ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

Transcript

1 Επιμέλεια: Μαρία Καρ. Μάρκου Δικηγόρος Αθηνών Απόσπασμα σημειώσεων 3ης Συνάντησης Ποινική δικονομία: σύνολο κανόνων δικαίου που καθορίζουν τα όργανα απονομής της δικαιοσύνης και η διαδικασία που μέσω αυτής αποκαθίσταται η κοινωνική ειρήνη. Άρθ. 96 Σ : «Εις τα τακτικά ποινικά δικαστήρια ανήκει ο κολασμός των εγκλημάτων και η λήψις πάντων των κατά τους πονικούς νόμους μέτρων». Προδικασία: ξεκινά με κίνηση ποινικής δίωξης και ολοκληρώνεται είτε με παραπομπή του κατηγορουμένου στο αρμόδιο δικαστήριο είτε με βούλευμα: α) προσωρινά δε πρέπει να γίνει κατηγορία β)παύεται (οριστικά ή προσωρινά) η ποινική δίωξη γ) κηρύσσεται απαράδεκτη η ποινική δίωξη. Κύρια διαδικασία: ουσιαστική εκδίκαση υπόθεσης: α) προπαρασκευαστική διαδικασία β) επ ακροατηρίω διαδικασία. Ένδικα μέσα: Έφεση Αναίρεση - 1 -

2 ΤΑΚΤΙΚΑ ΠΟΙΝΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ 1) Πταισματοδικείο 2) Μονομελές Πλημμελειοδικείο 3) Τριμελές Πλημμελειοδικείο 4) Τριμελές Εφετείο 5) Πενταμελές Εφετείο 6) Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο 7) Μικτό Ορκωτό Εφετείο ΕΙΔΙΚΑ ΠΟΙΝΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ 1) Δικαστήρια ανηλίκων (Μονομελές Τριμελές Εφετείο) 2) Στρατιωτικά δικαστήρια 3) Αρθ. 86 Σ για εγκλήματα από τους νόμους «περί ευθύνης Υπουργών». ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ Συστήνονται από τη Βουλή ύστερα από πρόταση της Κυβέρνησης σε περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας καθώς και σε περίπτωση ενόπλου κινήματος για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος (άρθ. 48 πργ. 1α Σ). ΕΙΔΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΡ. 86 Σ ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ Το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο, δεν αποτελεί τρίτο βαθμό δικαιοδοσίας. Ελέγχει τη νομική ορθότητα των αποφάσεων, ήτοι την ορθή ερμηνεία και εφαρμογή των ουσιαστικών ποινικών διατάξεων και τη τήρηση ορισμένων διατάξεων δικονομικού δικαίου. Τοπική έκταση της ποινικής δικαιοδοσίας : α) Άρθ 5 Π.Κ. : εγκλήματα που τελέστηκαν στην ημεδαπή. β) Άρθ 6 Π.Κ. : εγκλήματα ημεδαπών που τελέστηκαν στην αλλοδαπή. γ) Άρθ 7 Π.Κ. : εγκλήματα αλλοδαπών που τελέστηκαν στην αλλοδαπή. δ) Άρθ 8 Π.Κ. : εγκλήματα στην αλλοδαπή που τιμωρούνται πάντοτε κατά τους ελληνικούς νόμους, ανεξαρτήτως αν οι δράστες είναι Έλληνες ή αλλοδαποί

3 Ετεροδικία (άρθ. 2 ΚΠΔ): από την δικαιοδοσία των ελληνικών ποινικών δικαστηρίων εξαιρούνται ορισμένα πρόσωπα (αρχηγοί ξένων κρατών, διπλωματικοί αντιπρόσωποι που ναι διαπιστευμένοι στην Ελλάδα, το προσωπικό της διπλωματικής αντιπροσωπείας ξένου κράτους που ναι διαπιστευμένο στην Ελλάδα, τα μέλη της οικογένειας των προσώπων που αναφέρονται στα στοιχεία α και β και κατοικούν μαζί τους, το υπηρετικό προσωπικό των προσώπων των αρχηγών ξένων κρατών και των διπλωματικών αντιπροσώπων και όλα τα πρόσωπα που απολαμβάνουν το προνόμιο της ετεροδικίας με βάση είτε συμβάσεις που έχουν συναφθεί με άλλα κράτη είτε διεθνή έθιμα που γίνονται αποδεκτά από όλα τα κράτη). Τόπος τέλεσης της αξιόποινης πράξης (άρθ. 16 Π.Κ.) Ο τόπος όπου ο υπαίτος διέπραξε ολικά ή μερικά την αξιόποινη ενέργεια ή παράλειψη, καθώς και ο τόπος όπου επήλθε ή, σε περίπτωση απόπειρας, έπρεπε σύμφωνα με την πρόθεσή του υπαιτίου να επέλθει το αξιόποινο αποτέλεσμα. Χρόνος τέλεσης της αξιόποινης πράξης (άρθ. 17 Π.Κ.) Χρόνος κατά τον οποίο ο υπαίτιος ενέργησε ή όφειλε να ενεργήσει. Ο χρόνος κατά τον επήλθε το αποτέλεσμα είναι αδιάφορος, εκτός εάν ορίζεται άλλως. Υποκειμενική υπόσταση: νοηματικός ψυχικός σύνδεσμος ανάμεσα στα αντικειμενικά στοιχεία εσωτερικός κόσμος δράστη. Υπαιτιότητα: η υποκειμενική επικάλυψη της αντικειμενικής υποστάσεως. Αντικειμενική υπόσταση: θεμέλιο του αδίκου. Υποκειμενική υπόσταση: καταλογισμός σε ενοχή του δράστη. Μορφές υπαιτιότητας: Δόλος Αμέλεια Εγκλήματα με υπερχειλή αντικειμενική υπόσταση (Χωραφάς): τιμωρείται κάποιος για κάτι, το οποίο δε βρίσκει αντίκρισμα στον εσωτερικό του κόσμο, για το οποίο, συνεπώς, δεν ευθύνεται, παραβιαζομένης κατά τούτο της αρχής «ουδεμία ποινή άνευ ενοχής». Εγκλήματα με υπερχειλή υποκειμενική υπόσταση: τιμωρείται κάποιος σε ένδειξη αποδοκιμασίας του ψυχικού του κόσμου, χωρίς εξωτερικό αντικειμενικό στήριγμα, με - 3 -

4 προβληματική ευθεία αναγωγή στις διαθέσεις και τα φρονήματά του, η διάγνωση των οποίων επιπλέον, από τα πράγματα, δεν μπορεί να βαρύνεται με ανασφάλεια. Εξωτερικοί όροι του αξιοποίνου: τα αντικειμενικά στοιχεία του εγλήματος, τα οποία δεν είναι απαραίτητο να καλύπτονται από τον δόλο ή την αμέλεια του δράστη. Ονομάζονται έτσι γιατί βρίσκονται έξω από την αντικειμενική υπόσταση του εγκληματος εν στενή έννοια, έξω δηλαδή από το σύνολο των αντικειμενικών στοιχείων ως προς τα ο- ποία πρέπει απαραίτητα να υφίσταται υπαιτιότητα έξω από την «αντικειμενική υπόσταση της υπαιτιότητας» και βέβαια έξω από την ίδια την υπαιτιότητα. Ως υπαγόμενα αναφέρονται τα ακόλουθα στοιχεία: α) Η εξασφάλιση της αμοιβαιότητας άρθ. 153 παρ. 1 και 155. β) Η τέλεση «πράξης, η οποία αλλιώς θα του είχε καταλογιστεί ως κακούργημα ή πλημμέλημα» στην περίπτωση του εγκλήματος σε κατάσταση υπαίτιας μέθης του άρθρου 193. γ) Η τέλεση ή η απόπειρα τέλεσης του κακουργήματος στην παρασιώπηση του εγκλήματος (άρθρο 232). δ) Η τέλεση ή η απόπειρα της αυτοκτονίας στο άρθρο 301. ε) Η επέλευση του θανάτου ή της βαρειάς σωματικής βλάβης στο πλημμέλημα της συμπλοκής (άρθρο 313). στ) Η κήρυξη του γάμου ως άκυρου στο άρθρο 355. ζ) Η πτώχευση του εμπόρου στην απλή και δόλια χρεωκοπία (άρθ. 398 ΠΚ σε συνδυασμό με τα άρθ. 679, 682 και 684 του Εμπορικού Νόμου). η) Το αξιόποινο της πράξης κατά το δίκαιο του τόπου τελέσεως της πράξης. θ) Το νόμιμο της πράξης της αρχής, κατά της οποίας προβάλλεται η αντίσταση (άρθρο 167 παρ.1)

5 ι) Η τέλεση αξιόποινης πράξης ή η επίδοση σε πορνεία επί παραμελήσεως της εποπτείας ανηλίκου (άρθ. 360). κ) Το μη αποδεδειγμένα αληθές του δυσφημιστικού γεγονότος στην απλή δυσφήμηση (άρθ. 362 σε συνδυσμό με 366 παρ.1). ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΑΔΙΚΟΥ Καθιστούν την υποκειμενική υπόσταση υπερχειλή. Υποκειμενικά στοιχεία του αδίκου είναι τα ακόλουθα: α) Ο σκοπός επίτευξης ορισμένου περαιτέρω αποτελέσματος, που δεν ανήκει στην αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος. Τέτοιος σκοπός απαιτείται σε σειρά επιμέρους ε- γκλημάτων, τα οποία καλούνται ως εκ τούτου και εγκλήματα σκοπού. β) Ορισμένες υποκειμενικές τάσεις, όπως αυτές που εκφράζονται με τους όρους «ασελγής» ή «ακόλαστη» πράξη. γ) Ορισμένα φρονηματικά στοιχεία, ήτοι στοιχεία αναγόμενα στο φρόνημα που εμπνέει την συμπεριφορά του δράστη, όπως η «φυγοπονία» και η «πλεονεξία». δ) Η απόφαση τελέσεως του εγκλήματος στην απόπειρα (άρθ. 42 Π.Κ.) και ιδιαίτερα στις περιπτώσεις της απρόσφορης απόπειρας. ΔΟΛΟΣ Άρθ. 27 παρ. 1 Π.Κ. : «Με δόλο (πρόθεση) πράττει όποιος θέλει την παραγωγή των περιστατικών που κατά το νόμο απαρτίζουν την έννοια κάποιας αξιόποινης πράξης επίσης όποιος γνωρίζει ότι από την πράξη του ενδέχεται να παραχθούν αυτά τα περιστατικά και το αποδέχεται»

6 Συστατικά στοιχεία δόλου: α) γνωστικό β) βουλητικό. Γνωστικό στοιχείο του δόλου: Ο δράστης πρέπει να γνωρίζει το νόημα των πράξεών του. «Γνώση»: α) την υπό στενή έννοια γνώση της υφισταμένης κατάστασης και β) την πρόβλεψη της εξέλιξης των πραγμάτων στο μέλλον. Γνώση (πρόβλεψη) βεβαιότητας ή αναγκαιότητας και Γνώση (πρόβλεψη) ενδεχομένου ή δυνατότητας. Γνώση (πρόβλεψη) ενδεχομένου ή δυνατότητας έχουμε και στις περιπτώσεις της ενσυνείδητης αμέλειας. Βουλητικό στοιχείο του δόλου: Ψυχική στάση του δράστη που καταφάσκει την εγκληματική συμπεριφοράβστο σύνολό της, τόσο την βούληση (θέληση) stricto sensu, δηλαδή την επιδίωξη του εγκληματικού αποτελέσματος, όσο και την απλή αποδοχή του (ως αναγκαίου ή ενδεχομένου). ΕΙΔΗ ΔΟΛΟΥ α) Άμεσος δόλος α βαθμού η επιδίωξη: Καθαρότερη μορφή δόλου. Ο δράστης θέλει εδώ κατά κυριολεξία το αξιόποινο αποτέλεσμα, την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης, πράττει ακριβώς για να το παραγάγει, για να την πραγματώσει. β) Άμεσος δόλος α βαθμού αναγκαίος δόλος: Ο δράστης δεν επιδιώκει μεν την πλήρωση των όρων του εγκλήματος, πλήν όμως την προβλέπει ως αναγκαία συνέπεια (γνώση ή πρόβλεψη βεβαιότητας) της άλλα επιδιώκουσας συμπεριφοράς του και παρά ταύτα πράττει αποδεχόμενος την πραγμάτωση του εγκλήματος. Ή ο δράστης δεν αποδέχεται το αναγκαίο εγκληματικό αποτέλεσμα, οπότε δεν πράττει, ή πράττει εκφράζοντας την αποδοχή του. γ) Ενδεχόμενος δόλος: - 6 -

7 Ο δράστης προβλέπει ως απλώς ενδεχόμενη (δυνατή) την παραγωγή των όρων του ε- γκλήματος από την πράξη του «αποδεχόμενος αυτήν». Παράδειγμα: Ο Α σκοπεύει τον Β στα πόδια με σκοπό απλώς να τον τραυματίσει - προβλέπει όμως ότι δεν αποκλείεται (ενδέχεται) να τραυματισθεί θανάσιμα ο Β. Παρόλα ταύτα ενεργεί έστω κι αν επέλθει το εν λόγω αποτέλεσμα. Διαφορά ενδεχόμενου δόλου ενσυνείδητης αμέλειας: Οσάκις ο δράστης αποφάσισε να ακολουθήσει μία πορεία συμπεριφοράς, η οποία, όπως γνώριζε με βεβαιότητα ή σοβαρή πιθανότητα θα οδηγούσε στην πραγμάτωση αντικειμενικής υποστάσεως, έχουμε να κάνουμε με δόλο. Οσάκις δεν υπάρχει η ανωτέρω απόφαση του δράστη, έχουμε ενσυνείδητη αμέλεια. Ενδεχόμενος δόλος πρόκειται οσάκις ο δράστης έλαβε υπόψιν του σοβαρά το ενδεχόμενο πραγμάτωσης της αντικειμενικής υποστάσεως του εγκλήματος και αφού το στάθμισε με ό,τι επιδίωκε μέσω της πράξης του, έκρινε το τελευταίο ως τόσο σημαντικό, ώστε, έστω και αν το αξιόποινο αποτέλεσμα δεν ήταν γι αυτόν ούτε αποδοκιμαστέο ούτε απολύτως αδιάφορο, αλλ αντιθέτως αντιπαθές, αποφάσισε να προχωρήσει στην πράξη, απλώς ελπίζοντας ευχόμενος ότι τελικά δε θα επέλθει. Ενσυνείδητη αμέλεια υπάρχει οσάκις είτε από επιπολαιότητα δεν έλαβε σοβαρά υπόψη του το καθ εαυτό, σοβαρό ενδεχόμενο πραγμάτωσης της αντικειμενικής υπόστασης τοτ εγκλήματος είτε «μετά λόγου» υπέθεσε τελικά ότι το αποτέλεσμα θα απολειφθεί και στις δύο περιπτώσεις ο δράστης, καίτοι το προείδε ως ενδεχόμενο, πίστεψε ότι το αξιόποινο αποτέλεσμα δεν θα επέλθει. Η «πίστη», σε αντίθεση με την «ελπίδα» (ενδεχόμενος δόλος) χαρακτηρίζει την ενσυνείδητη αμέλεια. Αντικείμενο του δόλου: - 7 -

8 Η αντικειμενική υπόσταση εν στενή έννοια, ήτοι το σύνολο των αντικειμενικών στοιχείων της περιγραφής του εγκλήματος στον νόμο, εξαιρουμένων των εξωτερικών στοιχείου του αξιοποίνου. Αστόχημα βολής (aberratio ictus) πλάνη περί το πρόσωπο -> Γενικός δόλος (dolus generalis) Αποτυχία εγκληματικής συμπεριφοράς απόπειρα ->αστόχημα βολής Πλάνη περί το πρόσωπο ή το αντικείμενο -> τετελεσμένο έγκλημα Πραγματική πλάνη: Απουσιάζει το γνωστικό στοιχείο του δόλου ο δράστης αγνοεί ότι με την πράξη ή την παράλειψή του πραγματώνει την αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος (άρθ. 30 Π.Κ.). Η πραγματική πλάνη αποκλείει το δόλο και την ενσυνείδητη αμέλεια. Δε καθιστά το δράστη ατιμώρητο, το έγκλημα που έπραξε, τιμωτρείται εξ αμελείας. Αρθ. 30 παρ 2 Π.Κ. :Στα διακεκριμένα εγκλήματα, που τα πραγματικά περιστατικά ε- παυξάνουν το αξιόποινο, αποκλείεται ο δόλος και μαζί μ αυτόν και η βαρύτερη τιμώρηση. Απρόσφορη απόπειρα ->αντίστροφη πραγματική πλάνη. Πραγματικά πλάνη: άγνοια ύπαρξης δεδομένων περιστατικών Απρόσφορη απόπειρα: ο δράστης θεωρεί ότι υπάρχουν περιστατικά που δεν υπάρχουν. Ο δόλος δεν είναι dolus malus Η συνείδηση του αδίκου δεν αποτελεί συστατικό του δόλου. Ο δόλος δεν είναι «κακός», αλλά φυσική τρόπον τινά γνώση και θέληση πραγματικών περιστατικών. Ο δράστης δηλαδή πράττει δολίως κι αν ακόμη δεν γνωρίζει ότι αυτό που πράττει είναι απαγορευμένο, παράνομο και, πολύ περισσότερο αξιόποινο

9 ΑΜΕΛΕΙΑ Άρθ. 28 Π.Κ. : από αμέλεια πράττει όποιος από έλλειψη προσοχής, την οποία όφειλε κατά τις περστάσεις και μπορούσε να καταβάλει είτε δεν προέβλεψε το αξιόποινο αποτέλεσμα που προκάλεσε η πράξη του, είτε το προέβλεψε ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι δε θα επερχόταν. Κανόνες επιμέλειας: εμπειρικοί, τεχνικοί, επιστημονικοί, αθλητικοί, συναλλακτικοί. Έλλειψη προσοχής και έλλειψη σύνεσης (απερισκεψία) Δυνατότητα πρόβλεψης «Όφειλε» και «Μπορούσε» - Κριτήρια προσοχής και περίσκεψης. ΕΙΔΗ ΑΜΕΛΕΙΑΣ: Ενσυνείδητη αμέλεια (πλάνη μερική- εσφαλμένη εκτίμηση): ο δράστης προείδε ως δυνατή την παραγωγή του αξιοποίνου αποτελέσματος, αλλά «πίστεψε» ότι θα την απέφευγε. Άνευ συνειδήσεως αμέλεια (πλάνη ολοκληρωτική): ο δράστης δεν προείδε την εκ της συμπεριφοράς του παραγωγή του συγκεκριμένου αξιοποίνου αποτελέσματος. Παράδειγμα ενσυνείδητης αμέλειας: Ο οδηγός που διασχίζει πολυσύχναστο δρόμο με ταχύτητα διπλάσια της επιτρεπόμενης, «συγιγνώσκει», κατ ανάγκη ότι από την οδήγηση αυτή δημιουργείται κίνδυνος δυστυχήματος. Αν τούτο επέλθει, θα τιμωρηθεί για ενσυνείδητη αμέλεια

10 Ερωτήσεις 3ου Μαθήματος: 1. Αναφέρετε δύο «εξωτερικούς όρους του αξιοποίνου». 2. Τι γνωρίζετε για τα «υποκειμενικά στοιχεία του αδίκου». 3. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία του δόλου; 4. Ποια είναι τα είδη του δόλου; (για κάθε είδος που θα αναφέρετε να δώσετε και παράδειγμα) 5. Ποιο είναι το αντικείμενο του δόλου; 6. Τι γνωρίζετε για το αστόχημα βολής; (Δώστε και παράδειγμα) 7. Δώστε ένα παράδειγμα πραγματικής πλάνης. 8. Η συνείδηση του αδίκου αποτελεί συστατικό του δόλου; 9. Διακρίνετε τα είδη της αμέλειας. 10. Διακρίνετε τον ενδεχόμενο δόλο από την ενσυνείδητη αμέλεια (Δώστε και παράδειγμα)