Βούλα Γουνελά - Xρύσα Καραδάκη

Transcript

1 Βούλα Γουνελά - Xρύσα Καραδάκη

2

3

4 Πρόλογος Για μια γλυπτική του πηλού Η σύγχρονη τέχνη δε διαθέτει καταγωγή τοπική. Ο καλλιτέχνης, ωστόσο, έχει τόπο και καταγωγή που ενίοτε λειτουργεί έως και δεσμευτικά. Στην υπόθεση της σύγχρονης τέχνης, όπως εξελίχθηκε στην Ελλάδα, μια ευρωπαϊκή χώρα που οι συνθήκες δεν της επέτρεψαν να ζήσει την αναγέννηση αλλά και να βιώσει ετεροχρονισμένα το διαφωτισμό και όσα ακολούθησαν έως και τις αρχές του αιώνα του μοντέρνου, οι επιπλέον δυσκολίες προσαρμογής των ελλήνων καλλιτεχνών είχαν να κάνουν και με την αντιπαράθεση της βαριάς κληρονομιάς της προϊστορικής και της κλασικής τέχνης. Χρειάστηκε η τομή των ελλήνων καλλιτεχνών της γενιάς του 60 αλλά και οι τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και του ύστερου μεταμοντερνισμού που απελευθέρωσαν σε ζητήματα φόρμας και υλικού τα εννοιολογικά τους αιτήματα και την αποδοχή ανοιγμάτων παράλληλων με τις ανοικτές, κινητικές, πολιπολιτισμικές κοινωνίες μας. Στην κοινή, παγκόσμια γλώσσα του διαδικτύου και της εικόνας, ένας άλλος φορμαλισμός καταδυαστεύει σαν μέθοδος ταξινόμησης των έργων των καλλιτεχνών στη χορεία του απολύτως σύγχρονου, τα ζητήματα πλαστικότητας της τρισδιάστατης μορφής, επανατοποθετούνται κάτω από άλλη οπτική. Και πάλι αντιμέτωποι οι έλληνες γλύπτες και καλλιτέχνες του πηλού με την εικόνα και παράλληλα με μια καταπιεστική κληρονομιά που αντιπαραθέτει αξίες κατοχυρωμένες από τα γλυπτά του Παρθενώνα έως τα μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία, τις λεπτές ληκύθους και τα ψημένα χρώματα στις προερχόμενες από τα παράλια του Βυζαντίου, φόρμες. Η νεώτερη και η σύγχρονη κεραμική, μιας και αφορμή γι αυτές τις γραμμές δίνει η δουλειά της Βούλας Γουνελά, γνώρισε τη δική της περιπέτεια στον ελληνικό μας τόπο. Ανάμεσα στο χρηστικό αντικείμενο και τη δημιουργία που ορίζει το έργο τέχνης, ανάμεσα στο θεόπνευστο αντικείμενο που βγαίνει από τα χέρια του λαϊκού τεχνίτη και την τουριστική εκδοχή του, η κεραμική χρειάστηκε πολλές φορές να δώσει εξηγήσεις. Κατά περίεργο τρόπο, η απελευθέρωση από την ταξινόμηση του έργου βάση του υλικού, του μέσου δηλαδή, κρατά ακόμη εγκλωβισμένη την κεραμική, ενώ η αισθητηριακή μας αντίληψη που έχει υποστεί ριζικές μεταβολές τα τελευταία χρόνια και με τη διόγκωση του

5 ψηφιακού περιβάλλοντος και με το διάλογο που ούτως ή αλλως συρρικνώνεται στη μοναξιά της ηλεκτρονικής επικοινωνίας, αφήνει μακριά το ζήτημα αυτής της σκληρής και παράλληλα εύθραυστης ύλης. Στο διεθνές σύστημα της παραγωγής και της κατανάλωσης της σύγχρονης τέχνης, τόσο στο κακομαθημένο, από την ταχύτητα και την ποικιλία της εικόνας, βλέμμα του θεατή όσο και στο πεδίο της αγοράς της τέχνης, η κεραμική μοιάζει να λειτουργεί αυτόνομα. Στους θεσμικούς χώρους, με προορισμό τη συλλογή και έκθεση των ιδεών του παρόντος και στους ιδιωτικούς χώρους παρουσίασης και διακίνησης έργων, όλο και πιο σπάνια βλέπουμε να συγκαταλέγεται η γλυπτική του πηλού. Τέχνη της υπομονής και της εμπλοκής των χεριών αλλά και τέχνη που υφίσταται οικονομικές δεσμεύσεις και για τον ίδιο τον καλλιτέχνη και για το μουσείο που συγκαταλέγει την κεραμική στις συλλογές του, μένει στις δυνατότητες λίγων καλλιτεχνών και ελάχιστων ειδικευμένων συλλεκτών. Η Βούλα Γουνελά ανήκει στους λίγους ευρωπαίους καλλιτέχνες του πηλού που δουλεύει σιωπηλά στην τέχνη της υπομονής, μακριά από τους μηχανισμούς της παράδοσης και τα κελεύσματα της εξωστρεφούς όψιμης νεωτερικότητας. Οι αναφορές της σε προϊστορικές φόρμες και οργανισμούς, η λιτότητα της γραφής και η απουσία της εύληπτης αφήγησης, η κίνηση προς τα επάνω που δίνει στις φόρμες και η ακύρωση του ογκυρού της τρίτης διάστασης, το χρώμα και οι συνθετικές απολήξεις του σε σχέση με το χώρο, δίνουν έργα δυναμικά και ώριμα. Η συνεπής μαθητεία στο μοντέρνο και το ξεπέρασμα της αισθητικής τάξης των πραγμάτων, συμπίπτει με τις εννοιολογικές αναφορές μιας ιδεολογίας που, αγρυπνεί στα ζητήματα της τέχνης και υπερασπίζεται το στοχασμό, υποδεικνύοντας έμμεσα έναν τρόπο ανάγνωσης του γλυπτικού πλαστικού χώρου και των ισχυρών μορφών που δημιουργεί. Μαρία Μαραγκού

6 Préface

7

8 Βλέποντας τα έργα της Χρυσής Καραδάκη δημιουργείται αρχικά η εντύπωση ότι έχουμε να κάνουμε με μια «παραδοσιακή, ευγενική» ζωγραφική, με τάση προς την αφαίρεση, αγάπη στα γήινα χρώματα, ισορροπημένες συνθέσεις. Μια πιο προσεκτική παρατήρηση ωστόσο των πρωτότυπων, αποκαλύπτει ότι τα έργα είναι ανάγλυφα, είναι «χτισμένα», είναι κατασκευές από συνθέσεις πολλών διαφορετικών υλικών και επιφανειών και είναι τελικά ο τρόπος της σύνθεσης που δημιουργεί αυτή την έντονα ζωγραφική εντύπωση. Τα βασικά υλικά είναι ευτελή: χαρτόνια συσκευασίας, μονωτικά υλικά, εφημερίδες, δέρματα, ταπετσαρίες, βιομηχανικά δάπεδα, ξύλα. Παραδοσιακός καμβάς δεν υπάρχει, αντίθετα τα υλικά αυτά προετοιμάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργούν την επιφάνεια εργασίας. Είναι αυτό το μέρος της δουλειάς, που η καλλιτέχνιδα αποκαλεί «αγγαρεία», το οποίο όμως είναι καθοριστικής σημασίας, διότι η κατασκευασμένη αυτή επιφάνεια είναι συνεχώς παρούσα σε όλα τα έργα. Είναι σαν τον μεγάλο ηθοποιό που έχει αναλάβει ένα δευτερεύοντα ρόλο, που όμως κάθε τόσο πάει να κλέψει την παράσταση καθώς ξεπροβάλλει συνεχώς μέσα στο έργο, καθώς πάνω του στηρίζονται όλα. Σε ένα δεύτερο στάδιο η ζωγράφος περνάει ένα στρώμα πίσσας, πάνω στην επιφάνεια που έχει κατασκευάσει. Τέλος, σ ένα τρίτο στάδιο, με ένα σχεδόν βίαιο τρόπο αρχίζει να επεμβαίνει στην επιφάνεια αυτή. Την γδέρνει, χαράσσει γραμμές που αποκαλύπτουν τα κάτω στρώματά της, καρφώνει πάνω της κομμάτια από παλιότερα έργα ή επιζωγραφισμένα χαρτιά, σχεδιάζει, γράφει, χρωματίζει και πολλές φορές τα τεμαχίζει, για να χρησιμοποιηθούν εκ νέου σε επόμενα έργα. Ο τρόπος της σύνθεσης της εικόνας είναι σχεδόν πάντα εμφανής: καρφιά, συνδετήρες, συρραπτικά παίζουν σημαντικό ρόλο στην αισθητική των έργων της Καραδάκη. Τα χρώματα που χρησιμοποιεί είναι στην πλειονότητα τους οικοδομικά: μονωτικά υλικά, ντουκοχρώματα, βερνίκια τυπογραφείου, σκόνες, κόλλες, κάρβουνα, αλλά και καρυδόζουμο, χένα, οτιδήποτε μπορεί να βάψει με άλλα λόγια. Είναι χρώματα γήινα, σκούρα, με το μαύρο να παίζει σχεδόν πάντα τον πρώτο ρόλο. Κι εδώ όμως το θέμα της διαφάνειας είναι πολύ σημαντικό. Την ενδιαφέρει πάντα η ανάδειξη των κάτω στρωμάτων του έργου και αυτό το πετυχαίνει από τη μια με τις πολλαπλές στρώσεις χρώματος και από την άλλη με το ξύσιμο και τη χάραξη, έτσι ώστε να εμφανιστούν προηγούμενες επιφάνειες. Πολλές φορές βλέπουμε γράμματα ή και «ασυνάρτητα» κείμενα να εμπεριέχονται στα έργα, των οποίων ο ρόλος είναι καθαρά αισθητικός, είναι η σύνδεση με το γραφιστικό παρελθόν της ζωγράφου, είναι η αγάπη της για την τέχνη των τυπογράφων και της αφίσας. Την ενδιαφέρει και την εμπνέει το θέμα της φθοράς, η φθορά στις τοιχοκολλημένες διαφημίσεις, στα πολλαπλά στρώματα των τοίχων, στα γκράφιτι. Αντλεί έμπνευση από τη μη-ωραιοποιημένη γραφή της τέχνης των παιδιών, από τις σκληρές γραμμές στα έργα τους. Της αρέσει να εισάγαγει και να αναδεικνύει στα έργα της τις πολλαπλές μορφές των υλικών, τις πίσω επιφάνειες, τις αρνητικές φιγούρες, τα σχισίματα, τα καψίματα, ενώ μια άλλη πηγή έμπνευσης της ζωγράφου είναι το αστικό τοπίο και οι χάρτες των πόλεων. Οι πολυκατοικίες ωστόσο μεταλλάσσονται στο έργο της Καραδάκη, αποκτούν μια δική τους υπόσταση, και

9 παίρνουν μέρος σε μια διήγηση ή σε ένα παραμύθι. Ωστόσο, παρά τη βιαιότητα κατά την πράξη της δημιουργίας των έργων, παρά την αδρότητα των επιφανειών και των γραμμών, παρά τα σκοτεινά χρώματα, από τα έργα της Καραδάκη αναδύεται μια ηρεμία. Η ζωγράφος μέσα από τις εξαιρετικά ισορροπημένες συνθέσεις της, μέσα από την βαθιά γνώση των χρωματικών αξιών και με μια έντονα προσωπική γραφή καταφέρνει να σβήσει από το έργο της την αγωνία της καλλιτεχνικής πράξης και να του εμφυσήσει την ηρεμία της καινούριας ζωής.

10 Á première vue, les œuvres de Chryssi Karadaki donnent l`impression que l`on a affaire à une peinture «traditionnelle et élégante», manifestant une tendance à l`abstraction et affectionnant couleurs terriennes et compositions équilibrées. Une observation plus attentive des originaux révèle cependant que ces œuvres sont en relief, qu`elles sont «construites» et constituent des structures composées de différents matériaux et de plusieurs surfaces, et que l`impression intensément picturale qui s`en dégage provient de la technique même de leur composition. Les principaux matériaux utilisés sont frustes : cartons d`emballage, isolants, journaux, cuir, papier peint, carrelages industriels, bois. Il n`existe pas de toile traditionnelle, mais ces matériaux sont préparés à l`avance de manière à créer la surface de travail. C`est cette phase que l`artiste appelle une «corvée», mais qui revêt pourtant une importance déterminante, car la surface ainsi fabriquée est sans cesse présente dans toutes les œuvres. Semblable au grand acteur qui a choisi d interpréter un rôle secondaire, mais qui va cependant «voler la vedette», puisqu`il se trouve continuellement au premier plan, puisque c`est sur lui que tout repose. Dans un deuxième stade, l`artiste passe une couche de poix sur la surface qu`elle a préparée. Enfin, durant le troisième stade, avec une sorte de violence, elle commence à intervenir sur cette surface. Elle l`écorche, elle y trace des lignes qui révèlent les couches du dessous, elle y cloue des fragments d`anciennes œuvres ou des papiers repeints, elle y dessine, elle y écrit, elle la colorie et la déchire parfois en petits morceaux qu`elle réutilisera dans de prochains tableaux. La façon de composer l`image est presque toujours bien visible : clous, trombones, agrafes jouent un rôle important dans l`esthétique des œuvres de Karadaki. Les couleurs qu`elle emploie sont dans l`ensemble celles des matériaux de construction : isolants, vernis de typographie, poudres, charbon, mais aussi brou de noix, henné, autrement dit, tout ce qui peut servir à teindre. Ce sont des couleurs terriennes, foncées, avec le noir pour jouer presque toujours le rôle principal. Et pourtant, le thème de la transparence est ici crucial. L`artiste veille constamment à faire émerger les premières strates de l`œuvre et elle y parvient, d`une part grâce à plusieurs couches de peinture et, de l`autre, en grattant et en incisant de manière à faire apparaître les surfaces précédentes. Nous voyons souvent, incorporés aux œuvres, des lettres ou des textes «incohérents»; leur rôle est purement esthétique, ils constituent un trait d`union avec le passé de graphiste de l`artiste et rappellent son amour pour la technique de la typographie et de l`affiche. Karadaki est intéressée et inspirée par le thème de l`usure -usure des affiches publicitaires collées sur les murs en couches superposées, usure des graffiti Elle puise son inspiration dans l`écriture brute, aux lignes dures, de l`art enfantin. Elle aime introduire et faire apparaître dans ses œuvres les formes multiples des matériaux, l`envers des surfaces, les figures négatives, les déchirures, les brûlures, tandis qu`elle trouve une autre source d`inspiration dans le paysage urbain et les plans des villes.

11 Mais dans l`œuvre de Karadaki, les immeubles sont transfigurés, ils acquièrent une dimension bien à eux et participent à la narration ou au conte. Pourtant, malgré la violence qui accompagne l`acte présidant à la création de ces œuvres, malgré l`âpreté de leurs surfaces et de leurs lignes, malgré leurs couleurs sombres, une sérénité s`en dégage. À travers ses compositions extraordinairement équilibrées, avec sa science profonde des valeurs chromatiques et une écriture extrêmement personnelle, Karadaki parvient à effacer de son œuvre l`angoisse de l`acte artistique et à lui insuffler la tranquillité d`une vie nouvelle. Βούλα Γουνελά

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31 Xρύσα Καραδάκη

32

33 40x40εκ.

34

35 1x1,5 15x16

36 Λεπτομέρεια

37 17x17 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

38 36x40 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

39 52x68 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

40 46x70 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

41 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική 15x15

42 17x17 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

43 17x17 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

44 17x17 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

45 17x17 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

46 23x34 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

47 20x32 Χωρίς τίτλο Μικτή Τεχνική

48 Centre de Création Plastique Contemporaine Il se situe au cœur de l`ancienne ville historique de Réthymnon (3.000 bâtiments classés monuments historiques, dont mille présentent un intérêt exceptionnel), au pied de la forteresse vénitienne et juste avant le Musée Archéologique. Au numéro 5 de la rue Himaras se trouve l`ancienne bâtisse vénitienne, d`une superficie de 550m2 qui, jusqu`au début du XXe s., servait de savonnerie. Elle a conservé sa façade caractéristique et l`intérieur des locaux témoigne de ses différentes affectations successives. Achetée dans les années 70 par la Municipalité de Réthymnon, elle abrite depuis 1992 la Pinacothèque. En 1995, Réthymnon a intégré le Réseau National Culturel des Villes. Il s`en est suivi la fondation du Centre de Création Plastique Contemporaine, qui depuis 2002 fonctionne dans le cadre du Réseau des Arts plastiques - Domaine de la Culture. Il dispose d`une collection permanente d`environ 300 œuvres d`artistes grecs contemporains, couvrant une vaste gamme de la réalité plastique moderne de la Grèce, de 1950 jusqu`à aujourd`hui. Le Centre de Création Plastique Contemporaine de Réthymnon a développé une intense activité dans le domaine d expositions temporaires d`intérêt non seulement local et national, mais également international, qu`il organise soit seul, soit en collaboration avec de nombreuses instances grecques ou étrangères. Toutes ces expositions s`accompagnent de manifestations parallèles (conférences, programmes éducatifs, débats, séminaires etc.). L`activité du CCPC en matière d`expositions a pour cadre la Pinacothèque municipale «L. Kanakakis», l`espace artistique «8» (Ochto), ainsi que, occasionnellement, d`autres salles de la ville. Elle est complétée par la publication de catalogues et d`autres imprimés de caractère éducatif ou informatif. Parallèlement ont lieu chaque jour, au cours des expositions, des visites guidées, destinées, selon la tranche d`âge concernée, à des enfants, à des jeunes ou à des adultes. De 1992 jusqu`à aujourd`hui, 70 expositions ont ainsi été organisées et 60 catalogues ont été édités. Depuis 1996, la ville de Réthymnon est partie prenante dans un deuxième programme du Ministère de la Culture visant à la création d`ateliers d`arts Plastiques. Une intéressante demeure de l`ancienne cité, située au numéro 41 de la rue Vernardou a été choisie pour abriter les leçons de poterie (adultes-enfants), de peinture (adultesenfants) et de matériaux mixtes.