Σχέσεις µεταξύ του σχολικού κλίµατος και της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων

Transcript

1 Προσχολική & Σχολική Εκ αίδευση, 2015, Τόµος 3, Τεύχος 1 e-issn: Εργαστήριο Παιδαγωγικών Ερευνών & Εφαρµογών Π.Τ.Π.Ε., Πανε ιστήµιο Κρήτης doi: dx.doi.org/ /ppej.116 Σχέσεις µεταξύ του σχολικού κλίµατος και της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων Α όστολος Σωτηρίου 4 η Περιφέρεια ηµοτικής Εκ αίδευσης Λάρισας Γεώργιος Ιορδανίδης Πανε ιστήµιο υτικής Μακεδονίας Περίληψη. Στόχος της αρούσας έρευνας ήταν να διερευνήσει τις σχέσεις της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων µε το κλίµα ου ε ικρατεί στο σχολείο τους, ό ως το αντιλαµβάνονται οι ίδιοι οι δάσκαλοι. Ε ίσης, στους στόχους της έρευνας ήταν να διερευνήσει και τις ε ιδράσεις ου ασκούν το φύλο και η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων στη διαµόρφωση της ε αγγελµατικής ικανο οίησής τους και του σχολικού κλίµατος. Το δείγµα της έρευνας α οτέλεσαν 209 δάσκαλοι και δασκάλες. Η µέτρηση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης έγινε µε το Job Satisfaction Index. Η µέτρηση του σχολικού κλίµατος έγινε µε το Revised School Level Environment Questionnaire. Η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων µετρήθηκε µε βάση τα έτη υ ηρεσίας τους. Τα α οτελέσµατα έδειξαν ότι η ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων συσχετίζεται και µε το κλίµα του σχολείου τους. Ε ίσης, α ό τα α οτελέσµατα φάνηκε ότι το φύλο δεν α οτελεί σηµαντικό αράγοντα διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης, αλλά διαφορο οιεί σε κά οιο βαθµό ορισµένες µεταβλητές του σχολικού κλίµατος. Τέλος, η ε αγγελµατική εµ ειρία φάνηκε ότι α οτελεί σηµαντικό αράγοντα διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων αλλά και των ερισσοτέρων µεταβλητών του σχολικού κλίµατος. Λέξεις κλειδιά: ε αγγελµατική ικανο οίηση, σχολικό κλίµα, δάσκαλοι, δηµοτικό σχολείο Summary. In the field of organizational behavior job satisfaction seems to be one of the most important job-related attitudes. The perceptions of employees about the conditions prevailing in their working environment, play a central role in shaping employees' job satisfaction. The climate in the workplace is considered to be one of the characteristics of the work environment associated with the job satisfaction of employees. Indeed, it has been argued that the climate is an expression of how employees describe their working environment while job satisfaction is an expression of the way in which employees assess their working environment. The aim of the present study was to investigate the relationships between teachers' job satisfaction and school climate. Another aim of this research was to investigate the influence of teachers gender and professional experience in job satisfaction and school climate. The sample consisted of 209 primary school teachers. The Job Satisfaction Index was used to assess teachers' job satisfaction. The Revised School Level Environment Questionnaire was used to assess teachers' perceptions about school climate. The professional experience of teachers was measured based on their years of service. Results showed a significant relationship between teachers' job satisfaction and the school climate. The differences between men and women are not significant in teachers' job satisfaction and most of the school climate dimensions. Finally, professional experience influences teachers' job satisfaction and most of the school climate variables. The results of this study indicate that the psychosocial characteristics of workplace are associated with job satisfaction of employees. It also appeared that a positive school climate enhances teachers job satisfaction while a negative school climate reduces teachers' job satisfaction. Additionally, the results of this research argue that teachers job Υ εύθυνος ε ικοινωνίας: Α όστολος, Σωτηρίου, ήµητρας και Γαριβάλη 10, ΤΚ ΛΑΡΙΣΑ, apsot@sch.gr Hλεκτρονικός εκδότης: Εθνικό Κέντρο Τεκµηρίωσης, Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών URL:

2 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων 81 satisfaction and school climate are related to their professional experience. Thus, school leaders should endeavor to create a positive climate in their school, so that teachers feel increased satisfaction from their profession. This need seems to be stronger for younger teachers. Keywords: teacher job satisfaction, school climate, gender, professional experience Εισαγωγή H ε αγγελµατική ικανο οίηση α οτελεί µια σύνθετη και δυναµική εννοιολογική κατασκευή, η ο οία αναφέρεται στην ικανο οίηση ου αντλεί το άτοµο α ό το ε άγγελµά του σφαιρικά και α ό µια σειρά ε ιµέρους όψεις ή χαρακτηριστικά του (Griva, Panitsidou, & Chostelidou, 2012 Κουστέλιος & Κουστέλιου, 2001 Μακρή Μ ότσαρη & Ματσαγγούρας, 2002). Η ε αγγελµατική ικανο οίηση θεωρείται ότι α οτελεί µια α ό τις σηµαντικότερες εργασιακές στάσεις, η ο οία εκδηλώνεται µε δηλώσεις γνωστικού τύ ου, αξιολογικές κρίσεις και συµ εριφορικές ροθέσεις (Robbins & Judge, 2011 Weiss, 2002). Ε ίσης, η ε αγγελµατική ικανο οίηση ροσεγγίζεται ως γενικό συναίσθηµα (ψυχολογική διάθεση) ή συναισθηµατική αντίδραση ου διαµορφώνεται α ό το βαθµό στον ο οίο το άτοµο νιώθει ότι ικανο οιούνται οι εργασιακές αξίες, οι ανάγκες και οι ροσδοκίες του (Evans, 1997 Locke, 1969). Η ικανο οίηση ου αντλούν οι εργαζόµενοι α ό το ε άγγελµά τους διαφορο οιείται α ό µια σειρά αραγόντων, οι ο οίοι συγκροτούνται α ό µεταβλητές ου αναφέρονται στα χαρακτηριστικά του ε αγγέλµατός τους, τις συνθήκες εντός των ο οίων το ασκούν και τα χαρακτηριστικά της ροσω ικότητάς τους (Robbins & Judge, 2011). Ειδικότερα, στον χώρο της εκ αίδευσης έχουν µελετηθεί ως αράγοντες διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των εκ αιδευτικών το φύλο και η εργασιακή τους εµ ειρία (Koustelios, 2001 Menon & Athanasoula-Reppa, 2011). Όµως τα α οτελέσµατα των ερευνών δεν φαίνεται να αρουσιάζουν συµφωνία, καθώς άλλες έρευνες δείχνουν ότι οι µεταβλητές αυτές α οτελούν αράγοντες διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των εκ αιδευτικών (De Nobile & McCormick, 2008 Koustelios, 2001) και άλλες δείχνουν ότι η ε αγγελµατική ικανο οίηση δε διαφορο οιείται α ό τις µεταβλητές αυτές (Ferguson, Frost, & Hall, 2012 Menon & Athanasoula-Reppa, 2011). Αντιφατικά είναι και τα α οτελέσµατα των ερευνών ου διερεύνησαν την ε ίδραση της ε αγγελµατικής εµ ειρίας στην ε αγγελµατική ικανο οίηση των εκ αιδευτικών (Burns & Machin, 2013). Αν και αρκετές έρευνες δείχνουν ότι η ε αγγελµατική ικανο οίηση δε συσχετίζεται µε την ε αγγελµατική εµ ειρία (Burns & Machin, 2013 De Nobile & McCormick, 2008), οι ερισσότερες στον εκ αιδευτικό χώρο δείχνουν ότι η ε αγγελµατική εµ ειρία συνδέεται θετικά µε κά οιες τουλάχιστον α ό τις όψεις της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των εκ αιδευτικών (Ferguson et al., 2012 Klassen & Chiou, 2010 Koustelios, 2001 Menon & Athanasoula-Reppa, 2011). Η θετική σχέση της ε αγγελµατικής εµ ειρίας µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των εκ αιδευτικών συνδέεται συχνά µε την ε αγγελµατική ανά τυξη των εκ αιδευτικών και µε την αυξηµένη ικανότητα των ιο έµ ειρων εκ αιδευτικών να διαχειρίζονται µε α οτελεσµατικότητα την τάξη τους και να διαµορφώνουν µαθησιακά εριβάλλοντα ου α οτρέ ουν την εκδήλωση ροβληµατικής συµ εριφοράς α ό τους µαθητές (Ferguson et al., 2012 Καβούρη, 1998). Ε ίσης, η θετική σχέση της ε αγγελµατικής εµ ειρίας µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των εκ αιδευτικών έχει συνδεθεί και µε τη θέση των εκ αιδευτικών στον εκ αιδευτικό οργανισµό (Burns & Machin, 2013). Όσον αφορά στην ε ίδραση των χαρακτηριστικών του ε αγγέλµατος και του λαισίου άσκησής του στη διαµόρφωση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των εκ αιδευτικών, υ οστηρίζεται ότι οι αράγοντες του λαισίου άσκησης του εκ αιδευτικού

3 82 Σωτηρίου, Ιορδανίδης ε αγγέλµατος συνθέτουν τρεις διακριτούς τοµείς, οι ο οίοι λειτουργούν ως ηγές ικανο οίησης ή δυσαρέσκειας των εκ αιδευτικών α ό το ε άγγελµά τους (Dinham & Scott, 1998). Ειδικότερα, η ε αγγελµατική ικανο οίηση των εκ αιδευτικών θεωρείται ότι α ορρέει α ό τρεις διακριτές οµάδες αραγόντων (Dinham & Scott, 1998). Η ρώτη α ό τις οµάδες αυτές συγκροτείται α ό αράγοντες ου αναφέρονται στους βασικούς ρόλους ου συγκροτούν τη φύση του εκ αιδευτικού ε αγγέλµατος και συνδέονται µε την ρόκληση ευχαρίστησης στους εκ αιδευτικούς α ό τον ρόλο του διδάσκοντος. Η δεύτερη οµάδα συντίθεται α ό αράγοντες ου αναφέρονται στις ευρύτερες (κοινωνικές) συνθήκες υ ό τις ο οίες ασκούν το ε άγγελµά τους οι εκ αιδευτικοί και οι ο οίες ούτε διαµορφώνονται α ό τους ίδιους τους εκ αιδευτικούς ούτε βρίσκονται υ ό τον έλεγχο των σχολείων στα ο οία εργάζονται, αλλά διαµορφώνονται και ελέγχονται α ό το ευρύτερο κοινωνικό εριβάλλον εντός του ο οίου βρίσκονται τα σχολεία και ασκούν το ε άγγελµά τους οι εκ αιδευτικοί. Τέλος, η τρίτη οµάδα αραγόντων συντίθεται α ό σχολικούς αράγοντες ου αναφέρονται σε εσωτερικές λειτουργίες και χαρακτηριστικά του σχολείου στο ο οίο εργάζονται, ό ως το στυλ της ηγεσίας ου υιοθετεί ο διευθυντής του σχολείου, το σχολικό κλίµα, οι διαδικασίες µε τις ο οίες λαµβάνονται οι α οφάσεις στο σχολείο, οι υ οδοµές και η φήµη του σχολείου. Οι αράγοντες της τρίτης οµάδας αφορούν, εν µέρει, εκδοχές της ηγεσίας, των διαδικασιών λήψης α οφάσεων, των στυλ ου χαρακτηρίζουν το σχολείο στο ο οίο εργάζονται οι εκ αιδευτικοί και των σχέσεων του σχολείου µε την το ική κοινότητα στην ο οία ανήκει το σχολείο (Dinham & Scott, 2000). Οι αράγοντες αυτοί θεωρείται ότι διαφέρουν σηµαντικά α ό σχολείο σε σχολείο και υ όκεινται σχετικά εύκολα σε αλλαγή, καθώς βρίσκονται υ ό τον άµεσο έλεγχο του σχολείου. Οι σχέσεις των αραγόντων αυτών µε την ικανο οίηση και τη δυσαρέσκεια των εκ αιδευτικών α ό το ε άγγελµά τους χαρακτηρίζονται α ό τους Dinham και Scott (1998, 2000,) ως αµφίσηµες (ambivalent) και υ οστηρίζεται ότι οι αράγοντες αυτοί δεν συνδέονται ούτε µε την ικανο οίηση ούτε µε τη δυσαρέσκεια των εκ αιδευτικών (Dinham & Scott, 2000,). Ωστόσο, α οδίδουν στον τοµέα αυτό σηµαντική αξία ε ειδή συντίθεται α ό αράγοντες, ου υ όκεινται στον άµεσο έλεγχο του σχολείου και είναι εύκολο να αλλάξουν µε ενδοσχολικές δράσεις. Ο τοµέας αυτός α οτελεί και το εδίο στο ο οίο εστιάζεται το ερευνητικό ενδιαφέρον της αρούσας µελέτης, καθώς βασική συνιστώσα του τοµέα αυτού α οτελεί το κλίµα ου ε ικρατεί στον σχολικό οργανισµό και η σχέση του µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των εκ αιδευτικών. Το κλίµα ου ε ικρατεί σε έναν οργανισµό θεωρείται ότι α οτελεί ένα σύνολο µακρο-αντιλήψεων ου διαµορφώνονται α ό µικρο-αντιλήψεις συγκεκριµένων γεγονότων, συνθηκών και εµ ειριών ου α οκοµίζει το άτοµο α ό τη συµµετοχή του στο γίγνεσθαι του οργανισµού αυτού (Jones & James, 1979). Ό ως υ οστηρίζεται α ό τους Jones και James (1979), το κλίµα α οτελεί έναν γνωσιακό χάρτη ου συνθέτει το άτοµο οργανώνοντας τις αντιλήψεις του για το εριβάλλον του. Ο χάρτης αυτός χρωµατίζεται καθώς το άτοµο µεταφέρει τις αντιλήψεις του για τις συνέ ειες και τις ε ι τώσεις συγκεκριµένων γεγονότων και συνθηκών σε συναισθηµατικά (ψυχολογικά) χρωµατισµένες εριγραφές, τις ο οίες εκφράζει µε όρους ό ως ζεστό κλίµα, κλίµα υ οστήριξης και ανά τυξης ή αµφιθυµίας και τις χρησιµο οιεί για να κατανοήσει µια κατάσταση, να ροβλέψει α οτελέσµατα και να διαµορφώσει κριτήρια καταλληλότητας της συµ εριφοράς του (Jones & James, 1979). Στον χώρο της εκ αίδευσης το κλίµα α οτελεί µια ολυδιάστατη εννοιολογική κατασκευή, οι κυριότεροι αράγοντες της ο οίας αναφέρονται στα χαρακτηριστικά: α) του φυσικού εριβάλλοντος και του υλικοτεχνικού εξο λισµού του σχολείου, β) του κοινωνικού εριβάλλοντος, γ) των κοινωνικών σχέσεων και αλληλε ιδράσεων ου ανα τύσσονται στο λαίσιο του σχολείου, και δ) της κουλτούρας ου διαµορφώνεται α ό το σύστηµα αξιών, ε οιθήσεων και σηµασιών ου ε ικρατούν στο σχολικό λαίσιο (Collie, 2010). Το σχολικό κλίµα αντικατο τρίζει τις νόρµες, τους στόχους, τις αξίες, τις δια ροσω ικές σχέσεις, τις ρακτικές διδασκαλίας και µάθησης και την οργανωσιακή δοµή ενός σχολείου και εκφράζει τις κοινωνικές, συναισθηµατικές, ακαδηµαϊκές, κοινοτικές και ηθικές εµ ειρίες ου

4 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων 83 α οκοµίζουν οι εκ αιδευτικοί, οι µαθητές και οι γονείς τους α ό τη συµµετοχή τους στο γίγνεσθαι του σχολείου τους (Thapa, Cohen, Guffey, & Higgins-D Alessandro, 2013). Το σχολικό κλίµα διαµορφώνεται α ό τον τρό ο ου λειτουργούν και συνδέονται αράγοντες ου ανήκουν στο εσωτερικό λαίσιο λειτουργίας του σχολείου και για τον λόγο αυτό υ οστηρίζεται ότι α οτελεί χαρακτηριστικό ου υ όκειται σε αλλαγή µε τη δράση αραγόντων ου ανήκουν στο εσωτερικό λαίσιο του σχολικού οργανισµού (Dinham & Scott, 1998). Ό ως, ε ίσης, υ οστηρίζεται α ό τον Mitchell και τους συνεργάτες του (Mitchell, Bradshaw, & Leaf, 2010), το σχολικό κλίµα ροσδιορίζεται σε σηµαντικό βαθµό α ό τις κοινές ε οιθήσεις, τις αξίες και τις στάσεις οι ο οίες διαµορφώνουν τις αλληλε ιδράσεις µεταξύ των µαθητών, των εκ αιδευτικών και των ασκούντων διευθυντικούς ρόλους σε ένα σχολείο. Ε ίσης, ιδιαίτερη σηµασία για τη διαµόρφωση του σχολικού κλίµατος α οδίδεται σε ορισµένες µεταβλητές ου αναφέρονται στα ατοµικά και υ ηρεσιακά χαρακτηριστικά του διευθυντή και των εκ αιδευτικών της σχολικής µονάδας. Α ό τα χαρακτηριστικά αυτά ως σ ουδαιότερα θεωρούνται τα κίνητρα εργασίας, η ε αγγελµατική ικανο οίηση, η µόρφωση, η ε αγγελµατική εµ ειρία και το φύλο των εκ αιδευτικών (Καβούρη, 1998). Ειδικότερα, όσον αφορά το φύλο υ οστηρίζεται ότι οι γυναίκες εκ αιδευτικοί αντιλαµβάνονται µε θετικότερο τρό ο το κλίµα ου ε ικρατεί στο σχολείο τους α ' ό,τι το αντιλαµβάνονται οι άνδρες συνάδελφοί τους (Grayson & Alvarez, 2008 Huang, 2000 Huang & Fraser, 2009 Πασιαρδή, 2001). Ό ως φαίνεται α ό τα α οτελέσµατα ορισµένων ερευνών, οι γυναίκες εκ αιδευτικοί α οδίδουν σηµασία σε διαφορετικούς αράγοντες διαµόρφωσης του σχολικού κλίµατος α ό τους άνδρες συναδέλφους τους (Huang & Fraser, 2009). Συγκεκριµένα, οι δασκάλες δίνουν έµφαση στις συνιστώσες του σχολικού κλίµατος ου αναφέρονται στις σχέσεις, τη συνεργασία και την ε ικοινωνία, ενώ οι δάσκαλοι δίνουν έµφαση στις συνιστώσες ου αναφέρονται στον ανταγωνισµό (Marachi, Astor, & Benbenishty, 2007). Οι διαφορές αυτές έχουν α οδοθεί στους τρό ους ε ικοινωνίας ου ακολουθούν οι γυναίκες και στις αυξηµένες ικανότητες συνεργασίας ου θεωρείται ότι τις χαρακτηρίζουν (Huang, 2000). Η ε ίδραση του φύλου των εκ αιδευτικών στο σχολικό κλίµα υ οστηρίζεται ότι σχετίζεται, εκτός α ό το στυλ ε ικοινωνίας, και µε µια σειρά άλλων αραγόντων, ό ως η βαθµίδα της εκ αίδευσης στην ο οία ανήκει το σχολείο ή η ειδικότητα του εκ αιδευτικού (Huang & Fraser, 2009). Ωστόσο, θα ρέ ει να ε ισηµανθεί ότι δεν καταλήγουν όλες οι έρευνες στα ίδια συµ εράσµατα όσον αφορά την ε ίδραση του φύλου στη διαφορο οίηση του σχολικού κλίµατος, καθώς δε δείχνουν τα α οτελέσµατα όλων των ερευνών ότι το φύλο ε ηρεάζει τη διαµόρφωση του σχολικού κλίµατος (Καβούρη, 1998 Σακελλαρόγλου, 2013). Έτσι, το ζήτηµα των ε ιδράσεων ου ασκεί το φύλο στη διαµόρφωση του σχολικού κλίµατος αραµένει ασαφές και υ οστηρίζεται ότι α αιτούνται ε ι λέον έρευνες ροκειµένου να διερευνηθούν οι τρό οι µε τους ο οίους το φύλο των εκ αιδευτικών ε ιδρά στη διαµόρφωση του σχολικού κλίµατος (Grayson & Alvarez, 2008). Όσον αφορά την ε ίδραση της ε αγγελµατικής εµ ειρίας των εκ αιδευτικών στη διαµόρφωση του σχολικού κλίµατος, υ οστηρίζεται ότι συµβάλλει θετικά στη διαµόρφωσή του (Καβούρη, 1998 Πασιαρδή, 2001). Αυτό α οδίδεται στο γεγονός ότι οι ιο έµ ειροι εκ αιδευτικοί εκδηλώνουν συχνότερα ρωτοβουλίες και αντιµετω ίζουν λιγότερα ροβλήµατα συµ εριφοράς και ειθαρχίας α ' ό,τι οι νεότεροι συνάδελφοί τους (Πασιαρδή, 2001). Ωστόσο δε συµφωνούν όλοι οι ερευνητές για τον βαθµό στον ο οίο η ε αγγελµατική εµ ειρία των εκ αιδευτικών ε ιδρά στη διαµόρφωση του σχολικού κλίµατος, καθώς τα α οτελέσµατα ορισµένων ερευνών δείχνουν ότι η ε αγγελµατική εµ ειρία των εκ αιδευτικών δεν α οτελεί αράγοντα ου διαφορο οιεί το σχολικό κλίµα (Grayson & Alvarez, 2008 Σακελλαρόγλου, 2013). Το σχολικό κλίµα θεωρείται ότι α οτελεί µια α ό τις σηµαντικότερες αραµέτρους της εκ αιδευτικής διαδικασίας, καθώς α ό ολλές έρευνες δια ιστώνεται ότι συνδέεται τόσο µε τα µαθησιακά α οτελέσµατα όσο και µε ορισµένα α ό τα ε αγγελµατικά χαρακτηριστικά

5 84 Σωτηρίου, Ιορδανίδης των εκ αιδευτικών (Cohen, McCabe, Michelli, & Pickeral, 2009 Thapa et al., 2013). Ειδικότερα, όσον αφορά τα ε αγγελµατικά χαρακτηριστικά των εκ αιδευτικών, υ οστηρίζεται ότι το σχολικό κλίµα α οτελεί σηµαντικό διαµορφωτικό αράγοντα της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των εκ αιδευτικών (Collie, Shapka, & Perry, 2012). Μάλιστα, η σχέση του κλίµατος µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση θεωρήθηκε τόσο ισχυρή, ώστε αρχικά οι ερευνητές θεώρησαν ότι το κλίµα ου ε ικρατεί σε έναν οργανισµό σχεδόν ταυτίζεται µε τις εργασιακές στάσεις και µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των εργαζοµένων στον οργανισµό αυτό. Στην ορεία όµως έγινε α οδεκτό ότι το κλίµα και η ε αγγελµατική ικανο οίηση α οτελούν διακριτές έννοιες και υ οστηρίχθηκε ότι το κλίµα αναφέρεται στα γνωστικά/ εριγραφικά χαρακτηριστικά του εργασιακού εριβάλλοντος, ενώ η ε αγγελµατική ικανο οίηση στις αξιολογικές συναισθηµατικές αντιδράσεις ου ροκαλούν στους εργαζόµενους τα χαρακτηριστικά του εργασιακού εριβάλλοντος εντός του ο οίου εργάζονται και ασκούν το ε άγγελµά τους (Parker et al., 2003 Payne, Fineman, & Wall, 1976 Robbins & Judge, 2011). Με βάση τη διάκριση αυτή θα µ ορούσε να υ οστηριχθεί ότι το κλίµα α οτελεί τη γνωστικο-αντιλη τική ανα αράσταση των συνθηκών του εργασιακού εριβάλλοντος, ενώ η ε αγγελµατική ικανο οίηση αναφέρεται στις αξιολογικές / συναισθηµατικές αντιδράσεις, ου ροκαλούνται α ό τον τρό ο µε τον ο οίο το άτοµο αντιλαµβάνεται το εργασιακό του εριβάλλον και διαµορφώνει τις εργασιακές του στάσεις (Jones & James, 1979 Parker et al., 2003 Robbins & Judge, 2011). Ωστόσο, ε ισηµαίνεται ότι, ε ειδή οι ψυχολογικές διαδικασίες µέσω των ο οίων διαµορφώνονται οι αντιλήψεις-έννοιες (ψυχολογικό κλίµα) και οι στάσεις (ε αγγελµατική ικανο οίηση) εξελίσσονται αράλληλα, είναι ιθανό να ανα τύσσονται στενές σχέσεις και δυναµικές αλληλε ιδράσεις µεταξύ του κλίµατος ου ε ικρατεί σε έναν οργανισµό και της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των εργαζοµένων στον οργανισµό αυτό (Jones & James, 1979). Η ά οψη αυτή φαίνεται να ε ιβεβαιώνεται α ό ολλές έρευνες ου δείχνουν ότι το κλίµα α οτελεί σηµαντικό διαµορφωτικό αράγοντα των εργασιακών στάσεων µεταξύ των ο οίων είναι και η ε αγγελµατική ικανο οίηση (Abu-Saad & Hendrix, 1995 Baltes, Bauer, Bajdo, & Parker, 2002 Bogler & Nir, 2012 Collie et al., 2012 Culver, Wolfle, & Cross, 1990 Huang & Waxman, 2009 Lam & Yan, 2011 Liu, 2012 Moore, 2012 Perie & Baker, 1997 Schulz, 2013 Schyns, Veldhoven, & Wood, 2009 Taylor & Tashakkori, 1995). Ειδικότερα στον εκ αιδευτικό χώρο η σχέση µεταξύ σχολικού κλίµατος και ε αγγελµατικής ικανο οίησης φαίνεται να είναι καλά τεκµηριωµένη, καθώς ολλές έρευνες έχουν δείξει ότι το σχολικό κλίµα α οτελεί έναν α ό τους σηµαντικότερους αράγοντες ου ασκούν διαµορφωτική ε ίδραση στην ε αγγελµατική ικανο οίηση των εκ αιδευτικών (Collie et al., 2012 Schyns et al., 2009). Ωστόσο, η σχέση του σχολικού κλίµατος ου ε ικρατεί στο δηµοτικό σχολείο µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων δε µελετήθηκε αναλυτικά στην Ελλάδα. Στόχοι και υ οθέσεις της έρευνας Ο βασικός στόχος αυτής της ερευνητικής ροσ άθειας ήταν να διερευνήσει τις σχέσεις ου συνά τονται µεταξύ του σχολικού κλίµατος και της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων. Ε ίσης, στους στόχους της έρευνας ήταν να διερευνήσει το βαθµό στον ο οίο το φύλο και η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων συσχετίζονται µε την ε αγγελµατική τους ικανο οίηση και το σχολικό κλίµα. Οι στόχοι αυτοί εξειδικεύτηκαν στις αρακάτω ερευνητικές υ οθέσεις: 1η υ όθεση: Το σχολικό κλίµα συσχετίζεται µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων. 2η υ όθεση: Το φύλο α οτελεί αράγοντα ου διαφορο οιεί το σχολικό κλίµα και την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων.

6 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων 85 3η υ όθεση: Η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων α οτελεί αράγοντα ου διαφορο οιεί το σχολικό κλίµα και την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων. Μέθοδος είγµα Το δείγµα της έρευνας α οτέλεσαν 209 δάσκαλοι και δασκάλες ου υ ηρετούσαν σε 24 ολυθέσια δηµοτικά σχολεία των Νοµών Λάρισας και Τρικάλων. Ε ιλέχθηκαν µόνο ολυθέσια σχολεία ώστε να εξασφαλίζονται συνθήκες κοινωνικής αλληλε ίδρασης και διαφορετικότητας στη διαµόρφωση του σχολικού κλίµατος µέσα στη σχολική µονάδα σύµφωνα µε τους Hoy και Clover (1986). Το δείγµα α οτέλεσαν 74 (35,41%) άνδρες και 135 (64,59%) γυναίκες. Ως ρος την ε αγγελµατική εµ ειρία το 1% του δείγµατος είχε ε αγγελµατική εµ ειρία 1 ως 5 έτη υ ηρεσίας, το 10,5% είχε 6 ως 10 έτη, το 19,6% είχε 11 ως 15 έτη, το 17,2% είχε 16 ως 20 έτη, το 21,1% είχε 21 ως 25 έτη, το 28,2% είχε 26 ως 30 έτη και το 2,4% είχε ερισσότερα α ό 30 έτη υ ηρεσίας. Oι δάσκαλοι και οι δασκάλες ου έλαβαν µέρος στην έρευνα αρέλαβαν τα ερωτηµατολόγια α ό τους ερευνητές στον χώρο του σχολείου τους και τα ε έστρεψαν συµ ληρωµένα στους ερευνητές έ ειτα α ό µία εβδοµάδα. Ερωτηµατολόγια Το ερωτηµατολόγιο της ε αγγελµατικής ικανο οίησης Για τη µέτρηση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης έχουν διαµορφωθεί δύο ροσεγγίσεις. Η µία ροσέγγιση ροτείνει τη µέτρηση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης µέσω µιας καθολικής-σφαιρικής µέτρησης, ενώ η άλλη ροτείνει τη µέτρηση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης µέσω της µέτρησης των ε ιµέρους εργασιακών τυχών. Έτσι, έχουν κατασκευαστεί ερωτηµατολόγια ου µετρούν την ε αγγελµατική ικανο οίηση των εργαζοµένων ως µια σφαιρική έννοια και ερωτηµατολόγια ου µετρούν την ε αγγελµατική ικανο οίηση ως άθροισµα ενός συνόλου ε ιµέρους τυχών της εργασίας (Robbins & Judge, 2011). Πέρα α ό αυτή τη γενική διάκριση των τρό ων (των ερωτηµατολογίων) µέτρησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης, θα ρέ ει να ε ισηµανθεί ότι έχουν διαµορφωθεί άλλες δύο ροσεγγίσεις στη µέτρηση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης ανάλογα µε το εάν το ερωτηµατολόγιο αναφέρεται γενικώς στην έννοια της ε αγγελµατικής ικανο οίησης ή ροσδιορίζει και την ε αγγελµατική οµάδα στην ο οία αναφέρεται. Έτσι, έχουν κατασκευαστεί ερωτηµατολόγια ου µετρούν την ε αγγελµατική ικανο οίηση χωρίς να αναφέρονται σε κά οιο συγκεκριµένο ε άγγελµα και ερωτηµατολόγια ου µετρούν την ε αγγελµατική ικανο οίηση των εργαζοµένων ου ασκούν συγκεκριµένο ε άγγελµα (Μακρή Μ ότσαρη & Ματσαγγούρας, 2002). Στην αρούσα έρευνα η ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων µετρήθηκε µε το ερωτηµατολόγιο Job Satisfaction Index των Brayfield και Rothe (1951), ό ως αυτό µεταφράστηκε και ροσαρµόστηκε στην ελληνική γλώσσα α ό τους Kafetsios και Zampetakis (2008). Το ερωτηµατολόγιο αυτό, αν και α οτελεί ένα α ό τα αλαιότερα ερωτηµατολόγια ου κατασκευάστηκαν για τη µέτρηση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης ως στάσης των εργαζοµένων α έναντι στην εργασία τους, χρησιµο οιείται ακόµη α ό ολλούς ερευνητές λόγω της υψηλής αξιο ιστίας και εγκυρότητας ου αρουσιάζει (Kafetsios & Zampetakis, 2008 Σακελλαρόγλου, 2013 Voris, 2011). Το ερωτηµατολόγιο Job Satisfaction Index των Brayfield και Rothe (1951) α οτελείται α ό 18 ερωτήσεις, οι ο οίες αναφέρονται σε διάφορες όψεις και χαρακτηριστικά της εργασίας. Ε ιλέχθηκε για τη µέτρηση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης στην αρούσα έρευνα για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί ε ιτρέ ει τη µέτρηση της ε αγγελµατικής

7 86 Σωτηρίου, Ιορδανίδης ικανο οίησης ως ενιαίας σύνθεσης γνωστικών, θυµικών και συµ εριφορικών όψεων της εργασίας (Ho & Au, 2006) και δεύτερον, γιατί έχει α οδειχθεί ότι ε ιτρέ ει τη µέτρηση της σφαιρικής ικανο οίησης των εργαζοµένων α ό την εργασία τους µε ψυχοµετρική ε άρκεια (Ho & Au, 2006 Kafetsios & Zampetakis, 2008 Lent et al., 2011 Voris, 2011). Στην αρούσα έρευνα ο συντελεστής αξιο ιστίας εσωτερικής συνέ ειας Cronbach's α του ερωτηµατολογίου βρέθηκε ίσος µε α = 0,96. Α αντήθηκε α ό τους δασκάλους µε βάση µια κλίµακα Likert έντε σηµείων, ό ου το 1 σήµαινε διαφωνώ α όλυτα, το 2 διαφωνώ, το 3 ούτε διαφωνώ/ούτε συµφωνώ, το 4 συµφωνώ και το 5 συµφωνώ α όλυτα. Το ερωτηµατολόγιο του σχολικού κλίµατος Το σχολικό κλίµα µετρήθηκε µε το Αναθεωρηµένο Ερωτηµατολόγιο του Σχολικού Περιβάλλοντος (Revised School Level Environment Questionnaire) των Johnson, Stevens, και Zvoch (2007). Το ερωτηµατολόγιο αυτό α οτελεί αναθεώρηση του ερωτηµατολογίου School Level Environment Questionnaire (Rentoul & Fraser, 1983), η κατασκευή του ο οίου βασίστηκε στο θεωρητικό µοντέλο των τριών διαστάσεων του κλίµατος των ανθρώ ινων εριβαλλόντων ου διατυ ώθηκε α ό τον Moss (Rentoul & Fraser, 1983). Η αναθεώρηση του αρχικού ερωτηµατολογίου έγινε, αφενός για να αυξηθεί η δοµική του εγκυρότητα, και αφετέρου για να εριοριστεί το µέγεθός του, ώστε να µ ορεί να χρησιµο οιηθεί µαζί µε άλλα ερωτηµατολόγια στο λαίσιο σύνθετων ερευνητικών σχεδίων (Johnson et al., 2007). Το αναθεωρηµένο ερωτηµατολόγιο α οτελείται α ό 21 ερωτήσεις, οι ο οίες κατανέµονται σε έντε υ οκλίµακες. Η ρώτη υ οκλίµακα µετράει το βαθµό στον ο οίο οι εκ αιδευτικοί του σχολείου συνεργάζονται µεταξύ τους (Σ' αυτό το σχολείο οι εκ αιδευτικοί συνεργάζονται για το σχεδιασµό εκ αιδευτικών δραστηριοτήτων ή ρογραµµάτων). Η δεύτερη υ οκλίµακα µετράει το βαθµό στον ο οίο ανα τύσσονται σχέσεις συνεργασίας µεταξύ των µαθητών και των εκ αιδευτικών του σχολείου (Οι µαθητές είναι συνεργάσιµοι µε τους εκ αιδευτικούς σ' αυτό το σχολείο) και οι µαθητές ε ιδεικνύουν συµ εριφορά ου διευκολύνει τη διδασκαλία και τη µάθηση (Οι µαθητές ε ιδιώκουν τη µάθηση και συµµετέχουν ρόθυµα στο µάθηµα). Η τρίτη υ οκλίµακα µετράει το βαθµό στον ο οίο υ άρχει ε άρκεια διδακτικών υλικών και ε ο τικών µέσων για την υ οστήριξη της εκ αιδευτικής διαδικασίας (Σ' αυτό το σχολείο έχουµε στη διάθεσή µας σύγχρονα ε ο τικά µέσα). Η τέταρτη υ οκλίµακα µετράει το βαθµό στον ο οίο οι εκ αιδευτικοί συµµετέχουν ενεργά στις διαδικασίες λήψης α οφάσεων για θέµατα ου αφορούν το σχολείο (Σ' αυτό το σχολείο οι εκ αιδευτικοί ροσκαλούνται να λάβουν µέρος στη λήψη των α οφάσεων). Τέλος, η έµ τη υ οκλίµακα µετράει το βαθµό στον ο οίο το σχολικό εριβάλλον ευνοεί την δοκιµή και την εφαρµογή καινοτοµιών α ό τους εκ αιδευτικούς (Νέες και διαφορετικές ιδέες διδασκαλίας δοκιµάζονται σ' αυτό το σχολείο). Το ερωτηµατολόγιο αυτό ε ιλέχτηκε για τη µέτρηση του σχολικού κλίµατος στην αρούσα έρευνα για δύο λόγους. Ο ένας αφορά τη δυνατότητα ου αρέχει για µέτρηση διαστάσεων και α ό τους τρεις τοµείς του σχολικού κλίµατος, ό ως αυτοί καθορίστηκαν α ό το θεωρητικό λαίσιο ου διατυ ώθηκε α ό τον Moss (1979), και o άλλος λόγος αφορά την εγκυρότητα και την αξιο ιστία του, η ο οία δια ιστώθηκε α ό ολλές σύγχρονες έρευνες (Basak & Ghosh, 2011 Collie et al., 2012). Το ερωτηµατολόγιο µεταφράστηκε αρχικά α ό τους ερευνητές και ακολούθησε έλεγχος της µετάφρασης και αντίστροφη µετάφραση α ό την ελληνική στην αγγλική γλώσσα α ό καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας. Πριν χρησιµο οιηθεί στην αρούσα έρευνα το ερωτηµατολόγιο, χορηγήθηκε ιλοτικά σε 21 δασκάλους και δασκάλες. Α ό τα α οτελέσµατα της ιλοτικής αυτής εφαρµογής ροέκυψε ανάγκη για ορισµένες βελτιώσεις. Έτσι, αναδιατυ ώθηκαν όλες οι ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου ου αρχικά ήταν διατυ ωµένες µε αρνητική διατύ ωση, αφαιρέθηκαν τα ε ιρρήµατα συχνότητας ( άντα, συχνά, σ άνια) ου υ ήρχαν στην αρχική διατύ ωση ορισµένων ερωτήσεων και τρο ο οιήθηκε η κλίµακα α άντησης, ώστε αντί για βαθµό συµφωνίας να δίνει το βαθµό

8 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων 87 συχνότητας (1 = Σ άνια, 2 = Λίγες φορές, 3 = Αρκετές φορές, 4 = Πολλές φορές, 5 = Πάντα) µε την ο οία συµβαίνει αυτό ου εριγράφει η κάθε ερώτησή του. Α οτελέσµατα Η αραγοντική δοµή του σχολικού κλίµατος Η αραγοντική δοµή του σχολικού κλίµατος ελέγχθηκε µε διερευνητική αραγοντική ανάλυση, η ο οία έγινε µε τη µέθοδο των κυρίων συνιστωσών και οι τελικοί αράγοντες εξήχθησαν ύστερα α ό ορθογώνια εριστροφή των αξόνων. Α ό τους ελέγχους των ροϋ οθέσεων εφαρµογής της ανάλυσης αυτής βρέθηκε ότι τα δεδοµένα της έρευνας ληρούν τις ροϋ οθέσεις εφαρµογής της αραγοντικής ανάλυσης (ΚΜΟ = 0,871 και Bartlett's Test of Sphericity p < 0,001). Τα α οτελέσµατα αυτής της αραγοντικής ανάλυσης αρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Ό ως αρατηρούµε, α ό την αραγοντική ανάλυση ροέκυψαν έντε αράγοντες µε ιδιοτιµές µεγαλύτερες της µονάδας, οι ο οίοι ερµηνεύουν το 65,34% της συνολικής διασ οράς των µετρήσιµων µεταβλητών και ε ιβεβαιώνουν τις υ οκλίµακες του ερωτηµατολογίου. Συγκεκριµένα, η αραγοντική ανάλυση έδειξε ότι ο ρώτος αράγοντας φορτίζεται α ό έξι ερωτήσεις ου ροέρχονται α ό την υ οκλίµακα των Σχέσεων µεταξύ των εκ αιδευτικών του σχολείου. Ο αράγοντας αυτός ερµηνεύει το 17,9% της συνολικής διακύµανσης των µετρήσιµων µεταβλητών και ο συντελεστής αξιο ιστίας του υ ολογίστηκε σε Cronbach s α = 0,86. Ο δεύτερος αράγοντας φορτίζεται α ό τέσσερις ερωτήσεις ου αντιστοιχούν στην υ οκλίµακα της Πρωτοτυ ίας και των Καινοτοµιών. Ο αράγοντας αυτός ερµηνεύει το 13,82% της συνολικής διασ οράς των µετρήσιµων µεταβλητών και ο συντελεστής αξιο ιστίας του υ ολογίστηκε σε Cronbach s α = 0,84. Ο τρίτος αράγοντας φορτίζεται κι αυτός α ό τέσσερις ερωτήσεις ου αντιστοιχούν στην υ οκλίµακα Μέσα Πηγές του ερωτηµατολογίου. Ο αράγοντας αυτός ερµηνεύει το 12,15% της συνολικής διασ οράς των τιµών των ερωτήσεων της κλίµακας και ο συντελεστής αξιο ιστίας του υ ολογίστηκε σε Cronbach s α = 0,78. Ο τέταρτος αράγοντας φορτίζεται α ό τρεις ερωτήσεις ου αντιστοιχούν στην υ οκλίµακα Συµµετοχή στη λήψη α οφάσεων του ερωτηµατολογίου. Ο αράγοντας αυτός ερµηνεύει το 10,77% της συνολικής διακύµανσης των µετρήσιµων µεταβλητών και ο συντελεστής αξιο ιστίας του υ ολογίστηκε σε Cronbach s α = 0,80. Τέλος, ο έµ τος αράγοντας φορτίζεται α ό τέσσερις ερωτήσεις ου αντιστοιχούν στην υ οκλίµακα των Σχέσεων µε τους µαθητές. Ο αράγοντας αυτός ερµηνεύει το 10,96% της συνολικής διακύµανσης των µετρήσιµων µεταβλητών και ο συντελεστής αξιο ιστίας του υ ολογίστηκε σε Cronbach s α = 0,74. Ό ως ροκύ τει α ό την αραγοντική ανάλυση και τους συντελεστές αξιο ιστίας των αραγόντων, οι αράγοντες ου ροέκυψαν α ό τη στατιστική ανάλυση των δεδοµένων ε ιβεβαιώνουν τις εννοιολογικά ροκαθορισµένες υ οκλίµακες του ερωτηµατολογίου και µ ορούν να θεωρηθούν ως έγκυροι και αξιό ιστοι δείκτες µέτρησης του κλίµατος ου ε ικρατεί στη σχολική µονάδα. Έτσι, το ερωτηµατολόγιο αυτό θεωρείται ότι µετράει µε στατιστική εγκυρότητα και αξιο ιστία τις µεταβλητές της Συνεργασίας, της Συµµετοχής στη λήψη Α οφάσεων, της Πρωτοτυ ίας, της Ε άρκειας των Μέσων και των Σχέσεων µε τους µαθητές ου χαρακτηρίζουν το κλίµα µιας σχολικής µονάδας. Η σχέση του σχολικού κλίµατος µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων Ο βασικός στόχος της έρευνας ήταν να διερευνήσει τις σχέσεις της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων µε το κλίµα ου ε ικρατεί στο σχολείο τους. Για την ε ίτευξη του στόχου αυτού διατυ ώθηκε και η ρώτη υ όθεση της έρευνας, σύµφωνα µε την ο οία αναµένεται ότι το σχολικό κλίµα, ό ως το αντιλαµβάνονται οι ίδιοι οι δάσκαλοι, συνδέεται µε την ε αγγελµατική τους ικανο οίηση.

9 88 Σωτηρίου, Ιορδανίδης Προκειµένου να ελεγχθεί η υ όθεση αυτή υ ολογίστηκαν οι συντελεστές συσχέτισης µεταξύ της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων και των µεταβλητών του σχολικού κλίµατος. Ό ως φαίνεται στον Πίνακα 2, στον ο οίο αρουσιάζονται οι συντελεστές συσχέτισης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης µε το σχολικό κλίµα, η ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων συσχετίζεται µε όλες τις µεταβλητές του σχολικού κλίµατος σε βαθµό στατιστικά σηµαντικό. Ωστόσο, θα ρέ ει να ε ισηµανθεί ότι οι συντελεστές συσχέτισης κυµαίνονται σε µέτρια ή και χαµηλά ε ί εδα. Ε ίσης, θα ρέ ει να ε ισηµανθεί ότι α ό όλες τις µεταβλητές του σχολικού κλίµατος τους υψηλότερους συντελεστές συσχέτισης εµφανίζουν οι µεταβλητές της συνεργασίας και των σχέσεων µε τους µαθητές, οι ο οίες αναφέρονται στον τοµέα των συσχετίσεων ου χαρακτηρίζουν το κλίµα ενός οργανισµού (Moss, 1979). Προκειµένου να εκτιµηθεί η συµβολή των µεταβλητών του σχολικού κλίµατος στη διαµόρφωση της διακύµανσης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων ραγµατο οιήθηκε µία ανάλυση ολλα λής αλινδρόµησης µε τη µέθοδο βήµα βήµα (stepwise). Στην ανάλυση αυτή η ε αγγελµατική ικανο οίηση θεωρήθηκε ως εξαρτηµένη µεταβλητή, ενώ οι έντε µεταβλητές του σχολικού κλίµατος θεωρήθηκαν ως ανεξάρτητες. Α ό τα α οτελέσµατα της ανάλυσης αυτής (τα ο οία αρουσιάζονται στον Πίνακα 3) φαίνεται ότι οι µεταβλητές των Σχέσεων µε τους µαθητές και της Συνεργασίας α οτελούν σηµαντικές µεταβλητές ρόβλεψης και ροβλέ ουν το 13,8% της διακύµανσης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης. Οι υ όλοι ες µεταβλητές του σχολικού κλίµατος δεν αναδεικνύονται σε στατιστικά σηµαντικές µεταβλητές ρόβλεψης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης. Πίνακας 1 Η αραγοντική ανάλυση του ερωτηµατολογίου του σχολικού κλίµατος Ερωτήσεις 16. Σ' αυτό το σχολείο οι εκ αιδευτικοί συνεργάζονται µεταξύ τους για την αντιµετώ ιση των ροβληµάτων Φορτίσεις ,79 1. Σ' αυτό το σχολείο οι εκ αιδευτικοί συνεργάζονται µεταξύ τους για τον σχεδιασµό εκ αιδευτικών δραστηριοτήτων ή ρογραµµάτων 0, Η συνεργασία µεταξύ των εκ αιδευτικών ροωθείται σ' αυτό το σχολείο 0, Σ' αυτό το σχολείο οι δάσκαλοι των τµηµάτων συνεργάζονται µεταξύ τους 0,67 6. Σ' αυτό το σχολείο υ άρχει καλή ε ικοινωνία µεταξύ των εκ αιδευτικών 0, Σ' αυτό το σχολείο µού δίνονται ευκαιρίες να συνεργαστώ µε άλλους εκ αιδευτικούς 0,63 5. Νέες και διαφορετικές ιδέες διδασκαλίας δοκιµάζονται σ' αυτό το σχολείο 0, Οι εκ αιδευτικοί σ' αυτό το σχολείο εφαρµόζουν καινοτόµες διδακτικές ροσεγγίσεις 0,76

10 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων 89 Ερωτήσεις Φορτίσεις Σ' αυτό το σχολείο ευνοείται η καινοτοµία 0, Σ' αυτό το σχολείο είµαστε ρόθυµοι να δοκιµάσουµε νέες διδακτικές ροσεγγίσεις 0, Σ' αυτό το σχολείο έχουµε στη διάθεσή µας όλα τα εκ αιδευτικά µέσα και υλικά διδασκαλίας ου χρειαζόµαστε 0, Σ' αυτό το σχολείο έχουµε στη διάθεσή µας σύγχρονα ε ο τικά µέσα και υλικά διδασκαλίας 0,80 3. Σ' αυτό το σχολείο τα µέσα διδασκαλίας (βιβλία, ε ο τικά, ΤΠΕ) είναι άµεσα διαθέσιµα 0,69 8. Στη σχολική βιβλιοθήκη βρίσκω υλικό ου καλύ τει τις ανάγκες της εκ αιδευτικής διαδικασίας 0,64 9. Σ' αυτό το σχολείο ο διευθυντής α οφασίζει α ό µόνος του για ό,τι αφορά το σχολείο 0,86 4. Σ' αυτό το σχολείο οι εκ αιδευτικοί ροσκαλούνται να λάβουν µέρος στη λήψη των α οφάσεων 0, Σ' αυτό το σχολείο ο διευθυντής συζητά µε τους εκ αιδευτικούς και λαµβάνει υ όψη του τη γνώµη των εκ αιδευτικών ριν άρει κά οια α όφαση για το σχολείο 0, Οι µαθητές σ' αυτό το σχολείο έχουν καλούς τρό ους συµ εριφοράς 0,84 2. Οι µαθητές σέβονται τους εκ αιδευτικούς σ' αυτό το σχολείο 0,67 7. Οι µαθητές είναι συνεργάσιµοι µε τους εκ αιδευτικούς σ' αυτό το σχολείο 0, Οι µαθητές ε ιδιώκουν τη µάθηση και συµµετέχουν ρόθυµα στο µάθηµα 0,63 Ιδιοτιµές 7,33 2,17 1,68 1,43 1,11 Ποσοστό εξηγούµενης διακύµανσης 65,3 13,8 12,1 10,8 10,7 Συντελεστές αξιο ιστίας Cronbach's α 0,86 0,84 0,78 0,79 0,74 Συνολικά, α ό τους συντελεστές συσχέτισης των µεταβλητών του σχολικού κλίµατος µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων και τα α οτελέσµατα της ανάλυσης ολλα λής αλινδρόµησης, φαίνεται να ε αληθεύεται η ρώτη υ όθεση της έρευνας, σύµφωνα µε την ο οία η ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων συσχετίζεται µε το

11 90 Σωτηρίου, Ιορδανίδης κλίµα ου ε ικρατεί στο σχολείο τους. Ε ι λέον, α ό την ανάλυση ολλα λής αλινδρόµησης φαίνεται ότι α ό όλες τις µεταβλητές του σχολικού κλίµατος ου διερευνήθηκαν στο λαίσιο της αρούσας έρευνας αυτές ου συνά τουν τις ισχυρότερες σχέσεις µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων και ερµηνεύουν ένα οσοστό της διακύµανσής της είναι αυτές ου αναφέρονται στον τοµέα των σχέσεων ου χαρακτηρίζουν το οργανωσιακό εριβάλλον του σχολείου. Πίνακας 2 Συντελεστές συσχέτισης µεταξύ της ε αγγελµατικής ικανο οίησης και των µεταβλητών του σχολικού κλίµατος Ε αγγελµατική Ικανο οίηση 1,00 2. Συνεργασία 0,300** 1,00 3. Συµµετοχή στις α οφάσεις 0,176* 0,483** 1,00 4. Πρωτοτυ ία 0,224** 0,578** 0,263** 1,00 5. Μέσα 0,154* 0,458** 0,190** 0,443** 1,00 6. Σχέσεις µε µαθητές 0,336** 0,399** 0,263** 0,498** 0,340** 1,00 Σηµειώσεις: * p < 0,05, ** p < 0,01 Πίνακας 3 Πολλα λή ανάλυση αλινδρόµησης µε εξαρτηµένη µεταβλητή την ε αγγελµατική ικανο οίηση και ανεξάρτητες µεταβλητές τις µεταβλητές του σχολικού κλίµατος Περιγραφή µοντέλων Τυ ο οιηµένοι συντελεστές τελικού µοντέλου Model R R 2 Adj. R 2 Μεταβλητές Beta t Sig. (Constant) 3, ,336 a 0,113 0,109 Σχέσεις µε µαθητές 0,258 3,672 0, ,382 b 0,146 0,138 Συνεργασία 0,197 2,812 0,005 Σηµείωσεις: a. Predictors: (Constant), Σχέσεις µε µαθητές. b. Predictors: (Constant), Σχέσεις µε µαθητές, Συνεργασία. Ε ίδραση του φύλου στην ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων και στο κλίµα του σχολείου τους Προκειµένου να δια ιστωθεί ο βαθµός στον ο οίο το φύλο α οτελεί αράγοντα διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων και του κλίµατος ου ε ικρατεί στο σχολείο τους, θα γίνει αξιολόγηση των διαφορών των µέσων όρων µεταξύ των δύο φύλων µε τη µέθοδο του t-test, η ο οία ε ιτρέ ει την εκτίµηση της µέσης διαφοράς των

12 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων 91 τιµών µιας µεταβλητής ου µετρήθηκε σε δύο δείγµατα. Εκτός α ό τον έλεγχο της στατιστικής σηµαντικότητας των διαφορών των µέσων όρων θα γίνει και έλεγχος του βαθµού στον ο οίο η στατιστική σηµαντικότητα µ ορεί να οφείλεται στην ε ίδραση του µεγέθους του δείγµατος. Ο έλεγχος αυτός θα γίνει µε βάση το συντελεστή d του Cohen. Οι µέσοι όροι, οι τυ ικές α οκλίσεις και τα α οτελέσµατα των t-tests της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων και του σχολικού κλίµατος ανάλογα µε το φύλο των δασκάλων αρουσιάζονται στον Πίνακα 4. Ό ως φαίνεται, ο στατιστικός έλεγχος της διαφοράς των µέσων όρων δεν έδειξε σηµαντική διαφορο οίηση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης ανάµεσα στους δασκάλους και τις δασκάλες. Αυτό σηµαίνει ότι µε βάση τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας το φύλο δεν α οτελεί σηµαντικό αράγοντα διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων. Όσον αφορά το σχολικό κλίµα, το φύλο α οδεικνύεται ότι διαφορο οιεί σε βαθµό στατιστικά σηµαντικό µόνο τη µεταβλητή ου αναφέρεται στις σχέσεις µε τους µαθητές. Όµως η διαφορο οίηση αυτή φαίνεται να έχει µικρή ρακτική σ ουδαιότητα, καθώς ο δείκτης ε ίδρασης του µεγέθους υ ολογίστηκε σε Cohen's d = 0,39. Έτσι, µε βάση τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας, φαίνεται ότι το φύλο δεν α οτελεί σηµαντικό αράγοντα διαφορο οίησης του σχολικού κλίµατος, καθώς η ό οια ε ίδραση ασκεί εριορίζεται σε µία µόνο µεταβλητή και αυτή µε µικρή ρακτική σ ουδαιότητα. Πίνακας 4 Σύγκριση µέσων όρων (M) της ε αγγελµατικής ικανο οίησης, του κλίµατος του σχολείου και της τάξης ανάλογα µε το φύλο Μεταβλητές Άνδρες Γυναίκες M SD M SD t p Cohen's d Ε αγγελµατική ικανο οίηση 3,79 0,73 3,73 0,76 0,58 0,56 0,08 Συνθήκες διδασκαλίας 4,09 0,51 3,93 0,52 2,11 0,03 0,31 υσκολία 2,25 0,49 2,24 0,60 0,14 0,88 0,01 ιενέξεις 2,05 0,67 2,19 0,70-1,43 0,15-0,20 Συνοχή 3,92 0,53 3,92 0,55 0,04 0,96 0,01 Ανταγωνιστικότητα 3,00 0,67 2,69 0,55 3,58 0,00 0,50 Συνεργασία 4,15 0,55 3,98 0,68 1,77 0,07 0,27 Συµµετοχή 4,46 0,59 4,33 0,74 1,35 0,17 0,18 Πρωτοτυ ία 3,47 0,72 3,43 0,76 0,33 0,73 0,05 Μέσα 3,34 0,72 3,42 0,81-0,69 0,48-0,10 Σχέσεις µε µαθητές 4,03 0,39 3,84 0,56 2,63 0,00 0,37

13 92 Σωτηρίου, Ιορδανίδης Ε ίδραση της ε αγγελµατικής εµ ειρίας στην ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων και στο κλίµα του σχολείου τους Η δια ίστωση του βαθµού στον ο οίο η εργασιακή εµ ειρία των δασκάλων α οτελεί σηµαντικό αράγοντα διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής τους ικανο οίησής και του κλίµατος ου ε ικρατεί στο σχολείο τους γίνεται µε τη µέθοδο της ανάλυσης διακύµανσης, η ο οία ε ιτρέ ει να εκτιµηθεί εάν δύο ή ερισσότερες οµάδες τιµών έχουν ολύ διαφορετικούς µέσους όρους. Ε ι λέον, γίνεται και έλεγχος του βαθµού στον ο οίο η στατιστική σηµαντικότητα µ ορεί να οφείλεται στην ε ίδραση του µεγέθους του δείγµατος µε βάση το συντελεστή η 2. Ο συντελεστής αυτός ε ιτρέ ει να εκτιµηθεί κατά όσο οι διαφορές ου α οδεικνύονται ως στατιστικά σηµαντικές έχουν και ρακτική σ ουδαιότητα ή ροκύ τουν λόγω της ε ίδρασης του µεγέθους του δείγµατος. Η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων µετρήθηκε µε βάση τα έτη υ ηρεσίας τους στην ρωτοβάθµια εκ αίδευση, τα ο οία οµαδο οιήθηκαν σε ε τά κατηγορίες (1-5, 6-10, 11-15, 16-20, 21-25, 25-30, 30+). Όµως η ρώτη κατηγορία, ου εριλάµβανε τους δασκάλους µε υ ηρεσία µέχρι 5 έτη και η έβδοµη κατηγορία, ου εριλάµβανε τους δασκάλους µε ερισσότερα α ό 30 έτη υ ηρεσίας αντι ροσω εύονταν α ό ολύ µικρό αριθµό υ οκειµένων και για το λόγο αυτό οι δύο κατηγορίες εξαιρέθηκαν α ό τις εραιτέρω αναλύσεις. Η µικρή αντι ροσώ ευση αυτών των ετών ε αγγελµατικής εµ ειρίας είναι ολύ ιθανό να οφείλεται στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχουν µειωθεί σηµαντικά οι διορισµοί στην δηµόσια εκ αίδευση και έχουν αυξηθεί οι ρόωρες συνταξιοδοτήσεις. Στο γεγονός αυτό θα ρέ ει να ροστεθεί το γεγονός ότι το δείγµα της έρευνας ροερχόταν α ό εριοχές της Θεσσαλίας. Η Θεσσαλία α οτελεί µια εριφέρεια στην ο οία έχουν να ραγµατο οιηθούν διορισµοί δασκάλων για ερισσότερα α ό είκοσι χρόνια και η ανανέωση των δασκάλων γίνεται µέσου των µεταθέσεων και των α οσ άσεων, οι ο οίες κατά την τρέχουσα χρονιά ήταν ιδιαίτερα εριορισµένες. Η κατάσταση αυτή φαίνεται να α οτυ ώνεται και στη σύνθεση του δείγµατος, το ο οίο α οτελείται στο µεγαλύτερο µέρος του α ό δασκάλους µε ε αγγελµατική εµ ειρία 10 έως 30 ετών. Στη συνέχεια θα αρουσιαστούν ρώτα τα α οτελέσµατα ου αναφέρονται στην ε ίδραση ου ασκεί η ε αγγελµατική εµ ειρία στην ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων και θα ακολουθήσουν τα α οτελέσµατα ου αναφέρονται στο σχολικό κλίµα. Πίνακας 5 Μέσοι όροι (Μ) και τυ ικές α οκλίσεις (SD) της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων ανάλογα µε τα έτη υ ηρεσίας τους Έτη Υ ηρεσίας N M SD ,46 0, ,69 0, ,87 0, ,02 0, ,99 0,68 Ε ίδραση της ε αγγελµατικής εµ ειρίας στην ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων Οι µέσοι όροι και οι τυ ικές α οκλίσεις της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων κατά κατηγορία ε αγγελµατικής εµ ειρίας αρουσιάζονται στον Πίνακα

14 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων Ό ως φαίνεται, η ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων αυξάνεται καθώς αυξάνονται τα έτη υ ηρεσίας. Α ό τον έλεγχο της διαφοράς των µέσων όρων ου έγινε µε τη µέθοδο της ανάλυσης διασ οράς βρέθηκε ότι τα έτη υ ηρεσίας διαφορο οιούν σε βαθµό στατιστικά σηµαντικό την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων F(4)=31,67 p=0,000 η 2 =0,39 Έτσι, µε βάση τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας φαίνεται ότι οι δάσκαλοι µε ερισσότερα χρόνια υ ηρεσίας αρουσιάζουν υψηλότερη ε αγγελµατική ικανο οίηση σε σχέση µε τους νεότερους συναδέλφους τους. Ε ίδραση της ε αγγελµατικής εµ ειρίας των δασκάλων στο σχολικό κλίµα Οι µέσοι όροι και οι τυ ικές α οκλίσεις των µεταβλητών του σχολικού κλίµατος ανάλογα µε το ε ί εδο ε αγγελµατικής εµ ειρίας των δασκάλων αρουσιάζονται στον Πίνακα 6. Ό ως φαίνεται, σχεδόν όλες οι µεταβλητές του σχολικού κλίµατος ακολουθούν αυξητική τάση καθώς αυξάνουν τα χρόνια ε αγγελµατικής εµ ειρίας των δασκάλων. Πίνακας 6: Μέσοι όροι και τυ ικές α οκλίσεις των µεταβλητών του σχολικού κλίµατος ανάλογα µε τα έτη ε αγγελµατικής εµ ειρίας των δασκάλων Έτη Υ ηρεσίας N Συνεργασία Συµµετοχή στη λήψη α οφάσεων Πρωτοτυ ία Μέσα Σχέσεις µε µαθητές M SD M SD M SD M SD M SD ,68 0,93 4,12 0,91 3,20 0,82 3,25 0,98 3,58 0, ,03 0,57 4,34 0,76 3,26 0,74 3,33 0,75 3,88 0, ,92 0,56 4,44 0,67 3,40 0,75 3,26 0,81 3,78 0, ,01 0,55 4,30 0,60 3,41 0,58 3,34 0,64 3,93 0, ,26 0,59 4,48 0,62 3,75 0,78 3,55 0,75 4,11 0,51 Σύνολο 202 4,03 0,64 4,37 0,69 3,45 0,75 3,38 0,77 3,91 0,51 Α ό τον στατιστικό έλεγχο της διαφοράς των µέσων όρων ου έγινε µε τη µέθοδο της ανάλυσης διασ οράς, τα α οτελέσµατα του ο οίου αρουσιάζονται στον Πίνακα 7, φαίνεται ότι τα έτη ε αγγελµατικής εµ ειρίας των δασκάλων διαφορο οιούν σε βαθµό στατιστικά σηµαντικό τις µεταβλητές του σχολικού κλίµατος ου αναφέρονται στη συνεργασία, την ρωτοτυ ία και τις σχέσεις µε τους µαθητές. Ωστόσο, α ό τον έλεγχο της ε ίδρασης του µεγέθους του δείγµατος ροκύ τει ότι οι διαφορές αυτές αξιολογούνται ως µέτριας σηµασίας, καθώς ο συντελεστής η 2 και για τις τρεις µεταβλητές του κλίµατος της τάξης, ου διαφορο οιούνται σε βαθµό στατιστικά σηµαντικό α ό την ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων, έλαβε τιµές ου κυµαίνονται α ό 0,07 έως 0,1. Αυτό σηµαίνει ότι η τάση ου εµφανίζουν οι ιο έµ ειροι δάσκαλοι να εκτιµούν ότι το κλίµα του σχολείου τους χαρακτηρίζεται α ό συνεργασία, ρωτοτυ ία και καλές σχέσεις µε τους µαθητές σε υψηλότερο βαθµό α ' ό,τι εκτιµούν οι συνάδελφοί τους µε µικρότερη ε αγγελµατική εµ ειρία, έχει µέτρια ρακτική σ ουδαιότητα και µ ορεί να οφείλεται σε κά οιο βαθµό στο µέγεθος του δείγµατος. Όσον αφορά στις υ όλοι ες µεταβλητές του σχολικού κλίµατος φαίνεται ότι δε διαφορο οιούνται σε βαθµό στατιστικά σηµαντικό α ό την ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων. Έτσι, α ό τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας φαίνεται ότι η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων δεν ε ηρεάζει στον ίδιο βαθµό όλες τις µεταβλητές του σχολικού κλίµατος και ότι οι ό οιες ε ιδράσεις ασκούνται έχουν µέτρια ρακτική σηµασία.

15 94 Σωτηρίου, Ιορδανίδης Συζήτηση και συµ εράσµατα Βασικός στόχος της έρευνας ήταν να διερευνήσει τη σχέση µεταξύ της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων και του κλίµατος ου ε ικρατεί στο σχολείο τους. Α ό τα α οτελέσµατα της έρευνας φαίνεται ότι όλες οι µεταβλητές του σχολικού κλίµατος συσχετίζονται µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων. Τα α οτελέσµατα αυτά συµφωνούν µε τα α οτελέσµατα και άλλων ερευνών, οι ο οίες δείχνουν ότι το σχολικό κλίµα συνδέεται µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των εκ αιδευτικών (Bogler & Nir, 2012 Huang & Hsiao, 2007). Έτσι, θα µ ορούσε να υ οστηριχθεί ότι τα α οτελέσµατα της έρευνας ε ιβεβαιώνουν την ρώτη υ όθεση της αρούσας µελέτης, σύµφωνα µε την ο οία αναµενόταν ότι το σχολικό κλίµα θα συσχετίζεται µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων. Πίνακας 7 Ανάλυση διασ οράς των µεταβλητών του σχολικού κλίµατος ανάλογα µε τα έτη ε αγγελµατικής εµ ειρίας Μεταβλητές του Σχολικού Κλίµατος SS df MS F p η 2 Μεταξύ των οµάδων 6,19 4 1,55 4,06 0,003 0,08 Συνεργασία Εντός οµάδων 75, Σύνολο 81, Συµµετοχή στη λήψη α οφάσεων Μεταξύ των οµάδων 2,51 4 0,63 1,31 0,269 0, 03 Εντός οµάδων 94, ,48 Σύνολο 96, Μεταξύ των οµάδων 8,18 4 2,05 3,85 0,005 0,07 Πρωτοτυ ία Εντός οµάδων 104, ,53 Σύνολο 112, Μεταξύ των οµάδων 2,77 4 0,69 1,18 0,320 0,02 Μέσα Εντός οµάδων 115, ,59 Σύνολο 118, Μεταξύ των οµάδων 5,47 4 1,37 5,77 0,000 0,10 Σχέσεις µε µαθητές Εντός οµάδων 46, ,24 Σύνολο 52, Ε ι λέον, α ό τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας φαίνεται ότι οι µεταβλητές του σχολικού κλίµατος ου αναφέρονται στις σχέσεις µε τους µαθητές και τη συνεργασία έχουν τις ισχυρότερες σχέσεις µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων. Ό ως φάνηκε α ό τα α οτελέσµατα της ανάλυσης ολλα λής αλινδρόµησης, οι µεταβλητές αυτές ροβλέ ουν α ό κοινού ένα οσοστό γύρω στο 14% της συνολικής διακύµανσης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων. Τα α οτελέσµατα αυτά φαίνεται να

16 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων 95 αρέχουν στήριξη στην ά οψη ου υ οστηρίζει ότι τα ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά του εργασιακού εριβάλλοντος α οτελούν διαµορφωτικούς αράγοντες της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των εκ αιδευτικών (Basak & Ghosh, 2011 Collie et al., 2012). Ωστόσο, θα ρέ ει να ε ισηµανθεί ότι τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας σε καµία ερί τωση δεν ε ιτρέ ουν την α όδοση αιτιακών σχέσεων µεταξύ των µεταβλητών. Έτσι, αυτό ου θα είχε σηµασία να ε ισηµανθεί στο λαίσιο της αρούσας έρευνας δεν είναι ο βαθµός στον ο οίο το σχολικό κλίµα α οτελεί ρογνωστικό αράγοντα της ε αγγελµατικής ικανο οίησης αλλά οιές µεταβλητές του σχολικού κλίµατος φαίνεται να έχουν τις ισχυρότερες σχέσεις µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων. Ό ως φαίνεται α ό τους συντελεστές συσχέτισης αλλά και α ό την ανάλυση αλινδρόµησης, τις ισχυρότερες σχέσεις µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση φαίνεται να έχουν οι µεταβλητές του σχολικού κλίµατος ου αναφέρονται στις σχέσεις µε τους µαθητές και τη συνεργασία µεταξύ των εκ αιδευτικών. Πρόκειται για µεταβλητές ου ανήκουν στον τοµέα των σχέσεων σύµφωνα µε το θεωρητικό σχήµα του Moss (1979), αλλά και στον τοµέα των εσωτερικών αραγόντων σύµφωνα µε το θεωρητικό σχήµα των Dinham και Scott (1998). Πρόκειται δηλαδή για µεταβλητές οι ο οίες διαµορφώνονται κυρίως ως συνέ εια της λειτουργίας αραγόντων ου ανήκουν στο εσωτερικό του σχολείου και, κατά συνέ εια, µ ορούν να βελτιωθούν µε ενδοσχολικές δράσεις. Έτσι, θα µ ορούσε να υ οστηριχθεί ότι τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας αρέχουν στήριξη στο θεωρητικό µοντέλο ου διατυ ώθηκε α ό τους Dinham και Scott (1998) στον βαθµό ου δείχνουν ότι µεταβλητές ου ανήκουν στον εσωτερικό τοµέα του σχολείου συσχετίζονται µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων. Ένας ακόµη στόχος της έρευνας ήταν η διερεύνηση του βαθµού στον ο οίο το φύλο α οτελεί αράγοντα ου διαφορο οιεί την ε αγγελµατική ικανο οίηση και το σχολικό κλίµα. Όσον αφορά το φύλο, α ό τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας φαίνεται ότι δεν α οτελεί αράγοντα διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων. Το α οτέλεσµα αυτό βρίσκεται σε συµφωνία µε τα α οτελέσµατα άλλων ερευνών ου δείχνουν ότι το φύλο δε διαφορο οιεί την ε αγγελµατική ικανο οίηση των εργαζοµένων (Ferguson et al., 2012 Menon & Athanasoula Reppa, 2011). Ωστόσο, το α οτέλεσµα αυτό της έρευνάς µας δε βρίσκεται σε συµφωνία µε την γενική τάση ου δείχνει ότι στο χώρο της εκ αίδευσης το φύλο α οτελεί αράγοντα διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης (Ferguson et al., 2012). Ίσως η ε ίδραση του φύλου να εξαρτάται α ό άλλες µεταβλητές οι ο οίες δεν έχουν συµ εριληφθεί στο ερευνητικό λαίσιο της αρούσας µελέτης (Clark, 1997). Έτσι, α ό τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας δε φαίνεται δυνατή η εξαγωγή ασφαλούς συµ εράσµατος σχετικά µε την ε ίδραση του φύλου στη διαµόρφωση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων, ειδικά εάν ληφθούν υ όψη και οι εριορισµοί της αρούσας έρευνας, το δείγµα της ο οίας χαρακτηρίζεται α ό σηµαντική ανισότητα στην κατανοµή των δύο φύλων, όσο κι αν η ανισοκατανοµή στο δείγµα αντικατο τρίζει την ανισοκατανοµή των φύλων στον εκ αιδευτικό ληθυσµό. Όσον αφορά το σχολικό κλίµα, φαίνεται ότι δε διαφορο οιείται σηµαντικά µεταξύ των δύο φύλων. Ειδικότερα, το φύλο φαίνεται να διαφορο οιεί µόνο µία µεταβλητή του σχολικού κλίµατος. Τα α οτελέσµατα αυτά συµφωνούν µε τα α οτελέσµατα ροηγούµενων ερευνών ου δείχνουν ότι το φύλο δεν α οτελεί σηµαντικό αράγοντα διαφορο οίησης του κλίµατος ου ε ικρατεί στις σχολικές µονάδες (Καβούρη, 1998 Σακελλαρόγλου, 2013). Έρχονται, όµως, σε αντίθεση µε τα α οτελέσµατα άλλων ερευνών ου δείχνουν ότι το φύλο α οτελεί σηµαντικό αράγοντα διαφορο οίησης του κλίµατος ου ε ικρατεί στο σχολείο (Harvey, Bimler, Evans, Kirkland, & Pechtel, 2012 Πασιαρδή, 2001). Έτσι, α ό τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας φαίνεται δύσκολη η εξαγωγή συµ εράσµατος σχετικά τον βαθµό στον ο οίο το φύλο α οτελεί αράγοντα διαφορο οίησης του κλίµατος του σχολείου και της τάξης. Η δυσκολία αυξάνεται εάν ληφθούν υ όψη και οι εριορισµοί στους ο οίους υ όκειται η αρούσα έρευνα σχετικά µε τη σύνθεση του δείγµατος. Συνολικά,

17 96 Σωτηρίου, Ιορδανίδης τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας φαίνεται ότι δεν ε ιβεβαιώνουν τη δεύτερη υ όθεση της αρούσας έρευνας, καθώς το φύλο δεν α οδεικνύεται αράγοντας διαφορο οίησης της ε αγγελµατικής ικανο οίησης των δασκάλων και η ε ίδρασή του εριορίζεται σε µία µόνο µεταβλητή του σχολικού κλίµατος. Τέλος, ένας α ό τους στόχους της αρούσας έρευνας ήταν και η διερεύνηση της ε ίδρασης ου ασκεί η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων στη διαµόρφωση της ε αγγελµατικής ικανο οίησης και του κλίµατος του σχολείου. Α ό τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας φαίνεται ότι η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων α οτελεί αράγοντα ου διαφορο οιεί σε σηµαντικό βαθµό την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων. Το α οτέλεσµα αυτό βρίσκεται σε συµφωνία µε τα α οτελέσµατα ροηγούµενων ερευνών, σύµφωνα µε τις ο οίες η ε αγγελµατική εµ ειρία α οτελεί αράγοντα ου αυξάνει την ε αγγελµατική ικανο οίηση των εργαζοµένων (Fergusοn et al., 2012 Klassen & Chiu, 2010 Menon & Athanasoula-Reppa, 2011). Συχνά το α οτέλεσµα αυτό α οδίδεται στην ε αγγελµατική εξέλιξη και στην αυξηµένη ικανότητα των ιο έµ ειρων δασκάλων να ρολαβαίνουν και να αντιµετω ίζουν α οτελεσµατικά τα ροβλήµατα και τις δυσλειτουργίες ου εµφανίζονται στο εργασιακό τους εριβάλλον, χωρίς να λήττεται η ε αγγελµατική τους ικανο οίηση (Burns & Machin, 2013 Fergusοn et al., 2012). Όσον αφορά την ε ίδραση της ε αγγελµατικής εµ ειρίας στη διαµόρφωση του κλίµατος του σχολείου, α ό τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας φαίνεται ότι η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων διαφορο οιεί τις ερισσότερες α ό τις µεταβλητές του κλίµατος ου ε ικρατεί στο σχολείο. Ειδικότερα, η ε αγγελµατική εµ ειρία των δασκάλων φαίνεται να αυξάνει την ρωτοβουλία και να βελτιώνει τη συνεργασία και τις σχέσεις ου χαρακτηρίζουν το σχολικό κλίµα. Φαίνεται, δηλαδή, ότι η εµ ειρία των δασκάλων είναι ένας αράγοντας ου βελτιώνει το κλίµα ου ε ικρατεί στο σχολείο. Τα α οτελέσµατα αυτά βρίσκονται σε συµφωνία µε τα α οτελέσµατα ροηγούµενων ερευνών ου έδειξαν ότι η ε αγγελµατική εµ ειρία των εκ αιδευτικών α οτελεί αράγοντα ου διαφορο οιεί το κλίµα του σχολείου (Καβούρη, 1998 Klassen & Chiou, 2010 Πασιαρδή, 2001 Rowe, Sangwon, Baker, Kamphaus, & Horne, 2010). Έτσι, α ό τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας θα µ ορούσε να συναχθεί ότι η ε αγγελµατική εµ ειρία των εκ αιδευτικών α οτελεί αράγοντα ου συνδέεται θετικά µε ορισµένες τουλάχιστον α ό τις βασικές µεταβλητές του κλίµατος ου ε ικρατεί στο σχολείο. Α ό τη συνολική ε ισκό ηση των α οτελεσµάτων της αρούσας έρευνας ου αφορούν τη σχέση της ε αγγελµατικής εµ ειρίας µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων και το κλίµα ου ε ικρατεί στο σχολείο, θα µ ορούσε να υ οστηριχθεί ότι ε αληθεύεται η τρίτη υ όθεση της αρούσας έρευνας, καθώς φαίνεται ότι η ε αγγελµατική εµ ειρία α οτελεί αράγοντα ου διαφορο οιεί την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων και τις ερισσότερες µεταβλητές του κλίµατος του σχολείου. Συνολικά α ό τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας µ ορεί να συναχθεί ότι το σχολικό κλίµα α οτελεί αράγοντα ου συνδέεται θετικά µε την ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων. Αυτό σηµαίνει ότι η βελτίωση του σχολικού κλίµατος µ ορεί να αυξήσει και την ικανο οίηση ου νιώθουν οι δάσκαλοι α ό το ε άγγελµά τους. Όµως, µ ορεί να σηµαίνει και το αντίστροφο, καθώς στο λαίσιο της αρούσας έρευνας ανιχνεύθηκαν οι σχέσεις µεταξύ των αραγόντων και όχι οι αιτιακές α οδόσεις (συνάψεις) τους. Σε κάθε ερί τωση, φαίνεται ότι το κλίµα του σχολείου συνδέεται θετικά µε την κεντρικότερη α ό τις εργασιακές στάσεις των δασκάλων, την ικανο οίηση ου νιώθουν α ό το ε άγγελµά τους. Ωστόσο, η ραγµατική αξία του κλίµατος του σχολείου θα αναδειχθεί εάν τα α οτελέσµατα της αρούσας εργασίας, ου αναφέρονται στον εκ αιδευτικό, συνδυαστούν µε τα α οτελέσµατα άλλων ερευνών ου αναφέρονται στο µαθητή. Α ό το συνδυασµό των ερευνών αυτών ροκύ τει ότι το σχολικό κλίµα α οτελεί µεταβλητή ου συσχετίζεται µε την ε αγγελµατική ανά τυξη των δασκάλων αλλά και µε την ακαδηµαϊκή και ψυχο-κοινωνική ανά τυξη των µαθητών. Έτσι, ως ρόταση της αρούσας έρευνας για

18 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων 97 την εκ αιδευτική ράξη, είναι η συστηµατικότερη καλλιέργεια του σχολικού κλίµατος, ώστε να αυξάνεται η ικανο οίηση ου αντλούν οι δάσκαλοι α ό το ε άγγελµά τους και, κατά συνέ εια, να βελτιώνεται και το έργο ου ροσφέρουν. Η καλλιέργεια του σχολικού κλίµατος µ ορεί να ε ιτευχθεί µε την ανά τυξη ενδοσχολικών δράσεων, γιατί οι µεταβλητές του κλίµατος α οτελούν µεταβλητές του εσωτερικού λαισίου της κάθε σχολικής µονάδας και υ όκεινται στον έλεγχο του σχολείου και όχι άλλων εξωτερικών αραγόντων, σύµφωνα µε τη θεωρία των τριών αραγόντων ου διατυ ώθηκε α ό τους Dinham και Scott (1998). Βέβαια, θα ρέ ει να ε ισηµανθεί ότι η εξαγωγή των συµ ερασµάτων και η διατύ ωση ροτάσεων µε βάση τα α οτελέσµατα της αρούσας έρευνας θα ρέ ει να λαµβάνουν υ όψη τους και τους εριορισµούς στους ο οίους υ όκειται η αρούσα εργασία. Ειδικότερα, θα ρέ ει να ε ισηµανθεί ότι το δείγµα της έρευνας δεν είναι αντι ροσω ευτικό του ληθυσµού στον ο οίο αναφέρεται και ότι τα δεδοµένα της έρευνας για το σχολικό κλίµα ροέρχονται µόνο α ό τους εκ αιδευτικούς, χωρίς να αντικατο τρίζουν τις αντιλήψεις των µαθητών. Τέλος, τα α οτελέσµατα της αρούσα έρευνας θα µ ορούσαν να συµ ληρωθούν α ό µελλοντικές έρευνες οι ο οίες θα διερευνήσουν την ολυ αραγοντική δοµή της ε αγγελµατικής ικανο οίησης και θα ε ιχειρήσουν την ανίχνευση αιτιακών σχέσεων µεταξύ των µεταβλητών ου α ό την αρούσα έρευνα φάνηκε ότι συνδέονται µεταξύ τους. Βιβλιογραφία Abu-Saad, I., & Hendrix, V. L. (1995). Organizational climate and teachers' job satisfaction in a multi-cultural milieu: The case of the Bedouin Arab schools in Israel. International Journal of Educational Development, 15, Baltes, B. B., Bauer, C. C., Bajdo, L. M., & Parker, C. P. (2002). The use of multitrait multimethod data for detecting nonlinear relationships: The case of psychological climate and job satisfaction. Journal of Business and Psychology, 17, Basak, R., & Ghosh, A. (2011). School environment and locus of control in relation to job satisfaction among school teachers a study from Indian perspective. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 29, Bogler, R., & Nir, A. E. (2012). The importance of teachers' perceived organizational support to job satisfaction: What's empowerment got to do with it? Journal of Educational Administration, 50, Brayfield, A. H., & Rothe, H. F. (1951). An index of job satisfaction. Journal of applied psychology, 35, Burns, R. A., & Machin, M. A. (2013). Employee and workplace well-being: A multi-level analysis of teacher personality and organizational climate in Norwegian teachers from rural, urban and city schools. Scandinavian Journal of Educational Research, 57, Clark, A. E. (1997). Job satisfaction and gender: Why are women so happy at work? Labour economics, 4, Cohen, J., McCabe, L., Michelli, N. M., & Pickeral, T. (2009). School climate: Research, policy, practice, and teacher education. The Teachers College Record, 111, Collie, R. J. (2010). Social and emotional learning and school climate: Predictors of teacher stress, job satisfaction, and sense of efficacy. (Unpublished Doctoral dissertation), University of British Columbia. Ανακτήθηκε Νοέµβριος 2014 α ό Collie, R. J., Shapka, J. D., & Perry, N. E. (2012). School climate and social emotional learning: Predicting teacher stress, job satisfaction, and teaching efficacy. Journal of Educational Psychology, 104,

19 98 Σωτηρίου, Ιορδανίδης Culver, S. M., Wolfle, L. M., & Cross, L. H. (1990). Testing a model of teacher satisfaction for blacks and whites. American Educational Research Journal, 27, De Nobile, J.J., & McCormick, J. (2008). Job satisfaction of Catholic Primary School staff: A study of biographical differences. International Journal of Educational Management, 22, Dinham, S., & Scott, C. (1998). A three domain model of teacher and school executive career satisfaction. Journal of Educational Administration, 36, Dinham, S., & Scott, C. (2000). Moving into the third, outer domain of teacher satisfaction. Journal of Educational Administration, 38, Evans, L. (1997). Addressing problems of conceptualization and construct validity in researching teachers job satisfaction. Educational Research, 39, Ferguson, K., Frost, L., & Hall, D. (2012). Predicting teacher anxiety, depression, and job satisfaction. Journal of Teaching and Learning, 8, Grayson, J. L., & Alvarez, H. K. (2008). School climate factors relating to teacher burnout: A mediator model. Teaching and Teacher Education, 24, Griva, E., Panitsidou, E., & Chostelidou, D. (2012). Identifying factors of job motivation and satisfaction of foreign language teachers: Research project design. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, Harvey, S. T., Bimler, D., Evans, I. M., Kirkland, J., & Pechtel, P. (2012). Mapping the classroom emotional environment. Teaching and Teacher Education, 28, Ho, C. L., & Au, W. T. (2006). Teaching satisfaction scale measuring job satisfaction of teachers. Educational and Psychological Measurement, 66, Hoy, W. K., & Clover, S. I. R. (1986). Elementary school climate: a revision of the OCDQ. Educational Administration Quarterly, 22, Huang, S. (2000, April). Investigating high school teachers' perceptions of school environment. Paper presented at the Annual Meeting of the American Educational Research Association. L.A., New Orleans. Ανακτήθηκε Νοέµβριος 2014 α ό: Huang, S., & Fraser, B. (2009). Science teachers' perceptions of the school environment: Gender differences. Journal of Research in Science Teaching, 46, Huang, S. Y. L., & Waxman, H. C. (2009). The association of school environment to student teachers' satisfaction and teaching commitment. Teaching and Teacher Education, 25, Huang, T. C., & Hsiao, W. J. (2007). The causal relationship between job satisfaction and organizational commitment. Social Behavior and Personality: An International Journal, 35, Johnson, B., Stevens, J.J., & Zvoch, K. (2007). Teachers' perceptions of school climate: A validity study of scores from the revised school level environment questionnaire. Educational and psychological measurement, 67, Jones, A. P., & James, L. R. (1979). Psychological climate: Dimensions and relationships of individual and aggregated work environment perceptions. Organizational behavior and human performance, 23, Καβούρη, Π. (1998). Το σχολικό κλίµα στην Πρωτοβάθµια Εκ αίδευση: Ένας σηµαντικός αράγοντας της αξιολόγησης και α οτελεσµατικότητας της σχολικής µονάδας. Παιδαγωγική Ε ιθεώρηση, 27,

20 Σχολικό κλίµα και ε αγγελµατική ικανο οίηση των δασκάλων 99 Kafetsios, K., & Zampetakis, L. A. (2008). Emotional intelligence and job satisfaction: Testing the mediatory role of positive and negative affect at work. Personality and Individual Differences, 44, Klassen, R. M., & Chiu, M. M. (2010). Effects on teachers' self-efficacy and job satisfaction: Teacher gender, years of experience, and job stress. Journal of Educational Psychology, 102, Κουστέλιος, Α., & Κουστέλιου, Ι. (2001). Ε αγγελµατική ικανο οίηση και ε αγγελµατική εξουθένωση στην εκ αίδευση. Ψυχολογία, 8, Koustelios, A. D. (2001) Personal characteristics and job satisfaction of Greek teachers. International Journal of Educational Management, 15, Lam, B. H., & Yan, H. F. (2011). Beginning teachers job satisfaction: The impact of schoolbased factors. Teacher Development, 15, Lent, R. W., Nota, L., Soresi, S., Ginevra, M. C., Duffy, R. D., & Brown, S. D. (2011). Predicting the job and life satisfaction of Italian teachers: Test of a social cognitive model. Journal of Vocational Behavior, 79, Liu, X. S. (2012). The influences of school climate and teacher compensation on teachers turnover intention in China. Educational Psychology, 32, Locke, E. A. (1969). What is job satisfaction? Organizational Behavior and Human Performance, 4, Μακρή-Μ ότσαρη, Ε., & Ματσαγγούρας, Η. (2002). οµή της ε αγγελµατικής αυτοαντίληψης και της ε αγγελµατικής ικανο οίησης εκ αιδευτικών Α/θµιας Εκ αίδευσης. Στο Ν. Ζούκης & Θ. Μητάκος (Ε ιµ.), Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος, Ελληνική Παιδαγωγική και Εκ αιδευτική Έρευνα (σσ ). Αθήνα: ΠΕΕ. Ανακτήθηκε Νοέµβριος 2014 α ό: Marachi, R., Astor, R. A., & Benbenishty, R. (2007). Effects of teacher avoidance of school policies on student victimization. School Psychology International, 28, Menon, M. E., & Athanasoula-Reppa, A. (2011). Job satisfaction among secondary school teachers: The role of gender and experience. School Leadership & Management, 31, Mitchell, M. M., Bradshaw, C. P., & Leaf, P. J. (2010). Student and teacher perceptions of school climate: A multilevel exploration of patterns of discrepancy. Journal of School Health, 80, Moore, C. M. (2012). The role of school environment in teacher dissatisfaction among US public school teachers. SAGE Open, 2, Moos, R. H. (1979). Evaluating educational environments. San Francisco, CA: Jossey-Bass. Parker, C. P., Baltes, B.B., Young, S. A., Huff, J. W., Altmann, R. A., Lacost, H. A., & Roberts, J. E. (2003). Relationships between psychological climate perceptions and work outcomes: A meta-analytic review. Journal of Organizational Behavior, 24, Πασιαρδή, Γ. (2001). Tο σχολικό κλίµα: Θεωρητική και εµ ειρική διερεύνηση των βασικών αραµέτρων του. Aθήνα: Tυ ωθήτω. Payne, R. L., Fineman, S., & Wall, T. D. (1976). Organizational climate and job satisfaction: A conceptual synthesis. Organizational Behavior and Human Performance, 16, Perie, M., & Baker, D. P. (1997). Job satisfaction among America's teachers: Effects of workplace conditions, background, characteristics, and teacher compensation. Statistical Analysis Report.