Δηζαγσγή ήκεξα, ζηηο αηνκνθεληξηθέο δπηηθέο θνηλσλίεο πνπ ν «εαπηφο» παίδεη ηνλ θπξίαξρν ξφιν, ε αηνκηθή «βειηίσζε» έρεη εμαηξεηηθή ζεκαζία αλάκεζα

Transcript

1 Δηζαγσγή ήκεξα, ζηηο αηνκνθεληξηθέο δπηηθέο θνηλσλίεο πνπ ν «εαπηφο» παίδεη ηνλ θπξίαξρν ξφιν, ε αηνκηθή «βειηίσζε» έρεη εμαηξεηηθή ζεκαζία αλάκεζα ζηηο αλάγθεο καο, αθφκα κεγαιχηεξε απ φ,ηη ίζρπε ζην παξειζφλ. Ζ επηζηήκε θαη ε ηερλνινγία θαινχληαη λα πξνζθέξνπλ νπνηαδήπνηε ππεξεζία είλαη δπλαηή γηα λα «βειηησζεί» νηηδήπνηε ρξήδεη βειηίσζεο εζσηεξηθά θη εμσηεξηθά ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ ζχκθσλα κε ηηο επηζπκίεο ηνπ θαζελφο απφ εκάο, επηζπκίεο πνπ ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία θαζνξίδνληαη απφ ηα επηθξαηέζηεξα θνηλσληθά πξφηππα. Μηα θπξίαξρε ηδέα ζηε Γχζε είλαη φηη πξέπεη λα είκαζηε φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξνη γίλεηαη θαη νη επηζηεκνληθέο θαη ηερλνινγηθέο αλαθαιχςεηο κπνξνχλ λα καο βνεζήζνπλ ζ απηφ. Σν ηη αθξηβψο ελλνείηαη κε ηνλ φξν «θαιχηεξνη» εμεηδηθεχεηαη θάζε θνξά πην έμππλνη, πην ηθαλνί, πην ςεινί, πεξηζζφηεξν δξαζηήξηνη ή αζιεηηθνί. Σν ζεκαληηθφ είλαη φηη αθνξά φινπο ηνπο ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο θαηάζηαζεο θαη δξαζηεξηφηεηαο: ηελ εκθάληζε, ηε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία, ηελ επθπΐα, ηελ ηθαλφηεηα ζπγθέληξσζεο, ηε δηάζεζε, ηηο επηδφζεηο ζηελ εθπαίδεπζε, ηελ εξγαζία, ηελ θνηλσληθή δσή, ηελ εξσηηθή δσή, ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, ηνλ αζιεηηζκφ ζε εξαζηηερληθφ θη επαγγεικαηηθφ επίπεδν. Ζ βαζηθή δηάθξηζε πνπ γίλεηαη ζηελ αξζξνβηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε ηε ρξήζε νπζηψλ αιιά θαη άιισλ ηερληθψλ, φπσο ζα δνχκε παξαθάησ- αλαθέξεηαη ζην ιφγν γηα ηνλ νπνίν ιακβάλνληαη, αλ δειαδή ιακβάλνληαη απφ θάπνηνλ γηα ζεξαπεπηηθνχο ιφγνπο ή γηα ιφγνπο «βειηίσζεο». ηελ ηειεπηαία πεξίπησζε, δηαηππψλνληαη κηα ζεηξά πξνβιεκαηηζκνί ζρεηηθά κε δεηήκαηα πγείαο, εζηθά θαη θνηλσληθά πνπ ζα εμεηαζηνχλ αλαιπηηθά ζηε ζπλέρεηα. Γηα λα γίλεη θαηαλνεηφ ην πξφβιεκα, είλαη ρξήζηκν λα γίλνπλ νη πξνζδηνξηζκνί ησλ βαζηθψλ ελλνηψλ πνπ ζα καο απαζρνιήζνπλ. Ζ «βειηίσζε» ηνπ νξγαληζκνχ κέζσ νπζηψλ ή κεζφδσλ, γελεηηθψλ ή άιισλ, κπνξεί λα απνηειεί ζηφρν ησλ αλζξψπσλ γηα κηα ζεηξά απφ ιφγνπο: γηα λα είλαη ζηε κφδα, γηα λα βειηηψζνπλ ηελ απφδνζή ηνπο ζε δηάθνξνπο ηνκείο, γηα λα απνθηήζνπλ έλα ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ή λα απνδνζεί δηθαηνζχλε ζηηο «αδηθίεο» ηεο θχζεο, λα πξνζηαηεχζνπλ θαη λα πξνάγνπλ ηελ πγεία ηνπο, λα απμήζνπλ ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο, λα εμαζθαιίζνπλ θαη λα αζθήζνπλ 1

2 ζρέζεηο εμνπζίαο. 1 «Οη βειηηψζεηο» πνπ επηδηψθνληαη κπνξνχλ λα θαηεγνξηνπνηεζνχλ σο εμήο: Πξψηνλ, ζσκαηηθή «βειηίσζε», φπνπ κπνξνχλ λα ζπκπεξηιεθζνχλ αιιαγέο πνπ ζρεηίδνληαη κε θαζαξά ζσκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά φπσο ην κέγεζνο (δειαδή ην χςνο θαη ην βάξνο), ε κπτθή κάδα, αιιά θαη ε κείσζε ησλ αλαγθψλ γηα χπλν, ε αχμεζε ηεο αληνρήο, ε θαζπζηέξεζε ηεο δηαδηθαζίαο γήξαλζεο θη αθφκα ε αιιαγή ρξψκαηνο ηνπ δέξκαηνο ή θχινπ. Γεχηεξνλ δηαλνεηηθή «βειηίσζε», ζηελ νπνία ζπκπεξηιακβάλνληαη νη πξνζπάζεηεο ελίζρπζεο δηαθφξσλ ιεηηνπξγηψλ φπσο ε κλήκε θαη ε γλσζηηθή ηθαλφηεηα, ε πνιππαξαγνληηθή ζθέςε θαη ε θαληαζία. Σξίηνλ, ςπρνινγηθή «βειηίσζε» πνπ κπνξεί λα αλαθέξεηαη ζηελ απφθηεζε απηνπεπνίζεζεο θαη θνηλσληθφηεηαο θαη ζηε κείσζε ραξαθηεξηζηηθψλ φπσο ε δεηιία θαη ε επηθπιαθηηθφηεηα. Σέινο, ε εζηθή «βειηίσζε» κπνξεί λα επηδηψθεη ηνλ έιεγρν βίαησλ ζπκπεξηθνξψλ θαη ηελ πξναγσγή ραξαθηεξηζηηθψλ φπσο ε θαινζχλε θαη ε ηθαλφηεηα ζπκπφληαο θαη ζπκπάζεηαο πξνο ηνπο άιινπο αλζξψπνπο. 2 «Βειηίσζε» ηνπ νξγαληζκνχ κέζσ νπζηψλ, φξνο πνπ ζπλαληάηαη σο enhancement ζηελ αγγιφθσλε βηβιηνγξαθία είλαη, ζχκθσλα κε ηνλ Gregory Stock, θάζε βειηίσζε επηκέξνπο ραξαθηεξηζηηθψλ ή γεληθά ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ελφο αλζξψπνπ, άζρεηα κε ην αλ ν ζπγθεθξηκέλνο άλζξσπνο κε ηηο επηδφζεηο ηνπ βξίζθεηαη πέξα απφ απηφ πνπ ζεσξείηαη θαλνληθφ ή φρη. 3 Ο Gregory Stock είλαη ππνζηεξηθηήο ηεο ρξήζεο ηεο ηερλνινγίαο γηα ηε «βειηίσζε» ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ 4, νπφηε αλ ζέινπκε λα έρνπκε έλαλ πην αληηθεηκεληθφ νξηζκφ πνπ ζα ηθαλνπνηεί θαη εθείλνπο πνπ δελ αληηκεησπίδνπλ ηφζν ζεηηθά ηηο εμειίμεηο απηέο, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη πξφθεηηαη γηα κηα πξνζπάζεηα ησλ αλζξψπσλ λα αιιάμνπλ θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο - εζσηεξηθά ή εμσηεξηθά, ζσκαηηθά, ςπρνινγηθά θαη δηαλνεηηθά ή θαη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ νξγαληζκνχ ηνπο ελ γέλεη ψζηε λα πιεζηάζνπλ, λα θηάζνπλ ή θαη λα μεπεξάζνπλ απηφ πνπ για ηοσς ίδιοσς ζπληζηά ηδαληθφ. Απηφ γίλεηαη κε ηε βνήζεηα νπζηψλ ή θαη άιισλ ηερληθψλ, φπσο ε γελεηηθή κεραληθή πνπ ζα εμεηάζνπκε αλαιπηηθφηεξα ζηε ζπλέρεηα. 1 Françoise Baylis and Jason Scott Robert, Genetic Enhancement Technologies, ζ Ζ θαηεγνξηνπνίεζε απηή πξνέξρεηαη απφ ην άξζξν ησλ Françoise Baylis and Jason Scott Robert, op. cit. Ζ εζηθή «βειηίσζε» δελ έρεη ιάβεη ηελ έθηαζε ησλ ππνινίπσλ θαη δελ ζα καο απαζρνιήζεη ζηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία. 3 Gregory Stock, Redesigning Humans, ζ Όπσο άιισζηε ν ίδηνο δειψλεη δελ βιέπεη θάηη θαθφ ζηε βειηίσζε θαζαπηή, op. cit. 2

3 χκθσλα κε έλαλ νξηζκφ πνπ δίλεηαη απφ ηελ Ακεξηθαληθή Δπηηξνπή Βηνεζηθήο θαη θηλείηαη πάλσ ζηνλ άμνλα ζεξαπείαο βειηίσζεο ζηελ επνρή ηεο βηνηερλνινγίαο, βειηίσζε είλαη ε θαηεπζπλφκελε ρξήζε ηεο ηειεπηαίαο λα αιιάμεη, κε άκεζε παξέκβαζε φρη δηαδηθαζίεο κηαο αζζέλεηαο (θάηη πνπ ηζρχεη ζηελ πεξίπησζε ηεο ζεξαπείαο), αιιά ηηο θπζηνινγηθέο ζσκαηηθέο θαη ςπρνινγηθέο ιεηηνπξγίεο, λα απμήζεη ή λα βειηηψζεη ηηο δπλαηφηεηέο θαη ηελ απφδνζή ηνπο. 5 Όπσο επηζεκαίλεηαη, ε ίδηα ε δηάθξηζε αλάκεζα ζε ζεξαπεία θαη βειηίσζε δείρλεη ηελ πξφζεζε απηψλ πνπ ηελ εηζήγαγαλ λα θαηαδείμνπλ φηη ε κελ πξψηε είλαη πάληνηε εζηθψο απνδεθηή, ελψ ε δεχηεξε είλαη εζηθά χπνπηε, ηνπιάρηζηνλ εθ πξψηεο φςεσο. 6 Υξήζηκνο είλαη θαη έλαο νξηζκφο ηεο πξνζπάζεηαο «βειηίσζεο» κέζσ γνληδηαθψλ ζεξαπεηψλ, θαζψο νη ζρεηηθέο έξεπλεο είλαη απφ ηηο πιένλ ζεκαληηθέο ζήκεξα. Μηα ηερλνινγία γελεηηθήο «βειηίσζεο» είλαη θάζε ηερληθή πνπ επηδηψθεη ηελ άκεζε εθδήισζε γνληδίσλ ππαξρφλησλ ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ ή ηελ εηζαγσγή πνπ σο ηε ζηηγκή εθείλε δελ πθίζηαλην ζηνλ αλζξψπηλν πιεζπζκφ. 7 Ο άλζξσπνο πξνζπαζεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ηηο δπλαηφηεηεο πνπ ηνπ δίλεη ε αλάπηπμε ηεο επηζηήκεο, ηεο ηερλνινγίαο θαη ηδηαίηεξα ηεο βηνηερλνινγίαο απφ ηελ αξρή ηεο δσήο θαη ζε φια ηα ελδηάκεζα ζηάδηα, ψζηε λα απνκαθξχλεη φζν γίλεηαη πεξηζζφηεξν ην ζηάδην ηνπ ζαλάηνπ. Πξνζπαζεί πξηλ απφ ην ζηάδην ηεο ζχιιεςεο αθφκα λα πξνζδψζεη ζηνπο κειινληηθνχο αλζξψπνπο επηζπκεηά ραξαθηεξηζηηθά. ήκεξα απηφ πεξηνξίδεηαη ζηελ απνθπγή θιεξνλνκηθψλ αζζελεηψλ, κε ηνλ πξνγελλεηηθφ έιεγρν θαη ηελ επηινγή εκβξχσλ πνπ δελ είλαη θνξείο ζπγθεθξηκέλσλ αζζελεηψλ. Δθφζνλ φκσο νη ηερληθέο κπνξνχλ λα επεθηαζνχλ θαη γηα ηελ επηινγή άιισλ ραξαθηεξηζηηθψλ, είλαη ζίγνπξν φηη αξθεηνί ζα επηδηψμνπλ ηε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο. 8 Μεηά ηε γέλλεζε ησλ παηδηψλ, νη γνλείο επηδηψθνπλ κε ηα κέζα πνπ δηαζέηεη ε ζχγρξνλε ηερλνινγία - ηα νπνία γηα ηελ ψξα είλαη θπξίσο θαξκαθεπηηθέο νπζίεο - λα βνεζήζνπλ ηα παηδηά ηνπο 5 The President s Council on Bioethics, Beyond Therapy: Biotechnology and the Pursuit of Happiness, Κεθάιαην 1. ε αληηπαξάζεζε κε απηφλ ηνλ νξηζκφ, ε ζεξαπεία νξίδεηαη σο ε ρξήζε ηεο βηνηερλνινγίαο ζε αλζξψπνπο κε παζήζεηο ή αζζέλεηεο ζε κηα πξνζπάζεηα λα επαλέιζνπλ ζε κηα θπζηνινγηθή θαηάζηαζε. 6 Op. cit. 7 Βι. Françoise Baylis and Jason Scott Robert, op. cit., ζ ηελ εξγαζία απηή δελ ζα αζρνιεζνχκε κε ηε δπλαηφηεηα παξεκβάζεσλ ζε πξνγελλεηηθφ επίπεδν, θαζψο απηέο αλαθέξνληαη ζηελ επγνληθή. 3

4 λα αλαπηχμνπλ εθείλα ηα ζσκαηηθά θαη πλεπκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ νη ίδηνη ζεσξνχλ φηη ζα ζπκβάινπλ ζην κέιινλ ηνπο. Έηζη γηα παξάδεηγκα, αλ ζεσξνχλ φηη δελ είλαη αξθεηά ςειά ζε βαζκφ βέβαηα πνπ λα ηα δηαθξίλεη ζεκαληηθά απφ ηα ππφινηπα παηδηά είλαη πηζαλφλ λα επηδηψμνπλ λα βνεζήζνπλ ηελ αλάπηπμή ηνπο κε ηελ παξνρή απμεηηθήο νξκφλεο, αθφκα θη αλ δελ ππάξρεη θάπνηα έλδεημε παζνινγίαο. Δπίζεο, αλ ζεσξνχλ φηη δελ κπνξνχλ λα ζπγθεληξσζνχλ θαη ε πξνζνρή ηνπο απνζπάηαη εχθνια δεηνχλ απφ ηνπο εηδηθνχο λα ζπληαγνγξαθήζνπλ ηελ απαξαίηεηε θαξκαθεπηηθή αγσγή. Σελ ίδηα ηαθηηθή αθνινπζνχλ νη ελήιηθεο θαη γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο. Καηαθεχγνπλ ζηε ρξήζε νπζηψλ γηα λα απμήζνπλ ηε ζπγθέληξσζή ηνπο, λα βειηηψζνπλ ηε κλήκε ηνπο, λα έρνπλ θαιχηεξε δηάζεζε, αθφκα θη φηαλ νη θαηαζηάζεηο πνπ ηνπο ελνρινχλ δελ είλαη παζνινγηθέο. Όιεο απηέο νη πεξηπηψζεηο εληάζζνληαη ζηε «βειηίσζε» ηνπ νξγαληζκνχ κέζσ νπζηψλ πνπ κε ηελ πξφνδν ηεο βηνηερλνινγίαο επεθηείλεηαη κε ηε ρξεζηκνπνίεζε άιισλ ηερληθψλ πνπ ππφζρνληαη πην ξηδηθά απνηειέζκαηα θαη ζα ηηο αλαιχζνπκε ζηε ζπλέρεηα. Πξώην Μέξνο Κεθάιαην 1 σκαηηθή βειηίσζε Α. πκβαηηθό doping ηελ πξνζπάζεηα ηνπο γηα ζσκαηηθή «βειηίσζε» νη ζχγρξνλνη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ κηα κεγάιε γθάκα κεζφδσλ. Σν δήηεκα κπνξεί λα αθνξά είηε εμσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά είηε εζσηεξηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ ζψκαηνο. Έηζη, επηζηξαηεχεηαη, γηα παξάδεηγκα, ε απμεηηθή νξκφλε γηα λα απνθηήζεη έλα παηδί χςνο ή νη ελέζεηο botox γηα λα απαιχλνπλ νη ξπηίδεο ελφο κεζήιηθα. Μπνξεί φκσο λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη ην Viagra γηα λα βειηησζεί ε ζεμνπαιηθή δσή θάπνηνπ. χκθσλα κε φζα αλαθέξζεθαλ εηζαγσγηθά, νη ελέξγεηεο απηέο αθνξνχλ «βειηίσζε» θαη φρη ζεξαπεία, εθφζνλ δελ ππάξρεη θάπνηα παζνινγηθή θαηάζηαζε. Ζ απμεηηθή νξκφλε κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα απμεζεί ην χςνο ελφο παηδηνχ είηε ππνθέξεη απφ θάπνηα αζζέλεηα είηε απιψο ην χςνο ηνπ είλαη ρακειφ ιφγσ ηνπ ρακεινχ χςνο ησλ γνληψλ ηνπ. Δμαηηίαο ησλ θνηλσληθψλ 4

5 πξνηχπσλ ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο θαίλεηαη φηη φλησο ππάξρεη δήηεκα ρξεζηκνπνίεζήο ηεο γηα ιφγνπο πνπ είλαη δπζδηάθξηην αλ εκπίπηνπλ ζηε ζεξαπεία ή ζηε βειηίσζε. 9 Μάιηζηα, ην δήηεκα ηνπ χςνπο θαίλεηαη λα έρεη πξνβιεκαηίζεη πνιχ γνλείο θαη γηαηξνχο ζηε δηάξθεηα ηνπ εηθνζηνχ αηψλα. Δλψ γηα ηα αγφξηα ζεσξείην πξνβιεκαηηθφ ην λα βξίζθνληαη ζηηο ρακειφηεξεο ζέζεηο ηεο θιίκαθαο κέηξεζεο, γηα ηα θνξίηζηα ίζρπε ην αληίζεην. Μηα έξεπλα ηνπ 1978 έδεημε φηη νη κηζνί απφ ηνπο ελδνθξηλνιφγνπο πνπ αζρνινχληαλ κε παηδηά ζπληαγνγξαθνχζαλ νηζηξνγφλα σο παξάγνληεο κείσζεο ηεο αλάπηπμεο ζε θνξίηζηα πνπ ην χςνο ηνπο πξνβιεπφηαλ λα είλαη πεξηζζφηεξν απφ 1.85 κέηξα. 10 Αληίζηνηρεο πεξηπηψζεηο νπζηψλ πνπ είηε είλαη νξηαθφ αλ ε ρξήζε ηνπο εκπίπηεη ζε ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε ή μεθεχγεη εληειψο απφ απηήλ αθνξνχλ ηελ ηνμίλε Botinum ηχπνπ Α θαη ην Sildenafil citrate. Σν πξψην αδεηνδνηήζεθε απφ ηνλ Ακεξηθαληθφ Οξγαληζκφ Φαξκάθσλ (FDA) σο Botox αξρηθά ην 1989 γηα ηελ αληηκεηψπηζε δχν δηαηαξαρψλ ησλ κπψλ ηνπ καηηνχ, ηνπ βιεθαξφζπαζκνπ θαη ηνπ ζηξαβηζκνχ, ελψ ην 2000 δφζεθε ε άδεηα θαη γηα ηε ρξήζε ηνπ ζε κηα άιιε λεπξνινγηθή πάζεζε πνπ δεκηνπξγεί θηλεηηθά πξνβιήκαηα, ηελ απρεληθή δπζηνλία. Παξάιιεια, θαηά ηε ζεξαπεία ησλ νθζαικηθψλ αζζελεηψλ παξαηεξήζεθε ηπραία απφ γηαηξνχο φηη ην Botox ζπλέβαιιε ζηε ιείαλζε ζπγθεθξηκέλσλ ξπηίδσλ έθθξαζεο. Έηζη, ηνλ Απξίιην ηνπ 2002 δφζεθε απφ ην FDA άδεηα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ηειεπηαίσλ. ήκεξα, ρξεζηκνπνηείηαη απφ γηαηξνχο γηα ηε ζεξαπεία ξπηίδσλ δηαθνξεηηθψλ απφ απηέο πνπ πεξηγξάθνληαη εηδηθά απφ ηνλ Οξγαληζκφ Φαξκάθσλ. 11 Σν Sildenafil citrate είλαη επξέσο γλσζηφ κε ηελ εκπνξηθή νλνκαζία Viagra. Ζ ζεξαπεπηηθή ηνπ δξάζε αθνξά κηα ζπγθεθξηκέλε πάζεζε, ηε ζηπηηθή δπζιεηηνπξγία. 12 Απ φ,ηη δείρλνπλ φκσο πνιιέο ζρεηηθέο ζπδεηήζεηο, ε ρξεζηκνπνίεζή ηνπ δελ πεξηνξίδεηαη ζε απηνχο πνπ ην έρνπλ ηαηξηθά αλάγθε. Όκσο, παξά ηελ χπαξμε πνιιψλ άιισλ παξαδεηγκάησλ, ε πεξίπησζε par excellence ζηνλ ηνκέα ηεο ζσκαηηθήο «βειηίσζεο» είλαη ν αζιεηηζκφο. Δθείλνη 9 Ο πξνβιεκαηηζκφο εηδηθά γηα ην ζέκα ηνπ χςνπο θαη ηεο απμεηηθήο νξκφλεο ππάξρεη ζε πνιιά ζρεηηθά βηβιία. Βι. γηα παξάδεηγκα, Carl Elliott, Better than Well, ζ Carl Elliott, op. cit.,ζ Γηα ην Botox ηα ζηνηρεία πξνέξρνληαη απφ ην άξζξν ηεο Carol Lewis, Botox Cosmetic: A Look at Looking Good. 12 Γηα ην Viagra, βι. ηζηνζειίδα ηνπ FDA, Patient Information Sheet, Sidenafil citrate (marketed as Viagra). 5

6 πνπ βαζηθά ρξεζηκνπνηνχλ νπζίεο θαη ηερληθέο πνπ ζηνρεχνπλ ζηε ζσκαηηθή βειηίσζε, ζην ληφπηλγθ. Δίλαη θαηά πξψην ιφγν νη πξσηαζιεηέο θαη νη επαγγεικαηίεο αζιεηέο θαη θαηά δεχηεξν φζνη αζρνινχληαη εξαζηηερληθά άιια ζέινπλ λα πεηχρνπλ ζεκαληηθά απνηειέζκαηα θαη επηδφζεηο είλαη εθείλνη πνπ βαζηθά ρξεζηκνπνηνχλ νπζίεο θαη ηερληθέο πνπ ζηνρεχνπλ ζηε ζσκαηηθή βειηίσζε, ζην ληφπηλγθ. 13 Όπσο αλαθέξεηαη ζε ζρεηηθέο ηζηνξηθέο αλαδξνκέο 14, ην ληφπηλγθ είλαη έλα θαηλφκελν πνπ παξαηεξείηαη ήδε ζηελ αξραία Διιάδα, φπνπ νη αζιεηέο ζηνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο θαηαλάισλαλ νηηδήπνηε ζα κπνξνχζε λα βειηηψζεη ηελ απφδνζή ηνπο, πνπ ηελ πεξίνδν εθείλε βαζηθά πεξηνξηδφηαλ ζε νπζίεο πξνεξρφκελεο απφ δηάθνξα θπηά. ηε ζχγρξνλε επνρή θαη κέρξη ηελ πηνζέηεζε ησλ πξνγξακκάησλ ειέγρνπ νπζηψλ πνπ άξρηζαλ λα πξαγκαηνπνηνχληαη ζηε δεθαεηία ηνπ εμήληα, ε ρξήζε δηαθφξσλ θαξκαθεπηηθψλ βνεζεκάησλ απφ αζιεηέο ζεσξείην, ζε γεληθέο γξακκέο, απνδεθηή. Γηα πξψηε θνξά ην 1960, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο πηνζέηεζε κηα απφθαζε πνπ θαηαδίθαδε ηε ρξήζε ληφπηλγθ ζηνλ αζιεηηζκφ. Σν 1963, ε Γαιιία θαη ην Βέιγην απέθηεζαλ ζρεηηθή λνκνζεζία θαη ην 1967 ηδξχζεθε ε Ηαηξηθή Δπηηξνπή (Medical Commission) ηεο Γηεζλνχο Οιπκπηαθήο Δπηηξνπήο. Παξφιεο ηηο πξνζπάζεηεο θαη ηε βειηίσζε ησλ ζρεηηθψλ ειέγρσλ, ην θαηλφκελν ηνπ ληφπηλγθ ζπλέρηζε λα εμαπιψλεηαη. ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο ηεο ενχι, ην 1988, ν Καλαδφο Ben Johnson έραζε ην ρξπζφ κεηάιιην πνπ είρε θεξδίζεη θάλνληαο παγθφζκην ξεθφξ ζηα 100 κέηξα, φηαλ δείγκα πνπ έδσζε βξέζεθε ζεηηθφ ζην αλαβνιηθφ ζηεξνεηδέο ζηαλνδνιφιε. 15 Σo ρξπζφ κεηάιιην δφζεθε ζηνλ δεχηεξν ηεο θνχξζαο, Ακεξηθαλφ Carl Lewis πνπ επίζεο θαηεγνξήζεθε γηα ρξήζε αλαβνιηθψλ θαηά 13 ηα ειιεληθά ν φξνο είλαη θαξκαθνδηέγεξζε, αιιά θαζψο ην ληφπηλγθ είλαη ε ιέμε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηα πεξηζζφηεξα ζπγθείκελα ζα αλαθεξφκαζηε ζε απηφ. 14 Σα ζηνηρεία πνπ ππάξρνπλ εδψ - φπνπ δελ ζεκεηψλεηαη δηαθνξεηηθά - ζρεηηθά κε ηελ χπαξμε doping θαη ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο αληηκεηψπηζήο ηνπ πξνέξρνληαη απφ ηε Γλψκε ηνπ European Group on Ethics in Science and New Technologies πξνο ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζρεηηθά κε ηηο Ζζηθέο Γηαζηάζεηο ηνπ Νηφπηλγθ ζηνλ Αζιεηηζκφ (Ethical Aspects Arising from Doping in Sport), Παξάγξαθνο CBC Sports, Top 10 Notable drug scandals, Ben Johnson: Canada s shame. Έρεη δηαηππσζεί θαη ε άπνςε Malcolm Gladwell, The Drugstore Athlete, ζ φηη απηή ίζσο ήηαλ ε κφλε απαγνξεπκέλε νπζία πνπ δελ ιάκβαλε ν Johnson ν νπνίνο έπαηξλε φια ηα κέηξα γηα λα κελ εληνπηζηνχλ νη νπζίεο πνπ ρξεζηκνπνηνχζε. Ζ αλαθάιπςε ηεο ζπγθεθξηκέλεο νπζίαο κπνξεί λα εμεγεζεί κφλν απφ θάπνην ιάζνο, φπσο γηα παξάδεηγκα θάπνην ιάζνο ζηελ εμέηαζε ησλ δεηγκάησλ. Γηα ηνπο ηξφπνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο αζιεηέο ψζηε λα απνθεπρζεί ν εληνπνζκφο ησλ απαγνξεπκέλσλ νπζηψλ πνπ έρνπλ ιάβεη ζα γίλεη αλαιπηηθφηεξε αλαθνξά ζηε ζπλέρεηα. 6

7 ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν, αιιά ηειηθά νη θαηεγνξίεο απνξξίθζεθαλ απφ ηελ IAAF σο αβάζηκεο. 16 ην Γχξν ηεο Γαιιίαο (Tour de France) ην 1998 ζπλέβεζαλ κηα ζεηξά απφ πεξηζηαηηθά πνπ ζπγθιφληζαλ ηνλ θφζκν πνπ παξαθνινπζνχζε ην ζπγθεθξηκέλν άζιεκα, αιιά θαη φινπο φζνη αζρνινχληαη θαη ελδηαθέξνληαη γηα ηνλ αζιεηηζκφ. Απνθαιχθζεθε ε ρξήζε νπζηψλ φπσο ε εξπζξνπνηεηίλε θαη ηα αλαβνιηθά ζηεξνεηδή θαη ν ηειηθφο ληθεηήο, ν Ηηαιφο Marco Pantani απνθιείζηεθε ηελ εξρφκελε ρξνληά απφ ην Γχξν ηεο Ηηαιίαο (Giro d Italia) ιφγσ αλεχξεζεο εξπζξνπνηεηίλεο ζηνπο ζρεηηθνχο ειέγρνπο. 17 ηαδηαθά, ιφγσ ηεο θαηάζηαζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε, κε αξθεηνχο απφ ηνπο αζιεηέο λα ειέγρνληαη απφ ηηο Αξρέο γηα ρξήζε αλαβνιηθψλ θαη άιινπο λα απνρσξνχλ απφ ην Γχξν, ζηνλ αγψλα έκεηλαλ 14 απφ ηηο 21 νκάδεο πνπ ζπκκεηείραλ αξρηθά, θαη ιηγφηεξνη απφ 100 απφ ηνπο 189 ζπκκεηέρνληεο. 18 ην ζπγθεθξηκέλν αγψλα είλαη πνιιά ηα πεξηζηαηηθά ζηα νπνία δείγκαηα αζιεηψλ βξίζθνληαη ζεηηθά ζε απαγνξεπκέλεο νπζίεο, πξνθαλψο ιφγσ ηεο απμεκέλεο δπζθνιίαο ηνπ. Γείγκαηα ηνπ θεηηλνχ ληθεηή ηνπ Γχξνπ Floyd Landis βξέζεθαλ ζεηηθά ζηελ νπζία ηεζηνζηεξφλε ζχκθσλα κε ηνπο ππεχζπλνπο θαη θηλδπλεχεη λα ράζεη ηνλ ηίηιν ηνπ, αλ ε Ακεξηθαληθή Οκνζπνλδία Πνδειαζίαο απνδερζεί ηηο θαηεγνξίεο πνπ ηνπ απνδίδνληαη. 19 ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ηα πεξηζηαηηθά αθνξνχλ νιφθιεξεο νκάδεο θαη φρη κεκνλσκέλα άηνκα. Όπσο δηαπηζηψζεθε, γηα παξάδεηγκα, κεηά ηε δηάιπζε ηεο Αλαηνιηθήο Γεξκαλίαο, θαηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ εβδνκήληα θαη ηνπ νγδφληα νη αζιεηέο ππνβάιινληαλ ζε ζπζηεκαηηθφ ληφπηλγθ κε βάζε ην θξαηηθφ ρέδην ε έλα ζηξαηησηηθφ λνζνθνκείν έμσ απφ ην πξψελ Αλαηνιηθφ Βεξνιίλν, βξέζεθαλ ην 1991 ιεπηνκεξή αξρεία κε φιεο ηηο επηηπρίεο ησλ αζιεηψλ ηεο Αλαηνιηθήο Γεξκαλίαο απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ εμήληα σο ηε δηάιπζε ηεο ρψξαο, φπνπ δίπια απφ ην φλνκα θάζε αζιεηή ζεκεηψλνληαλ νη 16 BBC sport, Lewis escapes doping punishment. 17 European Group on Ethics in Science and New Technologies, op. cit. 18 CNN Sports Illustrated, Chronology of 1998 Tour de France drug scandal. 19 Yahoo UK & Ireland, Sport, Tour de France, Landis lawyer to appeal USADA over inconsistencies. ην άξζξν απηφ αλαθέξεηαη φηη ν δηθεγφξνο ηνπ αζιεηή ζεσξεί φηη ε Ακεξηθαληθή Έλσζε Αληη-Νηφπηλγθ, USADA, πνπ πξαγκαηνπνηεί ηε δηθή ηεο έξεπλα ζρεηηθά κε ην ζέκα ζα πξέπεη λα ηε εγθαηαιείςεη ηελ ππφζεζε, θαζψο ππάξρνπλ ζηνηρεία πνπ απνδεηθλχνπλ ηελ αζσφηεηα ηνπ αζιεηή ζρεηηθά κε ηηο ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο. 20 Amateur Athletic Foundation Of Los Angeles, Doping. 7

8 νπζίεο πνπ έπαηξλε θαη νη δφζεηο ηνπο. 21 ηηο δίθεο πνπ αθνινχζεζαλ νη ππεχζπλνη θαηεγνξήζεθαλ φηη έδηλαλ ζε θαζεκεξηλή βάζε ράπηα θαη έθαλαλ ελέζεηο κε επηθίλδπλεο νπζίεο ζε αλήιηθα θνξίηζηα ιέγνληάο ηνπο φηη πξφθεηηαη γηα βηηακίλεο. 22 Σν 1999, ε Γηεζλήο Οιπκπηαθή Δπηηξνπή δηνξγάλσζε ην Παγθφζκην πλέδξην γηα ην Νηφπηλγθ ζηνλ Αζιεηηζκφ, έλα απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ νπνίνπ ήηαλ ε δεκηνπξγία ηνπ World Anti-Doping Agency (WADA). 23 Δίλαη πνιιά ηα παξαδείγκαηα πεξηπηψζεσλ πνπ απνθαιχθζεθε ε ρξήζε νπζηψλ κεηά απφ εηδηθά ηεζη πνπ δηεμάγνληαη ζε φιεο ηηο κεγάιεο αζιεηηθέο δηνξγαλψζεηο θαη ίζσο αθφκα πεξηζζφηεξεο νη θνξέο πνπ ην θίιαζιν θνηλφ αληηκεησπίδεη κε ζαπκαζκφ, αιιά θαη θαρππνςία θάπνηεο πξαγκαηηθά απίζηεπηεο επηδφζεηο. Πνιχ ζπρλά θαίλεηαη φηη δελ κπνξεί λα απνδεηρηεί απφ ηηο αξκφδηεο Αξρέο ε ρξήζε απαγνξεπκέλσλ κεζφδσλ θαη νπζηψλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ βειηησζεί πνιχ νη κέζνδνη εληνπηζκνχ ηνπο. Παξφια απηά, ππάξρνπλ ηξφπνη λα απνθεπρζεί, φπσο γηα παξάδεηγκα κε ηε ρξεζηκνπνίεζε άιισλ νπζηψλ πνπ θαιχπηνπλ ηηο απαγνξεπκέλεο ή κε ηε ρξεζηκνπνίεζε ησλ ηειεπηαίσλ ζε ζπγθεθξηκέλεο κφλν πεξηφδνπο ψζηε λα παξέρνπλ ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα ρσξίο φκσο λα κπνξνχλ λα εληνπηζηνχλ θαηά ηνλ πξνγξακκαηηζκέλν έιεγρν. 24 Αθφκα, θάπνηεο νπζίεο κπνξνχλ λα ιεθζνχλ ζε δφζεηο πνπ δελ μεπεξλνχλ ηα επηηξεπηά φξηα ελψ, ηέινο, ε απαγφξεπζε δελ είλαη πάληα θαζνιηθή, δειαδή κπνξεί λα ηζρχεη κφλν ζε κία ρψξα ή ζηα πιαίζηα κηαο ζπγθεθξηκέλεο νκνζπνλδίαο. 25 Δλδεηθηηθφ ησλ δηαζηάζεσλ πνπ έρεη πάξεη ην θαηλφκελν είλαη φηη ζηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο ηνπ 2000 πξνζηέζεθε ζηνλ Οιπκπηαθφ φξθν αλαθνξά ζηε κε ρξήζε απαγνξεπκέλσλ νπζηψλ: «ην φλνκα φισλ ησλ ζπκκεηερφλησλ, νξθίδνκαη φηη ζα ιάβσ κέξνο ζε απηνχο ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο ζεβφκελνο θαη ηεξψληαο ηνπο θαλφλεο ηνπο, δεζκεχνληαο ηνπο εαπηνχο καο ζε έλαλ 21 Malcolm Gladwell, op. cit. ζ Op. cit. 23 Amateur Athletic Foundation Of Los Angeles, op. cit. 24 European Group on Ethics in Science and New Technologies, op. cit. χκθσλα κε ην EGE, ε πνηφηεηα ησλ ειέγρσλ δηαθέξεη αλάκεζα ζηα εξγαζηήξηα, ελψ ν έιεγρνο αίκαηνο είλαη πην αθξηβήο, αιιά είλαη πην αθξηβφο θαη ρξεηάδεηαη εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ. 25 Op. cit. 8

9 αζιεηηζκφ ρσξίο ληφπηλγθ θαη ρσξίο νπζίεο, ζε πξαγκαηηθά αζιεηηθφ πλεχκα, γηα ηε δφμα ηνπ αζιεηηζκνχ θαη ηελ ηηκή ησλ νκάδσλ καο.» 26 Σν 1963 εθδφζεθε γηα πξψηε θνξά ιίζηα απαγνξεπκέλσλ νπζηψλ απφ ηελ Γηεζλή Οιπκπηαθή Δπηηξνπή, ελψ απφ ην 2004, ζχκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Κψδηθα ελάληηα ζην ληφπηλγθ (World Anti-Doping Code) ε WADA είλαη ππεχζπλε γηα ηελ πξνεηνηκαζία θαη ηελ εηήζηα ελεκέξσζε θαη έθδνζε ηεο ιίζηαο απηήο. 27 ηε ιίζηα απηή γηα ην (ε ιίζηα εθδίδεηαη θάζε επηέκβξην θαη έρεη ηζρχ απφ ηελ πξψηε Ηαλνπαξίνπ ηνπ εξρφκελνπ έηνπο 29 ) πεξηιακβάλνληαη κηα ζεηξά απφ θαηεγνξίεο. ηελ πξψηε θαηεγνξία αλήθνπλ ηα αλαβνιηθά πνπ απνηεινχληαη απφ ηα αλδξνγελή ζηεξνεηδή θαη άιινπο αλαβνιηθνχο παξάγνληεο. Σα πξψηα δηαθξίλνληαη ζηα εμσγελή θαη ζηα ελδνγελή, δειαδή ζε απηά πνπ θαλνληθά δελ κπνξνχλ λα παξαρζνχλ θπζηθά απφ ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ θαη ζε απηά πνπ κπνξνχλ. Γίλεηαη εηδηθή κλεία γηα ηελ πεξίπησζε πνπ εληνπηζζνχλ ζπγθεθξηκέλα φξηα ελδνγελψλ νπζηψλ θαη πφηε ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη ην δείγκα σο ζεηηθφ γηα απαγνξεπκέλε ρξήζε. ηε δεχηεξε θαηεγνξία πεξηιακβάλνληαη νη νξκφλεο θαη άιιεο ζρεηηθέο νπζίεο, ζηελ ηξίηε νη ιεγφκελνη βήηα-2 αγσληζηέο, ζηελ ηέηαξηε νη παξάγνληεο κε αληηνηζηξνγφλα δξάζε. Μηα αθφκα θαηεγνξία αθνξά ηα δηνπξεηηθά θαη άιιεο νπζίεο πνπ δελ δξνπλ νη ίδηεο εληζρπηηθά γηα ηνλ νξγαληζκφ, αιιά ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα θαιχςνπλ ηε δξάζε απαγνξεπκέλσλ νπζηψλ. ηε ιίζηα ηεο WADA πεξηιακβάλνληαη θαη νξηζκέλεο απαγνξεπκέλεο κέζνδνη. Απηέο αθνξνχλ πξψηνλ, ηε βειηίσζε ηεο κεηαθνξάο νμπγφλνπ ζην αίκα, δεχηεξνλ, θάζε κέζνδν πνπ ζθνπεχεη ζηελ αιινίσζε ηνπ δείγκαηνο πνπ δίλεηαη γηα έιεγρν θαη ηξίηνλ, ην γελεηηθφ ληφπηλγθ. Χο πξνο ην γελεηηθφ ληφπηλγθ αλαθέξεηαη Η μη θεραπεσηική τρήζη κσηηάρων, γονιδίων, γενεηικών ζηοιτείων ή η μεηαβολή ηης γονιδιακής εκδήλωζης ποσ έτει ηη δσναηόηηηα να βεληιώζει ηην αθληηική επίδοζη απαγορεύεηαι. 26 K. R. Kaufman, Modafinil in sports; ethical considerations. Ζ κεηάθξαζε ηνπ Οιπκπηαθνχ φξθνπ πνπ αλαθέξεηηα ζην θείκελν είλαη δηθή κνπ. 27 World Anti-Doping Agency, Prohibited List. 28 World Anti-Doping Agency, The World Anti-Doping Code, The 2006 Prohibited List, International Standard. 29 World Anti-Doping Agency, Prohibited List, op. cit. 9

10 Μηα άιιε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ απαγνξεπκέλσλ νπζηψλ αλαθέξεηαη ζηα αλακελφκελα απφ ηε ρξήζε απνηειέζκαηα ηφζν ζηελ πξνπφλεζε, φζν θαη θαηά ηε δηάξθεηα ελφο αγψλα. Οη διεγερηικοί παράγονηες βειηηψλνπλ ηελ επίδνζε θαη κεηψλνπλ ηελ θφπσζε, νη οσζίες ποσ δροσν ζηο μεηαβολιζμό απμάλνπλ ηηο δπλαηφηεηεο ησλ κπψλ θαη νη εργογενικές οσζίες βειηηψλνπλ ηελ απφδνζε. 30 Σν βαζηθφ πξφβιεκα κε ηνλ εληνπηζκφ ησλ νπζηψλ είλαη φηη νη έιεγρνη πνπ γίλνληαη είλαη πάληα έλα βήκα πίζσ απφ ηηο κεζφδνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη αζιεηέο, θαζψο κπνξεί λα κεζνιαβήζνπλ πνιιά ρξφληα ψζπνπ λα θαηαιήμνπλ νη ππεχζπλνη πνηεο νπζίεο φλησο ρξεζηκνπνηνχληαη θαη αθφκα πεξηζζφηεξα κέρξη λα αλαθαιπθζνχλ ηξφπνη εληνπηζκνχ ηνπο ζηα δείγκαηα φζσλ ηηο έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη, φπσο επηζεκαίλεη ν Malcolm Gladwell ζε έλα άξζξν κε ηίηιν Drugstore Athlete 31. Δθεί, κεηαμχ άιισλ, πεξηγξάθνληαη θάπνηεο απφ ηηο πξνζπάζεηεο ησλ ειεγθηηθψλ Αξρψλ λα βξνπλ απνηειεζκαηηθέο κεζφδνπο εληνπηζκνχ δηαθφξσλ νπζηψλ θαη πψο νη αζιεηέο αλαθαιχπηνπλ (πξνθαλψο ζε ζπλεξγαζία κε εηδηθνχο) ζπλερψο θαηλνχξηνπο ηξφπνπο ψζηε λα είλαη αδχλαηνο ν εληνπηζκφο. Ο ζπγγξαθέαο παξαζέηεη ην παξάδεηγκα ηεο ηεζηνζηεξφλεο σο ίζσο ην πην ραξαθηεξηζηηθφ. Ζ νπζία απηή ρξεζηκνπνηείηαη απφ αζιεηέο απφ ηε δεθαεηία ηνπ πελήληα θαη ζηηο αξρέο ηηο δεθαεηίαο ηνπ νγδφληα ε Παγθφζκηα Οιπκπηαθή Δπηηξνπή δήισζε φηη ζα κπνξνχζε λα εληνπίζεη ηηο πεξηπηψζεηο πνπ είρε ιεθζεί εμσγελψο θάπνηα πνζφηεηά ηεο. Καζψο απηή ε νπζία παξάγεηαη απφ ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ ν εληνπηζκφο δελ κπνξνχζε λα γίλεη κε άκεζε κέηξεζε. Ο ηξφπνο πνπ πξνηάζεθε ήηαλ λα ζπγθξίλνληαη ηα επίπεδα ηεο ηεζηνζηεξφλεο ζην δείγκα νχξσλ κε ηα επίπεδα κηαο άιιεο νξκφλεο, ηεο επηηεζηνζηεξφλεο, ψζηε λα πξνζδηνξίδεηαη θάζε θνξά ε αλαινγία αλάκεζά ηνπο, ε αλαινγία Σ:Δ φπσο νλνκάδεηαη. ε θπζηνινγηθέο θαηαζηάζεηο θαη ζηνπο πεξηζζφηεξνπο αλζξψπνπο ε αλαινγία απηή είλαη 1:1. Ζ ππφζεζε πνπ έθαλαλ νη εηδηθνί ήηαλ φηη αλ ζην δείγκα θάπνηνπ ε ηεζηνζηεξφλε βξηζθφηαλ ζε πνιχ πςειφηεξα επίπεδα απφ ηελ επηηεζηνζηεξφλε, ζα έπξεπε λα ζεσξεζεί φηη ν αζιεηήο είρε θάλεη ρξήζε ηεο νπζίαο. Μάιηζηα, επεηδή νξηζκέλνη άλζξσπνη έρνπλ θπζηνινγηθά επίπεδα ηεζηνζηεξφλεο πςειφηεξα απφ ην κέζν φξν θαη πξνθεηκέλνπ λα κελ αδηθεζεί θαλείο, ε Παγθφζκηα Οιπκπηαθή Δπηηξνπή έζεζε ην λφκηκν φξην ηεο αλαινγίαο Σ:Δ ζην 6:1. Δπεηδή 30 European Group on Ethics in Science and New Technologies, op. cit. 31 Malcolm Gladwell, op. cit., ζ

11 νη αζιεηέο θξφληηδαλ λα δηαθφπηνπλ ηε ρξήζε ηεο νπζίαο ζε ρξνληθφ δηάζηεκα ηέηνην ψζηε λα κελ κπνξεί λα εληνπηζηεί ζηνπο πξνγξακκαηηζκέλνπο ειέγρνπο νη πεξηζζφηεξεο αζιεηηθέο νκνζπνλδίεο ζηηο δεθαεηίεο ηνπ νγδφληα θαη ηνπ ελελήληα ηνπο πξαγκαηνπνηνχζαλ κφλν θαηά ηε δηάξθεηα ησλ κεγάισλ αζιεηηθψλ γεγνλφησλ δελ ππήξμαλ ηα αλακελφκελα απνηειέζκαηα. Οη αξκφδηνη άξρηζαλ λα θάλνπλ ηπραίνπο ειέγρνπο ζηα ζπίηηα ησλ αζιεηψλ θαη ζηνπο ρψξνπο πξνπφλεζήο ηνπο, νπφηε, ε αληίδξαζε φζσλ ρξεζηκνπνηνχζαλ ηεζηνζηεξφλε ήηαλ λα ιακβάλνπλ θαη επηηεζηζηεξφλε, ψζηε λα δηαηεξείηαη ζε ηζνξξνπία ν ιφγνο Σ:Δ. Όηαλ άξρηζαλ λα αληηκεησπίδνληαη κε θαρππνςία θαη ηα απμεκέλα επίπεδα επηηεζηνζηεξφλεο, κηα ζπλεζηζκέλε απάληεζε αζιεηψλ ήηαλ φηη αλήθαλ ζην κηθξφ πνζνζηφ εθείλσλ πνπ έρνπλ θπζηνινγηθά απμεκέλα επίπεδα ηεζηνζηεξφλεο. Οη αξκφδηνη πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ ηε ζπγθεθξηκέλε εμέιημε άξρηζαλ λα παίξλνπλ δείγκαηα απφ ηνπο αζιεηέο ζε δηαθνξεηηθέο εκεξνκελίεο, γηα λα εμεηάδνπλ ην ιφγν Σ:Δ ζηε δηάξθεηα αξθεηψλ εβδνκάδσλ. ε φζνπο είραλ φλησο θπζηνινγηθά απμεκέλα επίπεδα ηεζηνζηεξφλεο, ν ιφγνο έκελε ζηαζεξφο, θάηη πνπ δελ ζπλέβαηλε κε εθείλνπο πνπ ιάκβαλαλ ηελ νπζία εμσγελψο. Καη πάιη φκσο φζνη αζιεηέο ήζειαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηεζηνζηεξφλε βξήθαλ ιχζε: αληί γηα ελέζηκε κνξθή, άξρηζαλ λα ιακβάλνπλ ηελ νπζία κέζσ δεξκαηηθψλ επηζεκάησλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ε νπζία απνξξνθάηαη απφ ηνλ νξγαληζκφ ηνπο ζε ζπλερείο, κηθξέο δφζεηο θαη έηζη, θαηά ηνλ έιεγρν, δελ παξαηεξνχληαη πιένλ νη κεγάιεο απμνκεηψζεηο πνπ πξφδηδαλ ηελ εμσηεξηθή ιήςε. Έλα άιιν πιενλέθηεκα απηήο ηεο κεζφδνπ είλαη φηη φηαλ αθαηξεζεί ην επίζεκα ηα επίπεδα ηεζηνζηεξφλεο πέθηνπλ πνιχ γξήγνξα. Έηζη, θάπνηνο αζιεηήο πνπ ρξεζηκνπνηεί ηε κέζνδν απηή θαη γλσξίδεη ζε πφζν ρξφλν απφ ηελ αθαίξεζε ηνπ επηζέκαηνο ε ηηκή ηεο ηεζηνζηεξφλεο επηζηξέθεη ζηα θπζηνινγηθά επίπεδα ζηνλ νξγαληζκφ ηνπ, κπνξεί λα δηαθφςεη ηε ρξήζε γηα πνιχ κηθξφ δηάζηεκα θαη έρεη πνιιέο πηζαλφηεηεο λα κελ εληνπηζηνχλ ππεξβνιηθέο πνζφηεηεο ηεο νπζίαο ζην δείγκα πνπ ζα δψζεη. Όπσο φκσο ζεκεηψλεη ν Gladwell, κπνξεί απιψο, γηα λα κελ ππάξρεη θακία πηζαλφηεηα λα θαηεγνξεζεί, λα δηαηεξεί ην ιφγν Σ:Δ θάησ απφ ην 6:1, ιακβάλνληαο θαη πάιη πνζφηεηεο πνιχ ηθαλνπνηεηηθέο γηα ηελ αχμεζε ησλ επηδφζεψλ ηνπ Βι. Gladwell, op. cit., ζ ηε ιίζηα απαγνξεπκέλσλ νπζηψλ ηεο WADA γηα ην 2006, ν 11

12 Οη αξκφδηνη φπσο θαίλεηαη πξνζπαζνχλ λα βξνπλ ηξφπνπο λα αληαπνθξηζνχλ ζε απηφ ην πξνβάδηζκα ησλ αζιεηψλ, έζησ θαη εθ ησλ πζηέξσλ. Σν θαινθαίξη ηνπ 2005, ε γαιιηθή αζιεηηθή εθεκεξίδα L Equipe, ηζρπξίζηεθε φηη εμεηάζηεθε θαη βξέζεθε ζεηηθφ ζηελ απαγνξεπκέλε νπζία εξπζξνπνηεηίλε δείγκα ηνπ Lance Armstrong, επηά ζπλερφκελεο θνξέο ληθεηή ηνπ πνδειαηηθνχ γχξνπ Tour de France. Σν ελδηαθέξνλ είλαη φηη ην δείγκα πνπ εμεηάζηεθε θαη αλήθε ζχκθσλα κε ηνπο ηζρπξηζκνχο ηεο εθεκεξίδαο ζηνλ Ακεξηθαλφ πξσηαζιεηή ρξνλνινγείην απφ ην Σν 1999 δελ ππήξρε ηεζη θαηάιιειν γηα ηνλ έιεγρν ηεο ζπγθεθξηκέλεο νπζίαο. Βέβαηα, ηα απνηειέζκαηα απηά, αθφκα θη αλ φλησο ην δείγκα αλήθεη ζηνλ Armstrong θάηη πνπ ακθηζβεηείηαη θαζψο ηα δείγκαηα είλαη αλψλπκα θαη κφλν έλαο θσδηθφο ηα ζπλδέεη κε ην πξφζσπν ζην νπνίν αλήθνπλ - δελ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο βάζε θάπνηαο θαηεγνξίαο γηα δηάθνξνπο ιφγνπο. Ο πην βαζηθφο είλαη φηη γηα λα επηβεβαησζεί έλα δείγκα σο ζεηηθφ πξέπεη λα γίλεη έιεγρνο θαη ζε δεχηεξν δείγκα κε επίζεο ζεηηθά απνηειέζκαηα. Όκσο, δεχηεξν δείγκα ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν δελ πθίζηαηαη. 33 Β. Γελεηηθό ληόπηλγθ Ζ λέα εμέιημε πνπ πξνβιεκαηίδεη ηνπο αξκφδηνπο είλαη ην γελεηηθφ ληφπηλγθ. Όπσο είδακε ζπκπεξηιακβάλεηαη ζηε ιίζηα ησλ απαγνξεπκέλσλ κεζφδσλ ηεο WADA θαη νξίδεηαη σο ε κε ζεξαπεπηηθή ρξήζε θπηηάξσλ, γνληδίσλ, γελεηηθψλ ζηνηρείσλ ή ε κεηαβνιή ηεο γνληδηαθήο εθδήισζεο πνπ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα βειηηψζεη ηελ αζιεηηθή επίδνζε. 34 Ζ λέα απηή δπζάξεζηε πξννπηηθή έρεη θηλεηνπνηήζεη ηνπο Οξγαληζκνχο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ληφπηλγθ. 35 Σνλ Ηνχλην ηνπ 2001, ην ηαηξηθφ ηκήκα ηεο Γηεζλνχο Οιπκπηαθήο Δπηηξνπήο ζε κηα νκάδα εξγαζίαο γηα ιφγνο Σ:Δ πάλσ απφ ηνλ νπνίν αλαθέξεηαη φηη πξέπεη λα γίλεηαη πεξαηηέξσ έιεγρνο φηαλ δελ έρεη κε ζπγθεθξηκέλεο αμηφπηζηεο κεζφδνπο απνδεηρζεί εμσγελήο πξνέιεπζε ηεο νπζίαο είλαη 4:1. 33 Οη πιεξνθνξίεο γηα ηελ ππφζεζε απηή πξνέξρνληαη απφ ην άξζξν ησλ Joe Lindsey, James Startt, Tour de France superstar scandal continues. Is he Innocent? You decide, The Doping Journal, Σφκνο 2,2. χκθσλα κε άξζξν ησλ New York Times, δχν ζπλαζιεηέο ηνπ Armstrong δήισζαλ φηη είραλ θάλεη νη ίδηνη ρξήζε εξπζξνπνηεηίλεο ζην ζπγθεθξηκέλν αγψλα ηνπ Ο έλαο απφ απηνχο δήισζε φηη ππάξρνπλ δχν θαηεγνξίεο αζιεηψλ πνπ θάλνπλ ρξήζε νπζηψλ, εθείλνη πνπ θιέβνπλ θη εθείλνη πνπ ην θάλνπλ ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα επηβηψζνπλ ζην ρψξν. Δθεκεξίδα Καζεκεξηλή, 13/9/2006, «Ναη, θάλακε ρξήζε εξπζξνπνηεηίλεο». 34 World Anti-Doping Agency, The 2006 Prohibited List, International Standard, op. cit. 35 Andy Miah, Gene Doping: Sport, Values & Bioethics, ζ

13 ηε γνληδηαθή ζεξαπεία θαηέιεμε φηη ηα, θαηά ηα άιια πνιιά ππνζρφκελα γηα φινπο θαη γηα φζνπο αζιεηέο ηε ρξεηάδνληαη γηα ζεξαπεπηηθνχο ζθνπνχο - απνηειέζκαηά ηεο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κε αιιφηξηνπο, κε λφκηκνπο ζθνπνχο ζηνλ αζιεηηζκφ θαη, γηα ην ιφγν απηφ ζα γίλεη πξνζπάζεηα λα ζεζπηζηνχλ νη θαηάιιειεο δηαδηθαζίεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηήο ηεο θαηάζηαζεο. 36 Σν Μάξηην ηνπ 2002, ε WADA πξαγκαηνπνίεζε κηα ζπλάληεζε κε ζέκα: «Γελεηηθή βειηίσζε ηεο Αζιεηηθήο Δπίδνζεο» ζηελ νπνία πήξαλ κέξνο εθηφο απφ κέιε ηεο ππεξεζίαο εηδηθνί ζηε γελεηηθή θαη επηζηήκνλεο αζρνινχκελνη κε ηελ εζηθή. Σα ζπκπεξάζκαηα ζηα νπνία θαηέιεμαλ ήηαλ παξφκνηα κε απηά ηεο νκάδαο εξγαζίαο ηεο Γηεζλνχο Οιπκπηαθήο Δπηηξνπήο, δίλνληαο παξάιιεια έκθαζε ζην γεγνλφο φηη ε ρξήζε ζρεηηθψλ κεζφδσλ δελ ζα ήηαλ εζηθά ζσζηή ζε κεγάιν βαζκφ επεηδή νη κέζνδνη απηέο δελ είλαη γηα ηελ ψξα αζθαιείο. ηε ζπλάληεζε απηή, ιήθζεθε ε απφθαζε λα ζπκπεξηιεθζεί ζηνλ θψδηθά αληηληφπηλγθ κηα αλαθνξά ζην γελεηηθφ ληφπηλγθ. Πξάγκαηη, ζηελ έθδνζε ηνπ 2002 κε ηζρχ γηα ην 2003 ζπκπεξηιήθζεθε ε ζρεηηθή ζχζηαζε καδί κε κηα δηάθξηζε αλάκεζα ζηηο γελεηηθέο παξεκβάζεηο πνπ έρνπλ σο ζθνπφ ηε βειηίσζε ηεο αζιεηηθήο επίδνζεο πνπ ζεσξνχληαη παξάλνκεο θαη ζηηο ππφινηπεο γηα ηηο νπνίεο δελ ππάξρεη απαγφξεπζε. 37 Αλάινγεο ζπλαληήζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ θαη απφ ηελ Ακεξηθαληθή Δπηηξνπή Βηνεζηθήο (The President s Council on Bioethics) θαη ηελ Απζηξαιηαλή Δπηηξνπή γηα ηε Ννκνζεηηθή Αλακφξθσζε (Australian Law Reforms Commission). 38 Σν Γεθέκβξην ηνπ 2005 ε WADA ζε ζπλεξγαζία κε ην Karolinska Institute θαη ηε νπεδηθή Αζιεηηθή Οκνζπνλδία δηνξγάλσζε κηα αθφκα νκάδα εξγαζίαο ζηε ηνθρφικε κε ζέκα ην γελεηηθφ ληφπηλγθ. 39 χκθσλα κε ηνλ Δπηζηεκνληθφ Γηεπζπληή ηεο WADA, Olivier Rabin, νη θνξπθαίνη εηδηθνί απφ δηάθνξα πεδία ζρεηηθά κε ηε κεηαβίβαζε γνληδίσλ πνπ ζπκκεηείραλ ζην πκπφζην ζπλέβαιαλ ζην λα δηαθαλεί ε κέρξη ηε ζηηγκή εθείλε πξφνδνο ζην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα θαη 36 Op. cit, ζ Όιεο νη πιεξνθνξίεο γηα ηε ζπλάληεζε θαη ηα απνηειέζκαηά ηεο πξνέξρνληαη απφ ην άξζξν ηνπ Andy Miah, op. cit., ζ Op. cit. 39 WADA, WADA Gene Doping Symposium Reaches Conclusions and Recommendations. 13

14 νη δπλαηφηεηεο αλίρλεπζεο ρξήζεο γελεηηθνχ ληφπηλγθ απφ αζιεηέο. 40 ην πκπφζην επηβεβαηψζεθε φηη, ζχκθσλα κε ηηο θιηληθέο κειέηεο ε γνληδηαθή ζεξαπεία είλαη έλα πνιιά ππνζρφκελν πεδίν πνπ φκσο βξίζθεηαη αθφκα ζε πεηξακαηηθφ ζηάδην. Όπσο δείρλεη ε επηζηεκνληθή πξφνδνο πνπ επηηεχρζεθε κέζσ ησλ εξεπλψλ πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ ηε WADA, είλαη πηζαλφ λα πξνθχςνπλ λέεο κέζνδνη εληνπηζκνχ πνπ ζα ζπκβάιινπλ ζηελ απνθπγή ρξήζεο γελεηηθνχ ληφπηλγθ ζην ρψξν ηνπ αζιεηηζκνχ. 41 Δθείλν πνπ πξνβιεκαηίδεη ηνπο ππεχζπλνπο είλαη φηη ζεσξείηαη πηζαλφ λα ππάξρεη δπζθνιία ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ γελεηηθνχ ληφπηλγθ ζηνλ αζιεηηζκφ, θαζψο ηα πξντφληα ηνπ είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πξσηεΐλεο παξφκνηεο ή ίζσο θαη ηαπηφζεκεο κε εθείλεο πνπ παξάγνληαη απφ ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ θη επνκέλσο ζα είλαη δπζθνιφηεξν λα εληνπηζηνχλ απφ ηηο νπζίεο πνπ ζήκεξα ιακβάλνληαη εμσγελψο. 42 Πξφζθαηα, θαηά ηε δηάξθεηα κηαο δίθεο φπνπ έλαο Γεξκαλφο πξνπνλεηήο θαηεγνξείην γηα ληφπηλγθ ησλ λεαξψλ αζιεηψλ ηνπ, θάλεθε ε δπζάξεζηε πηζαλφηεηα ε επνρή ηνπ γνληδηαθνχ ληφπηλγθ λα είλαη πην θνληά απ φ,ηη θαληάδνληαλ νη εηδηθνί. Τπήξμαλ ζηνηρεία γηα αλαθνξέο ζην ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν ηνπ πξνπνλεηή ζε έλα πξντφλ πνπ νλνκάδεηαη Repoxygen. χκθσλα κε ηελ εηαηξεία πνπ ην αλέπηπμε, ηελ Oxford Biomedica, ζρεηίδεηαη κε ηελ παξαγσγή εξπζξνπνηεηίλεο θαη βξίζθεηαη ζε εξεπλεηηθφ ζηάδην. 43 Ο Theodore Friedmann, πξφεδξνο ηνπ πάλει γηα ην γελεηηθφ ληφπηλγθ ηεο WADA δήισζε γηα ην ζέκα φηη άζρεηα κε ην αλ ν ζπγθεθξηκέλνο πξνπνλεηήο έδσζε φλησο ην πξντφλ απηφ ζε θάπνηνλ αζιεηή, ην δήηεκα είλαη φηη ην γελεηηθφ ληφπηλγθ ζίγνπξα ζα είλαη ζχληνκα πξαγκαηηθφηεηα. 44 Δπηζηήκνλεο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ έξεπλα ζρεηηθά κε ηε γνληδηαθή ζεξαπεία δειψλνπλ φηη άηνκα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ αζιεηηζκφ επηθνηλσλνχλ καδί ηνπο πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζνπλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηηο εξεπλψκελεο ηερληθέο γηα ιφγνπο φρη ζεξαπεπηηθνχο Op. cit. 41 Op. cit. 42 Christen Brownlee, Gene Doping, Will athletes go for the ultimate high? 43 Γηα ηελ ππφζεζε απηή ηα ζηνηρεία πξνέξρνληαη απφ ην άξζξν ηνπ Steven Pincock, Gene doping at Torino? 44 ην πεξηνδηθφ Scientist, φπσο αλαθέξεηαη ζην άξζξν ηνπ Steven Pincock, op. cit. 45 Christen Brownlee, op.cit, Stephen Pincock, op.cit. Μάιηζηα, ζχκθσλα κε ην Stephen Pincock, ν Geoffrey Goldspink, εξεπλεηήο ζην University College ηνπ Λνλδίλνπ κεηαβηβάδεη ηα 14

15 Ζ WADA θαη άιιεο νξγαλψζεηο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ληφπηλγθ, πξνζπαζνχλ λα αλαπηχμνπλ κεζφδνπο εληνπηζκνχ ησλ αζιεηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηε γνληδηαθή ηερλνινγία γηα κε ζεξαπεπηηθνχο ζθνπνχο, φπσο είλαη ηερληθέο πνπ κπνξνχλ λα δηαθξίλνπλ ελδνγελείο απφ εμσγελείο παξάγνληεο αλάπηπμεο (νη νλνκαδφκελεο mass spectroscopy approaches). 46 χκθσλα κε ηνλ Δπηζηεκνληθφ Γηεπζπληή ηεο Olivier Rabin, ε WADA δελ δειψλεη πνηεο νπζίεο θαη ηερληθέο κπνξνχλ λα εληνπηζηνχλ, αιιά ίζσο φλησο ζήκεξα θάπνηεο κνξθέο γνληδηαθνχ ληφπηλγθ λα είλαη δπλαηφλ λα εληνπηζηνχλ. Σν ζεκαληηθφ γηα ηνλ ίδην είλαη φηη, ζχκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Κψδηθα Αληη- Νηφπηλγθ πνηλέο κπνξνχλ λα απνδνζνχλ έσο θαη κεηά απφ νθηψ ρξφληα θη έηζη, γηα παξάδεηγκα, δείγκαηα αζιεηψλ απφ ηνπο Υεηκεξηλνχο Οιπκπηαθνχο ηνπ Σνξίλν ζα δηαηεξεζνχλ, ψζηε λα ππάξρεη δπλαηφηεηα λα εμεηαζηνχλ αξγφηεξα φηαλ ππάξμνπλ εμειίμεηο ζηηο κεζφδνπο εληνπηζκνχ. 47 Κεθάιαην 2 Υξεζηκνπνίεζε νπζηώλ γηα ςπρνινγηθή θαη δηαλνεηηθή «βειηίσζε» ην ζεκείν απηφ, έπεηηα απφ ηελ αλαιπηηθή επεμεξγαζία ηεο ζσκαηηθήο «βειηίσζεο», ζα εμεηαζηεί ε θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζήκεξα, ηδηαίηεξα ζηηο δπηηθέο ρψξεο αλαθνξηθά κε ηε δηαλνεηηθή θαη ςπρνινγηθή «βειηίσζε», δχν ηνκείο πνπ κηα θαη αθνξνχλ ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ εγθεθάινπ ζπλδένληαη ζηελά κεηαμχ ηνπο. Prozac, Ritalin, Provigil 48 είλαη κεξηθά απφ ηα πην γλσζηά εκπνξηθά νλφκαηα νπζηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ επξχηαηεο πιεζπζκηαθέο νκάδεο ζην δπηηθφ θφζκν 49 είηε γηα λα αληηκεησπίζνπλ παζνινγηθέο θαηαζηάζεηο φπσο γηα παξάδεηγκα ε θαηάζιηςε, ε δηαηαξαρή ππεξθηλεηηθφηεηαο θαη ειιεηκκαηηθήο ειεθηξνληθά κελχκαηα πνπ δέρεηαη ζηε WADA, ελψ παξάιιεια επηζεκαίλεη φηη ε δελ είλαη ηφζν δχζθνιν λα παξαζθεπαζηνχλ γνλίδηα απφ θάπνηνλ έκπεηξν απφθνηην βηνρεκείαο. 46 Stephen Pincock, op.cit. 47 Οη δειψζεηο ηνπ Olivier Rabin ζην Scientist αλαθέξνληαη απφ ηνλ Stephen Pincock, op.cit. 48 Σν Provigil είλαη ίζσο πεξηζζφηεξν γλσζηφ κε ην φλνκα ηεο νπζίαο πνπ πεξηέρεη, δειαδή Modafinil. 49 Οη εκπνξηθέο νλνκαζίεο κπνξεί λα αιιάδνπλ ζε δηάθνξεο ρψξεο, αιιά νη ελεξγέο νπζίεο παξακέλνπλ νη ίδηεο. 15

16 πξνζνρήο 50 θαη ην Alzheimer είηε ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα βειηηψζνπλ ηε δηάζεζή ηνπο ή λα απμήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα ζπγθέληξσζήο ηνπο, ρσξίο φκσο λα πξνζπαζνχλ λα ζεξαπεχζνπλ θάηη πνπ ζα ραξαθηεξηδφηαλ σο αζζέλεηα. Δθείλν πνπ ζπκβαίλεη δειαδή είλαη φηη πγηείο άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ θαξκαθεπηηθά ζθεπάζκαηα πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί γηα λα ζεξαπεχνπλ ζπγθεθξηκέλεο παζνινγηθέο θαηαζηάζεηο. Αληηθαηαζιηπηηθά θαη αγρνιπηηθά θάξκαθα Σα ηειεπηαία ρξφληα έρεη δεκηνπξγεζεί κηα ζεηξά απφ αληηθαηαζιηπηηθά θαη αγρνιπηηθά θάξκαθα κε ιηγφηεξεο παξελέξγεηεο απφ ηα πξνυπάξρνληα, εμέιημε πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κεγαιχηεξε γλψζε ηνπ θνηλνχ γηα ηελ ςπρηθή αζζέλεηα αιιά θαη ηελ πνιηηηθή κάξθεηηλγθ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη θαξκαθεπηηθέο εηαηξείεο ζε ηαηξνχο θαη αζζελείο γηα ηα ςπρηαηξηθά θάξκαθα έρεη νδεγήζεη ζηε κεγάιε θαηαλάισζε ηνπο απφ αλζξψπνπο πνπ παιηφηεξα δελ ζα ζεσξείην φηη ππέθεξαλ απφ θάπνηα αζζέλεηα. 51 Ο Peter Kramer ρξεζηκνπνίεζε ην 1993 ζην πνιχ γλσζηφ βηβιίν ηνπ Listening to Prozac ηνλ φξν θνζκεηηθή ςπρνθαξκαθνινγία (cosmetic psychopharmacology) γηα λα πεξηγξάςεη ηε ρξεζηκνπνίεζε αληηθαηαζιηπηηθψλ, ηδίσο ηνπ Prozac, γηα ηελ αιιαγή ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο, φπσο ε ζπζηνιή, ε ήπηα θαηαλαγθαζηηθή ζπκπεξηθνξά θαη ε κειαγρνιηθή δηάζεζε. 52 ην βηβιίν απηφ, πνπ ζχκθσλα κε ηνλ Francis Fukuyama ζπλεηζέθεξε ηα κέγηζηα ζηελ απνδνρή ηνπ θαξκάθνπ, ν Kramer πεξηγξάθεη πψο ην Prozac επέθεξε εθπιεθηηθέο αιιαγέο ζηελ πξνζσπηθφηεηα δηαθφξσλ αζζελψλ. 53 To Prozac είλαη ίζσο ην πην γλσζηφ απφ ηα ιεγφκελα αληηθαηαζιηπηηθά λέαο επνρήο θαη αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ SSRIs ζθεπαζκάησλ (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors), ησλ ιεγφκελσλ επηιεθηηθψλ αλαζηνιέσλ επαλαπξφζιεςεο ηεο ζεξνηνλίλεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ γηα ηε ζεξαπεία ηεο θαηάζιηςεο, αιιά έρνπλ γίλεη κέξνο ηεο δσήο πνιιψλ ζχγρξνλσλ αλζξψπσλ. 54 Απηφ πνπ θάλνπλ ηα ζπγθεθξηκέλα θάξκαθα είλαη λα κεηαβάιινπλ ηνλ ηξφπν 50 Όπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα ζην δεχηεξν κέξνο - ε ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε (Attention Deficit Disorder, ADD, πνπ κεηνλνκάζηεθε ζε Attention Deficit Hyperactivity Disorder) ακθηζβεηείηαη αλ απνηειεί φλησο δηαηαξαρή. 51 Martha J. Farah, Neuroethics: the practical and the philosophical, ζ Enhancement Technologies and Human Identity. 53 Fukuyama, Our Posthuman Future, ζ Farah, op. cit., ζ

17 ζπγθέληξσζεο ηεο ζεξνηνλίλεο ζηνλ εγθέθαιν. Ζ ζεξνηνλίλε είλαη έλαο λεπξνδηαβηβαζηήο πνπ απειεπζεξψλεηαη απφ έλαλ λεπξψλα γηα λα ελεξγνπνηήζεη έλαλ άιιν. Αλαθπθιψλεηαη απφ ηνλ εγθέθαιν κέζσ ελφο ζπζηήκαηνο επαλαπξφζιεςεο. Σα ζθεπάζκαηα SSRIs αλαζηέιινπλ ην ζπγθεθξηκέλν θχθιν, απμάλνληαο έηζη ηελ πνζφηεηα ηεο oνπζίαο πνπ είλαη δηαζέζηκε ζηνπο λεπξψλεο. 55 χκθσλα κε ηελ έθζεζε ηεο Ακεξηθαληθήο Δπηηξνπήο Βηνεζηθήο δελ είλαη ζαθέο αθφκε πνηνο είλαη αθξηβψο ν ξφινο ηεο ζεξνηνλίλεο ζηελ θαηάζιηςε. Σν ελδηαθέξνλ είλαη φηη ηα SSRIs αλαθνπθίδνπλ φζνπο ηα ιακβάλνπλ απφ κηα ζεηξά δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο θαη ηδηαίηεξα απφ ηελ θαηάζιηςε. Δίλαη φκσο πξνβιεκαηηθφ θαη ην ηη αθξηβψο ελλνείηαη κε ηνλ φξν «θαηάζιηςε», αθνχ θαίλεηαη φηη αλαθέξεηαη ζε κηα ζεηξά απφ θαηαζηάζεηο κε δηαθνξεηηθά ζπκπηψκαηα. ε θάζε πεξίπησζε ππάξρεη θαη άιιε αληίδξαζε ζηα ζπγθεθξηκέλα αληηθαηαζιηπηηθά. Έηζη φζνη ππνθέξνπλ απφ θαηάζιηςε 56 ζπρλά ζπλέξρνληαη πιήξσο ελψ φζνη παίξλνπλ ηα ζπγθεθξηκέλα θάξκαθα γηα ηελ θαηαπνιέκεζε επηφηεξσλ θαηαζηάζεσλ φπσο αηζζεκάησλ κειαγρνιίαο ή ιχπεο θαίλεηαη φηη έρνπλ ιηγφηεξν εληππσζηαθέο αιιαγέο. Δπίζεο, ζε θάπνηνπο επηδξά έλα θάξκαθν θαη ζε άιινπο έλα δηαθνξεηηθφ, ελψ ππάξρνπλ θαη άλζξσπνη ζηνπο νπνίνπο δελ παξαηεξείηαη θακία επίδξαζε απφ ηε ιήςε ηέηνησλ νπζηψλ. Σν ζεκαληηθφ ζρεηηθά κε ην δήηεκα ηεο «βειηίσζεο» πνπ καο απαζρνιεί είλαη φηη εθείλνη πνπ ιακβάλνπλ ηα θάξκαθα απηά κε ζθνπφ λα αηζζαλζνχλ θαιχηεξα ελψ δελ πάζρνπλ απφ θάπνηα αζζέλεηα όνηως ληψζνπλ λα πεξηνξίδνληαη ζπλαηζζήκαηα πνπ ηνπο θαηαπίεδαλ ςπρνινγηθά. χκθσλα κε ηελ έθζεζε ηεο Ακεξηθαληθήο Δπηηξνπήο Βηνεζηθήο, απφ καξηπξίεο «αζζελψλ» θαη ησλ ηαηξψλ πνπ ηνπο παξαθνινπζνχλ θαίλεηαη φηη ζπλαηζζήκαηα φπσο ν ζπκφο ιχπε θαη ν θφβνο πεξηνξίδνληαη, ελψ είλαη θαιχηεξε ε αληαπφθξηζε ζε πηεζηηθέο θαηαζηάζεηο. Αθφκα, νη δηαλνεηηθέο ηθαλφηεηέο, ν χπλνο θαη ε φξεμε γηα θαγεηφ βειηηψλνληαη. χκθσλα κε κηα δηαηχπσζε ηα SSRIs θάλνπλ ηνπο αλζξψπνπο πην ήξεκνπο Πεξηγξαθή ηνπ ηξφπνπ δξάζεο ησλ SSRIs απφ The President s Council on Bioethics, op. cit., Happy Souls. 56 Όπσο απηή νξίδεηαη κε ζπγθεθξηκέλα δηαγλσζηηθά θξηηήξηα θαη φρη φπσο ν φξνο παξαπνηείηαη ζηελ θαζεκεξηλή δσή. 57 Σα ζηνηρεία γηα ηε δξάζε ησλ SSRIs The President s Council on Bioethics, op. cit., Happy Souls. 17

18 Γηαλνεηηθή «βειηίσζε» Φάξκαθα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ιεηηνπξγία ηεο κλήκεο Ζ «βειηίσζε» ηεο κλήκεο ζεσξείηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θαζψο, εθηφο απφ ηελ πνιχ κεγάιε ζεκαζία ηεο ιεηηνπξγίαο θαζεαπηήο γηα ηνλ άλζξσπν ζπκβάιιεη θαη ζε θάηη αθφκα ζεκαληηθφηεξν, ηελ επθπΐα. Ζ επθπΐα βέβαηα εμαξηάηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο θαη είλαη πνιχ δχζθνιν λα πξνζδηνξηζηεί. Παξφια απηά ζε κεγάιν βαζκφ ζπλδέεηαη κε ηε κλήκε θαη ηδηαίηεξα κε ηε ιεγφκελε «έθδειε κλήκε» πνπ αθνξά ζε γεγνλφηα. 58 Μέρξη ζήκεξα ην ζρεηηθφ ελδηαθέξνλ είρε πεξηνξηζηεί ζηνπο κεζήιηθεο θαη ηνπο ειηθησκέλνπο ησλ νπνίσλ ε κλήκε ζπρλά παξνπζηάδεη πξνβιήκαηα, αθφκα θη αλ δελ ππνθέξνπλ απφ άλνηα θαη ε αληηκεηψπηζε αθνξνχζε ζηελ εγθεθαιναγγεηαθή ιεηηνπξγία θαη φρη άκεζα ζηε ιεηηνπξγία ηεο κλήκεο. Γηάθνξα θπηηθά ζθεπάζκαηα, φπσο ην Gingko Biloba επηδξνχλ ζηε κλήκε κέζσ ηεο αχμεζεο ηεο θπθινθνξίαο ηνπ αίκαηνο ζηνλ εγθέθαιν. 59, 60 Ζ έξεπλα φκσο ηα ηειεπηαία ρξφληα πξνρσξάεη θαη ζήκεξα παίξλεη δχν δηαθνξεηηθέο θαηεπζχλζεηο. 61 Ζ πξψηε πξνζέγγηζε ζηεξίδεηαη ζηε δνπιεηά ηνπ Ννκπειίζηα Eric Kandel θαη ηνπ επηζηεκνληθνχ ηνπ «αληηπάινπ» Tim Tully πνπ έρνπλ αληίζηνηρα ηδξχζεη ηηο θαξκαθεπηηθέο εηαηξείεο Memory Pharmaceuticals θαη Helicon Therapeutics. Οη επηζηήκνλεο απηνί εξγάδνληαη πάλσ ζηε δξάζε ηνπ κνξίνπ C-AMP ηε ζεκαζία ηνπ γηα ηε δηακφξθσζε αλακλήζεσλ απέδεημε ν Kandel θαη κηαο πξσηεΐλεο πνπ ζπλδέεηαη κε απηφ, ηεο ιεγφκελεο CREB. Σν κφξην C-AMP ελεξγνπνηεί ηελ πξσηεΐλε ε νπνία ζηε ζπλέρεηα πξνθαιεί κηα ζεηξά αληηδξάζεσλ απαξαίηεησλ γηα ηε ιεηηνπξγία θαηαρψξεζεο θαη ζπγθξάηεζεο ηεο κλήκεο (consolidation). Οη δχν εηαηξείεο επηδηψθνπλ ηε δεκηνπξγία θαξκάθσλ πνπ ζα απμάλνπλ ηα επίπεδα ησλ C-AMP θαη CREB. Ζ 58 Ζ αλαθνξά απηή ζην ξφιν ηεο κλήκεο ζηελ επθπΐα πξνέξρεηαη απφ ην άξζξν ηνπ David Plotz, Total Recal:The Future of Memory. Χο «έθδειε κλήκε» κεηαθξάδεηαη ην explicit memory, ην Λεμηθφ Βαζηθψλ Όξσλ ζην site ησλ Παλεπηζηεκηαθψλ Δθδφζεσλ Κξήηεο απφ Kandel, E.R., Schwartz, J. H., Jessel, T.M., Νεπξνεπηζηήκε θαη πκπεξηθνξά. χκθσλα κε ην Λεμηθφ: Μνήμη, έκδηλη (Memory, explicit) Η αποθήκεσζη ζσνειδηηά ανακαλούμενων ζηη μνήμη πληροθοριών ποσ αθορούν άηομα, ηόποσς και πράγμαηα. 59 Γηα ηε κέρξη ζήκεξα αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ κλήκεο, νη πιεξνθνξίεο πξνέξρνληαη απφ ην άξζξν ησλ Martha J. Farah θαη Paul Root Wolpe, Monitoring and Manipulating Brain Function: New Neuroscience Technologies and Their Ethical Implications. 60 ην άξζξν ηνπ Michael Gazzaniga, Smarter on Drugs, αλαθέξεηαη φηη ζηελ αγνξά ππάξρνπλ θαη ειεγρφκελεο απφ ην θξάηνο νπζίεο πνπ νλνκάδνληαη smart drugs θαη κε ειεγρφκελα θπηηθά πξντφληα. ηε Γπηηθή Αθηή ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ππάξρνπλ, ζχκθσλα κε ην άξζξν, ηειεπηαία πνιιά θαηαζηήκαηα πνπ νλνκάδνληαη smart bars» θαη πσινχλ ηέηνηα πξντφληα. 61 Γηα ηηο δχν θαηεπζχλζεηο ηεο έξεπλαο νη πιεξνθνξίεο πξνέξρνληαη απφ ηνλ David Plotz, op. cit. 18

19 δεχηεξε πξνζέγγηζε ζηνρεχεη ζηε δεκηνπξγία θαξκάθνπ ελίζρπζεο ηεο κλήκεο θαη βαζηθά αθνινπζείηαη απφ κηα άιιε θαξκαθεπηηθή εηαηξεία, ηελ Cortex Pharmaceuticals κε ππεχζπλνπο ηνλ Gary Lynch ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Καιηθφξληα θαη ηνλ Gary Rogers, αληηπξφεδξν ηεο εηαηξείαο γηα ηε θαξκαθεπηηθή έξεπλα. Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα εζηηάδεηαη ζηε δξάζε ζπζηαηηθψλ πνπ νλνκάδνληαη ακπαθίλεο. Ο Gary Lynch δεκηνχξγεζε ην θάξκαθν κε ηελ πεηξακαηηθή νλνκαζία CX717 πνπ αλήθεη ζηελ νηθνγέλεηα ησλ ακπαθηλψλ. Οη νπζίεο απηέο ιεηηνπξγνχλ ψζηε λα εληζρχζνπλ κηα ρεκηθή νπζία ηνπ εγθεθάινπ, ην γινπηακηληθφ πνπ ζπκβάιιεη ζηε κάζεζε θαη ζηελ αλάθιεζε δεδνκέλσλ. χκθσλα κε ηνλ Lynch ε επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ εγθεθαιηθψλ θπηηάξσλ εμαζζελεί ζηαδηαθά κε ηελ θνχξαζε θαη ην ζπγθεθξηκέλν ράπη ζπκβάιιεη ζηελ απνθαηάζηαζή ηεο. 62 Δίλαη ζαθέο φηη ηα θάξκαθα απηά δεκηνπξγνχληαη πξσηαξρηθά γηα ηελ αληηκεηψπηζε ζνβαξψλ δπζιεηηνπξγηψλ ηεο κλήκεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ην ζχλδξνκν Alzheimer. Παξφια απηά είλαη ζρεδφλ ζίγνπξν φηη ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη απφ αλζξψπνπο πνπ δελ ππνθέξνπλ απφ θάηη παζνινγηθφ. χκθσλα άιισζηε κε έλα ζεκαληηθφ εξεπλεηή, ηνλ βηνιφγν Joe Tsien πνπ δεκηνχξγεζε ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Princeton ηα ιεγφκελα έμππλα πνληίθηα, πξηλ απφ έλαλ αηψλα θαη ε άλνηα πνπ πξνθαιείηαη απφ ην Alzheimer κπνξεί λα ζεσξείην κηα εμέιημε πνπ έξρεηαη θπζηνινγηθά κε ηελ ειηθία, επνκέλσο έρεη ζεκαζία πψο νξίδεηαη ην «θπζηνινγηθφ». Ο ίδηνο, γηα παξάδεηγκα, δελ ζεσξεί θπζηνινγηθή ηελ εμαζζέλεζε ηεο κλήκεο κεηά ηα ζαξάληα. 63 Δθηφο φκσο απφ ηηο πξνζπάζεηεο αλάπηπμεο θαξκάθσλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηε βειηίσζε ηεο κλήκεο γίλεηαη κηα παξάιιειε έξεπλα πξνο ηελ αληίζεηε, θαηά θάπνηνλ ηξφπν, θαηεχζπλζε κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία ζθεπαζκάησλ πνπ ζα ζπκβάιινπλ ζηελ εμάιεηςε αξλεηηθψλ αλακλήζεσλ θαη ηδηαίηεξα ησλ έληνλσλ ζπλαηζζεκάησλ πνπ ζπλδένληαη κε δπζάξεζηα θαη ηξαπκαηηθά γεγνλφηα. Έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη κε ηε βνήζεηα θαξκάθσλ κπνξεί φλησο λα αιιάμεη ε αλάκλεζε ζπλαηζζεκαηηθά θνξηηζκέλσλ εκπεηξηψλ. Πεηξάκαηα έρνπλ γίλεη ηφζν ζε πγηείο αλζξψπνπο φζν θαη ζε αλζξψπνπο πνπ είραλ ππνζηεί θάπνηα 62 Βι. BBC News, Memory Pill For the Forgetful. 63 Ζ αλαθνξά ζηνλ Joe Tsien πξνέξρεηαη απφ ην άξζξν ηνπ Ronald Bailey, The Battle for Your Brain. 19

20 ηξαπκαηηθή εκπεηξία ζπλήζσο ηξνραίν αηχρεκα θαη βξίζθνληαλ ζηελ Δληαηηθή Μνλάδα. Σα απνηειέζκαηα ησλ πεηξακάησλ δείρλνπλ φηη ε νπζία πξνπαλνιφιε (πνπ αλήθεη ζηνπο ιεγφκελνπο βήηα αλαζηνιείο) φηαλ ιακβάλεηαη είηε πξηλ απφ θάπνηα ζπλαηζζεκαηηθά θνξηηζκέλε θαηάζηαζε (ζηελ πεξίπησζε ησλ πγηψλ αλζξψπσλ) είηε ακέζσο κεηά απφ έλα ηξαπκαηηθφ γεγνλφο θαη γηα έλα ρξνληθφ δηάζηεκα ζηε ζπλέρεηα (γηα φζνπο βξίζθνληαλ ζηελ Δληαηηθή) ζπκβάιιεη ζηελ κελ πξψηε πεξίπησζε ζηελ έιιεηςε ζχλδεζεο ησλ θαηαζηάζεσλ κε αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη, ζηε δεχηεξε πεξίπησζε, ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ ζπκπησκάησλ ηεο κεηαηξαπκαηηθήο δηαηαξαρήο Post Traumatic Stress Disorder. 64 Οπζίεο πνπ ιακβάλνληαη γηα ηελ ππεξθηλεηηθόηεηα Έλα άιιν θάξκαθν πνπ ζεσξείηαη φηη κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε δηαλνεηηθή «βειηίσζε» είλαη ην Ritalin. Απηφ είλαη ην εκπνξηθφ φλνκα γηα ηελ νπζία κεζπινθαηληδάηε πνπ ζπληαγνγξαθείηαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ππεξθηλεηηθφηεηαο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηεο Γηαηαξαρήο Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηαο, 65 ελφο ζπλδξφκνπ πνπ αθνξά πεξηζζφηεξν κηθξά αγφξηα 66 θαη εκθαλίζηεθε γηα πξψηε θνξά ζην επίζεκν δηαγλσζηηθφ εξγαιείν ηεο Ακεξηθαληθήο Φπρηαηξηθήο Έλσζεο, ην DSM Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders σο Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο (ADD) ην (ε κεηαγελέζηεξε έθδνζε ηνπ DSM ην φλνκα ηεο δηαηαξαρήο άιιαμε γηα λα ζπκπεξηιάβεη θαη ηελ ππεξθηλεηηθφηεηα σο πνηνηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο). Γελ έρεη βξεζεί αθφκα θάπνηα αηηία γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζχλδξνκν πνπ πξνζδηνξίδεηαη απφ ηα ζπκπηψκαηά ηνπ. 67 Απηά είλαη ε ππεξθηλεηηθφηεηα, ε εχθνιε δηάζπαζε ηεο πξνζνρήο, ε αδπλακία ζπγθέληξσζεο ζε εξγαζίεο πνπ απαηηνχλ πεξίζθεςε, ε παξνξκεηηθφηεηα, ζπκπηψκαηα πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο ελδέρεηαη λα δεκηνπξγνχλ άιιεο δεπηεξνγελείο δπζθνιίεο (κε ηππηθέο ηεο δηάγλσζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηάζηαζεο) φπσο θαζπζηεξεκέλε αλάπηπμε ηνπ ιφγνπ, δπζθνιίεο ζηελ 64 The President s Council for Bioethics, op. cit., Happy Souls. 65 Μεηάθξαζε ηνπ Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) φπσο αλαθέξεηαη ζην άξζξν ηνπ Π. Βνζηάλε, Διαηαρατή Ελλειμμαηικής Προζοτής Υπερκινηηικόηηηα (ADHD). 66 Πιένλ ζεσξείηαη φηη ε δηαηαξαρή αθνξά θαη ελήιηθεο. 67 Οη πιεξνθνξίεο απηέο πξνέξρνληαη απφ Fukuyama, op.cit., ζ