ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ Ι

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ Ι"

Transcript

1 ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ Ι ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ & ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ Βενετία Δ. Νικήτα, Βιολόγος

2 ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ & ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ Ι Β ΕΞΑΜΗΝΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΙΤΗΤΗ-ΤΡΙΑΣ:.. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2015

3 ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ ΣΕ ΑΤΥΧΗΜΑ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΝΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΔΡΑΣΗΣ 1. Φορέστε τον απαραίτητο εξοπλισμό από το ερμάριο κινδύνου. α. Γάντια β. Μάσκα προσώπου γ. Καλύμματα παπουτσιών 2. Καλέστε εξωτερική βοήθεια. 3. Απομακρύνετε τους εργαζόμενους έξω από το χώρο του ατυχήματος. 4. Ελέγξτε για ύπαρξη φωτιάς- Σβήστε την. 5. Κλείστε οποιαδήποτε ηλεκτρική πηγή. 6. Ελέγξτε για ύπαρξη ελεύθερης φλόγας - Απομονώστε και Σβήστε την. 7. Περιορίστε τη διαρροή ουσιών: αν είναι υγρές συγκεντρώστε σε γυάλινο δοχείο με κάποιο απορροφητικό υλικό, αν είναι πτητικές κλείστε τον κεντρικό εξαερισμό. 5. Καθαρίστε την περιοχή με απορρυπαντικό και πολύ νερό. ΕΥΦΛΕΚΤΑ ΥΛΙΚΑ Κύριος Κίνδυνος: Φωτιά Βασικός Στόχος: Περιορισμός της ουσίας Απομάκρυνση των πηγών καύσης. Αν η ποσότητα του υλικού υπερβαίνει τα 500 ml, θεωρείται κατάσταση έκτακτης ανάγκης και απαιτείται εκκένωση της άμεσης περιοχής. ΠΤΗΤΙΚΑ-ΟΡΓΑΝΙΚΑ ΥΛΙΚΑ Κύριος κίνδυνος: Εισπνοή ατμών - Δερματική επαφή και απορρόφηση. Βασικός Στόχος: Περιορισμός της ουσίας Αποφυγή διάδοσής της στον αέρα άλλων χώρων. Έκχυση τέτοιων υγρών σε ποσότητα μεγαλύτερη του ενός λίτρου χαρακτηρίζεται κατάσταση έκτακτης ανάγκης. ΟΞΕΑ Κύριος κίνδυνος: Δερματικός ερεθισμός Διαβρώσεις - Εγκαύματα. Βασικός Στόχος: Απομόνωση της ουσίας Διαρροή ποσότητας υγρού οξέος μεγαλύτερη του ενός λίτρου / στερεού οξέος μεγαλύτερη των 500 γρ. συνιστούν κατάσταση έκτακτης ανάγκης και πρέπει να εκκενωθεί ο χώρος. Ελέγξτε το ph στην περιοχή έκχυσης. Αν είναι μικρότερο του 6, εξουδετερώστε με αραιό διάλυμα όξινου ανθρακικού νατρίου (μαγειρική σόδα). Αν πρόκειται για στερεά οξέα, ρίξτε στο οξύ προς αποφυγή δημιουργίας σκόνης λίγο νερό ή αιθυλενογλυκόλη (αν το οξύ αντιδρά με νερό). Αραιά διαλύματα ερεθίζουν το δέρμα, πυκνά διαλύματα προκαλούν εγκαύματα και αντιδρούν βίαια με το νερό. Υδροφθοριούχα οξέα διεισδύουν στον οργανισμό και καταστρέφουν τα οστά. ΒΑΣΕΙΣ Κύριος κίνδυνος: Δερματικός ερεθισμός Διαβρώσεις - Εγκαύματα. Βασικός Στόχος: Απομόνωση της ουσίας Διαρροή ποσότητας υγρής βάσης μεγαλύτερης του ενός λίτρου / στερεής βάσης μεγαλύτερης των 500 γρ. αποτελούν κατάσταση έκτακτης ανάγκης και πρέπει να εκκενωθεί ο χώρος. Ελέγξτε το ph στην περιοχή έκχυσης. Αν είναι μεγαλύτερο του 10, εξουδετερώστε με αραιό διάλυμα κιτρικού οξέος.

4 ΒΑΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΧΗΜΕΙΑΣ

5 ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ (% ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΤΕΛΙΚΗΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑΣ) 5% 10% 1. ΠΟΔΙΑ, ΟΡΓΑΝΑ, ΚΑΘΑΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣ (Ε) 2. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ, ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (Ε+Θ) 3. ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ, ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ (Ε+Θ) 15% 4. ΕΡΓΑΣΙΕΣ (Θ) 70% 5. ΓΡΑΠΤΗ ΠΡΟΟΔΟΣ (Ε+Θ) 6. ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ (Ε+Θ)

6 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ 1η 2η 3η 4η 5η 6η 7η ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΑΔΩΝ, ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ-ΠΡΟΓΡΑΜ 8η 9η 10η 11η 12η 13η ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

7 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΔΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Α. Ο Απτός Πολιτισμός: κτίρια, μνημεία, τοπία, βιβλία, έργα τέχνης και κειμήλια Β. Ο Άυλος Πολιτισμός: λαογραφία, παραδόσεις, γλώσσα, γνώση Γ. Η «Φυσική» Κληρονομιά: σημαντικά πολιτιστικά τοπία και βιοποικιλότητα ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Α. Τα τεκμήρια: ή ντοκουμέντα ή πειστήρια, τεκμήριον < τεκμαίρομαι < τέκμαρ (σημείο, σύμπτωμα, ισχυρή απόδειξη) Πρόκειται για: 1. φυσικά αντικείμενα 2. γεγονότα ή/και 3. αρχεία (έντυπα και ψηφιακά) με ή χωρίς το υλικό μέσο στο οποίο έχουν αποθηκευτεί, που περιλαμβάνουν ιστορικά δεδομένα (κείμενο, εικόνες, ήχους) με αντικειμενική αξία, στα οποία μπορεί κανείς να βασιστεί για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Β. Τα κειμήλια: ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο του επιθέτου κειμήλιος< κεῖμαι +ήλιος Πρόκειται για τεκμήρια, συνήθως πατρογονικά αντικείμενα, που επιλέγουμε να διατηρούμε ως πολύτιμα, με υποκειμενική αξία. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ ΑΠΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 1. Έντυπο υλικό: εκδόσεις, βιβλία, αφίσες, χάρτες, καρτ-ποστάλ 2. Εικαστικό υλικό: i. Γλυπτική: αγάλματα ii. Ζωγραφική: βυζαντινές & μεταβυζαντινές εικόνες, πίνακες ζωγραφικής iii. Φωτογραφία iv. Χαρακτική: επιγραφές, τέμπλα 3. Δόμηση και Αρχιτεκτονική: κτίρια, ναοί, βιβλιοθήκες, οικίες 4. Αντικείμενα ιστορικής σημασίας: σκευοφυλάκια, άμφια, σκεύη ΥΛΙΚΑ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ ΑΠΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 1. Ξύλο: χημ. στοιχεία: άνθρακας (48-51%), οξυγόνο (43-45%), υδρογόνο (5-7%), άζωτο (0,1-0,3%) χημ. ενώσεις: κυτταρίνη, ημικυτταρίνες, λιγνίνη, τέφρα (0,2-0,6%) 2. Χαρτί: Ύφασμα: Δέρμα: Πετρώματα: Γυαλί:...., Πηλός: Μέταλλα: Μελάνι: Χρωστικές:

8 ΚΛΑΔΟΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ ΑΠΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Μουσειολογία Αρχειοθέτηση/Αρχειακή Επιστήμη Συντήρηση και Αποκατάσταση Συντήρηση έργων τέχνης-κειμηλίων Αρχιτεκτονική συντήρηση Διαφύλαξη και Διατήρηση αρχειακού υλικού (οπτικού, ηχητικού, γραπτού) Ψηφιακή διατήρηση ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ ΓΕΝΙΚΑ Η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια συντήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς έγινε το 1877 στην Αγγλία, με την ίδρυση της Society for the Conservation of Ancient Buildings. Την ίδια περίοδο ιδρύθηκε στη Γαλλία από έναν αρχιτέκτονα, τον Viollet-le-Duc, ένα κίνημα με τους ίδιους στόχους. Η ανάπτυξη της συντήρησης των αρχαιοτήτων και έργων τέχνης συνδέθηκε εξαρχής με τη χημεία. Στη Γερμανία το 1888 ο Rathgen ήταν ο πρώτος χημικός που εργάστηκε σε μουσείο (Royal Museums of Berlin), ο οποίος όχι μόνο ανέπτυξε μια επιστημονική προσέγγιση στη θεραπεία των αντικειμένων, αλλά επιπλέον εξέδωσε το πρώτο εγχειρίδιο για τη συντήρηση έργων τέχνης (Handbook of Conservation). Στην Αγγλία το 1924 οι χημικοί Plenderleith και Scott ίδρυσαν στο Βρετανικό Μουσείο τμήμα επιστημονικής έρευνας έργων τέχνης. Το επάγγελμα του συντηρητή εγκαινιάσθηκε επίσημα το 1971, με τη συγγραφή του έργου The Conservation of Antiquities and Works of Art: Treatment, Repair and Restoration από τους Plenderleith και Werner. Οι βασικοί σκοποί της συντήρησης είναι η σταθεροποίηση της παρούσας κατάστασης ενός αντικειμένου και η αύξηση του χρήσιμου χρόνου ζωής του. Επομένως, η συντήρηση περιλαμβάνει τρία διακριτά μέρη, όσον αφορά τη σχέση του αντικειμένου με το χρόνο: α. τη διάγνωση και αποτύπωση της δεδομένης κατάστασης και φυσικοχημικής σύστασης και δομής του αντικειμένου, β. την παρέμβαση με σκοπό την αποκατάσταση, η οποία περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες διάγνωσης και καταγραφής της παθολογίας ενός αντικειμένου, καθώς και το σύνολο των διεργασιών αντιστροφής της διαδικασίας φθοράς του αντικειμένου εξαιτίας φυσικοχημικών διεργασιών και επαναφοράς του στην αρχική κατάσταση και γ. την πρόληψη και προστασία του αντικειμένου από μελλοντική αλλοίωση και φθορά, με χρήση κατάλληλων υλικών και επεμβατικών μεθοδολογιών. Α. ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Οι διαγνωστικές μέθοδοι που εφαρμόζονται στοχεύουν στη συγκέντρωση και καταγραφή πληροφοριών που αφορούν τα ιστορικά στοιχεία του αντικειμένου και τα φυσικοχημικά και τεχνολογικά χαρακτηριστικά του. Στις πιο συνηθισμένες μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται στη διαγνωστική συντήρηση περιλαμβάνονται: η φωτογράφηση με εφαπτομενικά προσπίπτουσα ορατή ακτινοβολία η ακτινογραφία η υπεριώδης φωτογραφία φθορισμού η υπέρυθρη ανακλαστογραφία 8

9 η αποτύπωση των επιφανειακών ιδιαιτεροτήτων με σκιτσογραφία η οπτική μικροσκοπία η φασματομετρία η χημική ανάλυση και καταγραφή των επιμέρους συστατικών και υλικών Β. ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Η θεωρία και κυρίως η πράξη της αποκατάστασης και της συντήρησης κάθε είδους τεκμηρίων πρέπει να διέπεται από ένα διαχρονικό πλαίσιο κατευθυντήριων αρχών. Μία πρώτη προσπάθεια διεθνούς συμφωνίας στην αποτύπωση κριτηρίων και αρχών για την επιλογή των κατάλληλων επεμβατικών τεχνικών αποκατάστασης έγινε με η σύνταξη της Χάρτας των Αθηνών (1933, 1943). Η Χάρτα ξεκινά με ένα «Γενικό μέρος», όπου εξετάζεται «Η πόλη και η περιοχή της». Στο δεύτερο μέρος «Η σημερινή κατάσταση των πόλεων κρίσεις και θεραπείες» εξετάζεται η κατάσταση και οι νέες απαιτήσεις όσον αφορά τις τέσσερις βασικές λειτουργίες (κατοικία, εργασία, ψυχαγωγία, κυκλοφορία) και η στάση απέναντι στην «Ιστορική κληρονομιά των πόλεων». Μια επόμενη σημαντική σύμβαση, που καθορίζει τις πυρηνικές αρχές της συντήρησης, είναι η Χάρτα της Βενετίας για την Αποκατάσταση και Συντήρηση Μνημείων και Μνημειακών Συνόλων (25-31 Μαΐου 1964). Σύμφωνα με τους χάρτες και τις συμβάσεις για την πολιτιστική κληρονομιά, η προσπάθεια αποκατάστασης του αντικειμένου στην αρχική του μορφή γενικά δεν συμβαδίζει με την ηθική και τις σύγχρονες απόψεις γιατί μπορεί να εισαγάγει κιβδηλεία, συχνά αλλοιώνει την ερμηνεία του αντικειμένου και καταστρέφει ή συσκοτίζει στοιχεία της δομής και των υλικών που το αποτελούν. Προς αποφυγή των παραπάνω κινδύνων ορίζονται μια σειρά από κριτήρια, που περιλαμβάνονται στις συμβάσεις και συμβάλουν καθοριστικά στην αποτελεσματικότητα του τελικού σχήματος επέμβασης για αποκατάσταση, όπως: Ο σεβασμός στο πρωτότυπο Η αντιστρεψιμότητα προτεινόμενων επεμβάσεων Η συμβατότητα προτεινόμενων και υφιστάμενων υλικών H ασφάλεια των επεμβατικών μεθοδολογιών για το κειμήλιο και τον άνθρωπο Η διαχρονικότητα νέων επεμβάσεων Το οικονομικό κόστος επέμβασης και συντήρησης Ο χρόνος αποπεράτωσης Το κοινωνικό και ψυχολογικό κόστος Για τον καθορισμό της βέλτιστης τεχνικής επεμβατικής αποκατάστασης ενός αντικειμένου είναι πολύ σημαντικό να ληφθούν υπόψιν και οι παρακάτω παράμετροι: Σαφής γνώση των υλικών και της μορφολογίας του κειμηλίου. Αποτύπωση της παθολογίας και περιγραφή του τύπου και της έκτασης των βλαβών. Προσδιορισμός και τεκμηρίωση των αιτιών πρόκλησης της υφιστάμενης παθολογίας. Εκτίμηση της υφιστάμενης αντοχής του κειμηλίου με επιτόπου (in situ) και εργαστηριακές (in vitro) δοκιμές. Σαφής γνώση των διαφόρων τεχνικών επισκευής και ενίσχυσης. Οι πιο συνηθισμένες μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται στη συντήρηση και αποκατάσταση κειμηλίων περιλαμβάνουν όσες αναφέρθηκαν στην προληπτική συντήρηση, καθώς και: 9

10 την απολύμανση απεντόμωση. Στόχος είναι η προστασία του αντικειμένου από τη βιολογική φθορά και η προστασία του χρήστη από βιολογικούς κινδύνους. Δεν πρέπει να επιβαρύνουν το αντικείμενο και το χώρο του αρχείου με υπολείμματα τοξικών για τον άνθρωπο ουσιών. τον καθαρισμό. Ο καθαρισμός αναβαθμίζει αισθητικά το αντικείμενο και συχνά βελτιώνει τη λειτουργικότητά του. Πρέπει να εφαρμόζεται με προσοχή και να μην επηρεάζει ιστορικά στοιχεία των κειμηλίων, που μπορεί να μεταφέρουν πληροφορίες. Για παράδειγμα, μερικά από τα ίχνη που μπορεί να φέρει ένα έγγραφο ή βιβλίο (π.χ. σφραγίδες, εγγραφές, δακτυλικά αποτυπώματα, σταγόνες κεριού) πιθανόν να είναι σημαντικά ιστορικά στοιχεία, γι αυτό κατά τους καθαρισμούς χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην καταστραφούν. τη χημική σταθεροποίηση. Για παράδειγμα, η απλή πλύση με νερό και η αποξίνιση καθαρίζουν και ταυτόχρονα σταθεροποιούν χημικά το χαρτί γιατί περιορίζουν την έκταση της όξινης υδρόλυσης, της βασικής χημικής διαδικασίας που το υποβαθμίζει. Τέτοιες επεμβάσεις με διάφορες χημικές ουσίες επιβραδύνουν την αναπόφευκτη τελική καταστροφή του αντικειμένου από ενδογενείς χημικές διαδικασίες. Ωστόσο, οι επεμβάσεις αυτές πολλές φορές έχουν παρενέργειες, όπως ξεθώριασμα των μελανιών, απώλεια των αντοχών. Σημαντικό ρόλο παίζουν οι ικανότητες και η εμπειρία των συντηρητών και ο εξοπλισμός και οι διευκολύνσεις του εργαστηρίου. τη στερέωση. Έχει σκοπό τη μηχανική σταθεροποίηση (ενίσχυση) του αντικειμένου, ώστε να μην υφίσταται επιπλέον φθορές από τη χρήση και κυκλοφορία του. τη συμπλήρωση. Σε περίπτωση που το αντικείμενο εμφανίζει απώλεια υλικού που επηρεάζει τη δομική του σταθερότητα ή λειτουργικότητα, η συμπλήρωση με σύγχρονα ή ιστορικά υλικά μέρους ή του συνόλου των απωλειών το σταθεροποιεί μηχανικά και αυξάνει την ασφάλεια κατά τη χρήση του. τη λειτουργική αποκατάσταση. Όσο είναι δυνατόν χρησιμοποιούνται τα αυθεντικά υλικά αφού καθαριστούν, ενισχυθούν και σταθεροποιηθούν χημικά. Οι επισκευές και ιδιαίτερα οι προσθήκες σύγχρονων υλικών πρέπει να μην είναι κραυγαλέα εμφανείς αλλά να διακρίνονται με προσεκτική εξέταση. Πρέπει επίσης να ακολουθούν την τεχνοτροπία του πρωτότυπου. τη μεταφορά της πληροφορίας σε άλλο υπόστρωμα. Υπάρχουν περιπτώσεις που η διάσωση ενός αντικειμένου είναι αδύνατη. Τότε επιδιώκεται η διάσωση της πληροφορίας με τη μεταφορά της σε άλλο υπόστρωμα, ενώ το πρωτότυπο αποσύρεται από την κυκλοφορία και φυλάσσεται σε αρχειακό κουτί. Μέθοδοι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι η φωτοτυπία σε αρχειακό χαρτί, η μικροφωτογράφηση ή η ψηφιοποίηση. Μια επέμβαση συντήρησης έχει τόσο θετικά όσο και αρνητικά αποτελέσματα. Η τελική αποτίμηση απαιτεί μια ιεράρχηση των κριτηρίων, στην οποία υπεισέρχεται υποχρεωτικά ο υποκειμενικός παράγοντας. Μια επέμβαση συντήρησης αρχειακού υλικού θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επιτυχής αν έχει κάποια από τα παρακάτω αποτελέσματα: Άμεση βελτίωση ιδιοτήτων: 1. αύξηση μηχανικών αντοχών (στερέωση), 2. αύξηση του ph του χαρτιού (έως 9-9,5, έχει ως αποτέλεσμα τη χημική σταθεροποίηση). 10

11 Επιβράδυνση της γήρανσης (χημική σταθεροποίηση). Εκτιμάται με σύγκριση του βαθμού υποβάθμισης διαφόρων ιδιοτήτων συντηρημένου και ασυντήρητου χαρτιού μετά από τεχνητή γήρανση. Το συντηρημένο χαρτί πρέπει μετά τη γήρανση να έχει μεγαλύτερες μηχανικές αντοχές, υψηλότερο βαθμό πολυμερισμού και ph και λιγότερες οξειδωμένες ομάδες από το ασυντήρητο. Αποκατάσταση της λειτουργικότητας, π.χ. των βιβλιοδεσιών. Αισθητική αναβάθμιση. Είναι σημαντική για υψηλής αισθητικής ή συμβολικής αξίας αντικείμενα. Δεν μπορεί να αποτελεί κύριο στόχο μιας επέμβασης σε αρχειακό υλικό, παρά μόνο εάν συμβάλλει στην αύξηση της λειτουργικότητας του αντικειμένου, όπως στην περίπτωση ενός καθαρισμού που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της αντίθεσης κειμένου υποστρώματος και επομένως την αύξηση της αναγνωσιμότητας. Αντίθετα, μια επέμβαση συντήρησης αρχειακού υλικού θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ανεπιτυχής αν έχει κάποια από τα παρακάτω αποτελέσματα: Άμεση χειροτέρευση ιδιοτήτων: 1. απώλεια μηχανικών αντοχών, 2. ελάττωση βαθμού πολυμερισμού της κυτταρίνης, αύξηση ποσοστού οξειδωμένων ομάδων (χημικές ιδιότητες). Επιτάχυνση της γήρανσης. Αλλοίωση της ερμηνείας του αντικειμένου, μεταβολή ή και καταστροφή στοιχείων της δομής και των υλικών που το αποτελούν. Αισθητική υποβάθμιση. Μπορεί να οφείλεται σε: 1. αλλοίωση της εικόνας του αντικειμένου: ξεθώριασμα ή τρέξιμο των μελανιών και των χρωστικών, αλλαγή του χρώματος του χαρτιού (υπερβολικός καθαρισμός ή κιτρίνισμα λόγω οξείδωσης), 2. αντιληπτή αλλοίωση της απτικής αίσθησης του χαρτιού: αλλαγές στο βάρος, το πάχος, την καμπτική συμπεριφορά, την τραχύτητα της επιφάνειας από υπερβολικό πρεσάρισμα. Τέτοιες αλλαγές συμβαίνουν σχεδόν πάντοτε, αλλά αφ' ενός είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν, αφ' ετέρου η ελάχιστη μεταβολή που γίνεται αντιληπτή διαφέρει σημαντικά από τον ένα άνθρωπο στον άλλο. Στην υποθετική περίπτωση που η επέμβαση συντήρησης δεν έχει ούτε θετικά ούτε αρνητικά αποτελέσματα, θεωρείται αδικαιολόγητη και τελικά ανεπιτυχής, αφού συνιστά άσκοπη αλλοίωση της αρχικής κατάστασης του αντικειμένου. Σημαντική δυσκολία υπάρχει στην εκτίμηση των αισθητικών αποτελεσμάτων της συντήρησης, δεδομένου ότι στηρίζεται εν μέρει και σε υποκειμενικά κριτήρια. Η συνεισφορά της χρωματομετρίας στην αντικειμενική αποτίμηση των αισθητικών αποτελεσμάτων της συντήρησης είναι ανεκτίμητη. Γ. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Το πρώτιστο καθήκον ενός αρχειακού ιδρύματος είναι η μέγιστη δυνατή επιμήκυνση του χρόνου ζωής των συλλογών του. Ο αποτελεσματικότερος και οικονομικότερος τρόπος επίτευξης του παραπάνω στόχου είναι η παρεμπόδιση της υποβάθμισης του υλικού στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, δηλαδή η προληπτική συντήρηση. Οι περισσότερες δραστηριότητες που περιλαμβάνει η προληπτική συντήρηση αφορούν καθημερινές ενέργειες όπως αγορές υλικού, πρακτικές φύλαξης σε φακέλους, κουτιά, 11

12 ράφια ή συρταριέρες, καταλογογράφηση, δανεισμό, διακίνηση, καθαρισμό του υλικού και των χώρων, φωτοτύπηση και αναπαραγωγή, μικροεπισκευές, βιβλιοδεσία ή απόσυρση αν η κατάσταση του υλικού δεν επιτρέπει τη χρήση του. Επίσης, περιλαμβάνει εργασίες συντήρησης, επισκευών και βελτιώσεων του κτιρίου. Ο σημαντικότερος παράγοντας προληπτικής συντήρησης σε έναν χώρο είναι η ύπαρξη ενός συστήματος κλιματικού ελέγχου, που παρέχει τις βέλτιστες συνθήκες, διατηρώντας σταθερές μέσα σε στενά όρια τη θερμοκρασία και τη σχετική υγρασία και παρέχοντας τον κατάλληλο αερισμό σε σταθερή βάση, καθημερινά και ετήσια. Οι δραστηριότητες αυτές πρέπει να εκτελούνται σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και οδηγίες. ΣΚΕΨΟΥ: Κάθε επέμβαση συντήρησης, όσο ήπια κι αν είναι, αλλάζει σημαντικά το είδος και την υφή των υλικών και έτσι αλλοιώνει ένα μέρος των πληροφοριών που περιέχει το αντικείμενο και μπορούν να αντληθούν από τα υλικά και τη δομή του. Για παράδειγμα, το απλό πλύσιμο με νερό απομακρύνει τα χημικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του χαρτιού, στερώντας έτσι από τον μελλοντικό επιστήμονα τη δυνατότητα να καταλάβει την τεχνολογία παραγωγής του. Η μέθοδος paper splitting μπορεί να στερεώσει αποτελεσματικά ένα ψαθυρό ή μουχλιασμένο φύλλο χαρτιού, αυξάνοντας όμως σημαντικά το πάχος και την ακαμψία του. Η επικάλυψη του χαρτιού με συνθετικά πολυμερή αυξάνει τη σταθερότητά του στο χρόνο αλλά ταυτόχρονα μεταβάλλει την υφή και το είδος των υλικών του αντικειμένου. Παρόμοιες και συχνά μεγαλύτερες μεταβολές συμβαίνουν σε όλες τις επεμβάσεις συντήρησης, καθιστώντας την αρχή της αντιστρεψιμότητας κενό γράμμα. Η αντιστροφή των περισσότερων θεμιτών επεμβάσεων συντήρησης και η είναι αδύνατη. Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η συντήρηση; Είναι θεμιτές οι επεμβάσεις που αλλάζουν ριζικά το είδος και την υφή των υλικών, διατηρώντας απλώς την εικόνα του αντικειμένου; Γιατί; Να αναφέρετε ένα παράδειγμα στο οποίο είναι απαραίτητη η δυνατότητα αντιστροφής μιας επέμβασης συντήρησης και η επιστροφή του αντικειμένου στην πριν την επέμβαση κατάστασή του

13 2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ-ΣΤΟΙΧΕΙΟΜΕΤΡΙΑ-ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ TO ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ (S.I.): Το 1960 καθορίστηκε μετά από διεθνή συμφωνία το Διεθνές Σύστημα Μονάδων S.I. (από τα αρχικά των γαλλικών λέξεων Système International d Unités). Το σύστημα S.I. περιέχει 7 θεμελιώδη μεγέθη με τις χαρακτηριστικές μονάδες τους. Όλα τα άλλα μεγέθη που χρησιμοποιούνται είναι παράγωγα των θεμελιωδών αυτών μεγεθών. ΜΕΓΕΘΟΣ ΣΥΜΒΟΛΟ ΜΟΝΑΔΑ ΣΥΜΒΟΛΟ μήκος l μέτρο m μάζα m χιλιόγραμμο kg χρόνος t δευτερόλεπτο s θερμοκρασία T κέλβιν K ποσότητα ύλης n μολ mol ένταση ηλεκτρικού ρεύματος I αμπέρ A φωτεινή ένταση I u καντέλα cd ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ: ΠΡΟΘΕΜΑ ΣΥΜΒΟΛΟ Σχέση με τη βασική μονάδα Παράδειγμα μεγα (mega) M Mm = 10 6 m χιλιο (kilo) k km = 10 3 m δεκατο (deci) d dm = 10-1 m εκατοστο (centi) c cm = 10-2 m χιλιοστο (milli) m mm = 10-3 m μικρο (micro) μ μm = 10-6 m νανο (nano) n nm = 10-9 m πικο (pico) p pm = m ΜΑΖΑ: το μέτρο της αντίστασης που παρουσιάζει ένα σώμα ως προς τη μεταβολή της ταχύτητάς του. Εκφράζει το ποσό της ύλης που περιέχεται σε μία ουσία. Μετριέται με το ζυγό. Ένα σώμα έχει την ίδια μάζα σ όλα τα μέρη της γης. ΒΑΡΟΣ: η ελκτική δύναμη που ασκείται στο σώμα από το πεδίο βαρύτητας της γης. Μετριέται με το δυναμόμετρο. Ένα σώμα έχει διαφορετικό βάρος από τόπο σε τόπο. ΟΓΚΟΣ: ο χώρος που καταλαμβάνει ένα σώμα. Εκφράζεται σε κυβικά μέτρα (m 3 ). Στο χημικό εργαστήριο συνήθως χρησιμοποιούνται μικρότερες μονάδες: το κυβικό δεκατόμετρο (dm 3 ), περίπου ίσο με το λίτρο (L) (ο όγκος που καταλαμβάνει 1 kg νερού στους 4 ο C) και το κυβικό εκατοστόμετρο (cm 3 ), περίπου ίσο με το χιλιοστόλιτρο (ml). ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ: το πηλίκο της μάζας προς τον αντίστοιχο όγκο σε σταθερές συνθήκες πίεσης (όταν πρόκειται για αέριο) και θερμοκρασίας, ρ = m / V. Η μονάδα της πυκνότητας (παράγωγο μέγεθος) στο SI είναι το Kg/m 3. ΑΤΟΜΟ: το μικρότερο σωματίδιο ενός στοιχείου που μπορεί να πάρει μέρος στο σχηματισμό χημικών ενώσεων. 13

14 ΜΟΡΙΟ: το μικρότερο κομμάτι μιας καθορισμένης ουσίας (ένωσης ή στοιχείου) που μπορεί να υπάρξει ελεύθερο, διατηρώντας τις ιδιότητες της ύλης από την οποία προέρχεται. Τα μόρια στην περίπτωση των χημικών στοιχείων συγκροτούνται από ένα είδος ατόμων, π.χ. N 2, O 3, P 4, ενώ στην περίπτωση των χημικών ενώσεων από δύο ή περισσότερα είδη ατόμων, π.χ. H 2 O, CH 4, C 12 H 22 O 11. Τα μόρια δηλαδή είναι ομάδες ατόμων, με καθορισμένη γεωμετρική διάταξη στο χώρο. Τα μόρια των χημικών στοιχείων δεν αποτελούνται πάντοτε από τον ίδιο αριθμό ατόμων. Υπάρχουν στοιχεία μονοατομικά, διατομικά, τριατομικά. ΜΟΝΟΑΤΟΜΙΚΑ: ευγενή αέρια (He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn) τα μέταλλα σε κατάσταση ατμών στις χημικές εξισώσεις τα στοιχεία C, S και P ΔΙΑΤΟΜΙΚΑ: Η 2, Ο 2, Ν 2, F 2, Cl 2, Br 2, I 2 ΤΡΙΑΤΟΜΙΚΑ: Ο 3 ΤΕΤΡΑΤΟΜΙΚΑ: P 4, As 4, Sb 4 ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑ: αριθμός που δείχνει από πόσα άτομα συγκροτείται το μόριο ενός στοιχείου. Η ατομικότητα αναγράφεται ως δείκτης στο σύμβολο του στοιχείου. ΙΟΝΤΑ: είτε φορτισμένα άτομα (μονοατομικά ιόντα), π.χ. Na +, Ca 2+, S 2-, Cl -, είτε φορτισμένα συγκροτήματα ατόμων (πολυατομικά ιόντα), π.χ. NH 4 +, CO 3 2-, H 2 PO 4 -. Αποτελούν τα δομικά σωματίδια των ιοντικών ή ετεροπολικών ενώσεων. Τα ιόντα που έχουν θετικό ηλεκτρικό φορτίο ονομάζονται κατιόντα, π.χ. Na +, και εκείνα που έχουν αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο ονομάζονται ανιόντα, π.χ. Cl -. ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ: Η μάζα του ατόμου είναι συγκεντρωμένη σ ένα χώρο που ονομάζεται πυρήνας. Ο πυρήνας συγκροτείται από πρωτόνια (p), που φέρουν θετικό ηλεκτρικό φορτίο, και από ουδέτερα νετρόνια (n). Γύρω από τον πυρήνα και σε σχετικά μεγάλες αποστάσεις από αυτόν κινούνται τα ηλεκτρόνια (e), που φέρουν αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο και ευθύνονται για τη χημική συμπεριφορά των ατόμων, καθώς οι αλληλοεπιδράσεις μεταξύ των ηλεκτρονίων διαφόρων ατόμων οδηγούν στη χημική αντίδραση. Τα άτομα είναι ηλεκτρικά ουδέτερα, καθώς τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια έχουν αντίθετο στοιχειώδες ηλεκτρικό φορτίο και ο αριθμός των πρωτονίων είναι ίσος με τον αριθμό των ηλεκτρονίων. 1. Rutherford (1911): η μάζα του ατόμου είναι συγκεντρωμένη σ ένα πολύ μικρό χώρο που λέγεται πυρήνας. 2. Bohr (1913): τα ηλεκτρόνια κινούνται σε καθορισμένες κυκλικές τροχιές γύρω από τον πυρήνα, που ονομάζονται στιβάδες. 3. Sommerfield (1916): τα ηλεκτρόνια διαγράφουν εκτός από κυκλικές τροχιές (στιβάδες) και ελλειπτικές (υποστιβάδες). ΑΤΟΜΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ (Ζ): ο αριθμός των πρωτονίων στον πυρήνα του ατόμου ενός στοιχείου. Η τιμή του Ζ δείχνει επίσης τον αριθμό των ηλεκτρονίων. ΜΑΖΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ (Α): ο αριθμός των πρωτονίων και των νετρονίων στον πυρήνα ενός ατόμου. Αν συμβολίσουμε με Ν τον αριθμό των νετρονίων του ατόμου, τότε ισχύει: Α=Ζ+Ν. Το άτομο ενός στοιχείου Χ συμβολίζεται A ZΧ. ΙΣΟΤΟΠΑ: τα άτομα που έχουν τον ίδιο ατομικό αλλά διαφορετικό μαζικό αριθμό. 14

15 ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΥΛΗΣ: διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: 1. οι φυσικές ιδιότητες καθορίζονται από την ουσία αυτή καθ αυτή, χωρίς αναφορά σε άλλες ουσίες, 2. οι χημικές ιδιότητες καθορίζουν τη συμπεριφορά μιας ουσίας σε σχέση με μία άλλη. ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ: 1. στα φυσικά φαινόμενα αλλάζουν ορισμένες μόνο από τις φυσικές ιδιότητες των ουσιών ενώ η χημική τους σύσταση διατηρείται, π.χ. η εξαέρωση του νερού, 2. στα χημικά φαινόμενα (χημικές αντιδράσεις) έχουμε ριζική αλλαγή στη σύσταση και τις ιδιότητες των ουσιών, π.χ. όταν το υδρογόνο καίγεται στον αέρα μετατρέπεται σε νερό, με διαφορετική σύσταση και ιδιότητες από το υδρογόνο. ΚΑΘΑΡΕΣ ΟΥΣΙΕΣ: ανεξάρτητα από τον τρόπο παρασκευής τους έχουν καθορισμένη σύσταση και ιδιότητες, π.χ. το νερό (H 2 O), η ζάχαρη (C 12 H 22 O 11 ), το οξυγόνο (Ο 2 ). ΜΙΓΜΑΤΑ: έχουν μεταβλητή σύσταση ανάλογα με τον τρόπο παρασκευής και την προέλευσή τους, π.χ. γάλα, λάδι. ΧΗΜΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ: καθαρή ουσία που δε διασπάται σε απλούστερες και αποτελείται από ένα είδος ατόμων (άτομα με τον ίδιο ατομικό αριθμό). ΧΗΜΙΚΗ ΕΝΩΣΗ: καθαρή ουσία που μπορεί να διασπαστεί σε άλλες απλούστερες και αποτελείται από δύο τουλάχιστον είδη ατόμων (άτομα με διαφορετικό ατομικό αριθμό). ΔΙΑΛΥΜΑ: το ομογενές μίγμα δύο ή περισσοτέρων ουσιών, τις οποίες δεν μπορούμε να διακρίνουμε. Έχει την ίδια σύσταση και τις ίδιες ιδιότητες σ όλη την έκταση του. Τα διαλύματα έχουν μεγάλο πρακτικό ενδιαφέρον, καθώς οι περισσότερες χημικές αντιδράσεις στο εργαστήριο, τη βιομηχανία και τα βιολογικά συστήματα γίνονται σε μορφή διαλυμάτων. ΔΙΑΛΥΤΗΣ: το συστατικό εκείνο που έχει την ίδια φυσική κατάσταση μ αυτή του διαλύματος και βρίσκεται συνήθως σε περίσσεια, π.χ. το νερό είναι άριστος διαλύτης για τις περισσότερες ουσίες. ΔΙΑΛΥΜΕΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ: τα υπόλοιπα συστατικά του διαλύματος. Διάλυμα = Διαλύτης + Διαλυμένη(ες) ουσία(ες) ΚΟΡΕΣΜΕΝO ΔΙΑΛΥΜΑ: διάλυμα με τη μέγιστη ποσότητα διαλυμένης ουσίας. ΑΚΟΡΕΣΤΟ ΔΙΑΛΥΜΑ: διάλυμα που περιέχει μικρότερη ποσότητα διαλυμένης ουσίας από τη μέγιστη δυνατή. ΔΙΑΛΥΤΟΤΗΤΑ μιας ουσίας: η μέγιστη ποσότητα της ουσίας που μπορεί να διαλυθεί σε ορισμένη ποσότητα διαλύτη, κάτω από ορισμένες συνθήκες (π.χ. θερμοκρασία, πίεση). Η διαλυτότητα μιας ουσίας επηρεάζεται από τους εξής παράγοντες: α. τη φύση του διαλύτη: ισχύει ο γενικός κανόνας «τα όμοια διαλύουν όμοια», άρα διαλύτης και διαλυμένη ουσία πρέπει να έχουν παραπλήσια χημική δομή. β. τη θερμοκρασία: συνήθως η διαλυτότητα των στερεών στο νερό αυξάνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας, ενώ η διαλυτότητα των αερίων στο νερό μειώνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας. γ. την πίεση: η διαλυτότητα των αερίων στο νερό αυξάνεται με την αύξηση της πίεσης. ΑΤΟΜΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΜΑΖΑΣ (amu): το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα -12 (12C). Ο 12C είναι εκείνο το ισότοπο του άνθρακα που έχει 6 πρωτόνια και 6 νετρόνια στον πυρήνα του. Ως εκ τούτου, μία ατομική μονάδα μάζας υπολογίζεται ότι είναι ίση με 1, g. ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΜΑΖΑ (Ar) ή ΑΤΟΜΙΚΟ ΒΑΡΟΣ (AB): ο αριθμός που δείχνει πόσες φορές είναι μεγαλύτερη η μάζα του ατόμου του στοιχείου από το 1/12 της μάζας του 15

16 ατόμου του άνθρακα -12. Π.χ. όταν λέμε ότι η σχετική ατομική μάζα του οξυγόνου είναι 16, εννοούμε ότι η μάζα του ατόμου του οξυγόνου είναι δεκαέξι φορές μεγαλύτερη από το 1/12 της μάζας του ατόμου 12C. Δηλαδή, Ar Ο = 16. Οι σχετικές ατομικές μάζες είναι καθαροί αριθμοί εκφρασμένες σε amu. Αν θέλουμε να υπολογίσουμε την απόλυτη ατομική μάζα αρκεί να πολλαπλασιάσουμε τη σχετική ατομική μάζα με το 1, g. Πολλά στοιχεία έχουν δεκαδικές τιμές Ar αντί για ακέραιες που θα περιμέναμε με βάση τον ορισμό της σχετικής ατομικής μάζας. Στις περιπτώσεις αυτές, οι τιμές αναφέρονται στο μέσο όρο των σχετικών ατομικών μαζών των ισοτόπων, όπως αυτά απαντούν στη φύση. ΜΟL: μονάδα ποσότητας ουσίας στο Διεθνές Σύστημα μονάδων (S.I.). Ορίζεται ως η ποσότητα της ύλης που περιέχει τόσες στοιχειώδεις οντότητες όσος είναι ο αριθμός των ατόμων που υπάρχουν σε 12 g του 12C. Ο αριθμός των ατόμων που περιέχονται σε 12 g του 12C ονομάζεται αριθμός Avogadro (ΝΑ) και υπολογίσθηκε με πειραματικές μεθόδους και με μεγάλη προσέγγιση ίσος με 6, ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΟΡΙΑΚΗ ΜΑΖΑ ή ΜΟΡΙΑΚΟ ΒΑΡΟΣ (Μr) χημικής ουσίας: ο αριθμός που δείχνει πόσες φορές είναι μεγαλύτερη η μάζα του μορίου του στοιχείου ή της χημικής ένωσης από το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα -12. ΑΡΙΘΜΟΣ AVOGADRO: με βάση τους ορισμούς για τις σχετικές ατομικές και σχετικές μοριακές μάζες, μπορούμε να συνδέσουμε τα μακροσκοπικά μεγέθη μάζα και όγκο με το μικρόκοσμο των δομικών σωματιδίων (άτομα, μόρια ή ιόντα ). Ο αριθμός Avogadro εκφράζει τον αριθμό των ατόμων οποιουδήποτε στοιχείου που περιέχονται σε μάζα τόσων γραμμαρίων όσο είναι η σχετική ατομική μάζα του. ΓΡΑΜΜΟΜΟΡΙΑΚΟΣ ΟΓΚΟΣ: O Ιταλός φυσικός Avogadro διατύπωσε το 1811 την ομώνυμη υπόθεση (ή αρχή ή νόμο) στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει το νόμο Gay-Lussac, ο οποίος αναφέρεται στην αναλογία όγκων που έχουν τα αέρια, όταν ενώνονται. Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή, ίσοι όγκοι αερίων ή ατμών στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης περιέχουν τον ίδιο αριθμό μορίων. Ισχύει και το αντίστροφο, δηλαδή ίσοι αριθμοί μορίων ή ατμών που βρίσκονται στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης καταλαμβάνουν τον ίδιο όγκο. 1 mol χημικής ουσίας περιέχει σταθερό αριθμό μορίων, οποίος καθορίζεται από τον αριθμό Avogadro (NA), άρα το 1 mol οποιουδήποτε αερίου καταλαμβάνει τον ίδιο όγκο, ο οποίος ονομάζεται γραμμομοριακός όγκος. Επομένως, γραμμομοριακός όγκος (Vm) αερίου ονομάζεται ο όγκος που καταλαμβάνει το 1 mol αυτού, σε ορισμένες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης. Σε πρότυπες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας, STP, δηλαδή, σε θερμοκρασία 0 (C (ή 273 Κ) και πίεση 1 atm (760mmHg), ο γραμμομοριακός όγκος των αερίων βρέθηκε πειραματικά ίσος με 22,4 L. ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΣ ΔΙΑΛΥΜΑΤΟΣ: 1. ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΕΚΑΤΟ ΒΑΡΟΣ ΚΑΤΑ ΒΑΡΟΣ (% w/w): εκφράζει τη μάζα (g) της διαλυμένης ουσίας σε 100 g διαλύματος, π.χ. όταν λέμε ότι ένα διάλυμα ζάχαρης είναι 8% w/w (ή κ.β), εννοούμε ότι περιέχονται 8 g ζάχαρης στα 100 g διαλύματος. 2. ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΕΚΑΤΟ ΒΑΡΟΣ ΚΑΤ ΟΓΚΟ (% w/v): εκφράζει τη μάζα (σε g) της διαλυμένης ουσίας σε 100 ml του διαλύματος, π.χ. όταν λέμε ότι ένα διάλυμα 16

17 χλωριούχου νατρίου είναι 10% w/v (ή κ.ό.), εννοούμε ότι περιέχονται 10 g NaCl στα 100 ml διαλύματος. 3. ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΕΚΑΤΟ ΟΓΚΟ ΚΑΤ ΟΓΚΟ (% v/v): εκφράζει τoν όγκο (σε ml) της διαλυμένης ουσίας σε 100 ml του διαλύματος. Χρησιμοποιείται σε ειδικότερες περιπτώσεις: α. για να εκφράσει την περιεκτικότητα υγρού σε υγρό, π.χ. η ένδειξη στη μπίρα 3% v/v ή 3 (αλκοολικοί βαθμοί) =3 ml οινοπνεύματος στα 100 ml της μπίρας. β. για να εκφράσει την περιεκτικότητα ενός αερίου σε αέριο μίγμα, π.χ. ο αέρας έχει περιεκτικότητα 20% v/v σε οξυγόνο =20 cm 3 οξυγόνου στα 100 cm 3 αέρα. 4. ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ Ή ΜΟΡΙΑΚΟΤΗΤΑ (Molarity) ΚΑΤ' ΟΓΚΟ ΔΙΑΛΥΜΑΤΟΣ: υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να εκφράσουμε την περιεκτικότητα ενός διαλύματος, δηλαδή την ποσότητα της διαλυμένης ουσίας που περιέχεται σε ορισμένη ποσότητα διαλύματος ή διαλύτη. Μία από τις συνηθέστερες μονάδες περιεκτικότητας ενός διαλύματος είναι η μοριακότητα κατ' όγκο: εκφράζει τα mol διαλυμένης ουσίας που περιέχονται σε 1 L διαλύματος C = n / V όπου c = η συγκέντρωση του διαλύματος n = o αριθμός mol της διαλυμένης ουσίας και V = ο όγκος του διαλύματος σε L Μονάδα της συγκέντρωσης είναι το mol L -1 ή Μ. Για παράδειγμα, διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου συγκέντρωσης 1,5 Μ περιέχει 1,5 mol NaOH (ή 60 g) σε 1 L (1000 ml) διαλύματος. ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΠΟΛΥ ΑΡΑΙΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ (π.χ. ρύποι στον αέρα): 1. ppm: το οποίο εκφράζει τα μέρη της διαλυμένης ουσίας που περιέχονται σε 1 εκατομμύριο (10 6 ) μέρη διαλύματος. 2. ppb: το οποίο εκφράζει τα μέρη της διαλυμένης ουσίας που περιέχονται σε 1 δισεκατομμύριο (10 9 ) μέρη διαλύματος. ΑΡΑΙΩΣΗ ΔΙΑΛΥΜΑΤΟΣ: όταν σε ένα διάλυμα προσθέσουμε νερό, η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας παραμένει σταθερή, ενώ ο όγκος του διαλύματος μεγαλώνει. Συνεπώς, το τελικό διάλυμα έχει μικρότερη συγκέντρωση από το αρχικό. Κατά την αραίωση ισχύει η σχέση: C 1 V 1 = C 2 V 2 όπου C 1 και V 1 η συγκέντρωση και ο όγκος του διαλύματος πριν την αραίωση και C 2 και V 2 η συγκέντρωση και ο όγκος του διαλύματος μετά την αραίωση. ΑΝΑΜΕΙΞΗ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ: Όταν αναμείξουμε δύο η περισσότερα διαλύματα που περιέχουν την ίδια διαλυμένη ουσία, τότε προκύπτει ένα διάλυμα το οποίο έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: α. Η μάζα του τελικού διαλύματος είναι ίση με το άθροισμα των μαζών των διαλυμάτων που αναμείξαμε: m Δ= mδ + mδ + mδ + τελ β. Ο όγκος του τελικού διαλύματος σχεδόν πάντα θεωρούμε ότι είναι ίσος με το άθροισμα των όγκων των διαλυμάτων που αναμείξαμε: V τελ = V 1 + V 2 + V

18 γ. Η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας στο τελικό διάλυμα είναι ίση με το άθροισμα των ποσοτήτων των διαλυμένων ουσιών που υπήρχαν στα αρχικά διαλύματα πριν από την ανάμειξη: m τελ = m 1 + m 2 + m 3 + ή n τελ = n 1 + n 2 + n 3 + δ. Ισχύει η σχέση: C.V + C.V = C V τελ τελ όπου C, C και V, V οι συγκεντρώσεις και οι όγκοι των αρχικών διαλυμάτων και C τελ και V τελ η συγκέντρωση και ο όγκος του τελικού διαλύματος. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ στο S.I. Το όριο ταχύτητας σ έναν αυτοκινητόδρομο είναι 110 km/h. Να εκφράσετε την ταχύτητα αυτή σε μονάδες SI. ΛΥΣΗ Γνωρίζουμε ότι 1 km = 10 3 m και 1 h = 3600 s. Άρα το όριο της ταχύτητας είναι 110 km/h = m / 3600 s = 30,56 m s -1. Το «ύψος» της βροχής μιας μέρας ήταν σ ένα τόπο 10 mm. Να υπολογίσετε τον όγκο του νερού που κάλυψε επιφάνεια 1 km 2. ΛΥΣΗ Ο όγκος του νερού ισούται με το γινόμενο της επιφάνειας επί το ύψος. Δηλαδή V = s xh. s = 1 km 2 = m 2 = 10 6 m 2 h = 10 mm = m = 10-2 m Άρα V = s h = 10 6 m m ή V = 10 4 m 3 = m 3 Το αργίλιο (Al) είναι ένα πολύ εύχρηστο μέταλλο. Ένας κύβος από αργίλιο έχει ακμή 2 cm. Με τη βοήθεια του ζυγού η μάζα του βρέθηκε 21,6 g. Ποια είναι η πυκνότητα του Al; ΛΥΣΗ V = (2 cm) 3 ή V = 8 cm 3 ρ = m / V = 21,6 g / 8 cm 3 ή ρ = 2,7 g/cm 3. Η πυκνότητα του νερού στη θερμοκρασία δωματίου θεωρείται περίπου ίση με 1g/mL. Να εκφράσετε την πυκνότητα αυτή σε kg/m 3 και σε g/l. ΛΥΣΗ Είναι ρ = 1 g/ml = 10-3 kg/10-6 m 3 = 10 3 kg/m 3 = 1000 kg/m 3. Δηλαδή 1m 3 νερού ζυγίζει 1 (μετρικό) τόνο. Επίσης έχουμε ρ = 1 g /ml = 1 g/10-3 L = 1000 g/l. Δηλαδή 1L νερού ζυγίζει 1 kg. 18

19 3. ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΓΕΝΙΚΑ Ο περιοδικός πίνακας αποτελεί απόδειξη ότι τα χημικά στοιχεία εκδηλώνουν γενικές τάσεις και συγκροτούν οικογένειες με παραπλήσιες ιδιότητες. Ο σύγχρονος περιοδικός πίνακας είναι αποτέλεσμα πολλών προσπαθειών. Το 1864 ο Γερμανός Meyer έδειξε ότι υπάρχει μία περιοδική σχέση μεταξύ των ιδιοτήτων των στοιχείων, π.χ. του ατομικού όγκου και της σχετικής ατομικής μάζας. Το 1869 ο Ρώσος χημικός Mendeleev έφτιαξε μια ορθογώνια διάταξη κατατάσσοντας τα 63 γνωστά στοιχεία κατ' αυξανόμενη σχετική ατομική μάζα, αφήνοντας κενές θέσεις για τα στοιχεία που δεν είχαν ακόμα ανακαλυφθεί και κάνοντας διορθώσεις όσον αφορά στη σειρά ταξινόμησης (μειονέκτημα των αναστροφών ή πρωθύστερων). To 1913 ο Moseley έδωσε το σημερινό τρόπο ταξινόμησης των στοιχείων στον περιοδικό πίνακα κατά σειρά αυξανόμενου ατομικού αριθμού (Ζ). Στον σύγχρονο περιοδικό πίνακα τα στοιχεία δεν κατατάσσονται σε σχέση με τη μάζα, αλλά με βάση τον ατομικό αριθμό (Ζ), σύμφωνα με τον περιοδικό νόμο: οι ιδιότητες των στοιχείων είναι περιοδικές συναρτήσεις του ατομικού αριθμού. Ο ατομικός αριθμός Ζ εκφράζει τον αριθμό των ηλεκτρονίων του ατόμου και συνεπώς καθορίζει την ηλεκτρονιακή δομή. Η χημική συμπεριφορά (ιδιότητες) των χημικών στοιχείων καθορίζεται από την ηλεκτρονιακή δομή των ατόμων τους (τρόπος που είναι κατανεμημένα τα ηλεκτρόνια στις στιβάδες) και την ατομική ακτίνα. Τα στοιχεία των οποίων τα άτομα έχουν τον ίδιο αριθμό ηλεκτρονίων στην εξωτερική στιβάδα, δηλαδή στην πιο απομακρυσμένη από τον πυρήνα στιβάδα, έχουν παρόμοιες ιδιότητες. Έτσι, η περιοδικότητα στην ηλεκτρονιακή δομή αντανακλάται στην περιοδικότητα των ιδιοτήτων των στοιχείων. Μία σύγχρονη μορφή του περιοδικού πίνακα δομείται από επτά οριζόντιες σειρές (περίοδοι) και δεκαοκτώ κατακόρυφες στήλες (ομάδες). ΠΕΡΙΟΔΟΙ Κάθε οριζόντια σειρά καταλαμβάνεται από στοιχεία που τα άτομά τους έχουν τον ίδιο αριθμό στιβάδων για την κατανομή των ηλεκτρονίων τους. Οι οριζόντιες αυτές σειρές του πίνακα ονομάζομαι περίοδοι. Ο αριθμός της περιόδου στην οποία ανήκει το στοιχείο δείχνει τον αριθμό των στιβάδων στις οποίες έχουν κατανεμηθεί τα ηλεκτρόνια του. Συνολικά υπάρχουν επτά περίοδοι: Η πρώτη περίοδος περιλαμβάνει μόνο δύο στοιχεία, των οποίων τα άτομα έχουν ηλεκτρόνια μόνο στη στιβάδα Κ. Η δεύτερη και τρίτη περίοδος περιλαμβάνουν οκτώ στοιχεία η καθεμιά, τα άτομα των οποίων έχουν εξωτερική στιβάδα την L και Μ, αντίστοιχα. Η τέταρτη και πέμπτη περίοδος έχουν από δεκαοκτώ στοιχεία και τα άτομά τους έχουν εξωτερική στιβάδα την Ν και Ο, αντίστοιχα. Η έκτη περίοδος περιλαμβάνει τριάντα δύο στοιχεία με ηλεκτρόνια σθένους (ηλεκτρόνια εξωτερικής στιβάδας) στην Ρ στιβάδα. Η έβδομη περίοδος περιλαμβάνει προς το παρόν εικοσιέξι στοιχεία, με ηλεκτρόνια σθένους στην Q στιβάδα. Τα χημικά στοιχεία μέσα στην ίδια περίοδο δείχνουν κοινές τάσεις όσον αφορά στην ατομική ακτίνα, στην ενέργεια ιονισμού, στην ηλεκτραρνητικότητα και στην 19

20 ηλεκτρονιακή συγγένεια. Κατά μήκος μιας περιόδου από αριστερά προς δεξιά υπάρχει συνήθως βαθμιαία μεταβολή ιδιοτήτων, με ελάττωση της ατομικής ακτίνας και του μεταλλικού χαρακτήρα και αύξηση του χαρακτήρα αμετάλλου. Η μείωση της ατομικής ακτίνας επίσης προκαλεί την αύξηση της ενέργειας ιονισμού, από τα αριστερά προς τα δεξιά, κατά μήκος μιας περιόδου. Αυτό συμβαίνει γιατί σε κάθε επόμενο χημικό στοιχείο προστίθενται ένα πρωτόνιο και ένα ηλεκτρόνιο, γεγονός που προκαλεί, εφόσον το νέο ηλεκτρόνιο δεν προστίθεται σε νέα ηλεκτρονιακή στιβάδα, την αύξηση της έλξης προς όλα τα ηλεκτρόνια, που τα φέρνει εγγύτερα στους πυρήνες τους. Επομένως, κάθε περίοδος (εξαιρείται η πρώτη) αρχίζει με ένα δραστικό μέταλλο (αλκάλιο) και τελειώνει με ένα αδρανές αέριο (ευγενές αέριο), έχοντας στην προτελευταία θέση ένα πολύ δραστικό αμέταλλο (αλογόνο): Στοιχεία με μικρή ενέργεια ιονισμού, μικρή ηλεκτρονική συγγένεια και μικρή ηλεκτραρνητικότητα χαρακτηρίζονται ως μέταλλα και βρίσκονται κάτω και αριστερά στον περιοδικό πίνακα. Τα μέταλλα εμφανίζουν ηλεκτρική αγωγιμότητα, η οποία ελαττώνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας. Τα μέταλλα στην αριστερή πλευρά μιας περιόδου γενικά έχουν μια χαμηλότερη ηλεκτρονιακή συγγένεια από τα αμέταλλα στη δεξιά πλευρά μιας περιόδου, με την εξαίρεση των ευγενών αερίων. Στοιχεία με μεγάλη ενέργεια ιονισμού, μεγάλη ηλεκτρονική συγγένεια και μεγάλη ηλεκτραρνητικότητα χαρακτηρίζονται ως αμέταλλα στοιχεία και βρίσκονται στην πάνω και δεξιά πλευρά του περιοδικού πίνακα. Τα αμέταλλα στοιχεία δεν εμφανίζουν ηλεκτρική αγωγιμότητα. Τα αμέταλλα διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα στοιχεία με μία τεθλασμένη γραμμή. Τα στοιχεία που βρίσκονται κοντά στη διαχωριστική γραμμή (Β, Si, As, Τe, At, Ge, Sb και Po) χαρακτηρίζονται ημιμέταλλα ή μεταλλοειδή. Χαρακτηρίζονται από μικρή ηλεκτρική αγωγιμότητα, η οποία αυξάνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας, και εμφανίζουν ιδιότητες τόσο μετάλλων όσο και αμετάλλων. Οι λανθανίδες και ακτινίδες ανήκουν στην έκτη και έβδομη περίοδο, αντίστοιχα. Θα έπρεπε να τοποθετηθούν στη θέση του λανθάνιου (La) και ακτίνιου (Ac). Όμως, για συντομία τοποθετούνται σε δύο σειρές στο κάτω μέρος του περιοδικού πίνακα. Οι λανθανίδες ονομάζονται και σπάνιες γαίες, επειδή απαντούν στη φύση σε πολύ μικρές ποσότητες. Οι ακτινίδες είναι ραδιενεργά στοιχεία. ΟΜΑΔΕΣ Οι δεκαοκτώ κατακόρυφες στήλες του περιοδικού πίνακα αποτελούν τις ομάδες. Καταλαμβάνονται από στοιχεία με έντονες ομοιότητες και ανάλογες ιδιότητες. Χαρακτηρίζονται με τους λατινικούς αριθμούς I έως VIII. Διακρίνονται στις κύριες ομάδες, με το χαρακτηρισμό Α, και στις δευτερεύουσες ομάδες, με το χαρακτηρισμό Β. Στοιχεία που ανήκουν στην ίδια κύρια ομάδα έχουν τον ίδιο αριθμό ηλεκτρονίων στην εξωτερική τους στιβάδα, ο οποίος ταυτίζεται με τον αύξοντα αριθμό της ομάδας. Τα χημικά στοιχεία της ίδιας ομάδας έχουν κοινές τάσεις, όσον αφορά στις ατομικές ακτίνες, στην ενέργεια ιονισμού και στην ηλεκτραρνητικότητα. Γι' αυτό το λόγο, αν γνωρίζουμε τις ιδιότητες ενός μέλους της ομάδας, μπορούμε να προβλέψουμε τις ιδιότητες των υπολοίπων μελών της ομάδας. Από την κορυφή προς τη βάση σε μια ομάδα οι ατομικές 20

21 ακτίνες των χημικών στοιχείων αυξάνονται. Εφόσον συμπληρώνονται περισσότερα ενεργειακά επίπεδα, τα ηλεκτρόνια σθένους βρίσκονται μακρύτερα από τους πυρήνες τους. Ξεκινώντας από την κορυφή, κάθε χημικό στοιχείο έχει χαμηλότερη ενέργεια ιονισμού από το προηγούμενο, γιατί είναι ευκολότερο να αποσπαστεί ένα ηλεκτρόνιο, εφόσον τα πιο απομακρυσμένα ηλεκτρόνια έλκονται ασθενέστερα από τους πυρήνες τους. Ομοίως, η ηλεκτραρνητικότητα σε μια ομάδα ξεκινώντας από την κορυφή ως τη βάση ελαττώνεται, εξαιτίας της αυξανόμενης απόστασης των ηλεκτρονίων σθένους από τους πυρήνες τους (εξαίρεση η ομάδα 11). Τα στοιχεία της ΙΑ (1 ης ) ομάδας πλην του υδρογόνου ονομάζονται αλκάλια. Τα στοιχεία της ομάδας των αλκαλίων είναι το λίθιο (Li), το νάτριο (Na), το κάλιο (K), το ρουβίδιο (Rb), το καίσιο (Cs) και το φράγκιο (Fr). Τα αλκάλια έχουν στην εξωτερική τους στιβάδα 1 ηλεκτρόνιο, το οποίο μπορεί εύκολα να αποσπαστεί από το άτομο. Έτσι προκύπτει ένα θετικά φορτισμένο ιόν με φορτίο +1: Na o Na + + 1e. Όλα τα στοιχεία της ομάδας των αλκαλίων ανήκουν στα μέταλλα και είναι πολύ δραστικά χημικά στοιχεία, γι' αυτό δε συναντώνται ελεύθερα στη φύση, αλλά μόνο σε χημικές ενώσεις. Είναι μαλακά, έχουν γενικά μικρή πυκνότητα και χαμηλά σημεία τήξης. Οξειδώνονται εύκολα από το οξυγόνο του αέρα. Αντιδρούν με το νερό (το λίθιο ήπια, το νάτριο πιο δραστικά, το κάλιο βίαια) και σχηματίζουν κατιόντα αλκαλίου, ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ - ) και αέριο υδρογόνο. Τα στοιχεία της ΙΙΑ (2 ης ) ομάδας ονομάζονται αλκαλικές γαίες. Στην ομάδα περιλαμβάνονται έξι χημικά στοιχεία: το βηρύλλιο (Be), το μαγνήσιο (Mg), το ασβέστιο (Ca), το στρόντιο (Sr), το βάριο (Ba)και το ράδιο (Ra). Τα στοιχεία αυτής της ομάδας διατηρούν στην εξωτερική στιβάδα δύο ηλεκτρόνια, με συνέπεια να καθίστανται λιγότερο δραστικά από τα αλκάλια. Όπως και τα αλκάλια, όμως, αντιδρούν με το νερό και σχηματίζουν υδροξείδια. Τα στοιχεία της ΙΙΙΑ (3 ης ) ομάδας ονομάζονται γαίες. Τα στοιχεία της VIIA (17 ης ) ομάδας ονομάζονται αλογόνα. Τα στοιχεία της ομάδας αυτής είναι το φθόριο (F), το χλώριο (Cl), το βρόμιο (Br), το ιώδιο (I) και το άστατο (At). Τα αλογόνα είναι πολύ δραστικά αμέταλλα και δεν τα βρίσκουμε ελεύθερα στη φύση. Είναι τα κατ' εξοχήν αμέταλλα στοιχεία που σχηματίζουν άλατα, όταν ενώνονται με μέταλλα, γι' αυτό και ονομάζονται αλογόνα ή αλατογόνα. Στις συνήθεις συνθήκες το φθόριο και το χλώριο είναι αέρια, το βρόμιο είναι πτητικό υγρό και το ιώδιο στερεό, το οποίο στην ατμόσφαιρα εξαχνώνεται. Τα στοιχεία της VIIIA (18 ης ) ομάδας ονομάζονται ευγενή αέρια. Τα έξι φυσικά στοιχεία της ομάδας είναι το ήλιο (He), το νέον (Ne), το αργό (Ar), το κρυπτό (Kr), το ξένο (Xe) και το ραδόνιο (Rn), που είναι ραδιενεργό. Είναι άοσμα και άχρωμα μονατομικά αέρια, με πολύ μικρή χημική δραστικότητα. Η εξωτερική ηλεκτρονική στοιβάδα των ατόμων τους θεωρείται «πλήρης», εξηγώντας τη σχετικά μικρή προθυμία των στοιχείων αυτών να δώσουν χημικές αντιδράσεις. Τα στοιχεία που ανήκουν σε δευτερεύουσες ομάδες ονομάζονται μεταβατικά στοιχεία ή στοιχεία μετάπτωσης. 21

22 ΠΛΑΝΗΤΙΚΟ ΑΤΟΜΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ 4. ΑΤΟΜΟ & ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Σύμφωνα με τον Bohr, το άτομο αποτελείται από έναν πυρήνα με θετικά πρωτόνια (φορτίο του πυρήνα ή ατομικός αριθμός Ζ) και ουδέτερα νετρόνια και από ηλεκτρόνια, που περιστρέφονται γύρω από τον πυρήνα σε καθορισμένες κυκλικές τροχιές, τις στιβάδες. Δραστικό πυρηνικό φορτίο Z* είναι κατά προσέγγιση το φορτίο του πυρήνα (Ζ) μειωμένο κατά το φορτίο των ηλεκτρονίων των εσωτερικών στιβάδων. Ο μέγιστος αριθμός ηλεκτρονίων που μπορεί να πάρει καθεμία από τις τέσσερις πρώτες στιβάδες είναι 2n 2, όπου n ο κύριος κβαντικός αριθμός. Τα ηλεκτρόνια ενός ατόμου δεν έχουν όλα την ίδια ενέργεια. Όσα έχουν παραπλήσια ενέργεια κινούνται στον ίδιο χώρο γύρω από τον πυρήνα και θεωρείται ότι δημιουργούν μια στιβάδα ηλεκτρονίων. Η δυναμική ενέργεια ενός ηλεκτρονίου που βρίσκεται κάτω από την έλξη του πυρήνα ελαττώνεται όσο μεγαλώνουν οι ελκτικές δυνάμεις του πυρήνα και αυξάνεται όσο μεγαλώνουν οι απωστικές δυνάμεις που δέχεται από τα άλλα ηλεκτρόνια. Όσα ηλεκτρόνια βρίσκονται πιο κοντά στον πυρήνα, στην πρώτη στιβάδα, έχουν τη λιγότερη ενέργεια, αυτά που βρίσκονται στη δεύτερη στιβάδα έχουν περισσότερη ενέργεια, αυτά που βρίσκονται στην τρίτη ακόμα περισσότερη κτλ. ΑΤΟΜΙΚΗ ΑΚΤΙΝΑ Τα όρια στα οποία επεκτείνεται το ηλεκτρονικό νέφος των ατόμων είναι ασαφή και καθορίζονται από τις ελκτικές δυνάμεις που ασκεί το δραστικό φορτίο του πυρήνα στα πλέον απομακρυσμένα ηλεκτρόνια. Εάν θεωρήσουμε το άτομο ως μια σφαίρα, τότε μέτρο του σχετικού μεγέθους των ατόμων αποτελεί η ατομική ακτίνα, δηλαδή η απόσταση από τον πυρήνα στην οποία βρίσκεται πλέον του 95% του ηλεκτρονικού νέφους (ακτίνα ελευθέρου ατόμου). Η ακτίνα του ατόμου ενός στοιχείου μεταβάλλεται ανάλογα με το είδος του δεσμού (ή το σύστημα κρυστάλλωσης) μίας ένωσης στην οποία συμμετέχει το άτομο και με τις συνθήκες μέτρησης (πυκνότητα, θερμοκρασία. Ανάλογα με το είδος του δεσμού που συνδέει τα άτομα διακρίνουμε διαφόρων ειδών ακτίνες: ομοιοπολική, μεταλλική, Van Der Waals. Ομοιοπολική ακτίνα: είναι το μισό της απόστασης που μπορούν να πλησιάσουν οι πυρήνες δυο ομοίων ατόμων που συνδέονται ομοιοπολικά με απλό δεσμό. Οι ατομικές ακτίνες των αλογόνων. Ακτίνα Van Der Waals: είναι το μισό της απόστασης που μπορούν να πλησιάσουν ο ι πυρήνες δυο ομοίων ατόμων που συνδέονται με δυνάμεις Van Der Waals. 22

23 Μεταλλική ακτίνα: είναι το μισό της απόστασης που μπορούν να πλησιάσουν οι πυρήνες δυο ομοίων ατόμων μετάλλων στοιχείων στο μεταλλικό πλέγμα. Οι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η ατομική ακτίνα είναι: Ο κύριος κβαντικός αριθμός (n) των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας: αύξηση του κύριου κβαντικού αριθμού n των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας (n εξ. ) σημαίνει προσθήκη νέων ηλεκτρονιακών στιβάδων και επομένως αύξηση της ατομικής ακτίνας. Το δραστικό πυρηνικό φορτίο (Z*): όσο αυξάνεται το δραστικό πυρηνικό φορτίο Ζ*, τόσο αυξάνεται η ελκτική δύναμη του πυρήνα στα ηλεκτρόνια της εξωτερικής στιβάδας, άρα ελαττώνεται η ατομική ακτίνα. Από τους δύο παράγοντες (n και Ζ*) μεγαλύτερη επίδραση στην ατομική ακτίνα έχει ο κύριος κβαντικός αριθμός των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας ΜΕΓΕΘΟΣ ΑΤΟΜΟΥ Το μέγεθος των ατόμων είναι περιοδική συνάρτηση του ατομικού τους αριθμού Ζ και επηρεάζεται από τις αλληλεπιδράσεις τόσο μεταξύ πυρήνα και ηλεκτρονίων όσο και μεταξύ των ηλεκτρονίων. Γενικά, με την αύξηση του ατομικού αριθμού Ζ το μέγεθος των ατόμων κατά μήκος μιας περιόδου του περιοδικού πίνακα από τα αριστερά προς τα δεξιά ελαττώνεται, ενώ αντίθετα κατά μήκος μιας ομάδας από πάνω προς τα κάτω αυξάνεται. Πιο αναλυτικά, κατά μήκος μιας ομάδας του περιοδικού πίνακα η ατομική ακτίνα αυξάνεται από πάνω προς τα κάτω. Τα χημικά στοιχεία μίας ομάδας έχουν περίπου το ίδιο δραστικό πυρηνικό φορτίο (Ζ*). Καθώς προχωράμε από πάνω προς τα κάτω σε μία ομάδα αυξάνεται ο κύριος κβαντικός αριθμός των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας n εξ., δηλαδή προστίθενται νέες ηλεκτρονιακές στιβάδες. Έτσι, αυξάνεται η μέση απόσταση των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας από τον πυρήνα, οπότε ελαττώνεται η ελκτική δύναμη του πυρήνα στα ηλεκτρόνια της εξωτερικής στιβάδας, με αποτέλεσμα η ατομική ακτίνα να αυξάνεται. Κατά μήκος μιας περιόδου ο κύριος κβαντικός αριθμός των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας παραμένει σταθερός. Η παράλληλη αύξηση του δραστικού πυρηνικού φορτίου Z* οδηγεί σε αύξηση των ελκτικών δυνάμεων του πυρήνα στα ηλεκτρόνια σθένους, με αποτέλεσμα την ελάττωση του μεγέθους των ατόμων κατά την κατεύθυνση αυτή. 23

24 ΜΕΓΕΘΟΣ ΙΟΝΤΩΝ Το μέγεθος ενός ατόμου καθορίζει τη δύναμη με την οποία τα ηλεκτρόνια της εξωτερικής στιβάδας συγκρατούνται από τον πυρήνα, αφού μεταξύ του θετικά φορτισμένου πυρήνα και των αρνητικά φορτισμένων ηλεκτρονίων ασκούνται δυνάμεις ηλεκτροστατικής φύσης (Coulomb). Συνεπώς, όσο πιο μικρό είναι ένα άτομο, τόσο πιο δύσκολα χάνει ηλεκτρόνια ή τόσο πιο εύκολα παίρνει ηλεκτρόνια (μεγάλη έλξη από τον πυρήνα). Αντίθετα, όσο πιο μεγάλο είναι ένα άτομο, τόσο πιο εύκολα χάνει ηλεκτρόνια ή τόσο πιο δύσκολα παίρνει ηλεκτρόνια (μικρή έλξη από τον πυρήνα). Το μέγεθος των ιόντων μεταβάλλεται περιοδικά με τον ίδιο τρόπο και για τους ίδιους λόγους που μεταβάλλεται το μέγεθος των ατόμων των στοιχείων από τα οποία προέρχονται τα άτομα. Απόσπαση ηλεκτρονίων από ουδέτερο άτομο οδηγεί σε σχηματισμό θετικών ιόντων (κατιόντων) με μέγεθος μικρότερο από το μέγεθος το ατόμου από το οποίο προέρχονται. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο ίδιος αριθμός πρωτονίων έλκει, στην περίπτωση των κατιόντων, μικρότερο αριθμό ηλεκτρονίων. Επομένως, σε αυτή την περίπτωση οι δυνάμεις που ασκούνται στα ηλεκτρόνια σθένους είναι μεγαλύτερες. Προσθήκη ηλεκτρονίων σε ουδέτερο άτομο οδηγεί σε σχηματισμό αρνητικών ιόντων (ανιόντων) με μέγεθος μεγαλύτερο από το μέγεθος του ατόμου από το οποίο προέρχονται. Σε αυτή την περίπτωση ο ίδιος αριθμός πρωτονίων έλκει μεγαλύτερο αριθμό ηλεκτρονίων. Επομένως, οι ελκτικές δυνάμεις που ασκούνται στα πλέον απομακρυσμένα ηλεκτρόνια ελαττώνονται. Μεταξύ ισοηλεκτρονικών ή ισοηλεκτρονιακών ιόντων (ιόντων με ίσο αριθμό ηλεκτρονίων) μεγαλύτερο μέγεθος έχει το ιόν του στοιχείου με τον μικρότερο ατομικό αριθμό. Σε αυτήν την περίπτωση οι ελκτικές δυνάμεις είναι περισσότερο ασθενείς, αφού μικρότερος αριθμός πρωτονίων (μικρότερο δραστικό πυρηνικό φορτίο) έλκει τον ίδιο αριθμό ηλεκτρονίων. Σχέση μεταξύ ατομικών ακτίνων: 1. ατόμου-κατιόντος: 1 η, 2 η και 3 η ομάδα και 2. ατόμου-ανιόντος: 16 η και 17 η ομάδα. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΙΟΝΙΣΜΟΥ Ως ενέργεια ιονισμού ή ενέργεια πρώτου ιονισμού ορίζεται η ελάχιστη ενέργεια που απαιτείται για να απομακρυνθεί ένα ηλεκτρόνιο από απομονωμένο άτομο στην αέρια φάση και να προκύψει ιόν στην αέρια φάση. Η απόσπαση του ηλεκτρονίου από το άτομο απαιτεί την απορρόφηση ενέργειας (ΔΗ > Ο). Ενέργεια δεύτερου ιονισμού είναι η ελάχιστη ενέργεια που απαιτείται για να απομακρυνθεί και δεύτερο ηλεκτρόνιο από το κατιόν που σχηματίσθηκε κατά τον πρώτο ιονισμό. Η ενέργεια δεύτερου ιονισμού έχει πάντα τιμή μεγαλύτερη της ενέργειας ιονισμού, αφ ενός γιατί στον πρώτο ιονισμό απομακρύνεται το πιο χαλαρά συγκρατημένο ηλεκτρόνιο, αφετέρου γιατί μετά την απομάκρυνση του ηλεκτρονίου αυξάνεται το δραστικό πυρηνικό φορτίο του ατόμου. Η ενέργεια ιονισμού είναι αντιστρόφως ανάλογη προς την ενέργεια των τροχιακών, μεταβάλλεται περιοδικά με την αύξηση του ατομικού αριθμού και επηρεάζεται από τις 24

25 αλληλεπιδράσεις τόσο μεταξύ πυρήνα και ηλεκτρονίων όσο και μεταξύ των ηλεκτρονίων. Γενικά, με την αύξηση του ατομικού αριθμού Ζ η ενέργεια ιονισμού κατά μήκος μιας ομάδας του περιοδικού πίνακα μειώνεται, ενώ αντίθετα κατά μήκος μιας περιόδου αυξάνεται (το αντίστροφο απ ότι συμβαίνει με το μέγεθος των). ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ Ως ηλεκτρονική συγγένεια ορίζεται η ενέργεια η οποία εκλύεται ή απορροφάται όταν ένα απομονωμένο άτομο στην αέρια φάση προσλάβει ένα επί πλέον ηλεκτρόνιο και σχηματίσει αρνητικό ιόν στην αέρια φάση. Η έκλυση ή απορρόφηση ενέργειας για τον σχηματισμό του ιόντος καθορίζεται από το εάν οι ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του πυρήνα του ατόμου και του προσλαμβανομένου ηλεκτρονίου υπερισχύουν των απωστικών δυνάμεων μεταξύ των ηλεκτρονίων του ατόμου και του προσλαμβανόμενου ηλεκτρονίου, αντίστοιχα. Η πρόσληψη και δεύτερου ηλεκτρονίου από το αρνητικό ιόν που σχηματίσθηκε (δεύτερη ηλεκτρονική συγγένεια) απαιτεί πάντα προσφορά (απορρόφηση) ενέργειας, για να ξεπερασθούν οι απωστικές δυνάμεις μεταξύ αρνητικού ιόντος και προσλαμβανόμενου ηλεκτρονίου. Η ηλεκτρονική συγγένεια μεταβάλλεται περιοδικά με την αύξηση του ατομικού αριθμού με τον ίδιο τρόπο και για τους ίδιους λόγους που μεταβάλλεται η ενέργεια ιονισμού. Κατά μήκος μιας ομάδας του περιοδικού πίνακα προκαλείται ελάττωση της ηλεκτρονικής συγγένειας ενός ατόμου, ενώ κατά μήκος μιας περιόδου προκαλείται αύξηση της ηλεκτρονικής συγγένειας ενός ατόμου. ΗΛΕΚΤΡΑΡΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Τόσο η ενέργεια ιονισμού όσο και η ηλεκτρονική συγγένεια είναι μεγέθη τα οποία αναφέρονται σε άτομα τα οποία είναι απομονωμένα και βρίσκονται στην αέρια φάση. Η αναγκαιότητα ενός μεγέθους που περιγράφει την τάση ενός στοιχείου να αποβάλλει, να προσλάβει, ή να συγκρατήσει ηλεκτρόνια κατά τις χημικές αντιδράσεις οδήγησε στην εισαγωγή του όρου ηλεκτραρνητικότητα. Κατά τον Pauling ηλεκτραρνητικότητα είναι η τάση των ατόμων στα μόρια να έλκουν το ηλεκτρονικό νέφος. Η τιμή της ηλεκτραρνητικότητας εμφανίζει περιοδικότητα και μεταβάλλεται στον περιοδικό πίνακα των στοιχείων με τον ίδιο τρόπο και για τους ίδιους λόγους που μεταβάλλεται η ενέργεια ιονισμού και η ηλεκτρονική συγγένεια: κατά μήκος μιας ομάδας του περιοδικού πίνακα ελαττώνεται με την αύξηση του ατομικού αριθμού, ενώ κατά μήκος μιας περιόδου αυξάνεται με την αύξησή του. 25

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ (S.I.)

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ (S.I.) ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ (S.I.) Το 1960 καθορίστηκε μετά από διεθνή συμφωνία το Διεθνές Σύστημα Μονάδων S.I. (από τα αρχικά των γαλλικών λέξεων Système International d Unités). Το σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

2.2 Κατάταξη των στοιχείων (Περιοδικός Πίνακας) - Χρησιμότητα του Περιοδικού Πίνακα

2.2 Κατάταξη των στοιχείων (Περιοδικός Πίνακας) - Χρησιμότητα του Περιοδικού Πίνακα 2.2 Κατάταξη των στοιχείων (Περιοδικός Πίνακας) - Χρησιμότητα του Περιοδικού Πίνακα Θεωρία 9.1. Τι είναι ο περιοδικός πίνακας; Αποτελεί μία από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις στης Χημείας. Πρόκειται για

Διαβάστε περισσότερα

Σωματίδιο (σύμβολο) Θέση Σχετικό φορτίο

Σωματίδιο (σύμβολο) Θέση Σχετικό φορτίο XHMEIA-NOTES Μάζα: είναι το μέτρο της αντίστασης που παρουσιάζει ένα σώμα ως προς την μεταβολή της ταχύτητάς του και εκφράζεται το ποσό της ύλης που περιέχεται σε μια ουσία. Όργανο μέτρησης: Ζυγός Όγκος:

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολή ορισμένων περιοδικών ιδιοτήτων

Μεταβολή ορισμένων περιοδικών ιδιοτήτων Μεταβολή ορισμένων περιοδικών ιδιοτήτων 1. Ερώτηση: Ποια θεωρούνται θεμελιώδη χαρακτηριστικά του ατόμου και γιατί; Θεμελιώδη χαρακτηριστικά του ατόμου είναι: η ατομική ακτίνα, η ενέργεια ιοντισμού και

Διαβάστε περισσότερα

1.3 Δομικά σωματίδια της ύλης - Δομή ατόμου - Ατομικός αριθμός - Μαζικός αριθμός - Ισότοπα. Παράδειγμα 1.4. Παράδειγμα 1.5. Δομικά σωματίδια της ύλης

1.3 Δομικά σωματίδια της ύλης - Δομή ατόμου - Ατομικός αριθμός - Μαζικός αριθμός - Ισότοπα. Παράδειγμα 1.4. Παράδειγμα 1.5. Δομικά σωματίδια της ύλης Εύχρηστες όμως μονάδες είναι το g/ml (ή g/cm 3 ). Ειδικά στα αέρια, ό- που έχουμε μικρές πυκνότητες, συνήθως χρησιμοποιούμε το g/l. Παράδειγμα 1.4 Το αργίλιο (Al) είναι ένα πολύ εύχρηστο μέταλλο. Ένας

Διαβάστε περισσότερα

1.3 Δομικά σωματίδια της ύλης - Δομή ατόμου - Ατομικός αριθμός - Μαζικός αριθμός - Ισότοπα

1.3 Δομικά σωματίδια της ύλης - Δομή ατόμου - Ατομικός αριθμός - Μαζικός αριθμός - Ισότοπα 1.3 Δομικά σωματίδια της ύλης - Δομή ατόμου - Ατομικός αριθμός - Μαζικός αριθμός - Ισότοπα Θεωρία 3.1. Ποια είναι τα δομικά σωματίδια της ύλης; Τα άτομα, τα μόρια και τα ιόντα. 3.2. SOS Τι ονομάζεται άτομο

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ. 3o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΗΒΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΖΑΧΑΡΙΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΣ (ΧΗΜΙΚΟΣ)

ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ. 3o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΗΒΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΖΑΧΑΡΙΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΣ (ΧΗΜΙΚΟΣ) ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Τι είναι η Χημεία Διεθνές σύστημα μονάδων Γνωρίσματα της ύλης Δομικά σωματίδια της ύλης Με τι ασχολείται η χημεία; Χημεία είναι η επιστήμη των ουσιών, της δομής τους, των ιδιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

1 o ΓΕΛ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ ΧΗΜΕΙΑ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1- ΒΑΣΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ-ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ - Τι πρέπει να γνωρίζουμε

1 o ΓΕΛ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ ΧΗΜΕΙΑ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1- ΒΑΣΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ-ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ - Τι πρέπει να γνωρίζουμε 1 o ΓΕΛ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ ΧΗΜΕΙΑ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1- ΒΑΣΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ-ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ - Τι πρέπει να γνωρίζουμε 1. Βασικά μεγέθη και μονάδες αυτών που θα χρησιμοποιηθούν

Διαβάστε περισσότερα

Ανόργανη Χημεία. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ενότητα 4 η : Ιοντικοί Δεσμοί Χημεία Κύριων Ομάδων. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής

Ανόργανη Χημεία. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ενότητα 4 η : Ιοντικοί Δεσμοί Χημεία Κύριων Ομάδων. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων Ανόργανη Χημεία Ενότητα 4 η : Ιοντικοί Δεσμοί Χημεία Κύριων Ομάδων Οκτώβριος 2018 Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής Δόμηση Ηλεκτρονίων στα Ιόντα 2 Για τα στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

Εξαιρέσεις στις ηλεκτρονιακές διαμορφώσεις

Εξαιρέσεις στις ηλεκτρονιακές διαμορφώσεις Εξαιρέσεις στις ηλεκτρονιακές διαμορφώσεις Ακολουθώντας τους κανόνες δόμησης των πολυηλεκτρονιακών ατόμων που αναπτύχθηκαν παραπάνω, θα διαπιστώσουμε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρούνται αποκλίσεις

Διαβάστε περισσότερα

Η πυκνότητα του νερού σε θερμοκρασία 4 C και ατμοσφαιρική πίεση (1 atm) είναι ίση με 1g/mL.

Η πυκνότητα του νερού σε θερμοκρασία 4 C και ατμοσφαιρική πίεση (1 atm) είναι ίση με 1g/mL. Πυκνότητα Πυκνότητα ορίζεται το φυσικό μέγεθος που δίνεται από το πηλίκο της μάζας του σώματος προς τον αντίστοιχο όγκο που καταλαμβάνει σε σταθερές συνθήκες πίεσης (όταν πρόκειται για αέριο). Ο Συμβολισμός,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΔΡΑΣΗΣ

ΓΕΝΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΔΡΑΣΗΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ ΣΕ ΑΤΥΧΗΜΑ ΣΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΓΕΝΙΚΑ 3. Ταπώστε τις εισόδους του κεντρικού εξαερισμού, για να μη διαδοθεί η ουσία αν είναι πτητική και ενημερώστε για τη 4. Διώξτε τους εργαζόμενους έξω από

Διαβάστε περισσότερα

Περιοδικό Σύστημα Ιστορική Εξέλιξη

Περιοδικό Σύστημα Ιστορική Εξέλιξη Περιοδικό Σύστημα Ιστορική Εξέλιξη Newlands (1864): ταξινόμηση στοιχείων κατά αύξουσα ατομική μάζα και σε οκτάβες H Li Be B C N O F Na Mg Al Si P S Cl K Ca Cr Ti Mn Fe Meyer (1865): σχέση ιδιοτήτων και

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ανόργανη Χημεία. Ενότητα 1 η : Στοιχεία, Ιδιότητες. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής.

Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ανόργανη Χημεία. Ενότητα 1 η : Στοιχεία, Ιδιότητες. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων Ανόργανη Χημεία Ενότητα 1 η : Στοιχεία, Ιδιότητες Οκτώβριος 2018 Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής 2 Οποιοδήποτε αντικείμενο στο περιβάλλον σχηματίζεται από τα μέχρι

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική μονάδα μάζας (amu) ορίζεται ως το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα 12 6 C.

Ατομική μονάδα μάζας (amu) ορίζεται ως το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα 12 6 C. 4.1 Βασικές έννοιες Ατομική μονάδα μάζας (amu) ορίζεται ως το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα 12 6 C. Σχετική ατομική μάζα ή ατομικό βάρος λέγεται ο αριθμός που δείχνει πόσες φορές είναι μεγαλύτερη

Διαβάστε περισσότερα

Δρ. Ιωάννης Καλαμαράς, Διδάκτωρ Χημικός. Όλα τα Σωστό-Λάθος της τράπεζας θεμάτων για τη Χημεία Α Λυκείου

Δρ. Ιωάννης Καλαμαράς, Διδάκτωρ Χημικός. Όλα τα Σωστό-Λάθος της τράπεζας θεμάτων για τη Χημεία Α Λυκείου Όλα τα Σωστό-Λάθος της τράπεζας θεμάτων για τη Χημεία Α Λυκείου 1. Το ιόν του νατρίου, 11Νa +, προκύπτει όταν το άτομο του Na προσλαμβάνει ένα ηλεκτρόνιο. Λ, όταν αποβάλλει ένα ηλεκτρόνιο 2. Σε 2 mol NH3

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά σωματίδια της ύλης

Βασικά σωματίδια της ύλης 1 Βασικά σωματίδια της ύλης Τα βασικά σωματίδια της ύλης είναι τα άτομα, τα μόρια και τα ιόντα. «Άτομο ονομάζουμε το μικρότερο σωματίδιο της ύλης που μπορεί να πάρει μέρος στο σχηματισμό χημικών ενώσεων».

Διαβάστε περισσότερα

Δομικά σωματίδια - Καταστάσεις και ιδιότητες της ύλης

Δομικά σωματίδια - Καταστάσεις και ιδιότητες της ύλης Δομικά σωματίδια - Καταστάσεις και ιδιότητες της ύλης 1. Πόσα πρωτόνια, νετρόνια και ηλεκτρόνια περιέχει καθένα από τα επόμενα άτομα: 7 26 112 3 12 47 Li, Mg, Ag. 7 3Li : Ο ατομικός αριθμός (Ζ) είναι 3

Διαβάστε περισσότερα

1 Η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ

1 Η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ 1 Η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ ΗΛΙΑΣ ΝΟΛΗΣ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2012 Διαλύματα Διάλυμα ονομάζεται κάθε ομογενές μείγμα δύο ή περισσοτέρων συστατικών. Κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη περιγραφή του πειράματος

Σύντομη περιγραφή του πειράματος Σύντομη περιγραφή του πειράματος Παρασκευή διαλυμάτων ορισμένης περιεκτικότητας και συγκέντρωσης, καθώς επίσης και παρασκευή διαλυμάτων συγκεκριμένης συγκέντρωσης από διαλύματα μεγαλύτερης συγκέντρωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: 1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Μαρίνος Ιωάννου, Σταυρούλα Γκιτάκου

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: 1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Μαρίνος Ιωάννου, Σταυρούλα Γκιτάκου ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: 1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 14 12-2014 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Μαρίνος Ιωάννου, Σταυρούλα Γκιτάκου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Για τις ερωτήσεις Α.1 έως Α.4 να γράψετε στην κόλλα σας το

Διαβάστε περισσότερα

κυματικής συνάρτησης (Ψ) κυματική συνάρτηση

κυματικής συνάρτησης (Ψ) κυματική συνάρτηση Στην κβαντομηχανική ο χώρος μέσα στον οποίο κινείται το ηλεκτρόνιο γύρω από τον πυρήνα παύει να περιγράφεται από μια απλή τροχιά, χαρακτηριστικό του μοντέλου του Bohr, αλλά περιγράφεται ο χώρος μέσα στον

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 10 ο. Ο Περιοδικός Πίνακας και ο Νόμος της Περιοδικότητας. Μέγεθος ατόμων Ενέργεια Ιοντισμού Ηλεκτρονιακή συγγένεια Ηλεκτραρνητικότητα

Μάθημα 10 ο. Ο Περιοδικός Πίνακας και ο Νόμος της Περιοδικότητας. Μέγεθος ατόμων Ενέργεια Ιοντισμού Ηλεκτρονιακή συγγένεια Ηλεκτραρνητικότητα Μάθημα 10 ο Ο Περιοδικός Πίνακας και ο Νόμος της Περιοδικότητας Μέγεθος ατόμων Ενέργεια Ιοντισμού Ηλεκτρονιακή συγγένεια Ηλεκτραρνητικότητα Σχέση σειράς συμπλήρωσης τροχιακών και ΠΠ Μνημονικός κανόνας

Διαβάστε περισσότερα

Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής - ΣΑΕΤ

Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής - ΣΑΕΤ Γενική και Ανόργανη Χημεία Περιοδικές ιδιότητες των στοιχείων. Σχηματισμός ιόντων. Στ. Μπογιατζής 1 Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Π Δ Χειμερινό εξάμηνο 2018-2019 Π

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήσεις στο 2o κεφάλαιο από τράπεζα θεμάτων. Περιοδικός πίνακας. Σταυρακαντωνάκης Γιώργος Λύκειο Γαζίου Page 1

Ερωτήσεις στο 2o κεφάλαιο από τράπεζα θεμάτων. Περιοδικός πίνακας. Σταυρακαντωνάκης Γιώργος Λύκειο Γαζίου Page 1 Ερωτήσεις στο 2o κεφάλαιο από τράπεζα θεμάτων 1. Για τις ενέργειες ΕL και ΕN των στιβάδων L και N αντίστοιχα, ισχύει ότι ΕL < ΕN ΣΩΣΤΟ, Όσο απομακρυνόμαστε από τον πυρήνα τόσο αυξάνεται η ενεργειακή στάθμη

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. + SO 4 Βάσεις είναι οι ενώσεις που όταν διαλύονται σε νερό δίνουν ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ - ). NaOH Na

ΧΗΜΕΙΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. + SO 4 Βάσεις είναι οι ενώσεις που όταν διαλύονται σε νερό δίνουν ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ - ). NaOH Na ΧΗΜΕΙΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΟΞΕΩΝ Αλλάζουν το χρώμα των δεικτών. Αντιδρούν με μέταλλα και παράγουν αέριο υδρογόνο (δες απλή αντικατάσταση) Αντιδρούν με ανθρακικά άλατα και παράγουν αέριο CO2. Έχουν όξινη

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 Χημικός δεσμός

Κεφάλαιο 1 Χημικός δεσμός Κεφάλαιο 1 Χημικός δεσμός 1.1 Άτομα, Ηλεκτρόνια, και Τροχιακά Τα άτομα αποτελούνται από + Πρωτόνια φορτισμένα θετικά μάζα = 1.6726 X 10-27 kg Νετρόνια ουδέτερα μάζα = 1.6750 X 10-27 kg Ηλεκτρόνια φορτισμένα

Διαβάστε περισσότερα

2.1 Ηλεκτρονική δοµή των ατόµων

2.1 Ηλεκτρονική δοµή των ατόµων ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΤΟΥ 2ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 2.1 Ηλεκτρονική δοµή των ατόµων ΕΡΩΤΗΣΗ 1 : Πως περιέγραψε ο Bohr την δοµή του ατόµου; ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ο Bohr φαντάστηκε το άτοµο σαν ένα µικροσκοπικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΑΚΤΙΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΑΚΤΙΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΑΚΤΙΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ Ν. ΜΠΕΚΙΑΡΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ηλεκτρονιακή δομή και κυρίως τα ηλεκτρόνια σθένους (τελευταία ηλεκτρόνια) προσδίδουν στο άτομο τη χημική

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική Ακτίνα ατομική ακτίνα δραστικού μείωση δραστικό πυρηνικό φορτίο και ο κύριος κβαντικός αριθμός των εξωτ. ηλεκτρονίων

Ατομική Ακτίνα ατομική ακτίνα δραστικού μείωση δραστικό πυρηνικό φορτίο και ο κύριος κβαντικός αριθμός των εξωτ. ηλεκτρονίων ATOMIKH AKTINA Ατομική Ακτίνα ορίζεται ως το μισό της απόστασης μεταξύ δύο γειτονικών ατόμων, όπως αυτά διατάσσονται στο κρυσταλλικό πλέγμα του στοιχείου. Η ατομική ακτίνα ενός στοιχείου: Κατά μήκος μιας

Διαβάστε περισσότερα

Ca. Να μεταφέρετε στην κόλλα σας συμπληρωμένο τον παρακάτω πίνακα που αναφέρεται στο άτομο του ασβεστίου: ΣΤΙΒΑΔΕΣ νετρόνια K L M N Ca 2

Ca. Να μεταφέρετε στην κόλλα σας συμπληρωμένο τον παρακάτω πίνακα που αναφέρεται στο άτομο του ασβεστίου: ΣΤΙΒΑΔΕΣ νετρόνια K L M N Ca 2 Ερωτήσεις Ανάπτυξης 1. Δίνεται ότι: 40 20 Ca. Να μεταφέρετε στην κόλλα σας συμπληρωμένο τον παρακάτω πίνακα που αναφέρεται στο άτομο του ασβεστίου: ΣΤΙΒΑΔΕΣ νετρόνια K L M N Ca 2 2. Tι είδους δεσμός αναπτύσσεται

Διαβάστε περισσότερα

Α.2 Από τα παρακάτω ζεύγη στοιχείων ευγενή αέρια είναι: α. 12 Mg και 20 Ca β. 2 He και 18 Αr γ. 6 C και 14 Si δ. 17 Cl και 35 Br

Α.2 Από τα παρακάτω ζεύγη στοιχείων ευγενή αέρια είναι: α. 12 Mg και 20 Ca β. 2 He και 18 Αr γ. 6 C και 14 Si δ. 17 Cl και 35 Br ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / A ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: 1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01 / 12 / 2013 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Για τις ερωτήσεις Α.1 έως Α.5 να γράψετε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση δίπλα στον αριθμό της ερώτησης.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ - ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ - ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ - ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΘΕΜΑ 1ο Για τις παρακάτω ερωτήσεις Α1-Α3 να μεταφέρετε στο φύλλο απαντήσεων τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα μόνο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

Διαβάστε περισσότερα

3. Όταν χλωριούχο νάτριο πυρωθεί στο λύχνο Bunsen, η φλόγα θα πάρει χρώμα: Α. Κόκκινο Β. Κίτρινο Γ. Μπλε Δ. Πράσινο Ε. Ιώδες

3. Όταν χλωριούχο νάτριο πυρωθεί στο λύχνο Bunsen, η φλόγα θα πάρει χρώμα: Α. Κόκκινο Β. Κίτρινο Γ. Μπλε Δ. Πράσινο Ε. Ιώδες Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από οκτώ (8) σελίδες Ερωτήσεις 1-22: Για κάθε μια από τις ερωτήσεις που ακολουθούν δίνονται πέντε πιθανές απαντήσεις. Να επιλέξετε την ορθή απάντηση. Για κάθε ερώτηση

Διαβάστε περισσότερα

5. Να βρείτε τον ατομικό αριθμό του 2ου μέλους της ομάδας των αλογόνων και να γράψετε την ηλεκτρονιακή δομή του.

5. Να βρείτε τον ατομικό αριθμό του 2ου μέλους της ομάδας των αλογόνων και να γράψετε την ηλεκτρονιακή δομή του. Ερωτήσεις στο 2o κεφάλαιο από τράπεζα θεμάτων 1. α) Ποιος είναι ο μέγιστος αριθμός ηλεκτρονίων που μπορεί να πάρει κάθε μία από τις στιβάδες: K, L, M, N. β) Ποιος είναι ο μέγιστος αριθμός ηλεκτρονίων που

Διαβάστε περισσότερα

Τράπεζα Χημεία Α Λυκείου

Τράπεζα Χημεία Α Λυκείου Τράπεζα Χημεία Α Λυκείου 1 ο Κεφάλαιο Όλα τα θέματα του 1 ου Κεφαλαίου από τη Τράπεζα Θεμάτων 25 ερωτήσεις Σωστού Λάθους 30 ερωτήσεις ανάπτυξης Επιμέλεια: Γιάννης Καλαμαράς, Διδάκτωρ Χημικός Ερωτήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Δομή περιοδικού πίνακα.

Δομή περιοδικού πίνακα. Δομή περιοδικού πίνακα. Στο σύγχρονο περιοδικό πίνακα τα χημικά στοιχεία ταξινομούνται κατά αύξοντα ατομικό αριθμό (Z). Νόμος περιοδικότητας του Moseley: Η χημική συμπεριφορά των στοιχείων είναι περιοδική

Διαβάστε περισσότερα

Διαγώνισμα Χημείας Γ / Γυμνασίου Περιοδικός Πίνακας και Αλκάλια ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΒΑΘΜΟΣ

Διαγώνισμα Χημείας Γ / Γυμνασίου Περιοδικός Πίνακας και Αλκάλια ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΒΑΘΜΟΣ Διαγώνισμα Χημείας Γ / Γυμνασίου Περιοδικός Πίνακας και Αλκάλια ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΒΑΘΜΟΣ 1. Να συμπληρώσετε την ακροστιχίδα που αφορά τον Περιοδικό Πίνακα: 1. Π _ 1. Ο πίνακας έχει επτά 2. _ Ε _ 2. Τα περισσότερα

Διαβάστε περισσότερα

Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα

Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα Μάθημα 6 6.1. SOS: Τι ονομάζεται διάλυμα, Διάλυμα είναι ένα ομογενές μίγμα δύο ή περισσοτέρων καθαρών ουσιών. Παράδειγμα: Ο ατμοσφαιρικός αέρας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ ΘΕΜΑΤΑ 1. Ο άργυρος εμφανίζεται στη φύση υπό τη μορφή δύο ισοτόπων τα οποία έχουν ατομικές μάζες 106,905 amu και 108,905 amu. (α) Γράψτε το σύμβολο για καθένα ισότοπο του αργύρου

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ. Α Λυκείου 12/4/ Στοιχειομετρία Εισαγωγή. Κεφάλαιο 4 - Στοιχειομετρία. 4. Στοιχειομετρία

ΧΗΜΕΙΑ. Α Λυκείου 12/4/ Στοιχειομετρία Εισαγωγή. Κεφάλαιο 4 - Στοιχειομετρία. 4. Στοιχειομετρία 12/4/2014 Σελ: 103 Ε1 4. Στοιχειομετρία Εισαγωγή Θεμέλιος λίθος για τους χημικούς υπολογισμούς αποτέλεσε η ατομική θεωρία του Dalton (1803) η οποία σε γενικές γραμμές περιγράφεται από το παρακάτω σχήμα:

Διαβάστε περισσότερα

6. To στοιχείο νάτριο, 11Na, βρίσκεται στην 1η (IA) ομάδα και την 2η περίοδο του Περιοδικού Πίνακα.

6. To στοιχείο νάτριο, 11Na, βρίσκεται στην 1η (IA) ομάδα και την 2η περίοδο του Περιοδικού Πίνακα. Όλα τα Σωστό-Λάθος της τράπεζας θεμάτων για τη Χημεία Α Λυκείου 1. Το ιόν του νατρίου, 11 Νa +, προκύπτει όταν το άτομο του Na προσλαμβάνει ένα ηλεκτρόνιο. 2. Σε 2 mol NH 3 περιέχεται ίσος αριθμός μορίων

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 ο 1. Πόσα ηλεκτρόνια στη θεµελιώδη κατάσταση του στοιχείου 18 Ar έχουν. 2. Ο µέγιστος αριθµός των ηλεκτρονίων που είναι δυνατόν να υπάρχουν

ΘΕΜΑ 1 ο 1. Πόσα ηλεκτρόνια στη θεµελιώδη κατάσταση του στοιχείου 18 Ar έχουν. 2. Ο µέγιστος αριθµός των ηλεκτρονίων που είναι δυνατόν να υπάρχουν ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Απαντήσεις των ερωτήσεων από πανελλήνιες 2001 2014 ΘΕΜΑ 1 ο 1. Πόσα ηλεκτρόνια στη θεµελιώδη κατάσταση του στοιχείου 18 Ar έχουν µαγνητικό κβαντικό αριθµό m l = 1 ; α. 6. β. 8. γ. 4. δ. 2.

Διαβάστε περισσότερα

Δρ. Ιωάννης Καλαμαράς, Διδάκτωρ Χημικός. Όλα τα Θέματα της Τράπεζας στη Χημεία που σχετίζονται με το Χημικό Δεσμό

Δρ. Ιωάννης Καλαμαράς, Διδάκτωρ Χημικός. Όλα τα Θέματα της Τράπεζας στη Χημεία που σχετίζονται με το Χημικό Δεσμό Όλα τα Θέματα της Τράπεζας στη Χημεία που σχετίζονται με το Χημικό Δεσμό Θέμα 1. Να αναφέρετε δυο διαφορές μεταξύ ομοιοπολικών και ιοντικών ενώσεων. Στις ιοντικές ενώσεις οι δομικές μονάδες είναι τα ιόντα,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Θεοδοσία Τσαβλίδου, Μαρίνος Ιωάννου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Θεοδοσία Τσαβλίδου, Μαρίνος Ιωάννου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26 04 2015 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Θεοδοσία Τσαβλίδου, Μαρίνος Ιωάννου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 1.1 Στον επόμενο πίνακα δίνονται τα σημεία τήξης και τα

Διαβάστε περισσότερα

H περιοδικότητα των ιδιοτήτων των ατόμων των στοιχείων-iοντικός Δεσμός. Εισαγωγική Χημεία

H περιοδικότητα των ιδιοτήτων των ατόμων των στοιχείων-iοντικός Δεσμός. Εισαγωγική Χημεία H περιοδικότητα των ιδιοτήτων των ατόμων των στοιχείων-iοντικός Δεσμός Εισαγωγική Χημεία 2013-14 1 Μέγεθος Ιόντων Κατιόντα: Η ακτίνα τους είναι πάντοτε μικρότερη από την αντίστοιχη των ουδέτερων ατόμων.

Διαβάστε περισσότερα

Κατανομή μετάλλων και αμετάλλων στον Π.Π.

Κατανομή μετάλλων και αμετάλλων στον Π.Π. Κατανομή μετάλλων και αμετάλλων στον Π.Π. Ιδιότητες Μετάλλων και Αμετάλλων ΜΕΤΑΛΛΑ ΑΜΕΤΑΛΛΑ Ιόντα αντιπροσωπευτικών στοιχείων Ιόντα αντιπροσωπευτικών μετάλλων Ιόντα μετάλλων με δομή ευγενούς αερίου (1Α,

Διαβάστε περισσότερα

Ο Περιοδικός Πίνακας Φυσικές και Χημικές Ιδιότητες των Στοιχείων. Εισαγωγική Χημεία

Ο Περιοδικός Πίνακας Φυσικές και Χημικές Ιδιότητες των Στοιχείων. Εισαγωγική Χημεία Ο Περιοδικός Πίνακας Φυσικές και Χημικές Ιδιότητες των Στοιχείων Εισαγωγική Χημεία 2013-14 1 Δομή του Π.Π. Γραμμές (περίοδοι) σύμφωνα με την σειρά συμπλήρωσης των τροχιακών (1 σειρά ανά κύριο κβαντικό

Διαβάστε περισσότερα

1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ. 19. Βλέπε θεωρία σελ. 9 και 10.

1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ. 19. Βλέπε θεωρία σελ. 9 και 10. 19. Βλέπε θεωρία σελ. 9 και 10. 7 1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 20. Βλέπε θεωρία α) σελ. 8, β) σελ. 8, γ) σελ. 9. 21. α) ζυγού, β) I. προχοΐδας Π. ογκομετρικού κυλίνδρου. 22. Με το ζυγό υπολογίζουμε τη μάζα. O όγκος

Διαβάστε περισσότερα

Ζαχαριάδου Φωτεινή Σελίδα 1 από 21. Γ Λυκείου Κατεύθυνσης Κεφάλαιο 1: Ηλεκτρονιακή δοµή του ατόµου

Ζαχαριάδου Φωτεινή Σελίδα 1 από 21. Γ Λυκείου Κατεύθυνσης Κεφάλαιο 1: Ηλεκτρονιακή δοµή του ατόµου Ζαχαριάδου Φωτεινή Σελίδα 1 από 21 Γ Λυκείου Κατεύθυνσης Κεφάλαιο 1: Ηλεκτρονιακή δοµή του ατόµου Θέµατα Σωστού/Λάθους και Πολλαπλής επιλογής Πανελληνίων, ΟΕΦΕ, ΠΜ Χ Το 17Cl σχηµατίζει ενώσεις µε ένα µόνο

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ. Δομικά σωματίδια. Φυσικές καταστάσεις. Διαλύματα. Ηλεκτρονιακή δομή. Περιοδικός Πίνακας. Χημικοί Δεσμοί. Χημικές αντιδράσεις

ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ. Δομικά σωματίδια. Φυσικές καταστάσεις. Διαλύματα. Ηλεκτρονιακή δομή. Περιοδικός Πίνακας. Χημικοί Δεσμοί. Χημικές αντιδράσεις ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΟΜΕΛΙΔΗ Δομικά σωματίδια Φυσικές καταστάσεις Διαλύματα Ηλεκτρονιακή δομή Περιοδικός Πίνακας Χημικοί Δεσμοί ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Χημικές αντιδράσεις Στοιχειομετρία Θεωρία Ερωτήσεις Ασκήσεις - Τράπεζα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ. ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ (4) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ xhmeiastokyma.

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ. ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ (4) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ xhmeiastokyma. ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ (4) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΜΑ Α Για τις ερωτήσεις Α1 έως Α5 να γράψετε τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Χημεία Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α, Β ΤΑΞΕΙΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΠΑΛ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΡΑΠΕΖΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ. Οι φυσικές καταστάσεις της ύλης είναι η στερεή, η υγρή και η αέρια.

ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ. Οι φυσικές καταστάσεις της ύλης είναι η στερεή, η υγρή και η αέρια. ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Οι φυσικές καταστάσεις της ύλης είναι η στερεή, η υγρή και η αέρια. Οι μεταξύ τους μεταβολές εξαρτώνται από τη θερμοκρασία και την πίεση και είναι οι παρακάτω: ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΞΗΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

AΝΑΛΟΓΙΑ ΜΑΖΩΝ ΣΤΟΧΕΙΩΝ ΧΗΜΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

AΝΑΛΟΓΙΑ ΜΑΖΩΝ ΣΤΟΧΕΙΩΝ ΧΗΜΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 2 ο Γυμνάσιο Καματερού 1 ΦΥΣΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΥΛΗΣ 1. Πόσα γραμμάρια είναι: ι) 0,2 kg, ii) 5,1 kg, iii) 150 mg, iv) 45 mg, v) 0,1 t, vi) 1,2 t; 2. Πόσα λίτρα είναι: i) 0,02 m 3, ii) 15 m 3, iii) 12cm

Διαβάστε περισσότερα

ΙΟΝΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΠΟΛΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ ΙΟΝΤΙΚΟΣ Ή ΕΤΕΡΟΠΟΛΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ

ΙΟΝΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΠΟΛΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ ΙΟΝΤΙΚΟΣ Ή ΕΤΕΡΟΠΟΛΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ ΙΟΝΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΠΟΛΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ Το είδος του χημικού δεσμού που θα προκύψει κατά την ένωση δύο ατόμων εξαρτάται από την σχετική ένταση των ελκτικών δυνάμεων που ασκούν οι πυρήνες των δύο ατόμων στα ηλεκτρόνια

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2

ΧΗΜΕΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2 ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2 Η ύλη συναντάται σε τρεις φυσικές καταστάσεις: Στερεή: έχει καθορισμένη μάζα, σχήμα και όγκο. Υγρή: έχει καθορισμένη μάζα και όγκο, ενώ σχήμα κάθε φορά παίρνει το σχήμα του δοχείου που το

Διαβάστε περισσότερα

Τι ονομάζουμε χημικό στοιχείο; Δώστε ένα παράδειγμα. Ερώτηση θεωρίας. Τι ονομάζουμε χημική ένωση; Δώστε ένα παράδειγμα. Ερώτηση θεωρίας.

Τι ονομάζουμε χημικό στοιχείο; Δώστε ένα παράδειγμα. Ερώτηση θεωρίας. Τι ονομάζουμε χημική ένωση; Δώστε ένα παράδειγμα. Ερώτηση θεωρίας. ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 23-04-2017 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: ΜΑΡΙΝΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ο ΘΕΜΑ 1 1.1 Τα πρωτόνια που περιέχονται στον πυρήνα του στοιχείου Χ είναι κατά 1 λιγότερα

Διαβάστε περισσότερα

1.3 Δομή περιοδικού πίνακα (τομείς s, p, d, f) στοιχεία μετάπτωσης

1.3 Δομή περιοδικού πίνακα (τομείς s, p, d, f) στοιχεία μετάπτωσης 1.3 Δομή περιοδικού πίνακα (τομείς s, p, d, f) στοιχεία μετάπτωσης Τι γνωρίζουμε από τις προηγούμενες τάξεις για τον περιοδικό πίνακα 1. Τα χημικά στοιχεία τοποθετούνται στον περιοδικό πίνακα κατά σειρά

Διαβάστε περισσότερα

Το άτομο: Άτομα: Ατομική θεωρία του Δημόκριτου: ΧΗΜΕΙΑ: Εισαγωγή στην Χημεία - από το νερό στο άτομο- από το μακρόκοσμο στον μικρόκοσμο 9 9

Το άτομο: Άτομα: Ατομική θεωρία του Δημόκριτου: ΧΗΜΕΙΑ: Εισαγωγή στην Χημεία - από το νερό στο άτομο- από το μακρόκοσμο στον μικρόκοσμο 9 9 ΧΗΜΕΙΑ: Εισαγωγή στην Χημεία - από το νερό στο άτομο- από το μακρόκοσμο στον μικρόκοσμο 9 9 Το άτομο: Άτομα: Τι είναι το άτομο; Το άτομο είναι το μικρότερο σωματίδιο ενός χημικού στοιχείου, που μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

Ταξινόμηση της ύλης Διαλύματα Περιεκτικότητες διαλυμάτων. Χημεία Α Λυκείου Διδ. Εν. 1.5 π. Ευάγγελος Μαρκαντώνης 2 ο ΓΕΛ Αργυρούπολης

Ταξινόμηση της ύλης Διαλύματα Περιεκτικότητες διαλυμάτων. Χημεία Α Λυκείου Διδ. Εν. 1.5 π. Ευάγγελος Μαρκαντώνης 2 ο ΓΕΛ Αργυρούπολης Ταξινόμηση της ύλης Διαλύματα Περιεκτικότητες διαλυμάτων Χημεία Α Λυκείου Διδ. Εν. 1.5 π. Ευάγγελος Μαρκαντώνης 2 ο ΓΕΛ Αργυρούπολης Μακροσκοπική ταξινόμηση της ύλης ΥΛΗ Καθορισµένη (καθαρή) ουσία όχι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η:Ταξινόμηση των στοιχείων-στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η:Ταξινόμηση των στοιχείων-στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ΕΝΟΤΗΤΑ 2η:Ταξινόμηση των στοιχείων-στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον 1. ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Η ανάγκη της ταξινόμησης των στοιχείων Ενώ στην αρχαιότητα ήταν γνωστά γύρω στα 13 περίπου στοιχεία, τον 18o αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΟΜΙΚΑ ΤΟΜΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ

ΑΤΟΜΙΚΑ ΤΟΜΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ Thomson (σταφιδόψωμο) Rutherford (πλανητικό μοντέλο) Bohr (επιτρεπόμενες τροχιές ενεργειακές στάθμες) Κβαντομηχανική β ή (τροχιακό) ρχ 24/9/2008 1 ΑΤΟΜΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ Bohr 1η Συνθήκη (Μηχανική

Διαβάστε περισσότερα

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: vyridis.weebly.com

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: vyridis.weebly.com Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: vyridis.weebly.com 1 1.2 Καταστάσεις των υλικών 1. Συμπληρώστε το παρακάτω σχεδιάγραμμα 2. Πώς ονομάζονται οι παρακάτω μετατροπές της φυσικής

Διαβάστε περισσότερα

Α = Ζ + Ν ΑΤΟΜΟ. ΙΣΟΤΟΠΑ είναι. ΝΕΤΡΟΝΙΑ (n) ΠΥΡΗΝΑΣ

Α = Ζ + Ν ΑΤΟΜΟ. ΙΣΟΤΟΠΑ είναι. ΝΕΤΡΟΝΙΑ (n) ΠΥΡΗΝΑΣ ΚΕΦ.1: 3. ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ ΑΤΟΜΟ ΠΥΡΗΝΑΣ ΠΡΩΤΟΝΙΑ (p + ) ΝΕΤΡΟΝΙΑ (n) 1.3.1 Να βρείτε τον αριθμό πρωτονίων νετρονίων και ηλεκτρονίων που υπάρχουν στα παρακάτω άτομα ή ιόντα: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑ (e - ) ΠΡΟΣΟΧΗ 1) Στα

Διαβάστε περισσότερα

Γενική Χημεία. Νίκος Ξεκουκουλωτάκης Επίκουρος Καθηγητής

Γενική Χημεία. Νίκος Ξεκουκουλωτάκης Επίκουρος Καθηγητής Γενική Χημεία Νίκος Ξεκουκουλωτάκης Επίκουρος Καθηγητής Πολυτεχνείο Κρήτης Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Γραφείο Κ2.125, τηλ.: 28210-37772 e-mail:nikosxek@gmail.com Περιεχόμενα Διαλύματα Γραμμομοριακή

Διαβάστε περισσότερα

Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Ο Μ Ε Τ Ρ Ι Α

Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Ο Μ Ε Τ Ρ Ι Α 71 Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Ο Μ Ε Τ Ρ Ι Α Οι μάζες των ατόμων και των μορίων είναι πολύ μικρές και δεν ενδείκνυται για τον υπολογισμό τους η χρήση των συνηθισμένων μονάδων μάζας ( Kg ή g ) γιατί προκύπτουν αριθμοί

Διαβάστε περισσότερα

Χημεία Α ΓΕΛ 15 / 04 / 2018

Χημεία Α ΓΕΛ 15 / 04 / 2018 Α ΓΕΛ 15 / 04 / 2018 Χημεία ΘΕΜΑ Α Για τις ερωτήσεις Α1 έως Α4 να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση: A1. Το χημικό στοιχείο Χ ανήκει

Διαβάστε περισσότερα

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος:

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: 1 1.2 Καταστάσεις των υλικών 1. Συμπληρώστε το παρακάτω σχεδιάγραμμα 2 2. Πώς ονομάζονται οι παρακάτω μετατροπές της φυσικής κατάστασης; 3 1.3

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΙΕΣ 60 λεπτά. ΟΛΕΣ πένα με μπλε ή μαύρο μελάνι. οκτώ (8) σελίδες,

ΟΔΗΓΙΕΣ 60 λεπτά. ΟΛΕΣ πένα με μπλε ή μαύρο μελάνι. οκτώ (8) σελίδες, ΟΔΗΓΙΕΣ Η εξέταση έχει διάρκεια 60 λεπτά. Δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψετε την αίθουσα εξέτασης πριν περάσει μισή ώρα από την ώρα έναρξης. Όλες α ερωτήσεις (σύνολο 40) είναι ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής.

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχειομετρικοί Υπολογισμοί στη Χημεία

Στοιχειομετρικοί Υπολογισμοί στη Χημεία Στοιχειομετρικοί Υπολογισμοί στη Χημεία Δομικές μονάδες της ύλης ΑΤΟΜΑ ΜΟΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΝΩΣΕΙΣ Αριθμός Avogadro N A = 6,02 10 23 mol -1 Δηλαδή αυτός ο αριθμός παριστάνει την ποσότητα μιας ουσίας που περιέχει

Διαβάστε περισσότερα

Διάλυμα, είναι κάθε ομογενές μίγμα δύο ή περισσότερων ουσιών.

Διάλυμα, είναι κάθε ομογενές μίγμα δύο ή περισσότερων ουσιών. Διάλυμα, είναι κάθε ομογενές μίγμα δύο ή περισσότερων ουσιών. Διαλύτης: Είναι το συστατικό του διαλύματος που έχει την ίδια φυσική κατάσταση με το διάλυμα. Όταν περισσότερα από ένα συστατικά έχουν την

Διαβάστε περισσότερα

2.1 Ηλεκτρονική δομή των ατόμων

2.1 Ηλεκτρονική δομή των ατόμων 2.1 Ηλεκτρονική δομή των ατόμων Θεωρία 7.1. Ποια είναι η εικόνα του ατόμου σύμφωνα με τον Bohr; Μία πολύ απλή εικόνα σχετικά με το άτομο, ξεπερασμένη βέβαια σήμερα, μας έχει δώσει ο Bohr, εμπνευσμένος

Διαβάστε περισσότερα

Α ΤΑΞΗ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α ΤΑΞΗ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΗ 1 ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Α ΤΑΞΗ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 23/04/2014 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΞΙ (6) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Για τις ερωτήσεις Α1 έως Α4 να γράψετε στο τετράδιο σας το γράµµα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Ονοματεπώνυμο: Χημεία Α Λυκείου Δομή του ατόμου Περιοδικός Πίνακας. Αξιολόγηση :

Ονοματεπώνυμο: Χημεία Α Λυκείου Δομή του ατόμου Περιοδικός Πίνακας. Αξιολόγηση : Ονοματεπώνυμο: Μάθημα: Υλη: Επιμέλεια διαγωνίσματος: Αξιολόγηση : Χημεία Α Λυκείου Δομή του ατόμου Περιοδικός Πίνακας Τσικριτζή Αθανασία Θέμα Α 1. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σε καθεμία από τις επόμενες

Διαβάστε περισσότερα

Α-1 Το στοιχείο Χ διαθέτει ιόν με φορτίο -2 έχει 10 ηλεκτρόνια και 16 νετρόνια να βρεθεί ο ατομικός αριθμός και ο μαζικός αριθμός του στοιχείου Χ.

Α-1 Το στοιχείο Χ διαθέτει ιόν με φορτίο -2 έχει 10 ηλεκτρόνια και 16 νετρόνια να βρεθεί ο ατομικός αριθμός και ο μαζικός αριθμός του στοιχείου Χ. . Ατομικός Μαζικός αριθμός και υποατομικά σωματίδια Α-1 Το στοιχείο Χ διαθέτει ιόν με φορτίο -2 έχει 10 ηλεκτρόνια και 16 νετρόνια να βρεθεί ο ατομικός αριθμός και ο μαζικός αριθμός του στοιχείου Χ. Α-2

Διαβάστε περισσότερα

2.9 Υποατομικά σωματίδια Ιόντα

2.9 Υποατομικά σωματίδια Ιόντα 1 Ερωτήσεις θεωρίας με απαντήσεις 2.9 Υποατομικά σωματίδια Ιόντα 9-1. Ποια είναι τα «υποατομικά σωματίδια»: 1. Τα πρωτόνια (ρ). Κάθε πρωτόνιο είναι ένα θετικά φορτισμένο σωματίδιο με μία μονάδα θετικού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ. Δίνονται τα στοιχειά 13 Αl και 19 Κ. Να βρεθεί σε ποια περίοδο και σε ποια ομάδα του Π.Π. είναι τοποθετημένα τα στοιχειά αυτά:

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ. Δίνονται τα στοιχειά 13 Αl και 19 Κ. Να βρεθεί σε ποια περίοδο και σε ποια ομάδα του Π.Π. είναι τοποθετημένα τα στοιχειά αυτά: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Για να βρούμε τη θέση ενός στοιχείου μιας κύριας ομάδας στον Περιοδικό Πίνακα (Π.Π.) γράφουμε την ηλεκτρονιακή δομή οπότε ο αριθμός των στοιβάδων μας δίνει την περίοδο και ο αριθμός

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΕΤΩΝ ΜΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΕΤΩΝ ΜΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΕΤΩΝ ΜΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο Στις επόµενες ερωτήσεις να επιλέξετε την σωστή απάντηση : 1. Το µικρότερο σωµατίδιο ενός στοιχείου που µπορεί να πάρει µέρος στον σχηµατισµό χηµικών

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήσεις Σωστού Λάθους

Ερωτήσεις Σωστού Λάθους Ερωτήσεις Σωστού Λάθους Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ) και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. 1. Το ιόν του νατρίου, 11 Na +, προκύπτει όταν το άτομο του Na προσλαμβάνει

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών. Χημεία. Ενότητα 15: Διαλύματα

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών. Χημεία. Ενότητα 15: Διαλύματα Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Χημεία Ενότητα 15: Διαλύματα Αν. Καθηγητής Γεώργιος Μαρνέλλος e-mail: gmarnellos@uowm.gr Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Γυμνάσιο Aγίου Αθανασίου Σχολική χρονιά: 2012-2013 Μάθημα: Χημεία Όνομα μαθητή/τριας: Ημερομηνία:

Γυμνάσιο Aγίου Αθανασίου Σχολική χρονιά: 2012-2013 Μάθημα: Χημεία Όνομα μαθητή/τριας: Ημερομηνία: Γυμνάσιο Aγίου Αθανασίου Σχολική χρονιά: 2012-2013 Μάθημα: Χημεία Τάξη Β Όνομα μαθητή/τριας: Ημερομηνία: 1) Να γράψετε τι ονομάζεται μείγμα; 2) Να γράψετε τι ονομάζεται ετερογενές μείγμα; 3) Να γράψετε

Διαβάστε περισσότερα

1 ο Γυμνάσιο Αργυρούπολης. Χημεία Γ Γυμνασίου. 1. Γενικά να γνωρίζεις Α. τα σύμβολα των παρακάτω στοιχείων

1 ο Γυμνάσιο Αργυρούπολης. Χημεία Γ Γυμνασίου. 1. Γενικά να γνωρίζεις Α. τα σύμβολα των παρακάτω στοιχείων 1 ο Γυμνάσιο Αργυρούπολης Π. Γκίνης 1. Γενικά να γνωρίζεις Α. τα σύμβολα των παρακάτω στοιχείων Β. τις παρακάτω ρίζες Χημεία Γ Γυμνασίου Οξυγόνο O Βρώμιο Br Χαλκός Cu Υδρογόνο H Ιώδιο I Αργίλιο Al Άζωτο

Διαβάστε περισσότερα

Φροντιστήρια ΕΠΙΓΝΩΣΗ Αγ. Δημητρίου 2015. Προτεινόμενα θέματα τελικών εξετάσεων Χημεία Α Λυκείου. ΘΕΜΑ 1 ο

Φροντιστήρια ΕΠΙΓΝΩΣΗ Αγ. Δημητρίου 2015. Προτεινόμενα θέματα τελικών εξετάσεων Χημεία Α Λυκείου. ΘΕΜΑ 1 ο Προτεινόμενα θέματα τελικών εξετάσεων Χημεία Α Λυκείου ΘΕΜΑ 1 ο Για τις ερωτήσεις 1.1 έως 1.5 να επιλέξετε τη σωστή απάντηση: 1.1 Τα ισότοπα άτομα: α. έχουν ίδιο αριθμό νετρονίων β. έχουν την ίδια μάζα

Διαβάστε περισσότερα

Χημεία. Σελίδα 1 από 6. γ. Ν 2 Ο 5. Μονάδες 5

Χημεία. Σελίδα 1 από 6. γ. Ν 2 Ο 5. Μονάδες 5 Α ΛΥΚΕΙΟΥ 21 / 04 / 2019 Χημεία ΘΕΜΑ Α Για τις ερωτήσεις Α1 έως και Α5 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. A1. Σε ποια από τις επόμενες

Διαβάστε περισσότερα

Ονοματεπώνυμο: Μάθημα: Υλη: Επιμέλεια διαγωνίσματος: Αξιολόγηση :

Ονοματεπώνυμο: Μάθημα: Υλη: Επιμέλεια διαγωνίσματος: Αξιολόγηση : Ονοματεπώνυμο: Μάθημα: Υλη: Επιμέλεια διαγωνίσματος: Αξιολόγηση : Θέμα Α Α.1 Να συμπληρώσετε τα κενά στις επόμενες προτάσεις: α) Το νερό χαρακτηρίζεται ως.. διαλύτης. β) Η διήθηση χρησιμοποιείται για το

Διαβάστε περισσότερα

Φροντιστήριο ΕΠΙΓΝΩΣΗ Αγ. Δημητρίου Προτεινόμενα θέματα τελικών εξετάσεων Χημεία Α Λυκείου. ΘΕΜΑ 1 ο

Φροντιστήριο ΕΠΙΓΝΩΣΗ Αγ. Δημητρίου Προτεινόμενα θέματα τελικών εξετάσεων Χημεία Α Λυκείου. ΘΕΜΑ 1 ο Προτεινόμενα θέματα τελικών εξετάσεων Χημεία Α Λυκείου ΘΕΜΑ 1 ο Για τις ερωτήσεις 1.1 έως 1.4 να επιλέξετε τη σωστή απάντηση: 1.1 Δίνεται το χημικό στοιχείο 15 Χ. Για το στοιχείο αυτό ισχύει: α. όταν ενώνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ I (Ar, Mr, mol, N A, V m, νόμοι αερίων)

ΧΗΜΙΚΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ I (Ar, Mr, mol, N A, V m, νόμοι αερίων) ΧΗΜΙΚΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ I (Ar, Mr, mol, N A, V m, νόμοι αερίων) 1. Να εξηγήσετε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές. i. H σχετική ατομική μάζα μετριέται σε γραμμάρια. ii. H σχετική ατομική μάζα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Μετά το τέλος της µελέτης του 1ου κεφαλαίου, ο µαθητής θα πρέπει να είναι σε θέση: Να γνωρίζει τα δοµικά σωµατίδια της ύλης (άτοµο - µόριο - ιόν).

Μετά το τέλος της µελέτης του 1ου κεφαλαίου, ο µαθητής θα πρέπει να είναι σε θέση: Να γνωρίζει τα δοµικά σωµατίδια της ύλης (άτοµο - µόριο - ιόν). Μετά το τέλος της µελέτης του 1ου κεφαλαίου, ο µαθητής θα πρέπει να είναι σε θέση: Να γνωρίζει τι είναι η µάζα, το βάρος, ο όγκος και η πυκνότητα ενός σώµατος και τις µονάδες µέτρησής τους. Να γνωρίζει

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολή ορισμένων περιοδικών ιδιοτήτων. Ατομική ακτίνα

Μεταβολή ορισμένων περιοδικών ιδιοτήτων. Ατομική ακτίνα Μεταβολή ορισμένων περιοδικών ιδιοτήτων. Ατομική ακτίνα Η ατομική ακτίνα ορίζεται ως το μισό της απόστασης μεταξύ των πυρήνων δύο γειτονικών ατόμων, όπως αυτά διατάσσονται στο κρυσταλλικό πλέγμα του στοιχείου.

Διαβάστε περισσότερα

1.1 Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις (1-24) να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

1.1 Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις (1-24) να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1o ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1 Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις (1-24) να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 6. Τα ιόντα είναι: α. ηλεκτρικά φορτισμένα

Διαβάστε περισσότερα

Δομικά σωματίδια - Καταστάσεις και ιδιότητες της ύλης

Δομικά σωματίδια - Καταστάσεις και ιδιότητες της ύλης Δομικά σωματίδια - Καταστάσεις και ιδιότητες της ύλης 1. Πόσα πρωτόνια, νετρόνια και ηλεκτρόνια περιέχει καθένα από τα επόμενα άτομα: 7 26 112 3 12 47 Li, Mg, Ag. 7 3Li : Ο ατομικός αριθμός (Ζ) είναι 3

Διαβάστε περισσότερα

ΛΑΘΟΣ. Ζ = 17 & Α = 35. Γνωρίζουµε ότι Α = Ζ + Ν, όπου Ν = αριθµός νετρονίων. Άρα: Ν = Α-Ζ = 35-17 Ν =18 νετρόνια.

ΛΑΘΟΣ. Ζ = 17 & Α = 35. Γνωρίζουµε ότι Α = Ζ + Ν, όπου Ν = αριθµός νετρονίων. Άρα: Ν = Α-Ζ = 35-17 Ν =18 νετρόνια. ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΩΣΤΟ/ΛΑΘΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο 1. Το άτοµο 35 17 Cl περιέχει 17 νετρόνια. ΛΑΘΟΣ. Ζ = 17 & Α = 35. Γνωρίζουµε ότι Α = Ζ + Ν, όπου Ν = αριθµός νετρονίων. Άρα: Ν = Α-Ζ = 35-17 Ν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2012-2013 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΤΗ ΧΗΜΕΙΑ ΤΑΞΗ :Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 07/06/13 ΒΑΘΜΟΣ:...

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2012-2013 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΤΗ ΧΗΜΕΙΑ ΤΑΞΗ :Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 07/06/13 ΒΑΘΜΟΣ:... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2012-2013 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΤΗ ΧΗΜΕΙΑ ΤΑΞΗ :Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 07/06/13 ΒΑΘΜΟΣ:... ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ :...ΤΜΗΜΑ :...Αρ:... Βαθμολογία εξεταστικού δοκιμίου

Διαβάστε περισσότερα

ηλεκτρονιακές Κατανοµή

ηλεκτρονιακές Κατανοµή ΧΗΜΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΧΗΜΙΚΟΙ ΕΣΜΟΙ 1. ίνεται ο πίκας: Σύµβολο Στοιχείου Να Ηλεκτρονιακή Κατανοµή X K (2) L(4) Ψ K (2) L(8) M(7) Ζ K (2) L(7) αντιγράψετε τον πίκα Οµάδα Π.Π. στη κόλλα Περίοδος Π.Π. σας τον

Διαβάστε περισσότερα

Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Β 21. Γ 2. Γ 22. Β 3. Γ 23. Β 4. Γ 24. Δ 5. Γ 25. Γ 6. Α 26. Α 7. Α 27. Δ 8. Β 28. Γ 9. Α 29. Α 10. Β 30. Α 11. Α 31. Β 12. Α 32. Γ 13. Α 33. Α

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 14ο. Περιοδικότητα των ιδιοτήτων των ατόμων των στοιχείων

Μάθημα 14ο. Περιοδικότητα των ιδιοτήτων των ατόμων των στοιχείων Μάθημα 14ο Περιοδικότητα των ιδιοτήτων των ατόμων των στοιχείων Ηλεκτρονιακή συγγένεια Το αντίθετο της ενέργειας ιοντισμού. Μεταβολή της ενέργειας όταν τα άτομα στην αέρια φάση κερδίζουν ηλεκτρόνια και

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΚΕΙΟ ΚΥΚΚΟΥ ΠΑΦΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2010 2011 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2011 ΜΑΘΗΜΑ : ΧΗΜΕΙΑ ΤΑΞΗ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΑΘΜΟΣ:.

ΛΥΚΕΙΟ ΚΥΚΚΟΥ ΠΑΦΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2010 2011 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2011 ΜΑΘΗΜΑ : ΧΗΜΕΙΑ ΤΑΞΗ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΑΘΜΟΣ:. ΛΥΚΕΙΟ ΚΥΚΚΟΥ ΠΑΦΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2010 2011 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2011 ΜΑΘΗΜΑ : ΧΗΜΕΙΑ ΤΑΞΗ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΑΘΜΟΣ:. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 24.05.2011 ΧΡΟΝΟΣ : 10.30 12.30 ( Χημεία - Φυσιογνωστικά)

Διαβάστε περισσότερα

Γενική & Ανόργανη Χημεία

Γενική & Ανόργανη Χημεία Γενική & Ανόργανη Χημεία 2017-18 1 Ηλεκτρονιακή Συγγένεια (Electron Affinity) Η πρόβλεψη ορισμένων χημικών ιδιοτήτων, προϋποθέτει τη γνώση του τρόπου μεταβολής της ενέργειας κατά την προσθήκη ηλεκτρονίων

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ. Να δίδουν τον ορισμό του χημικού δεσμού. Να γνωρίζουν τα είδη των δεσμών. Να εξηγούν το σχηματισμό του ιοντικού ομοιοπολικού δεσμού.

ΧΗΜΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ. Να δίδουν τον ορισμό του χημικού δεσμού. Να γνωρίζουν τα είδη των δεσμών. Να εξηγούν το σχηματισμό του ιοντικού ομοιοπολικού δεσμού. ΧΗΜΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Στο τέλος αυτής της διδακτικής ενότητας οι μαθητές θα πρέπει να μπορούν: Να δίδουν τον ορισμό του χημικού δεσμού. Να γνωρίζουν τα είδη των δεσμών Να εξηγούν το σχηματισμό

Διαβάστε περισσότερα