Κοινωνικές ασφαλίσεις 2013/4

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Κοινωνικές ασφαλίσεις 2013/4 3η Ενότητα ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΗΣΗ Μικρές αλλαγές σε σχέση με 2012/3. Νέο σύστημα Ν3683/10 Πλάτων Τήνιος 1

2 Περίγραμμα ενότητας Συντάξεις απορροφούν 50% της κοινωνικής προστασίας ( 14% του ΑΕΠ) Σημαντικότερο σημείο για την γήρανση του πληθυσμού Αποτελούν το πλαίσιο ενεργοποίησης και της ιδιωτικής ασφάλισης. Επαγγελματικές συντάξεις ενδιάμεσα στάδιο μεταξύ κρατικής και ιδιωτικής ασφάλισης Προνομιακό πεδίο περιορισμού του ρόλου του κράτους σε χώρες της Ευρώπης. Δεκάδες οργανισμών στην Ελλάδα. Φτώχεια πλήττει τους ηλικιωμένους κυρίως το γήρας στην Έλλάδα κύριος παράγων. Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι οργάνωσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Έντονη κινητικότητα από το Νέες ιδέες/ μορφές οργάνωσης. Προσέγγιση μαθήματος: Συμπληρωματική του βιβλίου Ασφαλιστικό Αρχή από ασφαλιστικά ζητήματα που προκύπτουν κατά τα διάφορα στάδια της εργασιακής ζωής ασφαλισμένου Κύκλου ζωής Πληρωμή εισφορών Θεμελίωση Συνταξιοδότηση Ανάλυση από οπτική ασφαλισμένου αρχικά Ανάπτυξη διαφορών / ομοιοτήτων μεταξύ συστημάτων Τα μεγάλα ζητήματα που αφορούν το σύστημα συνολικά εξετάζονται στο τέλος Βιωσιμότητα, Γήρανση, ανάπτυξη κλπ 2

3 ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ στάδια ανάλυσης για μελέτη συστημάτων συντάξεων 3

4 Α1: Εργασιακή Ζωή (κεφ 3,7,9,11) Αρχή σταδιοδρομίας ένταξη στην εργασία ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κατάρτιση χαμηλή παραγωγικότητα Φαύλος κύκλος Χαμηλοί μισθοί Ανεργία των νέων και ένταξη στην αγορά εργασίας Αναζήτηση εργασίας Αποταμίευση για γηρατειά έχει μικρή προτεραιότητα Μυωπία υψηλό επιτόκιο αναγωγής (ΗΠΑ-17%) ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Υποχρέωση Πληρωμής ασφαλίστρων Αλληλεγγύη γενεών Υποχρεωτική ασφάλιση Μη μισθολογικό κόστος και παγίδα ανεργίας Κατώτατος μισθός υψηλός Πώς αποφεύγονται παρενέργειες Εισφοροδιαφυγή - εισφοροαποφυγή 4

5 Α1: Ασφάλιστρα 1. Ασφάλιση στην Ελλάδα υποχρεωτική και καθολική Γεωγραφική κάλυψη 100% μόνο από το 1998 (κύρια σύνταξη ΟΓΑ) ΙΚΑ επεκτείνεται σταδιακά από μεγάλες πόλεις 1937 ΙΚΑ σε Αθήνα Θεσσαλονίκη 1962 ΟΓΑ χωρίς ασφάλιστρα 1983 ΤΕΑΜ υποχρεωτικό για μισθωτούς 1998 ΟΓΑ με πληρωμή ασφαλίστρων και διαδοχική ασφάλιση 2. Βασική Διάκριση: Μισθωτός - Αυτοτελώς απασχολούμενος (ΑΑ) Συμβοηθούν μέλος σε οικογενειακή επιχείρηση --- Ενδιάμεση κατάσταση Οι Μισθωτοί ασφαλίζονται για περισσότερους κινδύνους Ιδιότυπο καθεστώς για ΟΓΑ Μισθωτοί ασφαλίζονται υποχρεωτικά και για επικουρική ασφάλιση Ελεύθεροι επαγγελματιίες ασφαλίζουν ιδιότητα και όχι εργασία» Π.χ. άνεργοι μηχανικοί πληρώνουν εισφορές στο ΤΣΜΕΔΕ Στην Γερμανία (π.χ.) υποχρεωτικά μόνο για μισθωτούς. 3. Μισθωτοί: εισφορά ποσοστό μισθού. ΑΑ ασφάλιση με Κλάσεις 5

6 Συνολικές Εισφορές στον ιδιωτικό τομέα Εισφορές σε ειδικά ταμεία υψηλότερες Σημειώνεται ότι: Το ποσοστό εισφορών υπολογίζεται πάνω στο (καθαρό ποσό μισθοδοσίας + εισφορές εργαζομένου). Για το ποσοστό επί του κόστους εργασίας πρέπει να προστεθεί και η εισφορά εργοδότη οπότε το ποσοστό μειώνεται. (50,6% γίνεται 28,6%) 2013 Αυξηση πλαφόν σημαίνει αύξηση εισφορών για υψηλόμισθους 6

7 Εξέλιξη ποσοστών στο ΙΚΑ, Ποσοστά εισφοράς ΙΚΑ ΣΥΝΤΑΞΗ ΒΑΕ ΑΣΘΕΝΕΙΑ Συνεισπρατόμενα ΕΡΓΑΖ. ΕΡΓΟΔ. ΣΥΝΟΛ ΕΡΓΑΖ. ΕΡΓΟΔ ΣΥΝΟΛ ΕΡΓΑΖ. ΕΡΓΟΔ. ΣΥΝΟΛ ΕΡΓΑΖ. ΕΡΓΟΔ. ΣΥΝΟΛ Ο. Ο Ο Ο ,75 9,50 14,25 1,00 1,00 2,25 4,50 6,75 2,00 4,00 6, ,75 9,50 14,25 2,20 2,40 4,60 2,25 4,50 6,75 2,25 4,25 6, ,88 12,75 20,63 2,20 2,40 4,60 2,25 4,50 6,75 3,25 5,35 8, ,25 13,50 21,75 2,20 2,40 4,60 2,25 4,50 6,75 3,25 5,35 8, ,75 14,50 23,25 2,20 2,40 4,60 2,25 4,50 6,75 3,25 5,35 8, ,67 16,33 26,00 3,45 3,15 6,60 2,55 5,10 7,65 3,58 6,02 9, ,67 16,33 26,00 3,45 3,15 6,60 2,55 5,10 7,65 3,68 6,73 10,41 Σύνολο ΙΚΑ Σύνολο ΒΑΕ Ως ποσοστό μισθοδοσίας ΕΡΓΑΖ. ΕΡΓΟΔ. ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΓΑΖ. ΕΡΓΟΔ. ΣΥΝΟΛΟ μη-βαε ΒΑΕ ,00 18,00 27,00 9,00 19,00 28,00 22,9% 23,5% ,25 18,25 27,50 11,45 20,65 32,10 23,3% 26,6% ,38 22,60 35,98 15,58 25,00 40,58 29,3% 32,5% ,75 23,35 37,10 15,95 25,75 41,70 30,1% 33,2% ,25 24,35 38,60 16,45 26,75 43,20 31,0% 34,1% ,80 27,45 43,25 19,25 30,60 49,85 33,9% 38,2% ,90 28,16 44,06 19,35 31,31 50,66 34,4% 38,6% Σημειώνεται ότι: Παραδοσιακά, το ποσοστό εισφορών υπολογίζεται πάνω στο (καθαρό ποσό μισθοδοσίας + εισφορές εργαζομένου). Για το ποσοστό επί του κόστους εργασίας πρέπει να προστεθεί και η εισφορά εργοδότη οπότε το ποσοστό μειώνεται. 7

8 Συντάξεις Σύνολο κοινωνικής ασφάλισης a (Γήρας, Αναπηρία, Επιζώντες) (Ανεργία, οικογενιαικά, στεγαστικά, επικουρική ασφάλιση, εφάπαξ) Ασφαλισμένο Εργοδότης Σύνολο Ασφαλισμένος Εργοδότης Σύνολο ς Albania b c d Austria b Belgium b Bulgaria b d Croatia b 20 c 0 20 c d Cyprus b 6.8 c 6.8 c 13.6 c d Czech Republic b e 45 d,e Denmark f f f d,f Estonia d Finland d France b 6.75 g 9.9 g g e e Germany b d Greece b Hungary b 10 c 27 c 37 c h 44.5 d,h Ireland 4 c 4.25 c 8.25 c i Italy b Latvia 11 c c c d Lithuania d Luxembourg b d Moldova b 6 c 23 c 29 c Netherlands b h d,h Norway 7.8 c 14.1 c 21.9 c d Poland b d Portugal 11 c c c Romania d Russia b j Serbia b 11 c 11 c 22 c d Spain b 4.7 c 23.6 c 28.3 c d Sweden 7 g g l d,l Switzerland b e 26.6 e Turkey Ukraine b 2 c 33.2 c 35.2 c United Kingdom b 9.95 c 11.9 c c d Εισφορές συντάξεων και κοινωνικής ασφάλισης στην Ευρώπη, 2012 Μεγάλη διασπορά από Δανία (0 για σύνταξη, 16% σύνολο) ως Ρουμανία (42% σύνταξη, 55% σύνολο). ΕΕ-15 χαμηλότερο Νότος υψηλότερο (Ιτ, Ελ, Πορτ, Ισπ Ανατολική ευρώπη υψηλότερο (κατάλοιπο παλιού συστήματος) Τάση να μην αυξάνονται οι ειφορές αλλά να πριμοδοτείται το σύστημα από φορολογία Πηγή: social Security systems around the world, 2012

9 Μη μισθολογικό κόστος και ανταγωνιστικότητα Είναι οι εισφορές σχετικά υψηλές διεθνώς; Επιβάρυνση στο σύνολο του ΑΕΠ όχι ιδιαίτερα υψηλή Επειδή Δεν εισπράττονται στο σύνολο των αποδοχών + υπάρχει εισφοροδιαφυγή Αυτό δεν σημαίνει αυτό ότι είναι Χαμηλότερες στην πράξη; Διασπορά: Μικρότερες σε ΟΑΕΕ, ΟΓΑ κλπ άρα υψηλότερες εκεί που θα έπρεπε να είναι χαμηλότερες (εξαγωγές) Αυτό που έχει σημασία είναι η οριακή επιβάρυνση, που είναι υψηλή. Ως φόρος οι εισφορές είναι από τους χειρότερους: Επιβαρύνουν εξαγωγές όπου υπάρχει υψηλότερη ελαστικότητα Δηλαδή εκεί που δημιουργούν μεγαλύτερο πρόβλημα Αντίστροφα προοδευτικές (πλούσιοι πληρώνουν μικρότερο %) κατώτατος μισθός σχετικά υψηλός. (μερικοί πληρώνονται λιγότερο από αυτό) για χαμηλόμισθους υψηλότερη επιβάρυνση Υπάρχει πλαφόν εισφορών. ( ως το για παλιούς, 5000 για νέους) Για υψηλόμισθους χαμηλότερη επιβάρυνση, Εξομοιώθηκε με νέους το 2013 Έχει σημασία να αντιμετωπίζεται ως πακέτο με παροχές ανταποδοτικότητα πόσο στενή είναι η σχέση με παροχές; Υπάρχει θέμα Υψηλού μη μισθολογικού κόστους κυρίως για νέους εργαζόμενους; ΠΑΓΙΔΑ ΑΝΕΡΓΙΑΣ;; (καλύτερο να μην δουλεύεις) Χαμηλές αποδοχές κατώτατος μισθός. Τάση μείωσης εισφορών ειδικά για νέους εργαζόμενους. 9

10 Εισφοροδιαφυγή Υπάρχει κίνητρο μη πληρωμής αν περιορισμένη ή απομακρυσμένη ανταποδοτικότητα ή υψηλό επιτόκιο αναγωγής (που εκμηδενίζει μακρινές αποδοχές) Ανισόρροπο Ισοζύγιο γενεών; Κάθε φορά πληρώνουν οι νέοι και εξαιρούνται αυτοί με ώριμα δικαιώματα. Σημασία βραχυπρόθεσμων παροχών (όπως κάλυψη για υγεία, οικογένεια) Ώστε να φαίνεται ότι αξίζει να ασφαλιστείς. Είδη εισφοροδιαφυγής. Μπορεί να Διαφεύγει: 1. Ολόκληρη επιχείρηση αδήλωτη -- σπάνιο 2. Ολόκληρος εργαζόμενος -- δεν δηλώνεται καθόλου. (μετανάστες;) 3. Ημέρες (ή ώρες) εργασίας --- πολύ κοινό. Ασφαλίζεται για κάποιο χρόνο 4. Ποσό αποδοχών -- σχεδόν ο κανόνας στις μικρές επιχειρήσεις. ( Μηδενική ανταποδοτικότητα αν βρίσκεται >5 χρόνια μακριά από την συνταξιοδότηση Εισφοροαποφυγή - Νόμιμη μείωση ασφαλιστικής υποχρέωσης ασφάλιση όπου φθηνότερα (ΟΓΑ; ΤΕΒΕ;). Δελτία παροχής υπηρεσιών Πόση είναι η εισφοροδιαφυγή; Φυσαρμόνικα -- Μεγαλώνει όταν είναι δικαιολογία για αποφυγή άλλων μέτρων. Πολιτικά ισοδυναμεί με «Δωρεάν Γεύμα» 10

11 Κατακερματισμός και ενιαία διοίκηση Κρίσιμο θέμα διαχείριση ατομικών πληροφοριών Διάκριση άτομο ασφαλιστικό δικαίωμα. Παρακολούθηση πορείας Τήρηση αρχείων και πίστωση εισφορών. Σημασία κεντρικής μονάδας. Τα προβλήματα στην Ελλάδα δημιουργούνται από ασυνεννοησία μεταξύ συστημάτων πολλαπλά δικαιώματα ανά άτομο. Τήρηση αρχείων από ασφαλισμένους. (ένσημα) Αδυναμία προγραμματισμού. Ταλαιπωρία. Ανάγκη Μοναδικού αριθμού ασφάλισης ΗΠΑ Social Security Number απονέμεται με τη γέννηση σημείο ταυτοπροσωπίας 1935 δόθηκαν 25 εκ. αριθμοί εντός τριμήνου. Ελλάδα ανάγκη επισημάνθηκε 1937 Καθιέρωση ΑΜΚΑ 1992 επεκτάθηκε στο σύνολο για χρήση μετά το 2010 Παράλληλη ύπαρξη άλλων αριθμών (μητρώα, ΑΦΜ). Το σύστημα ακόμη πάσχει Αν λειτουργεί αριθμός, προβλήματα κατακερματισμού μειώνονται Συστήματα ατομικών λογαριασμών προϋποθέτουν κεντρική διαχείριση Ποιον συμφέρει η έλλειψη διαφάνειας και ανταποδοτικότητα Αυτούς που εισπράττουν σε βάρος των υπολοίπων Τυχεροί του συστήματος) 11

12 Το ελληνικό παράδοξο: πώς κατακερματίζεται το σύστημα; Νόμος μεγάλων αριθμών δίδει ισχυρά κίνητρα συνένωσης Κάθε ταμείο έχει συμφέρον να έχει όσους περισσότερους ασφαλισμένους μπορεί. η πρόσθεση ενός ασφαλισμένου δημιουργεί οφέλη για όλους Όμως αν υπάρχουν Προνόμια συμφέρον να περιορίζεται η συμμετοχή Μεγιστοποίηση κομματιού από δεδομένη πίτα. Κοινωνικός πόρος πόροι άσχετοι με την δημιουργία δικαιώματος ή την εργασία Η προσθήκη μέλους δεν αυξάνει την πίτα. Επίλυση προβλήματος ενός κλάδου επιρρίπτοντας κόστος σε άλλους. Π.χ. ποσοστό στα φάρμακα στο ΤΣΑΥ, Δημόσια έργα ΤΣΜΕΔΕ, κλπ. Π.χ. Συνένωση χωροφυλακής με αστυνομία 1983 διατήρησε 4 διαφορετικά ταμεία ασφάλισης ως σήμερα! 12

13 ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΝΕΟ- ΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΩΝ (ΝΟΜΟΣ 2084/92) Κοινό όριο ηλικίας (65), εισφορές όπως του ΙΚΑ, τριμερής χρηματοδ βασική, 20% επικουρική. Συμμετοχή σε κλαδικά Ταμεία (δεν τηρούνται Κατηγορία πληθυσμού Βαθμίδες προστασίας Οργάνωση Πηγή χρηματοδότησης 1. Ανασφάλιστοι Καθολική σύνταξη Κρατική επιχορήγηση (κάλυψη άνω των 65 (θα αποσυρθεί σταδιακά για εσόδων) Αγρότες τους αγρότες) Εισφορές,κρατική συμμετοχή («Κύρια σύνταξη ΟΓΑ 1997) ΟΓΑ Εισφορές, κρατική συμμετοχή (% εισφορών), επιχορήγηση 2. (A) Δημόσιοι Υπάλληλοι Κρατικός Υπ. Οικονομικών Κύρια, επικουρική (συχνά Προϋπολογισμός διπλή), εφ άπαξ Στρατιωτικοί (α) ΤΕΑΔΥ (β) Μετοχικά Ταμεία Εισφορές (B) Ειδικό καθεστώς IKA για την Κύρια Κοινωνικοί πόροι Κύρια, επικουρική, εφ άπαξ ΙΚΑ (π.χ. ΕΟΤ) 3. Εργαζόμενοι Εισφορές+ τριμερής ιδιωτ.τομέα IKA χρηματοδότηση+χρηματ (A) IKA : (i) Κύρια οδότηση ελλειμμάτων (ii) IKA+TEAM Εισφορές Κύρια+επικουρική IKA+άλλο Εισφορές+κοινωνικοί επικουρικό πόροι (iii) Κύρια+ επικουρική + εφ +Ταμεία Πρόνοιας Εισφορές άπαξ (B) Ναυτικοί NAT, KAAN κλπ Εισφορές Κύρια+ επικουρική + εφ +Επιχορήγησηr+ άπαξ Κοινωνικοί πόροι 4. Εργαζόμενοι Δημοσίου τομέα(δημόσιες επιχειρήσεις, ΔΕΗ, Τράπεζες) Κύρια+ επικουρική + εφ άπαξ Ειδικά Ταμεία (για κάθε επιχείρηση) IKA+Ειδικά Ταμεία για Επικουρική ΟΑΠ-ΔΕΗ Εισφορές (μεγαλύτερο μέρος από τον εργοδότη) Χρηματοδότηση ελλειμμάτων από τον εργοδότη 13

14 Α ΤΩΝ ΝΕΟ- ΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΩΝ (ΝΟΜΟΣ 2084/92) επικουρική. Συμμετοχή σε κλαδικά Ταμεία (δεν τηρούνται ξεχωριστοί λογαριασμοί). Μετοχικά Ταμεία Εισφορές (B) Ειδικό καθεστώς IKA για την Κύρια Κοινωνικοί πόροι Κύρια, επικουρική, εφ άπαξ ΙΚΑ (π.χ. ΕΟΤ) 3. Εργαζόμενοι Εισφορές+ τριμερής ιδιωτ.τομέα IKA χρηματοδότηση+χρηματ (A) IKA : (i) Κύρια οδότηση ελλειμμάτων (ii) IKA+TEAM Εισφορές Κύρια+επικουρική IKA+άλλο επικουρικό Εισφορές+κοινωνικοί πόροι (iii) Κύρια+ επικουρική + εφ +Ταμεία Πρόνοιας Εισφορές άπαξ (B) Ναυτικοί NAT, KAAN κλπ Εισφορές Κύρια+ επικουρική + εφ +Επιχορήγησηr+ άπαξ Κοινωνικοί πόροι 4. Εργαζόμενοι Δημοσίου τομέα(δημόσιες επιχειρήσεις, ΔΕΗ, Τράπεζες) 5. Αυτο-απασχολούμενοι 6.Ελεύθεροι Επαγγελματίες Αυτο- (A) απασχολούμενοι (B) Μισθωτοί Κύρια+ επικουρική + εφ άπαξ Κύρια Κύρια +επικουρική Κύρια Κύρια +επικουρική Συχνά 2 βασικές συντάξεις Ειδικά Ταμεία Εισφορές (μεγαλύτερο (για κάθε μέρος από τον επιχείρηση) εργοδότη) IKA+Ειδικά Ταμεία Χρηματοδότηση για Επικουρική ελλειμμάτων από τον εργοδότη ΟΑΠ-ΔΕΗ ΟΑΕΕ (πρώηνteβe, TAE, TΣA) Όπως ανωτέρω +επικουρ. Ταμείο Νομικοί, Υγειονονομικοί, Μηχανικοί Όπως παραπάνω + τοπικά Ταμεία δικηγόρων Εισφορές (δραχμικές ανά κλάση) Επιχορηγήσεις από Δημόσιο Κοινωνικοί πόροι Κοινωνικοί πόροι, Εισφορές(δραχμικές) Πρόσοδοι περιουσίας EKAΣ (Επίδομα Κοινωνικής Αλληλεγγύης Συνταξιούχων) Καταβάλλεται μετά από έλεγχο πόρων σε όλους τους χαμηλο-συνταξιούχους του αστικού τομέα, ηλικίας μεγαλύτερης από τα όρια του ΙΚΑ (ανεξαρτήτως Ταμείου). ηλικίας (65), εισφορές όπως του ΙΚΑ, τριμερής χρηματοδότηση, μέγιστη αναπλήρωση 60% Τιμητικές Συντάξεις Πολεμικές, ΕθνικήςΑντίστασης, Τοπικής αυτοδιοίκησης, προσωπικές κλπ 14

15 Κατακερματισμός a la greca Πρωταθλητές κατακερματισμού. Υπάρχει σε τρεις τουλάχιστον διαστάσεις 1. Κατακερματισμός ανά κλάδο εργασίας (οριζόντιος) Ταμεία μισθωτών, αυτοτελώς απασχολούμενων κλπ 2. Κατακερματισμός ανά επίπεδο προστασίας (κάθετος) Στον πρώτο πυλώνα κύρια επικουρική εφαπαξ Στον δεύτερο πυλών 3. Κατακερματισμός ανά ηλικία (κλάση ασφαλισμένου) ανά ηλικία πρώτης επαφής Καθώς αλλάζει το σύστημα νέες ρυθμίσεις από νεοεισερχόμενους ΔΥ προ/μετά 1983, όλοι οι υπόλοιποι προ/μετά 1993 Τάση συνένωσης Ταμπέλας εισόδου ΟΑΕΕ από το 1998 κάνει ακόμη διαφορά αν τεως ΤΣΑ, ΤΕΒΕ,ΤΑΕ Νόμος 2010 από 2014 κάθε ημέρα εργασίας αποδίδει τα ίδια δικαιώματα Αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές στις εισφορές.!!! 15

16 Α2: Ώριμοι Εργαζόμενοι/ες ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Παγκοσμιοποίηση ανάγκη αλλαγών εργασιακής κατεύθυνσης Ζωή επιχειρήσεων Απαξίωση δεξιοτήτων Κινητικότητα εργαζομένων Μετανάστευση Ανεργία Συμφιλίωση εργασιακής και οικογενειακής ζωής Γυναίκες και απασχόληση Λοιπά κοινωνικά θέματα Κοινωνικός ιστός ασφάλειας ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Ασφαλιστικό σύστημα και διευκόλυνση κινητικότητας Κατάρτιση και Δια βίου Εκπαίδευση Sabbaticals Κατοχύρωση δικαιωμάτων αν αλλάξει εργασία «Vesting» Θέματα μεταναστών Διεθνώς Μεταφορά δικαιωμάτων Ανεργία Προσμέτρηση χρόνου; Χρηματοδότηση γονικών αδειών κλπ 16

17 Α2: Λοιπά θέματα εργαζομένων Αλλαγή εργασίας και εργοδότη Αν συνεπάγεται αλλαγή ταμείου τίθενται θέματα Διαδοχικής ασφάλισης (πώς μεταφέρονται δικαιώματα;) Παρακολούθηση δικαιωμάτων Σημασία Μοναδιαίου Αριθμού όπως οαμκα Οικογενειακές υποχρεώσεις Εργασία γυναικών Πίστωση χρόνου για ασφαλιστικές υποχρεώσεις Συνεισπραττόμενα ασφάλιστρα Υγεία, ΟΕΚ, Στράτευση, «Προνόμια» Πολλαπλή χρέωση χρόνου, π.χ. στο ΤΣΜΕΔΕ και στο Δημόσιο Ενημέρωση σχέση με Ταμείο ασφάλισης Σημασία διοικητικής επάρκειας Ταμείων στις σχέσεις με ασφαλισμένους 17

18 Αντιμετώπιση ανεργίας Η αντιμετώπιση της ανεργίας ακολουθεί τις δύο κεντρικές δικαιολογητικές βάσεις: Ως ασφάλιση (unemployment insurance ) -- οικοδομείται δικαίωμα με πληρωμή εισφορών αποδίδεται ως % αποδοχών σε αυτούς που έχουν συνεισφέρει. Ως πρόνοια (αρωγή ανέργων - assistance). Ποσό σε όσους έχουν ανάγκη κατόπι ελέγχου εισοδήματος. Αυτοί που είτε δεν έχουν εισφορές είτε έχουν εξαντλήσει το δικαίωμα, παίρνουν τα ποσά αρωγής. Συνήθως μικρότερα. Όταν εξαντληθεί και αυτό πηγαίνουν στο ελάχιστο εισόδημα (αν υπάρχει) Οι παροχές πρέπει να είναι χαμηλότερες από τις αποδοχές εργασίας (ποιος θα δούλευε;) αλλά όχι τόσο χαμηλές ώστε να αποδέχεται ο εργαζόμενος ακατάλληλες εργασίες. Επειδή χρηματοδοτούν την αναζήτηση εργασίας πρέπει να έχουν περιορισμένη διάρκεια και το ποσό να φθίνει με την διάρκεια ανεργίας (κίνητρο αποδοχής εργασίας). Συνδυάζονται με κατάρτιση («ενεργά μέτρα κατά της ανεργίας») 18

19 Ζητήματα ασφάλισης ανεργίας Συστήματα ανεργίας διαφέρουν ως προς: 1. Ελάχιστες εισφορές για δικαίωμα. Συστήματα ασφάλισης αποκλείουν τους νέους. 2. Γενναιοδωρία ποσοστό αναπλήρωσης αποδοχών 3. Διάρκεια πότε διακόπτεται (α) η ασφάλιση και (β) αν υπάρχει αρωγή και (γ) αν υπάρχει εγγυημένο εισόδημα όταν τελειώνει το β. 4. Εκταση και αποτελεσματικότητα ενεργών μέτρων. (π.χ. κατάρτιση, γραφείο εύρεσης δουλειάς) Στην Ελλάδα: Χορηγείται από τον ΟΑΕΔ μόνο σε μισθωτούς ιδιωτικού τομέα. (όχι ΔΥ, αγρότες ή αυτοτελώς απασχολούμενους) Για να δικαιούται χρειάζονται 4 μήνες. Χορηγείται για 5-12 μήνες (ανάλογα με εισφορές). Μετά από αυτό δικαιούνται μικρότερο επίδομα με αυστηρά εισοδηματικά κριτήρια. Το 2014 πρόκειται να επεκταθεί Ζητήματα ανεργίας στην Ελλάδα Νέοι άνεργοι ουσιαστικά εξαιρούνται (δεν έχουν ένσημα). Λιγότερο από το 30% των ανέργων δικαιούνται επιδόματα ανεργίας. Το ποσοστό αυτό μειώνεται ως προνοιακό μέτρο με έλεγχο εισοδήματος Οικοδόμοι και εργαζόμενοι στον τουρισμό εργάζονται το καλοκαίρι και εισπράττουν επίδομα ανεργίας τον χειμώνα. Ιδιαίτερα μικρή βοήθεια στην αναζήτηση εργασίας. Το σύστημα δεν λειτουργεί ως κοινωνικός ιστός ασφάλειας 19

20 Η κρίση και η ανεργία Από το 2011 η ανεργία αναδεικνύεται ως ο κυριότερος παράγων που προκαλεί φτώχεια Σε ριζική αντίθεση από κατάσταση προ του 2010 (όταν οι άνεργοι δεν κατοικούσαν σε φτωχά νοικοκυριά). Η επέκταση της ανεργίας μετά το 2011 διευρύνει τα νοικοκυριά χωρίς πρόσβαση στην απασχόληση Γυναίκες που δεν δούλευαν μπαίνουν στην αγορά προσπαθώντας να τονώσουν οικογενειακό εισόδημα Ιδιαίτερα στους νέους Κίνδυνος δημιουργίας διαρθρωτικής ανεργίας (ανικανότητα για εργασία και απαξίωση) Σημασία να ανακατανέμεται η εργασία και να μην είναι οι ίδιοι άνεργοι συνεχώς. Η προστασία της ανεργίας δεν προσέφερε προστασία στην κρίση Το σύστημα προσαρμόζεται από το 2010 (μνημόνια) 20

21 Β: Προετοιμασία για συνταξιοδότηση Θεμελίωση δικαιώματος (κεφ 10) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Σκέψεις για αποχώρηση από την αγορά εργασίας Απότομα/σταδιακά Κίνητρα και οικονομικοί υπολογισμοί. Ανάλυση προσφοράς εργασίας (πρβλ Μακρο 2 ο εξάμηνο) Ισορροπία προσφοράς αλλά και ζήτησης εργασίας από εργοδότες Περιεχόμενο εργασίας Αποξένωση και προκατάληψη κατά του ηλικιωμένου εργαζόμενου ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Τρόπος θεμελίωσης Μηχανισμός έμμεσα κίνητρα αποπομπής Π.χ. αν παραμένοντας μειώνονται απολαβές Με την θεμελίωση αλλάζουν ριζικά τα κίνητρα παραμονής ή όχι στην εργασία Δυνατότητα παράκαμψης κανονισμών για ενωρίτερη συνταξιοδότηση Συντάξεις αναπηρίας Βαρέα και ανθυγιεινά Αλλοι κανονισμοί 21

22 Θεμελίωση Η Θεωρητική δυνατότητα υποβολής αίτησης Σημείο πέραν του οποίου δεν μπορεί να αρνηθεί στον ασφαλισμένο η δυνατότητα είσπραξης σύνταξης Αλλάζει το κόστος ευκαιρίας της εργασίας Το εναλλακτικό του να μην δουλεύεις είναι να παίρνεις σύνταξη Στο ΙΚΑ απαιτείται ταυτόχρονα (α) ηλικία και (β) ελάχιστα έτη ασφάλισης 5 έτη ενωρίτερα αν μειωμένη (1/200 για κάθε μήνα) 30% συνολικα. Πλήθος ειδικών κατηγοριών ακόμη και εντός ΙΚΑ. Αλλού υπάρχουν άλλοι συνδυασμοί Π.χ. στο Δημόσιο και Τράπεζες μόνο έτη ασφάλισης Δυνατότητα εξάσκησης δικαιώματος με την συμπλήρωση κάποιας ηλικίας Διαφορετικά για γυναίκες (5 έτη ενωρίτερα) Π.χ. Μητέρες ανηλίκων - σπρώχνει εκτός αγοράς εργασίας Τάση ενιαιοποίησης μετά το Όμως για τους συνταξιοδοτούμενους ισχύει εν πολλοίς το παλιό σύστημα 22

23 Κ Α Ν Ο Ν Α Σ Ε Ί Ν Α Ι Η Ε Ξ Α Ι Ρ Ε Σ Η Πίνακας 9.2 Συνταξιοδοτήσεις ΙΚΑ ανά νομική βάση 2006 και 1997 (% συνόλου), σελ 304 Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Συντάξεις γήρατος (1997) 82,8 (82,5) 84,9 (84,3) 83,6 (83,1) «Κανονική περίπτωση» 1 (1997) 15,8 (15,4) 29,6 (31,3) 20,7 (20,6) Συντάξεις 35ετίας (1997) 9,1 (6,0) 0,4 (0,5) 6,0 (4,2) Με αναλογιστική μείωση 2 (1997) 4,6 (8,5) 17,0 (18,0) 9,0 (11,6) Γονέας ανηλίκου 3 (1997).. (0.1) 10,1 (10,0) 3,6 (3,4) Βαρέα και ανθυγιεινά 40,3 14,0 30,9 επαγγέλματα (41,9) (15,5) (33,3) (1997) Λοιπές ειδικές περιπτώσεις (1997) 13,0 (10,5) 13,8 (9,1) 13,2 (10,1) Αναπηρία (1997) 17,2 (17,5) 15,1 (15,7) 16,4 (16,9) Συνολικές συντάξεις 100,0 100,0 100,0 Πηγή: 2006 από ΟΟΣΑ (2007) και 1997 από Τήνιος 2003 από στοιχεία ΙΚΑ Άνδρες στα 65, γυναίκες στα 60 Άνδρες από τα 60, γυναίκες από τα 55 με αναλογιστική μείωση για κάθε μήνα που υπολείπεται από την πλήρη σύνταξη. Μητέρες ανηλίκων από τα 50 23

24 Νέοι συνταξιούχοι ΙΚΑ ΚΕΦ 11.4 Συγκέντρωση σε χαμηλά (<20 έτη). Αλλά και ισχυρή μειονότητα >34 Το ΙΚΑ σαν ένα ταμείο με δύο πρόσωπα (καλοί / Κακοί πελάτες ) 24

25 Θεμελίωση: αδρά δεδομένα Ο κανόνας ήταν η εξαίρεση 85% σε ειδικές κατηγορίες Συγκέντρωση στα ελάχιστα που απαιτούνται Λίγα χρόνια επειδή από αγροτικό τομέα; Μόνο για πολύ ηλικιεωμένους Μαθηματικό ολοκλήρωμα εισφοροδιαφυγής των τελευταίων 30 ετών; Σε άλλα ταμεία διαφορετική εικόνα; Περισσότερα χρόνια εργασίας. Συχνά χαμηλότερη ηλικία. Ιδίως για γυναίκες Το Δημόσιο δεν κρατούσε στοιχεία για την ηλικία των συνταξιοδοτούμενων Από το 2010 αλλάζει αλλά εξαιρούνται ώριμα δικαιώματα Δυνατότητα αναγνώρισης (με πληρωμή ως 7 ετών) για πανεπιστήμιο, παιδιά κλπ. Αποτέλεσμα: από το 2010 κύμα φυγής γυναικών από Δημόσιο, Τράπεζες 25

26 Αλλά: Ωρίμανση; Πίνακας 10.1 : Μέσος όρος ετών εισφοράς των νέων συντάξεων του IKA, Ίδιο Γήρας Αναπηρία Χηρείας Δικαίωμα ,0 21, ,4 14,2 19,5 21, ,7 15,9 19,8 23, ,4 15,4 20,5 23,8 Σελ 360. Τάση να αυξάνεται η μέση διάρκεια ασφάλισης (ωρίμανση του συστήματος). Οφείλεται κυρίως στη μειοψηφία με πολλά χρόνια ασφάλισης. Μεταφράζεται σε αυτόματη τάση για αύξηση των συντάξεων διαχρονικά. Σε ειδικές κατηγορίες εργαζόμενων (π.χ. ΒΑΕ, επικουρικά ταμεία κλπ) το φαινόμενο ωρίμανσης μπορεί να είναι πιο έντονο. 26

27 Γ: Η Αίτηση συνταξιοδότησης το πότε και πώς ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Μακροοικονομία ωφελείται από την παραμονή. Εισφορές Πληρωμές Ασφ/συνταξιούχοι Άρα κίνητρα παραμονής Παραμονή ηλικιωμένου σημαίνει λιγότερη εργασία νεώτερων;; ΌΧΙ Πλάνη Σταθερής Δεξανενής Εργασίας Από τι εξαρτάται η δυνατότητα εργασίας; Προσφορά από εργαζόμενο Ζήτηση από εργοδότη Περιεχόμενο εργασίας ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Τρόπος υπολογισμού σύνταξης Δυνατότητα αντικινήτρων Ρόλος κατώτατων ορίων Ποσοστό αναπλήρωσης Εφ Απαξ Οικογενειακές και άλλες προσαυξήσεις Συντάξεις αναπηρίας Πώς το όριο ηλικίας αυξάνει την μέση ηλικία συνταξιοδότησης; 27

28 Ποσοστό συνταξιοδοτούμενων Ηλικίες συνταξιοδότησης: κεφ 10 Συντάξεις γήρατος ΙΚΑ Καταν ομή ηλικίας Συν ταξιοδότησης, ΙΚΑ Συντάξεις γήρατος, % 15.0% 10.0% 5.0% 0.0% Ηλικία Ανδρες Γυν αίκες 28

29 % συνόλου % συνόλου 25% 20% 15% ΑΝΔΡΕΣ Βασικά χαρακτηριστικά και διαφορές διατηρούνται % 5% 0% Ηλικία Ταση αύξησης ανδρών % ανδρών στα 55 και 58 (ΒΑΕ, 35ετία) 20% 15% ΓΥΝΑΙΚΕΣ Γυναίκες περισσότερες στα 50 (μητέρες ανηλίκων) 10% 5% 0% Ηλικία Περιληπτικοί δείκτες (μέσος όρος, διάμεσος) παραπλανητική 29

30 Ηλικία Εξέλιξη μέσης ηλικίας συντάξεων γήρατος ΙΚΑ Άνδρες Γυναίκες Σύνολο γήρατος Έτος Στοιχεία σταματούν το Αγνωστο τι γίνεται κατά το Μνημόνιο. Ενδείξεις μείωσης Αναμένεται αύξηση 30

31 Εξέλιξη μέσης ηλικίας στο σύνολο των συντάξεων ΙΚΑ (γήρατος και αναπηρίας) Σημείωση: η μέση ηλικία συνταξιοδοτούμενων ανά έτος δεν είναι ορθός δείκτης απαιτείται εξέταση της εξόδου ανά έτος γέννησης (κοόρτη) που δεν υπάρχει στο ΙΚΑ 31

32 η ηλικία συνταξιοδότησης δεν εξαρτάται μόνο από όριο ηλικίας Ζήτηση για εργασία μεγαλύτερων εργαζόμενων από εργοδότες Παραγωγικότητα καθώς η ηλικία μεγαλώνει μειώνεται; Αντικίνητρα για κατάρτιση στους μεγαλύτερους - αυτοεπιβεβαιωνόμενη προφητεία; Συμπληρωματικοί οι ωριμότεροι εργαζόμενοι στους νεότερους; Προσφορά εργασίας - από τον εργαζόμενο Εισόδημα προτιμήσεις για ελεύθερο χρόνο Καθώς οι εργαζόμενοι γίνονται πιο εύποροι καταναλώνουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο συνταξιοδοτούνται νωρίτερα Συνθήκες και παράμετροι συντάξεων- διαμορφώνουν το κόστος ευκαιρίας της εργασίας Δομή κινήτρων και αντικινήτρων που επηρεάζουν την απόφαση συνταξιοδότησης Περιεχόμενο (Ποιότητα) εργασίας --- Πόσο αποτιμώνται τα χαρακτηριστικά μεγαλύτερων εργαζόμενων; Π.χ. πόσο αποτιμάται η πείρα σχετικά π.χ. με την δεξιότητα σε νέες τεχνολογίες 32

33 Ποσοστά συμμετοχής ανδρών ΕΕ Τάση να μπαίνουν στην εργασία αργότερα και να βγαίνουν νωρίτερα 33

34 Διαπιστώσεις για την ηλικία συνταξιοδότησης Δεν Υπάρχει «η» ηλικία συνταξιοδότησης Ηλικία στην οποία έχει ήδη αποχωρήσει το 50% ανά κοόρτη Κατανομή ηλικιών μονοσήμαντοι δείκτες παραπλανούν Πτωτική τάση σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο Ιδίως στους άνδρες Ιδιαίτερα σύνθετο θέμα. Στην Ελλάδα επιτάχυνση της πτώσης μετά 1995 Ώθηση από ασφαλιστικά νομοσχέδια. Μεγάλη διαφορά μεταξύ επαγγελματικών ομάδων Πολλοί κάτω από το όριο πολλοί άνω Ισοδυναμεί με επιδότηση αυτών που φεύγουν ενωρίς από αυτούς που παραμένουν. (φτωχοί ΙΚΑ/ ΟΓΑ επιδοτούν πλούσιους (Δημ. Τράπεζες);) Σχέση με ασφαλιστικό σύστημα: Δυνατότητα ελάχιστη ηλικία θεμελίωσης Κλιμάκωση σε σχέση με ηλικία έτη ασφάλισης Τρόπος υπολογισμού της σύνταξης 34

35 Απασχόληση εργαζομένων , 2006, 2012 D E G R GR Ελλάδα χαμηλότερη μεταξύ ΕΕ15. 3 η μεταξύ ΕΕ27 Η Μόνη χώρα με πτώση το 2012 Δραματική σύγκριση GR (Πτώση από χαμηλό) DE (αύξηση από υψηλότερο). 35

36 Υπολογισμός της Σύνταξης ποσοστό αναπλήρωσης: Δύο βήματα (κεφ 11) Α. Ασφαλιστέο εισόδημα παρονομαστής ΙΚΑ: 5 ετήσια εισοδήματα από τελευταία 10. Ως 2004: τελευταία 5 (τελευταία 2 ως 1990) Από 2015 σύνολο ζωής για έτη από Δημόσιο, Τράπεζες ως το 2002 ο τελευταίος μισθός Παρενέργειες + καταστρατηγήσεις Π.χ. Αποχώρηση αμέσως μετά από προαγωγή Αλλά: ασφαλιστέο εισόδημα αποδοχές Επιδόματα, υπερωρίες εκτός άρα παρονομαστής άγνωστος Μέγιστο ποσοστό 70% του μισθού από κύρια Από 80% στο Δημόσιο (μείωση 2002) + Επικουρική πρόσθετη σύνταξη στην κύρια. 20%+ Από 1983 υποχρεωτική για όλους τους μισθωτούς 36

37 Υπολογισμός της σύνταξης: Δεύτερο βήμα. Ποσοστό αναπλήρωσης Ποιο ποσοστό θα πάρει από το μέγιστο εισόδημα; (Δηλαδή από 70% του ασφαλιστέου ) Συνάρτηση διάρκειας ασφάλισης ΙΚΑ μη γραμμική σχέση (κλάσεις) Χαμηλές κλάσεις - κάθε έτος αποδίδει περισσότερο «Αλληλεγγύη των κλάσεων» Υψηλότερες κλάσεις πιό κοντά στην γραμμική σχέση Με 35 χρόνια αποδίδεται 70% των αποδοχών (μέγιστο) Δυνατότητα αναλογιστικής μείωσης για πρόωρη - 1/200 για κάθε μήνα. Δημόσιο 35α του ασφαλιστέου. Κάθε έτος προσθέτει 1/35 (ΔΕΗ 27α) + επικουρική == Σύνολο άνω των 100% ΟΓΑ, ΤΕΒΕ, ΤΑΕ, -- κλάσεις Ελάχιστη υποχρεωτική. Μεγαλύτερες κλάσεις είναι προαιρετικές. 37

38 Κατώτατα όρια (ΚΟ) κλπ Αν η σύνταξη υπολείπεται από ΚΟ --ο συνταξιούχος λαμβάνει αυτό το ποσό Στο ΙΚΑ 60% των νέων συνταξιούχων εισπράττουν ΚΟ 70% των συνταξιούχων (και παλαιότερων) Μεταξύ χρόνια ασφάλισης η ιδια σύνταξη ΙΣΟΠΕΔΩΣΗ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ- ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ΔΥΟ ΤΑΧΥΤΗΤΩΝ Αρα ΙΚΑ για άνω του 60% του πληθυσμού του: εισπράττει αναλογικά του μισθού και πληρώνει σταθερό ποσό Περιορισμένη ανταποδοτικότητα Χαρακτήρας ως ασφάλιση αποδοχών νοθεύεται. Για αύτό το ποσοστό είναι οργανισμός πρόνοιας. Παλαιότερα ως πολλαπλάσιο ΗΑΕ 20 το από επικουρικό υψηλότερο από αποδοχές ΚΟ ως κύριο κίνητρο για πρόωρη συνταξιοδότηση 38

39 Ποσοστό αναπλήρωσης Το νέο σύστημα μετά το % 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Συνθετικά ποσοστά αναπλήρωσης κύριας σύνταξης Ν2084 και Ν3863 Ν3863 Κατώτατα Ν2084/92 κατώτατα Ν3863 κατώτατο +50% Ν2084 ΚΟ +50% 60% 45,6% 40% Δεν περιλαμβάνονται επικουρικές συντάξεις Ετη Ασφάλισης 84% 70% Για εργασία μετά το για όλους 2. (περίπου) Αναλογικά ασφαλιστέου εισοδήματος ανά έτος (μικρά κίνητρα για >30 χρόνια) 3. Ασφαλιστέο εισόδημα με βάση σύνολο καριέρας. 4. Εξακολουθεί να υπάρχει και παλαιό ΚΟ (παράλογο;) 5. Σύνταξη συνταξιοδοτούμενου μετά το 2015 παίρνουν τμήμα με παλιό / νέο σύστημα αναλογικά. 1. Ισοπέδωση λόγω ΚΟ μικρότερη 2. πρώτη πλήρης σύνταξη με το νέο μετά το Παλιό συνεχίζει. 3. Για μεγαλύτερα εισοδήματα το νέο μπορεί να είναι πιο γενναιόδωρο 4. Αν υπάρχει μείωση θα προκύπτει από την χρήση μέσου εισοδήματος καριέρας αντί 5 ετών 5. Για πολλά χρόνια ασφάλισης % αναπλήρωσης νέου δεν υπολείπεται παλαιού 39

40 Κατανομή συντάξεων ΙΚΑ Συγκέντρωση στα ΚΟ κατά 70% παραμένει κυρίαρχο χαρακτηριστικό Το σύνολο της κατανομής αυξάνεται. 40

41 Δύο Τύποι συντάξεων DB, DC ΙΚΑ, Δημόσιο: Σύστημα καθορισμένων παροχών (ΚΠ) Σύνταξη ως ποσοστό τελικών αποδοχών Άγνωστη την στιγμή της πληρωμής των εισφορών Το ρίσκο επιβαρύνει τους χρηματοδότες Αν αυξηθεί η μέση επιβίωση; Αυξάνονται εισφορές Σύστημα καθορισμένης εισφοράς Πίστωση ατομικού λογαριασμού -- Μετατροπή σε ετήσια πληρωμή στην συνταξιοδότηση Συνηθισμένο στις ιδιωτικές κεφαλαιοποιητικές συντάξεις Όχι αποκλειστικά όμως. Υπάρχει και σε κρατικά συστήματα. Ρίσκο επιβαρύνει τον ασφαλισμένο/συνταξιούχο Απόδοση κεφαλαίου άγνωστη ως την στιγμή της συνταξιοδότησης Αν αυξηθεί μέση επιβίωση μειώνονται συντάξεις Μεταφορά DB-DC Ιδιωτικοποίηση του ρίσκου 41

42 Μια ενδιάμεση λύση: Το νέο Σουηδικό σύστημα Σύστημα «οιονεί καθορισμένης εισφοράς» Στον ασφαλισμένο μοιάζει με καθορισμένης εισφοράς Αποκεντρώνει κρίσιμες αποφάσεις όπως όρια ηλικίας Δεν συγκεντρώνει αποθεματικά Χρηματοδοτείται με βάση το διανεμητικό σύστημα Πώς λειτουργεί; Πίστωση ατομικού λογαριασμού αλλά μόνο σε λογιστική βάση Τοκισμός ποσού με τεχνικό επιτόκιο που είναι συνάρτηση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ και μέσης επιβίωσης Από κάποια ηλικία και μετά δίδεται η δυνατότητα συνταξιοδότησης «Κλείδωμα σύνταξης» ανάλογα με ηλικία + ποσό στον λογαριασμό 1 έτος εργασία επιπλέον- αυξάνει τον αριθμητή (ατομικός λογαριασμός) και μειώνει τον παρονομαστή (διάρκεια συνταξιοδότησης) Το πότε θα συνταξιοδοτηθεί το αποφασίζει ο ασφαλισμένος Δημογραφική επιδείνωση αλλάζει το τεχνικό επιτόκιο 42