα πριϖαδα/ϖιολενχια π βλιχα, συmισι ν/ποδερ, εν λασ θυε ελ πριmερ τ ρmινο σε ιδεντιφιχα χον λα mυϕερ ψ ελ σεγυνδο χον ελ ηοmβρε, Ισαβελ Αλλενδε ινϖιερτε λοσ τ ρmινοσ δε εσασ οποσιχιονεσ εν υν ιντεντο ιδεολ γιχο δε χυεστιοναρλασ. Φιναλmεντε, λα παλαβρα φεmενινα σε ιmπονε α λα φυερζα mασχυλινα. Ελ δισχυρσο ψ συ ποδερ εσ ελ αρmα m σ απροπιαδα παρα τρανσφορmαρ λα ρεαλιδαδ ψ αδαπταρλα α λοσ δεσεοσ δε λα mυϕερ. Εν εστα εστρατεγια σε πυεδε ινσχριβιρ ταmβι ν ελ υσο θυε ηαχε Αλλενδε δε λα λιτερατυρα ποπυλαρ, εν χονχρετο δε λα φιχχι ν ροm ντιχα, ρεχηαζαδα πορ ελ χανον δοmιναντε. Αλγυνοσ χρ τιχοσ ηαν ιντερπρεταδο εστε υσο δε λοσ mοτιϖοσ δε λα λιτερατυρα σεντιmενταλ χοmο υνα ρεπροδυχχι ν εστερεοτ πιχα δε λα τραδι χι ν λιτεραρια πατριαρχαλ. Υν εϕεmπλο παραδιγm τιχο εσ ελ δε Γαβριελα Μορα, θυε αχυσα α Αλλενδε δε ρεπροδυχιρ εν συσ περσοναϕεσ εστερεοτιποσ φεmενινοσ νεγατιϖοσ θυε ηαχεν υν φλαχο φαϖορ α λα νεχεσιδαδ δε χρεαρ υνα χονχιενχια πο λ τιχα φεmενινα σερια. 4 Οτροσ ϖαν m σ αλλ εν συ ινϖεχτιϖα χοντρα λα αυτορα χηι λενα. στε εσ ελ χασο δε Dαϖιδ Βυεηρερ, θυιεν αδυχε θυε Εϖα σ ταλεσ αρε ηαρδλψ νεω ορ mαδε υπ, εξχεπτ φορ τηε τωιστ τηατ mοστ οφ τηειρ προ ταγονιστσ αρε θυασι στρονγ, ορ ατ λεαστ συπερνατυραλ, φεmαλε χηαραχτερσ ωηο ασχριβε, παραδοξιχαλλψ, το τηε σαϖινγ γραχε οφ ηετεροσεξυαλ ροmαντιχ λοϖε ατ αλλ χοστσ. Τηειρ λεγενδαρψ ορ ηεροιχ στατυρε νεεδσ θυαλιφιχατιον, τηερεφορε, σινχε ανψ mεανσ οφ ινδε πενδεντ χοντρολ ορ αυτηοριτψ οϖερ τηειρ οων λιϖεσ ισ υσυαλλψ τραδεδ, ορ ουτριγητλψ αβανδονεδ, ιν φαϖορ οφ πατριαρχηαλ δοmινατιον. Το πυτ ιτ mορε βλυντλψ ανδ σεξυαλλψ, [ ] τηε mαλε πενισ οφτεν ανδ ιν α στερεοτψπιχαλλψ πορνογραπηιχ mαννερ χονθυερσ τηεσε ωοmεν, ασ ιφ ιντερχουρσε ωιτη τηατ σπεχιαλ, mαχηισmο λαδεν mαν ισ αλλ τηεψ ρεαλλψ νεεδεδ το βε ταmεδ, το αχχεπτ τηειρ τραδιτιοναλ σεξ ρολεσ, ανδ το mακε τηειρ οτηερωισε θυιρκψ λιϖεσ χοmπλετε. (π.104)

13 144 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Βυεηρερ βασα συ αταθυε εν ελ αν λισισ δε λασ αχτιτυδεσ ιδεολ γιχασ δε λοσ περσοναϕεσ φεmενινοσ δε χυεντοσ χοmο Βοχα δε σαπο ψ Υνα ϖενγανζα παρα χονχλυιρ: Ιτ χηεαπενσ φεmινισm, [...] το χαλλ Αλλενδε ανδ οτηερσ λικε ηερ φεmινιστ ωηεν τηε εϖι δενχε οφ τηειρ προσε ιτσελφ συγγεστσ σοmετηινγ θυιτε διφφερεντ: τηατ ισ, φεmαλε χηαραχ τερσ ωηο λονγ φορ α χηιϖαλριχ, ροmαντιχ, mψτηιχαλ, ανδ φιναλλψ πηαλλοχεντριχ παστ διϖορχεδ φροm τηε ρεαλιτιεσ οφ ωοmεν σ χονφλιχτσ ανδ στρυγγλεσ ιν τηε πρεσεντ. (π.107) Εστο νοσ ρετροτραε αλ αργυmεντο mενχιοναδο m σ αρριβα σοβρε ελ υσο απροπιαδο ο νο δε εστασ φορmασ λιτεραριασ. Υν υσο παρ διχο ε ιρ νιχο δελ σεντιmενταλισmο ρεσυλτα αχεπταβλε, mιεντρασ θυε υν υσο σεριο προδυχε ρεαχ χιονεσ χρ τιχασ χοmο λα δε Βυεηρερ. Χονϖιενε πυντυαλιζαρ θυε, εν λα mαψορ α δε λοσ χασοσ, ρεσυλτα διφ χιλ δισχερνιρ σι Αλλενδε εστ ιρονιζανδο ο παροδιανδο λασ φορmασ σεντιmενταλεσ ο σι, πορ ελ χοντραριο, εστ ρεπροδυχιενδο λοσ αργυ mεντοσ ιδεολ γιχοσ δελ δισχυρσο mασχυλινο τραδιχιοναλ. Εν χυαλθυιερ χασο, νοσ παρεχε παρτιχυλαρmεντε αχερταδα λα πυντυαλιζαχι ν δε Στεπηεν Ηαρτ: Αλλενδε σ φιχτιον ισ ϖερψ mυχη οριεντεδ τοωαρδσ ποπυλαρ ανδ mασσ χυλτυρε, δεριϖινγ ινσπιρατιον φροm φαιρψ ταλεσ, τηε τελενοϖελα, ανδ ποπυλαρ mυσιχ. Σηε δοεσ νοτ ινχορπο ρατε τηεσε εξπρεσσιονσ οφ ποπυλαρ χυλτυρε ιντο ηερ ωορκ ιν ορδερ το συβϖερτ τηεm ιρονιχαλλψ, ασ, φορ εξαmπλε, Μανυελ Πυιγ ανδ Λυισ Ραφαελ Σ νχηεζ δο. Ρατηερ σηε αχ χεπτσ τηεm ατ φαχε ϖαλυε ανδ τρανσmυτεσ τηεm το συιτ ηερ οων αρτιστιχ πυρποσε. (π.63) Ψ εσε προπ σιτο αρτ στιχο νο εσ οτρο θυε χυεστιοναρ ψ αταχαρ λασ εστρυχτυρασ δε ποδερ σοχιαλ ψ πολ τιχο α τραϖ σ δε λα απροπιαχι ν δελ δισχυρσο. Εν ελ χασο χονχρετο δελ χυεντο θυε νοσ οχυπα, ελ λενγυαϕε ψ λοσ mοτιϖοσ δε λα φιχχι ν ροm ντιχα απαρεχεν δε αmβασ φορmασ. Εν αλγυνοσ mοmεντοσ δε φορmα αχρ τι χα, σιν ελ φιλτρο δε λα ιρον α ο λα παροδια; εν οτροσ, ασοχιαδοσ α λα ινϖερσι ν ψ χυεστιοναmιεντο δε εσοσ εστερεοτιποσ χυλτυραλεσ. Βελισα εσ λιτεραλmεντε σε χυεστραδα πορ λοσ ηοmβρεσ δελ Χορονελ εν πριmερα ινστανχια; σιν εmβαργο, εν χυαντο χονοχε αλ Χορονελ σιντι ελ ιmπυλσο δε αψυδαρλο, πορθυε περχιβι υν παλπιταντε χαλορ εν συ πιελ, υν δεσεο ποδεροσο δε τοχαρ α εσε ηοmβρε, δε ρεχο ρρερλο χον συσ mανοσ, δε εστρεχηαρλο εντρε συσ βραζοσ (π.17). Εστε τιπο δε λενγυαϕε εστερεοτ πιχο δε λα φιχχι ν ροm ντιχα ψ λασ ιmπλιχαχιονεσ ιδεολ γιχασ δε λα αχτιτυδ δε λα προταγονιστα εσ λο θυε ηα λλεϖαδο α χρ τιχοσ χοmο Βυεηρερ α ταχηαρ α Αλλενδε δε αντιφεmινιστα. Α πεσαρ δε ελλο, εστε υσο δελ λενγυαϕε ψ mοτιϖοσ δελ σεντιmενταλισmο σε ινσχριβε εν λα ιντενχι ν δε Αλλενδε, mανιφεσ ταδα m σ αρριβα, δε χυεστιοναρ ελ δισχυρσο mασχυλινο υσανδο συ προπιοσ φυν δαmεντοσ ιδεολ γιχοσ (εν εστε χασο, ελ σεντιmενταλισmο ε ινχλυσο λα χυρσιλερ α). Α ν ασ, εν οτρασ οχασιονεσ, εστε υσο δε φορmασ χυλτυραλεσ ποπυλα ρεσ τοmα φορmα ιρ νιχα ψ/ο παρ διχα αλ ινϖερτιρ λασ ρελαχιονεσ δε ποδερ εντρε λοσ σεξοσ. Dοσ εϕεmπλοσ δε ελλο:

14 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα 145 Ελ mυλατο αχοmπα α Βελισα ηαστα ελ βορδε δελ χαmινο, σιν δεϕαρ δε mιραρλα χον οϕοσ συπλιχαντεσ δε περρο περδιδο, περο χυανδο εστιρ λα mανο παρα τοχαρλα, ελλα λο δε τυϖο χον υν χηορρο δε παλαβρασ ινϖενταδασ θυε τυϖιερον λα ϖιρτυδ δε εσπανταρλε ελ δε σεο, πορθυε χρεψ θυε σε τραταβα δε αλγυνα mαλδιχι ν ιρρεϖοχαβλε. (π.19) Ψ εν τοδα οχασι ν εν θυε εσασ δοσ παλαβρασ ϖεν αν α συ mεντε, εϖοχαβα λα πρεσενχια δε Βελισα Χρεπυσχυλαριο ψ σε λε αλβοροταβαν λοσ σεντιδοσ χον ελ ρεχυερδο δελ ολορ mοντυνο, ελ χαλορ δε ινχενδιο, ελ ροχε τερριβλε ψ ελ αλιεντο δε ψερβαβυενα, ηαστα θυε εmπεζ α ανδαρ χοmο υν σον mβυλο ψ συσ προπιοσ ηοmβρεσ χοmπρενδιερον θυε σε λε τερmιναρ α λα ϖιδα αντεσ δε αλχανζαρ ελ σιλλ ν δε λοσ πρεσιδεντεσ. (π.20) Εν αmβασ χιτασ Αλλενδε ρεπροδυχε εστερεοτιποσ ιδεολ γιχοσ σεξυαλεσ: λα mυϕερ ηεχηιχερα ψ ηεχηιζαδορα θυε ρεχηαζα ο ατραε αλ ηοmβρε χον συ ατραχτιϖο φ σιχο ψ συσ αρτιmα ασ λινγ στιχασ. Περο, αλ mισmο τιεmπο, ελ λενγυαϕε σε χονϖιερτε εν ινστρυmεντο m γιχο ψ, εν mανοσ δε λα mυϕερ, σε τρανσφορmα εν υν αρmα δε λιβεραχι ν ε ινδεπενδενχια. Α τραϖ σ δε λα παλαβρα, Βελισα χον φορmα λα ρεαλιδαδ α συσ δεσεοσ. Εστα χοντραδιχχι ν εν λα ναρρατιϖα δε Ισαβελ Αλλενδε, ρεπροδυχχι ν δελ δισχυρσο πατριαρχαλ ψ συσ εστερεοτιποσ σεξυαλεσ ψ αλ mισmο τιεmπο υσο δε εσε δισχυρσο χοmο αρmα δε τρανσγρεσι ν, εσ λο θυε ηα προδυχιδο ελ δεβατε εν τορνο αλ ϖαλορ λιτεραριο ε ιδεολ γιχο δε συ τραβαϕο. Χοmο ηεmοσ απυνταδο m σ αρριβα, νοσ ινχλιναmοσ αθυ πορ υνα ιντερπρετα χι ν χυεστιοναδορα δελ δισχυρσο mασχυλινο δοmιναντε. Χρεο θυε ηαψ συφιχιεν τεσ ινδιχιοσ δε ελλο εν ελ χυεντο θυε νοσ οχυπα. Εν Dοσ παλαβρασ λοσ ϖαλορεσ ιδεολ γιχοσ πατριαρχαλεσ σε χυεστιοναν ψ συβϖιερτεν mεδιαντε λα ινϖερσι ν α τραϖ σ δελ δοmινιο δελ δισχυρσο. Σι ελ δισχυρσο εσ υν ινστρυmεντο δε ποδερ, σε τρατα δε θυε λασ mυϕερεσ σε απροπιεν δε λ, τοmεν λα σαρτ ν πορ ελ mανγο ψ τρανσφορmεν λα ρεαλιδαδ παρα αδαπταρλα α συσ νεχεσιδαδεσ. Ηαψ εν ελ ρελατο δοσ παρτεσ βιεν διφερενχιαδασ: υνα πριmερα (π ρραφοσ υνο α χυατρο) εν λα θυε σε πρεσεντα α λα προταγονιστα, σε δαν συσ αντεχεδεντεσ φα mιλιαρεσ ψ σοχιαλεσ, ψ σε εξπλιχα χοmο λλεγ α χονϖερτιρσε εν ϖενδεδορα δε πα λαβρασ; λα σεγυνδα παρτε χοmπρενδε ελ ρεστο δελ χυεντο, δονδε σε ναρρα λα ηιστορια χονχρετα δε Βελισα ψ ελ Χορονελ χοmο φ βυλα αλεγ ριχα δελ ποδερ δελ λενγυαϕε ψ συ σιγνιφιχαχι ν χοmο ινστρυmεντο δε τρανσφορmαχι ν. Εν λα πριmερα παρτε, Βελισα εσ πρεσενταδα χοmο υνα mυϕερ λιβρε ψ αυτο χονσχιεντε. Μεδιαντε συ δοmινιο δελ λενγυαϕε ηα σιδο χαπαζ δε ρεχρεαρ συ προπια ρεαλιδαδ ε ιδεντιδαδ, ινχλυσο σε ηα δαδο α σ mισmα συ νοmβρε. Εστα mοσ αντε υνα mυϕερ νυεϖα θυε υσα λα παλαβρα χον φινεσ εχον mιχοσ. ςενδε παλαβρασ, περο νο χυαλθυιερ παλαβρα. Ναρρα ηεχηοσ ψ νοτιχιασ, περο ταmβι ν συσ παλαβρασ πυεδεν mεϕοραρ λοσ συε οσ. Νο σε τρατα δε χυαλθυιερ τιπο δε δισ χυρσο, σινο δε υν λενγυαϕε χον χαπαχιδαδ δε τρανσφορmαρ λα ρεαλιδαδ: Πορ χινχυεντα χενταϖοσ εντρεγαβα ϖερσοσ δε mεmορια, πορ σιετε mεϕοραβα λα χαλιδαδ δε λοσ συε οσ, πορ νυεϖε εσχριβ α χαρτασ δε εναmοραδοσ, πορ δοχε ινϖενταβα ινσυλτοσ

15 146 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε παρα ενεmιγοσ ιρρεχονχιλιαβλεσ. [...] Α θυιεν λε χοmπραρα χινχυεντα χενταϖοσ, ελλα λε ρεγαλαβα υνα παλαβρα σεχρετα παρα εσπανταρ λα mελανχολ α, Νο ερα λα mισmα παρα το δοσ, πορ συπυεστο, πορθυε εσο ηαβρ α σιδο υν ενγα ο χολεχτιϖο. Χαδα υνο ρεχιβ α λα συψα χον λα χερτεζα δε θυε ναδιε m σ λα εmπλεαβα παρα εσε φιν εν ελ υνιϖερσο ψ m σ αλλ. (π.13 14) ςεmοσ αθυ υνα πριmερα ινσινυαχι ν δε ρεαλισmο m γιχο θυε, εν εστε χα σο ψ εν mανοσ δε λα mυϕερ, σε χονϖιερτε εν φεmινισmο m γιχο. Αδεm σ, ταm βι ν σον σιγνιφιχατιϖασ λασ ρεφερενχιασ ιντερτεξτυαλεσ α λοσ γ νεροσ πιχαρεσχο ψ ϕυγλαρεσχο. 5 Χοmο εν λα πιχαρεσχα, Βελισα νο σε ριγε πορ υν εσπ ριτυ ιδεαλιστα, σινο πορ λα mοραλ δελ απροϖεχηαmιεντο. Λασ παλαβρασ νο τιενεν δυε ο, ελλα σε λασ απροπια παρα γαναρσε λα ϖιδα. Χοmο λοσ ϕυγλαρεσ, Βελισα ϖα δε πυεβλο εν πυεβλο δανδο νοτιχιασ ψ χοντανδο ηιστοριασ, περο ταmβι ν τρανσφορmανδο λα ρεαλιδαδ δε συσ ηαβιταντεσ. Εν εσε απροϖεχηαmιεντο πιχαρεσχο, χοmο απυντα Ροσαριο Φερρ (ϖ ασε ελ χαπ τυλο ςι), ηαψ ιmπλ χιτα υνα λεχχι ν σοχιαλ, υν δε σαφ ο αλ ποδερ mασχυλινο χονστιτυιδο. Πορ λο ταντο, λα mυϕερ, α τραϖ σ δελ δισ χυρσο, ινϖιερτε λασ ρελαχιονεσ δε ποδερ εντρε γ νεροσ. Dε εστα φορmα, ελ χυεντο τοmα υνα διmενσι ν πολ τιχα, χοmο οχυρρε χον λοσ τεξτοσ αναλιζαδοσ αντε ριορmεντε. Χυανδο Βελισα δεσχυβρε δε νι α λασ πατιτασ δε mοσχα διβυϕαδασ σοβρε ελ παπελ (π.15), ινmεδιαταmεντε σε δα χυεντα δε συ ποδερ: Εσε δ α Βελισα Χρεπυσχυλαριο σε εντερ θυε λασ παλαβρασ ανδαν συελτασ σιν δυε ο ψ χυαλθυιερα χον υν ποχο δε mα α πυεδε αποδερ ρσελασ παρα χοmερχιαρ χον ελλασ. Χον σιδερ συ σιτυαχι ν ψ χονχλυψ θυε απαρτε δε προστιτυιρσε ο εmπλεαρσε χοmο σιρϖιεντα εν λασ χοχινασ δε λοσ ριχοσ, εραν ποχασ λασ οχυπαχιονεσ θυε ποδ α δεσεmπε αρ. ςεν δερ παλαβρασ λε παρεχι υνα αλτερνατιϖα δεχεντε. Α παρτιρ δε εσε mοmεντο εϕερχι εσα προφεσι ν ψ νυνχα λε ιντερεσ οτρα. (π.15) Παρα υνα mυϕερ ποβρε ψ mεστιζα εν Λατινοαm ριχα εσασ εραν, ψ τοδαϖ α σον εν mυχηοσ χασοσ, λασ οπχιονεσ εν λα ϖιδα: προστιτυιρσε ο σερϖιρ α λοσ ριχοσ. Λα αλτερνατιϖα θυε ελιγε Βελισα ηαχε νφασισ εν λα χαπαχιδαδ εχον mιχα δελ δισχυρσο χοmο mεδιο δε λιβεραχι ν: λα προταγονιστα θυιερε ποσεερ ελ λενγυαϕε παρα σερ υνα mυϕερ λιβρε ψ νο αχαβαρ σιενδο υν οβϕετο δε λοσ ηοmβρεσ, σεα εν λα χαmα ο εν λα χοχινα. Οβϖιαmεντε, λα ποσιχι ν ιδεολ γιχα δε Αλλενδε σε ηαχε εξπλ χιτα αθυ ψ δεσmιεντε γραν παρτε δε λασ χρ τιχασ χιταδασ αντεσ. Σε τρα τα δε υσαρ ελ δισχυρσο χοmο mεδιο δε ποδερ. Dε νυεϖο λασ τρετασ δελ δ βιλ: υσαρ λοσ mεδιοσ δελ ενεmιγο παρα συσ προπιοσ φινεσ. Περο ελ δοmινιο δε λα πα λαβρα νο σ λο ιmπλιχα ποδερ εχον mιχο, σινο ταmβι ν ποδερ πολ τιχο, εν λα εσ φερα π βλιχα, ψ ποδερ σεντιmενταλ, εν λα εσφερα πριϖαδα, χοmο ϖεmοσ εν λα ηιστορια χονχρετα δε Βελισα ψ ελ Χορονελ. Εστα ηιστορια σε πρεσεντα χοmο υνα mετ φορα δελ ποδερ δελ λενγυαϕε ψ δε συ χαπαχιδαδ παρα τρανσφορmαρ λα ρεαλιδαδ. Χυριοσαmεντε, λοσ ηοmβρεσ δελ ρε λατο νο τιενεν νοmβρεσ, σε λεσ ιδεντιφιχα πορ συ αποδο ο χονδιχι ν σοχιαλ ψ

16 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα 147 πολ τιχα: ελ Χορονελ, ταmβι ν ελ Χανδιδατο, ο πορ συ χονδιχι ν ραχιαλ: ελ Μυλατο. Σ λο λα mυϕερ τιενε νοmβρε ψ αδεm σ σε λο ηα δαδο α σ mισmα. Εν υν πρινχιπιο Βελισα εσ οβλιγαδα πορ λα φυερζα α ιρ α πρεσενχια δελ Χορονελ: Α τι τε βυσχο λε γριτ σε αλ νδολα χον συ λ τιγο ενρολλαδο ψ αντεσ θυε τερmιναρα δε δεχιρλο, δοσ ηοmβρεσ χαψερον ενχιmα δε λα mυϕερ ατροπελλανδο ελ τολδο ψ ροmπιενδο ελ τιντερο, λα αταρον δε πιεσ ψ mανοσ ψ λα χολοχαρον ατραϖεσαδα χοmο υν βυλτο δε mα ρινερο σοβρε λα γρυπα δε λα βεστια δελ Μυλατο. Εmπρενδιερον γαλοπε εν διρεχχι ν α λασ χολινασ. (π.16) στα εσ λα πριmερα ψ λτιmα ϖεζ θυε λα φυερζα mασχυλινα σε ιmπονε σοβρε λα παλαβρα φεmενινα. Υνα ϖεζ εν λασ χολινασ, ελ Χορονελ εξπλιχα α Βελισα λα ραζ ν δε συ σεχυεστρο. Χανσαδο δε γυερρασ ιν τιλεσ, θυιερε χονϖερτιρσε εν πρε σιδεντε: Παρα εσο νεχεσιτο ηαβλαρ χοmο υν χανδιδατο. Πυεδεσ ϖενδερmε λασ παλαβρασ παρα υν δισχυρσο? πρεγυντ ελ Χορονελ α Βελισα Χρεπυσχυλαριο (π.17). Βελισα αχεπτα εσχριβιρ εσε δισχυρσο νο σ λο πορ mιεδο α σερ ασεσιναδα πορ ελ Μυλατο, σινο πορθυε σε σιεντε ατρα δα πορ ελ Χορονελ: Πορ οτρα παρτε, σιντι ελ ιmπυλσο δε αψυδαρλο, πορθυε περχιβι υν παλπιταντε χαλορ εν συ πιελ, υν δεσεο ποδεροσο δε τοχαρ α εσε ηοmβρε, δε ρεχορρερλο χον συσ mανοσ, δε εστρεχηαρλο εντρε συσ βραζοσ (π.17). Μεδιαντε ελ υσο δελ λενγυαϕε δε λα νοϖε λα σεντιmενταλ, Αλλενδε ινϖιερτε αθυ λα ρελαχι ν δε ποδερ εντρε σεξοσ. Ελλα, θυε ποσεε ελ δοmινιο δε λα παλαβρα, τιενε χον ελλο ελ ποδερ δε χοντρολαρ ψ τρανσφορmαρ λα ρεαλιδαδ, χαπαχιδαδ θυε τραδιχιοναλmεντε ηα εσταδο εν mανοσ δε λοσ ηοmβρεσ. Βελισα εσχριβε υν δισχυρσο mαραϖιλλοσο θυε ιmπρεσιονα ψ χαυ τιϖα αλ Χορονελ, α συσ ηοmβρεσ ψ, δεσπυ σ, α τοδο ελ πυεβλο. Λα παλαβρα, εν mανοσ δε Βελισα, χυmπλε υνα φυνχι ν πολ τιχα. Ελ ποδερ δε συ δισχυρσο δεσ λυmβρα α τοδοσ ψ τρανσφορmα λα ρεαλιδαδ: Ελλα λεψ εν αλτα ϖοζ ελ δισχυρσο. Λο λεψ τρεσ ϖεχεσ, παρα θυε συ χλιεντε πυδιερα γρα β ρσελο εν λα mεmορια. Χυανδο τερmιν ϖιο λα εmοχι ν εν λοσ ροστροσ δε λοσ ηοmβρεσ δε λα τροπα θυε σε ϕυνταρον παρα εσχυχηαρλα ψ νοτ θυε λοσ οϕοσ αmαριλλοσ δελ Χορονελ βριλλαβαν δε εντυσιασmο, σεγυρο δε θυε χον εσασ παλαβρασ ελ σιλλ ν πρεσιδενχιαλ σερ α συψο. (π.18) Μ σ ταρδε, εσε δισχυρσο φεmενινο ενυνχιαδο πορ υν ηοmβρε τρανσφορmα λα ϖιδα πολ τιχα δελ πα σ: Προντο ελ Χορονελ σε χονϖιρτι εν ελ πολ τιχο m σ ποπυλαρ. Ερα υν φεν mενο νυνχα ϖιστο, αθυελ ηοmβρε συργιδο δε λα γυερρα χιϖιλ, λλενο δε χιχατριχεσ ψ ηαβλανδο χοmο υν χατεδρ τιχο, χυψο πρεστιγιο σε ρεγαβα πορ ελ τερριτοριο ναχιοναλ χονmοϖιενδο ελ χο ραζ ν δε λα πατρια. Λα πρενσα σε οχυπ δε λ. ςιαϕαρον δε λεϕοσ λοσ περιοδιστασ παρα εντρεϖισταρλο ψ ρεπετιρ συσ φρασεσ, ψ ασ χρεχι ελ ν mερο δε συσ σεγυιδορεσ ψ δε συσ ενεmιγοσ. (π.19)

17 148 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Λα παλαβρα δε λα mυϕερ ψ συ ποδερ τρανσφορmαδορ σε ιmπονε εν ελ mβιτο τραδιχιοναλmεντε mασχυλινο, ελ δε λα ϖιδα π βλιχα ψ πολ τιχα. Περο ταmβι ν σε ιmπονδρ εν ελ mβιτο τραδιχιοναλmεντε ασιγναδο α λα mυϕερ, ελ εσπαχιο ντι mο δε λοσ σεντιmιεντοσ. Χον ελ δισχυρσο εσχριτο πορ Βελισα, ελ Χορονελ τιενε δερεχηο α δοσ παλαβρασ σεχρετασ παρα συ υσο εξχλυσιϖο. Εσασ παλαβρασ σον m γιχασ ψ εϕερχεν υνα ινφλυενχια ινεξπλιχαβλε εν ελ περσοναϕε. Εστ χλαρο θυε Βελισα θυιερε εναmοραρλο, σεδυχιρλο χον εσασ παλαβρασ ψα θυε αντεσ σε ηα σεν τιδο ιρρεσιστιβλεmεντε ατρα δα πορ λ. Εφεχτιϖαmεντε, χυανδο λε συσυρρα λασ δοσ παλαβρασ αλ ο δο, ελ Χορονελ σιεντε ελ εφεχτο δε λα σεδυχχι ν ψ λα πασι ν: Ελλα σε απροξιm σιν πρισα αλ ταβυρετε δε συελα δονδε λ εσταβα σενταδο ψ σε ινχλιν παρα εντρεγαρλε συ ρεγαλο. Εντονχεσ ελ ηοmβρε σιντι ελ ολορ δε ανιmαλ mοντυνο θυε σε δεσπρενδ α δε εσα mυϕερ, ελ χαλορ δε ινχενδιο θυε ιρραδιαβαν συσ χαδερασ, ελ ροχε τερριβλε δε συσ χαβελλοσ, ελ αλιεντο δε ψερβαβυενα συσυρρανδο εν συ ορεϕα λασ δοσ παλα βρασ σεχρετασ α λασ χυαλεσ τεν α δερεχηο. (π.18 19) Βελισα παρεχε εσταρ m σ ιντερεσαδα εν λα σεδυχχι ν περσοναλ θυε εν λα πο λ τιχα. Ελ εσπαχιο ντιmο ε ιντεριορ δε λοσ σεντιmιεντοσ θυε ελ δισχυρσο πατριαρ χαλ ασιγνα α λα mυϕερ, αχαβα ιmπονι νδοσε αλ εσπαχιο π βλιχο ψ εξτεριορ, αλ εσπαχιο πολ τιχο, θυε ελ ηοmβρε σε ηα ασιγναδο α σ mισmο. Α πεσαρ δε σερ χα παζ δε χαυτιϖαρ αλ πυεβλο, ελ Χορονελ νο πυεδε λιβραρσε δελ ηεχηιζο χαυτιϖα δορ δε λασ παλαβρασ δε Βελισα πορθυε ταmβι ν ελ δισχυρσο πολ τιχο λε περτενεχε α ελλα ψ εσ ελλα λα θυε ιmπονε λασ ρεγλασ δελ ϕυεγο ψ ελ δεσενλαχε εν εσα ρελα χι ν. Πορ ελλο, σι βιεν εσ χιερτο, χοmο απυνταν αλγυνοσ χρ τιχοσ, θυε mυχηοσ περσοναϕεσ φεmενινοσ δε Αλλενδε παρεχεν αχεπταρ ψ ρεπροδυχιρ λοσ εσθυεmασ ιδεολ γιχοσ δελ δισχυρσο mασχυλινο, εσα ρεπροδυχχι ν ιδεολ γιχα ϕυεγα υν παπελ τρανσγρεσορ εν λα εστρατεγια ναρρατιϖα δε συσ οβρασ. Εσα τρανσγρεσι ν σε δα εν ελ υσο δε εσοσ ϖαλορεσ πατριαρχαλεσ παρα ινϖερτιρ λασ ρελαχιονεσ δε ποδερ: λα mυϕερ ασυmε ελ ποδερ ταντο εν ελ mβιτο ασιγναδο δε λοσ σεντιmιεντοσ ψ λα ιντιmιδαδ περσοναλ χοmο εν ελ mβιτο νεγαδο δε λο π βλιχο πολ τιχο. Φιναλ mεντε εσ ελ εσπαχιο χερραδο, οχυλτο ε ιγνοραδο δε λοσ σεντιmιεντοσ ντιmοσ δε λα mυϕερ ελ θυε σε ιmπονε αλ εσπαχιο π βλιχο, αβιερτο ψ ρεχονοχιδο δελ ηοm βρε. Ψ εστο εσ εν σ mισmο υνα αφιρmαχι ν πολ τιχα ινδυδαβλε: σι στε εσ ελ εσ παχιο εν ελ θυε σε χονφινα α λα mυϕερ, λα mυϕερ λο ασυmε, λο υσα ε ινϖιερτε παρα σαλιρ δε λ ε ιmπονερλο αλ οτρο εσπαχιο, ελ π βλιχο, δελ θυε ηα περmανεχιδο εξπυλσαδα ψ εξχλυιδα δυραντε σιγλοσ. Σι εστα εστρατεγια εσ αχεπταβλε ο νο παρα mυχηοσ χρ τιχοσ εσ οτρα χυεστι ν. Ελ δεβατε εν ελ φεmινισmο σοβρε λα νεχεσι δαδ ο νο δε χρεαρ υν νυεϖο δισχυρσο, δε ροmπερ χον λασ εστρυχτυρασ ιδεολ γι χασ ψ δισχυρσιϖασ mασχυλινασ παρεχε υν δεβατε νο ρεσυελτο δελ τοδο. Περο, εν χυαλθυιερ χασο, mε παρεχε ινϕυστο αχυσαρ α Ισαβελ Αλλενδε δε αντιφεmινιστα. Εν ελ χυεντο θυε νοσ οχυπα, λα προταγονιστα ασυmε ψ ρεπροδυχε χιερτοσ ϖαλο ρεσ ιδεολ γιχοσ mασχυλινοσ, περο εν λτιmα ινστανχια εσοσ ϖαλορεσ σε χυεστιο

18 Ελ ποδερ τρανσφορmαδορ δε λα παλαβρα 149 ναν ψ συβϖιερτεν δεσδε ελ mοmεντο εν θυε λα προταγονιστα τοmα ελ ποδερ α τραϖ σ δε λα παλαβρα. Χον συ δισχυρσο σεδυχε, δοmα ψ αmανσα αλ Χορονελ. Εσ ταmοσ αντε ελ ποδερ δε λα παλαβρα φρεντε αλ ποδερ δε λα φυερζα. Εσε ποδερ εσ αδεm σ υν ποδερ εξτραορδιναριο θυε χαυσα υν ιmπαχτο, υν χαmβιο ραδιχαλ εν λα ρεαλιδαδ ψ λα τρανσφορmα. Πορ λο ταντο, ποδεmοσ εντενδερ ελ χυεντο χοmο υνα mετ φορα δε λα λιβερα χι ν φεmενινα α τραϖ σ δε λα απροπιαχι ν δελ δισχυρσο; ψ πορ εξτενσι ν, χοmο υνα παρ βολα δε λα mυϕερ εσχριτορα εν Λατινοαm ριχα, χυψα αρmα πριmορδιαλ εσ λα παλαβρα. Χοmο χονχλυψε Χιντα Ραmβλαδο: Φιναλλψ, Βελισα σ ϕουρνεψ χουλδ αλσο βε υνδερστοοδ ασ α σψmβολισατιον οφ Εϖα σ ανδ Αλλενδε σ ϕουρνεψσ τηρουγη λιφε υντιλ φινδινγ ωριτινγ ασ α σουρχε οφ λιφε ανδ σελφ εξπρεσσιον. Ιν Φαχτ, Βελισα σ δισχοϖερψ ισ ρεπρεσεντατιϖε οφ Αλλενδε σ ρεϖελατιον αβουτ λα mαγια δε λασ παλαβρασ (π.76). Α διφερενχια δε Ριmα δε ςαλλβονα, θυε υτιλιζα ψ ρεσχριβε mιτοσ δε λα χυλτυρα χλ σιχα, Ισαβελ Αλλενδε ηαχε υσο δε φορmασ χυλ τυραλεσ ποπυλαρεσ; περο, αυνθυε λοσ ρεχυρσοσ σον διστιντοσ, ελ προπ σιτο ψ ελ ρεσυλταδο δε συσ ναρραχιονεσ σον σιmιλαρεσ: χυεστιοναmιεντο mεταφ ριχο δελ δισχυρσο mασχυλινο δοmιναντε. Λοσ χυεντοσ αναλιζαδοσ εν λοσ δοσ χαπ τυλοσ πρεχεδεντεσ υσαν λο φαντ στι χο παρα ρεφλεξιοναρ σοβρε λα χονδιχι ν σοχιαλ δε λα mυϕερ ψ λα νεχεσιδαδ δε τρανσφορmαρ λα ρεαλιδαδ δε λα mισmα, ψα σεα α τραϖ σ δε λα τρανσγρεσι ν δε λα ρεαλιδαδ ιmπυεστα ο α τραϖ σ δε λα απροπιαχι ν δε λα παλαβρα. Εστοσ ρελατοσ σε πυεδεν ινσχριβιρ εν υνα τενδενχια m σ αmπλια θυε υσα λο φαντ στιχο χοmο αλεγορ α ο mετ φορα σοχιο πολ τιχα παρα χυεστιοναρ λοσ πρεϕυιχιοσ χυλτυραλεσ ψ σοχιαλεσ εν γενεραλ, σεαν δε γ νερο, ραζα ο χλασε, ψ λασ εστρυχτυρασ πολ τιχασ δε ποδερ. Αυνθυε λο φαντ στιχο τραδιχιοναλ ψ λο νεοφαντ στιχο λ διχο, χον συ ϖα ριαντε m γιχο ρεαλιστα, σιγυεν πρεσεντεσ εν εστασ λτιmασ δ χαδασ δελ σιγλο ΞΞ, σε πυεδε αφιρmαρ θυε ελ χυεντο νεοφαντ στιχο πολ τιχο σοχιαλ εσ λα τεν δενχια πρεδοmιναντε εν Λατινοαm ριχα εν εστασ λτιmασ δ χαδασ δελ σιγλο. Λοσ χασοσ δε Ροσαριο Φερρ, Ρεν ε Φερρερ, Ριmα δε ςαλλβονα ε Ισαβελ Αλλενδε θυε ηεmοσ εστυδιαδο σον παραδιγm τιχοσ εν εστε σεντιδο, περο λα λιστα δε νοmβρεσ ποδρ α σερ χασι ιντερmιναβλε: Χριστινα Περι Ροσσι, Μαρτα Τραβα, Ελϖι ρα Ορπη ε, Χαρmεν Ναρανϕο, Σψλϖια Λαγο, Μεmπο Γιαρδινελλι, Λυισα ςαλεν ζυελα, Αντονιο Βεν τεζ Ροϕο, ςιϖιανα Μελλετ, Μψριαm Βυστοσ ο Αδολφο Χ χερεσ Ροmερο. Τοδοσ/ασ ελλοσ/ασ ηαν εξπλοραδο λο φαντ στιχο δε τονο αλεγ ριχο χοmο φορmα δε χυεστιοναρ λα ρεαλιδαδ σοχιαλ ψ πολ τιχα εν Λατινοαm ριχα.

19 150 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Νοτασ 1. ς ασε εν λα βιβλιογραφ α ελ εστυδιο δε ϑοργε Χηεν Σηαm Ραδιογραφ ασ δελ συϕετο αγ νιχο: χυλπα ψ τρανσχενδενχια εν λα νοϖελ στιχα δε Ριmα Dε ςαλλβονα. 2. Παρα υνα ϖισι ν m σ δετενιδα δελ παπελ δε λα νοϖελα δε ροmανχεσ εν λα οβρα δε Αλλενδε, ϖ ανσε εν παρτιχυλαρ λοσ εστυδιοσ δε Λινδσαψ, Χοδδου, Χαρϖαληο ψ Ηαρτ (Πατριχια) εν λα βι βλιογραφ α. 3. Οτροσ χρ τιχοσ, χοmο Στεπηεν Ηαρτ, πρεφιερεν χαραχτεριζαρ συ φιχχι ν χοmο φεmινοχεντριχ συπερνατυραλισm (π.58) παρα ρεmαρχαρ λασ διφερενχιασ χον ελ ρεαλισmο m γιχο δε χορτε γαρχ αmαρθυιανο. Εν χυαλθυιερ χασο, ταντο υν τ ρmινο χοmο ελ οτρο απυνταν αλ mισmο χυεστιοναmιεντο δε λα ρεαλιδαδ σοχιαλ ψ πολ τιχα α τραϖ σ δε λο φαντ στιχο. 4. ς ασε εν λα βιβλιογραφ α ελ αρτ χυλο δε Γαβριελα Μορα Ναρραδορασ ηισπανοαmεριχανασ: ϖιεϕα ψ νυεϖα προβλεm τιχα εν ρενοϖαδασ ελαβοραχιονεσ. 5. Λασ χοννοταχιονεσ πιχαρεσχασ δε λα νοϖελα ψ λοσ χυεντοσ δε Εϖα Λυνα ηαν σιδο αmπλια mεντε τραταδασ πορ λα χρ τιχα. Παρα υν εστυδιο m σ δεταλλαδο δελ τεmα, χονσ λτενσε εν λα βι βλιογραφ α λοσ τραβαϕοσ δε ϑοσ Γαρχ α Νιετο, Πιλαρ Ροτελλα, Πετερ Εαρλε ψ Γλορια Γ λϖεζ Χαρλισλε.