ΠΟΛΗΣΗΜΟ BRNO Σν ιαϊθό Θέαηξν ζηε Εάθπλζν - «oκηιίες» (Ν. Αρβαληηάθε- Ζάθσλζος )

Transcript

1 ΠΟΛΗΣΗΜΟ BRNO Σν ιαϊθό Θέαηξν ζηε Εάθπλζν - «oκηιίες» (Ν. Αρβαληηάθε- Ζάθσλζος ) 1. Οξηζκόο 2. Καηαγωγή ηωλ οκηιηώλ 3. Ηζηνξηθή εμέιημε 4. Έξγα θαη ζπγγξαθείο 5. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δαθπλζηλνύ ζεάηξνπ νη παξαζηάζεηο Βηβιηνγξαθία: 1. Ν. Κνλφκνπ: «Σν δαθπλζηλό ιατθό ζέαηξν» ζην «Σζε Εάθπζνο», Αζήλα 1983, ζει Οκηιίεο: Ο Κξίλνο, ε Υξπζαπγή, ν Μπξηίινο θαη ε Γάθλε, Σφκνο Α, εθδφζεηο Θέαηξν Αβνχξε, Εάθπλζνο 1996, πξνιεγφκελα Γ. Φιεκνηφκνπ, ζει. 7-13

2 ΠΟΛΗΣΗΜΟ Σν ιαϊθό Θέαηξν ζηε Εάθπλζν - «Oκηιίες» (Ν. Αρβαληηάθε- Ζάθσλζος ) 1. Οξηζκόο: ηαλ ιέκε Λατθφ Θέαηξν ζηε Εάθπλζν ελλννχκε ηηο «oκηιίες», πνπ είλαη ππαίζξηεο παξαζηάζεηο θαη ηηο θάλνπλ άλζξσπνη ηνπ ιανχ, ηελ πεξίνδν θπξίσο ηνπ θαξλαβαιηνχ «γηα μεθάλησκα ησλ θίισλ», θαηά ηνλ Γ. Γνπδέιε, ιατθφ πνηεηή ηνπ πεξίθεκνπ «Χάζε». 2. Καηαγωγή ηωλ οκηιηώλ Πξφθεηηαη γηα έλα ηδηαίηεξν είδνο παξνπζίαζεο ζεαηξηθψλ έξγσλ, κνλαδηθφ ζηελ Διιάδα, ζε δξφκνπο θαη ζε πιαηείεο. Δίλαη γξακκέλεο απφ ιατθνχο πνηεηέο, νη νπνίνη είλαη άγλσζηνη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, ζε έκκεηξν δεθαπεληαζχιιαβν ζηίρν. Δκθαλίζηεθαλ ζηα κέζα ηνπ 17 νπ αηψλα ζην λεζί θαη είλαη έλα θαηαπιεθηηθφ δεκηνχξγεκα ηνπ δαθπλζηλνχ ιατθνχ πλεχκαηνο. Αλαπηχρζεθαλ παξάιιεια κε ηα άιια είδε ηεο δαθπλζηλήο ηέρλεο θαη απνηέιεζαλ κηα απφ ηηο θαιχηεξεο δηαζθεδάζεηο ησλ αλζξψπσλ ηεο ππαίζξνπ θαη γεληθφηεξα ησλ ιατθψλ ηάμεσλ. Γελ γλσξίδνπκε αθξηβψο ηηο ξίδεο ηνπο νχηε έρεη πξνζδηνξηζηεί, κέρξη ηψξα, ε θαηαγσγή ηνπο. Σν ζέκα απηφ παξακέλεη θαη ζήκεξα άιπην, κηα θαη θαλέλαο κειεηεηήο δελ κπφξεζε λα δψζεη ηθαλνπνηεηηθή θαη ηεθκεξησκέλε ιχζε. Ίζσο λα έρνπλ ζρέζε κε ηηο ιατθέο ζπγθεληξψζεηο πνπ γίλνληαλ ην κεζαίσλα ζηελ χπαηζξν, φπνπ δηαβάδνληαλ δηάθνξα ηππνηηθά κπζηζηνξήκαηα, ζπλήζσο κε εξσηθά θαηνξζψκαηα. Αλ κπνξέζνπκε λα απνδείμνπκε, φηη θαη ζηε Εάθπλζν γλψξηδαλ απηά ηα κπζηζηνξήκαηα, πηζαλφλ κέζσ ησλ θαηαθηεηψλ δπηηθήο πξνέιεπζεο, πνπ θπξηάξρεζαλ ζην λεζί, ζα έρνπκε αζθαιψο ηελ πξντζηνξία ησλ «oκηιηώλ». Κάηη ηέηνην, φκσο, δελ είκαζηε ζε ζέζε λα ην απνδείμνπκε θαη, έηζη νη γλψκεο πνπ θαηά θαηξνχο δηαηππψζεθαλ ζπλερίδνπλ λα παξακέλνπλ απιέο εηθαζίεο. Άγλσζην ζέκα παξακέλεη επίζεο θαη ν ηξφπνο γέλλεζεο ησλ «oκηιηώλ». Έλα είλαη ζίγνπξν: «oκηιίεο» παίδνληαλ ζηε Εάθπλζν απφ ηα κέζα πεξίπνπ ηνπ 17 νπ αηψλα. Γηα ηε ζεαηξηθή δσή ηεο Εαθχλζνπ ηνπ 16νπ αηψλα ππάξρεη κφλν ε πιεξνθνξία, φηη ην 1571, κεηά ηελ θνζκντζηνξηθή γηα ηα επξσπατθά ρξηζηηαληθά θξάηε λίθε ζηε λαπκαρία ηεο Ναππάθηνπ θαηά ησλ Σνχξθσλ θαη ηε καηαίσζε ηεο επέθηαζεο ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο ζην ρψξν ηεο ζεκεξηλήο Δπξψπεο, παίρηεθε ε ηξαγσδία «Πέξζεο» κέζα ζην θάζηξν, εθεί φπνπ ήηαλ ηφηε ε πφιε ηεο Εαθχλζνπ, απφ λένπο ηεο αξηζηνθξαηηθήο ηάμεο, γηα λα γηνξηάζνπλ ηα επηλίθηα. Άιιεο καξηπξίεο δελ ππάξρνπλ. Αλαθέξνληαη κφλν νη πεξίθεκεο γθηόζηρες, ηα γλσζηά ηππνηηθά ηππηθά αγσλίζκαηα ησλ επγελψλ θαη δηάθνξεο άιιεο δεκφζηεο γηνξηέο. Πηζηεχεηαη, πάλησο, πσο ζα πξέπεη λα ππήξρε νπσζδήπνηε θαη θάπνηα ζεαηξηθή παξάιιεια θίλεζε. 3. Ηζηνξηθή εμέιημε Ζ παιαηφηεξε καξηπξία πνπ έρνπκε ζηε δηάζεζε καο ζρεηηθά κε ηελ εκθάληζε ηνπ ιατθνχ ζεάηξνπ ησλ νκηιηψλ έρεη λα θάλεη κε κηα ζεαηξηθή παξάζηαζε ηχπνπ «oκηιίαο» πνπ έγηλε ην Φιεβάξε ηνπ 1666 ζηελ θεληξηθή πιαηεία ηνπ Αγίνπ Μάξθνπ. Πξφθεηηαη γηα έλα ζεαηξηθφ ιατθφ έξγν πνπ είρε γηα ζέκα ηνπ ηε δσή ηνπ Δβξαίνπ ςεπηνκεζζία ακπαζάη έβη. Αλαθέξεηαη ζε βηβιίν ηνπ Γεξκαλνχ πεξηεγεηή Frans Ferdinand von Troili απηήο ηεο επνρήο, ν νπνίνο ηελ παξαθνινχζεζε πεξλψληαο απφ ην λεζί ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληά. Σελ πνιχηηκε απηή

3 πιεξνθνξία ηε δεκνζίεπζε γηα πξψηε θνξά ν Γ. Ρψκαο ζην «Θξήλν ηεο Κάληηαο» ην ηξίην κέξνο ηεο πξψηεο ηξηινγίαο ηνπ πνιχηνκνπ έξγνπ ηνπ «Πεξίπινπο», πνπ ηνπ ηελ είρε εκπηζηεπηεί ν θίινο ηνπ θαη γλσζηφο ηζηνξηνδίθεο Ν. Κνλάκνο. Έλαο άιινο εξεπλεηήο ηνπ δεηήκαηνο ηεο γέλλεζεο ησλ νκηιηψλ ν Α. Γαήηαο καο κεηαθέξεη ηελ πιεξνθνξία φηη νη «oκηιίεο»: «Δξσθίιε», «Θπζία ηνπ Αβξαάκ» θαη «Γατδνπξνθαβάια» παίδνληαλ απφ ηελ επνρή ηεο Δλεηνθξαηίαο. Οη Κξεηηθνί πξφζθπγεο, πνπ ήξζαλ θαη ζηε Εάθπλζν ην έηνο 1669, κεηά ηελ πηψζε ηνπ Υάλδαθα απφ ηνπο Σνχξθνπο, έθεξαλ καδί ηνπο κεηαμχ άιισλ θαη ηα έξγα ηνπ Κξεηηθνχ ζεάηξνπ. Απηά δηαζθεπαζκέλα πάληνηε θαηάιιεια ζην δαθπλζηλφ γισζζηθφ ηδίσκα, αλέβεθαλ ζηηο ππαίζξηεο ιατθέο παξαζηάζεηο. Ο θαινδνπιεκέλνο δεθαπεληαζχιιαβνο ζηίρνο ησλ κεγάισλ Κξεηηθψλ δεκηνπξγψλ, φπσο ηνπ Βηηζέληδνπ Κνξλάξνπ, ηνπ Γεσξγίνπ Υνξηάληδε ζα βνεζήζεη θαη ζα εκπλεχζεη πνιχ ηνπο ιατθνχο πνηεηέο ηνπ λεζηνχ ηεο Εαθχλζνπ, νη νπνίνη ζαθψο επεξεαζκέλνη θαη απφ ηελ ηηαιηθή commedia del arte (Θέαηξν ηνπ δξφκνπ), ζα δεκηνπξγήζνπλ ην Λατθφ Εαθπλζηλφ Θέαηξν, ηε δαθπλζηλή «oκηιία».σν δξακαηηθφ ζηνηρείν, φκσο, ηνπ Κξεηηθνχ ζεάηξνπ έκεηλε μέλν ζηε λννηξνπία θαη ην πλεχκα ηνπ είξσλα θαη επηξάπεινπ Εαθπλζηλνχ. Οη «oκηιίεο» απνηεινχλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο παξαγσγήο ηνπ δαθπλζηλνχ ιατθνχ ζεάηξνπ θαη είλαη ην μεθίλεκα θαη ε βάζε ηεο ινγνηερληθήο ηνπ αλάπηπμεο. Έηζη, απφ ηνλ αλψλπκν ιατθφ ζπγγξαθέα ηεο «oκηιίαο» θαη ηελ νκαδηθή ζπληερληαθή πνιιέο θνξέο ζπγγξαθή, θηάλνπκε ζηνπο πξψηνπο επψλπκνπο ζεαηξηθνχο ζαηηξηθνχο ή θσκσδηνγξάθνπο. 4. Έξγα θαη ζπγγξαθείο Ο «Χάζεο» ηνπ Γ. Γνπδέιε, «Οη Γηαλληώηεο» ή «Κσκσδία ησλ ςεπηνγηαηξώλ» θαη «Οη Μνξαΐηεο» ηνπ. Ρνχζκειε, «Ζ θαθάβα» ηνπ Ν. Καξαηδά θαη «Σν ηληεξκέδην ηεο θπξάο Διηάο Ρνπθηάλαο θαη Μειηάο Κνξαζίδαο» είλαη απφ ηα θαιχηεξα έξγα ηνπ δαθπλζηλνχ ιατθνχ ζεάηξνπ ζηελ πξψηε δεκηνπξγηθή ηνπ πεξίνδν. Δθηφο απφ ην αλφζεπην θαη πεγαίν ιατθν-ζαηπξηθφ ζηνηρείν ηνπο, ηα έξγα απηά ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ αλψηεξε θαιιηηερληθή ηνπο πνηφηεηα ζηελ πξνζπάζεηα κηαο ηειεηφηεξεο ζηηρνπξγηθήο κνξθήο θαη κεγαιχηεξεο δξακαηηθήο πνηφηεηαο. Μέρξη απηή ηε ρξνληθή ζηηγκή ( ) νη «oκηιίεο», νη νπνίεο γξάθνληαλ έπαηξλαλ ηα ζέκαηα ηνπο απφ ηελ Κξεηηθή ζεαηξηθή ζρνιή θαη απφ ηελ ειιεληθή θαη μέλε κπζνινγία θαη ινγνηερλία, δηαζθεπαζκέλεο θαηάιιεια ζε ιατθά ζεαηξηθά έξγα θαη πξνζαξκνζκέλεο ζην δαθπλζηλφ γισζζηθφ ηδίσκα, έηζη πνπ λα κπνξνχλ λα ηθαλνπνηνχλ πιήξσο ηηο ηδηαίηεξεο ζεαηξηθέο απαηηήζεηο ησλ επαίζζεησλ θαηνίθσλ. Οη «oκηιίεο» πνπ πξναλαθέξζεθαλ θαη ηδηαίηεξα «Ο Χάζεο» ηνπ Γ. Γνπδέιε, πνπ γξάθηεθε ην , ζα απνηειέζνπλ ζηαζκφ γηα ην δαθπλζηλφ ιατθφ ζέαηξν, θαζψο νη ήξσεο ηνπο είλαη πιένλ θαζαξά Εαθπλζηλνί ηχπνη, θάηη πνπ ζπγθίλεζε ηνπο ζεαηέο. Έηζη, ζηγά-ζηγά δηακνξθψλεηαη απφ ηελ επνρή απηή ε δεκηνπξγία ηεο κεγάιεο επηαλεζηαθήο ζρνιήο θαη εηδηθά ηεο έληερλεο δξακαηηθήο παξαγσγήο, πνπ έθηαζε ζην απνθνξχθσκά ηεο κε ην παζίγλσζην έξγν ηνπ Α. Μάηεζε «Ο βαζηιηθόο». 5. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δαθπλζηλνύ ζεάηξνπ νη παξαζηάζεηο Σν δαθπλζηλφ ιατθφ ζέαηξν γαινχρεζε θαη δίδαμε πνιιέο γεληέο Εαθπλζηλψλ θαη ζπληέιεζε ζηελ αλάπηπμε ηεο επηαλεζηαθήο πνηεηηθήο δεκηνπξγίαο. Απνηέιεζε αιεζηλφ ζηαζκφ ζηελ ηζηνξία ηνπ λενειιεληθνχ ζεάηξνπ. ηηο «oκηιίεο» παίδνπλ εξαζηηέρλεο ιατθνί ζεαηξίλνη, πάληα άληξεο. Αλ θαη ηα ζθεληθά πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη είλαη ππνηππψδε, θακηά θνξά δελ ππάξρνπλ θαη θαζφινπ, ηα

4 ζεαηξηθά θνζηνχκηα θαη ε κάζθα ζην πξφζσπν είλαη θαληαρηεξά, θαζψο δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζην ιφγν θαη ζηε ζεαηξηθή θίλεζε. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απφδνζε ηνπ δεθαπεληαζχιιαβνπ ζηίρνπ ζηε δαθπλζηλή ληνπηνιαιηά. Πεξηερφκελν ησλ «oκηιηώλ» ήηαλ θαη είλαη ζχγρξνλα θνηλσληθά πεξηζηαηηθά, δηαλζηζκέλα πάληνηε κε πνιχ ρηνχκνξ θαη ηνπνζεηεκέλα ζηηο αληηιήςεηο ηνπ ιανχ. Απίζαλα νλφκαηα αθνξνχζαλ πξφζσπα ηεο «oκηιίαο». πάληα ην πεξηερφκελν ησλ «oκηιηώλ» ήηαλ εξσηθφ ή δξακαηηθφ, πξνθαλψο ιφγσ ηεο μέλεο ή ιφγηαο παξάδνζεο ή ησλ εθάζηνηε θαηαζηάζεσλ θαη απαηηήζεσλ. Ο ζθνπφο ηεο «oκηιίαο» πνπ δηαθξηλφηαλ γηα ην πεγαίν ζαηπξηθφ ηεο ζηνηρείν, ήηαλ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο εθηφο απφ δηαζθεδαζηηθφο θαη δηδαθηηθφο. Ζ «oκηιία» ήηαλ κηα επθαηξία εηήζηαο θνηλσληθήο θξηηηθήο, πνπ δηλφηαλ ζαλ έλα δηθαίσκα ζην ιαφ θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ θαξλαβαιηνχ απφ ηελ εθάζηνηε εμνπζία. ηηο «oκηιίεο» έπαηδαλ πάληα εξαζηηέρλεο εζνπνηνί πξνεξρφκελνη απφ ηα ιατθά ζηξψκαηα, φπσο γεσξγνί, έκπνξνη θαη ηερλίηεο. Τπάξρνπλ καξηπξίεο φηη πνιιέο θνξέο ζην ηέινο ηεο θάζε παξάζηαζεο γχξηδε θάπνηνο κε δίζθν θαη κάδεπε ιεθηά, ηα νπνία ηα κνηξάδνληαλ ζηε ζπλέρεηα νη ιατθνί ζεαηξίλνη αλακεηαμχ ηνπο. Μεξηθνί απ απηνχο γίλνληαλ ηειηθά θαη «επαγγεικαηίεο», φπσο αλαθέξεηαη θάπνηνο Μπισλφπνπινο, πνπ είρε καλία κε ηηο «oκηιίεο» θαη έπαηδε θάζε ρξφλν ζηα πιαίζηα ηνπ θαξλαβαιηνχ. Οη πξνεηνηκαζίεο θαη νη πξφβεο γηα ηηο «oκηιίεο» μεθηλνχζαλ πνιχ λσξίο. Οη ιατθνί ζεαηξίλνη καδεχνληαλ ζε ηαβέξλεο, ζε καγαδηά θαη ζε καγέξηθα, πξνθεηκέλνπ λα κνίξαδαλ ηνπο ξφινπο. Σηο πην πνιιέο θνξέο ε δνπιεηά ήηαλ ζπιινγηθή θαη ν θαζέλαο θξφληηδε γηα ην δηθφ ηνπ ξφιν. Τπήξραλ, φκσο, θαη κεξηθνί πνπ είραλ κεγαιχηεξε πείξα θαη δηφξζσλαλ ηνπο άιινπο, αλ θαη θάηη ηέηνην ήηαλ πεξηηηφ, κηα θαη νη πεξηζζφηεξνη Εαθπλζηλνί γλψξηδαλ απ έμσ ηα θείκελα ησλ «oκηιηώλ» απφ ηηο πνιιέο θνξέο πνπ ηηο είραλ αθνχζεη. ηηο παξαζηάζεηο, φπσο πξναλαθέξζεθε, έπαηξλαλ κέξνο κφλν άληξεο πνπ ππνδχνληαλ θαη ηνπο γπλαηθείνπο ξφινπο, φπσο γηλφηαλ ζ φιε ηελ Δπξψπε σο ηηο αξρέο ηνπ 17 νπ αηψλα. Γηα ηνπο ξφινπο δηάιεγαλ λένπο ζπλήζσο κε θάπσο ςηιφηεξε θσλή, πνπ είραλ ηε δπλαηφηεηα λα θάλνπλ θαη ηηο απαξαίηεηεο γπλαηθείεο θηλήζεηο, ηηο νπνίεο απαηηνχζε ην ζεαηξηθφ έξγν. ε κηα απφ απηέο ηηο παξαζηάζεηο έγηλε έλα απξφνπην πεξηζηαηηθφ, πνπ ην πεξηγξάθεη πνιχ ραξηησκέλα ν Γ. Ρψκαο, ν νπνίνο θαη ην παξαθνινχζεζε: «Θπκάκαη εγώ ν ίδηνο», γξάθεη, «κηαλ oκηιία πνπ παξαθνινύζεζα παηδί εδώ θαη θάπνπ 50 ρξόληα. Άγηνη Πάληεο, ηη αξηζκόο! Ήηαλ «Ο Κξίλνο θαη ε Αλζία» θαηά ηελ νπνία ην παιηθάξη θιέβεη ηε βαζηινπνύια θαη θαηαιήγεη ζην Κξηηήξην. Με αγσλία πεξηκέλεη ε Αλζία ηξηγπξηζκέλε από ηελ Απιή ηεο. Λεο θαη ηε βιέπσ ηελ θαεκέλε λ αγαλαθηεί γηα ηε ζαλαηηθή θαηαδίθε ηνπ αγαπεκέλνπ ηεο θαη κνπληδώλνληαο λα ζθνύδεη: «Σνλ Κξίλν εδηθάζαηεεεε; Όξζε ηζνη δηθαζηάδεο!!!» πγρξόλσο όκσο ε απόηνκε θίλεζε ηνπ θαζθειώκαηνο παξακέξηζε ιίγν ηε κάζθα θαη ιάκςαλε ζην θσο ηνπ ήιηνπ νη αξεηκάληεο μαλζέο κνπζηάθεο ηεο».οκηιίεο ζπλερίδνληαη λα γξάθνληαη θαη λα παίδνληαη αθφκε θαη ζήκεξα, κε κεγάιε επηηπρία απφ δξαζηήξηνπο Πνιηηηζηηθνχο πιιφγνπο ηνπ λεζηνχ ή απφ θάπνηεο άιιεο νκάδεο δαθπλζηλνχ ιατθνχ ζεάηξνπ. χκθσλα κε ηνπο εηδηθνχο, ην δαθπλζηλφ ιατθφ ζέαηξν είλαη ηζφηηκν θαη ηζάμην ησλ παγθνζκίσο γλσζηψλ ζεάηξσλ «Νν» ηεο Ηαπσλίαο, ηνπ ιατθνχ ζεάηξνπ ηνπ «Μπαιί» θαη ηηαιηθήο «commedia del arte». Παξφιν, φκσο, πνπ ζπγθεληξψλεη ηελ απνδνρή ησλ απαληαρνχ ηεο γεο εηδηθψλ, δελ ηπραίλεη θαη ηεο αλάινγεο κεηαρείξηζεο ζηελ Διιάδα.

5 Oη γθηόζηξεο ηελ Κέξθπξα θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Καξλαβαιηνχ, νη Βελεηνί, κηκνχκελνη ηελ Μεηξφπνιε, είραλ θαζηεξψζεη απφ ηνλ 16 ν αηψλα ηηο Γθηφζηξεο, (giostre), ην Ηππειάζηνλ ζχκθσλα ηε κεηάθξαζε απφ ηνλ Ηηαιηθφ ηίηιν.oη γθηφζηξεο ήηαλ πην ζπγθεθξηκέλα έθηππεο θνληαξνκαρίεο πνπ γίλνληαλ ηελ επνρή ηεο Δλεηνθξαηίαο. Ήηαλ επηδείμεηο πνιεκηθήο αξεηήο θαη αλδξείαο, πνπ είραλ ηηο ξίδεο ηνπο ζην Μεζαίσλα θαη ηα θαηνξζψκαηα ησλ ηππνηψλ θαη ησλ ζηαπξνθφξσλ. χκθσλα κε κηα εθδνρή, ε πξνέιεπζή ηνπο θαίλεηαη λα έρεη ξίδεο Ρσκατθέο, ε κεηαθνξά απηήο ηεο ζπλήζεηαο ζηελ Κέξθπξα, ζχκθσλα κε καξηπξίεο, μεθίλεζε κε ηελ παξνπζία ησλ πξψησλ Λαηίλσλ θαηαθηεηψλ, γεγνλφο πνπ ηεθκεξηψλεηαη θαη κε ηελ αλαθνξά παξφκνησλ πεξηπηψζεσλ θαη ζε άιια κέξε ηεο Διιάδνο πνπ γλψξηζαλ ηε Γπηηθή επηξξνή (νη ηππνηηθνί αγψλεο ηνπ Πξηγθηπάηνπ ηεο Αραΐαο, επί επνρήο Γνπιηέικνο Βηιιαξδνπίλνπ ήηαλ μαθνπζηνί ζε φιε ηελ Δπξψπε). Γθηφζηξα έρνπκε θαη ζηνλ Δξσηφθξηην. Με ηελ αλαβίσζε ηνπ ηππνηηθνχ πλεχκαηνο ηελ πεξίνδν ηεο Αλαγέλλεζεο θαη ηελ αλαζχζηαζε ησλ ηππνηηθψλ ηαγκάησλ, νξγαλψλνληαη θνληαξνκαρίεο φρη ζηα πεδία ησλ καρψλ, αιιά ζηα θέληξα ησλ πφιεσλ θαη πνιιέο θνξέο κέζα ζηα αξρηηεθηνληθά ζπκπιέγκαηα ησλ παιαηηψλ. ηε Βελεηία επηθξάηεζε ε giostra, πνπ αλαδείθλπε ηηο αηνκηθέο πνιεκηθέο αξεηέο, θάηη πνπ ε αλαγέλλεζε επλννχζε ηδηαίηεξα. ηελ Κέξθπξα αζινζεηήζεθαλ δχν giostre ηελ πεξίνδν ηνπ Καξλαβαιηνχ. ηελ κηα έπαηξλε κέξνο ε λενιαία ησλ νηθνγελεηψλ πνπ κεηείραλ ζην πκβνχιην ηεο πφιεο, θαη ζηελ άιιε νη ζηξαηηψηεο ηεο θξνπξάο. Ζ δεχηεξε ηεινχηαλ ζην Παιηφ Φξνχξην ελψ ε πξψηε ζηελ Κάησ Πιαηεία. ηελ αξρή νη γθηφζηξεο ήηαλ βίαηεο θαη αηκαηεξέο, κηα θαη νη αληίπαινη θνληαξνρηππηνχληαλ κεηαμχ ηνπο ζπρλά κέρξη ζαλάηνπ, ζηε ζπλέρεηα, φκσο, έγηλαλ πην εηξεληθέο. Ήηαλ έλα αγψληζκα δεμηνηερλίαο ησλ λεαξψλ επγελψλ πνπ έβαδαλ ζην ζεκάδη κε ην θνληάξη ηνπο έλα δαρηπιίδη θξεκαζκέλν ζηελ άιιε άθξε ηνπ ζηαδίνπ, ή ην νκνίσκα ελφο αξαθελνχ, κε απψηεξν ζηφρν λα θαηαθηήζνπλ ηε δφμα ηεο λίθεο αιιά θαη ηελ αγάπε θάπνηαο αξρνληνπνχιαο πνπ παξαθνινπζνχζε κε αγσλία απ ηηο εμέδξεο Απφ ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηψλα νη δχν ηχπνη giostra πνπ ζπκκεηείρε ε λενιαία ησλ επγελψλ, κεηαθέξζεθαλ ζηελ Strada Larga (ζεκεξηλή νδφ Μνπζηνμχδνπ, Πιαηχ Καληνχλη). πληνληζηήο ηνπο ήηαλ ν Άξρνληαο ηνπ Πεδίνπ, πνπ εθιεγφηαλ απφ ην πκβνχιην ησλ επγελψλ. Οη εθπξφζσπνη ησλ βελεηηθψλ θαη ησλ θεξθπξατθψλ αξρψλ παξαθνινπζνχζαλ ηνλ αγψλα απφ ηελ νηθία Midei, πνπ πηζαλφηαηα ηαπηίδεηαη κε ην αξρνληηθφ Ricci, κε ηνλ κεγάιν εμψζηε θαη ηα βελεηζηάληθα κνπξηφληα. Δηδηθνί θξηηέο, νη θξηηέο ηεο giostra, ηνπνζεηεκέλνη ζε πεξίηερλα δηαθνζκεκέλν μχιηλν βάζξν ζην ηέινο ηεο δηαδξνκήο, έθξηλαλ ηνλ ληθεηή, ζηνλ νπνίν απνλέκνληαλ ην έπαζιν (palio), χθαζκα ρξπζνπνίθηιην, θνζκεκέλν κε ηελ θηγνχξα ηνπ Αγίνπ Μάξθνπ, ην έκβιεκα ηεο πφιεο θαη ηα νηθφζεκα ησλ δηαγσληδνκέλσλ, θαη ν ληθεηήο πξνζέθεξε ην ίδην βξάδπ επίζεκν δείπλν ζην ζπίηη ηνπ. Οη γθηφζηξεο κε ηελ ίδηα εζηκνηππηθή ηάμε ησλ Βελεηζηάλσλ ζπλερίζηεθαλ θαη απφ ηνπο Άγγινπο, αθφκε θαη ηφηε ήηαλ γεκάηεο ρξψκα. ΠΟΛΗΣΗΜΟ BRNO Θέαηξν θηώλ I. Καηαγωγή θαη εμέιημε ηνπ Καξαγθηόδε

6 II. Ο θαξαγθηόδεο ζηελ Διιάδα νη Έιιελεο θαξαγθηνδνπαίρηεο ΗΗΗ. Ζ δξακαηνπξγία ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ α) Ο ρώξνο, ν ρξόλνο β) Οη ιεηηνπξγίεο ΗV. Σα πξόζωπα ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ (ε Πξνζαξκνγή ηωλ ραξαθηήξωλ) 1. Καξαγθηόδεο 2. Σα Κνιιεηήξηα 3. Ο Χαηδεαβάηεο 4. Ο Μπαξκπαγηώξγνο 5. Ο Δβξαίνο θαη ν Μνξθνληόο 6. Ο ηαύξαθαο θαη ν ηνξ Γηνλύζηνο 7. Οη γπλαίθεο 8. Οη Έιιελεο 9. ηελ αξραία Διιάδα VI. Σν ζέαηξν ζθηώλ ζήκεξα 1. Ο Καξαγθηόδεο ζήκεξα 2. Ζ πξόθιεζε ηνπ ζελαξίνπ ηνπ Θεάηξνπ θηώλ (ηνπ Ζ. Γηαλλίξε) (Γηαπηζηώζεηο) 3. Πξνβιήκαηα ζελαξίνπ 4. Ο Καξαγθηόδεο ζηνλ θηλεκαηνγξάθν 5. Βηβιηνγξαθία I. Καηαγωγή ηνπ Καξαγθηόδε Σν πσο γελλήζεθε θαη πνπ αθξηβψο πξσηνεκθαλίζηεθε ην ζέαηξν ζθηψλ θαη θαη επέθηαζε ην ιατθφ ζέαηξν ηνπ Καξαγθηφδε καο είλαη άγλσζην. Με θάπνηα ζρεηηθή βεβαηφηεηα, σζηφζν, πηζαλνινγνχκε πσο κάιινλ πξφθεηηαη γηα δεκηνχξγεκα ησλ αζηαηηθψλ ιαψλ. Έηζη πνιχ δηαδεδνκέλε είλαη ε άπνςε πσο ην ζέαηξν ζθηψλ μεθίλεζε ζαλ παηρλίδη γηα ηα παηδηά κέζα ζηηο ζθελέο ησλ λνκάδσλ ζηηο ζηέπεο ηεο Μνγγνιίαο ηηο ψξεο ηεο αλάπαπζεο ηνπο. Γηάθνξα ζηνηρεία καο νδεγνχλ επίζεο ζην ζπκπέξαζκα φηη θαηάγεηαη, φπσο θάζε ιατθφ ζέαηξν, απφ ην ζξεζθεπηηθφ ζέαηξν γηα παξάδεηγκα απφ ηηο λεθξψζηκεο ηειεηέο. Τπάξρνπλ αθφκα ελδείμεηο πσο ην ζέαηξν

7 ζθηψλ εληνπίδεηαη ζηα Διεπζίληα Μπζηήξηα θαη ζηα αξραία ειιεληθά δξάκαηα. Δίλαη αξθεηνί απηνί πνπ πηζηεχνπλ πσο ην ζέαηξν ζθηψλ δελ απνθιείεηαη λα έρεη θαη ειιεληθή πξνέιεπζε.ο Πιάησλαο ζηελ αιιεγνξία ηνπ ζπειαίνπ αλαθέξεη: «Φαληάζνπ αλζξώπνπο ζαλ ζε κηα ππόγεηα θαηνηθία όκνηα κε ζπειηά πνπ λα έρεη ηελ είζνδν ηεο καθξηά αλνηθηή πξνο ην θσο ζε όιν ην κήθνο ηεο ζπειηάο θαη από ςειά θαη καθξηά από πίζσ ηνπο θσο από θσηηά λα θαίεη γη απηνύο θαη αλάκεζα ζηε θσηηά θαη ζηνπο δεζκώηεο επάλσ, λα ππάξρεη έλαο δξόκνο. Κνληά ζε απηόλ θαη παξάιιεια θαληάζνπ ρηηζκέλν έλα κηθξό ηνίρν, όπσο αθξηβώο ηνπνζεηνύληαη από ηνπο ζαπκαηνπνηνύο κπξνζηά ζηνπο αλζξώπνπο ηα παξαπεηάζκαηα (αξρ. Παξαθξάγκαηα) πάλσ ζηα νπνία δείρλνπλ ηα ηερλάζκαηα ηνπο» (Πνιηηεία 514α) Ο Αξηζηνηέιεο πάιη, κηιά γηα ιατθέο παξαζηάζεηο κε λεπξφζπαζηα: «Οη λεπξόζπαζηνη κίαλ κήξηλζνλ (ζπάγθν) επηζπαζάκελνη πνηνύζη θαη απρέλα θηλείζζαη θαη ρείξα δώνπ θαη ώκνλ θαη νθζαικόλ» (Πεξί θφζκνπ 398 b 16). Σν ζέαηξν ζθηψλ ζπγγελεχεη θαη κε ηηο αξραίεο ιατθέο αθεγήζεηο, φπσο νη κχζνη κε ζέκα ηα δψα. Ο Ζζίνδνο θαη ν Αξρίινρνο δειψλνπλ πσο ην λφεκα ηνπο είλαη ε θνηλσληθή θξηηηθή πνπ ζην φλνκα ησλ αδπλάησλ θαη ηνπ δηθαίνπ ζηέθεηαη θαλεξά ελαληίνλ ηεο απζαηξεζίαο ησλ ηζρπξψλ. Μηα άιιε εθδνρή ζέιεη ηνλ Αίζσπν ηνλ κεγαιχηεξν παξακπζά ηεο αξραηφηεηαο λα έρεη επίζεο ζρέζε κε ην ζέαηξν ζθηψλ. Ο Αίζσπνο ήηαλ παζίγλσζηνο δεκηνπξγφο κχζσλ «ινγνπνηφο» θαηά ηνλ Ζξφδνην πνπ έδεζε ηνλ 6 ν αηψλα π.υ.. Ζ δσή ηνπ έρεη ζθεπαζζεί απφ θαληαζηηθέο αθεγήζεηο, ιέγεηαη φηη ήηαλ δνχινο, γελλεκέλνο ζην Ακφξην ηεο Φξπγίαο. Ήηαλ απνθξνπζηηθφο ζηελ εκθάληζε θαη πνιχ άζθεκνο, θνηιαξάο, κε κπηεξφ θεθάιη, πιαθνπηζνκχηεο κε θπξησκέλν ζηήζνο, κειακςφο, θνληφο, ζηξαβνπφδεο, κε ρέξηα θνληά, αιιήζσξνο, έλα ιάζνο ηνπ λπζηαγκέλνπ Πξνκεζέα. Ζ παξάδνζε ηνλ ζέιεη αξρηθά κνπγθφ αιιά πνιχ έμππλν θαη ζενζεβνχκελν. Ζ Ίζηδα θαη νη ελλέα κνχζεο ηνπ ράξηζαλ ηε θσλή θαη ηελ ηθαλφηεηα λα πιέθεη ηζηνξίεο θαη λα ζπλζέηεη κχζνπο ειιεληθνχο. Ο Αίζσπνο ζθνηψζεθε κε δφιν αθνχ θαηεγνξήζεθε άδηθα γηα ηεξνζπιία ζηνπο Γειθνχο, γηα απηφ θη ν ίδηνο ν Απφιισλαο εθδηθείηαη ην ζάλαην ηνπ θαη εμπςψλεη ηε θήκε ηνπ. Ο Αίζσπνο ήηαλ γλψζηεο ηεο ςπρνινγίαο ηνπ αλζξψπνπ θαη εξεπλνχζε ηα θίλεηξα θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Έδεημε ηελ πνηθηιία ησλ αλζξψπηλσλ ραξαθηήξσλ θαη κεηέθεξε ηα ειαηηψκαηα ησλ αλζξψπσλ ζε δψα. Αζθνχζε πνιηηηθή θαη θνηλσληθή θξηηηθή. Παξαηήξεζε ηε δνιηφηεηα, ηνλ εγσηζκφ θαη ηηο αδπλακίεο ησλ ηζρπξψλ θαη εμχςσζε ηελ δχλακε ηνπ λνπ, αθνχ ε εμππλάδα ήηαλ ην φπιν ηεο ζσηεξίαο ησλ αδπλάησλ. Ήηαλ εθπξφζσπνο ηεο ιατθήο ζνθίαο θαη ζην έξγν «ην πκπόζηνλ ησλ Δπηά νθώλ» πνπ απνδίδεηαη ζηνλ Πινχηαξρν, ν Αίζσπνο ζπκκεηέρεη θαη αζθεί έιεγρν ζ φζα ιέλε νη επηά ζνθνί. Αθφκα θη ν σθξάηεο, φπσο παξαδίδεη ν Πιάησλαο, ζηε θπιαθή έβαδε ζε ζηίρνπο φζνπο αηζψπεηνπο κχζνπο ζπκφηαλ. Σν φλνκα ηνπ ζεκαίλεη θαηά κηα άπνςε «καχξνο» θαη ζπγγελεχεη κε ην «αηζίνς», φπσο ζρεδφλ θαη ηνπ Καξαγθηφδε. Μεγάιε νκνηφηεηα ππάξρεη επίζεο κεηαμχ ηνπ Καξαγθηφδε θαη ησλ πξνζψπσλ ηεο Αξραίαο Αξηζηνθαληθήο Κσκσδίαο. Ο Καξαγθηφδεο θαίλεηαη ζαλ ν απφγνλνο ησλ δνχισλ ησλ Αξηζηνθαληθψλ θσκσδηψλ. Σέινο, αλαγσγή ηνπ Καξαγθηφδε επηρεηξεί θαη ν. Κπξηαθίδεο (πεξ. Λανγξαθία, η. Ζ 1921) κε ηνλ ηζρπξηζκφ ηνπ φηη ν Καξαγθηφδεο κεηέβαιε ηνλ αξραίν θαιιφ ζε ηεξάζηην θαη δπζαλάινγν ρέξη. Μηα απφ ηηο πνιιέο ηζηνξίεο θαη ηνπο ζξχινπο γηα ην πσο έθζαζε ν Καξαγθηφδεο ζηελ Διιάδα, εθφζνλ ζηαζνχκε ζηελ εθδνρή, πνπ αθνξά ζηελ αζηαηηθή ηνπ πξνέιεπζε, ιέεη πσο ζηελ Κίλα γχξσ ζην 1840 δνχζε έλαο Τδξαίνο κε ην φλνκα Μαπξνκάηεο. Ο άλζξσπνο απηφο έραζε ηελ πεξηνπζία ηνπ, γη απηφ θαη ζνθίζηεθε πξνθεηκέλνπ λα δήζεη λα θφςεη ραξηφληα (θηγνχξεο-ήξσεο) θαη λα ηα πξνβάιεη ζε κηα άζπξε πάληλε επηθάλεηα, δίλνληαο ζαλ θχξην φλνκα ζηνλ ήξσα ησλ ηζηνξηψλ ηνπ ην

8 δηθφ ηνπ φλνκα Μαπξνκάηεο: ζηα ηνπξθηθά Καξα-γθεδ, πξνέθηαζε ζηα ειιεληθά Καξαγθηφδεο. Σν επάγγεικα ήηαλ ηφζν επηθεξδέο πνπ βξήθε ακέζσο Σνχξθνπο θαη Δβξαίνπο κηκεηέο. Πέξα απφ ην κχζν, φκσο, απηφ πνπ ζα πξέπεη λα δερζεί θαλείο σο δεδνκέλε πξαγκαηηθφηεηα είλαη, φηη ε εμάπισζε ηνπ Καξαγθηφδε επλνήζεθε απφ ηηο πφιεηο θαη ηηο κεγάιεο πιεζπζκηαθέο ζπγθεληξψζεηο. Πξηλ ην ζρεκαηηζκφ ησλ ζχγρξνλσλ θξαηψλ, νη πνιπεζληθέο θνηλσλίεο ησλ ηφηε πφιεσλ θαη απηφ ζηελ πεξίπησζε ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ καο πάεη πίζσ ζηελ Οζσκαληθή θαη ηε Βπδαληηλή Απηνθξαηνξία- δελ ήηαλ απιά ρψξνη πνπ πξνεμνθινχζαλ ηελ χπαξμε θνηλνχ, ηελ παξαγσγή θαη ηελ θαιιηέξγεηα ζηε ζπλέρεηα απ απηφ θαη γηα απηφ πνιηηηζκηθψλ πξντφλησλ. Οη πφιεηο ήηαλ επηπιένλ θαη ρψξνη πνπ δηεπθφιπλαλ ζηε δηαθίλεζε φισλ ησλ παξαγψγσλ ηνπ πνιηηηζκνχ αλάκεζα ζ απηά θαη ηνπ Θεάηξνπ θηψλ, κάιηζηα φζν απμαλφηαλ ε επηξξνή ηνπο ζηελ ελδνρψξα ηφζν νη ζπλζήθεο επλννχζαλ ην λέν ιατθφ ζέακα. χκθσλα κε κηα άιιε αλεπηβεβαίσηε καξηπξία ζρεηηθή κε ηελ πξνέιεπζε ηνπ Καξαγθηφδε, ζέαηξν ζθηψλ πξσηνπαίρηεθε ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν ζηελ απιή ηνπ Αιή Παζά απφ θάπνηνλ Δβξαίν νλφκαηη Ηάθσβν, ε ηζηνξία απηή ζπλεγνξεί ππέξ ηεο άπνςεο πσο ν Καξαγθηφδεο πξσηνήξζε ζηελ Διιάδα απφ ηελ βαιθαληθή ρεξζφλεζν. Πην πηζαλφ θαίλεηαη, φκσο, λα είλαη φηη νη Έιιελεο πήξαλ ηνλ Καξαγθηφδε απφ ηνπο Σνχξθνπο πνπ απφ ηελ πιεπξά ηνπο ηνλ κεηέθεξαλ θαζψο πξνρσξνχζαλ απφ ηηο αζηαηηθέο ζηέπεο πξνο ηε Μηθξαζία. Σν φλνκα ηνπ, νη ήξσεο ηνπ αιιά, θαη ε ηερληθή ηνπ είλαη ζηνηρεία πνπ εληζρχνπλ κηα ηέηνηα ππφζεζε, ρσξίο απηφ λα απνθιείεη ην γεγνλφο φηη εξρφκελνο ν Καξαγθηφδεο ζηνλ Διιαδηθφ ρψξν βξήθε πξφζθνξν έδαθνο γηα λα θαιιηεξγεζεί γηαηί ζπλέηξεμαλ θάπνηνη ιφγνη αλάκεζα ζ απηνχο θαη κηα παξάδνζε γχξσ απφ ην ζέαηξν ζθηψλ πνπ είρε πέζεη ζηελ αθάλεηα. Σελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζα είρε ζην ζεκείν απηφ ην φηη φπσο ζηνλ Σνχξθηθν Καξαγθηφδε, έηζη θαη ζηνλ Διιεληθφ, ηα γπλαηθεία πξφζσπα είλαη ιηγνζηά, γηαηί ν παίθηεο πνπ θάλεη φιεο ηηο θσλέο, είλαη άλδξαο. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζην αξραίν Διιεληθφ Θέαηξν, φπνπ νη εζνπνηνί ήηαλ άλδξεο, πνπ έθαλαλ θαη ηνπο γπλαηθείνπο ξφινπο. ηηο κνπζνπικαληθέο θνηλσλίεο πάλησο ππήξρε ν Καξαγθηφδεο, ε θαηαγσγή ηνπ κάιηζηα αλάγεηαη ζηα κνλαζηήξηα ησλ δεξβηζψλ θαη ζηηο ηειεηέο ηνπ ξακαδαληνχ. Δηδηθφηεξα ζηελ Σνπξθία παξνπζηάδεηαη ην ζέαηξν ζθηψλ κε ηνλ Καξαγθηφδε ζαλ ηαξαρνπνηφ θαη βέβειν ζηνηρείν πνπ κε ρεηξνλνκίεο θαη βσκνινγίεο απνθάιππηε ηηο κηθξέο αδπλακίεο ηνπ ιανχ. Έλα ζηνηρείν ηέινο πνπ πεξηπιέθεη αξθεηά ηα πξάγκαηα είλαη πσο νη θαξαγθηνδνπαίρηεο ηελ επνρή ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο ήηαλ πνιχγισζζνη, έπαηδαλ ζηα ηνπξθηθά, ζηα αξβαλίηηθα, ζηα εβξατθά θαη ζηα ειιεληθά, ε θαηαγσγή ηνπο θαη ε γιψζζα πνπ κηινχλ δελ κπνξεί λα απνηειεί ηθαλή απφδεημε γηα ηελ πξνέιεπζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ είδνπο ηνπ ιατθνχ ζεάηξνπ. II. Ο θαξαγθηόδεο ζηελ Διιάδα νη Έιιελεο θαξαγθηνδνπαίρηεο Ο Καξαγθηφδεο ηαμηδεχεη, δηαδίδεηαη θαη θηάλεη ζηα 1841 ζην Ναχπιην, φπσο πιεξνθνξνχκαζηε απφ εθεκεξίδα ηεο επνρήο. ηελ Αζήλα, αλαθέξεηαη παξάζηαζε ηνπ ζηα 1852 ζε ζπλνηθία ηεο Πιάθαο. Σν ζέαηξν ζθηψλ έξρεηαη, φκσο, κε βεβαηφηεηα ζηελ Διιάδα απφ ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, φηαλ ην 1860 ν πξψηνο Έιιελαο πνπ αζρνιήζεθε κε ηνλ Καξαγθηφδε ν Μπαξκπαγηάλλεο ν Βξάραιεο θαηεβαίλεη ζηελ Αζήλα θαη δίλεη παξαζηάζεηο ζ έλα θαθελείν ζηνλ Πεηξαηά. Δίλαη κηα επνρή (19 νο αηψλαο) φπνπ ζηελ Διιάδα καδί κε ηνλ εμεπξσπατζκφ θαη ηελ πξνζθφιιεζε ζηε Γχζε, έρεη επηβιεζεί θαη ε δπηηθή ηέρλε. Οιφθιεξε ε ειιεληθή παξάδνζε ραξαθηεξίδεηαη αλαηνιηθή θαη εμνβειίδεηαη. Ζ εθθιεζία, ε θαιή θνηλσλία θαη ε νηθνγέλεηα ζπγθξνχνληαη κε ηνλ Καξαγθηφδε. Σν θιίκα γεληθά είλαη ερζξηθφ

9 απέλαληη ηνπ, φπσο είλαη ερζξηθφ θαη απέλαληη ζηα ιατθά δξψκελα ηεο απνθξηάο. Πέξα απφ ηε απνδνρή, φκσο, ή φρη ηνπ Καξαγθηφδε απφ ηνπο θνξείο πην ζπγθεθξηκέλα ηεο εμνπζίαο, ηα πξνβιήκαηα πνπ ζα αληηκεησπίζνπλ νη πξψηνη θαξαγθηνδνπαίρηεο δελ είλαη ιίγα μεθηλψληαο απφ ηνλ εμειιεληζκφ ηνπ θαη θηάλνληαο κέρξη ην πξφβιεκα ηνπ ρψξνπ πνπ ζα κπνξνχζε λα θηινμελήζεη ην ζπγθεθξηκέλν ζέακα. Θα απαηηεζεί ρξφλνο γηα ηελ εμνηθείσζε ηνπ θνηλνχ κε ην ζέαηξν ζθηψλ θαη ν θαζέλαο απφ απηνχο ηνπο πξψηνπο εξγάηεο ηεο ηέρλεο ηνπ Καξαγθηφδε ζα πξνζζέζεη θαη θάηη, ψζπνπ λα θηάζνπκε ζηε κνξθή ηνπ Καξαγθηφδε πνπ εκείο γλσξίδνπκε ζήκεξα. Σνλ Βξάραιε ηνλ δηαδέρηεθε ν Ρεβαληίλνο πνπ άιιαμε ην ζρήκα ηεο ζθελήο απφ ηεηξάγσλν ζε παλνξακηθφ. Σν κέγεζνο ηεο ζθελήο ζπλδέεηαη ζηελά κε ην ρψξν πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα αλεβεί κηα παξάζηαζε ηνπ Καξαγθηφδε αιιά θαη, κε ηα πξφζσπα ή θαη ηα κέζα βνεζεηηθά εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηεί ν θαξαγθηνδνπαίρηεο, θαζψο ε ηέρλε ηνπ εμειίζζεηαη. ηελ αξρή ν Καξαγθηφδεο παηδφηαλ ζε ηαβέξλεο θαη θαθελεία. Σν ηδαληθφηεξν κέξνο γηα λα ζηεζεί κηα παξάζηαζε ηνπ ήηαλ ηα θιαζζηθά καληξάθηα, κφλν πνπ ε απφθηεζε ηνπο ήηαλ πνιπηέιεηα γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο θαξαγθηνδνπαίρηεο. Γελ ζα πξέπεη λα μερλάκε ζ απηφ ην ζεκείν φηη ε επνρή ηνπ κπνπινπθηνχ ππάξρεη θαη γηα ηνλ Καξαγθηφδε, φπσο θαη νη ζεαηξίλνη έηζη θαη νη θαξαγθηνδνπαίρηεο πεξηπιαληνχληαη αλά ηελ Διιάδα κε ην κπνπινχθη ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα θεξδίζνπλ ην ςσκί ηνπο. Σνλ Ρεβαληίλν ηνλ δηαδέρζεθε ν Γ. Μίκαξνο, ν επίζεκνο ηδξπηήο ηνπ ειιεληθνχ Καξαγθηφδε. Ο Μίκαξνο, ςεπδψλπκν ηνπ Γεκήηξε αξδνχλε ήηαλ γηνο κηαο Παηξηληάο θαη ελφο Μεζνινγγίηε. Δίλαη απηφο πνπ αλέδεημε ηελ Πάηξα ζε κεηξφπνιε ηνπ Καξαγθηφδε ηα ηειεπηαία ρξφληα ηνπ 19 νπ αηψλα. Μαδί κε ηνπο καζεηέο ηνπ, κηα πιεηάδα απφ πεξίθεκνπο θαξαγθηνδνπαίρηεο, θαηαγφκελνπο απφ ηελ Πάηξα αιιά θαη απφ ηηο γεηηνληθέο πφιεηο ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη ηεο ηεξεάο απνηεινχλ ηε «ρνιή ηεο Πάηξαο». Λέγεηαη, πσο απνθάζηζε, φηαλ είδε ηνλ βσκνιφρν Σνχξθν Καξαγθηφδε ζην μεδηάληξνπν «Χακάκ», κηα παξάζηαζε ηνπ Μπξάραιε, αλ θαη πξσηνςάιηεο ηφηε ζηνλ Άγην Αλδξέα ηεο Πάηξαο, λα παξαηήζεη ηελ ςαιηηθή. Ήηαλ κνξθσκέλνο, είρε θνηηήζεη ζε ζρνιείν βπδαληηλήο κνπζηθήο θαη ήηαλ πξάγκαηη ηφζν θαιφο ζαλ ςάιηεο, πνπ κεηνλνκάζηεθε ζε Μίκαξνο ιφγσ αθξηβψο ηεο ηθαλφηεηαο πνπ είρε λα κηκείηαη ηνλ δάζθαιν ηνπ. Ο Μίκαξνο έθαλε ξηδηθέο θαη κεγάιεο κεηαβνιέο ζηνλ Καξαγθηφδε. Αδηαθνξψληαο γηα ηελ θαιή θνηλσλία ηεο πφιεο θαη ηελ νηθνγέλεηα ηνπ, αθνζηψζεθε ζηε δεκηνπξγία ελφο δηαθνξεηηθνχ Έιιελα Καξαγθηφδε, ήξσα ζε παηξησηηθά έξγα αιιά θαη ζε ζάηηξεο θαη δξάκαηα, βγαικέλα απφ ηελ πνιηηηθή θαη θνηλσληθή επηθαηξφηεηα ηεο επνρήο. Έβγαιε ηηο άζεκλεο εηθφλεο, ηνπνζέηεζε νξηζηηθά ηελ θαιχβα θαη ην ζαξάη δεμηά θη αξηζηεξά θαη πινχηηζε ην ζεκαηνιφγην ηνπ Καξαγθηφδε κε λέα έξγα, παξκέλα απ ηελ επαλάζηαζε ηνπ 21, εξσνπνίεζε κε δηθφ ηνπ ηξφπν ηνπο ήξσεο. Έηζη ηψξα κπνξνχζαλε λα πεγαίλνπλ γπλαίθεο θαη παηδηά ζην ζέαηξν ζθηψλ, ν Μίκαξνο κεηέηξεςε νπζηαζηηθά ηνλ Καξαγθηφδε ζε νηθνγελεηαθφ ζέαηξν. Μεγάινο κάζηνξαο θαη κίκνο κε ηνλ θαηξφ ηνπ έδσζε ηε θφξκα πνπ βιέπνπκε λα έρεη θαη ζήκεξα, θαζψο ηνλ κεηαηξέπεη ζε ζαηηξηθφ ζέαηξν θαη ηαπηφρξνλα ηνλ εμειιελίδεη. Xξεζηκνπνηψληαο ηελ παιηά εμνπζία (Παζά, Βεδπξνπνχια, Βεδχξε, Βειεγθέθα), βάδεη πξφζσπα πνπ δελ ππήξραλ ζην Σνχξθηθν Θέαηξν θηψλ θαη ζαηηξίδεη ηελ θαηλνχξγηα εμνπζία. Ζ ζάηηξα αληιεί απφ ην ράζκα κεηαμχ ησλ ιίγσλ πινπζίσλ θαη ησλ πνιιψλ θησρψλ, αγξνηηθήο πξνέιεπζεο απφ πνιιά κέξε ηνπ λενζχζηαηνπ θξάηνπο, πνπ θπξηνιεθηηθά πεηλάλε. ην λέν αζηηθφ πεξηβάιινλ φινη απηνί πξνζπαζνχλ λα ηα θέξνπλ βφιηα θαη νη θαηεξγαξηέο ηνπ Καξαγθηφδε ηνπο εθθξάδνπλ. Ο Καξαγθηφδεο ράξε ζ απηφλ απνθηά πεξηερφκελν αλαηξεπηηθφ θαη αληηεμνπζηαζηηθφ. Ο Μίκαξνο έγηλε δεκνθηιήο θαη παζίγλσζηνο, πέζαλε ζε ειηθία 37 εηψλ, ην 1925 αιθννιηθφο.

10 Δπφκελνο κεγάινο θαξαγθηνδνπαίρηεο κεηά ην Μίκαξν, πνπ πξνρψξεζε ζε λεσηεξηζκνχο γχξσ απφ ηνλ ηξφπν, κε ηνλ νπνίν παηδφηαλε ν Καξαγθηφδεο είλαη ν Μαλσιφπνπινο ν νπνίνο ην 1918 κεγάισζε ηελ νζφλε ηνπ ζεάηξνπ απφ ην 1,70 Υ 1 κέηξα ζηα 5 κέηξα. Μεηά απ απηφλ ν θαξαγθηνδνπαίρηεο Υαξίιανο ν Θεζζαινληθηφο άιιαμε ηε ζθελή πξνζζέηνληαο δχν ζθεληθά γηα αιιαγή εηθφλσλ. Ο Καξαγθηφδεο σο ζέακα απνθηά κε ηνλ θαηξφ, φπσο κπνξεί λα δεη θαλείο, κηα φιν θαη πην απαηηεηηθή θαη εμεηδηθεπκέλε ζθεπή. Τπάξρνπλ δνπιεηέο πνπ είλαη θχζεη αδχλαην λα γίλνπλ ηελ ίδηα ζηηγκή απφ έλαλ άλζξσπν, φηαλ ηνπιάρηζηνλ ε παξάζηαζε απαηηεί ηε ζχγρξνλε παξνπζία πνιιψλ πξνζψπσλ ζην παλί. Γη απηφ, ν θαξαγθηνδνπαίρηεο ρξεηάδεηαη έλαλ ή πεξηζζφηεξνπο βνεζνχο, νη νπνίνη θξαηνχλ αθίλεηεο ή θηλνχλ ηηο παξαπαλίζηεο θηγνχξεο, παξάγνπλ δηάθνξα ερεηηθά «εθέ», ην ζφξπβν γηα παξάδεηγκα κηαο θαξπαδηάο ή ηηο βξνληέο κηαο θαηαηγίδαο, ηηο αιιαγέο ζην θσηηζκφ θαη γεληθά θάλνπλ θάζε αλαγθαία δνπιεηά, ρσξίο, φκσο, λα παίδνπλ θαλέλα πξφζσπν. ηα ρξφληα ηεο αθκήο, εμάιινπ, ηνπ Καξαγθηφδε φινη νη επαγγεικαηίεο είραλ ηνπο νξγαλνπαίρηεο ηνπο, κηα κηθξή νξρήζηξα πνπ έπαηδε ζηα δηαιείκκαηα, ζηνπο πξνιφγνπο, αιιά θαη ζηε δηάξθεηα ηνπ έξγνπ, φηαλ ρφξεπαλ ή ηξαγνπδνχζαλ νη ράξηηλνη εζνπνηνί, θαζψο θαη ηνλ εηδηθφ ηξαγνπδηζηή ηνπο. Πάλησο, αθφκε θαη γη απηή ηελ επνρή, παξφηη επνρή αθκήο, νη πιεξνθνξίεο πνπ έρνπκε γηα ηνπο θαξαγθηνδνπαίρηεο ηνπο ίδηνπο θαη ηε δνπιεηά ηνπο, θπξίσο, γηα ηα θείκελα πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ ζηηο παξαζηάζεηο ηνπο, είλαη ιηγνζηέο. Ζ αμία ηνπ ιατθνχ ιφγνπ, πεδνχ θαη ζεαηξηθνχ, είλαη δπζηπρψο κηα απνθάιπςε πνπ έγηλε κεηά ηνλ πφιεκν θαη κάιηζηα ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα. Σα απνκλεκνλεχκαηα αλζξψπσλ πνπ γλψξηδαλ ιίγα γξάκκαηα, κεηαμχ απηψλ θαη ησλ θαξαγθηνδνπαηρηψλ, θεξδίδνπλ ην ζαπκαζκφ ράξε ζηε ζπκνζνθία θαη ζηε κεγάιε εθθξαζηηθφηεηα ηνπο θαη γίλνληαη θεηκήιηα άμηα πεξηζπιινγήο κε κεγάιε θαζπζηέξεζε. ηελ πξνζπάζεηα λα αλαγλσξηζζεί ε αδηακθηζβήηεηε αμία ηνπο βνήζεζαλ θαη άλζξσπνη ηνπ πλεχκαηνο, φπσο ν κεγάινο πνηεηήο Άγγεινο ηθειηαλφο ν νπνίνο απφ πνιχ λσξίο επεζήκαλε ηελ ζεκαζία ησλ εμαίξεησλ γελλεκάησλ ηεο ιατθήο ςπρήο. Αληίζηνηρα, ν Γηάλλεο Βιαρνγηάλλεο ην 1943 δεκνζηεχεη ζε δχν ζπλέρεηεο ζην πεξηνδηθφ «Νέα Δζηία» ηε λνπβέια «Σεο ηέρλεο ηα θαξκάθηα», φπνπ παξνπζηάδεη ηνλ θφζκν ηνπ Καξαγθηφδε. χκθσλα κε κηα εθδνρή, «ν δηάζεκνο θαξαγθηνδνπαίρηεο Φνύιηαο» ηνπ Βιαρνγηάλλε δελ είλαη άιινο απφ ηνλ καζεηή ηνπ Μίκαξνπ, ηνλ Ρνχιηα ηνλ Καξπελεζηψηε, πνπ πξψηνο έβγαιε ζην παλί ηνλ κπάξκπα- Γηψξγν. Μεγάινη θαξαγθηνδνπαίρηεο κεηά ην Μίκαξν, Παηξηλνί θπξίσο ζηελ θαηαγσγή είλαη ν Μφιιαο, ν Θενδσξέιινο θαη ηέινο ν σηήξεο παζάξεο, παηέξαο ηνπ Δπγέληνπ παζάξε θαη έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο θαξαγθηνδνπαίρηεο θαη αλαλεσηέο ηνπ Καξαγθηφδε. Με ην. παζάξε έρνπκε κηα ζεηξά λέσλ εξψσλ θαη ηαπηφρξνλα λέσλ πξνζψπσλ ζην ζίαζν ηνπ Καξαγθηφδε. ηαλ νη θηγνχξεο ηνπ παξηζηάλνπλ πξφζσπα ηζηνξηθά, πιεζηάδνπλ φζν ην δπλαηφ ηηο θπζηνγλσκίεο ησλ πξνζψπσλ πνπ αλαπαξηζηνχλ. Ζ θηγνχξα ηνπ Κνινθνηξψλε γηα παξάδεηγκα έρεη γακςή κχηε, καθξηά καιιηά, παρχ κνπζηάθη θαη πεξηθεθαιαία. Νεαληθφ θηηάρλεη ηνλ Γηάθν θαη ηνλ Μεγαιέμαλδξν ρσξίο γέληα. Γηα ηνπο ηνπηθνχο ηχπνπο δνπιεχεη αλάινγα ν σηήξεο παζάξεο έλαο γλήζηνο πξαγκαηηθά ιατθφο θαιιηηέρλεο, έηζη ν Κξεηηθφο γηα παξάδεηγκα είλαη αγξησπφο κε καχξν κνπζηάθη, καχξα παρηά θξχδηα, γξακκέο θάησ θαη πιάη απ ην κάηη θαη ξνδηάξηθε κπαζηνχλα. Έλαο δήκηνο αξάπεο έρεη πιαθνπηζσηή κχηε αλεβαζκέλε θαη κεγάια ρείιηα, θαζαξφο λέγξηθνο ηχπνο. Πνιιέο άιιεο θηγνχξεο έρνπλε αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ λνκίδεηο φηη είλαη μεζεθσκέλα απφ ηε θχζε. ηα ρξφληα κεηά ηελ Καηνρή ν. παζάξεο αξρίδεη λα γξάθεη ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ αληζηνξψληαο κηζφ αηψλα δσήο γηα ην θαηαθξνλεκέλν ηφηε επάγγεικα ηνπ

11 θαξαγθηνδνπαίρηε. Ζ απηνβηνγξαθία ηνπ ζα εθδνζεί γηα πξψηε θνξά ην 1960 θαη ην 1992 γηα δεχηεξε πην εκπινπηηζκέλε απφ ηνλ εθδνηηθφ νίθν Άγξα. Πξφθεηηαη γηα έλα έξγν κνλαδηθφ εθφζνλ ζέιεη θαλείο λα πιεξνθνξεζεί ζρεηηθά κε ηελ ηέρλε ηνπ Καξαγθηφδε θαη ηε δσή φρη κφλν ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θαξαγθηνδνπαίρηε αιιά θαη γεληθφηεξα κε ηελ πνξεία ηνπ ζεάηξνπ ζθηψλ ζηε ρψξα. Σν έξγν απηφ δελ είλαη κνλαδηθφ ζην είδνο ηνπ ην 1981 έρνπκε απφ ηνλ εθδνηηθφ νίθν Κέδξνο ηελ έθδνζε ησλ ελζπκήζεσλ ηεο Αξεηήο Μφιια-Γηνβάλνπ απφ ηνλ παηέξα ηεο ηνλ «Καξαγθηνδνπαίρηε Α. Μφιια». Μηα αθφκε βηνγξαθία θαξαγθηνδνπαίρηε είλαη απηή ηνπ Οξέζηε ςεπδψλπκν ηνπ Α. Βαθάινγινπ πνπ ζπλέζεζε ν Β. Υξηζηφπνπινο, βαζηζκέλνο ζε καθξηέο ζπδεηήζεηο πνπ είρε κε ηνλ παηξηλφ θαξαγθηνδνπαίρηε. Ο Υξηζηφπνπινο άξρηζε ην 1977 λα γξάθεη ηε βηνγξαθία ηνπ Οξέζηε, ην Μάξηην κε Ηνχιην ηνπ ίδηνπ έηνπο θνπβέληηαδε κηα δπν θνξέο ηελ εβδνκάδα καδί ηνπ ζην εξγαζηήξην ηνπ. ηηο ζπλαληήζεηο ηνπο παξεπξηζθφηαλ θαη ε αληςηά ηνπ Οξέζηε, ε νχια Καπθνπνχινπ, πνπ ζπκπιήξσλε ηε δηήγεζε κε νλφκαηα θαη εκεξνκελίεο. Βνεζφο ηνπ απφ ην 1964, έγηλε κε ηνλ θαηξφ «νινθιεξσκέλνο θαξαγθηνδνπαίρηε», ζχκθσλα κε ηα ιφγηα ηνπ Οξέζηε. Σν βηβιίν ζπκπιεξψλεηαη κε θσηνγξαθίεο θαη δχν αλέθδνηα έξγα, ην ιεζηξηθφ δξάκα, κάιινλ ηνπ Ρνχιηα, Γηάλλεο Μπεθηάξεο, θαη ην παηξησηηθφ δξάκα, έξγν ηνπ ίδηνπ ηνπ Οξέζηε, «Ζ θαηαζηξνθή ησλ Καιαβξύησλ», πνπ ην πξσηφπαημε ηνλ ρεηκψλα ηνπ 53 κε 54 ζηα Σξππηά, ην ζεκεξηλφ Διαηψλα ηνπ Αηγίνπ, γηα λα θάλεη αληίπξαμε ζηνλ «θηλεηό θηλεκαηνγξάθν» πνπ είρε ζηεζεί απέλαληη. Γελλεκέλνο ην 1922 ν Οξέζηεο ζην ρσξηφ Αρεξιή ηεο Πξνχζαο, ζηε Μηθξαζία, βξέζεθε πξφζθπγαο, πξψηα ζηελ Κξήηε θαη κεηά ζηε Πάηξα., βνεζφο απφ ην 1933 ηνπ θαξαγθηνδνπαίρηε Ν. Θενδσξφπνπινπ, ηνπ πξψηνπ πνπ ρξεζηκνπνίεζε έγρξσκεο θηγνχξεο απφ δειαηίλα. Σν θαινθαίξη ηνπ 1939 ζα μεθηλήζεη κφλνο ηνπ απφ θεληξηθφ ζέαηξν ηεο Πάηξαο, ελψ ηνλ επφκελν ρεηκψλα ζα αξρίζεη λα θάλεη πεξηνδείεο. Σν ςεπδψλπκν Οξέζηεο ην πήξε ζην Αληάξηηθν, φηαλ ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1942 βξέζεθε εθψλ άθσλ ζηελ νκάδα ηνπ θαπεηάλ ιπκπνπ. Αηηία πνπ ηνλ επηζηξάηεπζαλ ν Καξαγθηφδεο, αιιά θαη ράξε ζηνλ Καξαγθηφδε, θαληάξνο ην 46, ζα γιηηψζεη ηε Μαθξφλεζν. πλήζσο έπαηδε ζηνπο θαθελέδεο, θάπνηε φκσο γέκηδε θαη θαλνληθά ζέαηξα. Θπκάηαη κεγαιεία, φηαλ κηα παξάζηαζε Καξαγθηφδε θξαηνχζε θνληά ηξεηο ψξεο θαη κάδεπε θαη ρίιηα άηνκα. Οχηε ν θηλεκαηνγξάθνο νχηε ηα ζεαηξηθά κπνπινχθηα παξάβγαηλαλ ηνπ Καξαγθηφδε, αθφκε θαη κεγάινη ζίαζνη απφ ηελ Αζήλα ηνλ παξαδέρνληαλ. Ζ αθήγεζε ηνπ Οξέζηε δσληαλεχεη νιφθιεξε ηε «ρνιή ηεο Πάηξαο». Σα ηειεπηαία ρξφληα κε ηελ επηθξάηεζε ηεο ηειεφξαζεο ζβήλεη νξηζηηθά ν Καξαγθηφδεο θαη φ,ηη απέκεηλε απ απηφλ έλαο κπεξληέο, θάπνηεο θηγνχξεο, δηαθεκηζηηθά θέηγ βνιάλ, αθφκε πεξηνδηθά θαη βηβιία κε ζηηρνκπζίεο ή θαη νιφθιεξα ζεαηξηθά έξγα ζπληζηά πιένλ κνπζεηαθφ είδνο ή θαη παλεπηζηεκηαθφ αληηθείκελν θαη ζέκα πιείζησλ φζσλ δνθηκίσλ πνπ έρνπλ σο ζέκα ηνπο ην ξφιν ηνπ θαη ηελ ηέρλε ηνπ γεληθφηεξα. Δθείλν πνπ κάιινλ ζπαλίδεη είλαη νη αθεγήζεηο ησλ ίδησλ ησλ θαξαγθηνδνπαηρηψλ ή θαη νη καξηπξίεο αλζξψπσλ πνπ έδεζαλ δίπια ηνπο θαη απηφ γηαηί φινη ηνπο κεηέδηδαλ ειεπζεξία θαη ειιεληζκφ, θαζψο φια δείρλνπλ πσο νη πεξηζζφηεξνη απ απηνχο είραλ θάπνηαο κνξθήο απηνζπλείδεζε γηα ηελ απνζηνιή ηνπο, ηνπιάρηζηνλ νη Μτκαξνο, Μφιιαο, Δ. παζάξεο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηε δσή ηνπο. Ζ ηζηνξία ηνπο έγηλε ζξχινο θαη δηαδίδεηαη απφ γεληά ζε γεληά, κε επθάληαζηεο παξαιιαγέο θαη δηνγθψζεηο, ηφζν κεγαιχηεξεο φζν ζεκαληηθφηεξνο ν θαξαγθηνδνπαίρηεο. ρέδην νκηιίαο ζηνλ «Παξλαζζό» γηα ηα 30 ρξφληα ηνπ παζάξε (ηνπ Γ. Σζαξνχρε) Θεαηξηθά 71, Νν 1 θαη ζηελ «Απηνβηνγξαθία θαη ε Σέρλε ηνπ θαξαγθηόδε ηνπ σηήξε παζάξε»

12 Ζ ζρνιή ηεο Πάηξαο (Μ. Θενδνζνπνχινπ) ΠΟΛΗΣΗΜΟ BRNO Θέαηξν θηώλ ΗΗΗ. Ζ δξακαηνπξγία ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ α) Ο ρώξνο, ν ρξόλνο β) Οη ιεηηνπξγίεο ΗV. Σα πξόζωπα ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ (ε Πξνζαξκνγή ηωλ ραξαθηήξωλ) 10. Καξαγθηόδεο 11. Σα Κνιιεηήξηα 12. Ο Χαηδεαβάηεο 13. Ο Μπαξκπαγηώξγνο 14. Ο Δβξαίνο θαη ν Μνξθνληόο 15. Ο ηαύξαθαο θαη ν ηνξ Γηνλύζηνο 16. Οη γπλαίθεο 17. Οη Έιιελεο 18. ηελ αξραία Διιάδα VI. Σν ζέαηξν ζθηώλ ζήκεξα 1. Ο Καξαγθηόδεο ζήκεξα 2. Ζ πξόθιεζε ηνπ ζελαξίνπ ηνπ Θεάηξνπ θηώλ (ηνπ Ζ. Γηαλλίξε) (Γηαπηζηώζεηο) 3. Πξνβιήκαηα ζελαξίνπ 4. Ο Καξαγθηόδεο ζηνλ θηλεκαηνγξάθν

13 ΠΟΛΗΣΗΜΟ BRNO Θέαηξν θηώλ ΗΗΗ. Γξακαηνπξγία ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ α) Ο ρώξνο, ν ρξόλνο Ο ρψξνο ηνπ Καξαγθηφδε νξίδεηαη απφ ην ίδην ην παλί, ζηηο άθξεο ηνπ νπνίνπ ππάξρνπλ δχν νηθνδνκήκαηα πνπ αληηπξνζσπεχνπλ κηαλ απφιπηε αληίζεζε. Σν έλα δεμηά σο πξνο ηνπο ζεαηέο- είλαη ην ζεξάη, φπνπ θαηνηθεί ν άξρνληαο ηνπ ηφπνπ, ν Παζάο ή ν Βεδχξεο, πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη ν απφιπηνο θαη αλψηαηνο άξρνληαο, θάηη ζαλ βαζηιηάο. ηελ άιιε άθξε βξίζθεηαη ε θαιχβα ηνπ πην θησρνχ θαη πην αδχλακνπ, νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά, πνιίηε ηνπ θξάηνπο πνπ θπβεξλά ν Βεδίξεο. Κάζε ζπίηη απφ απηά έρεη θαη ηνπο ελνίθνπο ηνπ: Ο Βεδίξεο έρεη κηα θφξε, ηε βεδηξνπνχια, έλαλ ή δχν αμησκαηηθνχο ζηελ ππεξεζία ηνπ, θαη ην Γεξβέλαγα ή Βειεγθέθα, έλαλ Αιβαλφ αγξηάλζξσπν, πνπ είλαη ηαπηφρξνλα ζπξσξφο, κπξάβνο, αμησκαηηθφο. Ο Καξαγθηφδεο ζηελ άιιε πιεπξά δεη κε ηελ Καξαγθηφδαηλα θαη ηα παηδηά ηνπ. Απηφ δελ ζεκαίλεη πσο ν Βεδίξεο θαη ν Καξαγθηφδεο είλαη γείηνλεο. Ο ζεαηξηθφο ρψξνο αληηπξνζσπεχεη αφξηζηα κηα πφιε, ε απφζηαζε αλάκεζα ζηελ θαιχβα θαη ην ζεξάη είλαη ειαζηηθή, άιινηε κεγάιε θη άιινηε κηθξή. Έηζη γηα παξάδεηγκα ν Βεδίξεο δελ βιέπεη ηελ θαιχβα ηνπ Καξαγθηφδε απφ ην ζεξάη νχηε ηνλ αλαγλσξίδεη ζαλ γείηνλα ηνπ αιιά θαη ν Καξαγθηφδεο πξνο ην ηέινο ηνπ Μεγαιέμαλδξνπ πεγαίλεη απφ ηελ θαιχβα ζην ζεξάη θαβάια ζην γατδνχξη. Διαζηηθφηεηα σζηφζν δηαθξίλεη θαη ην ρξφλν ζηε δηάξθεηα ηνπ νπνίνπ ιακβάλνπλ ρψξα ηα δηάθνξα επεηζφδηα ησλ έξγσλ καο. Ζ απφζηαζε αλάκεζα ζην ρσξηφ ηνπ Μπαξκπαγηψξγνπ θαη ην παλί δελ εκπνδίδεη ηνλ ηειεπηαίν λα εκθαληζηεί ακέζσο κφιηο ηνπ βάινπλ δπν θσλέο ν Καξαγθηφδεο θαη ν Υαηδεβάηεο, νχηε θπζηθά εκπνδίδεη ηνλ Καξαγθηφδε λα θηάζεη ζηε ζηάλε, λα ηνπ θιέςεη έλα πξφβαην, θαη ηελ επνκέλε ζηηγκή λα ην θξχςεη ζηελ θαιχβα. απηφλ ην ρψξν κέζα θαη ζε ρξφλν πνπ είλαη ειαζηηθφο φπσο είπακε, παίδεη αλάκεζα ζην παξφλ θαη ην πξφζθαην παξειζφλ (νπσζδήπνηε είλαη επνρή ηνπξθνθξαηίαο, αθνχ ε εμνπζία είλαη ηνπξθηθή, αιιά κε πάξα πνιιέο αλαθνξέο ζην παξφλ, δειαδή ζην ρξφλν ηεο παξάζηαζεο), θηλνχληαη, έξρνληαη κηα ζεηξά απφ πξφζσπα, πνπ είλαη νη γλσζηνί ζε φινπο Υαηδεαβάηεο, Μπαξκπαγηψξγνο, Γηνλχζηνο, ηαχξαθαο, Μνξθνληφο, Δβξαίνο, θαη έλαο γέξνο Σνχξθνο πνπ δελ αλήθεη ζην ζεξάη, αιιά απνηειεί ην ζχλδεζκν αλάκεζα ζηνπο Σνχξθνπο ππεθφνπο θαη ηνπο Υξηζηηαλνχο ηνπ Βεδίξε. Κάζε πξφζσπν είλαη δεδνκέλν σο κνξθή, δελ ην πιάζεη ν θαξαγθηνδνπαίρηεο, αληηπξνζσπεχεηαη εμάιινπ απφ κηα θηγνχξα. Γεδνκέλνο είλαη επίζεο θαη ν ραξαθηήξαο ηνπ. Οη ραξαθηήξεο ησλ πξνζψπσλ απηψλ εηθνλίδνληαη φρη κφλν κε ηελ εκθάληζε ηνπο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξνζψπνπ θαη ηνπ ζψκαηνο ηνπο, ηα ξνχρα ηνπο, ηα εμαξηήκαηα ηνπο αιιά θαη κε δηάθνξεο πξάμεηο ή ιφγηα πνπ ιέλε θαη θάλνπλ ζε δηάθνξα έξγα, έηζη πνπ απφ ηελ παξάδνζε ηελ ίδηα έρεη απαξηηζηεί ν ραξαθηήξαο ηνπ θαζελφο. Γηα παξάδεηγκα αλ πάξνπκε ηνλ Υαηδεαβάηε, βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ είλαη πσο είλαη καιαγάλαο, φπσο ηνλ απνθαιεί δηαξθψο ν Καξαγθηφδεο. Δίλαη δεηιφο, επηθαλεηαθά θαζσζπξέπεη, κηθξναπαηεψλαο κε πνιιέο ηδέεο. Ο Μπάξκπαγηψξγνο είλαη έλαο επθαηάζηαηνο ηζνκπάλεο, ρεξνδχλακνο,

14 αξγφζηξνθνο ζην κπαιφ, ηζηγθνχλεο, ιηρνχδεο, εξσηηάξεο. Εεη κε ηε ζεηα- Παχιαηλα ζ έλα ρσξηφ ηεο νξεηλήο Ρνχκειεο. β) Οη ιεηηνπξγίεο ζν ηππηθά θαη δεδνκέλα είλαη ηα πξφζσπα θαη ν ρψξνο φπνπ θηλνχληαη, άιιν ηφζν ηππηθέο είλαη θαη νη θαηαζηάζεηο ζηηο νπνίεο ηα πξφζσπα εκπιέθνληαη, δειαδή νη πινθέο ησλ έξγσλ. Ά ζπγθξίλνπκε ηηο πινθέο απηέο θαη απνκνλψζνπκε ηηο βαζηθέο ηνπο νκνηφηεηεο, ζα επηζεκάλνπκε δηάθνξεο ηππηθέο δξαζηεξηφηεηεο ή ελέξγεηεο, ηηο νπνίεο ηα πξφζσπα θάλνπλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ θσκσδηψλ. Σα έξγα αξρίδνπλ ή θαιχηεξα παίξλνπλ ηελ αθνξκή ηνπο απφ κηαλ έιιεηςε ή αλάγθε ηνπ Παζά. Υξεηάδεηαη γηα παξάδεηγκα λα βξεζεί έλαο γακπξφο, έλαο γξακκαηηθφο, έλαο γηαηξφο ή έλαο ππεξέηεο θ.ι.π. Σελ έιιεηςε απηή, πνπ απνηειεί ηελ αθεηεξία ηνπ έξγνπ, αθνινπζεί ε κεζηηεία ηνπ Υαηδεαβάηε. Κάπνηνο αμησκαηνχρνο ηνπ ζεξαγηνχ αλαζέηεη ζηνλ Υαηδεαβάηε λα βξεη ηνλ άλζξσπν πνπ ρξεηάδεηαη, αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε, αλάκεζα ζηηο πνιιέο γλσξηκίεο πνπ έρεη σο κεζίηεο, ή ηειαιψληαο ζ φιε ηελ πφιε ηελ αλάγθε ηνπ Παζά. Σν επφκελν βήκα ζηελ εμέιημε ηνπ έξγνπ είλαη ε ζπλεξγαζία ηνπ Υαηδεαβάηε κε ηνλ Καξαγθηφδε. Ο Υαηδεαβάηεο είηε (α) πάεη ζηελ θαιχβα λα ξσηήζεη ηνλ Καξαγθηφδε κήπσο μέξεη ηνλ θαηάιιειν άλζξσπν, είηε (β) αξρίδεη λα ηειαιεί έμσ απφ ηελ θαιχβα ελνριψληαο ηνλ Καξαγθηφδε πνπ αθνχ ηνλ δείξεη αλαιακβάλεη λα ηειαιήζεη θαη απηφο άιιν δήηεκα αλ ην ηειάιεκα ηνπ δελ είλαη παξά πιήζνο αλνεζίεο, πνπ ηνπ εμαζθαιίδνπλ έλα ρέξη μχιν απφ ηνλ Βειεγθέθα. ηελ πξψηε πεξίπησζε ν θαηάιιεινο άλζξσπνο είλαη πάληα ν Κξαγθηφδεο πνπ ν Υαηδεαβάηεο ζα ηνλ παξνπζηάζεη ζηνλ Παζά ή ζηνλ κπέε. Ζ αλάιεςε εξγαζίαο, θαη νη ζθελέο, φιεο ηππηθέο, είλαη ην επφκελν, ηέηαξην ζηάδην ζηελ εμέιημε ηεο πινθήο. ηε δεχηεξε πεξίπησζε ν Καξαγθηφδεο δελ πηάλεη δνπιεηά αιιά απηφ δελ ηνλ εκπνδίδεη λα είλαη δηαξθψο παξψλ, έζησ θαη ρσξίο επίζεκε ηδηφηεηα ή θαλεξφ ιφγν, γηα λα επηηειέζεη ηε ιεηηνπξγία πνπ απνηειεί ην πέκπην θαη ην ζπνπδαηφηεξν ζηάδην εμέιημεο ζηελ πινθή ηνπ έξγνπ: ζε κηα ζεηξά επαλαιήςεηο ηεο ίδηαο αθξηβψο ελέξγεηαο ν Καξαγθηφδεο αληηκεησπίδεη ηνλ έλα κεηά ηνλ άιιν ηα ππφινηπα πξφζσπα ηνπ έξγνπ, θαη φινπο ηνπο πεξηγειά, ηνπο εμαπαηά, ηνπο ζθαξψλεη θάξζεο, ηνπο δέξλεη ηειηθά ηνπο γεινηνπνηεί. Μεξηθέο θνξέο, βέβαηα ηα πξάγκαηα αληηζηξέθνληαη θαη είλαη ν Καξαγθηφδεο πνπ δέξλεηαη ή πεξηγειηέηαη, αιιά ε αληηζηξνθή απηή δελ αιιάδεη ην ραξαθηήξα ηεο ηφζν βαζηθήο γηα ηηο θσκηθέο πινθέο ηνπ Καξαγθηφδε επαλαιακβαλφκελεο απηήο ελέξγεηαο, πνπ ζα κπνξνχζακε λα ηελ νλνκάζνπκε γεινηνπνίεζε. ην ηέινο ν Καξαγθηφδεο κπιέθεη άζρεκα, αιιά κπνξεί απξνζδφθεηα θαη λα ζξηακβεχζεη, ή κπνξεί λα κπιέθεη θαη λα ηηο ηξψεη, αιιά ηειηθά λα μεκπιέθεη θαη λα ηξψεη έλα θαιφ γεχκα ζηνπ Παζά ή λα θεχγεη κε έλα γελλαίν θηινδψξεκα. Σν κπιέμηκν δειαδή ή ν ζξίακβνο, ή ην κπιέμηκν θαη ν ζξίακβνο είλαη νη ηειηθέο πξάμεηο κε ηηο νπνίεο νινθιεξψλεηαη ην έξγν. Οη ιεηηνπξγίεο κε ηελ νξηζκέλε ζεηξά πνπ δηαδέρνληαη ε κηα ηελ άιιε είλαη εθείλεο πνπ πξνσζνχλ ηε δξάζε, ηελ θίλεζε ηνπ έξγνπ πξνο ηα εκπξφο. Θα κπνξνχζε θαλείο λα ηηο νλνκάζεη δπλακηθά ζηνηρεία πινθήο, επεηδή θαζεκηά απφ απηέο αιιάδεη ηελ θαηάζηαζε, δεκηνπξγεί κηα λέα θαηάζηαζε. Πξέπεη πάλησο λα ζεκεησζεί φηη ε δξάζε θαη εμέιημε ηνπ έξγνπ, πνπ φπσο είδακε ηζνδπλακεί κε ηε δηαδνρή ησλ ιεηηνπξγηψλ, δελ ζθνπεχεη απαξαίηεηα ζηελ άξζε ηεο έιιεηςεο ηνπ Παζά, φζν θη αλ απηή απνηειεί ηελ αθεηεξία ηεο δξάζεο. Πξαγκαηηθφο ζθνπφο ηνπ έξγνπ είλαη λα γίλνπλ νη ιεηηνπξγίεο, θαζεκηά γηα ηνλ εαπηφ ηεο, θαη θπξίσο ε γεινηνπνίεζε. Σν αλ ηειηθά ηθαλνπνηείηαη ε αλάγθε ηνπ Παζά δελ έρεη ζεκαζία, πνιχ ζπρλά βέβαηα δελ ηθαλνπνηείηαη αθνχ ν Καξαγθηφδεο ηα θάλεη ζάιαζζα.

15 Βηβιηνγξαθία: Γ. εθάθεο: Ζ παξαδνζηαθή δξακαηνπξγία ηνπ Καξαγθηφδε IV. Σα πξόζωπα ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ (ε Πξνζαξκνγή ηωλ ραξαθηήξωλ) 1. Καξαγθηόδεο «Όπα, όπα, όπα, ε...» Απηφ είλαη ζπλήζσο ην ηξαγνπδάθη ηνπ Καξαγθηφδε φηαλ εκθαλίδεηαη ζηε ζθελή. Πάληα μέγλνηαζηνο θαη κε θέθη» παξαηεκέλνο απφ ηε θηινδνμία, ηελ πξνζπνίεζε, ηελ αλαγλψξηζε ηελ εξγαζηαθή άλνδν ην θαηαλαισηηθά αγαζά, απιψο δεη γηα λα δεη θαη αλήθεη κφλν ζην ζήκεξα Υσξίο θνβίεο θαη εζσηεξηθέο ζπγθξνχζεηο, ρσξίο ελνρέο θαη δηιήκκαηα... Καξαγθηφδεο» ζηα ηνπξθηθά ζεκαίλεη «καπξνκάηεο» θαη ηα ηεξάζηηα εθθξαζηηθά κάηηα ηνπ είλαη θαη ην κνλαδηθφ φκνξθν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ. Καθνκνχηζνπλνο, θακπνχξεο, θνληφο, βξφκηθνο, κε ηεξάζηηα άθνπα λχρηα, κνηάδεη κε έλα έθηξσκα ηεο θχζεο. Ζ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ δελ είλαη θαιχηεξε απφ ηελ εκθάληζε ηνπ. Φησρφο κνλίκσο πεηλαζκέλνο, δεη ζε κηα παξάγθα πνπ κπάδεη νπφ παληνχ. Ο Καξαγθηφδεο απνηειεί ην πξφηππν ηνπ αληηήξσα, ηνπ πεξηζσξηαθνχ, αιιά θαη ηνπ ειεπζέξνπ, πεξίεξγνπ, αλήζπρνπ πλεχκαηνο, πνπ δελ ζπκβηβάδεηαη κε θακία εμνπζία θαη κε θαλέλαλ θνηλσληθφ ξφιν. Πάλσ ζηελ θακπνχξα ηνπ θνπβαιά ηνλ θφζκν φιν, αθνχ, ζέινληαο θαη κε, βξίζθεηαη πάληα ζην θέληξν ησλ εμειίμεσλ. πσο ν σθξάηεο, ν Αίζσπνο θαη πνιιά άιια κεγάια πλεχκαηα, ν Καξαγθηφδεο είλαη άζρεκνο εμσηεξηθά, αιιά γεκάηνο εζσηεξηθά ραξίζκαηα. Οη πάκπνιιεο αληηθάζεηο ηνπ ραξαθηήξα ηνπ δελ κεηψλνπλ ηελ έληνλε πξνζσπηθφηεηα ηνπ. Δίλαη θαιφθαξδνο, αιιά, κελ αληέρνληαο ηελ αλνεζία, δελ ζπγθξαηεί ηνλ εαπηφ ηνπ θαη μπινθνξηψλεη φζνπο ηνπ κπαίλνπλ ζην ξνπζνχλη. Γελλαίνο, παξφιν πνπ θνβάηαη ην μχιν, αιιά θαη ζξαζχο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαθέξεη λα επηβηψζεη. Έμππλνο θαη δηπισκάηεο, κεξηθέο θνξέο ζηα φξηα ηεο παλνπξγίαο. Παξνξκεηηθφο, γιηηψλεη πάληα ηελ ηειεπηαία ζηηγκή ράξε ζηελ επειημία ηνπ ή ζηε ζεία πξφλνηα. Καίηνη μειηγσκέλνο απφ ηελ πείλα, αξλείηαη λα πξνζθπλήζεη θαη λα βνιεπηεί. Με ηνλ ηξφπν ηνπ, εηξσλεχεηαη ηνπο πάληεο θαη ηα πάληα θαη θαηαδεηθλχεη θαζεηί ζάπην θαη ζθάξην. Δίλαη ην «κεγάιν καχξν κάηη» πνπ εζηηάδεη ζην θσκηθφ, ζην γεινίν θαη ζαηηξίδεη ηελ «θνηλή ινγηθή». «Σν καθξύ, καθξύ ηνπ ρέξη ςάρλεη κέζα ζην παλέξη», αλαδεηψληαο κνλίκσο ηξνθή. Σν θαί είλαη ε κφλε έγλνηα ηνπ Καξαγθηφδε. Σν καθξχ ρέξη, φκσο, είλαη θαη ην «φπιν» πνπ δηαζέηνπλ φινη νη ήξσεο ηνπ ζεάηξνπ ζθηψλ πνπ ξέπνπλ πξνο ηε ρεηξνδηθία, ψζηε λα απνδνζεί δηθαηνζχλε. Ζ νηθνγέλεηα ηνπ Καξαγθηφδε είλαη ην ίδην θσκηθή κε ηνλ ίδην. Ο Μίκαξνο είλαη πνπ ηνλ θάλεη νηθνγελεηάξρε ηεο ζπκθνξάο. Ζ γπλαίθα ηνπ Αγιαΐα είλαη άζρεκε θαη θαθνληπκέλε, ελψ ηα παηδηά ηνπ ν Μίκαξνο βάδεη ην Κνιιεηήξη ηνλ πξψην γην ηνπ Καξαγθηφδε - αξγφηεξα βγήθαλ θαη νη άιινη 2 γηνη ηνπ απφ ηνλ Μαλσιφπνπιν (ν Μηξηθφγθνο θαη ν Κνπξίηεο) - είλαη πηζηά ηνπ αληίγξαθα ν ήξσαο ζε κηθξνγξαθία. Ζ δχλακε ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο αιιά θαη ε επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζπλζέηνπλ έλα απνιχησο λαηνπξαιηζηηθφ ζθεληθφ: δπλαηά έλζηηθηα, αλάγθε εθπιήξσζεο ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ θαη πξσηνγνληζκφο. Χζηφζν, ζηε κηθξή απηή παξάγθα θαη ζηνλ κπεξληέ ηα πςειά ηδαληθά θαη ε επγέλεηα ηνπ ήζνπο μεπεδνχλ ζε άζρεηεο ζηηγκέο, σο επίρεηξα κηαο εγγελνχο θαινζχλεο. Ο Καξαγθηφδεο είρε πάληνηε ηνλ ίδην ραξαθηήξα. Πνηέ δελ αιιαμνπίζηεζε, πνηέ δελ ππνηάρηεθε. Μέλεη πάληα Έιιελαο. πζηήλεηαη: «Καξαγθηόδεο Καξαγθηνδόπνπινο, ν γηνο ηεο κάλαο κνπ, ν γηνο ηνπ παηέξα κνπ, ηνπ Κπξίνπ δεεζώκελ θαη αληαιακάλ αιιεινύηα».

16 2. Ο Χαηδεαβάηεο «Αθνχζαηε, αθνχζαηε, Άγγινη, Γάιινη, Πνξηνγάινη, Έιιελεο θαη Οζσκαλνί,..». Έηζη ρψλεηαη ζηε ζθελή, θαιψληαο ηνπο απαληαρνχ ππεθφνπο ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο θαη νπρί κφλνλ, ν Υαηδεαβάηεο, ν ηειάιεο ηνπ Παζά, ν «άζπνλδνο» θίινο ηνπ Καξαγθηφδε έρεη ηνλ αθξηβψο αληίζεην απφ απηφλ ραξαθηήξα: Κφιαθαο θαη ζπκβηβαζκέλνο, νζθπνθάκπηεο θαη δεηιφο, θαηαξηηζκέλνο γηα φια ηα γξαθεηνθξαηηθά θαη δηνηθεηηθά δξψκελα. Έιιελαο πιαγίσο βνιεκέλνο θαη μεπνπιεκέλνο: «Πνιπρξνλεκέλε κνπ Παζά, ν Θεόο λα κνπ θόβεη κέξεο θαη λα ζαο δίλεη ρξόληα...» Χζηφζν είλαη απηφο πνπ θέξλεη ηα λέα ζηνλ Καξαγθηφδε, ν νπνίνο ζην ηέινο θαηαιήγεη λα ξίρλεη έλα θαιφ ρέξη μχιν ζηνλ «Χαηδαηδάξε», φπσο ζπλεζίδεη λα ηνλ απνθαιεί, ή λα ρνξεχεη καδί ηνπ ην «εμόδην» άζκα. Ο Υαηδεαβάηεο κνηάδεη λα ππάξρεη σο ην αξλεηηθφ ηνπ Καξαγθηφδε. Γηα λα ππεξηνλίζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, πξνβάιιεη ηα αθξηβψο αληίζεηα. Ο Υαηδεαβάηεο εθπξνζσπεί ηελ «θνηλή ινγηθή», απνδεηθλχνληαο φηη «θνηλή» δελ ζεκαίλεη απαξαίηεηα θαη «νξζή». Δίλαη επίζεο θαη εχπηζηνο, φπσο θάζε κέζνο λνπο, γη απηφ θαη ηειηθά αλφεηνο. «Μα ζη αιήζεηα είζαη γηαηξόο, Καξαγθηόδε κνπ;» Ζ θσλή ηνπ καθξφζπξηε, κε κηα γινηψδε ρξνηά, εθθξάδεη ηε δνπιηθφηεηα ηνπ. Σειηθά, ν Υαηδεαβάηεο ππάξρεη ζηε ζθελή ράξε ζηε καθξνζπκία ηνπ Καξαγθηφδε, εμαίξεζε απνηειεί ν ραξαρηήξαο ηνπ ζηα εξσηθά έξγα, φπνπ ξηζθάξεη λα θάλεη ηνλ πιεξνθνξηνδφηε ηεο ησλ επαλαζηαηεκέλσλ Διιήλσλ, γηα ηα ζρέδηα ησλ Σνχξθσλ. 3. Ο Μπαξκπαγηώξγνο ηνλ αληίπνδα βξίζθεηαη ν Μπαξκπαγηψξγνο. Οξεζίβηνο, πξσηφγνλνο, βιάρνο, κηιά κηα ηδηφηππε δηάιεθην, κε φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ηδηψκαηα ηνπ ηφπνπ ηνπ. Δίλαη, ίζσο, ν πην θσκηθφο, ν πην αζηείνο απ φινπο ηνπο ήξσεο ηνπ ζεάηξνπ ζθηψλ. Δίλαη ζείνο ηνπ θεληξηθνχ ήξσα θαη ε εκθάληζε ηνπ είλαη ζρεδφλ πάληα επράξηζηε γηα ηνλ Καξαγθηφδε, αθνχ ν Μπαξκπαγηψξγνο έξρεηαη ζην «άζηπ» θνξησκέλνο κε ηπξηά, θαξδάξεο θαη γίδηα φια πεζθέζηα ζην «αλεςνύδη ηνπ» Σα θαινχδηα απηά «θνπξδίδνπλ» ηηο άδεηεο θνηιηέο ηεο θακίιηαο. πρλά, κάιηζηα, ιεηηνπξγεί σο απφ κεραλήο ζεφο, αθνχ γιηηψλεη ην θνπθαξά Καξαγθηφδε απφ ηα ρέξηα θαη ην άγξην μπινθφπεκα ηνχ Βειεγθέθα. Οη ρνληξνθνκκέλνη ηξφπνη ηνπ Μπαξκπαγηψξγε γίλνληαη αθφκε πην εκθαλείο φηαλ εθείλνο πξνζπαζεί, καηαίσο, λα κεηακνξθσζεί ζε πξσηεπνπζηάλν, ζπλδπάδνληαο θξάθν κε ηζαξνχρηα ή θαπέιν κε θνπζηαλέια. Σν απνηέιεζκα πάληα ζθέην θηάζθν, αιιά ρξήζηκν κάζεκα ζην κέζν Αζελαίν πνπ επηζπκεί λα μεράζεη ηελ αγξνηηθή θαηαγσγή ηνπ. Μεγαισκέλνο ζηα βνπλά, έρεη κηα ππεξάλζξσπε δχλακε, ηελ νπνία νχηε ν ίδηνο ζπλεηδεηνπνηεί. ην ρσξηάηηθν κπαιφ ηνπ δελ ρσξάλε ππνθξηζίεο, θνκπίλεο, δήζελ ζπκπεξηθνξέο θαη ηεξηίπηα, Γη απηφ θαη ζπλήζσο ρεηξνδηθεί θάζε επίδνμν ζνθηζηή. Δίλαη γλήζηνο, αιεζηλφο, πέηξηλνο, άθακπηνο. Απνδίδεη δηθαηνζχλε. Δίλαη ν ιαφο πνπ μεζπά απζφξκεηα θαη απξφβιεπηα. «Μπάξκπα Ο Βειεγθέθαο κε βαξάεη...» «Γελ ζύκσζα αθόκε!» «Μπαξκπνύιε, ζώζε κε. Με ζθνηώλεη ζην μύιν» «Γελ ζύκσζα αθόκε!» Αιίκνλν, φκσο, αλ ζπκψζεη. Φσλή ιανχ, νξγή Θενχ. Ο ιαφο, φπσο θαη ν Θεφο, αξγεί, αιιά δελ ιεζκνλεί. Καη ηφηε ζα ζαξψζεη φηη βξεη κπξνζηά ηνπ θαη πξψηα ηα εληεηαικέλα φξγαλα ηεο εμνπζίαο. Σνλ ηπθψλα πνηνο κπνξεί λα ηνλ ζηακαηήζεη; Καη πφηε ν ιαφο κεγαινπξγεί; ηαλ θαηαθέξεη λα ζπλαληεζεί, λα γίλεη έλα, ην κπαιφ κε ηελ δχλακε. ηελ πξνθείκελε πεξίπησζε ν Καξαγθηφδεο είλαη ην κπαιφ ελψ ν Μπαξκπαγηψξγνο ε δχλακε.

17 Σνλ κπαξκπα-γηψξγν ηνλ έβγαιε γηα πξψηε θνξά ζην παλί ν θαξαγθηνδνπαίρηεο Γηάλλεο Ρνχιηαο αθξηβψο κεηά ηνλ πφιεκν ηνπ Ζ εκθάληζή ηνπ έγηλε κε κεγάιε επραξίζηεζε δεθηή απφ ην θνηλφ, γηαηί ν κπαξκπα-γηψξγεο, σο ιεβέληεο Έιιελαο, έδεξλε θαη ληθνχζε ην βάξβαξν θαη αζχδνην ζσκαηνθχιαθα ησλ παζάδσλ, ην Βειεγθέθα, πνπ ήηαλ ν ηχξαλλνο ησλ Διιήλσλ. Τπάξρεη επζεία ζχλδεζε ηεο ηζηνξηθήο κνξθήο ηνπ ηξνκεξνχ Βειεγθέθα, ζηξαηεγνχ ηνπ Αιή Παζά, κε ηνλ Βειεγθέθα ηνπ Θεάηξνπ θηψλ, ηνλ ζσκαηνθχιαθα ηνπ Παζά, πνπ δέξλεη ηνπο πάληεο. Σνλ αιεζηλφ Βειεγθέθα ζθφησζε ν Καηζαληψλεο εθαηφ ρξφληα πξηλ ζηα Άγξαθα, απηή ηελ ηζηνξηθά ειεχζεξε θαη αλππφηαθηε πεξηνρή ηεο Διιάδαο. Ο Μπαξκπα-Γηψξγνο αληηπξνζσπεχεη φηη πην ειεχζεξν θαη θαζαξφαηκν ειιεληθφ ππήξρε ηφηε ζηελ θιεθηνπξηά, θαη είλαη ε κφλε θηγνχξα πνπ κπνξεί θαη δέξλεη ηνλ Βειηγθέθα. Ο θαξαγθηνδνπαίρηεο Γηάλλεο Ρνχιηαο κε ηνλ Μπαξκπα-Γηψξγν ρηχπεζε δηάλα ζηελ ειιεληθή ςπρή ηεο ηφηε πφιεο. 5.Ο Δβξαίνο Οη Δβξαίνη ηεο Διιάδαο θαη νη Σζηγγάλνη ζπλήζηδαλ, φπσο θαη νη Έιιελεο, λα παίδνπλ ζέαηξν ζθηψλ ζηα ρξφληα ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. Δίλαη πνιχ πηζαλφ, ινηπφλ, ε θηγνχξα απηή λα είλαη θαηάινηπν εθείλεο ηεο επνρήο. ηαλ αλαθεξφκαζηε ζηνλ Δβξαίν, πξέπεη λα δηεπθξηλίζνπκε πσο αθνξά έλα ζπγθεθξηκέλν ηχπν ηεο εβξατθήο θνηλσλίαο: ηνλ έκπνξν. Θα κπνξνχζε λα αλαθέξεηαη ζε νπνηνλδήπνηε έκπνξν, νπνηαζδήπνηε θπιήο ή ξάηζαο. Θα κπνξνχζε λα είλαη ν θξνπηδ Μαθ Νηαθ, ηνπ Νηίζλευ, αιιά ζίγνπξα δηαζέηεη κεγαιχηεξε επθπΐα, πεξηζζφηεξε επγέλεηα θαη επειημία, θαιχηεξν ζηπι. Δίλαη, άιισζηε, γλσζηφ ην ηαιέλην ησλ Δβξαίσλ, θπξίσο ηεο Θεζζαινλίθεο, ζε απηφ ην επάγγεικα. Ο Δβξαίνο ζπηηνλνηθνθχξεο ηνπ Καξαγθηφδε είλαη θαινληπκέλνο κε ηα πινπκηζηά ηνπ ξνχρα, ην ζηκίηη θαη ηα αλαηνιίηηθα παζνπκάθηα ηνπ, κηιά κηα γιψζζα αθαηάιεπηε. Σν ζψκα ηνπ γέξλεη κπξνζηά, ην θεθάιη αθφκε πεξηζζφηεξν Μνηάδεη λα δεηά κνλίκσο θάηη απφ ηνπο άιινπο θαη ην απισκέλν ρέξη ηνπ δείρλεη ην ρξήκα. ε απηφ είλαη πξνζθνιιεκέλνο Μπνξεί λα είλαη ηζηγθνχλεο θαη ηνθνγιχθνο, κπνξεί θαη λα είλαη απιψο αθνζησκέλνο ζην λα βγάδεη ιεθηά. Καη ην θαηαθέξλεη. Γηα ηελ απφδσζε απηήο ηεο θίλεζεο ε θηγνχξα ηνπ Δβξαίνπ έρεη ηξεηο αξζξψζεηο: ζην θεθάιη ζην ζψκα θαη ηα πφδηα. Ζ θηγνχξα ηνπ Δβξαίνπ θαη ηα ηξαγνχδηα ηνπ είλαη επηλφεζε ηνπ Γηάλλε Πξεβεδάλνπ. Ο Δβξαίνο ή νισκφο (φρη νινκψλ) ιέγεηαη νισκφο Γαλέιηα θαη ην ηξαγνχδη ηνπ κέρξη ζήκεξα είλαη ην ίδην: Βίδν-βίδν-βίδν, όληε ιαθαβίδν Οζπεξιέκνο δα Βίδν-βίδν-βίδν, γηνπλαίθα λα θεξδίδσ. Οζπεξιέκνο ν Μνξθνληόο Σε θηγνχξα ηνπ Οκνξθνληνχ ηελ έβγαιε πξψηνο ζην παλί ν Αληψλεο Παπνχιηαο ή Μφιιαο, καζεηήο ηνπ Ρνχιηα. Δίλαη ν ηχπνο ηνπ ιηγφςπρνπ Αζελαίνπ βνπηπξνκπεκπέ θη φηαλ ν Καξαγθηφδεο ηνλ θνβεξίζεη ή ηνπ δψζεη θακηά θαξπαδηά, θσλάδεη ηε κακά ηνπ, δεηά βνήζεηα θαη ιηγνζπκάεη. Σν φλνκα «Μνξθνληόο» ζίγνπξα απνηειεί επθεκηζκφ φζνλ αθνξά ζην ζπγθεθξηκέλν ηχπν αλζξψπνπ. Πξφθεηηαη γηα έλα θαθάζρεκν λάλν κε ηεξάζηην θεθάιη θαη κηθξφ ζψκα ηεξάζηηα κχηε θαη βιαθψδεο χθνο. Γηαζέηεη σζηφζν έλα κεγάιν πιενλέθηεκα: Παληειή έιιεηςε απηνγλσζίαο. «Οπίη, είκαη ν Μνξθνληόο /

18 ηεο κάλαο κνπ θακάξη / όιεο νη ληεο καξαίλνληαη / πνηα ζα κε πξσηνπάξεη...». Δίλαη, κάιηζηα, ηφζν πεπεηζκέλνο γηα ην... ζείν θάιινο ηνπ, ψζηε βάδεη θαη πςεινχο ζηφρνπο: θνξίηζηα κε πξνίθα ηελ θφξε ηνπ Βεδίξε ή ηελ εθάζηνηε πεξηδήηεηε θαιινλή. πρλά, κάιηζηα έρεη ηελ αίζζεζε πσο είλαη παληνδχλακνο, γη απηφ πξνζπαζεί λα ηα βάιεη κε ηνλ «θαηεξακέλνλ όθη» ή ην «ηέξαο», κε ηα αλακελφκελα απνηειέζκαηα. Ο Καξαγθηφδεο βγαίλεη απφ ηελ θαιχβα ηνπ ακέξηκλνο, γηα λα αληηθξίζεη ηνλ Μνξθνληφ. Σν αίκα ηνπ θφβεηαη θαη γπξίδεη ζηελ θαιχβα ηνπ ηξνκνθξαηεκέλνο, νπξιηάδνληαο: «Μαλνύια κνπ, κηα κπνπιληόδα». Ξαλαβγαίλεη επηθπιαθηηθά, γηα λα παξαηεξήζεη... απηφ ην ζαχκα ηεο θχζεο. πσο είλαη θπζηθφ, ν Μνξθνληφο δελ μεθεχγεη απφ ηελ εηξσλεία ηνπ θαη ηελ ακείιηθηε θαη αηρκεξή ηνπ γιψζζα. «Παηδηά, θέξηε κηα ζέζε γηα ην ζώκα ηνπ θαη δπν ζέζεηο γηα ην θεθάιη ηνπ» θαη άιια παξφκνηα ηα νπνία, σζηφζν, νπδφισο πηννχλ ηνλ νκνξθνληφ. Ζ αιαδνλεία ηνπ είλαη ηφζε, ψζηε ν Καξαγθηφδεο ζπρλά ρεηξνδηθεί γηα λα ηνλ ζπλεηίζεη. Άιιεο θνξέο πάιη ε ίδηα ε ηχρε δίλεη ηελ απάληεζε αιιά σο γλσζηφ «πξώηα βγαίλεη ε ςπρή θαη κεηά ην ρνύη».

19 ΠΟΛΗΣΗΜΟ BRNO Θέαηξν θηώλ Α. Σα πξόζωπα ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ (ε Πξνζαξκνγή ηωλ ραξαθηήξωλ) 19. Ο ηαύξαθαο θαη ν ηνξ Γηνλύζηνο 20. Οη γπλαίθεο 21. Οη Έιιελεο Β. Διιήλωλ Γξώκελα: Νηνθηκαληέξ (ΔΡΣ3) «Σθηές θαη θωλές ηοσ Καραγθηόδε» Γ. Φηγνύξεο ηνπ Καξαγθηόδε: ηερληθή

20 ΠΟΛΗΣΗΜΟ BRNO Θέαηξν θηώλ 6. Σχπνη κηαο ζπγθεθξηκέλεο επνρήο θαη θνηλσλίαο, ν ηαύξαθαο θαη ν ηνξ Γηνλύζηνο, μεπεξλνχλ ην ρσξφρξνλν, γηα λα θηάζνπλ έσο ηηο εκέξεο καο. Θα κπνξνχζε εχινγα λα αλαξσηεζεί θάπνηνο πψο ρσξάλε ζηε ζχγρξνλε ζθελή έλαο ξεκπέηεο κάγθαο θαη έλαο Εαθπλζηλφο θαληαδφξνο. Ο ηνξ Γηνλύζηνο Ζ απάληεζε κπνξεί εχθνια λα δνζεί γηα ηνλ ηνξ Γηνλχζην, κηα θαη ν Έιιελαο, φπσο θαη λα ρεη, ζπλερίδεη λα θξαηά ηηο παξαδφζεηο ηνπ, θαη θπξίσο ν λεζηψηεο, ελψ δελ παχεη λα είλαη θαη ειαθξψο ηνπηθηζηήο. πσο ν Εαθπλζηλφο, ζην παλί ζπρλά εκθαλίδνληαη ν Κξεηηθφο, ν ηζνιηάο, ν Πφληηνο θαη άιιεο παξφκνηεο θηγνχξεο. Απηφ, φκσο, πνπ θξαηά πάληνηε δσληαλφ ηνλ ηνξ Γηνλχζην θαη αθιφλεην κέζα ζηηο δεθαεηίεο είλαη ν ξνκαληηθφο ηνπ ραξαθηήξαο, ην θινγεξφ ηνπ ηαπεξακέλην, νη θνκςνί ηξφπνη ηνπ ε ιεπηή θαη θαινληπκέλε παξνπζία ηνπ, ην ςειφ θαπέιν, ην θξάθν, ην παπηγηφλ θαη ηελ ηηαιν-ειιεληθή ηνπ θνπιηνχξα. Ο ηνξ Γηνλχζηνο εκθαλίδεηαη πάληνηε ηξαγνπδψληαο έλα παξαδνζηαθφ ηξαγνπδάθη απφ ην «Σζάληε». Δίλαη ζρεδφλ πάληνηε ελεκεξσκέλνο γηα ηα δξψκελα, επγελήο θαη ραξηησκέλνο. πρλά ε θινγεξή ηνπ ηδηνζπγθξαζία είλαη αληηζηξφθσο αλάινγε απφ ηα θφηζηα ηνπ, αιιά, φπσο θαη λα ρεη, ν Εαθπλζηλφο ηνικά... «Μαηάθηα κνπ, Καξαγθηόδν», ιέεη κε ηε ζπλήζε γιχθα ηνπ θαη γίλεηαη ακέζσο ζπκπαζήο... Σε θηγνχξα ηνπ ηνξ Γηνλχζην ή Νηφληνπ ηελ έπιαζε ν κεγάινο Παηξηλφο θαξαγθηνδνπαίρηεο Μίκαξνο ή Γεκήηξεο αξδνχλεο. ν ηαύξαθαο Ο ηαχξαθαο είλαη ν ςεπηφκαγθαο, ην ςεπηνθνπηζαβάθη, βγαικέλνο απφ ηελ αζελατθή δσή ηνπ ηα 1905 ν Γ. Μψξνο πνπ ήηαλ ρξφληα θαξαγθηνδνπαίρηεο ζηνλ Πεηξαηά έπιαζε ηε θηγνχξα ηνπ ηαχξαθα θαη ηελ έβγαιε ζην κπεξληέ ζα κηα κνξθή ςεπηνπαιιεθαξά θνπηζαβάθη ηεο ηαβέξλαο εθείλνπ ηνπ θαηξνχ, πνπ γπξλνχζε ζηελ Αζήλα θαη ζηνλ Πεηξαηά. Σν πξψην ηξαγνχδη ηνπ ηαχξαθα ήηαλ: «ηεο ύξαο ηηο αλεθνξηέο κνπ δώζαλε δύν καραηξηέο. Γύν καραηξηέο κνπ δώζαλε γηα ζέλα κε πιεγώζαλε.» Πάλησο κε ηνλ ηαχξαθα ηα πξάγκαηα είλαη πνιχ πνιχπινθα, αλ κπεη θάπνηνο ζην δίιεκκα αλ «νη κάγθεο ππάξρνπλ πηα» ή «αλ ηνπο πάηεζε ην ηξέλν». Ο ηαχξαθαο εκθαλίδεηαη πφηε σο κάγθαο θαη πφηε σο ςεπηφκαγθαο, αλάινγα κε ην αλ ν θαιιηηέρλεο ζέιεη λα ζαηηξίζεη ηε ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία αλζξψπνπ. Με ην γηιέθν θαη ην ζαθάθη λα θξέκεηαη ζηνλ έλαλ ψκν, ην θνκπνιφη, ην θαβνπξάθη θαη ην καραίξη πεξαζκέλν ζην δσλάξη ηνπ, ππήξμε θάπνηε κηα νινδψληαλε κνξθή πνπ ηξηγχξηδε ζηνπο ηεθέδεο θαη ζηα ξεκπέηηθα ζηέθηα. Δίλαη ιεβέληεο, επζχο, δελ καζάεη ηα ιφγηα ηνπ. Έρεη ηε δηθή ηνπ ηδηφηππε αληίιεςε πεξί ηηκήο θαη αλδξείαο. Έρεη θαη απηφο καθξχ ρέξη, θάηη πνπ καο δείρλεη πσο ξέπεη πξνο ηνλ θαβγά θαη ηηο αςηκαρίεο.