Ποσότητες Εµπορευµάτων για την Παραγωγή Εµπορευµάτων και Τιµές *

Transcript

1 Ποσότητες Εµπορευµάτων για την Παραγωγή Εµπορευµάτων και Τιµές * ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΩΚΛΗΣ 1. Εισαγωγή Η εµπειρική διερεύνηση της σχέσης µεταξύ τιµών και εργασιακών αξιών έχει αποτελέσει αντικείµενο πλήθους µελετών κατά τις τελευταίες δεκαετίες. 1 Το κύριο εύρηµα των εν λόγω µελετών είναι ότι η απόκλιση µεταξύ τιµών και εργασιακών αξιών στον πραγµατικό οικονοµικό κόσµο είναι σχετικά µικρή. Στην βάση αυτών των ευρηµάτων συχνά υποστηρίζεται ότι, παρ όλο που η εργασιακή θεωρία της αξίας δεν έχει γενική ισχύ, αποτελεί µία πολύ καλή προσέγγιση στην οικονοµική πραγµατικότητα. Από την άλλη µεριά, είναι γνωστό ότι οποιοδήποτε βασικό (à la Sraffa, 1960, 6) εµπόρευµα µπορεί να αποτελέσει βάση µέτρησης της αξίας και είναι, εποµένως, δυνατόν να προσδιορισθούν οι λεγόµενες εµπορευµατικές αξίες (βλ. Gintis and Bowles, 1981, Appendix 1 και Roemer, 1986, pp ). Συνεπώς, θα µπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι ο κύριος προσδιοριστικός παράγοντας των τιµών µπορεί να είναι κάποιο άλλο, πλην της εργασίας, εµπόρευµα. Μόνον λίγες µελέτες έχουν αποπειραθεί να πραγµατευτούν εµπειρικά το συγκεκριµένο ζήτηµα. 2 Αφήνοντας κατά µέρος τα ευρήµατα του Soklis (2009), όλες οι σχετικές έρευνες καταλήγουν στο ότι οι εργασιακές αξίες αποτελούν «πολύ» καλύτερη προσέγγιση των τιµών απ ό,τι οι εµπορευµατικές αξίες και, βάσει αυτού του ευρήµατος, συµπεραίνουν ότι υπάρχει εµπειρική βάση για την επιλογή της εργασίας ως βάσης µέτρησης της αξίας και την απόρριψη των εναλλακτικών βάσεων µέτρησης άξιας. Ωστόσο, δύνανται να παρατηρηθούν τα εξής σχετικά µε τις εν λόγω µελέτες: (α) Η εκτίµηση των αξιών µε βάση µέτρησης της αξίας άλλα, πλην της εργασίας, εµπορεύµατα δεν αντιστοιχεί στην έννοια των εµπορευµατικών * Διευρυµένη εκδοχή του παρόντος, αλλά µε τα αποτελέσµατα που αφορούν µόνον στην περίπτωση της απλής παραγωγής, δηµοσιεύτηκε στο Investigación Económica (2014, vol. 73, n. 288, pp ). Ευχαριστώ τον Τάκη Παπαϊωάννου για σχόλια και παρατηρήσεις. Μία πρώτη εκδοχή του παρουσιάστηκε σε συνάντηση της Οµάδας Μελέτης Σραφφαϊανών Οικονοµικών στο Πάντειο Πανεπιστήµιο, τον Ιούλιο του Ευχαριστώ τους Ελευθερία Ροδουσάκη, Νικόλαο Ροδουσάκη και, ιδιαιτέρως, τον Θεόδωρο Μαριόλη για αναλυτικές συζητήσεις και σχόλια. Ευχαριστώ, περαιτέρω, τον Λευτέρη Τσουλφίδη για εκτενείς παρατηρήσεις του, καθώς και τους Paul Cockshott και Dave Zachariah για µία συζήτηση γύρω από την εκτίµηση των εµπορευµατικών αξιών και την µέτρηση της απόκλισης τιµών-αξιών. Αυτονοήτως, τα όποια λάθη ή αβλεψίες βαρύνουν αποκλειστικά τον γράφοντα. 1 Βλ. Shaikh, 1984, 1998, Petrović, 1987, Ochoa, 1989, Cockshott et al., 1995, Cockshott and Cottrell, 1997, Chilcote, 1997, Tsoulfidis and Maniatis 2002, Zachariah, 2006, Tsoulfidis and Mariolis, 2007, Tsoulfidis, 2008, Soklis, 2009, inter alia. 2 Βλ. Cockshott and Cottrell, 1997, Tsoulfidis and Maniatis, 2002, Zachariah, 2006, και Soklis,

2 αξιών, δηλ. των άµεσων και έµµεσων απαιτήσεων για την παραγωγή ακαθάριστου προϊόντος. (β) Η εκτίµηση της απόκλισης τιµών-αξιών δεν έχει βασιστεί σε ένα αντικειµενικό µέτρο απόκλισης. (γ) Έχουν χρησιµοποιηθεί λίγα µόνον από τα διαθέσιµα εµπορεύµατα ως βάσεις µέτρησης της αξίας, και (δ) Έχουν βασισθεί σε συστήµατα απλής παραγωγής, αφήνοντας κατά µέρος την πιο ρεαλιστική περίπτωση της συµπαραγωγής εµπορευµάτων. Σκοπός της παρούσης, είναι η επέκταση της εµπειρικής διερεύνησης της σχέσης τιµών-αξιών στην περίπτωση ύπαρξης εναλλακτικών βάσεων µέτρησης της αξίας, λαµβάνοντας υπόψη τα τέσσερα σηµεία που αναφέρθηκαν. 2. Το Αναλυτικό Πλαίσιο Θεωρούµε µία κλειστή, βιώσιµη και γραµµική οικονοµία απλής παραγωγής, στην οποία (i) η εργασία είναι οµοιογενής και δεν εισέρχεται στον τοµέα των νοικοκυριών, (ii) όλα τα εµπορεύµατα είναι βασικά (à la Sraffa, 1960, 6), (iii) δεν υπάρχουν εναλλακτικές µέθοδοι παραγωγής, (iv) όλο το κεφάλαιο είναι κυκλοφορούν, και (v) οι µισθοί καταβάλλονται εξολοκλήρου στην αρχή της ενιαίας περιόδου παραγωγής. Στην βάση των παραπάνω, το διάνυσµα των εργασιακών αξιών ορίζεται από την ακόλουθη σχέση T T T v v A+ l (1), όπου A η µήτρα των τεχνικών συντελεστών, l το διάνυσµα της άµεσης, οµοιογενούς εργασίας, ενώ κάθε στοιχείο του διανύσµατος των εργασιακών αξιών, v, παριστά τον καθέτως ολοκληρωµένο συντελεστή εργασίας (Pasinetti, 1973) για το εµπόρευµα j, δηλ. την άµεση και έµµεση ποσότητα εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή µίας µονάδος του εµπορεύµατος j. Τώρα, η πρακτική που ακολουθούν οι περισσότεροι ερευνητές όταν επιχειρούν να υπολογίσουν τις αξίες χρησιµοποιώντας ως βάση µέτρησης της αξίας, π.χ. το εµπόρευµα i, είναι να αντικαθιστούν στην εξίσωση (1) το διάνυσµα των ποσοτήτων εργασίας µε το διάνυσµα των άµεσων εισροών σε εµπόρευµα i, δηλ. µε την i -στη γραµµή της µήτρας A (βλ., π.χ., Zachariah 2006). Αυτή η πρακτική, ωστόσο, δεν λαµβάνει υπόψη την ποσότητα εργασίας, µετρούµενη σε όρους του εµπορεύµατος i, που εισέρχεται στην παραγωγή των εµπορευµάτων. Συνεπώς, ο εν λόγω υπολογισµός δεν µετρά πράγµατι τις εµπορευµατικές αξίες, δηλ. τις άµεσες και έµµεσες απαιτήσεις σε εµπόρευµα i για την παραγωγή µίας µονάδος κάθε εµπορεύµατος ως ακαθάριστο προϊόν. Από την άλλη µεριά, εάν ορίσουµε την διευρυµένη µήτρα εισροών-εκροών, C, ως (βλ., π.χ., Okishio, 1963) 2

3 A C T l b 0, η οποία είναι γνωστή και ως η πλήρης µήτρα (Bródy, 1970), τότε µπορούµε να ορίσουµε τις εµπορευµατικές αξίες βάση της ακόλουθης σχέσης ω ω C + c T T T i i () i i (2), όπου C () i η µήτρα που προκύπτει από την C εάν αντικαταστήσουµε όλα τα στοιχεία της i -στης γραµµής της µε 0, T i i i i 1 2 m T c i η i -στη γραµµή της µήτρας C, i ω ( ω, ω,..., ω ) το διάνυσµα των εµπορεύµατος i αξιών, και ω η εµπορεύµατος i αξία του εµπορεύµατος j, δηλ. η άµεση και έµµεση ποσότητα σε εµπόρευµα i που απαιτείται για την παραγωγή µίας µονάδος του εµπορεύµατος j ως ακαθάριστου προϊόντος (Gintis and Bowles 1981, Appendix 1; Roemer 1986, pp , Manresa et al. 1998). Περαιτέρω, οι τιµές παραγωγής του συστήµατος προσδιορίζονται από τις σχέσεις Από τις σχέσεις (2), (3) και (4), λαµβάνουµε T T T p = (1 + r)( p A+ wl ) (3) T w = pb (4) j και ω c ( I C ) T T 1 i i () i (5) T 1 T T p (1 + r) = p ( A+ bl ) (6) T, όπου A + bl η επαυξηµένη µήτρα των τεχνικών συντελεστών. Συνεπώς, οι εµπορευµατικές αξίες προσδιορίζονται από τη σχέση (5), ενώ η εξίσωση (6) υποδηλώνει ότι το διάνυσµα των τιµών παραγωγής συνιστά το αριστερό P-F ιδιοδιάνυσµα της επαυξηµένης µήτρας των τεχνικών συντελεστών. Αξίζει να σηµειωθεί ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει αποδεκτό από αρκετούς ερευνητές ότι η έννοια των συνολικών απαιτήσεων για την παραγωγή ακαθάριστου προϊόντος είναι ιδιαίτερα σηµαντική για την διερεύνηση της αλληλεξάρτησης µεταξύ των κλάδων µιας οικονοµίας (βλ. Szyrmer and Walker, 1983; Milana, 1985; Szyrmer, 1986, 1992, ενώ για µία εµπειρική εφαρµογή βλ. Manresa et al. 1998), ενώ πρόσφατα οι Mariolis και Rodousaki (2011) ανέδειξαν ότι η εν λόγω έννοια ανιχνεύεται, κατά πρώτον, στις συνθήκες ύπαρξης ενός θετικού ποσοστού κέρδους που εξήγαγε ο V.K. Dmitriev στο δοκίµιό του για τη Ρικαρδιανή Θεωρία της Αξίας το 1898 (βλ. Dmitriev, [1904] 1974, Essay 1). 3

4 Στην συνέχεια, διατηρούµε τις υποθέσεις του µοντέλου µας, µε τη διαφορά ότι επιτρέπουµε την ύπαρξη διαδικασιών συµπαραγωγής εµπορευµάτων. Σε αυτή την περίπτωση, οι τιµές παραγωγής προσδιορίζονται από το παρακάτω σύστηµα των εξισώσεων T T T pb= (1 + r)( pa+ wl ) (7) T w = pb (8), όπου B η τετράγωνη µήτρα των εκροών του συστήµατος. Από τις (7) και (8) λαµβάνουµε T T pb= (1 +r) pf (9) T, όπου F A+ bl. Εάν υποθέσουµε ότι η B είναι µη ιδιάζουσα, τότε από την σχέση (9) καταλήγουµε στην σχέση T T 1 p = (1 + r) p FB (10) Από την (10) προκύπτει ότι οι τιµές παραγωγής συνιστούν αριστερό 1 ιδιοδιάνυσµα της µήτρας FB. Ωστόσο, τίποτα δεν εγγυάται ότι το σύστηµα των τιµών παραγωγής έχει µοναδική οικονοµικά σηµαντική λύση. Ενδέχεται να έχει περισσότερες της µίας οικονοµικά σηµαντικές λύσεις ή και να µην έχει καµία οικονοµικά σηµαντική λύση. Περνώντας, στην συνέχεια, στο ζήτηµα του προσδιορισµού των αξιών υπενθυµίζουµε ότι σε έναν κλάδο συµπαραγωγής είναι, εξορισµού, αδύνατο να προσδιορισθεί το τµήµα των φθαρέντων µέσων παραγωγής και της άµεσης εργασίας, το οποίο αναλώνεται στην παραγωγή κάθε επιµέρους εµπορεύµατος του κλάδου και, κατά συνέπεια, δεν µπορούν να προσδιορισθούν οι ποσότητες της εργασίας που απαιτούνται συνολικά (δηλ., άµεσα και έµµεσα) για την παραγωγή κάθε επιµέρους εµπορεύµατος του συνολικού συστήµατος. Αυτό που µπορεί να προσδιορισθεί σε ένα σύστηµα συµπαραγωγής είναι το διάνυσµα των λεγόµενων προσθετικών εργασιακών αξιών ( additive labour a values ), v, κάθε στοιχείο του οποίου εκφράζει την ποσότητα της εργασίας που απαιτείται για να παραχθεί καθαρό προϊόν αποτελούµενο από µία, επακριβώς, µονάδα του αντιστοίχου εµπορεύµατος και ορίζεται από το ακόλουθο σύστηµα 3 a T a T T [ v ] B= [ v ] A+ l (11) 3 Aναλυτικά για την έννοια των προσθετικών εργασιακών αξιών, βλ. Steedman (1975, 1976, 1977, chs 12-13). 4

5 Ακολουθώντας την ίδια λογική µπορούµε να ορίσουµε τις προσθετικές εµπορευµατικές αξίες ενός συστήµατος συµπαραγωγής µέσω της σχέσης 4 a Τ a Τ T [ ωi] V [ ωi] C() i + ci (12) B 0, όπου V η διευρυµένη µήτρα των εκροών, 0 1 a T a i a i a i [ ω ] [( ω ),( ω ),...,( ω ) ] το διάνυσµα των προσθετικών εµπορευµατικών i 1 2 αξιών, κάθε στοιχείο, m a ( ω ) i j προσθετική αξία του εµπορεύµατος, του οποίου, παριστά την εµπορεύµατος i j ή, αλλιώς, την ποσότητα του εµπορεύµατος i που απαιτείται για την παραγωγή µίας µονάδος του εµπορεύµατος j ως καθαρό προϊόν. Ωστόσο, τίποτε δεν εγγυάται ότι το σύστηµα της εξίσωσης (12) είναι συµβιβαστό ή ότι έχει µοναδική και οικονοµικά σηµαντική λύση. Εποµένως, στην περίπτωση της συµπαραγωγής, δεν µπορούµε να γνωρίζουµε a priori εάν έχει οικονοµικό νόηµα µία ποσοτική συσχέτιση µεταξύ τιµών και προσθετικών αξιών. Στην περίπτωση που το σύστηµα έχει µοναδική λύση, τότε οι αξίες προσδιορίζονται από την σχέση [ ω ] = c [ V C ] (13) a T T 1 i i () i Στα επόµενα θα διερευνήσουµε, εµπειρικά, τις σχέσεις τιµών-αξιών, καταρχάς, σε συστήµατα απλής παραγωγής και, εν συνεχεία, σε συστήµατα συµπαραγωγής Εµπειρική Ανάλυση σε Συστήµατα Απλής Παραγωγής Περνάµε, τώρα, στην εµπειρική εφαρµογή. Αρχικά, θα παρουσιάσουµε αποτελέσµατα που αφορούν σε συστήµατα απλής παραγωγής και συγκεκριµένα θα εκτιµήσουµε τα διανύσµατα τιµών και αξιών που αντιστοιχούν στους Συµµετρικούς Πίνακες Εισροών-Εκροών της γαλλικής οικονοµίας για τα έτη 1995 και 2005 και, εν συνεχεία, εκτιµούµε τις αποκλίσεις µεταξύ τιµών και αξιών. Δεδοµένου ότι όλα τα εµπορεύµατα είναι βασικά, χρησιµοποιούµε κάθε ένα από αυτά ως βάση µέτρησης της αξίας. Αυτό σηµαίνει ότι, δεδοµένου ότι οι πίνακες εισροών-εκροών περιγράφουν 58 εµπορεύµατα για το έτος 1995 και 57 για το έτος 2005, εκτιµούµε 59 4 Απ όσο γνωρίζουµε, ο ορισµός των εµπορευµατικών αξιών σε ένα σύστηµα συµπαραγωγής συναντάται για πρώτη φορά στο Mariolis (2003). 5 Για την θεωρητική διερεύνηση της σχέσης µεταξύ τιµών και εργασιακών αξιών, βλ. Parys (1982) και Bidard and Ehrbar (2007), ενώ για το λεγόµενο πρόβληµα του µετασχηµατισµού των αξιών σε τιµές, βλ., π.χ., Pasinetti (1977, ch. 5, Appendix) και Reati (1986). Για τις θεωρητικές σχέσεις µεταξύ τιµών και εµπορευµατικών αξιών, βλ. Mariolis (2001) και Soklis (2009, Appendix 2), ενώ για µία νέα προσέγγιση στην σχέση µεταξύ τιµών και αξιών, βλ. Mariolis (2010). 5

6 διανύσµατα αξιών για το έτος 1995 (58 εµπορευµατικών αξιών συν το διάνυσµα των εργασιακών αξιών) και 58 για το έτος Θα κάνουµε στο σηµείο αυτό µια απαραίτητη επισήµανση. Η πλειοψηφία των σχετικών ερευνών στην βιβλιογραφία χρησιµοποιούν ως µέτρο απόκλισης µεταξύ τιµών και αξιών τον συντελεστή συσχέτισης. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι οι µετρήσεις που βασίζονται στα παραδοσιακά µέτρα απόκλισης (όπως, π.χ., ο συντελεστής συσχέτισης, η µέση απόλυτη απόκλιση, µέση απόλυτη σταθµισµένη απόκλιση, το µέσο τετραγωνικό ποσοστιαίο σφάλµα) εξαρτώνται από την αυθαίρετη επιλογή είτε του numeraire είτε των φυσικών µονάδων µέτρησης των εµπορευµάτων. Στην παρούσα µελέτη, αποφεύγουµε τα παραπάνω προβλήµατα µε την χρήση της λεγόµενης απόστασης d, η οποία έχει προταθεί από τους Steedman and Tomkins (1998) και συνιστά ένα µέτρο απόκλισης τιµών-αξιών το οποίο δεν εξαρτάται ούτε από το numeraire ούτε από τις φυσικές µονάδες. Περνάµε λοιπόν στα εµπειρικά αποτελέσµατα. Στο διάγραµµα 1 καταγράφονται οι ποσοστιαίες αποκλίσεις µεταξύ των τιµών παραγωγής και των αξιών που εκτιµήσαµε. 7 6 Η ταξινόµηση των εµπορευµάτων της γαλλικής οικονοµίας δίνεται στον πίνακα Π.1 του παραρτήµατος του παρόντος. 7 Τα αριθµητικά αποτελέσµατα που αφορούν στις µεγαλύτερες και µικρότερες αποκλίσεις που εντοπίστηκαν καταγράφονται στον πίνακα Π.2 του παραρτήµατος. Για την ακρίβεια, καταγράφονται οι σχετικές αποστάσεις d, ήτοι οι αποστάσεις d προς την θεωρητικά µέγιστη δυνατή απόσταση d, D, µεταξύ των υπό σύγκριση διανυσµάτων. Υπενθυµίζουµε ότι ισχύει d 2(1 cos θ),όπου θ η γωνία ανάµεσα στο διάνυσµα $ T 1 p ( v ) [ pj / vj] (όπου v $ η διαγώνια µήτρα που σχηµατίζεται µε τα στοιχεία του v ) και το µοναδιαίο διάνυσµα. Η θεωρητικά ελάχιστη δυνατή τιµή του cosθ ισούται µε 1/ n και, εποµένως, η θεωρητικά µέγιστη απόσταση d είναι D 2[1 (1/ n)] (βλ. Mariolis and Soklis, 2010, p. 94). 6

7 Διάγραµµα 1. Ποσοστιαία Απόκλιση Τιµών Παραγωγής-Αξιών Οι αποκλίσεις για το έτος 1995 µετρώνται στον κάθετο άξονα, οι αποκλίσεις για το έτος 2005 µετρώνται στον οριζόντιο άξονα, ενώ η απόκλιση τιµώνεργασιακών αξιών έχει ορισθεί ως η αρχή των αξόνων. Με αυτό τον τρόπο µπορούµε άµεσα να αντιπαραβάλλουµε τις αποκλίσεις µεταξύ τιµών και εµπορευµατικών αξιών µε αυτές µεταξύ τιµών και εργασιακών αξιών. Δηλαδή, τα σηµεία κάτω από τον οριζόντιο άξονα υποδηλώνουν αποκλίσεις µεταξύ τιµών και εµπορευµατικών αξιών οι οποίες είναι µικρότερες από την απόκλιση µεταξύ τιµών και εργασιακών αξιών για το έτος 1995, ενώ τα σηµεία επάνω από τον οριζόντιο άξονα υποδηλώνουν αποκλίσεις µεταξύ τιµών και εµπορευµατικών αξιών οι οποίες είναι µεγαλύτερες από την απόκλιση µεταξύ τιµών και εργασιακών αξιών για το έτος Αντιστοίχως, τα σηµεία αριστερά από τους κάθετους άξονες υποδηλώνουν αποκλίσεις τιµώνεµπορευµατικών αξιών οι οποίες είναι µικρότερες από την απόκλιση τιµώνεργασιακών αξιών για το έτος 2005, ενώ τα σηµεία δεξιά από τους κάθετους άξονες υποδηλώνουν αποκλίσεις τιµών-εµπορευµατικών αξιών οι οποίες είναι µεγαλύτερες από την απόκλιση τιµών-εργασιακών αξιών για το έτος Συνεπώς, τα σηµεία στο κάτω-αριστερά (πάνω-δεξιά) τεταρτηµόριο των διαγραµµάτων υποδηλώνουν διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία συνιστούν καλύτερες (χειρότερες) προσεγγίσεις των τιµών απ ό, τι οι εργασιακές αξίες και για τα δύο έτη της ανάλυσής µας. Σηµειώνουµε, ότι η απόκλιση του διανύσµατος των αληθών τιµών παραγωγής από το διάνυσµα των εργασιακών αξιών για το έτος 1995 είναι σχεδόν 11.3%, ενώ για το έτος 7

8 2005 είναι σχεδόν 11.5%. Περαιτέρω, η µέση απόκλιση των πραγµατικών τιµών παραγωγής από τις εµπορευµατικές αξίες είναι της τάξης του 15.6% και για τα δύο έτη που εξετάσαµε. Με την ίδια ακριβώς λογική είναι κατασκευασµένο και το διάγραµµα 2, το οποίο µετρά τις αποκλίσεις µεταξύ τιµών αγοράς και αξιών. Διάγραµµα 2. Ποσοστιαία Απόκλιση Τιµών Αγοράς-Αξιών Σηµειώνουµε ότι η απόκλιση του διανύσµατος των τιµών αγοράς από το διάνυσµα των εργασιακών αξιών για το έτος 1995 είναι σχεδόν 65.6%, ενώ για το έτος 2005 είναι σχεδόν 31.7%. Περαιτέρω, µέση απόκλιση των τιµών αγοράς από τις εµπορευµατικές αξίες είναι της τάξης του 66.2% για το έτος 1995 και της τάξης του 34.1% για το Από την εξέταση των αποτελεσµάτων µπορούµε να σηµειώσουµε τα εξής: i. Εντοπίστηκαν 5 διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία συνιστούν καλύτερη προσέγγιση των τιµών παραγωγής απ ό,τι οι εργασιακές αξίες και για τα δύο υπό εξέταση έτη. Πρόκειται για τα διανύσµατα που έχουν εκτιµηθεί µε βάση µέτρησης της αξίας τα εµπορεύµατα: (α) Υπηρεσίες χονδρικού και λιανικού εµπορίου και υπηρεσίες επισκευής µηχανοκίνητων οχηµάτων και µοτοσυκλετών; (β) Υπηρεσίες χονδρικού εµπορίου εκτός των µηχανοκίνητων οχηµάτων και µοτοσυκλετών; (γ) Υπηρεσίες λιανικού εµπορίου εκτός των µηχανοκίνητων οχηµάτων και 8

9 µοτοσυκλετών; (δ) Υπηρεσίες χερσαίων µεταφορών και µεταφορών µέσω αγωγών; (ε) Άλλες επαγγελµατικές υπηρεσίες. ii. Εντοπίστηκε 1 διάνυσµα εµπορευµατικών αξιών το οποίο συνιστά καλύτερη προσέγγιση των τιµών παραγωγής απ ό,τι οι εργασιακές αξίες µόνον για το έτος Πρόκειται για το διάνυσµα που εκτιµήθηκε µε βάση µέτρησης της αξίας το εµπόρευµα Υπηρεσίες ασφάλισης και συνταξιοδότησης, εκτός από την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. iii. Εντοπίστηκαν 2 διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία συνιστούν καλύτερη προσέγγιση των τιµών αγοράς απ ό,τι οι εργασιακές αξίες και για τα δύο υπό εξέταση έτη. Πρόκειται για τα διανύσµατα που έχουν εκτιµηθεί µε βάση µέτρησης της αξίας τα εµπορεύµατα: (α) Κατασκευές; και (β) Άλλες επαγγελµατικές υπηρεσίες. iv. Εντοπίστηκαν 7 διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία συνιστούν καλύτερη προσέγγιση των τιµών αγοράς απ ό,τι οι εργασιακές αξίες για το έτος Πρόκειται για τα διανύσµατα που έχουν εκτιµηθεί µε βάση µέτρησης της αξίας τα εµπορεύµατα: (α) Άνθρακας και λιγνίτης; τύρφη; (β) Αργό πετρέλαιο και φυσικό αέριο; (γ) Μεταλλεύµατα; (δ) Άλλα προϊόντα ορυχείων και λατοµείων; (ε) Κωκ, προϊόντα διύλισης πετρελαίου και πυρηνικά καύσιµα; (στ) Άλλα προϊόντα µη µεταλλικών ορυκτών; (ζ) Ηλεκτρική ενέργεια, αέριο, ατµός και ζεστό νερό. v. Τέλος, εντοπίστηκαν 12 διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία συνιστούν καλύτερη προσέγγιση των τιµών αγοράς απ ό,τι οι εργασιακές αξίες για το έτος Πρόκειται για τα διανύσµατα που έχουν εκτιµηθεί µε βάση µέτρησης της αξίας τα εµπορεύµατα: (α) Εκτυπώσεις και αναπαραγωγή προεγγεγραµµένων µέσων; (β) Υπηρεσίες παροχής καταλύµατος και εστίασης; (γ) Ταχυδροµικές υπηρεσίες; (δ) Χρηµατοπιστωτικές υπηρεσίες; (ε) Υπηρεσίες ασφάλισης και συνταξιοδότησης, εκτός από την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση; (στ) Υπηρεσίες συναφείς προς τις χρηµατοπιστωτικές υπηρεσίες; (ζ) Υπηρεσίες διαχείρισης ακίνητης περιούσιας; (η) Υπηρεσίες επισκευής ηλεκτρονικών υπολογιστών και άλλες συναφείς υπηρεσίες; (θ) Υπηρεσίες συλλογής, επεξεργασίας και διάθεσης απορριµµάτων; (ι) Υπηρεσίες ψυχαγωγίας, πολιτισµού και αθλητισµού; (κ) Άλλες υπηρεσίες; (λ) Υπηρεσίες νοικοκυριών ως εργοδοτών. 4. Εµπειρική Ανάλυση σε Συστήµατα Συµπαραγωγής Περνάµε, τώρα, στα αποτελέσµατα που αφορούν σε συστήµατα συµπαραγωγής. Συγκεκριµένα, εκτιµήσαµε τα διανύσµατα τιµών και προσθετικών αξιών που αντιστοιχούν στους Πίνακες Προσφοράς και Χρήσεων 9

10 της Ιαπωνικής (για το έτος 2000) και της Φινλανδικής (για το έτος 2004) οικονοµίας. Ξεκινάµε µε τα αποτελέσµατα που αφορούν στην ιαπωνική οικονοµία. Οι Πίνακες Προσφοράς και Χρήσεων της Ιαπωνικής οικονοµίας περιγράφουν 24 εµπορεύµατα. 8 Συνεπώς, εκτιµούµε 25 διανύσµατα αξιών. Η εµπειρική ανάλυση έδειξε ότι τόσο τα διανύσµατα αξιών όσο και το διάνυσµα των τιµών είναι οικονοµικά σηµαντικά και, άρα, έχει ενδιαφέρον (και οικονοµικό νόηµα) να εκτιµήσουµε τις αποκλίσεις των τιµών από τις εµπορευµατικές αξίες και να συγκρίνουµε τα αποτελέσµατά µας µε τις αποκλίσεις των τιµών από τις εργασιακές αξίες. Στο διάγραµµα 3 καταγράφονται οι ποσοστιαίες αποκλίσεις µεταξύ τιµών και αξιών που εκτιµήσαµε. 9 Market_Prices! Values_Deviations Production_Prices! Values_Deviations Στον κάθετο άξονα του σχήµατος µετρώνται οι αποκλίσεις τιµών αγοράςαξιών, ενώ στον οριζόντιο άξονα µετρώνται οι αποκλίσεις τιµών παραγωγήςαξιών. Ως αρχή των αξόνων έχουµε ορίσει τις αντίστοιχες αποκλίσεις τιµώνπροσθετικών εργασιακών αξιών. Συνεπώς, τα σηµεία που βρίσκονται αριστερά του οριζόντιου άξονα υποδηλώνουν διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία είναι καλύτερες προσεγγίσεις των τιµών παραγωγής απ ό,τι οι εργασιακές αξίες, ενώ τα σηµεία που βρίσκονται κάτω από τον κάθετο άξονα υποδηλώνουν διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία είναι καλύτερες 8 Η ταξινόµηση των εµπορευµάτων της ιαπωνικής οικονοµίας δίνεται στον πίνακα Π.3 του παραρτήµατος του παρόντος. 9 Τα αναλυτικά αριθµητικά αποτελέσµατα δίνονται στον πίνακα Π.3 του παραρτήµατος. 10

11 προσεγγίσεις των τιµών αγοράς απ ό,τι οι εργασιακές αξίες. Άρα, τα στοιχεία στο πάνω-δεξιά τεταρτηµόριο των διαγραµµάτων υποδηλώνουν διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία συνιστούν χειρότερες προσεγγίσεις τόσο των τιµών παραγωγής όσο και των τιµών αγοράς απ ό, τι οι εργασιακές αξίες. Σηµειώνουµε ότι η απόκλιση αληθών τιµών παραγωγής-προσθετικών εργασιακών αξιών είναι 16.3% και η απόκλιση τιµών αγοράς-εργασιακών αξιών είναι 44.2%. Η µέση απόκλιση τιµών παραγωγής-εµπορευµατικών αξιών είναι 21.1% ενώ η µέση απόκλιση τιµών αγοράς-εµπορευµατικών αξιών είναι 45.2%. Από την εξέταση των αποτελεσµάτων, µπορούµε να σηµειώσουµε τα εξής: i. Εντοπίστηκαν 2 διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία συνιστούν καλύτερη προσέγγιση των τιµών παραγωγής απ ό,τι οι εργασιακές αξίες. Πρόκειται για τα διανύσµατα που έχουν εκτιµηθεί µε βάση µέτρησης της αξίας τα εµπορεύµατα: (α) Άλλα βιοµηχανικά προϊόντα; και (β) Ηλεκτρική ενέργεια, αέριο και παροχή νερού. ii. Εντοπίστηκαν 7 διανύσµατα εµπορευµατικών αξιών τα οποία συνιστούν καλύτερη προσέγγιση των τιµών αγοράς απ ό,τι οι εργασιακές αξίες. Πρόκειται για τα διανύσµατα που έχουν εκτιµηθεί µε βάση µέτρησης της αξίας τα εµπορεύµατα: (α) Προϊόντα µη µεταλλικών ορυκτών; (β) Μεταλλικά προϊόντα; (γ) Κατασκευές; (δ) Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες; (ε) Διαχείριση ακίνητης περιουσίας; (στ) Άλλες υπηρεσίες; (ζ) Δηµόσιες υπηρεσίες. Τέλος, περνάµε στα εµπειρικά αποτελέσµατα που αφορούν στην φινλανδική οικονοµία. Οι Πίνακες Προσφοράς και Χρήσεων της Φινλανδικής οικονοµίας περιγράφουν 57 εµπορεύµατα. 10 Συνεπώς, εκτιµούµε 58 διανύσµατα προσθετικών αξιών. Η εµπειρική ανάλυση έδειξε ότι το διάνυσµα των αληθών τιµών παραγωγής, το διάνυσµα των προσθετικών εργασιακών αξιών καθώς και 29 από τα 57 διανύσµατα προσθετικών εµπορευµατικών αξιών είναι µη οικονοµικά σηµαντικά. Συνεπώς, στην περίπτωση της φινλανδικής οικονοµίας, η διερεύνηση της σχέσης τιµών-αξιών είναι άνευ οικονοµικού νοήµατος. Ειδικότερα, µη οικονοµικά σηµαντικά διανύσµατα αξιών λαµβάνουµε εάν ως βάση µέτρησης της αξίας θεωρήσουµε τα εξής εµπορεύµατα: Προϊόντα γεωργίας, κτηνοτροφίας, Προϊόντα δασοκοµίας, υλοτοµίας, Προϊόντα αλιείας, Άνθρακας, λιγνίτης, τύρφη, Μεταλλούχα µεταλλεύµατα, Προϊόντα λοιπών ορυχείων και λατοµείων, Τρόφιµα και ποτά, Προϊόντα καπνού, Προϊόντα ξύλου (εκτός επίπλων), Προϊόντα διύλισης πετρελαίου, 10 Η ταξινόµηση των εµπορευµάτων της φινλανδικής οικονοµίας είναι ίδια µε αυτήν της γαλλικής οικονοµίας του πίνακα Π.1 του παραρτήµατος. 11

12 Χηµικά προϊόντα, Άλλα προϊόντα µη µεταλλικών ορυκτών, Βασικά µέταλλα, Μεταλλικά προϊόντα (εκτός µηχανήµατα), Μηχανήµατα και είδη εξοπλισµού, Μηχανές γραφείου και Η/Υ, Ηλεκτρικές µηχανές και συσκευές, Ιατρικά όργανα, όργανα ακρίβειας, οπτικά, Προϊόντα ανακύκλωσης, Ηλεκτρική ενέργεια, αέριο, ατµός, Συλλογή, καθαρισµός και διανοµή νερού, Κατασκευές, Υπηρεσίες λιανικού εµπορίου, επισκευής οικιακών συσκευών, Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, Υπηρεσίες πληροφορικής, Εκπαίδευση, Υγεία και κοινωνική µέριµνα, Άλλες υπηρεσίες, Οικιακή εργασία. 5. Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις Η εύρεση εµπορευµατικών αξιών, οι οποίες δίνουν καλύτερη προσέγγιση των τιµών απ ό,τι οι εργασιακές αξίες τόσο σε συστήµατα απλής παραγωγής όσο και σε συστήµατα συµπαραγωγής, θέτει υπό αµφισβήτηση τον ισχυρισµό ότι η εργασία κατέχει ιδιαίτερη θέση, σε σχέση µε τα υπόλοιπα εµπορεύµατα, και ότι, εποµένως, θα πρέπει να προτιµάται ως βάση µέτρηση της αξίας. Τα εν λόγω ευρήµατα, δεν αποτελούν (ή, για την ακρίβεια, δεν µπορούν να αποτελούν) ένδειξη του ότι κάποιο άλλο, πλην της εργασίας, εµπόρευµα κατέχει ιδιαίτερη θέση στην παραγωγική διαδικασία ούτε, βέβαια, απόδειξη της ισχύος µίας εναλλακτικής θεωρίας της αξίας. Κατά την γνώµη µας, τα συγκεκριµένα ευρήµατα, σε συνδυασµό µε τον εντοπισµό µη οικονοµικά σηµαντικών τιµών και αξιών στην περίπτωση της φινλανδικής οικονοµίας, θέτουν υπό αµφισβήτηση τον ισχυρισµό ότι ο πραγµατικός οικονοµικός κόσµος µπορεί να αναλυθεί ικανοποιητικά σε όρους εργασιακών αξιών. Αναφορές Bidard, C., Ehrbar, H. G. (2007) Relative prices in the Classical theory: facts and figures, Bulletin of Political Economy, 1, pp Bródy, Α. (1970) Proportions, Prices and Planning. A Mathematical Restatement of the Labor Theory of Value, Akadémiai Kiadó, Budapest. Chilcote, E. B. (1997) Interindustry Structure, Relative Prices, and Productivity: An Input-Output Study of the U.S. and O.E.C.D. Countries, Ph.D. thesis, The New School for Social Research, New York. Cockshott, P., Cottrell, A., Michaelson, G. (1995) Testing Marx: some new results from UK data, Capital and Class, 55, pp Cockshott, P., Cottrell, A. (1997) Labour time versus alternative value bases: a research note, Cambridge Journal of Economics, 21, pp Dmitriev, V. K. (1974) Economic Essays on Value, Competition and Utility, Cambridge University Press, London. 12

13 Gintis, H. and Bowles, S. (1981) Structure and practice in the labor theory of value, Review of Radical Political Economics, 12, pp Manresa, A., Sancho, F. and Vegara, J. M. (1998) Measuring commodities commodity content, Economic Systems Research, 10, pp Mariolis, T. (2001) On V. K. Dmitriev s Contribution to the so-called Transformation Problem and to the Profit Theory, Political Economy. Review of Political Economy and Social Sciences, 9, pp Mariolis, T. (2003) On the Lack of Correspondence between Surplus Value and Profit, in Kalafatis, A., Livas, P. and Skountzos, T. (eds), Volume of Essays in Honor of Professor Apostolos Lazaris, vol. 1, University of Piraeus, Piraeus. Mariolis, T. (2010) Norm Bounds for a Transformed Price Vector in Sraffian Systems, Applied Mathematical Sciences, 4, pp Mariolis, T., Soklis, G. (2010) Additive Labour Values and Prices: Evidence from the Supply and Use Tables of the French, German and Greek Economies, Economic Issues, 15, pp Mariolis, T., Rodousaki, E. (2011) Total Requirements for Gross Output and Intersectoral Linkages: A Note on Dmitriev s Contribution to the Theory of Profits, Contributions to Political Economy, 30, pp Milana, C. (1985) Direct and indirect requirements for gross output in input-output analysis, Metroeconomica, 37, pp Ochoa, E. (1989) Value, prices and wage-profit curves in the U.S. economy, Cambridge Journal of Economics, 13, pp Okishio, N. (1963) A Mathematical Note on Marxian Theorems, Weltwirtschaftliches Archiv, 91, pp Parys, W. (1982) The deviation of prices from labor values, The American Economic Review, 72, pp Pasinetti, L. (1973) The notion of vertical integration in economic analysis, Metroeconomica, 25, pp Pasinetti, L. (1977) Lectures on the Theory of Production, Columbia University Press, New York. Petrović, P. (1987) The deviation of production prices from labour values: some methodological and empirical evidence, Cambridge Journal of Economics, 11, pp Reati, A. (1986) La transformation des valeurs en prix non concurrentiels, Economie Appliquée, 39, pp Roemer, J. E. (1986) Value, Exploitation and Class, Harwood Academic Publishers, Chur. Shaikh, A. (1984) The transformation from Marx to Sraffa, in A. Freeman and E. Mandel (eds) Ricardo, Marx and Sraffa, Verso, London. Shaikh, A. (1998) The empirical strength of the labour theory of value, in R. Bellofiore (ed.) Marxian Economics. A Reappraisal, vol. 2, Macmillan, London. Soklis, G. (2009) Alternative Value Bases and Prices: Evidence from the Input- Output Tables of the Swedish Economy, Journal of Applied Input-Output Analysis, 15, pp Sraffa, P. (1960) Production of Commodities by Means of Commodities. Prelude to a Critique of Economic Theory, Cambridge University Press, Cambridge. Steedman, I. (1975): Positive profits with negative surplus value, Economic Journal, 85, pp Steedman, I. (1976): Positive profits with negative surplus value: a reply, Economic Journal, 86, pp

14 Steedman, I. (1977) Marx after Sraffa, New Left Books, London. Steedman, I., Tomkins, J. (1998) On measuring the deviation of prices from values, Cambridge Journal of Economics, 22, pp Szyrmer, J. M. (1986) Measuring connectedness of input-output models: 2. Total flow concept, Environment and Planning A, 18, pp Szyrmer, J. M. (1992) Input-output coefficients and multipliers from a total flow perspective, Environment and Planning A, 24, pp Szyrmer, J. M., Walker, R. T. (1983) Interregional total flow: a concept and application to a U.S. input-output model, Review of Regional Studies, 13, pp Tsoulfidis, L. (2008) Price-value deviations: further evidence from input-output data of Japan, International Review of Applied Economics, 22, pp Tsoulfidis, L., Maniatis, T. (2002) Values, prices of production and market prices: some more evidence from the Greek economy, Cambridge Journal of Economics, 26, pp Tsoulfidis, L., Mariolis, T. (2007) Labour values, prices of production and the effects of income distribution: evidence from the Greek economy, Economic Systems Research, 19, pp. 4 Zachariah, D. (2006) Labour value and equalization of profit rates: a multi-country study, Indian Development Review, 4, pp

15 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πίνακας Π.1. Ταξινόµηση προϊόντων: Γαλλική οικονοµία No CPA Nomenclature 1 01 Products of agriculture, hunting and related services 2 02 Products of forestry, logging and related services 3 05 Fish and other fishing products; services incidental of fishing 4 10 Coal and lignite; peat 5 11 Crude petroleum and natural gas; services incidental to oil and gas extraction excluding surveying 6 12 Uranium and thorium ores 7 13 Metal ores 8 14 Other mining and quarrying products 9 15 Food products and beverages Tobacco products Textiles Wearing apparel; furs Leather and leather products Wood and products of wood and cork (except furniture); articles of straw and plaiting materials Pulp, paper and paper products Printed matter and recorded media Coke, refined petroleum products and nuclear fuels Chemicals, chemical products and man-made fibres Rubber and plastic products Other non-metallic mineral products Basic metals Fabricated metal products, except machinery and equipment Machinery and equipment n.e.c Office machinery and computers Electrical machinery and apparatus n.e.c Radio, television and communication equipment and apparatus Medical, precision and optical instruments, watches and clocks Motor vehicles, trailers and semi-trailers Other transport equipment Furniture; other manufactured goods n.e.c Secondary raw materials Electrical energy, gas, steam and hot water Collected and purified water, distribution services of water Construction work Trade, maintenance and repair services of motor vehicles and motorcycles; retail sale of automotive fuel Wholesale trade and commission trade services, except of motor vehicles and motorcycles Retail trade services, except of motor vehicles and motorcycles; repair services of personal and household goods Hotel and restaurant services Land transport; transport via pipeline services Water transport services Air transport services Supporting and auxiliary transport services; travel agency services Post and telecommunication services Financial intermediation services, except insurance and pension funding services Insurance and pension funding services, except compulsory social security services Services auxiliary to financial intermediation Real estate services 15

16 48 71 Renting services of machinery and equipment without operator and of personal and household goods Computer and related services Research and development services Other business services Public administration and defence services; compulsory social security services Education services Health and social work services Sewage and refuse disposal services, sanitation and similar services Membership organisation services n.e.c Recreational, cultural and sporting services Other services Private households with employed persons 16

17 Πίνακας Π.2. Αποκλίσεις Τιµών από Αξίες: Γαλλική οικονοµία, 1995 και 2005 d/ D (%) Τιµές παραγωγής vs. αξίες για το έτος 1995 (2005) Τιµές αγοράς vs. αξίες για το έτος 1995 (2005) d/ D (%) Τιµές παραγωγής vs. αξίες για το έτος 1995 (2005) Τιµές αγοράς vs. αξίες για το έτος 1995 (2005) Βάση Αξίας Εργασία 11.3 (11.5) 65.6 (31.7) Βάση Αξίας Post and telecommunication services CPA: (14.5) 70.4 (27.6) Coal and lignite; peat CPA: (19.4) 58.4 (40.9) Financial intermediation services CPA: (14.8) 70.1 (17.7) Crude petroleum and natural gas CPA: (20.1) 57.4 (39.2) Insurance and pension funding services CPA: (11.5) 68.1 (29.4) Metal ores CPA: (24.8) 48.4 (44.8) Services auxiliary to financial intermediation CPA: (15.4) 70.7 (31.1) Other mining and quarrying products CPA: 14 Printed matter and recorded media CPA: (22.4) 61.0 (39.1) 16.8 (16.9) 70.1 (30.9) Real estate services CPA: (12.4) 67.7 (19.7) Computer and related services CPA: (15.1) 71.5 (26.0) Coke, refined petroleum products and nuclear fuels CPA: (17.6) 57.5 (38.0) Research and development services CPA: (24.6) 69.2 (46.0) Other non-metallic mineral products CPA: (16.3) 57.5 (35.0) Other business services CPA: (9.6) 62.0 (26.7) Electrical energy, gas, steam and hot water CPA: (13.6) 51.3 (34.2) Construction work CPA: (18.1) 30.1 (20.6) Sewage and refuse disposal services CPA: 90 Membership organisation services n.e.c. CPA: (14.4) 70.2 (23.5) 14.4 (22.6) 72.2 (32.8) Trade, maintenance and repair services of motor vehicles and motorcycles CPA: (9.7) 67.4 (34.6) Recreational, cultural and sporting services CPA: (13.0) 67.1 (25.9) Wholesale trade and commission trade services CPA: (7.8) 67.9 (33.3) Other services CPA: (14.2) 67.4 (29.5) Retail trade services CPA: (9.1) 67.4 (36.4) Private households with employed persons CPA: (13.3) 66.1 (20.3) Hotel and restaurant services CPA: (11.8) 67.5 (30.1) Μέση απόκλιση τιµών από τις εµπορευµατικές αξίες 15.6 (15.6) 66.2 (34.1) Land transport; transport via pipeline services CPA: (10.4) 68.0 (36.8) 17

18 Πίνακας Π.3. Ταξινόµηση προϊόντων: Ιαπωνική οικονοµία Α/Α Προϊόν 1 Προϊόντα γεωργίας, δασοκοµίας, αλιείας 2 Μεταλλευτικά προϊόντα 3 Τρόφιµα και ποτά 4 Υφάσµατα 5 Προϊόντα χαρτιού 6 Χηµικά 7 Πετρέλαιο και προϊόντα άνθρακα 8 Προϊόντα µη µεταλλικών ορυκτών 9 Βασικά µέταλλα 10 Μεταλλικά προϊόντα 11 Μηχανήµατα 12 Ηλεκτρικές µηχανές και συσκευές 13 Εξοπλισµός µεταφορών 14 Όργανα ακριβείας 15 Άλλα βιοµηχανικά προϊόντα 16 Κατασκευές 17 Ηλεκτρική ενέργεια, αέριο και παροχή νερού 18 Χονδρικό και λιανικό εµπόριο 19 Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες 20 Διαχείριση ακίνητης περιουσίας 21 Μεταφορές και επικοινωνίες 22 Άλλες υπηρεσίες 23 Δηµόσιες υπηρεσίες 24 Μη κερδοσκοπικές υπηρεσίες προς νοικοκυριά 18

19 Πίνακας Π.4. Αποκλίσεις τιµών-προσθετικών αξιών: Ιαπωνική οικονοµία, 2000 Σχετική Απόκλιση d/ D(%) Βάση αξίας Τιµές παραγωγής vs. αξίες Τιµές αγοράς vs. αξίες Εργασία Προϊόντα γεωργίας, δασοκοµίας, αλιείας Μεταλλευτικά προϊόντα Τρόφιµα και ποτά Υφάσµατα Προϊόντα χαρτιού Χηµικά Πετρέλαιο και προϊόντα άνθρακα Προϊόντα µη µεταλλικών ορυκτών Βασικά µέταλλα Μεταλλικά προϊόντα Μηχανήµατα Ηλεκτρικές µηχανές και συσκευές Εξοπλισµός µεταφορών Όργανα ακριβείας Άλλα βιοµηχανικά προϊόντα Κατασκευές Ηλεκτρική ενέργεια, αέριο και παροχή νερού

20 Χονδρικό και λιανικό εµπόριο Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες Διαχείριση ακίνητης περιουσίας Μεταφορές και επικοινωνίες Άλλες υπηρεσίες Δηµόσιες υπηρεσίες Μη κερδοσκοπικές υπηρεσίες προς νοικοκυριά' Μέση απόκλιση τιµών από τις εµπορευµατικές αξίες