διαχείριση Επιπλέον,. ΦΟΥΡΚΑΣ τα αποτελέσµατα από τη σύγκριση

Transcript

1 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ- 4 ΟΙ ΧΡΟΝΙΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΥΠΟ ΟΜΩΝ. Παρέµβαση ΥΠΑΡΧΕΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ; σε Π. ΤΑΒΑΝΙΩΤΗΣ παιδιάτρους 5 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ της ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΙΣ H/M EΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ EιρήνηΝ. Αγαπηδάκη, ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ Χριστίνα ηµητρακάκη, Γιάννης Τούντας 6 ΤΟ Κέντρο ΠΡΟΒΛΗΜΑ Μελετών ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΚΠΑ ΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Γεράσιµος. ΟΙΚΟΝΟΜΙ ΗΣ Κολαϊτης, Στέλιος Χριστογιώργος Παιδοψυχιατρική Κλινική, Ιατρική Σχολή Αθη- 7 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ Η κατάθλιψη Π. ΤΑΒΑΝΙΩΤΗΣ είναι µια συχνή και σοβαρή8διαταραχή ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ η οποία ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ «προτιµά» ΜΟΝΑ ΩΝ τις γυναίκες και έχει σοβαρές Α. ΠΑΠΑ ΗΜΗΤΡΙΟΥ συνέπειες στη ζωή και τη λειτουργικότητα της µητέρας, αλλά και του παιδιού της. 9 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΠΑΙ ΩΝ Η «κατάθλιψη της µητέρας» Περιβαλλοντική (maternal depression) είναι ένας όρος που χρησιµοποιείται για ραποµπή των µητέρων µε κατάθλιψη. κτυπο Τ. που ΤΣΟΥΚΑΤΟΣ έχει η κατάθλιψη της µητέρας, των σχετικά ευθύνη µε τον έγκαιρο εντοπισµό και την πα- άλλαξε ΑΘΗΝΩΝ η υποκειµενική «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» αντίληψη για τον αντί- να περιγράψει του την κατάθλιψη νοσοκοµείου που εκδηλώνεται και οικολογική παιδιάτρων της οµάδας παρέµβασης σε σχέση Πρόκειται για ηµι-πειραµατική µελέτη µη ισοδύναµων οµάδων µε µετρήσεις πριν και µετά την βαθµό. µε την 10 ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ σε µητέρες µε µικρά παιδιά (Chaudron et al., οµάδα ελέγχου, σε στατιστικά σηµαντικό ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 2004) και έχει απασχολήσει την παγκόσµια επιστηµονική κοινότητα, λόγω των πολλαπλών ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΩΣ ΠΗΓΗ διαχείριση αρνητικών της επιπτώσεων (Goodman, 2009). sign [NCGD] pretest-posttest). Το δείγµα απο- Επιπλέον,. ΦΟΥΡΚΑΣ τα αποτελέσµατα από τη σύγκριση παρέµβαση (non equivalent control group de- ΕΣΟ ΩΝ ΣΕ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ. Η κλιµατική αλλαγή είναι αδιαµφισβήτητη και τέλεσαν αποτελεί 43 ιδιώτες µείζων παιδίατροι, ζήτηµα για οι την οποίοι ανθρωπότητα, όπως δήλωσε η 4 η ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ. µεταξύ των µετρήσεων πριν και µετά την παρέµβαση 11 για την οµάδα παρέµβασης, έδειξαν Συγκεκριµένα, επιδρά στη γνωστική, κοινωνική, επιλέχθη καν συµπτωµατικά. ιεθνής Επιτροπή για την Κλιµατική Αλλαγή (IPCC) συµπεριφορική και νευροφυσιολογική ανάπτυξη τωνμάλιστα, βρεφών, δηµιουργώντας σε έκθεση του έναπαγκόσµιου αρνη- ΓιαΟργανισµού τη διεξαγωγή της Υγείας έρευνας το 2010, χρησιµοποιήθη- αναφέσθηση Ρ ΧΡΗΣΤΟΣ αυτό-αποτελεσµατικότητας ΨΑΡΟΠΟΥΛΟΣ για την ότι άλλαξε ΣΥΣΤΗΜΑ σε EMAS στατιστικά σηµαντικό βαθµό η αί- το τικό περιβάλλον ανάπτυξης. Επιπλέον, έχει καν τα εξής ψυχοµετρικά εργαλεία: 1) ερωτη- εφαρµογή πρακτικών ανίχνευσης και παραποµπής αλλά και η υποκειµενική αντίληψη για ρεται ότι «η κλιµατική αλλαγή επηρεάζει το θεµελιώδες δικαίωµα για την υγεία», τονίζονταλασµού, ενώ τις επιδρά επιπτώσεις αρνητικάπου στηνπροκαλεί. εφαρµογή Οι υπηρεσίες ερωτηµατολόγιο υγείας, για την παρότι κατάθλιψη συµβάλλουν στις µητέ- τον αντίκτυπο ΤΩΝ ΠΑΣΧΟΝΤΩΝ που έχει ΑΠΟ ηχρονιεσ κατάθλιψη ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ της µητέ- 12 Ο ΗΓΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΩΝ Ο ΗΓΙΩΝ συνδεθεί και µε την πρόωρη διακοπή του θη- µατολόγιο δηµογραφικών στοιχείων, 2) το ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΙΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ προληπτικών µέτρων ασφαλείας και τη χρήση ρες της Leiferman (Leiferman, 2008), το οποίο ρας. Κ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις για την υγεία, παιδιατρικών υπηρεσιών υγείας (Olson et al., αξιολογεί µέσα τις από µεταβλητές τους φυσικούς του Μοντέλου πόρους Πεποιθήσεων και µέσω για την των Υγεία: αποβλήτων που παρά- Όπως 13φαίνεται ΠΑΙ ΙΚΗ και ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ: από τα αποτελέσµατα, ΤΙ ΕΙΝΑΙ, η πα- και 2003). τα προϊόντα που καταναλώνουν, καθώς ρέµβαση ΠΩΣ ΤΗΝ είχεαναγνωριζουμε θετική επίδραση ΚΑΙ ΠΩΣ στη βελτίωση γουν, Μία απόωστόσο τις κύριες ταυτόχρονα κατηγορίες επαγγελµατιών µπορούν να αποτελέσουν υποκειµενική το ευθύνη µεγαλύτερο ανίχνευσης υποστηρικτή της κατάθλιψης, υποκειµενική ευθύνη παρακολούθη- και της αυτό-αποτελεσµατικότητας των παιδιά- των στάσεων, ΜΠΟΡΟΥΜΕ των ΝΑ γνώσεων, ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ των πεποιθήσεων Ε.ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ της υγείας περιβαλλοντικής της ΠΦΥ που εµπλέκονται υγείας. στη διαχείριση της κατάθλιψης στις µητέρες είναι και οι σης, ευνοϊκές στάσεις για την ψυχική υγεία, τρων της οµάδας παρέµβασης, σε ότι αφορά 14 ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ παιδίατροι. O παιδίατρος λόγω της τακτικής ιατρικής πλαίσιο εξέτασης αυτό, του παιδιού, πραγµατοποιήθηκε βρίσκεται σε πλε- η 16 η της Επιστηµονική µητερας, αυτό-αποτελεσµατικότητα Ηµερίδα του Εθνικού ι- του στις 15 µητέρες. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ υποκειµενικός αντίκτυπος της κατάθλιψης στην ανίχνευση & παραποµπή της κατάθλιψης Στο κτύου ονεκτική Νοσοκοµείων&Υπηρεσιών θέση για να παρέχει έγκαιρο ΠροαγωγήςΥγείας παιδιά- τρου (Ε..Ν.Υ.Π.Υ),µε στην ανίχνευση θέµα και «Περιβαλλοντικτάθλιψη. Ευθύνη Μελέτες του που Νοσοκοµείου διερευνούν το ζήτηµα & Οικολογική χείρισης ιαχείριση», (ανίχνευση σκοπός & παραποµπή), της οποίας καθώς και ή- τα σκορ σε αυτούς τους παράγοντες τόσο λι- παραποµπή εντοπισµό και παραποµπή των µητέρων µε κα- της καταθλιψης στις µητέρες, πρακτικές δια- Ειδικότερα, 16 ΝΕΕΣ φάνηκε ΕΚ ΟΣΕΙΣ ότι όσο χαµηλότερα είναι της ανίχνευσης της κατάθλιψης της µητέρας, 3) κλίµακα γνώσεων των καταθλιπτικών συµπτωµάτων. ο παιδίατρος πρακτικές διαχείρισης της κατάγότερες 17 ΠΡΟΣΕΧΗ πιθανότητες ΣΥΝΕ ΡΙΑ υπάρχουν να εφαρµόσει ταν η ενηµέρωση των στελεχών υπηρεσιών υγείας σχετικά µε τη συµβολή του Νοσοκοµείολιπή ανίχνευση στην προστασία της κατάθλιψης του περιβάλλοντος. της µητέρας Μέσα από την παρουσίαση της υφιστά- θλιψης και αντίστροφα. δείχνουν ότι τα κυριότερα εµπόδια για την ελ- από τον παιδίατρο συνίστανται στα εξής: οι παιδίατροι δε θεωρούν ότι η ανίχνευση της κατά- το οποίο αναπτύχθηκε βάσει του Μοντέλου Πε- Η εφαρµογή συστηµατικών εκπαιδευτικών πα- Η παρέµβαση περιελάµβανε εκπαιδευτικό υλικό ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟ µενης κατάστασης, των εφαρµοζόµενων µέτρων, των ενδεχοµένων δυσχερειών και ωφεληµάτων, θλιψης της µητέρας έγινε αποτελεί κατανοητή δική τους η ανάγκη ευθύνη, συνεχούς ποιθήσεων προσπάθειας για την Υγείαβελτίωσης και περιλάµβανε της Περιβαλλοντικής ιαχείρισηςστο χώρο του Νοσοκοµείου Αλεξανδρουπόλεως 25, Αθήνα µεταξύ άλλων, την εκπαίδευση στη χορήγηση του ρεµβάσεων NEA σε παιδιάτρους, YΓEIA θα µπορούσε να ενώ ακόµη και αν το αναγνωρίζουν, δεν εφαρ- µόζουν πρακτικές ανίχνευσης και αντιµετώπισης, λόγω ελλιπούς της ορθής εκπαίδευσης ιαχείρισης (Chaudron των etαποβλήτων, ψης Patient της Health Ανακύκλωσης Questionnaire-2 και [PHQ-2]. του Βιο- σύντοµου εργαλείου στους τοµείς ανίχνευσης τηςενεργειακής της κατάθλι- Τηλ.: , fax: , Οικονοµίας, chsr@med.uoa.gr al., 2007). Σε ότι αφορά στα αποτελέσµατα της µελέτης, η website: κλιµατικού Σχεδιασµού, ώστε το Νοσοκοµείο σύγκριση να προσφέρει µεταξύ τωντις οµάδων βέλτιστες παρέµβασης περιβαλλοντικές Σκοπός της συνθήκες παρούσας που µελέτης θα συµβάλλουν ήταν η διεξα-µε το ελέγχου καλύτερο µετάδυνατό την παρέ τρόπο µβαση, στη έδειξε θεραπεία. ότι η Η. Σχορετσανίτη, Χ. Βλαχοπούλου, Φ. Φιλιππίδης, και Γραµµατεία Σύνταξης: Χ. ηµητρακάκη, γωγή και αξιολόγηση παρέµβασης δευτερογενούς πρόληψης σε παιδιάτρους της Αττικής, µε στάσεις σε σχέση µε την οµάδα ελέγχου στην Εκδότης: Χριστίνα ηµητρακάκη οµάδα παρέµβασης παρουσίασε βελτιωµένες Κ. Γιαννοπούλου στόχο: την αύξηση των γνώσεων και της αυτόαποτελεσµατικότητάς τους, καθώς και την αλ- αυτό-αποτελεσµατικότητας για εφαρµογή πρα- Παραγωγή - Εκτύπωση: Άρτιον Γραφικές Τέχνες υποκειµενική ευθύνη καθώς Ιωάννα και στην Πετρούλια αίσθηση Ιδιοκτήτης: Χριστίνα ηµητρακάκη, Ψυχολόγος, M.Sc. Κλινική Νευροψυχολογία λαγή των στάσεων και των πεποιθήσεών τους, κτικών ανίχνευσης και παραποµπής. Επίσης, AEE Συντονίστρια Ε..Ν.Υ.Π.Υ. Περιεχόµενα #

2 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ NOΣΟΚΟΜΕΙΟΥ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Οι Χρόνιες Περιβαλλοντικές Ασθένειες των Νοσηλευτικών Κτιριακών Υποδοµών. Υπάρχει Θεραπεία; Παναγιώτης Ταβανιώτης Αρχιτέκτων, Εξειδικευµένος σε Μελέτες Νοσηλευτικών Κτιρίων Τα Χαρακτηριστικά των Συγχρόνων Νοσηλευτικών Κτιρίων Παρατίθενται τα κύρια χαρακτηριστικά των συγχρόνων κτιριακών νοσηλευτικών υποδοµών καθώς και οι διαφορές τους από τις παλαιές αντίστοιχες υποδοµές. Αυτά είναι: α) Η διαφορά µεγέθους µεταξύ των µικρών παλαιών νοσηλευτικών κτιρίων και των εκτετα- µένων ή και τεραστίων σύγχρονων. β) Η πολυπλοκότητα της αρχιτεκτονικής διάταξης µεταξύ των παλαιών, απλούστατων νοσηλευτικών κτιρίων και των σύγχρονων αντίστοιχων. γ) Η ανάγκη ενσωµάτωσης πολύπλοκου και απαιτητικού βιοϊατρικού εξοπλισµού στα σύγχρονα κτίρια σε αντίθεση µε τα παλαιά. δ ) Η διαφοροποίηση και συνεχής βελτίωση των απαιτήσεων για τις συνθήκες νοσηλείας των ασθενών και εργασίας του προσωπικού. ε) Η συνεχής διαφοροποίηση και αύξηση των απαιτήσεων για την υγιεινή και την ασηψία χώρων, κτιριακών υλικών, Η/Μ εγκαταστάσεων. Τα Προκύπτοντα Περιβαλλοντικά Προβλήµατα Οι προαναφερόµενες διαφοροποιήσεις που αποδεικνύονται από πολλά παραδείγµατα προερχόµενα από τις µελέτες που έχουν εκπονηθεί (π.χ. τα σύγχρονα Πανεπιστηµιακά Νοσοκοµεία Λάρισας και Αλεξανδρούπολης, το παλαιό Αρεταίειο Πανεπιστηµιακό Νοσοκοµείο κλπ), είναι επόµενο ότι έγιναν στην διάρκεια των χρόνων πρόξενοι προβληµάτων, που οφείλονται στην εξέλιξη και την εξ αυτής ανάπτυξη των κτιριακών νοσηλευτικών εγκαταστάσεων. Τα προβλήµατα αυτά εντοπίζονται στους πιο κάτω τοµείς: α) Στην µεγιστοποίηση της ενεργειακής κατανάλωσης π.χ. ενεργειακή κατανάλωση για θέρ- µανση, κλιµατισµό, φωτισµό, κίνηση κλπ. β) Στην κατασπατάληση φυσικών πόρων π.χ. κατανάλωση νερού για καθαριότητα, απολύ- µανση, ασηψία κλπ. γ) Στην δυσχέρεια της διαχείρισης αποβλήτων λόγω της ραγδαίας αύξησης του όγκου αυτών, της παραγωγής επικινδύνων αποβλήτων για το περιβάλλον και την υγεία του ανθρώπου π.χ. καλλιέργειες διαγνωστικών εργαστηρίων, φαρ- µακευτικά απόβλητα κλπ). δ) Στην δηµιουργία µη φιλικών προς τον άνθρωπο, την κοινωνία και το περιβάλλον, κτιρίων. Η Αντιµετώπιση των Προβληµάτων Για την αντιµετώπιση των προαναφερόµενων προβληµάτων υπάρχουν σήµερα θεραπείες που αναφέρονται συνοπτικά: α) Για την µείωση της ενεργειακής κατανάλωσης αλλά και για τον εξορθολογισµό της κατανάλωσης φυσικών πόρων, υφίστανται σήµερα συστήµατα και µέθοδοι µελέτης και οργάνωσης των Η/Μ εγκαταστάσεων των σύγχρονων νοσηλευτικών κτιριακών υποδοµών, που προσδίδουν σηµαντικά αποτελέσµατα (π.χ. εκµετάλλευση της ηλιακής ακτινοβολίας, συστήµατα εναλλακτών θερµότητας, συστήµατα αυτοµατισµών κλπ). β) Για την διαχείριση των αποβλήτων υφίσταται πλέον η κοινοτική και εθνική νοµοθεσία καθώς και κίνητρα για την εφαρµογή αυτών. γ) Για την περαιτέρω µείωση του ενεργειακού αποτυπώµατος των νοσηλευτικών κτιρίων υφίστανται σήµερα οι αρχές και οι υποδείξεις της βιοκλιµατικής αρχιτεκτονικής. Τέλος, µνεία θα πρέπει να γίνει στον σηµαντικότερο παράγοντα για την βελτίωση του ανθρώπινου περιβάλλοντος στις νοσηλευτικές κτιριακές υποδοµές, που είναι η βελτίωση της σχέσης µεταξύ κτιριακής υποδοµής και χρήστη (ασθενούς, εργαζοµένου, επισκέπτη). ηλαδή η φιλικότητα του κτιρίου και η αποφυγή του συνήθους ιδρυµατικού χαρακτήρα των νοσηλευτικών κτιρίων. Ως παράδειγµα αναφέρεται πιο κάτω η δηµιουργία της νέας ογκολογικής µονάδας του νοσοκοµείου παίδων Αθηνών «Η Αγία Σοφία», που λειτούργησε πρόσφατα µετά από δωρεά του Συλλόγου Φίλων Παιδιών µε Καρκίνο «Η Ελπίδα», µε µελέτη και επίβλεψη οµάδας µελετητών της αρχιτεκτονικής µας οµάδας. Στη µονάδα αυτή η αρχιτεκτονική µελέτη του εσωτερικού και εξωτερικού χώρου είχε ως αποτέλεσµα την προαναφερθείσα φιλικότητα του κτιρίου προς τον χρήστη. Έτσι, το κτιριακό σύνολο (5 κτίρια συνδεδεµένα µεταξύ τους και µε το παλαιό κτίριο του Νοσοκοµείου Παίδων) µελετήθηκε και πραγµατοποιήθηκε έτσι ώστε να αποκρύπτεται ο χαρακτήρας του υψηλής τεχνολογικής αιχµής νοσηλευτικού κτιρίου και να δίνεται η εντύπωση χώρου αναψυχής των παιδιών. Τούτο έγινε δυνατόν, όχι µόνο µε την πρόβλεψη εσωτερικών και εξωτερικών παιχνιδότοπων, αλλά κυρίως µε το συνολικό ύφος (χρώµατα, αρχιτεκτονικοί όγκοι και επίπλωση) και επιπλέον µε την ενσωµάτωση στη συνολική εσωτερική διακόσµηση του ονειρικού κόσµου ενός σύγχρονου παιδικού παραµυθιού. 4

3 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ NOΣΟΚΟΜΕΙΟΥ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Το Πρόβληµα της Ενεργειακής Οικονοµίας στις H/M Eγκαταστάσεις των Nοσηλευτικών Κτιρίων Νικόλαος Παπαδόπουλος Μηχανολόγος Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Εξειδικευµένος σε Μελέτες Νοσηλευτικών κτιρίων Ορισµοί Η ενεργειακή οικονοµία ή εξοικονόµηση ενέργειας, αφορά στη µείωση της ενεργειακής κατανάλωσης. Σε σχέση µε τις ηλεκτροµηχανολογικές (Η/Μ) εγκαταστάσεις, επιτυγχάνεται µέσω της βελτίωση της απόδοσής τους και µέσω της πειθαρχηµένης συµπεριφοράς των χρηστών απέναντί τους. Η αειφορία αφορά στην εξυπηρέτηση των σηµερινών αναγκών, προνοώντας για την κάλυψη των µελλοντικών (µε χρήση ΑΠΕ, ανακύκλωση προϊόντων και µεγιστοποίηση παραγωγής από δεδοµένη πρώτη ύλη). Το όφελος από την συνδυασµένη εφαρµογή εξοικονόµησης ενέργειας και αειφορίας είναι η εξοικονόµηση χρηµατικών πόρων και η προστασία του περιβάλλοντος. Θεσµικό Πλαίσιο Το θέµα της ενέργειας και της προστασίας του περιβάλλοντος βρίσκεται, διεθνώς, στην πρώτη γραµµή. Η κατανάλωση αυξάνεται και οι παραδοσιακές πηγές µειώνονται. Η εξοικονόµηση ενέργειας και η αειφορία δεν επαφίενται µόνο στη καλή θέληση των εµπλεκο- µένων. Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Οδηγία « », θα πρέπει ; µέχρι το 2020, ; να έχει επιτευχθεί µείωση κατανάλωσης ενέργειας και εκποµπών CO2 κατά 20% και ; η συµµετοχή των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας να έχει ανέλθει στο 20% του συνόλου των πηγών από τις οποίες παράγεται η καταναλισκόµενη ενέργειας. Αντίστοιχες Ευρωπαϊκές Οδηγίες, αφορούν και τα θέµατα ανακύκλωσης (ιατρικές ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, εξαιρώντας εµφυτεύ- µατα και µολυσµένα). Η Ελλάδα συµµετέχει στην προσπάθεια επίτευξης αυτών των στόχων. Περιγραφή της Σηµερινής Κατάστασης Οι νοσοκοµειακές µονάδες, έχουν σηµαντικό περιθώριο κέρδους ως ενεργοβόρα κτίρια. ; Έχουν υψηλές απαιτήσεις ενέργειας,ιδιαίτερα σε ειδικά τµή- µατα όπως τα χειρουργεία, οι ανανήψεις, η ΜΕΘ, η ΜΑΦ, η ΜΠ (παρακολούθησης), η ΜΕ (εγκαυ- µάτων) κλπ. ; Λειτουργούν συνεχώς επί 24 ώρες ηµερησίως, επί 365 ηµέρες το χρόνο. ; Η συντήρησή τους, γενικά, είναι ανεπαρκής και οι επεµβάσεις για εξοικονόµηση ενέργειας ελάχιστες. Σηµαντικές εγκαταστάσεις,από την άποψη κατανάλωσης ενέργειας, είναι:. Ο κλιµατισµός, κύριος καταναλωτής, απαραίτητος για δηµιουργία υγιεινού περιβάλλοντος και συνθηκών άνεσης.. Ο φωτισµός.. Το ζεστό νερό χρήσης.. Ο ατµός, για κεντρική αποστείρωση, πλυντήρια, κουζίνα κ.ά.. Ο πεπιεσµένος αέρας και τα ιατρικά αέρια.. Τα ιατρικά µηχανήµατα και. Λοιπά φορτία. Μέτρα Εξοικονόµησης και Αειφορίας Σε όλη την διάρκεια ζωής των νοσοκοµειακών µονάδων (σύλληψη, µελέτη, κατασκευή, λειτουργία έως και την κατεδάφιση), πρέπει να καταβάλλονται προσπάθειες εξοικονόµησης ενέργειας και αειφορίας. Η εξοικονόµηση ενέργειας εξαρτάται, σε µεγάλο βαθµό, από την καλή λειτουργία των Η/Μ εγκαταστάσεων και συνεπώς και από την καλή συντήρησή τους. Λανθασµένα, η ανάγκη συντήρησης συχνά θεωρείται πολυτέλεια, ιδιαίτερα σε νέα έργα αφού στην αρχή οι βλάβες είναι ελάχιστες, ενώ η έλλειψή της είναι βολική. Ο διαχωρισµός των µέτρων εξοικονόµησης στις τρεις ακόλουθες κατηγορίες διευκολύνει την αποτελεσµατική διαχείρισή τους: 1. Άµεσα µέτρα (µικρού κόστους). 2. Μεσοπρόθεσµα µέτρα (χα- µηλού, σχετικά, κόστους). 3. Μέτρα που απαιτούν σηµαντικές ανακατασκευές και δαπάνες και αφορούν στο απώτερο µέλλον. Ενδεικτικά µόνον, σηµειώνονται κάποια µέτρα ανά κατηγορία: Άµεσα µέτρα - Καθαρισµός και αντικατάσταση φίλτρων αέρα κλιµατισµού.- Καθαρισµός πτερυγίων µεγάλων ανεµιστήρων. - Ρύθµιση οργάνων µέτρησης και αυτοµατισµών. - Παύση λειτουργίας κυκλοφορητών, όταν δεν είναι απαραίτητη. Μεσοπρόθεσµα µέτρα - Προθέρµανση ή πρόψυξη χώρων, χωρίς προσαγωγή νέου αέρα. - Ε- γκατάσταση συστήµατος ή/και τοπικών συστη- µάτων βελτίωσης συντελεστή ισχύος, για τις περιπτώσεις µερικής φόρτισης.- Επισκευή ή αντικατάσταση της θερµικής µόνωσης σωλήνων, δοχείων και λεβήτων. Μέτρα που απαιτούν σηµαντικές ανακατασκευές και δαπάνες - Εγκατάσταση σύγχρονου Συστή- µατος Ενεργειακής ιαχείρισης Κτιρίων (BEMS), για την βέλτιστη λειτουργία των εγκαταστάσεων. - Τροποποίηση των δοχείων αποθήκευσης ζεστού νερού χρήσης, για προσαρµογή στις ανάγκες (περίπτωση υπερδιαστασιολογηµένων συστηµάτων). - Εγκατάσταση µονάδων συµπαραγωγής θερµότητας και ηλεκτρικής ενέργειας (ΣΗΘ). - Εγκατάσταση αντλιών θερµότητας µε εκµετάλλευση γεωθερµίας. Σε κάθε περίπτωση, ο εγκαθιστάµενος εξοπλισµός πρέπει να είναι υψηλής ενεργειακής κλάσης. Μετά την σύντοµη περίοδο απόσβεσης των παραπάνω επεµβάσεων, προσκοµίζονται ση- µαντικά οφέλη. υστυχώς η εξοικονόµηση ενέργειας δεν έχει άµεσα ορατά αποτελέσµατα και ίσως αυτός είναι ένας λόγος που δεν δίνεται έµφαση σε αυτήν. Οφέλη Άµεσα οφέλη από την εφαρµογή των προηγουµένων µέτρων είναι:. Μικρότερο κόστος λειτουργίας (πάγια έξοδα).. Προστασία του περιβάλλοντος.. ηµιουργία θέσεων εργασίας.. υνατότητα απορρόφησης κοινοτικών πόρων (ΕΣΠΑ, Life+ κ.α.).. Συµβολή στην ανάπτυξη. Μερικά από τα έµµεσα οφέλη είναι:. Βελτίωση της παροχής υπηρεσιών υγείας χάρη στους εξοικονοµούµενους πόρους.. Παράπλευρα οφέλη προληπτικής συντήρησης (επιµήκυνση ζωής µηχανηµάτων κ.α.).. ηµιουργία στατιστικών (απαραίτητα στην χάραξη στρατηγικής). Εάν θεωρηθεί ότι, το πλήθος και η κατανοµή των νοσοκοµείων δεν είναι σε κακό επίπεδο θα έπρεπε να δοθεί έµφαση στην συντήρηση και αναβάθµιση των υπαρχόντων. Επίλογος Η διεθνής εξειδικευµένη εµπειρία και οι ευρωπαϊκές οδηγίες, τις οποίες οφείλουµε να εφαρµόσουµε, δείχνουν τον δρόµο για δράση. Υπάρχει καλύτερος τρόπος να προβλέψεις το µέλλον από το να το σχεδιάσεις; Η πρόβλεψη βάζει τα θεµέλια για ανάπτυξη µόλις δοθεί η ευκαιρία, ενώ κάθε καθυστέρηση συνεπάγεται επιβαρύνσεις, αφού συνεχίζεται η σπατάλη ενέργειας. Ας εκµεταλλευθούµε την ευκαιρία που µας δίνει η κρίση! 5

4 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ NOΣΟΚΟΜΕΙΟΥ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Το Πρόβληµα της ιαχείρισης των Αποβλήτων ηµήτρης Οικονοµίδης Χηµικός Μηχανικός Περιβαλλοντολόγος Νοµοθετικό Πλαίσιο Η ορθολογική διαχείριση των Αποβλήτων από Υγειονοµικές Μονάδες (ΑΥΜ) αποτελεί αναγκαιότητα και ταυτόχρονα προτεραιότητα στην Ελλάδα, προκειµένου, αφ' ενός µεν να εξασφαλίζεται και να προστατεύεται το περιβάλλον και η δηµόσια υγεία και αφ' ετέρου να εφαρµόζεται η περιβαλλοντική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τοµέα αυτό, η oποία δίνει έµφαση στην πρόληψη και ελαχιστοποίηση της παραγωγής και επικινδυνότητας των αποβλήτων. Το νοµοθετικό πλαίσιο διαχείρισης ΑΥΜ στην Ελλάδα περιλαµβάνει τις ακόλουθες νοµοθετικές διατάξεις: Ν. 4042/2012 «Ποινική προστασία του περιβάλλοντος. - Εναρµόνιση µε την Οδηγία 2008/99/ΕΚ. - Πλαίσιο παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων. - Εναρµόνιση µε την Οδηγία 2008/ 98/ΕΚ. - Ρύθµιση θεµάτων ΥΠΕΚΑ». Ο Νόµος θέτειτιςγενικέςαρχέςδιαχείρισης αποβλήτων. ΚΥΑ /2012 «Μέτρα και Όροι για τη ιαχείριση ΑΥΜ» που αποσκοπεί στη βελτίωση του θεσµικού πλαισίου διαχείρισης των ΑΥΜ και στην συµβατότητα µε την Οδηγία 2008/98 ΕΚ και το Ν.4042/ 2012, θέτοντας όρους και προϋποθέσεις για τη διαχείριση των ΑΥΜ. Ειδικό Εθνικό Σχέδιο ιαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονοµικών Μονάδων (ΕΕΣ ΕΑΥΜ) (ΥΠΕΚΑ/33312/4110/ ). Προέλευση ΑΥΜ, Κατηγορίες και Παραγόµενες Ποσότητες Τα ΑΥΜ παράγονται από τις δραστηριότητες ΥΜ, οι οποίες κατηγοριοποιούνται ως εξής: ηµόσια Θεραπευτήρια ( Θ), Ιδιωτικά Θεραπευτήρια (ΙΘ), Κέντρα Υγείας (ΚΥ), ηµοτικά Ιατρεία ( Ι), ΝΠΙ παροχής υπηρεσιών υγείας (ΝΠΙ ), Μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας ασφαλιστικών οργανισµών (ΙΚΑ), Μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας ενόπλων δυνάµεων (ΣΝ), Κέντρα Αιµοδοσίας (ΚΑ), ιαγνωστικά/ερευνητικά εργαστήρια ( Ε), Μικροβιολογικά εργαστήρια (Μ), Οδοντιατρεία (Ο ), Κτηνιατρικές κλινικές (ΚΚ), Κτηνιατρικά διαγνωστικά και ερευνητικά εργαστήρια (Κ ΕΕ). Τα ΑΥΜ ταξινοµούνται στις εξής κατηγορίες (άρθρο 2 ΚΥΑ /2012): 1.Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ) που προσοµοιάζουν µε τα οι- κιακά απόβλητα. 2. Επικίνδυνα Απόβλητα Υγειονοµικών Μονάδων (ΕΑΥΜ): - Επικίνδυνα Απόβλητα Αµιγώς Μολυσµατικά (ΕΑΑΜ), εκδηλώνουν µόνο την επικίνδυνη ιδιότητα Η9 (µολυσµατικά) (παράρτηµα III Ν. 4042/2012). -Μικτά Επικίνδυνα Απόβλητα (ΜΕΑ), εκδηλώνουν την επικίνδυνη ιδιότητα Η9 ταυτόχρονα µε µία ή περισσότερες επικίνδυνες ιδιότητες. -Άλλα Επικίνδυνα Απόβλητα (ΑΕΑ), εκδηλώνουν µία τουλάχιστον επικίνδυνη ιδιότητα εκτός της Η9 3. Ειδικά Ρεύµατα Αποβλήτων: - Ραδιενεργά. - Συσκευασίες µε αέρια υπό πίεση. - Ρεύµατα αποβλήτων εναλλακτικής διαχείρισης (µπαταρίες, απόβλητα έλαια κλπ). Το 2008 παρήχθησαν στην Ελλάδα περίπου τόνοι στερεών ΑΥΜ. Υφιστάµενη Κατάσταση ιαχείρισης ΑΥΜ Στη συλλογή ΑΥΜ παρατηρούνται προβλήµατα όπως ελλιπής διαλογή στην πηγή, έλλειψη εσωτερικού κανονισµού διαχείρισης, προγραµµάτων εκπαίδευσης προσωπικού, διαφυγή ΕΑΑΜ-ΜΕΑ στα ΑΣΑ, ανάµιξη διαφορετικών ΕΑΥΜ, προβλήµατα, ως προς την επιλογή χρώµατος περιέκτη και µεθόδου επεξεργασίας (σε µικρότερες ΥΜ και ΣΝ). Κατά τη µεταφορά ΑΥΜ, παρατηρείται χειρωνακτική µεταφορά (κυρίως σε µικρές ΥΜ), µικρό ποσοστό αποκλειστικής χρήσης κάδων, καθηµερινής απολύµανσης, τήρησης συνοδευτικών εγγράφων και αντίστοιχης κοινοποίησης στις αρ- µόδιες υπηρεσίες. Για την αποθήκευση ΑΥΜ, γίνεται χρήση ψυκτικού θαλάµου κυρίως για προσωρινή αποθήκευση µολυσµατικών, κυτταροστα τικών/κυτταροτοξικών αποβλήτων και χρήση άλλων χώρων για υπόλοιπες κατηγορίες. Αρκετές µονάδες αποθηκεύουν απόβληταγια µεγάλο διάστηµα, συµπεριλαµβανοµένων και ΕΑΑΜ. Ως προς τα υγρά απόβλητα, δεν γίνεται πάντα σωστή διαχείριση στις ΥΜ, µε αποτέλεσµα συχνά να καταλήγουν στην αποχέτευση. Επεξεργασία στερεών ΕΑΥΜ εντός των ΥΜ γίνεται µε κινητές µονάδες αποστείρωσης (ΕΑΑΜ), χωρίς όµως η ΥΜ να διαθέτει την απαιτούµενη υποδοµή σύνδεσης και εξυπηρέτησης της κινητής µονάδας και σε ορισµένες περιπτώσεις µε εγκαταστάσεις αποτέφρωσης, οι οποίες όµως λειτουργούν χωρίς να πληρούν προδιαγραφές (Οδηγία 2000/76/ΕΚ, ΚΥΑ 22912/1117/2005, άδειες, εγκεκριµένους Περιβαλλοντικούς Όρους). Επεξεργασία ΕΑΥΜ εκτός των ΥΜ γίνεται σε πέντε µονάδες αποστείρωσης (ΒΙ.ΠΕ. Θεσσαλονίκης, ΒΙ.ΠΕ. Ηρακλείου Κρήτης, Β' ΒΙ.ΠΕ. Βόλου, ΒΙ.ΠΕ. Λάρισας, Τσαΐρι Ρόδου), χωρίς όπως είναι προφανές, την κατάλληλη χωροταξική κατανοµή και σε µία µονάδα αποτέφρωσης ΕΑΥΜ, σε λειτουργία από το 2002 (Αττική). Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά το έτος 2008, από το σύνολο παραχθέντων ΕΑΑΜ ( tn) διατέθηκε για βιολογική αδρανοποίηση ποσοστό 18,1%, ενώ από το σύνολο παραχθέντων ΕΑΥΜ ( tn) διατέθηκε για αποτέφρωση ποσοστό 24,91%. Στόχοι ΕΣ ΕΑΥΜ - Απαραίτητες ράσεις και Υποδοµές Το ΕΕΣ ΕΑΥΜ θέτει τους παρακάτω στόχους: i) Συµµόρφωση τωνυμµε τις απαιτήσεις της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας. ii) Οργάνωση και εφαρµογή ολοκληρωµένων δικτύων διαχείρισης ΑΥΜ εντός ΥΜ (διαλογή στην πηγή, ασφαλής συλλογή, εκπαίδευση προσωπικού, εξοπλισµός, µονάδες αποθήκευσης, µονάδες επεξεργασίας υ- γρών αποβλήτων, συστήµατα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης). Οργάνωση και εφαρµογή ολοκληρωµένων δικτύων διαχείρισης ΑΥΜ εκτός ΥΜ. Υλοποίηση προβλεπόµενων έργων υποδοµής (συνιστούν ένα δίκτυο διαχείρισης ικανό να καλύψει τις ανάγκες της χώρας έως τουλάχιστον το έτος 2040): - ύο νέες Μονάδες Αποτέφρωσης (Θεσσαλονίκη, Πελοπόννησος), µη αποκλειοµένων και περαιτέρω προτάσεων του ιδιωτικού τοµέα. -Νέα εγκατάσταση διαχείρισης της τέφρας (Αττική).- Νέες µονάδες αποστείρωσης για την κάλυψη των αναγκών των Περιφερειών Αττικής, Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου, Ηπείρου, υτικής Ελλάδας και Ιονίων Νήσων. - ιερεύνηση δυνατότητας υλοποίησης εγκαταστάσεων αποστείρωσης ΕΑΑΜ εντός µεγάλων ΥΜ, µόνο για τα παραγόµενα απόβλητά τους. iii) Προώθηση εφαρµογής προγραµµάτων χωριστής συλλογής ΑΥΜ σε δραστηριότητες που δεν περιλαµβάνονται στον κατάλογο ΥΜ (άρθρο 2 ΚΥΑ οικ / 2012). iv) Ενηµέρωση/εκπαίδευση εµπλεκοµένων, ευαισθητοποίηση κοινού. 6

5 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ NOΣΟΚΟΜΕΙΟΥ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Η Βιοκλιµατική Συνιστώσα Πέτρος Ταβανιώτης Αρχιτέκτων, Μ.Sc. in Environmental Design of Buildings Σε πολλές περιπτώσεις η εφαρµογή των αρχών του βιοκλιµατικού σχεδιασµού στα κτίρια των νοσοκοµείων είναι ιδιαίτερα δύσκολη, δεδοµένης τόσο της συνεχούς λειτουργίας τους όσο και των αυξηµένων αναγκών σε ενέργεια. Έτσι, το νοσοκοµείο µηδενικής κατανάλωσης ενέργειας αποτελεί όνειρο από δύσκολο έως ανέφικτο. Παρόλα αυτά, η εφαρµογή όσων το δυνατό περισσότερων αρχών Βιοκλιµατικού Σχεδιασµού στα νοσηλευτικά κτίρια, είναι βέβαιο ότι θα έχει θετικό αποτέλεσµα προς τον ζητούµενο στόχο της εξοικονόµησης ενέργειας. Βιοκλιµατικός Σχεδιασµός Κελύφους Κατάλληλα σχεδιασµένο και κατασκευασµένο κέλυφος αποτελεί το πρώτο βήµα προς την επίτευξη του στόχου για εξοικονόµηση ενέργειας και για δηµιουργία συνθηκών άνεσης. Μέτρα που λαµβάνονται γι αυτό είναι: 1. Επαρκής Θερµοµόνωση. 2. Επιλογή θερµο- µονωτικών κουφωµάτων. 3. Κατάλληλος σχεδιασµός οικοδοµικών λεπτοµερειών για την εξάλειψη των θερµογεφυρών. 4. Προσοχή στην κατασκευή για την αποφυγή αθέλητου αερισµού (από χαραµάδες). 5. Εκµετάλλευση/αποφυγή ηλιακής ακτινοβολίας: Ο ήλιος, ειδικά στην Ελλάδα, είναι ανεπιθύµητος το καλοκαίρι, αλλά επιθυµητός το χειµώνα. Με κατάλληλο σχεδιασµό κελύφους (π.χ. σχεδιασµό ηλιοπροστασίας, φύτευση φυλλοβόλων δένδρων κοντά σε ανοίγµατα, µεγάλα ανοίγµατα στο νότο και µικρά στο βορρά κ.λ.π.) αλλά και εσωτερικής διαρρύθµισης µπορούµε να επιτύχουµε εκµετάλλευση ή αποφυγή της ηλιακής ακτινοβολίας, εξοικονοµώντας έτσι ενέργεια για θέρµανση ή δροσισµό και συνεισφέροντας στη δηµιουργία συνθηκών θερµικής άνεσης στο χώρο. 6. Σηµαντική συνεισφορά τόσο στην εξοικονόµηση ενέργειας όσο και στην δηµιουργία ευχάριστων και άνετων συνθηκών στο εσωτερικό των κτιρίων έχει η -µε κατάλληλο σχεδιασµό α- νοιγµάτων και εσωτερικής διαρρύθµισης- εξασφάλιση επαρκούς φυσικού (ηµερήσιου) φωτισµού και επαρκούς φυσικού αερισµού. Επιπροσθέτως, µε κατάλληλο σχεδιασµό µπορούµε να εξασφαλίσουµε τη δυνατότητα εφαρ- µογής της τεχνικής του νυκτερινού δροσισµού, κατά την περίοδο ψύξης (θέρος), η οποία έχει σηµαντική συνεισφορά στην εξοικονόµηση ενέργειας για δροσισµό. Βιοκλιµατικός σχεδιασµός Οικοπέδου και Περιβάλλοντος Χώρου Ο κατάλληλος σχεδιασµός περιβάλλοντος χώρου µπορεί να έχει σηµαντική συνεισφορά στην εξοικονόµηση ενέργειας, τόσο για θέρµανση όσο και για δροσισµό. Ως παραδείγµατα αναφέρονται: Χρήση πράσινου σε κατάλληλα σηµεία (π.χ. κοντά σε χώρους κύριας χρήσης) για ενί- σχυση του δροσισµού λόγω εξάτµισης. - Φύτευση φυλλοβόλων δένδρων κοντά στα ανοίγµατα. - Φύτευση αειθαλών δένδρων σε κατάλληλες θέσεις στο οικόπεδο, για τη δηµιουργία φυσικών ανεµοφρακτών (προστασία από δυσµενείς ανέ- µους, π.χ. το χειµώνα). - Κατάλληλη µέριµνα, κατά τη διάταξη κτιριακών όγκων στο οικόπεδο, προκειµένου να εξασφαλίζεται επαρκής ηλιασµός για όλα τα κτίρια, (ιδιαίτερα σηµαντικό για τα οικόπεδα των νοσοκοµείων τα οποία είναι συχνά ήδη "επιβαρυµένα" µε πολλούς και µεγάλους κτιριακούς όγκους, ενώ οι ανάγκες για επεκτάσεις και αναδιαρρυθµίσεις στα νοσηλευτικά κτίρια είναι συνεχείς. Υπολογιστικά Εργαλεία Λογιστικά Προσοµοίωσης Σήµερα διατίθενται στην αγορά εξελιγµένα λογισµικά προσοµοίωσης. Τα εργαλεία αυτά αποτελούν ιδιαιτέρως σηµαντικά βοηθήµατα για τον µελετητή: - Ο Βιοκλιµατικός Σχεδιασµός γίνεται ευκολότερος µε τη βοήθειά τους. - ιατίθεται µεγάλη ποικιλία επιλογών και µεγάλη εξειδίκευση, αναλόγως των αναγκών και του απαιτούµενου επιπέδου ακριβείας. - Με τη χρήση τους εξασφαλίζεται µεγαλύτερη ακρίβεια υπολογισµών και, κατ' επέκταση, βεβαιότητα αποφάσεων και επιλογών, ενώ ενδεχόµενα σφάλµατα µπορούν να αποφευχθούν έγκαιρα. Για να είναι πιο αποτελεσµατική η χρήση των προγραµµάτων αυτών είναι αναγκαίο να γίνεται σε αρχικό στάδιο της µελέτης (και να προχωράει παράλληλα µε αυτή). Βάση της εµπειρίας στο σχεδιασµό κτιρίων µε χρήση των παραπάνω αρχών καθώς και εξειδικευµένων λογισµικών προσοµοίωσης, παραδείγµατα µελετών (νοσοκοµειακών κτιρίων και µη) µε εφαρµογή τέτοιων προγραµµάτων, αναφέρονται στη συνέχεια: - Ο- γκολογική µονάδα Παίδων "Αγία Σοφία". - ΤΕΠ Ηγουµενίτσας. - Νοσοκοµείο Παπανικολάου, Θεσσαλονίκη. - Σχολή Αστυφυλάκων Κοµοτηνής. - Πινακοθήκη ήµου Αρταίων. - Σεράφειο Αθλητικό και Πολιτιστικό κέντρο ήµου Αθηναίων κ.ά. Παράγων Άνθρωπος Τέλος, εξετάζεται ο παράγων άνθρωπος σε σχέση µε το Βιοκλιµατικό Σχεδιασµό των κτιρίων, από δυο διαφορετικές οπτικές γωνίες: 1. ως µέτοχος και 2. ως αποδέκτης. Στην πρώτη περίπτωση, είναι προφανές ότι η συµβολή του χρήστη είναι αναγκαία προκειµένου να λειτουργήσουν πολλές από τις αρχές του Βιοκλιµατικού Σχεδιασµού που αναφέρθηκαν παραπάνω (σε συνδυασµό ίσως µε την εφαρµογή διαφόρων αυτοµατισµών), για παράδειγµα άνοιγ- µα-κλείσιµο παραθύρων, αναλόγως των επικρατουσώνσυνθηκών, κλείσιµοτου διακόπτη του φωτισµού κλπ, χειρισµός κινητών συστηµάτων σκίασης κ.α. Σήµερα, η ενεργειακή εκπαίδευση των χρηστών των κτιρίων είναι συνήθης πρακτική που εφαρµόζεται σε πολλά Βιοκλιµατικά Κτίρια. Η εκπαίδευση των χρηστών πρέπει να συνδυάζεται µε την ευαισθητοποίησή τους καθώς και τη γενικότερη αλλαγή νοοτροπιών παλαιότερων ετών. Στη δεύτερη περίπτωση, εξετάζεται ο παράγων άνθρωπος ως τελικός αποδέκτης του αποτελέσµατος των παραπάνω αρχών: Ο Βιοκλιµατικός Σχεδιασµός των κτιρίων, εκτός από εξοικονό- µηση ενέργειας, οδηγεί σε κτίρια µε ευχάριστες συνθήκες παραµονής για τους χρήστες. Ευχάριστες συνθήκες παραµονής στο κτίριο συνεπάγονται αποδεδειγµένα καλύτερη απόδοση των εργαζοµένων, αλλά και γενικότερη αίσθηση ευεξίας, µε προφανή θετικά αποτελέσµατα στην ί- αση του ασθενούς. Ως συµπέρασµα ο Βιοκλιµα τικός Σχεδιασµός συµβάλλει στη φιλικότητα του κτιρίου στο χρήστη, πράγµα ζητούµενο στα νοσηλευτικά κτίρια. 7

6 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ NOΣΟΚΟΜΕΙΟΥ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ιαχείριση Απόβλητων Υγειονοµικών Μονάδων Αριστοτέλης Παπαδηµητρίου Επισκέπτης Υγείας, Νοσηλευτής Επιτήρησης Λοιµώξεων Υπεύθυνος ιαχείρισης Αποβλήτων Υ.Μ., Α.Ο.Ν.Α. «Ο Άγιος Σάββας» Η φύση δεν παράγει απορρίµµατα. Στα φυσικά οικοσυστήµατα αυτό που θεωρείται απόβλητο από έναν οργανισµό αποτελεί πρώτη ύλη για κάποιον άλλο και έτσι συνεχίζεται ο κύκλος της ζωής. Ο άνθρωπος αποτελεί το µοναδικό είδος του πλανήτη, όπου αντί να προσαρµόζεται στο περιβάλλον έχει την ικανότητα να προσαρµόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του. Η ανθρώπινη δραστηριότητα όµως παράγει απορρίµµατα τα οποία εξ αιτίας της τεχνολογικής προόδου δεν µπορούν να αφοµοιωθούν από το οικοσύστηµα, ενώ παράλληλα λόγω αυτής της προόδου ένα µέρος των αποβλήτων αποτελεί απειλή για το περιβάλλον και κατ επέκταση για τον άνθρωπο. Επίσης συνέπεια της προόδου είναι ο συνεχώς αυξανόµενος ρυθµός παραγωγής αποβλήτων που επιτείνει το ήδη σοβαρό πρόβληµα. Οι υπηρεσίες υγείας έχουν ως βασικό στόχο την θεραπεία και την πρόληψη ασθενειών και τη µη περαιτέρω επιδείνωση της υγείας των ασθενών. Οι υπηρεσίες υγείας και κυρίως τα νοσοκοµεία, µε τη λειτουργία τους, παράγουν µεγάλες ποσότητες αποβλήτων στερεών και υγρών, ένα µέρος των οποίων χαρακτηρίζεται επικίνδυνο λόγω του µολυσµατικού χαρακτήρα του ενώ ένα ποσοστό διαθέτει και άλλα χαρακτηριστικά κινδύνου όπως τοξικότητα. Αυτά τα απόβλητα δυνητικά απειλούν την υγεία των ασθενών, του προσωπικού, τη δηµόσια υγεία και παράλληλα µπορεί να ρυπάνουν το περιβάλλον γεγονός που αποτελεί έµµεσο κίνδυνο για τη δηµόσια υγεία. ιεθνείς και κρατικές αρχές επικεντρώνονται στην ορθή διαχείριση των επικινδύνων αποβλήτων, ειδική υποκατηγορία των οποίων αποτελούν τα επικίνδυνα απόβλητα υγειονοµικών µονάδων, όπως ορίζονται στη ΚΥΑ /2012 «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση αποβλήτων υγειονοµικών µονάδων», η οποία είναι στοιχείο ενός πλέγµατος νοµοθετηµάτων που απορρέουν από Κανονισµούς και Οδηγίες της Ε.Ε. Σύµφωνα µε τη Συνθήκη της Βασιλείας την οποία η Ελλάδα προσυπέγραψε το 1994, η διαχείριση των αποβλήτων διέπεται από τέσσερις βασικές κατευθυντήριες αρχές: Η αρχήτηςευθύνης του παραγωγού των αποβλήτων και όλων των εµπλεκόµενων στη διαχείριση, η οποία θα πρέπει να εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας. Η αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει σύµφωνα µε την οποία ο παραγωγός επιβαρύνεται µε το κόστος διαχείρισης των αποβλήτων και αποκατάστασης ατυχηµάτων. Η αρχή της πρόληψης της δηµιουργίας των αποβλήτων και της ελαχιστοποίησης τους. Η αρχή της εγγύτητας η οποία ορίζει ότι η διαχείριση, η επεξεργασία καθώς και η τελική διάθεση των αποβλήτων και των υπολειµµάτων που προκύπτουν να γίνεται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στο σηµείο παραγωγής τους. Ως προς την διαχείριση των αποβλήτων από τη στιγµή της δηµιουργίας τους έως την επεξεργασία και την οριστική τελική διάθεση υπάρχουν κάποιες επιλογέςπουιεραρχούνταιωςεξής: Πρόληψη της δηµιουργίας και ελαχιστοποίηση των ποσοτήτων (χρήση υλικών φιλικότερων προς το περιβάλλον, ορθή διαλογή και συλλογή των επικίνδυνων αποβλήτων). Επαναχρησιµοποίηση (αντικατάσταση υλικών µιας χρήσεως µε υλικά που επιδέχονται απολύµανση-αποστείρωση χωρίς να παραβλάπτεται η ασφάλεια των ασθενών, του προσωπικού και η ποιότητα των παρεχόµενωνυπηρεσιών). Ανακύκλωση των αποβλήτων (υπό προϋποθέσεις και αυστηρούς όρους ασφαλείας εφαρµόσιµης ακόµη και σε µέρος των µολυσµατικών αποβλήτων). Ανάκτηση ενέργειας (επεξεργασία των αποβλήτων κυρίως µε τεχνολογία αποτέφρωσης µε ταυτόχρονη παραγωγή ενέργειας). Τελική διάθεση (επεξεργασία των αποβλήτων ώστε να καταστούν ασφαλή για απόθεση). Η διεθνής βιβλιογραφία προτείνει διάφορες ταξινοµήσεις των ιατρικών αποβλήτων κυρίως µε βάση τις προτάσεις του Π.Ο.Υ. Η Ελληνική νο- µοθεσία ορίζει την εξής κατηγοριοποίηση για τα Απόβλητα Υγειονοµικών Μονάδων (ΑΥΜ): Αστικά στερεά απόβλητα (ΑΣΑ) που προσο- µοιάζουν µε τα οικιακά απόβλητα (περιλαµβάνονται διάφορα ανακυκλώσιµα υλικά). Επικίνδυνα απόβλητα υγειονοµικών µονάδων (ΕΑΥΜ). Ε- πικίνδυνα απόβλητα αµιγώς µολυσµατικά (ΕΑ ΑΜ). Μικτά επικίνδυνα απόβλητα (ΜΕΑ) τα οποία εκτός της µολυσµατικής ιδιότητας περιέχουν και ουσίες µε τοξική δράση (κυτταροστατικά, εργαστηριακά απόβλητα, παθολογοανατο- µικά κλπ). Άλλα επικίνδυνα απόβλητα (ΑΕΑ) τα οποία ενέχουν κίνδυνο τοξικότητας, όπως φάρ- µακα (ληγµένα, αχρηστεµένα, περιλαµβανοµένων των κυτταροστατικών), χηµικές ουσίες, υ- δράργυρος, διαλύτες ακτινολογικών εργαστηρίων. Ειδικά ρεύµατα αποβλήτων στα οποία συγκαταλέγονται τα ραδιενεργά, ηλεκτρικοί συσσωρευτές, απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (ΑΗΗΕ), έλαια. Για την επεξεργασία των αποβλήτων προτείνονται δύο κύριες µέθοδοι: Αποτέφρωση, δηλαδή θερµική επεξεργασία των αποβλήτων σε σταθερές ειδικές µονάδες µε συγκεκριµένες συνθήκες. Η αποτέφρωση εφαρµόζεται στο σύνολο των αποβλήτων (ΕΑ ΑΜ, ΜΕΑ, ΑΕΑ). Αποστείρωση, δηλαδή επεξεργασία των αποβλήτων υπό συγκεκριµένες συνθήκες ούτως ώστε το µικροβιακό φορτίο να µειωθεί και πρακτικά να εξισωθεί (ποιοτικά ποσοτικά) µε τα οικιακά απόβλητα. Η αποστείρωση εφαρµόζεται µόνο στα αµιγώς µολυσµατικά απόβλητα (ΕΑΑΜ). Η εφαρµογή ενός αξιόπιστου προγράµµατος διαχείρισης νοσοκοµειακών αποβλήτων απαιτεί ενδελεχή καταγραφή των διαφόρων ειδών ποιοτικά και ποσοτικά, κατάρτιση γραπτών διαδικασιών, εκπαίδευση και κυρίως ευαισθητοποίηση του προσωπικού ως προς το διαχωρισµό των αποβλήτων στην πηγή και συλλογή σε κατάλληλους περιέκτες, µε τη χρήση χρωµατικής κωδικοποίησης. Η ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων αποτελεί ένα αναπόσπαστο κρίκο στην αλυσίδα της ολοκληρωµένης παροχής υπηρεσιών υγείας διότι αποσκοπεί στην προστασία της δηµόσιας υγείας και του περιβάλλοντος. 8

7 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ NOΣΟΚΟΜΕΙΟΥ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣH Η Περίπτωση του Νοσοκοµείου Παίδων Αθηνών «Η Αγία Σοφία» Τριαντάφυλλος Τσουκάτος M.Sc. Μηχανολόγος Μηχανικός ΤΕ Υπεύθυνος ιαχείρισης Ιατρικών Αποβλήτων Νοσοκοµείου Παίδων «Η Αγία Σοφία» Τα νοσοκοµεία ως µικρές οικονοµικοκοινωνικές µονάδες εκτελούν ένα πλήθος διεργασιών, οι οποίες συντελούν στην κατανάλωση ενέργειας και πόρων και επιβαρύνουν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο το περιβάλλον στο οποίο ζούµε. Επιπροσθέτως, η αδιάλειπτη λειτουργία, η µεγάλη επιφάνεια, η συνεχής ζήτηση για ζεστό νερό και η ανάγκη θερµοκρασιακής άνεσης είτε σε ψύξη είτε σε θέρµανση αυξάνουν ακόµη περισσότερο τις ανάγκες για ενέργεια. Ο τοµέας της υγείας και ειδικότερα ένα νοσοκοµείο µπορεί να επιφέρει τις παρακάτω επιπτώσεις: Ρύπανση µε την µορφή: -των Αέριων Ρύπων - των Απορρίψεων σε ύδατα και υπονόµους - των Στερεών Αποβλήτων και σκουπιδιών - του Θορύβου. Μείωση των φυσικών πόρων - Υδάτινων πόρων - Ενέργειας και κατανάλωσης πρώτων υλών - Υποβάθµισης του εδάφους. Επιπτώσεις σε παγκόσµιο επίπεδο - Καταστροφή του όζοντος - Κλιµατική αλλαγή. Συνεπώς, ο τοµέας της υγείας µπορεί να προκαλέσει τις ίδιες µορφές ρύπανσης µε οποιαδήποτε άλλη βιοµηχανία: αέριες εκποµπές, θόρυβο, στερεά απόβλητα και σκουπίδια, αστικά απόβλητα, πετρέλαιο χηµικά, ακόµη και έλαια (Tsakona et al., 2006). Πραγµατοποιώντας την περιβαλλοντική ανασκόπηση για το Νοσοκοµείο Παίδων Αθηνών «Η Αγία Σοφία», χρησιµοποιώντας τα κριτήρια της πρόκλησης περιβαλλοντικής βλάβης και λαµβάνοντας υπόψη τις κείµενες νοµοθετικές απαιτήσεις για περιβαλλοντικά θέµατα καθώς και ένα πλήθος επαναλαµβανοµένων παραπόνων εκ µέρους διαφόρων ενδιαφεροµένων µερών, κατεγράφησαν οι άµεσες αλλά και οι έµµεσες επιπτώσεις λειτουργίας του, χρησιµοποιώντας τα κριτήρια της πρόκλησης περιβαλλοντικής βλάβης, ανάλογα του µεγέθους αυτής. Τα συστήµατα περιβαλλοντικής διαχείρισης (Σ. Π..) µπορούν να παρέµβουν και να µειώσουν ως και να εξαφανίσουν αρκετές από αυτές τις επιπτώσεις. Εφαρµόζοντας τις διεργασίες ενός Σ.Π..παρατηρούµε πως υπάρχουν σηµαντικά περιθώριαεξοικονόµησης ενέργειας και πόρων, καθώς και µείωσης του όγκου των απορριµµάτων. Οποιοδήποτε µέτρο επιλέξει να εφαρµόσει η διοίκηση µιας νοσοκοµειακής µονάδας, θα έχει τεράστιο περιβαλλοντικό όφελος. Τα λειτουργικά κόστη θα µειωθούν από την εξοικονόµηση ενέργειας και την αποφυγή προστίµων από τη µη συµµόρφωση µε τη περιβαλλοντική νοµοθεσία. Η διοίκηση, γνωρίζοντας τη σηµασία της ποιότητας του περιβάλλοντος για την υγεία, έχει στόχο µε την πολιτική της: την προώθηση δραστηριοτήτων ώστε να πραγµατοποιείται εναρ- µόνιση µε τη σχετική νοµοθεσία, την πρόληψη της ρύπανσης του περιβάλλοντος αλλά και τη συνεχή µείωση όλων των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προέρχονται από τις δραστηριότητες της µονάδας. Έτσι, έχοντας καταγράψει τις ανωτέρω επιπτώσεις µέσω του Σ.Π.. όπως αναφέρονται πιο πάνω, το Νοσοκοµείο έλαβε µέτρα για την µείωση των επιπτώσεων αυτών. Όσον αφορά στην ατµοσφαιρική ρύπανση, το Νοσοκοµείο αποφάσισε την χρήση φυσικού αερίου έναντι του πετρελαίου, την χρήση µικροβιοκτόνων και εντοµοκτόνων µε πιστοποιητικά καταλληλόλητας και την χρήση βιοδιασπώµενων υλικών καθαρισµού. Επίσης την αντικατάσταση κλιµατιστικών µε οικολογικό Freon, παράλληλα µε την χρήση απόλυτων φίλτρων (κατακράτησης 99,99% των ρύπων) που παράγονται από τις διάφορες διεργασίες του. Όσον αφορά στην κατανάλωση του νερού τοποθέτησε καζανάκια τύπου DAL και ποδοκίνητες βρύσες για τη µείωση της κατανάλωσης του νερού. Εγκαταστάθηκαν νέες βρύσες στις κουζίνες και ποδοκίνητες βρύσες στα χειρουργεία και στις µονάδες νοσηλείας, ενώ το πότισµα των κήπων του νοσοκοµείου γίνεται από γεώτρηση που υπάρχει εντός του νοσοκοµείου. Τέλος, δεν υπάρχουν απώλειες συµπυκνωµάτων τα οποία επιστρέφουν κατά 100% στους λέβητες του νοσοκοµείου για αναθέρµανση. Για την µείωση των απορριµµάτων και της µείωσης του ό- γκου τους, υπάρχει πρόγραµµα ανακύκλωσης απορριµµάτων: µπαταρίες όλων των τύπων, χαρτί, cartridge και toner εκτυπωτών, λαµπτήρες, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη, έλαια αυτοκινήτων, µηχανηµάτων και κουζινών κ.α. Τα προαναφερόµενα µέτρα παράλληλα µε την ενηµέρωση και την αµέριστη συµµετοχή του προσωπικού του νοσοκοµείου µέσω φυλλαδίων, διαλέξεων και παρουσιάσεων είχαν άµεσο αποτέλεσµα. Παρατηρήθηκε µείωση 52,4% των λειτουργικών εξόδων µε την χρήση Φ.Α έναντι του πετρελαίου (σε σύγκριση 2+2 ετών) και µείωση 12,4 % της άεργου ισχύος µε την αντικατάσταση των πυκνωτικών διατάξεων για την διόρθωση του συνηµίτονου το οποίο έφτασε και την τιµή της µονάδος (1= µηδενικές απώλειες ισχύος). Ακόµη, παρατηρήθηκε µείωση της κατανάλωσης ρεύµατος κατά 20% µε την αγορά νέων κλιµατιστικών τύπου inverter ενώ και η ανακύκλωση είχε ενθαρρυντικά αποτελέσµατα. Ανακυκλώθηκαν άνω των πενήντα (50) τόνων χαρτί, cartridge και toner και 350 kg µπαταριών που µπορεί να αποτελούν το 0,2% του όγκου των απορριµ- µάτων στις χωµατερές αλλά και το 20% των τοξικών ουσιών που µολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα. Τέλος, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι για να θεωρηθεί η εφαρµογή ενός ΣΠ επιτυχηµένη δεν αρκεί η απλή εφαρµογή µιας δέσµης µέτρων. Θα πρέπει αυτή να ακολουθείται από συνεχή εποπτεία και παρακολούθηση των µέτρων που εφαρµόστηκαν, προκειµένου να αξιολογηθεί η αποτελεσµατικότητά τους και να ληφθούν διορθωτικές κινήσεις, σε κάθε σηµείο όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Έτσι επιτυγχάνεται ο στόχος όλων για ένα καθαρότερο και καλύτερο περιβάλλον. 9

8 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ NOΣΟΚΟΜΕΙΟΥ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Πρωτοποριακές Μέθοδοι Ανακύκλωσης και ιαχείρισης Νοσοκοµειακών Αποβλήτων ως Πηγή Εσόδων σε Γενικό Νοσοκοµείο ηµήτρης Φούρκας Τεχνολόγος Ιατρικών Εργαστηρίων Ελένη Παπαγεωργίου Μηχανολόγος Μηχανικός ΤΕ, ΓΝΑ «ΛΑΪΚΟ» H διαχείριση των απορριµµάτων, γενικότερα, είναι ένα συνεχώς αυξανόµενο πρόβληµα. Οι Υγειονοµικές Μονάδες (ΥΜ), παράγουν µεγάλες ποσότητες αποβλήτων, κατηγορίες των οποίων θεωρούνται δυνητικά επικίνδυνες (ΕΑΥΜ) και απαιτούν ιδιαίτερη διαχείριση. Τα απόβλητα αυτά πρέπει να συσκευάζονται, να µεταφέρονται και να διατίθενται µε κατάλληλο τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται η προστασία του προσωπικού του νοσοκοµείου αλλά και του περιβάλλοντος και της ηµόσιας Υγείας γενικότερα. Μέχρι το 1996 ελάχιστα χρήµατα δαπανούνταν για τη διαχείριση των ΕΑΥΜ. Η ενσωµάτωση στο Ελληνικό ίκαιο κανονισµών και οδηγιών της ΕΕ µε πιο πρόσφατη τη δηµοσίευση της ΚΥΑ / , όπου καθίσταται σαφές ότι όλες οι ΥΜ είναι υποχρεωµένες να διαθέτουν εγκεκριµένο εσωτερικό κανονισµό διαχείρισης αποβλήτων στον οποίο θα περιγράφεται µε λεπτοµέρεια η ροή των αποβλήτων από την παραγωγή έως και την τελική διάθεση τους, εκτοξεύει το συνολικό κόστος διαχείρισης των ΕΑΥΜ για το νοσοκοµείο. Στο νοσοκοµείο ΓΝΑ «ΛΑΪΚΟ», ένα γενικό νοσοκοµείο δυναµικότητας 660 κλινών στο οποίο και αναφέρεται η συγκεκριµένη µελέτη, ξοδεύθηκαν για το έτος και για το έτος ευρώ συµπεριλαµβανοµένων και των υλικών συσκευασίας των αποβλήτων. Εκτός όµως από τα ΕΑΥΜ το νοσοκοµείο παράγει και µεγάλες ποσότητες στερεών αστικών απόβλητων για τα οποία δεν δαπανά άµεσα χρήµατα για τη διάθεσή τους όπως και απόβλητα ή άλλου τύπου απορρίµµατα, τα οποία θα µπορούσαν να αποφέρουν άµεσα ή έµµεσα έσοδα. Παρά όµως το γεγονός ότι το νοσοκοµείο συµ- µετέχει στο πρόγραµµα ανακύκλωσης συσκευασιών του δήµου Αθηναίων, στα στερεά αστικά απόβλητα που καταλήγουν στο ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων περιέχονται και µεγάλες ποσότητες από κατηγορίες όπως το καθαρό χαρτί, το πλαστικό, το γυαλί, οι συσκευασίες αλουµινίου και λοιπές µεταλλικές, τα υπολείµµατα φαγητού, τα φύλλα και τα κλαδιά από την καθαριότητα των κήπων κ.λ.π. Αυτά θα µπορούσαν να διατεθούν µε διαφορετικό τρόπο ώστε να µπορούν να αποφέρουν έσοδα για το νοσοκοµείο και ταυτόχρονα να µειωθεί ο όγκος τους προς υγειονοµική ταφή αποβλήτων. Υπολογίζεται ότι ετησίως παράγονται τόνοι αποβλήτων από τα οποία το µεγαλύτερο µέρος (1.093 τόνοι) είναι αστικά στερεά απόβλητα, ενώ υπάρχουν και υλικά τα οποία δίδονται σε φορείς ανακύκλωσης (600 kg έλαια µηχανών, 800 kg συσσωρευτών, kg χαρτί, υλικά συσκευασίας και πλαστικό, kg µέταλλα αποξηλωµένα από εγκαταστάσεις, kg λαµπτήρες και φωτιστικά και περίπου kg µολύβδου σε κλώνους) χωρίς το νοσοκοµείο να έχει έσοδα από τη διάθεσή τους. Σε ότι αφορά το νοµικό πλαίσιο µέσα από το ο- ποίο το νοσοκοµείο θα µπορούσε να προχωρήσει στην οικονοµική αξιοποίηση των παραγοµένων αποβλήτων, µετά από επαφές µε εταιρείες και φορείς ανακύκλωσης, προκύπτει ότι η ανακύκλωση και πώληση συγκεκριµένων κατηγοριών αποβλήτων θα µπορούσε να αποφέρει οικονοµικά οφέλη και έσοδα στο νοσοκοµείο. Η συνεχής εκπαίδευση και κατάρτιση του προσωπικού για τον διαχωρισµό στην πηγή των παραγόµενων αποβλήτων, ώστε µόνο όσα απόβλητα πραγµατικά επιβάλλεται να απορρίπτονται στις γραµµές διαχείρισης των ΕΑΥΜ, µπορεί να συµπιέσει τα παραγόµενα ΕΑΥΜ κατά τουλάχιστον 10%, ενώ θα συνεπαγόταν περιορισµό της δαπάνης διαχείρισής τους κατά ευρώ ετησίως. Επιπλέον, η εισαγωγή νέων πρωτοποριακών µεθόδων ανακύκλωσης, όπως η παραγωγή εδαφοβελτιωτικού(compost) απόταυπολείµµατα φαγητού, κλαδιών, χόρτων και φύλλων, καθώς και η συλλογή µε σκοπό την ανακύκλωση-εκποίηση αλουµινίου, µπορούν να αποφέρουν επιπλέον οικονοµικά οφέλη στο νοσοκοµείο ή να µειώσουν το κόστος αγοράς κάποιων προµηθειών του. Για το σκοπό αυτό, επιβάλλεται να µην καταλήγουν στους κάδους αποβλήτων αστικού χαρακτήρα αλλά το νοσοκοµείο να διαθέτει, σε ευδιάκριτα σηµεία, ειδικούς κάδους ανακύκλωσης αναλόγως της κατηγορίας του υλικού. Με αυτό τον τρόπο ακόµα και οι επισκέπτες του ιδρύµατος θα έχουν τη δυνατότητα να συµµετέχουν στην διαδικασία της ανακύκλωσης. Ωστόσο, η οργάνωση µιας τέτοιας πρωτοποριακής µεθόδου απαιτεί προσεκτικό σχεδιασµό, ώστε η απόσβεση της δαπάνης για την αγορά εξοπλισµού να συντελεστεί σε σύντοµο χρονικό διάστηµα. Η διαχείριση των χρησιµοποιουµένων ελαίων φαγητού και µηχανών και η ανακύκλωση των συσκευασιών αλουµινίου και λοιπών µεταλλικών θα µπορούσαν να αποφέρουν έσοδα στο Νοσοκο- µείο ενώ ταυτόχρονα θα συνέβαλαν στην προστασία του περιβάλλοντος. Ιδιαίτερη σηµασία α- ξίζει να δοθεί στις δυνατότητες που υπάρχουν να εκµεταλλευτεί οικονοµικά το νοσοκοµείο την παραγωγή αργύρου από τη χρήση των ακτινογραφικών φιλµ και λοιπών αναλωσίµων και από την διαχείριση του µολύβδου, που παράγεται από την αποσυναρµολόγηση ραδιενεργού υλικού. Με µια πρώτη προσπάθεια ανακύκλωσης των παραπάνω κατηγοριών, τα αστικά απορρίµµατα που θα παραδίδονταν στο δήµο για υγειονοµική ταφή θα περιορίζονταν από τόνους στους 924 τόνους, µε δυνατότητα ακόµα µεγαλύτερης µείωσης. Ακόµη, το εγχείρηµα αυτό θα συνέβαλλε ουσιαστικά στην ευαισθητοποίηση και στην αλλαγή νοοτροπίας των εργαζοµένων και των επισκεπτών του νοσηλευτικού ιδρύµατος, στην ελάττωση των παραγόµενων απορριµµάτων, στην εξοικονόµηση πόρων από τη διαχείριση αποβλήτων της ΥΜ και γενικότερα στην προστασία του περιβάλλοντος. 10

9 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ NOΣΟΚΟΜΕΙΟΥ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Το Σύγχρονο Νοσοκοµείο. Σύστηµα EMAS ρ Χρηστός Ψαρόπουλος Καθηγητής Μάνατζµεντ Υπηρεσιών Υγείας ΕΚ Η προσέγγιση στην έννοια του σύγχρονου νοσοκοµείου, δηλαδή του χώρου που προσφέρει βέλτιστο θεραπευτικό περιβάλλον µε αντίστοιχα κοινωνικά και οικονοµικά οφέλη, πρέπει να γίνει σε δύο βασικές κατευθύνσεις: την φιλικότητα προς τον χρήστη και την φιλικότητα προς το περιβάλλον. Η έννοια της φιλικότητας προς τον χρήστη προσεγγίζεται µε το παράδειγµα της Ογκολογικής Μονάδας του Νοσοκοµείου Παίδων Αθηνών «Η Αγία Σοφία», όπου το όλο κτιριακό συγκρότηµα της µονάδας αντιµετωπίστηκε ως γειτονιά. Έτσι, επιτυγχάνεται να δοθεί στο παιδί-χρήστη της µονάδας αντίδοτο στην αποξένωσή του από τον γνωστό του κόσµο που είναι το σπίτι, το σχολείο, η γειτονιά. Η φιλικότητα αυτή θα στηρίξει το ηθικό του παιδιού, της µητέρας και της οικογένειας. Ακόµη, θα στηρίξει το προσωπικό που έχει να αντιµετωπίσει καθηµερινά το άρρωστο παιδί, τη µάνα, την οικογένεια. Η έννοια της Φιλικότητας προς το περιβάλλον προσεγγίζεται µε τις προϋποθέσεις ότι το νοσοκοµείο λειτουργεί µε µειωµένες ενεργειακές ανάγκες συνεπώς και δαπάνες και ταυτόχρονα δεν επιβαρύνει το περιβάλλον. Ένα σύγχρονο κτιριακό συγκρότηµα νοσοκοµείου µπορεί να επιτύχει την φιλικότητα προς το περιβάλλον µέσω: Της βιοκλιµατικής αρχιτεκτονικής. Της ένταξης στο κτίριο ανανεώσιµων πηγών ενεργείας. Της χρήσης εξειδικευµένων ηλεκτρο- µηχανολογικών εγκαταστάσεων που στοχεύουν στην ενεργειακή οικονοµία. Του υπερµονωµένου κτιριακού κελύφους. Της ορθολογιστικής διαχείρισης των αποβλήτων. Της εφαρµογής συστήµατος περιβαλλοντολογικής διαχείρισης Νοσηλευτικών Ιδρυµάτων EMAS EK 761/2001/ ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 1401/2004. Η έννοια του περιβάλλοντος του νοσοκοµείου αναγνωρίζεται παγκοσµίως (κατά τον ΠΟΥ) ως υψίστης σηµασίας για τους κάτωθι λόγους: Γιατί το περιβάλλον είναι σηµαντικό για τη θεραπεία και την αποκατάσταση των ασθενών. Το ευχάριστο νοσοκοµειακό περιβάλλον συµβάλλει στη µείωση της διάρκειας νοσηλείας, του αισθήµατος πόνου και της εξάρτησης από ισχυρά αναλγητικά. Γιατί η ποιότητα του περιβάλλοντος σηµαίνει µεγαλύτερη ασφάλεια για τους ασθενείς, ενώ επηρεάζει σε σηµαντικό βαθµό και την ικανοποίησή τους. Γιατί η ποιότητα του εργασιακού περιβάλλοντος είναι σηµαντική για τη µείωση του επιπέδου του στρες των εργαζοµένων. Γιατί η λειτουργία του νοσοκοµείου συνεπά- γεται σηµαντικές ποσότητες απορριµµάτων, επικίνδυνων αποβλήτων και κατανάλωση µεγάλων ποσοτήτων φυσικών πόρων (ενέργεια, νερό). Το Σύστηµα περιβαλλοντολογικής διαχείρισης EMAS (Eco-Management and Audit Scheme) 1 είναι ένα Σύστηµα Οικολογικής ιαχείρισης και Ελέγχου και αποτελεί ένα εργαλείο περιβαλλοντικής διαχείρισης, µε στόχο την Αειφόρο (ή Βιώσιµη) Ανάπτυξη. Συγκεκριµένα αφορά ένα σύνολο διαδικασιών, σύµφωνα µε τις οποίες ενθαρρύνεται η αποτελεσµατική χρήση των φυσικών πόρων µε στόχο τη µείωση των παραγόµενων ποσοτήτων πάσης µορφής απορριµµάτων που αποδίδονται ως άχρηστα στο περιβάλλον. Το σύστηµα εγκαθίσταται, τεκµηριώνεται και τίθεται σε εφαρµογή µε συνεχή και διαρκή έλεγχο της αποτελεσµατικότητάς του, µέσω: Γραπτών (τεκµηριωµένων) διαδικασιών, οπού κάθε εργαζόµενος του νοσοκοµείου υποχρεούται να συµ- µορφώνεται µε την αντίστοιχη διαδικασία. Καθορισµού των καθηκόντων, των αρµοδιοτήτων και των υπευθυνοτήτων των µελών του προσωπικού καθώς επίσης και των µέσων για την εξασφάλιση της περιβαλλοντικής προστασίας των παρεχοµένων υπηρεσιών. Ορισµού Υπευθύνου Περιβαλλοντολογικής διαχείρισης από την διοίκηση, στον οποίο ανατίθεται και η κύρια ευθύνη επίβλεψης και υλοποίησης όλων των γραπτών διαδικασιών. Το Σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης αποτελεί ένα ολοκληρωµένο σύστηµα µεθόδων για την ορθή διαχείριση των περιβαλλοντικών θε- µάτων των δραστηριοτήτων του νοσοκοµείου σε όλα τα επίπεδα. Συνεπώς περιλαµβάνει ό- λους τους τοµείς που ενδέχεται να έχουν θετική ή αρνητική επίδραση στο περιβάλλον και καθορίζει τους συγκεκριµένους τρόπους αντιµετώπισης τους. Το πρόγραµµα EMAS της περιβαλλοντικής διαχείρισης αναλυτικά περιλαµβάνει: Τα µέσα και το χρονικό πλαίσιο στο οποίο πρέπει να επιτευχθούν οι περιβαλλοντολογικοί στόχοι (πχ. % µείωσης πετρελαίου και τον τρόπο που θα επιτευχθεί αυτό). Καθιερώνονται και τηρούνται διαδικασίες αναγνώρισης δυνητικά επικίνδυνων καταστάσεων, καθώς και ανταπόκρισης στην περίπτωση ατυχηµάτων και καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης και ιδιαίτερα µετά την εµφάνιση ατυχηµάτων ή καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης όπως απρόβλεπτα φυσικά φαινόµενα, σεισµός, πυρκαγιά, διασπορά απορριµµάτων κ.λ.π. Με το πρόγραµµα EMAS απαιτούνται συνεχείς µετρήσεις σε: Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Κατανάλωση νερού. Βαθµό, έκταση και ένταση εκπεµπόµενου θορύβου. Ανακύκλωση χαρτιού. Ανακύκλωση µπαταριών <1 kg και >1Kg. Μολυσµατικά απορρίµµατα. Κατανάλωση πετρελαίου. Αέριες εκποµπές καυστήρων. Θερµοκρασία ψυκτικών θαλάµων. Επισηµαίνεται δε, ότι το σύστηµα EMAS έχει ως προϋπόθεση την πλήρη εφαρµογή της «έγκρισης περιβαλλοντολογικών όρων για την λειτουργία του Νοσοκοµείου» που εκδίδεται από την Περιφέρεια. Γενικά τίποτα δεν επαφίεται στην αβεβαιότητα, τυχαιότητα και στο ανθρώπινο λάθος. 1. Ο κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1221/2009 του ΕΥΡΩΠΑΪ- ΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ και του ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 25 ης Νοεµβρίου 2009 περί της εκούσιας συµµετοχής οργανισµών σε κοινοτικό σύστηµα οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου (EMAS). 2. Σύµφωνα µε την ΚΥΑ 37591/2031/2003, προβλέπεται η δηµιουργία των κατάλληλων υποδοµών, η προ- µήθεια του κατάλληλου εξοπλισµού ενδονοσοκοµειακής διαχείρισης και διαµόρφωσης των κατάλληλων χώρων, καθώς και η εκπαίδευση του προσωπικού των Υγειονοµικών Μονάδων (ΥΜ) για την ορθή διαχείριση των Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων (ΕΙΑ). 11

10 ΝΕΑ ΥΓΕΙΑ Οδηγός Κατευθυντήριων Οδηγιών για την Προαγωγή της Υγιούς Εργασίας των Πασχόντων από Χρόνιες Ασθένειες Κατερίνα Γιαννοπούλου, M.Sc. Συντονίστρια Ε ΠΥΧΕ Οι χρόνιες ασθένειες περιλαµβάνουν ένα µεγάλο εύρος παθολογικών καταστάσεων και συµπτωµάτων, ενώ οι επιπτώσεις που επιφέρουν διαφέρουν σηµαντικά. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται πως δεν υπάρχει µία προσέγγιση προαγωγής της εργασιακής υγείας που να ταιριάζει και να είναι αποτελεσµατική σε κάθε περίπτωση. Ωστόσο, υπάρχουν ποικίλες πρακτικές λύσεις που αφορούν στην υποστήριξη της παραµονής ή/και της επιστροφής στην εργασία των ατόµων µε χρόνιες ασθένειες. Στο πλαίσιο της 9 ης πρωτοβουλίας του Ευρωπαϊκού ικτύου Προαγωγής Υγείας στους Χώρους Εργασίας (ENWHP) «Εργασία Κατάλληλη για Ό- λους» ( Work Adapted for All ) δηµιουργήθηκε ένας Οδηγός Καλής Πρακτικής µε τίτλο «Προαγωγή της Υγιούς Εργασίας για ανθρώπους µε χρόνιες ασθένειες». Ο Οδηγός α- πευθύνεται σε εργοδότες και σε διευθυντές/ προϊσταµένους και προτείνει τρόπους για το πώς µπορούν να στηρίζουν τους εργαζοµένους που αντι- µετωπίζουν κάποια χρόνια ασθένεια, αλλά εξακολουθούν να διατηρούν την εργασιακή τους ικανότητα, ώστε να συνεχίσουν να αποτελούν πολύτιµα και παραγωγικά µέλη του ευρωπαϊκού εργατικού δυναµικού. Πιο συγκεκριµένα, ο Ο- δηγός Καλής Πρακτικής περιλαµβάνει µία περιγραφή των εννοιών της Προαγωγής Υγείας στην Εργασία (ΠΥΕ), της χρόνιας ασθένειας και της επιστροφής στην εργασία, στο πλαίσιο της βιώσιµης απασχολησιµότητας. Επιπλέον, αναλύει τι µπορούν να κάνουν οι εργοδότες για να προάγουν την υγιή εργασία, χρησιµοποιεί οικονοµική επιχειρηµατολογία υπέρ της επένδυσης σε προγράµµατα ΠΥΕ για εργαζοµένους µε χρόνιες ασθένειες και αναπτύσσει ένα σχέδιο δράσης 6 βηµάτων για την ενσωµάτωση στρατηγικών στο εργασιακό περιβάλλον, µε στόχο τη στήριξη των εργαζοµένων µε χρόνιες ασθένειες. Περιλαµβάνει, επίσης, στοιχεία επικοινωνίας µε όλους τους ευρωπαϊκούς φορείς που συµµετέχουν στο πρόγραµµα, χρήσιµες πηγές πληροφόρησης σχετικά µε τις χρόνιες ασθένειες καθώς και µία λίστα ελέγχου για τους τρόπους µε τους οποίους οι εργοδότες ή/και οι διευθυντές µπορούν να υποστηρίζουν την επιστροφή των χρονίως πασχόντων στην εργασία. Περιγραµµατικά το σχέδιο δράσης 6 βηµάτων αναφέρεται στα εξής: 1: Αναγνωρίστε ποιος χρειάζεται βοήθεια: Γίνεται παραποµπή στον ιατρό εργασίας, εντός ή εκτός του οργανισµού, των εργαζοµένων που απουσιάζουν µεγάλο χρονικό διάστηµα λόγω ασθένειας, προκειµένου να αξιολογηθεί η έκταση της πιθανής έκπτωσης στη λειτουργικότητα του ατόµου ή/και το µέγεθος της αναπηρίας που έχει προκληθεί. 2: Ελάτε σε επικοινωνία: Είναι σηµαντική η έγκαιρη επικοινωνία του εργοδότη ή εκπροσώπου του µε τον εργαζόµενο που απουσιάζει µεγάλο χρονικό διάστηµα (γραπτώς, τηλεφωνικά ή δια ζώσης), ώστε να εδραιωθεί ένα κλίµα εµπιστοσύνης, να ενηµερωθεί ο εργαζόµενος για τον τρόπο που διαχειρίζεται η εταιρεία την απουσία του, να του γνωστοποιηθούν πηγές υποστήριξης εντός και εκτός του χώρου εργασίας και να διαβεβαιωθεί για τον εθελοντικό χαρακτήρα του προγράµµατος, καθώς και για την αυστηρή προστασία των προσωπικών του δεδοµένων. 3: Πρώτη συνάντηση: Εάν το επιθυµεί ο εργαζόµενος, ορίζεται συνάντηση εκτός χώρου εργασίας για να ενηµερωθεί για την πολιτική και τις πρακτικές διαχείρισης χρόνιων νοσηµάτων στην επιχείρηση, να τεθούν από κοινού στόχοι και να σχεδιαστεί ένα αντίστοιχο σχέδιο δράσης επιστροφής του/της στην εργασία. 4: Επανεξέταση της περίπτωσης: Είναι σηµαντικό να διαπιστωθεί ποιες είναι οι επιπτώσεις της ασθένειας στη λειτουργικότητα του ατόµου και τι είναι σε θέση να κάνει ο εργαζόµενος, ποια είναι η πιθανή διάρκεια και η συµπτωµατολογία της νόσου και το είδος των εξατοµικευµένων παρεµβάσεων που θα µπορούσαν να γίνουν στη θέση και στο χώρο εργασίας του/της για να συνεχίσει να εργάζεται, εφόσον αυτό είναι εφικτό, παραγωγικά και µε ασφάλεια. 5: Υλοποίηση του προγράµµατος «επιστροφής στην εργασία»: Συµφωνείται από κοινού ένα σχέδιο επιστροφής στην εργασία και τα συγκεκρι- µένα µέτρα που θα πρέπει να ληφθούν σε κάθε περίπτωση, ενώ είναι σηµαντικό να συµπεριλαµβάνονται πάντα και τρόποι για την πρόληψη και αποκατάσταση των µακροπρόθεσµων προβληµάτων υγείας του ατόµου (π.χ. σταδιακή επάνοδος, καταγραφή άγχους, προσαρµογές στο εργασιακό περιβάλλον, πρόσβαση σε υπηρεσίες εργοθεραπείας, πρόληψη επανεµφάνισης αναπηρίας, συµβουλευτική, ιατρικά τσεκάπ και προγράµµατα πρόληψης, προγράµµατα επανεκπαίδευσης/απόκτησης νέων δεξιοτήτων, τηλέ-εργασία, κλπ.). 6: Συνεχής επανεξέταση του σχεδίου: Αξιολογείται εάν όντως ο εργαζό- µενος επωφελείται από το πρόγραµµα επιστροφής στην εργασία, εάν υλοποιούνται οι στόχοι που έχουν τεθεί από κοινού και τι βελτιώσεις πρέπει να γίνουν. Σηµείωση: Ο Οδηγός Καλής Πρακτικής είναι διαθέσιµος στην ελληνική και αγγλική γλώσσα από τον ηλεκτρονικό σύνδεσµο ενώ σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες από τον ηλεκτρονικό σύνδεσµο, enwhp.org/enwhp-initiatives/9th-initiative-ph-work/european-guide-to-goodpractice-guidelines.html 12

11 ΝΕΑ ΥΓΕΙΑ Παιδική κακοποίηση: Τι Είναι, πως την Αναγνωρίζουµε και Πως Μπορούµε να Βοηθήσουµε Ευστάθιος Παπαχρήστου Ψυχολόγος, M.Sc. Προαγωγή Ψυχικής Υγείας Πρόληψη Ψυχιατρικών ιαταραχών Με τον όρο παιδική κακοποίηση αναφέρεται οποιαδήποτε βλάβη εκ προθέσεως ή κακοµεταχείριση σε ένα παιδί <18 ετών. Η κακοποίηση των παιδιών µπορεί να εκδηλώνεται µε πολλές µορφές, οι οποίες συχνά εµφανίζονται ταυτόχρονα. Μορφές Παιδικής Κακοποίησης: Σωµατική κακοποίηση. Η σωµατική κακοποίηση συµβαίνει όταν ένα παιδί τραυµατίζεται σωµατικά ή απειλείται η σωµατική του ακεραιότητα µετά από εσκεµµένη ενέργεια ενός ή περισσοτέρων ενήλικων ατόµων. Σεξουαλική κακοποίηση. Οποιαδήποτε σεξουαλική δραστηριότητα µε ένα παιδί, όπως χάδια, ερωτικές επαφές ή έκθεση σε παιδική πορνογραφία. Συναισθη- µατική κακοποίηση. Η συναισθηµατική κακοποίηση αφορά «τον τραυµατισµό» της αυτοεκτίµησης ή της συναισθηµατικής ευεξίας ενός παιδιού. Περιλαµβάνει τόσο τη σωµατική και λεκτική επίθεση, όπως συνεχής υποβάθµιση ή επίπληξη ενός παιδιού, όσο και την αποµόνωση ή απόρριψη ενός παιδιού. Παραµέληση. Η παραµέληση ενός παιδιού είναι η αποτυχία παροχής επαρκούς τροφής, στέγης, στοργής, ελέγχου, εκπαίδευσης ή ιατρικής περίθαλψης. Στις περισσότερες περιπτώσεις κακοποίησης ενός παιδιού, αυτή προκαλείται από άτοµο της εµπιστοσύνης του παιδιού. Συµπτώµατα: Απόσυρση του παιδιού από τους φίλους του και τις συνήθεις δραστηριότητες του. Αλλαγές στη συµπεριφορά π.χ. επιθετικότητα, θυµός, υπερκινητικότητα ή αλλαγές στη σχολική επίδοση. Κατάθλιψη, άγχος ή ξαφνική απώλεια της αυτοπεποίθησης του. Εµφανής έλλειψη εποπτείας από την οικογένεια ή τους κηδεµόνες του. Συχνές απουσίες από το σχολείο ή απροθυµία να ανέβει στο σχολικό. Απροθυµία να εγκαταλείψει τις σχολικές δραστηριότητες, σαν να µην θέλει να επιστρέψει στο σπίτι. Αίσθηµα διαφυγής. Επαναστατική ή προκλητική συµπεριφορά. Απόπειρες αυτοκτονίας. Τα συµπτώµατα ποικίλουν ανάλογα µε το τύπο της κακοποίησης. Ωστόσο, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η ύπαρξη προειδοποιητικών ενδείξεων δεν συνεπάγεται απαραίτητα και την κακοποίηση ενός παιδιού. Συγκεκριµένα: Συµπτώµατα σωµατικής κακοποίησης: Ανεξήγητοι τραυµατισµοί που δεν συνάδουν µε τις δικαιολογίες του παιδιού, ιατρικά ή οδοντιατρικά προβλή- µατα που παραµένουν χωρίς θεραπεία για πολύ καιρό. Συµπτώµατα σεξουαλικής κακοποίησης: Εκδήλωση σεξουαλικής συµπεριφοράς και γνώσεις γύρω από το σεξ που δεν συνηθίζονται στη συγκεκριµένη ηλικία, εγκυµοσύνη ή ύπαρξη σεξουαλικώς µεταδιδόµενου νοσήµατος, αίµα στα εσώρουχα του παιδιού, αυτό-αναφορές οτι έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά, δυσκολία να καθίσει ή να περπατήσει, προσπάθεια να κακοποιήσει σεξουαλικά άλλα παιδιά της ηλικίας του. Συµπτώµατα συναισθηµατικής κακοποίησης: Καθυστερηµένη ή ακατάλληλη συναισθηµατική ανάπτυξη, απώλεια της αυτοπεποίθησης ή αυτοεκτίµησης, κοινωνική απόσυρση, κατάθλιψη, πονοκέφαλοι ή στοµαχόπονοι χωρίς ιατρική αιτιολογία, αποφυγή συγκεκριµένων κοινωνικών συνθηκών (όπως άρνηση να πάει στο σχολείο ή να ανέβει στο σχολικό), διαρκής αναζήτηση αποδοχής και αγάπης από άλλα άτοµα. Συµπτώµατα παραµέλησης: Ελλιπής σωµατική ανάπτυξη και αδυναµία αύξησης βάρους, κακή υγιεινή, έλλειψη των απαραίτητων ειδών ένδυσης και τροφών για την κάλυψη των σωµατικών του αναγκών, η απόκτηση τροφί- µων ή χρηµάτων χωρίς άδεια, η κατανάλωση µεγάλης ποσότητας φαγητού σε ένα γεύµα ή απόκρυψη τροφίµων για αργότερα, κακές σχολικές επιδόσεις, η απουσία της κατάλληλης φροντίδας για την αντιµετώπιση ιατρικών, οδοντιατρικών ή ψυχολογικών προβληµάτων, ακόµη και αν οι γονείς έχουν ενηµερωθεί, αδικαιολόγητες συναισθηµατικές µεταπτώσεις, γενικότερη αδιαφορία. Εκτός όµως από τα παραπάνω χαρακτηριστικά συµπτώµατα που υποδηλώνουν την ύπαρξη πιθανής σωµατικής κακοποίησης ενός παιδιού, υπάρχουν µερικές φορές και συµπεριφορές των γονέων που πιθανόν να οδηγούν σε υποψίες, όπως: α) η έλλειψη ενδιαφέροντος για το παιδί, β) η αδυναµία να αναγνωρίσει τη σωµατική και συναισθηµατική δυσφορία του παιδιού, γ) η άρνηση παραδοχής προβληµάτων στο σπίτι ή στο σχολείο καθώς και η απόδοση ευθυνών στο παιδί, δ) η απόδοση αρνητικών χαρακτηρισµών στο παιδί, ε) η χρήση σκληρής σωµατικής πειθαρχίας ή η απαίτηση προς τους καθηγητές να κάνουν το ίδιο, στ) η απαίτηση ανέφικτων για το παιδί αθλητικών και ακαδηµαϊκών επιδόσεων, ζ) ο περιορισµός των κοινωνικών επαφών του παιδιού, η) οι αντικρουόµενες εξηγήσεις για τον τραυ- µατισµό του παιδιού ή πλήρης απουσία εξηγήσεων. Συνέπειες της κακοποίησης στο παιδί Μερικά παιδιά καταφέρνουν να ξεπεράσουν τις σωµατικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της κακοποίησης, και ειδικότερα εκείνα µε ισχυρή κοινωνική υποστήριξη, τα οποία µπορούν να προσαρµοστούν και να διαχειριστούν επαρκώς τέτοιες οδυνηρές εµπειρίες. Για πολλά όµως παιδιά, η κακοποίηση προκαλεί µακροχρόνιες σωµατικές, συµπεριφορικές, συναισθηµατικές και ψυχικές συνέπειες. Συγκεκριµένα: Σωµατικές συνέπειες: θάνατος, σωµατικές αναπηρίες και προβλήµατα υγείας, µαθησιακές δυσκολίες, διαταραχή ελλειµµατικής προσοχής και υπερκινητικότητας, κατάχρηση ουσιών. Συµπεριφορικές συνέπειες: παραβατική ή βίαιη συµπεριφορά, απόσυρση, απόπειρες αυτοκτονίας. Συναισθηµατικές συνέπειες: χαµηλή αυτοεκτίµηση, δυσκολία στη δηµιουργία και διατήρηση κοινωνικών σχέσεων, αδυναµία αντιµετώπισης του άγχους και των αποτυχιών. Ψυχικές συνέπειες: διαταραχές της πρόσληψης τροφής, διαταραχές της προσωπικότητας, κατάθλιψη, άγχος, διαταραχή µετατραυµατικού στρες. Υποστήριξη των παιδιών που έχουν υποστεί κακοποίηση Ενθάρρυνση του παιδιού να µιλήσει για ότι του συµβαίνει. Υπενθύµιση στο παιδί ότι δεν είναι υπεύθυνο για την κακοποίηση που υπέστη. Προσφορά ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Αναζήτηση επιπλέον υποστήριξης. Αναφορά του περιστατικού κακοποίησης στις αρ- µόδιες αρχές. Πηγή: 13

12 ΝΕΑ ΥΓΕΙΑ Νέα από την Ευρώπη ΝΕΕΣ ΡΑΣΕΙΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΙΣ ΥΣΜΕΝΕΙΣ ΕΠΙ ΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Στις 4 Οκτωβρίου, το Συµβούλιο Υποθέσεων Απασχόλησης, Κοινωνικής, Πολιτικής, Υγείας και Καταναλωτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υιοθέτησε νέους κανόνες που στοχεύουν στην ενίσχυση του «µετά την έγκριση» ελέγχου των φαρµάκων για ανθρώπινη χρήση (φαρµακοεπαγρύπνηση). Αυτό ακολούθησε της συµφωνίας σε πρώτη ανάγνωση µε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η νέα νοµοθεσία επικεντρώνεται ιδιαιτέρως στις υποχρεώσεις των κατόχων άδειας κυκλοφορίας, σε ότι αφορά στις ανεπιθύµητες ενέργειες των φαρµάκων και περαιτέρω διευκρινίζει τις διαδικασίες του ελέγχου τέτοιων αναφορών από τις αρµόδιες αρχές. Ακόµη, συνεπάγεται µια περαιτέρω ενίσχυση των κανόνων της φαρµακοεπαγρύπνησης που υιοθετήθηκαν από το Συµβούλιο στις 29 Νοεµβρίου 2010 (17054/10) και ανταποκρίνεται στα διδάγµατα από την περίπτωση του αντιδιαβητικού φαρµάκου που προκάλεσε υποψίες ότι σχετίζεται µε το θάνατο εκατοντάδων ασθενών στη Γαλλία τη χρονική περίοδο κατά την οποία είχε ήδη αποσυρθεί από την αγορά των Ηνωµένων Πολιτειών. Ένα παράδειγµα των ενισχυµένων κανόνων αποτελεί η υποχρέωση των κατόχων άδειας κυκλοφορίας, οι οποίοι αποσύρουν ένα φάρµακο από την αγορά, να ενηµερώνουν τις αρµόδιες αρχές και να παραθέτουν τους λόγους της απόσυρσης ακόµη και αν αυτή είναι εθελοντική. Η υποχρέωση αυτή ισχύει ακόµη και αν ο κάτοχος της άδειας κυκλοφορίας αποσύρει ένα φάρµακο από την αγορά των τρίτων χωρών. Η πρόβλεψη αυτή στοχεύει στο να γίνει αντιληπτή µια ενδεχόµενη απόσυρση του φαρ- µάκου για λόγους ασφαλείας και να µην αποκρυφτεί από τις αρµόδιες αρχές. Προκειµένου να επιτευχθεί η καλύτερη πληροφόρηση των ασθενών και των επαγγελµατιών υγείας, επιπλέον φαρµακευτικά σκευάσµατα θα συµπεριληφθούν στη λίστα των ιατρικών προϊόντων που είναι διαθέσιµη για το κοινό και τηρείται από τον από τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό Φαρµάκων. Οι τροποποιήσεις στην υπάρχουσα φαρµακευτική νοµοθεσία περιλαµβάνει την περαιτέρω ενίσχυση των κανόνων που αφορούν τη χονδρική διανοµή των ιατρικών προϊόντων σε τρίτες χώρες. Οι προβλέψεις της οδηγίας πρέπει να εφαρµοσθούν µέσα σε 12 µήνες αφού η οδηγία θα τεθεί σε ισχύ. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ Η οµάδα του Eurofound δηµοσίευσε στις 29 Νοεµβρίου 2012 την 3η Ευρωπαϊκή Έρευνα για την Ποιότητα Ζωής (3EQLS) µε τίτλο «Ποιότητα ζωής στην Ευρώπη: Επιπτώσεις της κρίσης». Η ποιότητα ζωής των Ευρωπαίων χειροτέρευσε σε όλα τα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και σε κάποιες χώρες έπεσε σε ανησυχητικά επίπεδα. Οι µειώσεις πάνω από 20% στα επίπεδα της αισιοδοξίας και της ευτυχίας που αναφέρθηκαν σε ορισµένες χώρες της ΕΕ (και σε πάνω από το 1/3 των ανθρώπων!) καθρεπτίζουν την επιδείνωση της οικονοµικής κατάστασης, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 5 ετών. Τα υψηλότερα επίπεδα αισιοδοξίας αναφέρθηκαν στη ανία και τη Σουηδία και τα χαµηλότερα επίπεδα στην Ελλάδα, στην Ιταλία και στην Πορτογαλία. Η εµπιστοσύνη σε βασικούς δηµόσιους οργανισµούς, κυβερνήσεις και κοινοβούλια έχει επίσης µειωθεί σηµαντικά σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Οι µεγαλύτερες µειώσεις προφανέστατα απατώνται στις χώρες που αντιµετωπίζουν τις πιο σοβαρές οικονοµικές δυσκολίες, όπως η Ισπανία και η Ελλάδα. Τα αποτελέσµατα της έρευνας δίνουν µια ολοκληρωµένη εικόνα της ζωής που βιώνουν οι πολίτες της Ευρώπης τα τελευταία 5 χρόνια της οικονοµικής κρίσης. Από την τελευταία έρευνα το 2007, πολλοί περισσότεροι άνθρωποι που είχαν καλό εισόδηµα και καλή ποιότητα στέγασης τώρα παλεύουν µε την ανεργία, τα χρέη, την ανασφάλεια στη στέγαση και την πρόσβαση σε υπηρεσίες. Η έρευνα επισηµαίνει, επίσης, ότι το 7% των Ευρωπαίων αντιµετωπίζει «µεγάλη δυσκολία» για να ανταπεξέρθει στις υποχρεώσεις του. Μεγάλες διαφορές παρατηρούνται µεταξύ των κρατών µελών, οι οποίες κυµαίνονται από 22% στην Ελλάδα έως 1% στη Φινλανδία. Όταν ρωτήθηκαν σε ποιους µπορούν να βασιστούν σε περίπτωση που χρειαστούν να δανειστούν επειγόντως χρήµατα, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι (70%) ανέφεραν ότι θα ζητούσαν δάνειο από ένα µέλος της οικογένειάς τους ή έναν συγγενή. Το 12% αναφέρει ότι θα ζητούσε από ένα φίλο, γείτονα ή κάποιον άλλο, ενώ το 8% θα απευθυνόταν σε ένα φορέα παροχής υπηρεσιών ή ένα ίδρυµα. Ένας στους δέκα (10%) αναφέρουν ότι δεν έχουν κανένα να στραφούν αν χρειαστούν επειγόντως χρήµατα για να τα βγάλουν πέρα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα µεταξύ των ανθρώπων στο χαµηλότερο εισοδηµατικό τεταρτηµόριο (15%). Ο µέσος όρος ικανοποίησης από τη ζωή στην Ευρώπη είναι 7.1 σε µια κλίµακα 1 έως 10. Η ανία εξακολουθεί να βρίσκεται στην κορυφή της βαθµολογίας όσον αφορά την ικανοποίηση από τη ζωή και την ευτυχία, ενώ η Βουλγαρία και η Ουγγαρία αναφέρουν τη χαµηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή. εν υπάρχει καµία διαφορά στα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή µεταξύ ανδρών και γυναικών, αλλά τα άτοµα ηλικίας µεταξύ ετών αναφέρουν πολύ λιγότερη ικανοποίηση, όπως και οι άνθρωποι που δεν µπορούν να εργαστούν, οι άνεργοι και οι µονογονεϊκές οικογένειες. Ο ρόλος της οικογένειας εξακολουθεί να είναι σηµαντικός πυλώνας στήριξης. Για περισσότερες πληροφορίες: 14

13 ΝΕΑ ΥΓΕΙΑ Βιβλιογραφία BEYOND CLIMATE FOCUS AND DISCIPLINARY MYOPIA. THE ROLES AND RESPONSIBILITIES OF HOSPITALS AND HEALTHCARE PROFESSIONALS Int J Environ Res Public Health. Mar;6(3) P.p , 2009 Ulhøi J.P., Ulhøi B.P. This paper calls for the need to address climate change within the concept of sustainable development, in recognition of the interrelationships between environmental, economic and social systems. So far, health- providing organizations such as hospitals have paid surprisingly little attention to the relationships between environmental change (e.g. climate change) and human health, or between hospitals (as professional organizations) and their impact on sustainable development. Although it is usually such industries as the chemical, extractive and metal industries, etc., that are associated with environmentally harmful activities, there is also an urgent need to emphasize the roles and responsibilities of hospitals and their embeddedness in a wider ecological, economic and social context. The key objective here is to discuss the relevance of sustainability and environmental management issues in a sector that until now has conveniently ignored its roles and responsibilities in relation to sustainability issues. The paper concludes that arguments based on systems theory, environment, medicine, economics and innovation strongly urge hospitals to reconsider their present roles and environmental responsibilities. ECOTOXICOLOGICAL RISK ASSESSMENT OF HOSPITAL WASTEWATER: A PROPOSED FRAMEWORK FOR RAW EFFLUENTS DISCHARGING INTO URBAN SEWER NETWORK J Hazard Mater. Jan 14;117(1) P.p 1-11, 2005 Emmanuel E., Perrodin Y., Keck G., Blanchard J.M., Vermande P. In hospitals a large variety of substances are in use for medical purposes such as diagnostics and research. After application, diagnostic agents, disinfectants and excreted non-metabolized pharmaceuticals by patients, reach the wastewater. This form of elimination may generate risks for aquatic organisms. The aim of this study was to present: (i) the steps of an ecological risk assessment and management framework related to hospital effluents evacuating into wastewater treatment plant (WWTP) without preliminary treatment; and (ii) the results of its application on wastewater from an infectious and tropical diseases department of a hospital of a large city in southeastern France. COD and BOD5 have been measured for studying global organic pollution. Assessment of halogenated organic compounds was made using halogenated organic compounds absorbable on activated carbon (AOX) concentrations. Heavy metals (arsenic, cadmium, chrome, copper, mercury, nickel, lead and zinc) were measured. Low most probable number (MPP) for faecal coliforms has been considered as an indirect detection of antibiotics and disinfectants presence. For toxicity assessment, bioluminescence assay using Vibrio fischeri photobacteria, 72-h EC50 algae growth Pseudokirchneriella subcapitata and 24- h EC50 on Daphnia magna were used. The scenario allows to a semi-quantitative risk characterization. It needs to be improved on some aspects, particularly those linked to: long term toxicity assessment on target organisms (bioaccumulation of pollutants, genotoxicity, etc.); e- coto- xicological interactions between pharmaceuticals, disinfectants used both in diagnostics and in cleaning of surfaces, and detergents used in cleaning of surfaces; the interactions into the sewage network, between the hospital effluents and the aquatic ecosystem. ECOLOGICAL CONTROL OF HOSPITAL ENGINEERING OPERATIONS Health Estate J. Jun;47(5) P.p 14-6, 1993 Hartung C. Environmental protection must be accomplishable in a hospital. Thus the goals have to be set in such a way that they are achievable.the track towards a positive environmental balance should be passable, ie environmental protection has to be on the people's mind and not on some single persons'. Environmental protection in the hospital starts in the purchasing department. If hospitals show an environmentally conscious de- mand, the industry will react with the supply of non-polluting products in order to not lose this market sector. Medical and the remaining hospital services may contribute to the protection of the environment by avoiding, reducing, and recycling waste. The responsibility for environmentally protective measures, such as noise redu- ction, sewage- and waste treatment, and avoidance of air pollution lies with hospital engineering. Operations (measuring, controlling) and maintenance (inspecting, servicing, overhauling) have to be available, safe, and economical. Thus the ecological demands for operations control are identically satisfied. The only task of the administration remaining is to support environmental consciousness and practice of environmental protection, to distribute attained knowledge and to survey the developments. Good environmental practice has to quantify environmental protection in the hospital. 15

14 ΝΕΑ ΥΓΕΙΑ Νέες Εκδόσεις ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ. Ένα οκίµιο Πολιτικής Οικονοµίας για την Ανασυγκρότηση του Υγειονοµικού Τοµέα Γιάννης Κυριόπουλος, Κώστας Αθανασάκης, Ελπίδα Πάβη Εκδόσεις Καστανιώτη Αθήνα, 2012 ISBN: Το κείµενο αυτό συνιστά πρωτίστως ένα κείµενο πολιτικής και, ειδικότερα, ένα δοκίµιο πολιτικής οικονοµίας της υγείας και της ιατρικής περίθαλψης σε συνθήκες οικονοµικής κρίσης. Υπό την έννοια αυτή, δεν επιχειρεί την ανάλυση και την ερµηνεία επιµέρους πλευρών του υγειονοµικού τοµέα, οι οποίες σχετίζονται µε τεχνικές διευθετήσεις και διαχειριστικές πρακτικές (συνήθους συχνότητας στην πολιτική υγείας) ή αφορούν οργανωτικά και διοικητικά ζητήµατα. Εξάλλου, η πρόσφατη υγειονοµική ιστορία της χώρας µια αλληλουχία επιτευγµάτων και αστοχιών- και η διεθνής εµπειρία έχουν επιδείξει µια πληθώρα (θετικών και αρνητικών) παραδειγµάτων, τα οποία κατά περίπτωση µπορεί να είναι χρήσιµα µετά από ανάλογη προσαρµογή. Το βιβλίο αυτό απευθύνεται σε εκείνους οι ο- ποίοι αναζητούν µια διέξοδο απεµπλοκής από την παγίδευση σε στερεότυπα και πεποιθήσεις και την ατελέσφορη πολιτική «ιδεολογικών» δηλώσεων ή «λογιστικών» τεχνασµάτων την οποία επιφέρουν οι τρέχουσες πρακτικές, αλλά και η οικονοµική κρίση και, επίσης σε όσους ενδιαφέρονται για τη διερεύνηση πρωτογενούς παραγωγής πολιτικής στην υγεία και στις υπηρεσίες υγείας, ενώ παράλληλα έχουν την πρόθεση να εργασθούν για την υπεράσπιση του δηµοσίου συµφέροντος και την απόλαυση της δηµιουργίας. Ακόµη, απευθύνεται σε αυτούς οι οποίοι έχουν την πρόθεση και την κουλτούρα µιας κριτικής δηµιουργικής προσέγγισης των κοινωνικών και πολιτικών υποθέσεων. Υπό την έννοια αυτή το δοκίµιο προσφέρεται δυνητικά στην ανασκευή της παρούσας τάξης στον υγειονοµικό τοµέα, αλλά ακόµα και στην αναίρεση αυτού του κειµένου, στο λόγο και στην πράξη, και της προβλη- µατικής την οποία επιχειρεί να προκαλέσει. Ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ. Απόηχοι Ζωής και Πείρας Ενός Αγγειοχειρουργού Παναγιώτης Β. ηµακάκος Εκδόσεις Παρισιάνου Αθήνα, 2011 ISBN: Αυτό που κάνει το βιβλίο ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι ο συγγραφέας δεν περιορίζεται σε µια απλή εξιστόρηση του βίου και της επιστηµονικής σταδιοδροµίας του, αλλά επεκτείνεται σε ουσιαστικές, βαθιές, τολµηρές και πρωτότυπες σκέψεις για τον ρόλο και την αποστολή του ιατρού, για την υγεία και την νόσο, για τον ασθενή, για τον νοσοκοµείο, για το νοσηλευτικό προσωπικό, για θέ- µατα βιοηθικής και διλήµµατα εν γένει που αντιµετωπίζει ο ιατρός, και ειδικότερα ο χειρουργός. Έτσι το βιβλίο αυτό έρχεται να λειτουργήσει ως µια σύγχρονη «ιατρική χρηστοµάθεια», µε παρατηρήσεις, σκέψεις, προβληµατισµούς και διδάγµατα που αναδύονται από την πείρα και τη διεισδυτική µατιά ενός διανοούµενου επιστήµονα χειρουργού, που ανακαλεί µνήµες των παλαιότερων ιατροφιλοσόφων, ιατρών µε ευρύτερη παιδεία και φιλοσοφικό στοχασµό, οι οποίοι µελετούσαν το σώµα σε συνάρτηση µε την ψυχή και το πνεύµα του ανθρώπου, υγιούς ή ασθενή. εν εκπλήσσει λοιπόν, ότι ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου, το 5 ο, µε τον χαρακτηριστικό τίτλο «Απόηχοι ζωής» είναι αφιερωµένο στις σχέσεις επιστήµης και πίστης, στον ρόλο της χριστιανικής πίστης στην παιδεία, στην οικογένεια, στην κοινωνία και ότι εξικνείται σε θεωρήσεις γενικότερων θεµάτων αρχών και αξιών. Το κεφάλαιο αυτό κατ εξοχήν ξεχωρίζει την αυτοβιογραφία του καθηγητού ηµακάκου από άλλες επιστηµονικές βιογραφίες, που περιορίζονται σε ανάλυση επιστηµονικών σπουδών, έργων και επαγγελµατικών κατακτήσεων. Όχι µόνο στο κεφάλαιο αυτό, αλλά σε όλο το παρόν έργο, ο καθηγητής παίρνει θέση σε θέµατα αρχών, ήθους και ηθικής, σε θέµατα κοινωνικά και πολιτικά ακόµη, και προπάντων σε βαθύτατα εσωτερικά θέµατα Πίστεως. Σε ένα ευρύτερο κλίµα που τείνει να επικρατήσει και που θέλει τον επιστήµονα φορέα ενός στυγνού ορθολογισµού, χρειάζεται µεγάλη τόλµη να µιλάς ως επιστήµονας και δη και ως πανεπιστη- µιακός καθηγητής για τη δύναµη της προσευχής, για γεγονότα που υπερβαίνουν το λόγο και χωρίς να παραιτείσαι από τις δικές σου επιστηµονικές προσπάθειες- να δέχεσαι µε «αίσθηση ορίων» ότι µερικές καταστάσεις και αποφάσεις σε υπερβαίνουν. Το βιβλίο αυτό αξίζει να διαβαστεί όχι µόνο από γιατρούς, αλλά από επιστήµονες όλων των κλάδων για τους γόνιµους προβληµατισµούς που γεννά σε όλη του την έκταση, για την πνευµατικότητα που διαπερνά όλο το κείµενο, για τα µηνύµατα που εκπέµπει µε ασυνήθη παρρησία και για το στιβαρό ύφος και ήθος της γλώσσας του κειµένου που υποστηρίζει αποτελεσµατικά το απαιτητικό περιεχόµενο. 16

15 ΝΕΑ ΥΓΕΙΑ Προσεχή Συνέδρια ; BRITISH GYNAECOLOGICAL CANCER SOCIETY ANNUAL SCIENTIFIC MEETING June , The World Class Waterfront Hall, Belfast, Northern Ireland Οργ.: Annual Scientific Meeting of the British Gynaecological Cancer Society (BGCS) and the Irish Gynaecological Cancer Society Πληρ.: Kenes UK Ltd Τηλ.: + 44 (0) Fax: + 44 (0) bgcs@kenes.com/bgcsabstracts@kenes.com Website: ; THE ACTION ON SMOKING AND HEALTH CONFERENCE: TOWARDS A GENERATION FREE FROM TOBACCO June , John McIntyre Conference Centre, Edinburgh Scotland Οργ./Πληρ.: Action on Smoking & Health (Scotland) (ASH Scotland) Τηλ.: Fax: ashscotland@ashscotland.org.uk Website: ; 17 TH BIENNIAL EUROPEAN UNION FOR SCHOOL AND UNIVERSITY HEALTH AND MEDICINE CONGRESS Breaking down the barriers: reducing health inequalities for Europe s children and young people June , The Royal College of General Practitioners, London, UK Οργ.: The Royal Society for Public Health (RSPH) UK & The Medical Officers of Schools Association (MOSA) UK Πληρ.: Profile Productions Ltd Τηλ.:+ 44 (0) Fax: + 44 (0) info@eusuhm2013.org.uk Website: ;2 ND ANNUAL GLOBAL HEALTHCARE CONFERENCE (GHC 2013) July , Singapore Οργ./ Πληρ.: Global Science & Technology Forum (GSTF) Τηλ.: Fax: secretariat@globalhc-conf.org/info@globalhc-conf.org Website: ; 8 TH INTERNATIONAL CONFERENCE ON CHILD AND ADOLESCENT PSYCHOPATHOLOGY July , University of Roehampton, London, UK Οργ.: University of Roehampton Πληρ.: Professor Cecilia A. Essau, Department of Psychology, University of Roehampton Τηλ.: +44 (0) Fax: +44 (0) C.Essau@roehampton.ac.uk Website: plied-research-and-assessment-in-child-and-adolescent-wellbeing/ Child-and-Adolescent-Psychopathology-Conference/ ; SOCIETY FOR NUTRITION EDUCATION AND BEHAVIOR 2013 ANNUAL CONFERENCE August , Hilton Portland and Executive Tower, Oregon, USA Οργ./Πληρ.: Society for Nutrition Education and Behavior (SNEB) Τηλ.: or Fax: info@sneb.org Website: ; 34 TH ANNUAL CONFERENCE OF THE INTERNATIONAL SOCIETY FOR CLINICAL BIOSTATISTICS August , Munich, Germany Οργ./Πληρ.: International Society for Clinical Biostatistics, Τηλ.:+49 (0) Fax: +49 (0) iscb2013@interplan.de / iscb2013@ibe.med.uni-muenchen.de Website: ; 21 ST IUHPE 2013 WORLD CONFERENCE ON HEALTH PROMOTION Best Investments for Health August , Pattaya Exhibition and Convention Hall in Pattaya, Thailand Οργ.: International Union for Health Promotion and Education (IUHPE) and the Thai Health Promotion Foundation (ThaiHealth) Πληρ.: ProCongress (Thailand) Co., Ltd Τηλ.: Fax: info@iuhpeconference.net Website: ; 25 Ο ΣΥΝΕ ΡΙΟ «Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΟ ΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΘΑΚΗ. Αγωγή Υγείας και Περίθαλψη στις Αποµονωµένες Νησιώτικες Περιοχές» 30 Αυγούστου-2 Σεπτεµβρίου 2013, Μορφωτικό Κέντρο, Βαθύ Ιθάκης Οργ./Πληρ.: Ελληνικής Εταιρίας Κοινωνικής Παιδιατρικής και Προαγωγής της Υγείας (Ε.Ε.Κ.Π.Π.Υ.) Τηλ.: Fax: alalexop@med.uoa.gr Website: ; 2 O ΙΕΘΝΕΣ FORUM «ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ & ΚΑΡΚΙΝΟΣ. Από την Πρόληψη στη Θεραπεία» Οκτωβρίου 2013, Ξενοδοχείο Hilton Αθήνα Οργ.: Ελληνική Συνεργαζόµενη Ογκολογική Οµάδα Πληρ.: GK Advertising Τηλ.: , , , Fax: info@gkad.gr Website: