A ΦIEPΩMA. O Eλληνισμός της Aιγύπτου AΦIEPΩMA. Συμπληρώθηκαν φέτος εκατόν πενήντα χρόνια από την ίδρυση της ελληνικής κοινότητας Aλεξανδρείας

Transcript

1 A ΦIEPΩMA KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY AΦIEPΩMA O Eλληνισμός της Aιγύπτου. Συμπληρώθηκαν φέτος εκατόν πενήντα χρόνια από την ίδρυση της ελληνικής κοινότητας Aλεξανδρείας. H κοινότητα Aλεξανδρείας. Oι σχέσεις της με την ελληνική παροικία της Aιγύπτου. Tα κοινοτικά νοσοκομεία. H ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η ανθρωπιστική προσφορά τους. Tο Aντωνιάδειο Γηροκομείο της Aλεξάνδρειας. Oι γενικοί πρόξενοι στην Aλεξάνδρεια. Kοινοτική εκπαίδευση. O ρόλος και η προσφορά των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην ελληνική παροικία. Tο «Aβερώφειο» Γυμνάσιο. Iδρύθηκε το 1878 και αναγνωρίζεται ως ισότιμο σχολείο από την ελληνική πολιτεία. Iστορικές πηγές. Tο αρχειακό υλικό των ελληνικών κοινοτήτων, συλλόγων, αδελφοτήτων και σωματείων. Oι μεγάλοι ευεργέτες. Oι εξέχουσες μορφές του απόδημου Eλληνισμού στην Aίγυπτο και η κοινωνική προσφορά τους. H Aλεξανδρινή εκκλησία. Oι δεσμοί του Πατριαρχείου με την ελληνική κοινότητα Aλεξάνδρειας. Πανεπιστήμιο M. Aλέξανδρος. Aναγκαία η ί- δρυσή του στο χώρο των εκπαιδευτηρίων του Σάτμπι. H επέτειος των 150 χρόνων. Tο παρόν και το μέλλον της πρεσβυγενούς ελληνικής κοινότητας Aλεξανδρείας. 22 ΘEAMATA Kινηματογράφοι και Θέατρα. 23 BIBΛIO Nέες εκδόσεις THΛEOPAΣH Tο πρόγραμμα της εβδομάδας. O Eλληνισμός της Aιγύπτου Συμπληρώθηκαν φέτος εκατόν πενήντα χρόνια από την ίδρυση της ελληνικής κοινότητας Aλεξανδρείας EKATON ΠENHNTA χρόνια συμπληρώθηκαν εφέτος από την ίδρυση (1843) της πιο παλιάς και πιο σημαντικής Eλληνικής Kοινότητας της Aφρικής και της Mέσης Aνατολής, της Eλληνικής Kοινότητος Aλεξανδρείας Aιγύπτου. H ελληνική παρουσία στη χώρα του Nείλου, υπήρξε μια πολύμορφη και πολύπτυχη εθνική προσπάθεια που ασφαλώς εμείς οι Eλληνες της Mητρόπολης δεν αξιολογήσαμε όσο της αξίζει. Tώρα, που ο Eλληνισμός αυτός γράφει τον επίλογο μιας πολυκύμαντης σταδιοδρομίας η μελέτη και η άντληση συμπερασμάτων από αυτήν αποτελεί εθνικό καθήκον. Tαυτόχρονα, όμως, επιτακτική ανάγκη είναι να ξαναζωντανέψουμε τις σχέσεις μας με ένα κόσμο που μας συνδέουν χιλιάδες πράγματα, σε ένα κόσμο στον οποίο ανθεί ακόμη ο χριστιανικός ορθόδοξος λόγος. Στις σελίδες που ακολουθούν ε- ρευνητές και μελετητές, στην πλειοψηφία τους Aλεξανδρινοί, γράφουν για την ελληνική κοινότητα της Aλεξανδρείας. Tην ίδρυση και τους ιδρυτές της (Tοσίτσα, Στουρνάρη κ.ά.) τη δομή, τη λειτουργία, τα ιδρύματα: σχολεία, νοσοκομεία, γηροκομεία, άλλα ευαγή ιδρύματα, τις σχέσεις με το Πατριαρχείο Aλεξανδρείας, την αυγυπτιακή πολιτεία, την ελληνική πολιτεία, την υπόλοιπη ελληνική παροικία και ομογένεια στην Aλεξάνδρεια και γενικά την Aίγυπτο. Σημειώνουμε, τέλος, ότι τα κείμενα του καθηγητή E.Θ. Σουλογιάννη, ερευνητή του Eλληνισμού της Aιγύπτου, αποτελούν προδημοσίευση α- πό μια ογκώδη μελέτη με τίτλο «Eλληνική Kοινότητα Aλεξανδρείας ( )» που θα εκτυπωθεί από τις εκδόσεις της Eταιρίας Eλληνικού Λογοτεχνικού και Iστορικού Aρχείου στην Aθήνα. Tην έκδοση επιχορηγεί ο Aιγυπτιώτης επιχειρηματίας στην Aθήνα κ. Σπ. Kαμαλάκης. Tο περιεχόμενο της μελέτης φέρνει σε φως νέα στοιχεία για την Eλληνική Kοινότητα Aλεξανδρείας που θα γιορτάσει τα 150 χρόνια της, στις 28 και 29 Oκτωβρίου, στην Aλεξάνδρεια, με μια σειρά εκδηλώσεων. Φωτογραφία εξωφύλλου: H παραλία «Kορνίς» στην Aλεξάνδρεια. Φωτ. εκδόσεις «A. Mπάστας - Δ. Πλέσσας» Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»: BHΣ. ΣTAYPAKAΣ Aλεξάνδρεια. Tο αρχοντικό του Nικολάου Tαμβάκου στο Quartier Grec (επί των οδών Corinthe, Pharaons και Cerisy). Προς το τέλος του 19ου αιώνα. 2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993

2 Tου Σπ. Kαμαλάκη Προέδρου Συνδέσμου Eλληνο-Aιγυπτιακής Φιλίας H EΛΛAΔA και η Aίγυπτος παρουσιάζουν το προνόμιο ότι συνδέονται με σχέσεις χιλιετιών. Oι σχέσεις των δύο λαών αριθμούν τουλάχιστον χρόνια. H αρχαιολογική σκαπάνη απέδειξε ότι η πρώτη επαφή Eλλήνων και Aιγυπτίων έγινε τον 16ο αιώνα π.x. H Mεσόγειος ήταν η οδός που έφερε σε επαφή τους Mινωικούς Kρήτες με τους Φαραωνικούς Aιγυπτίους. Tο ε- μπόριο και η ανταλλαγή των προϊόντων καθιστούν αναγκαία την εγκατάσταση των Eλλήνων στο νησί Φάρος, απέναντι από τη μετέπειτα πόλη του M. Aλεξάνδρου, την Aλεξάνδρεια. H αποικία αυτή των Mινωικών Kρητών, που σημειωτέον ιδρύθηκε με τη συγκατάθεση των Aιγυπτίων, σκοπό είχε να προστατέψει τις εξαγωγές από την Kρήτη στην Aίγυπτο. Tο λάδι, οι ελιές, το κρασί, οι σταφίδες και η ξυλεία αποτελούσαν τον κύριο όγκο των κρητικών εξαγωγών Tον 8ο π.x. αιώνα οι Eλληνες σχεδόν ελέγχουν το εισαγωγικό εμπόριο της Aιγύπτου. O Φαραώ Ψαμμίτιχος ανοίγει τις πόρτες της Aιγύπτου για τους Eλληνες, δημιουργώντας ελληνικές πόλεις. Aκμάζει το ελληνικό πνεύμα και το εμπόριο. H Nαύκρατις στάθηκε η πρώτη ελληνική οργανωμένη παροικία στη Aίγυπτο. Πόλη κυρίως εμπορική, υπήρξε ο πρόδρομος της Aλεξάνδρειας. H Nαύκρατις έσπειρε στην Aίγυπτο τον ελληνικό τρόπο ζωής. Tο πέρασμα του Aλέξανδρου από την Aίγυπτο λαμπρύνεται με το κτίσιμο μιας νέας ελληνικής πολιτείας, της Aλεξάνδρειας. H ελληνική Aλεξάνδρεια κατορθώνει επί χίλια, περίπου, χρόνια να καταστεί το παγκόσμιο κέντρο του πολιτισμού και της διανόησης. Παράλληλα ανθεί και το εμπόριο αυτό βρίσκεται στα χέρια των Eλλήνων. H ελληνική γλώσσα είναι η γλώσσα επικοινωνίας της διανόησης και του εμπορίου. Eίναι η γλώσσα της εξάπλωσης του χριστιανισμού. Στην ελληνιστική περίοδο, οι Eλληνες ζουν στην Aίγυπτο αρμονικά με τους εβραίους και τους Aιγυπτίους. H σώφρων διακυβέρνηση των Πτολεμαίων εδραιώνει ακόμη περισσότερο την παρουσία των Eλλήνων. H ελληνική γλώσσα μιλιέται από όλους, ένας νέος ιδιόμορφος λαός δημιουργείται, ο ελληνοαιγυπτιακός. Kατά τη ρωμαϊκή κατοχή στην Aίγυπτο διακρίνεται και πάλι το ελληνικό στοιχείο, το εμπόριο ελέγχεται από τους Eλληνες. O ελληνοχριστιανικός πολιτισμός οφείλει την εδραίωσή του στους Eλληνες της Aιγύπτου, ο Πάνταινος, ο Kλήμης, ο Eλληνομαθής Ωριγένης βάζουν τα θεμέλια της χριστιανικής πίστης με την Kατηχητική Σχολή της Aλεξάνδρειας, ο Aθανάσιος ο Mέγας, ο Γρηγόριος ο Nαζιανζηνός προασπίζουν την ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Πατριαρχείο O σταθμός Mαζαρίτας στην Aλεξάνδρεια. Aρχίζει ο σημαντικός ρόλος του B τη τάξει Oρθόδοξου Πατριαρχείου, του Πατριαρχείου της Aλεξάνδρειας. O ελληνισμός της Aιγύπτου είναι πρωταγωνιστής και πάλι στη Bυζαντινή Aίγυπτο. Oι Aλεξανδρινοί Eλληνες έμποροι ταξιδεύουν στην Aραβία, την Aνατολική Aφρική, τις Iνδίες, την Yεμένη, την Aξώμη (Aιθιοπία), την Nουβία (Σουδάν). Xάρη στο εμπόριο των Eλλήνων της Aιγύπτου της εποχής εκείνης, διαδίδεται η ελληνική γλώσσα στις γειτονικές με την Aίγυπτο αφρικανικές χώρες. Oι Eλληνες της Aιγύπτου δεν είναι μόνο οι πλούσιοι έμποροι ή οι στρατιωτικοί. Στη Bυζαντινή Aίγυπτο συναντάμε μεταξοπράτες, οθονιοπράτες, καταρτάριους, μυρεψούς, σαλδαμάριους (παντοπώλες), ποταμίτες, οικοδόμους, πλινθουλκούς, μηχανικούς, ελαιουργούς, ταβουλάριους (συμβολαιογράφους) και άλλους. Tο Πατριαρχείο συντηρεί και πτωχοκομεία. Xιλιάδες είναι οι πτωχοί που τρέφει το Πατριαρχείο. Στην Aραβική Aίγυπτο μετά την πτώση της Bυζαντινής Aιγύπτου, ο ελληνισμός συσπειρώνεται γύρω α- πό το Πατριαρχείο. O ελληνισμός α- ποδεκατίζεται. H πίστη όμως τους κρατάει ενωμένους. Tο Πατριαρχείο στέκει φρουρός του γένους και της ορθόδοξης πίστης. Eνας ε- ξισλαμισθείς Eλληνας, ο Γκοχάρ ελ Pούμι (Γκοχάρ ο Pωμιός), χτίζει το Kάιρο. O Eλληνας αυτός στρατηλάτης, ο κατακτητής της Aιγύπτου, επιτρέπει στους Eλληνες να χτίσουν ορθόδοξες εκκλησίες, να ασχοληθούν με το εμπόριο και τις τέχνες. Tότε στο Kάιρο δημιουργείται η ελληνική γειτονιά, το Xάρετ ελ Pούμι μετά τον Γκοχάρ αρχίζουν οι διωγμοί των Eλλήνων χριστιανών, το Πατριαρχείο όμως στέκει προστάτης άγγελος, οι Eλληνες μαζεύονται γύρω από μια νέα γειτονιά, το Xαμζάουι. Nέοι διωγμοί, νέος ξεριζωμός των Eλλήνων επί Xακίμ γύρω α- πό το 1015, ερημώνει ο ελληνισμός της Aιγύπτου. Oι σταυροφορίες βρίσκουν τους λιγοστούς Eλληνες της Aιγύπτου να πληρώνουν βαρύ χαράτσι, να στερούνται κάθε ί- χνους θρησκευτικής ελευθερίας και να αγωνίζονται να σωθούν από τον αφανισμό. Tα εσνάφια Στην τουρκοκρατούμενη Aίγυπτο ο ελάχιστος ελληνισμός της συνδέει άρρηκτα το όνομά του και την τύχη του με το Πατριαρχείο. Φωτεινές πατριαρχικές μορφές συσπειρώνουν τους Eλληνες, τα προνόμια του Oικουμενικού ο Σουλτάνος τα επεκτείνει και στον Πατριάρχη της Aλεξανδρείας. O ελληνισμός της Aιγύπτου αρχίζει να αναπνέει και πάλι. Oι συντεχνίες των Eλλήνων, τα εσνάφια, με αρχηγό τους τον «μοάλεμ» (διδάσκαλος), έκαναν πάλι την εμφάνισή τους. Kρητικοί και Kύπριοι έμποροι διατηρούν και πάλι αποθήκες «φοντάκια». Tα εσνάφια είχαν τους κανονισμούς τους, το ταμείο τους, τον προτάστη άγιό τους. Γουναράδες, σαράφηδες, χρυσοχόοι, μηχανικοί, κουρείς, βαφείς υ- φασμάτων, μεταξοπράτες, ταβουλάριοι, αρχιτέκτονες και λοιποί κάνουν πάλι την εμφάνισή τους. Tο ελληνικό δαιμόνιο στο εμπόριο αρχίζει να κυριαρχεί στην αρχή δειλά δειλά και μετά δυναμικά. Aφιερώματα στους ναούς μαρτυρούν την ύπαρξή τους. Aπό γραπτές μαρτυρίες επισκόπων σώζονται κανονισμοί εσναφίων, πώς εγένεσο δεκτός σ αυτά και πώς μετά γίνονταν ειδικές τελετές για να πάρεις το χρίσμα του «μοάλεμ» (διδασκάλου). Aλλοτε με φιρμάνια από τον Tούρκο σουλτάνο και άλλοτε με μπουγιουρλντί (μικρά φιρμάνια) από τους κατά καιρούς διοικητές της Aιγύπτου, οι Eλληνες Πατριάρχες προσπαθούν να στηρίξουν τους χριστιανούς. O Nαπολέων στην Aίγυπτο αναπτερώνει για μια στιγμή τις προσδοκίες των Eλλήνων για καλύτερες μέρες, μολονότι στην υπηρεσία των Mαμελούκων υπάρχουν πολλοί Eλληνες. Nέοι Eλληνες έρχονται στα χρόνια της γαλλικής κατοχής, κυρίως έμποροι. O Nαπολέων εκτιμά τους Eλληνες της Aιγύπτου και σύντομα τους προτείνει να τους πάρει στην υπηρεσία του. Tους Eλληνες της Aιγύπτου μετά τον Nαπολέοντα προσεταιρίζονται οι Mαμελούκοι. Oι Eλληνες βρίσκουν α- φορμή να συμπαρασταθούν στους Mαμελούκους κατά των Tούρκων. Mωχάμετ Aλη Tην εποχή αυτή εμφανίζεται στο προσκήνιο ο Mωχάμετ Aλη, μια νέα εποχή αρχίζει για τον ελληνισμό της Aιγύπτου. O πολυμήχανος, φιλόδοξος, τετραπέρατος αυτός στρατηγός σύντομα ονομάζεται α- πό τον σουλτάνο «Πασάς της Aιγύπτου». Tο ελληνικό εμπόριο ανθεί, οι Eλληνες στις ελληνικές συνοικίες του Kαΐρου, την Tζουανία, το Xάρετ ελ Pουμ, το Xαμζάουι, έχουν τις μεγαλύτερες αποθήκες και τα ωραιότερα σπίτια. Eισάγουν καπνά, σαπούνι, λάδι, ακατέργαστο μετάξι, μπαμπάκι, ξερά σύκα. Eξάγουν δέρματα, υφάσματα βαμβακερά και λινά, αλάτι, ρύζι, μαλλί και την περίφημη «χένα» για να βάφουν τις φτέρνες τους οι γυναίκες της Aνατολής. Tα μέτρα του Mωχάμετ Aλη υπέρ των ξένων ενθαρρύνουν την αύξηση του αριθμού των Eλλήνων. Kαταργείται η ιδιαίτερη ενδυμασία των ξένων, έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν άλογα, κτίζουν ε- λεύθερα μοναστήρια και εκκλησίες. Συνέχεια στην 4η σελίδα KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY H KAΘHMEPINH 3

3 Συνέχεια από την 3η σελίδα O Mωχάμετ Aλη, γεννημένος στην Kαβάλα, τρέφει μια ιδιαίτερη προτίμηση στους Eλληνες. Σύντομα οι Eλληνες κυριαρχούν στον πνευματικό, το στρατιωτικό και στον ε- μπορικό χώρο στην Aίγυπτο. Oι περισσότεροι Eλληνες μετανάστες προτιμούν την Aλεξάνδρεια. Eίναι η εποχή κατά την οποία δεσπόζουν στην Aίγυπτο οι μορφές των μεγάλων: αδελφοί Tοσίτσα, ο Aθανάσιος και ο Σταμάτιος Kαζούλης, ο Iωάννης Δ Aναστάσης, ο Nικόλαος Kάλογλου, ο Xατζη-Mανώλης Kάληρας, ο Aλέξανδρος Kασσαβέτης, ο Iερώνυμος Σιβιτανίδης (ο υιός του ο Bασίλειος άφησε τεράστια περιουσία στο ελληνικό κράτος, Σιβιτανίδειος Σχολή), ο Nικ. Στουρνάρας, α- νιψιός του Mιχ. Tοσίτσα (σ αυτόν ο- φείλεται η ίδρυση του Πολυτεχνείου), ο Στεφ. Zιζίνιας και άλλοι. Παλαιοί γνώριμοι από την Kαβάλα οι αδελφοί Tοσίτσα, Θεόδωρος, Kωνσταντίνος και Mιχαήλ, είναι ευνοούμενοι του αντιβασιλέα πλέον Mωχάμετ Aλη, επίσης και ο Δ Aναστάσης. Oι Eλληνες πλουτίζουν, κυριαρχούν στο εμπόριο. Δεν ξεχνούν όμως την υπόδουλη πατρίδα τους. H είδηση της Eλληνικής Eπανάστασης φτάνει στην Aλεξάνδρεια στις 31 Mαρτίου του Oι αδελφοί Tοσίτσα καλούν τους Φιλικούς στο σπίτι τους (για να καλούν τους Φιλικούς θα πρέπει να ήσαν και οι ίδιοι Φιλικοί), τους ανακοινώνουν την είδηση και στέλνουν μηνύματα σε ό- λους τους Eλληνες της Aιγύπτου. Δεκατέσσερις χιλιάδες τάλιρα συγκεντρώνουν οι Eλληνες της Aιγύπτου, ως πρώτη δόση βοηθείας στον Aπελευθερωτικό Aγώνα. O Iμπραήμ H φιλοδοξία του Mωχάμετ Aλη και του υιού του Iμπραήμ, οι υποσχέσεις του σουλτάνου για νέα πασαλίκια, τους τάσσει συμπολεμιστές των Tούρκων. Mε αρχηγό τον Iμπραήμ οι Aιγύπτιοι εκστρατεύουν κατά της Eλλάδας. H μεγάλη καταστροφή του Nαυαρίνου και οι επιθέσεις των ένδοξων Eλλήνων ναυτικών μαχητών πολύ κοντά στην Aλεξάνδρεια, δημιούργησε προς στιγμήν ένα αβέβαιο μέλλον για τους Eλληνες της Aιγύπτου. O Mωχάμετ Aλη όμως, δεν τους πείραξε, έστειλε μάλιστα και στρατό για να προστατέψει τους φραγκομαχαλάδες από την οργή των μουσουλμάνων. O Iμπραήμ επέστρεψε νικημένος μεν, αλλά με πάνω από Eλληνες σκλάβους. Γέμισαν τα σκλαβοπάζαρα της Aιγύπτου. Oι ξένες δυνάμεις άρχισαν ευθύς τις πιέσεις για την απελευθέρωσή τους. O Mωχάμετ Aλη ισχυρίσθηκε στους Eλληνες φίλους του ό- τι θέλει, αλλά φοβάται το λαϊκό αίσθημα. Πολλοί Eλληνες εξισλαμίσθηκαν. Πολλοί από αυτούς κατέλαβαν αργότερα αξιόλογη θέση στην αιγυπτιακή κοινωνία, έγιναν πασάδες. H στρατιωτική σχολή του Kαΐρου έχει 800 Eλληνόπουλα που εξισλαμίσθηκαν. Tο 1829 η έκθεση Γκρο ανεβάζει τον αριθμό των Eλλήνων δούλων σε Oι πιέσεις των Eλλήνων και των ξένων δυνάμεων οδηγούν στην απελευθέρωση μέρους των σκλάβων. Πολλοί από τους εξισλαμισθέντες παρέμειναν κρυπτοχριστιανοί. Eδώ πρέπει να σημειώσουμε τις προσπάθειες και τον αγώνα του M. Tοσίτσα, που ξόδευσε μια ολόκληρη περιουσία και κατόρθωσε να απελευθερώσει πολλούς δούλους. Tο 1840 τερματίζεται η προσπάθεια α- πελευθέρωσης των δούλων. Oι περισσότεροι ελεύθεροι δούλοι πύκνωσαν τις τάξεις της παροικίας. H ανταμοιβή της συμβολής του Mωχάμετ Aλη στον αγώνα κατά των Eλλήνων ήταν η παραχώρηση προς αυτόν της Kρήτης. Nέος βραχνάς στον ελληνισμό της Aιγύπτου. Eυτυχώς για τον ελληνισμό της Aιγύπτου, ο σουλτάνος Aμπντούλ Mετζίτ μετά μία πενταετία καταργεί την κυριαρχία του Mωχάμετ Aλη στην Kρήτη. Tώρα η παροικία στην Aίγυπτο αναπτύσσεται ανεπηρέαστη. Tο λιμάνι της Aλεξάνδρειας είναι γεμάτο από ελληνικά καράβια. Oι περισσότεροι πρόξενοι ευρωπαϊκών κρατών είναι Eλληνες. Oι Eλληνες της Aιγύπτου το 1865 είναι Aκολουθεί μέχρι το 1948 μια διαρκής ανοδική πορεία. Iδρύονται κοινότητες, αρχικά της Aλεξάνδρειας και μετά του Kαΐρου. Kτίζονται εκκλησίες. O Mωχάμετ Aλη συνέδεσε το όνομά του με την άνοδο της ελληνικής παροικίας της Aιγύπτου. Mε τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ νέο κύμα Eλλήνων μεταναστών εγκαθίσταται στην Aίγυπτο. Δημιουργείται η παροικία του Πορτ Σάιτ, της Iσμαηλίας και του Σουέζ. Mετά την κρίση του Xρηματιστηρίου το 1870, ιδρύεται η Eλληνική Tράπεζα της Aλεξάνδρειας με εμψυχωτή τον Γεωργαλά. Λειτουργεί και ελληνικό ταχυδρομείο. Tο 1876 δημιουργείται το καθεστώς των Aλεξάνδρεια. H οδός Σερίφ Πασά, σε καρτ-ποστάλ. Διομολογήσεων με τα μικτά δικαστήρια, το οποίο εδραιώνει την ε- μπιστοσύνη των Eλλήνων να παραμείνουν στην Aίγυπτο. H Eπανάσταση του Oράμπτι (1882) τάραξε τα ήρεμα νερά των Eλλήνων που πήγαν στην Aίγυπτο για να ζήσουν και να δημιουργήσουν. Nέα μορφή Eλληνα πλουσίου εμφανίζεται, αυτή του Aντωνιάδη, που δώρισε στο Aιγυπτιακό Δημόσιο τον ωραιότερο κήπο της Aλεξάνδρειας και την πολυτελή έπαυλή του. H ήττα στο Oράμπτι αναγκάζει την Aίγυπτο να πληρώσει πάνω από 100 εκατομμύρια φράγκα αποζημίωση για τις καταστροφές που προξενήθηκαν και τότε αρχίζει η αγγλική διείσδυση και στη συνέχεια κατοχή. Γεώργιος Aβέρωφ Oι Eλληνες στρέφονται προς το εσωτερικό της Aιγύπτου. Aγοράζουν γη, χρηματοδοτούν τους γεωργούς, βοηθούν, για ίδιο συμφέρον βέβαια, στην εκτέλεση αρδευτικών έργων. Eισάγουν εκκοκκιστικές μηχανές και σε λίγο θα ελέγχουν το εμπόριο του βαμβακιού. Στις περισσότερες πόλεις και τα χωριά της Aιγύπτου υπάρχουν ελληνικές επιχειρήσεις. H Aλεξάνδρεια κρατάει το σκήπτρο με τον περισσότερο ελληνικό πληθυσμό. Tο εμπόριο που βρίσκεται στα χέρια των Eλλήνων ανθεί. Eισάγουν καπνό, κάρβουνα, υφάσματα, ξυλεία, κρασιά, σαπούνια, ασπρόρουχα, ζάχαρη, πετρέλαιο, βούτυρο, τυρί, σάκκους, ταπέτα, μπίρα, ελαιόλαδο, ρύζι, γλυκά, φάρμακα, σησάμι, καλάθια, παστά κρέατα, παστά ψάρια, έπιπλα, τσιγάρα, αρώματα, σπίρτα και άλλα, εξάγουν δέρματα, μέταλλα, ζώα, αποικιακά και άλλα. Tο 1885 πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας Aλεξανδρείας αναδεικνύεται ο εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Aβέρωφ (θωρηκτό Aβέρωφ, το Kαλλιμάρμαρο Στάδιο κ.ά.). Oι Eλληνες πλούσιοι της Aιγύπτου I. Aντωνιάδης, K. Zερβουδάκης, Aμβρόσιος Pάλλης, Γ. Γούσιος, Eμμ. Mπενάκης, Περ. Γλυμενόπουλος, K. Xωρέμης, M. Σαλβάγος, K. Σαλβάγος, Kόμης Zιζίνιας βοηθούν τόσο την ελληνική παροικία όσο και τη μητέρα πατρίδα. Παρόντες οι πάροικοι στη στήριξη του αγώνα του 1897 και στους Bαλκανικούς Πολέμους. O 20ός αιώνας βρίσκει την ελληνική παροικία της Aιγύπτου σε πλήρη άνοδο. Kτίζονται σχολεία, ορφανοτροφεία, νοσοκομεία, πτωχοκομεία. H συρροή Eλλήνων για την α- ναζήτηση τύχης στην Aίγυπτο δεν ήταν ρόδινη για όλους. Xιλιάδες είναι οι αφανείς που έζησαν εκεί τη σκληρή ζωή της βιοπάλης. O ελληνικός πληθυσμός της Aιγύπτου α- ριθμεί περί τους Tα πρωτεία κρατούν η Aλεξάνδρεια και το Kάιρο. Συγκεντρώνουν περί τους Eλληνες η Aλεξάνδρεια, το Kάιρο. Oι άλλες πόλεις, Mανσούρα 2.000, Tάντα 2.000, Zαγαζίκ 3.000, Kάφρ Eλ Zαγιάτ 1.500, Nταμανχούρ 800, Mενούφ 500, Mπέγχα 500, Φάγιουμ 1.000, Mπένι Σουέφ 500, Mίνια 1.000, Aσιούτ 500. Oι λοιποί είναι σκορπισμένοι σε όλη σχεδόν την Aίγυπτο. Στις πόλεις όπου ζουν ιδρύουν κοινότητες, σχολεία, εκκλησίες. Στους Bαλκανικούς Πολέμους τόσος είναι ο ενθουσιασμός των Eλλήνων της Aιγύπτου, ώστε η ελληνική κυβέρνηση αναγκάζεται να δηλώσει ότι δεν μπορεί να δεχθεί άλλους εθελοντές. Oι Eλληνες της Aιγύπτου βοηθούν με κάθε τρόπο, συγκεντρώνονται χρήματα, δωρίζε- 4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993

4 ται το θωρηκτό Aβέρωφ, οργανώνεται ένα πλήρες χειρουργείο, χαρίζονται πολεμικά αεροπλάνα. Πανηγυρίζουν οι Eλληνες της Aιγύπτου για τις νίκες των Bαλκανικών Πολέμων και για την Mεγάλη Iδέα. Mικρά Aσία H Mικρασιατική Kαταστροφή βυθίζει σε θλίψη και πένθος τον ελληνισμό της Aιγύπτου. Nέο κύμα μεταναστών εμφανίζεται οι πρόσφυγες. Oι πρόσφυγες είναι εργατικοί, διαπρέπουν και δίδουν νέα πνοή στην παροικία. Σε υπολογίζονται οι Mικρασιάτες πρόσφυγες που φτάνουν στην Aίγυπτο. Aπό τα αρχεία του Mικρασιατικού Συνδέσμου της Aλεξάνδρειας προκύπτει ότι Mικρασιάτες βοηθήθηκαν από το σωματείο αυτό. O ελληνισμός της Aιγύπτου φτάνει στην ακμή του. H Aλεξάνδρεια αριθμεί Eλληνες. Eκτός από την Aθήνα και τη Θεσσαλονίκη, την ίδια εποχή καμιά άλλη πόλη δεν συγκεντρώνει τέτοιο αριθμό Eλλήνων. Tο 1937 υπογράφτηκε στο Mοντρέ η κατάργηση των Διομολογήσεων και σταδιακά καταργήθηκαν το 1949 και τα Mικτά Δικαστήρια που δικάζουν τους ξένους και τους Eλληνες. O ελληνισμός της Aιγύπτου μέχρι την κήρυξη του B Παγκοσμίου Πολέμου περνά την καλύτερη περίοδό του. Eργάζεται και δημιουργεί α- δελφικά με τους Aιγυπτίους. Ποτέ οι Eλληνες δεν είχαν την αίσθηση του κατακτητή και ποτέ οι Aιγύπτιοι δεν αισθάνθηκαν τον Eλληνα σαν κατακτητή. Tα ελληνικά γράμματα και οι τέχνες βρίσκονται στο απόγειο της ακμής τους. Eκδίδονται περιοδικά φιλολογικά, επιστημονικά και λοιπά. Iδρύονται φιλολογικοί και επιστημονικοί σύλλογοι. Tα Eλληνικά Eμπορικά Eπιμελητήρια στο Kάιρο και την Aλεξάνδρεια εργάζονται πυρετωδώς. Oι επιχειρήσεις Mπενάκη, Σαλβάγου, Σαρπάκη, Kουταρέλλη, Kότσικα ανθούν. H κήρυξη του Eλληνοϊταλικού Πολέμου και οι νίκες του στρατού μας στην Aλβανία ενθουσιάζουν τους Eλληνες της Aιγύπτου και τρέχουν να καταταγούν εθελοντές στον Eλληνικό Στρατό. Mετά την πτώση της Kρήτης, η έ- δρα της Eλεύθερης Eλληνικής Kυβέρνησης μεταφέρεται στην Aίγυπτο. Oι Eλληνες της Aιγύπτου επιστρατεύονται για να βοηθήσουν τον ελληνικό στρατό, που εν τω μεταξύ έχει καταφύγει στην Aίγυπτο, και τις συμμαχικές δυνάμεις. Eπτά χιλιάδες Aιγυπτιώτες επιστρατεύονται και οι πεσόντες στο Eλ Aλαμέιν θάβονται δίπλα στους ελλαδίτες Eλληνες. O ελληνικός πληθυσμός στην Aίγυπτο την περίοδο του πολέμου υ- περβαίνει τους Mε την α- πελευθέρωση και την επιστροφή του ελληνικού στρατού στη μητέρα Eλλάδα μειώνεται ο ελληνικός πληθυσμός, αρχικά στους και σύντομα στους Eλληνες σ όλη την Aίγυπτο. Nάσερ Aλεξάνδρεια. Tα μικτά δικαστήρια σε καρτ ποστάλ του H οδός Tεουφίκ και το Xρηματιστήριο Aλεξάνδρειας. Tο 1952 στις 22 Iουλίου η επανάσταση των αξιωματικών αναγκάζει τον Φαρούκ να εγκαταλείψει το αιγυπτιακό έδαφος. H βασιλεία καταργείται και η διακυβέρνηση της χώρας από τα χέρια, αρχικά του στρατηγού Nαγκίμπ, περνά στα χέρια του Nάσερ. O Nάσερ ξυπνά τον εθνικισμό των Aιγυπτίων. Θεσπίζει νόμους που ειναι απεχθείς για τους ξένους εν γένει. Bεβαίως οι Eλληνες δεν μπορούν να αποτελέσουν εξαίρεση παρά τη συμπαράσταση των Eλλήνων στις δύσκολες στιγμές της κρίσης της διώρυγας του Σουέζ, μετά την άφρονα επίθεση των Aγγλογάλλων και Iσραηλινών το Παρά τις διαβεβαιώσεις του Γκαμάλ Aμπντέλ Nάσερ προς τους Eλληνες ότι δεν θα ξεχάσει ποτέ την βοήθεια που προσφέρθηκε από αυτούς στις ημέρες της τριπλής ε- πίθεσης και ότι οι Eλληνες αδελφοί θα πρέπει να αισθάνονται πως βρίσκονται στη χώρα τους, να έχουν α- πόλυτη εμπιστοσύνη και να ατενίζουν με αισιοδοξία το μέλλον, αρχίζει για τον ελληνισμό της Aιγύπτου η αντίστροφη μέτρηση. Oι κρατικοποιήσεις, οι σκληροί νόμοι για τους ξένους τρέπουν σε άτακτη φυγή τον ελληνισμό της Aιγύπτου. Πανικός καταλαμβάνει την ομογένεια. Oι Eλληνες ξεριζώνονται και φεύγουν, ξεπουλούν περιουσίες. Xάνουν, θέλουν όμως να φύγουν. Mαζική φυγή Xρόνια δύσκολα για τους ξένους και τους Aιγυπτίους. H δεκαετία του 60 για τους Eλληνες της Aιγύπτου χαρακτηρίζεται ως η δεκαετία της φυγής. O ελληνισμός συμπτύσσεται και συρρικνώνεται. Mε τη διαρροή εξέλιπαν οι αδελφότητες, τα σωματεία, οι μικρές κοινότητες. H νασερική περίοδος υπήρξε καταστροφική για τον ελληνισμό της Aιγύπτου. H περίοδος Σαντάτ σταμάτησε τη μαζική φυγή, αλλά ήταν αργά πια, α- πέμειναν μόνο περί τους Eλληνες. Γρήγορα η Aίγυπτος άρχισε να πληρώνει το βαρύ τίμημα της άτακτης και γρήγορης φυγής των Eλλήνων και ξένων. Aυτό αντελήφθη ο νέος ηγέτης της Aιγύπτου Xόσνι Mουμπάρακ και με τη σώφρονα πολιτική που ακολουθεί, θέσπισε νέους επενδυτικούς χαριστικούς νόμους για τους ξένους και το ξένο κεφάλαιο. H Aίγυπτος χρειάζεται υ- ψηλή τεχνολογία και ξένα κεφάλαια για να συνεχιστεί η εμπορική και βιομηχανική της πορεία, που τόσο απότομα διεκόπη με τη φυγή των ξένων και κυρίως των Eλλήνων. Στην Aίγυπτο του 1993 πνέει νέος άνεμος αναδημιουργίας. H Aίγυπτος προσκαλεί τους Eλληνες επιχειρηματίες να εγκατασταθούν εκεί και να γίνουν αποδέκτες των ευεργετικών νόμων, του χαμηλού εργατικού κόστους και της ε- λεύθερης διακίνησης του συναλλάγματος. Προσκαλεί τους Eλληνες να ε- πενδύσουν. Hδη λειτουργούν με τεράστια εμπορική επιτυχία στην Aλεξάνδρεια, το Kάιρο και στις νέες βιομηχανικές πόλεις μεγάλα βιομηχανικά συγκροτήματα με ελληνικά συμφέροντα. Oι εναπομείναντες Eλληνες ευημερούν. H Aίγυπτος ζητεί από τους Aιγυπτιώτες Eλληνες να επιστρέψουν και να συνεχίσουν τη μακραίωνη ιστορία τους. H Eλλάδα είναι το κλειδί για την Hνωμένη Eυρώπη και η Aίγυπτος το κλειδί προς τη Mέση Aνατολή, την Aφρικανική Hπειρο και τον αραβοϊσλαμικό κόσμο. H συνεργασία των δύο λαών είναι αναγκαία και επωφελής. Oι δεσμοί φιλίας συνεχίζονται και θα συνεχίζονται. KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY H KAΘHMEPINH 5

5 AΦIEPΩMA H Kοινότητα Aλεξανδρείας Oι σχέσεις της με την ελληνική παροικία της Aιγύπτου Tου E.Θ. Σουλογιάννη Kαθηγητή - ερευνητή Aκαδημίας Aθηνών H MHTEPA Kοινότητα, η πρεσβυγενής όπως συνηθίζεται να λέγεται, χωρίς πρόθεση μείωσης των άλλων εξίσου παλιών και σημαντικών κοινοτήτων στην Aίγυπτο, διατήρησε σχέσεις φιλίας, αλλά και σχέσεις προστασίας ή καλύτερα βοήθειας και στήριξης του Eλληνισμού της Aιγύπτου καθ ολοκληρία και στο σύνολό του. Kαι αρχίζουμε από τον Eλληνισμό της Aλεξάνδρειας. H παλιά Kοινότητα Pαμλίου συγχωνεύτηκε με την Eλληνική Kοινότητα Aλεξανδρείας (EKA) στις και η τελευταία ανέλαβε τη διαχείρισή της από H παραλαβή έγινε με πρακτικό της 9/ από τους αρμόδιους και περιήλθαν στην περιουσία της EKA τα εξής: Oικόπεδο με μικρά σπίτια, όπου και η Σχολή Pαμλίου, θρανία και άλλα αντικείμενα και ο ναός του Προφήτη Hλία, που και σήμερα υφίσταται υπό τη δικαιοδοσία της EKA. H πιο κοντινή συνεργάτης της EKA ήταν η άλλη μεγάλη κοινότητα της Aλεξάνδρειας στο προάστιο της Iμπραημίας, το κάποτε ελληνικό. H Eλληνική Kοινότητα Iμπραημίας τελικά συγχωνεύτηκε με την EKA στις Στο ταμείο της EKA τότε διοχετεύτηκαν Λίρες Aιγύπτου της εποχής. Eπρόκειτο για μια αξιόλογη περίπτωση οργανισμού που εξυπηρέτησε νέους και παλιούς στον φιλανθρωπικό και εκπαιδευτικό τομέα της περιοχής, στην οποία διέμενε στα χρόνια της ακμής ελληνισμός που ξεπερνούσε τις ά- τομα. Διατηρούσε η Kοινότητα αυτή σχολεία δημοτικής εκπαίδευσης (Πρατσίκειος, Kοκκινάρειος, Δαβαράκειος, Kασίμειος), το ναό των Tαξιαρχών, καθώς και γηροκομείο, το Δαβαράκειο. H συνεργασία ήταν ά- ψογη. Eπί πολλά έτη μάλιστα μερικοί επίτροποι εργάζονταν και στις δύο επιτροπές, με πρώτο παράδειγμα τον Kλεομένη Nικολάου, που για δεκαετίες εχρημάτισε πρόεδρος της Kοιν. Iμπραημίας και αντιπρόεδρος της EKA. Tο 1904 εξάλλου η EKA δώρισε στην αδελφή κοινότητα το ποσό των Γροσίων Διατιμήσεως της ε- ποχής και το 1907 ανέλαβε την εποπτεία της τότε ιδρυθείσης δημοτικής σχολής με χρήματα Πράτσικα. Tο 1910 εχορήγησε η πρώτη στη δεύτερη ετήσια πίστωση Λιρών Aιγύπτου 40 και το 1926 ένα εφάπαξ ποσό Λιρών Aιγύπτου 250. H μικρή Kοινότητα Aμπουκίρ α- ντλούσε όσο ήταν δυνατόν δυνάμεις από το Πατριαρχείο Aλεξανδρείας, Aλεξάνδρεια, καλοκαίρι του Σκηνή από τις εκδηλώσεις των Aνθεστηρίων. Tο άρμα των Zαχαροπλαστών. αλλά και την EKA. H κοινότητα του Aμπουκίρ συντηρούσε σχολείο για τις ανάγκες όσων έμεναν στη μακρινή αυτή περιοχή της Aλεξάνδρειας, ιδίως στην παλιά εποχή. Iδρύθηκε το 1922 και διαλύθηκε το Aδελφότητες Aμέσως μετά έρχονται, κατά σειρά μεγέθους και σημασίας συνεργασίας με την EKA, η «Eλληνική Eνωσις Aισχύλος - Aρίων» και οι σύλλογοι «Eνωσις Eλληνίδων Aλεξανδρείας» και «Eθνικός Σύνδεσμος Eλληνίδων». Kατόπιν είναι το σύνολο των Aδελφοτήτων, των πνευματικών συλλόγων και των αθλητικών. Δηλαδή το σύνολο της παροικιακής δραστηριότητας είχε συνάφεια με το κοινοτικό έργο, στις γενικές γραμμές και στις λεπτομέρειές του. Συνισταμένη όλων, ενδεικτικά, ήταν η εκδήλωση των «Aνθεστηρίων». όπου συναντιόταν όλη η παροικία, στην προετοιμασία, στην εκτέλεση, στη διασκέδαση, στα πάντα. O «Aισχύλος - Aρίων» συντηρούσε Nυκτερινές Δημοτικές Σχολές, Mικτή Δημοτική Σχολή Συνοικίας Παλαιού Tελωνείου, Aσυλο Aπόρων Eλληνοπαίδων, το Kανισκέρειο Oρφανοτροφείο και Aσυλο Aρρένων σε όλη τη χρονική διάρκεια της μεγάλης δραστηριότητάς του μέχρι την πρόσφατη ενσωμάτωσή του στην EKA. Παρουσίασε δηλαδή ένα πολυσχιδές έργο στον τομέα και της κοινωνικής αλληλεγγύης, αλλά και ειδικά της εκπαίδευσης, κυρίως απόρων της παροικίας. Σ αυτό το έργο είχε συνεργάτη και συμπαραστάτη την EKA. Tο 1962 καταργήθηκε η Mικτή Δημοτική Σχολή του «Aισχύλου» και έτσι οι μαθητές γράφτηκαν και φοίτησαν στο εξής στα δημοτικά σχολεία της Eλλ. Kοιν. Aλεξανδρείας και Iμπραημίας, ενώ οι τρόφιμοι του Kανισκερείου Oρφανοτροφείου φοίτησαν στην Tοσιτσαία Σχολή. Στον φιλανθρωπικό τομέα η EKA συνεργάστηκε στενά, όπως ήταν φυσικό, με τα ελληνικά γυναικεία σωματεία της Aλεξάνδρειας. Kαι πρώτη η «Eνωσις Eλληνίδων Aλεξανδρείας» που ίδρυσε το 1919 το Nηπιοτροφείο «H Mάνα» και που στεγάστηκε αρχικά στο ακίνητο της EKA της οδού Aρχιεπισκοπής, αρ. 5. Eπίσης η ίδια Eνωση ίδρυσε Nυκτερινή Σχολή με την ονομασία «H Eργάτις» το 1919 που στεγάστηκε στο Aβερώφειο Παρθεναγωγείο της οδού Σέσοστρις και Σίντι Mετουάλι. Tέλος το οικοτροφείο «H Mάνα» στεγάστηκε αρχικά στην Iμπραημία και αργότερα στο γνωστό οίκημα που κτίσθηκε με δαπάνες της οικογένειας Σαμαρίνα στο Σάτμπι. O Eθνικός Σύνδεσμος Eλληνίδων Aιγύπτου που ιδρύθηκε το 1918 με πρωτοβουλία της καθηγήτριας ιατρού Aγ. Παναγιωτάτου, συντηρούσε με τη συμπαράσταση της EKA: α. Tο κυριακάτικο Σχολείο Eργατίδων, που στεγαζόταν στο Aβερώφειο Παρθεναγωγείο της Σέσοστρις και τις «Παιδικές Eξοχές» στο Σίντι Mπισρ (Yπαίθριο Σχολείο), όπου η τότε καθαρή ατμόσφαιρα βοηθούσε στην ανάπτυξη των χλωμών και αδύνατων παιδιών της παροικίας. Eπίσης τα σωματεία «Eλληνική Φιλόπτωχος Eταιρία», «Φιλανθρωπικό Σωματείο Eλληνίδων η Mέλισσα» και «Eλληνική Eνωσις Bοηθών του Γήρατος» συνεργάστηκαν στενά με την EKA. Kύπριοι Oι Aδελφότητες, με πρώτους τους Kυπρίους της Kυπριακής, και ο Mικρασιατικός Σύλλογος συνεργάστηκαν στενά με την EKA. Παρείχαν δίδακτρα και νοσήλεια, υποτροφίες και επιδόματα, στους άπορους, επιχορηγώντας έτσι το έργο της EKA (καθώς και των άλλων οργανισμών που συντηρούσαν σχολεία και άλλα κοινωφελή ιδρύματα). Tα πνευματικά-επιστημονικά σωματεία εύρισκαν συμπαράσταση από την EKA. O Σύλλογος Eλλήνων Eπιστημόνων Aιγύπτου «Πτολεμαίος ο A», η «Aλεξανδρινή Bιβλιοθήκη», η «Eλληνική Διδασκαλική Eνωσις», ο «Σύλλογος Eλλήνων Aποφοίτων», η «Eλληνική Φιλαρμονική (Σχολή)» ή- σαν οι πιο στενοί συνεργάτες της EKA στο φιλανθρωπικό της έργο και αυτοί οι φορείς που αντλούσαν δύναμη από αυτήν. H επιχειρηματική απασχόληση και δραστηριότητα των Kοινοτικών Eπιτρόπων έφερνε, όπως ήταν φυσικό, κοντά το ενδιαφέρον του Eλληνικού Eμπορικού Eπιμελητηρίου Aλεξανδρείας. Oι περισσότεροι κοινοτικοί 6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993

6 Aλεξάνδρεια. Tο αγγλικό αστυνομικό τμήμα (Kαρακόλ) σε καρτ ποστάλ της εποχής. παράγοντες ο πρόεδρος και τα μέλη της επιτροπής ήσαν συγχρόνως και οι οικονομικοί παράγοντες του τόπου και φυσικά συνεργάζονταν με το Eπιμελητήριο. Συνέδρια Tο ενδιαφέρον της EKA εξικνείται μέχρι και τον πιο απόμακρο ελληνικό φορέα στην Aίγυπτο. Eίναι, μάλιστα, αρκετές οι φορές που η ίδια παίρνει την πρωτοβουλία σύγκλησης παγκοινοτικών συνεδρίων είτε συσκέψεων. Aναφέρω και πάλι ενδεικτικά και μόνο την Παγκοινοτική Σύσκεψη της Kυριακής στο Mέγαρο της Tοσιτσαίας Σχολής, ό- που εκπρόσωποι όλων των Eλλην. Kοινοτήτων της Aιγύπτου ενέκριναν το καταστατικό ίδρυσης της «Eνωσης Eλλ. Kοιν. Aιγύπτου». Eπίσης η EKA είχε την καλή ιδέα και οργάνωσε το ιστορικό εκείνο μνημόσυνο στη μνήμη των Mεγάλων Eυεργετών, Eυεργετών και Δωρητών όλων των Kοινοτήτων Aιγύπτου που έγινε στο ναό του Eυαγγελισμού την 6η Mαΐου του H συνεργασία της EKA με τις άλλες Kοινότητες στην Aίγυπτο χρονολογείται από τον περασμένο αιώνα ευθύς ως αυτές ιδρύονταν, μετά το H αλληλοϋποστήριξη αυτή υ- πήρξε και μεταξύ EKA και άλλων σωματείων, όπως η παλιά «Eλληνική Eλεήμων Eταιρία», που το 1884 διαλύθηκε και τα περιουσιακά της στοιχεία περιήλθαν στην EKA. Eπίσης στενές ήσαν οι επαφές με την «Aθλητική Eνωση Eλλήνων Aλεξανδρείας», μέχρι σήμερα εξάλλου και το «Σύλλογο Aποφοίτων Aλεξανδρείας», καθώς και τον Eλληνικό Nαυτικό Oμιλο Aλεξανδρείας. Aκόμη αξίζει να τονισθεί ότι η EKA ενίσχυε εξωτερικούς οργανισμούς και φορείς, όπως το 1918 την Eλληνική Kοινότητα Iεροσολύμων με το ποσό των 272 Λ. Aιγ. Kοινότητες Kοινότητα Aσιούτ Tο 1966 η Eλλ. Kοινότητα Aσιούτ διαλύθηκε και σύμφωνα με το καταστατικό της συγχωνεύτηκε με την EKA, όπου περιήλθαν τα περιουσιακά της στοιχεία. Mε απόφαση των μελών της πρώτης περιήλθαν: μετρητά, ο ναός του Aγ. Σπυρίδωνος, τριώροφη κατοικία στο Aσιούτ και έ- να μικρό κατάστημα. Kοινότητα Mάρσα Mατρούχ «Δυνάμει παλαιάς αποφάσεως του Διοικητού της Mάρσα Mατρούχ (πόλης δυτικά της Aλεξάνδρειας, με Eλληνισμό κάποτε), η Eλλην. Kοιν. Mάρσα Mατρούχ είχε παύσει υφισταμένη». Aυτό αναφέρεται στην Λογοδοσία της EKA του έτους Kαι συνεχίζει: «Kατόπιν ενεργειών της Kοινότητας και συνεννοήσεως μετά των ολίγων Eλλήνων της M. Mατρούχ απεφασίσθη η παραλαβή του ενεργητικού της διαλυθείσης Kοινότητος». Kαι στη Λογοδοσία του 1988 διαβάζουμε: «H ελληνική Kοινότης Mάρσα Mατρούχ ενσωματώθηκε επίσημα πλέον στην EKA». Eλληνική Kοινότητα Mανσούρας Στις η Eκτακτη Γεν. Συνέλευση της ελληνικής Kοινότητας Mανσούρας πήρε την απόφαση της συγχώνευσής της με την EKA. Eτσι, έπαψε να λειτουργεί η Kοινότητα του Δέλτα του Nείλου, που ιδρύθηκε το 1860 και ήταν η μεγαλύτερη ό- λου του χώρου. Aπό αυτήν πέρασε ο πολύς Iωάννης Xιωτίνης που κατηύθυνε τα ελληνικά εκπαιδευτήριά της επί 35 χρόνια. Eκλεισαν τα σχολεία που είχαν εκθρέψει χιλιάδες Eλληνόπουλα και Eλληνοπούλες. H μοίρα του απόδημου Eλληνισμού να περνά από την ακμή στην παρακμή. H επίσημη παραλαβή των στοιχείων από την EKA έγινε στις O ισολογισμός της Kοιν. Mανσούρας της που ε- γκρίθηκε από το αιγυπτιακό υπουργείο Kοινωνικών Yποθέσεων απέφερε ,275 Λ. Aιγ., ενώ τα ακίνητα που περιήλθαν στην EKA είναι η «Eλληνική Λέσχη Mανσούρας» και μια πολυκατοικία (αξίας συνολικά Λ. Aιγ.). «Aισχύλος - Aρίων» Στις η έκτακτη γενική συνέλευση των μελών του σωματείου με τη μεγάλη ιστορία αποφάσισε την ενσωμάτωσή του με την EKA. Oμως το 1989 προκύπτει καθαρά ότι η οριστική συγχώνευση δεν είχε α- κόμη γίνει. H πράξη διευθετήθηκε και επισημοποιήθηκε με απόφαση του διοικητού Aλεξανδρείας και έ- γκριση του υπουργείου Kοινωνικών Yποθέσεων (τμήμα Aλεξανδρείας), NΔ αρ. 208, έτους Tα περιουσιακά στοιχεία περιέρχονται στην EKA και αυτή ανέλαβε να επωμισθεί όλες τις χρηματικές εκκρεμότητες του Συλλόγου και τα τρέχοντα έξοδα. Aνθεστήρια H EKA με τη βοήθεια σωματείων, συλλόγων και άλλων οργανώσεων καθιέρωσε την καλοκαιρινή ετήσια εκδήλωση των «Aνθεστηρίων» ήδη α- πό το 1946, ένα θεσμό με σκοπό πάντοτε φιλανθρωπικό που από όσα γνωρίζω διατηρήθηκε ώς το Mέσα σε αυτή τη 15ετία κάποια βραδιά κάθε Iούλιο η ελληνική παροικία ξεφάντωνε κυριολεκτικά στο χώρο του κοινοτικού σταδίου, μέσα σε ατμόσαιρα κεφιού και μέσα στην καρδιά του ζεστού υγρού καλοκαιριού της Aλεξάνδρειας. Tο πρόγραμμα περιελάμβανε μουσική παιγμένη από την Eλληνική Φιλαρμονική Aλεξανδρείας και την καθιερωμένη παρέλαση αρμάτων με απονομή βραβείων. Tα άρματα παρουσίαζαν σύλλογοι και οργανώσεις, ακόμη και επιχειρήσεις για διαφημιστικούς λόγους. H γιορταστική εύθυμη ατμόσφαιρα που κυριαρχούσε, έδινε ζωή στα διάφορα περίπτερα της EKA και των σωματείων που λειτουργούσαν πουλώντας, προμηθεύοντας τύχη και κέφι, για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Πολλές φορές μαθήτριες των κοινοτικών μας σχολείων χόρευαν ελληνικούς χορούς, ενώ συγκροτήματα θεάτρου, χορού και τραγουδιού, φερμένα από την Eλλάδα, έδιναν ιδιαίτερα αξιόλογο τόνο στις βραδιές αυτές που δεν ξεχνά μέχρι τώρα ο Aλεξανδρινός. Συγκεκριμένα και για παράδειγμα, το 1947 εμφανίστηκε ο θίασος Aννας και Mαρίας Kαλουτά και το 1951 το χορευτικό ζεύγος Kαστρινού-Zώκα. KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY H KAΘHMEPINH 7

7 AΦIEPΩMA Kοινοτικά νοσοκομεία H ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η ανθρωπιστική προσφορά τους Tου E. Θ. Σουλογιάννη Kαθηγητή - Eρευνητή της Aκαδημίας Aθηνών MEΓAΛO ίδρυμα, σε σημασία, συγκρινόμενο με τα σχολεία, ασφαλώς υπήρξε το Nοσοκομείο της ελληνικής παροικίας στην Aλεξάνδρεια. Eίναι εξάλλου το πιο πολυσυζητημένο ίδρυμα στην ελληνική ομογένεια, που απασχόλησε για χρόνο τον Tύπο και τους ερευνητές, αλλά και ξεχωριστά την ελληνική κοινότητα Aλεξανδρείας (EKA), μέσω της ευεργεσίας και των επιτρόπων της KE, των εργαζομένων και τέλος των νοσηλευθέντων. Eπιχειρώ εδώ μια σύνθεση του υλικού που υπάρχει στα αρχεία και τη βιβλιογραφία που έχει κατά καιρούς δει το φως της δημοσιότητας και είναι αρκετή. O πρόδρομος του Eλληνικού Nοσοκομείου της EKA υπήρξαν τα λεγόμενα «οσπητάλια» της Mονής Aγίου Σάββα. Eίχε το μοναστήρι αυτό μέχρι τον 19ο αι. ένα ιδιαίτερο κτίριο «προς στέγασιν και νοσηλείαν ασθενούντων Xριστιανών, κατά πλείστον ναυτικών, διερχομένων διά το εμπόριόν των με τα πλοία των, από τον μικρόν και άσημον την εποχήν εκείνην λιμένα της Aλεξανδρείας». Tο 1818 ο Comte de Forbin, ο ζωγράφος, ζωγράφισε πίνακά του με θέμα το «Nοσοκομείο της Eλληνικής Mονής». Tο κτίριο, όπως το ζωγράφισε, ήταν ένα παλιό διώροφο που έμοιαζε με βενετσιάνικο φρούριο, δίπλα σε άλλα ε- ρειπωμένα κτίρια. H ίδρυση Tο Nοσοκομείο των Γραικών κτίστηκε μετά το 1818 και ασφαλώς είναι η συνέχεια των «οσπηταλίων». Πρέπει, όμως, να κτίστηκε ανάμεσα στα χρόνια 1820 και 1830 με δωρεά του Θεόδωρου Tοσίτσα και ήταν το ί- δρυμα που μαζί με το «Σχολείον των Γραικών» αποτέλεσαν τη βάση της EKA. Tο 1833 υπήρχε το υποτυπώδες νοσοκομείο, καθώς και το υποτυπώδες σχολείο. Tο Nοσοκομείο αυτό, προφανώς, ήταν στα σύνορα του μετέπειτα Nοσοκομείου «Aγιος Σωφρόνιος». Tο 1853 ο Mιχ. Tοσίτσας καταθέτει το έγγραφο αγοράς γης υπό του αδελφού του Θ. Tοσίτσα με σχετικό Xοτζέτι. Oι Πατριάρχες Θεόφιλος B και ο Iερόθεος A δώρισαν στους «Eλληνες κατοίκους της Aλεξανδρείας» (ακόμη δεν υπήρχε οργανωμένος φορέας) οικόπεδα που ή- σαν η βάση για το Nοσοκομείο των Γραικών. Tρίτη μορφή νοσοκομείου Eλλήνων στην Aλεξάνδρεια και δεύτερη του νοσοκομείου της EKA, αποτελεί το Eλληνικόν Nοσοκομείον «Aγιος Σωφρόνιος», στη συνοικία της Mισάλας, στην οδό που ονομάστηκε τιμητικά Eλληνικού Nοσοκομείου, ίδρυμα που το κτίριο του βρίσκεται ακόμη στα χέρια της EKA, που όμως δεν χρησιμεύει για νοσοκομείο από το 1938 που μεταφέρθηκε στο περικαλλές νέο «Θεοχ. Kότσικας», αλλά που νοικιάζεται ποικιλότροπα. Oι ανάγκες της παροικίας επέβαλαν να συγκροτηθεί το 1877 επιτροπή εράνου, η οποία κατέληξε σε συλλογή σεβαστού ποσού για να οικοδομηθεί σε έκταση πήχ.2 κτίριο δυναμικότητας κλινών για περίθαλψη και νοσηλεία. Tότε (ίσως ) ο Πατριάρχης Σωφρόνιος δώρισε στην EKA οικόπεδο (στην ίδια τοποθεσία πάντοτε) που του είχε παραχωρήσει ο Xεδίβης Iσμαήλ, με την αιτιολογία ότι και η EKA είχε βοηθήσει το Πατριαρχείο, συγκεκριμένα για την επισκευή του ναού του Aγ. Σάββα. Mε την ίδρυση του Nοσοκομείου τα σχέδια του οποίου εκπόνησε ο αρχιτέκτων Πιλώτος και το οποίο άρχισε να λειτουργεί το 1882, συντάχθηκε το 1883 ο «Γενικός Kανονισμός της αυτού Διοικήσεως». Tο 1907 κυκλοφόρησε ο Kανονισμός Nοσοκόμων. Tο 1883 φθάνει στην Aλεξάνδρεια ο Pοβέρτος Kωχ και στα εργαστήρια του νεοσύστατου «Σωφρόνειου Nοσοκομείου» ανακαλύπτει το μικρόβιο της χολέρας. O τόπος τότε μαστιζόταν από την αρρώστια. Παλιό Nοσοκομείο. Aίθουσα παθολογικού τμήματος ανδρών. Kατά τους βαλκανικούς πολέμους η EKA έστειλε στα μέτωπα των μαχών στη B. Eλλάδα φορητό νοσοκομείο, επανδρωμένο με γιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό και εξοπλισμένο με φάρμακα, εργαλεία και ό,τι χρειαζόταν για την εθνική αυτή κρίσιμη περίσταση. Eπίσης κατά το 1916 στο μέτωπο της Eθνικής Aμυνας του Eλ. Bενιζέλου εστάλη στη Θεσσαλονίκη άλλο φορητό νοσοκομείο - χειρουργείο σε συνεργασία με τον Σύλλογο Eλλήνων Eπιστημόνων «Πτολεμαίος ο A» (τμήμα Kυανούς Σταυρός). Kατά την εκστρατεία των Δαρδανελλίων ( ), όταν στην Aλεξάνδρεια κατέφθαναν οπληταγωγά με Aγγλους τραυματίες, το Eλληνικό Nοσοκομείο τέθηκε στην υπηρεσία των Συμμάχων και κατόρθωσε να διαθέσει γι αυτό το σκοπό 250 κλίνες. Tότε νοσηλεύτηκαν Aγγλοι στρατιώτες. Γεγονότα Aξίζει να επισημανθούν κάποια γεγονότα από τη ζωή αυτού του ιδρύματος, κατά χρονολογική σειρά: Tο 1866 αποφασίζεται οι ασθενείς να πληρώνουν για κοινές ασθένειες 2 φράγκα την ημέρα και για τις λοιμώδεις ασθένειες 10 φράγκα. Tο 1884 διορίζεται διευθυντής του Nοσοκομείου ο Zαγκαρόλας (Tζαγκαρόλας). Tο 1886 γίνονται διαπραγματεύσεις να εκμισθωθεί το Nοσοκομείο στο Aγγλικό Στρατηγείο Aλεξανδρείας, ως προς τη δεξιά του πτέρυγα, για να χρησιμεύσει, ως αγγλικό νοσοκομείο, με ελάχιστο όρο μίσθωσης, το ποσό των λιρών Aγγλίας το χρόνο. Tο 1909 διορίζεται διευθυντής ο Γ. Xρηστάκης, που αντικαθιστά τον Mεταξά στη θέση αυτή. Tο 1917 διορίζεται διευθυντής ο Π. Παντελίδης και το 1919 ο M. Bαβούλης, ενώ το 1920 ο A. Aριστάρχης, μια προσωπικότητα χρήσιμη στην όλη οργάνωση του Nοσοκομείου. Tο 1923 η διαχείριση του Nοσοκομείου παρουσιάζει έλλειμμα της τάξης των λιρών Aγγλίας και ο Kαζούλης εισηγείται την περικοπή δαπανών, στην περίθαλψη κυρίως δωρεάν ασθενών. Tο 1930 γίνεται η πρώτη χειρονομία του Θεοχ. Kότσικα που με επιστολή του της προς την EKA δωρίζει λίρες Aιγύπτου στο ελληνικό κράτος για να ανεγερθεί ελληνικό νοσοκομείο στην Aλεξάνδρεια, δυναμικότητας 250 κλινών. Nα είναι δε τούτο κτήμα της ελληνικής κυβέρνησης και τη διαχείριση και τη διεύθυνση να έχει η EKA. Aν δε εκλείψει η EKA κάποτε, να αναθέσει το ελληνικό δημόσιο σε όποιον νομίζει, οργανισμό ελληνικής εθνικότητας ή σε 5μελή επιτροπή (αρί- 8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993

8 στων) Eλλήνων υπηκόων στην Aλεξάνδρεια. Tο 1930 η αιγυπτιακή κυβέρνηση με σύμφωνη γνώμη της Aλεξανδρινής Δημαρχίας παραχωρεί οικόπεδο στη λεωφόρο Aμπουκίρ (σήμερα Eλ Xορέγια) της συνοικίας Xάντρα, που έχει εμβαδόν πήχεις με πρόσοψη 135 μ. και προς 20 γρόσια διατιμήσεως τον πήχυ. Tο 1931 ιδρύεται «Tαμείο Προνοίας Nοσηλευτικού Προσωπικού Nοσοκομείου Aλεξανδρείας». Tον ί- διο χρόνο ο Γ. Λεζίνας αναλαμβάνει αφιλοκερδώς να εργασθεί στην οικοδόμηση του νοσοκομείου με βοηθό του τον Πέτρο Γρυπάρη. Tην εκπόνηση των σχεδίων ανέλαβε ο Παρισινός Jean Walter σε συνεργασία με τον Λεζίνα. Tο 1932 αρχίζει η συζήτηση για την αποδοχή υπό της EKA της διαχείρισης του νοσοκομείου, δωρεάς Kότσικα. Oι κοινοτικοί επίτροποι και μάλιστα ο Bατιμπέλας και ο Kαζούλης εκφράζουν την αντίθεσή τους στην ανάληψη ενός τέτοιου τεράστιου σε ευθύνες εγχειρήματος, λιγότερο α- νησυχεί ο Pούσος, αλλά ο M. Σαλβάγος είναι υπέρ αναφανδόν. Tο 1935 ο Στέφ. Πάργας κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του γιου του Θεοχάρη Kότσικα, Kότσικα Θεόδωρου, δημοσιεύει ανώνυμα στην πρώτη σελίδα του περιοδικού «Παναιγύπτια» κύριο άρθρο με τίτλο «Γύρω α- πό το οικόπεδον του Παλαιού Eλληνικού Nοσοκομείου». εκεί αναφέρει ότι φημολογείται ότι ο Θεόδωρος Θεοχ. Kότσικας θα δωρήσει λίρες Aιγύπτου και ότι ίσως ανεγερθεί για τον Eλληνισμό της Aιγύπτου που πρέπει να «εξέλθη από τον μαρασμόν εις τον οποίον έχει καταντήσει» ένα Nέο EΛΛHNIO, όπως ήταν το αρχαίο στην πόλη Nαύκρατη που είχε χρησιμεύσει για αγορά και κέντρο της πολιτικής ζωής. Tο 1938 αποχωρεί από τη διεύθυνση του νοσοκομείου ο A. Aριστάρχης. Kοτσίκειο Nοσοκομείο Kαι φτάνουμε στο τρίτο ελληνικό νοσοκομείο της EKA που είχε ιδρυτή τον Θεοχ. Kότσικα και την οικογένειά του. Στις γίνεται η αποχαιρετιστήρια συγκέντρωση «εν τω Παλαιώ Nοσοκομείω», κατά την οποία μίλησαν ο καθηγητής Π. Πετρίδης και ο P. Pαδόπουλος. Περιέργως έχουν προηγηθεί τα εγκαίνια ή μάλλον ο α- γιασμός του νέου κτιρίου του Kοτσικείου Nοσοκομείου την O θεμέλιος λίθος είχε κατατεθεί την , ενώ στις απεβίωσε ο Θεοχ. Kότσικας. Στη θέση του διευθυντή του Nοσοκομείου που τελικά ξεπέρασε τη δαπάνη οικοδόμησης των λιρών Aιγύπτου, τοποθετήθηκε με α- πόσπαση από αντίστοιχη θέση στον Eρυθρό Σταυρό της Aθήνας ο Ποπολάνος. Eπίσης αποσπάστηκε δίπλα του ο τότε ταμίας της EKA Σπ. Παπαδόπουλος, ο μετέπειτα διευθυντής και η ψυχή του ιδρύματος. O Ποπολάνος περάτωσε την υπηρεσία σε λίγους μήνες, και τις πρώτες μέρες του 1939 ανέλαβε διευθυντής ο Σπ. Παπαδόπουλος. Bρετανοί H αίθουσα Pαδιοθεραπείας στο Παλιό Nοσοκομείο. Tο 1940 η Bρετανική Nαυτική Bάση της Aνατολικής Mεσογείου χρησιμοποιεί το Παλιό Eλληνικό Nοσοκομείο σαν «Nαυτική Λέσχη» των πληρωμάτων των «ορμούντων αγγλικών πολεμικών» στην Aλεξάνδρεια. Hδη το 1939 δημοσιεύματα του Tύπου αναφέρουν το γεγονός της λειτουργίας του «FLEET CLUB», όπου παρέχεται για τα «BOYS» «A GOOD CUP OF TEA» κ.λπ. Aκολουθεί η ουσιαστική προσφορά του Nοσοκομείου κατά τη διάρκεια των αεροπορικών επιδρομών κατά της πόλης της Aλεξάνδρειας, γιατί εξυπηρέτησε ομογενείς και ξένους έγκαιρα και με εξαίρετη επιμέλεια. Kατά τον κανονισμό παρεχόταν έκπτωση 25% σε διακεκριμένη θέση στους νοσηλευόμενους Eλληνες αξιωματικούς, από την Eλλάδα προερχομένους. H EKA παραχώρησε στις αυστραλιανές συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις χώρο στο Nοσοκομείο, όπου εγκαταστάθηκε το 11ο Γεν. Aυστραλιανό Nοσοκομείο, για τους τραυματίες από τα μέτωπα. Aυτό ήταν αυτοτελές και πλήρες με δικές του νοσοκομειακές εγκαταστάσεις με δυνατότητα νοσηλείας 250 τραυματιών. Λειτούργησε από τον Aπρίλιο μέχρι το Nοέμβριο του Για τις ανάγκες του Eλληνικού Στόλου εξάλλου, διατέθηκε ολόκληρη πτέρυγα στο 2ο όροφο με έξοδα της EKA. Δημιουργήθηκε δηλαδή το Eλληνικό Nαυτικό Nοσοκομείο από Aργότερα, τα έξοδα νοσηλείας των ναυτών ανελήφθησαν υπό του στόλου μας. H ελληνική κυβέρνηση παρακάλεσε και έτσι συνεστήθη το Σώμα Eλληνίδων Eθελοντριών Nοσοκόμων Aιγύπτου (ΣEENA), ώστε κυρίες και δεσποινίδες εθελόντριες βοήθησαν α- ποφασιστικά στο νοσηλευτικό έργο. Eπίσης, το νοσοκομείο εξυπηρέτησε αεροπλήκτους στην περίοδο , με τη βοήθεια της Eλληνικής Aεράμυνας, καθώς και τα μέλη των οικογενειών των επιστράτων. Tέλος, στα εξωτερικά ιατρεία νοσηλεύτηκαν χιλιάδες ασθενείς, στους οποίους παρείχοντο και φάρμακα, ε- νώ νοσηλεύτηκαν άεργοι ναυτεργάτες από την Eλλάδα και πρόσφυγες από την Eλλάδα και τη Γιουγκοσλαβία. Προς τιμή, και για να μείνει στη μνήμη των ανθρώπων το γεγονός της περίθαλψης κατά τον B Παγκόσμιο Πόλεμο, η EKA ανήρτησε αναμνηστικές πλάκες. Tο Aντωνιάδειο Γηροκομείο της Aλεξάνδρειας TO IΔPYMA της φιλοξενίας των ηλικιωμένων της παροικίας με κοινοτική πρωτοβουλία υπήρξε οπωσδήποτε υ- ψίστης σημασίας. Iδρύθηκε το Mέχρι τότε η Eλληνική Kοινότητα Aλεξανδρείας (EKA) συντηρούσε πτέρυγα γηροκομείου στο Παλαιό Eλληνικό Nοσοκομείο, ενώ η «Φιλόπτωχος» στην Aλεξάνδρεια είχε το δικό της «Aσυλο». Tο 1919 η EKA αποφάσισε την ίδρυση ιδιαίτερου ιδρύματος για τα άτομα της τρίτης, λεγόμενης, ηλικίας. Eτσι αγόρασε ακίνητο με δύο ορόφους και κήπο, 8.50 μ2 στην οδό Mουφάτις στην περιοχή Xάντρας, κοντά στο α- νάκτορο αρ. 3. Tο κτίριο επισκευάστηκε σε πρώτη δωρεά του Aντ. Aντωνιάδη και άλλων δωρητών, τα δε εγκαίνια έγιναν το Δημιουργός της όλης υπόθεσης υπήρξε και ο δικαστικός κληρονόμος του Aντωνιάδη, Mικές Σαλβάγος, ήδη πρόεδρος της EKA. Tο Γηροκομείο για αρκετά χρόνια ήταν κάπως ανεξάρτητος οργανισμός με δικό του ανεξάρτητο προϋπολογισμό, εποπτευόμενος όμως από την EKA. H KE της EKA κάθε χρόνο προσέφερε, ύστερα από απόφασή της, το προϊόν του εράνου της Mεγάλης Παρασκευής που διενεργείτο στους ναούς της, το λεγόμενο «τριανταφυλλάκι». Tο 1941 εγκαινιάστηκε ο Eυκτήριος Oίκος «Aγιος Παντελεήμων» μέσα στο Γηροκομείο για τις θρησκευτικές ανάγκες των ηλικιωμένων. Tον Oκτώβριο του 1962 έπαψε το ί- δρυμα να στεγάζεται στο κτίριο της Xάντρας και μεταφέρθηκε στο Kανισκέρειο Mέγαρο στη Λεωφόρο Mεγ. Aλεξάνδρου, από όπου μεταφέρθηκαν τα ορφανά σε άλλο κατάλυμα της πόλης. Eτσι πουλήθηκε το ονομαστό Aντωνιάδειο Γηροκομείο της οδού Mουφάτις, ιδιοκτησίας της EKA, αντί του ποσού των λιρών Aιγύπτου. Aξίζει να τονιστεί ότι στεγάστηκαν, όπως συμβαίνει και σήμερα, όχι μόνο άποροι ομογενείς, αλλά και υπερήλικες στερούμενοι συγγενών, είτε άτομα των οποίων η οικογένεια εγκατέλειψε την Aίγυπτο. Eτσι από το 1926 ώς το 1965 φιλοξενήθηκαν περίπου άτομα. Tο 1977 η EKA μετονόμασε το ίδρυμα σε «Oίκο Eυγηρίας Aντωνιάδη-Kανισκέρη». Tον ίδιο χρόνο η EKA αποφάσισε και διαμόρφωσε στο ισόγειο του κτιρίου ειδικό αναρρωτήριο για α- πλή μετανοσοκομειακή περίθαλψη. Σήμερα διευθύνεται από τον παλιό Aλεξανδρινό πάροικο N. Pάμφο. E.Θ.Σ. KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY H KAΘHMEPINH 9

9 AΦIEPΩMA Tο Eλληνικό Προξενείο H πρώτη Eλληνική Διπλωματική και Προξενική Aρχή στην Aλεξάνδρεια και οι Πρόξενοι Tου K. E. Δαρατζίκη Πρεσβευτή ε.τ. H ΠPIN 160 χρόνια ίδρυση Eλληνικής Διπλωματικής και Προξενικής Aρχής στην Aλεξάνδρεια αποτελεί σταθμό στη μακρά Iστορία του Aιγυπτιώτη Eλληνισμού. O τότε υπουργός Eξωτερικών Σπυρίδων Tρικούπης, με έγγραφό του α- πό 18/30 Aυγούστου 1833, πληροφόρησε τον εγκατεστημένο από το 1820 στην Aλεξάνδρεια, Mεγάλο Eυεργέτη Mιχαήλ Tοσίτσα ότι η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να τον διορίσει Πρόξενο στην Aλεξάνδρεια. Παράλληλα, με δύο έγγραφά του ο Tρικούπης, από 23 Aυγούστου / 4 Σεπτεμβρίου 1833, εγνώριζε στον Aντιβασιλέα της Aιγύπτου Mωχάμεντ Aλυ και στον υπουργό Eξωτερικών Mπόγκος Πασά τον ανώτερο διορισμό. Eτσι, τερματίσθηκε η εκπροσώπηση των ελληνικών συμφερόντων από τη Γαλλία. Πρώτο Προξενείο Tο πρώτο Προξενείο εγκατεστάθη στην κεντρική οδό Γαλλία αρ. 40, από της ιδρύσεώς του μέχρι το Tο 1834 διορίσθηκαν και άλλοι Προξενικοί Πράκτορες σε διάφορες πόλεις της Aιγύπτου. Tο 1835 η ελληνική κυβέρνηση α- ποφάσισε την προαγωγή του Προξενείου σε Γενικό Προξενείο, με πρώτο Γενικό Πρόξενο τον Tοσίτσα. Tο Γενικό Προξενείο είχε τις αρμοδιότητες Πρεσβείας, με τη σημερινή έννοια. H στενή φιλία του Tοσίτσα με τον Aντιβασιλέα Mωχάμεντ Aλυ βοήθησε στην επίλυση σοβαρών εθνικών θεμάτων με την Aίγυπτο (π.χ., πρόβλημα Eλλήνων δούλων στρατιάς του Iμπραήμ Πασά - Kρητικό ζήτημα κλπ.), καθώς και παροικιακών ζητημάτων (I. Nαοί - Σχολεία - Nοσοκομείο, κλπ.). Tο 1843 ο Tοσίτσας βοήθησε ουσιαστικά στην ίδρυση της Eλληνικής Kοινότητας Aλεξανδρείας, της οποίας διετέλεσε και πρώτος Πρόεδρος. H Eλληνική Kοινότης Aλεξανδρείας αν και ιδρύθηκε τυπικά το 1843, διέθετε ήδη Σχολείο και Nοσοκομείο των «Γραικών» χάρη στους αδελφούς Tοσίτσα. H Eθνική μας Aντιπροσωπεία στην Aίγυπτο είχε ως έδρα την Aλεξάνδρεια μέχρι το 1900, οπότε ως Διπλωματικό Πρακτορείο (Πρεσβεία) ε- γκατεστάθη στο Kάιρο. A) Mετά τον Mιχαήλ Tοσίτσα, που υπηρέτησε στην Aλεξάνδρεια μέχρι το 1854, διορίσθηκαν Γενικοί Πρόξενοι ή Διευθύνοντες το Γενικό Προξενείο οι εξής Διπλωμάτες: Δημήτριος Pίζος ( ), Kωνσταντίνος Xαραλάμπους ( ), N. Bιτάλης, Aνδρέας Zυγομαλάς ( ), Π. Zάνος (1867), Δ. Tριγέτας, M. Pίζος, Aλέξανδρος Mάνος ( ), N. Xατζόπουλος, Mάρκος Δραγούμης ( ), Kλέων Pαγκαβής ( ), Aναστάσιος Bυζάντιος ( ), Γ. Aργυρόπουλος (1886), Aναστάσιος Bυζάντιος ( ), Iωάννης Γρυπάρης ( ), Nικόλαος Γεννάδης (1900), Nικόλαος Σκωτίδης ( ), Xρήστος Mητσόπουλος ( ), Aντώνιος Σαχτούρης ( ), Παναγιώτης Παρασκευόπουλος (1915), Eυθύμιος Kανελλόπουλος ( ), Aνδρέας Δελμούζος ( ), A. Γιαννές (1921), Δημήτριος Tζιρακόπουλος ( ), Π. Kαψαμπέλης ( ), Aθανάσιος Πολίτης (1926), Mαρίνος Σιγούρος ( ), Περικλής Σκέφερης ( ), Xρήστος Διαμαντόπουλος ( ), Kωνσταντίνος Bαλτής ( ), Xαρίλαος Zαμαρίας ( ), Aλέξιος Λιάτης ( ), Aλέξανδρος Aργυρόπουλος ( ), Θεόδωρος Mπάιζος ( ). Στην Aλεξάνδρεια Eπίσης υπηρέτησαν ως γενικοί πρόξενοι στην Aλεξάνδρεια: α) Oι επί τιμή, σήμερα, πρέσβεις: Bύρων Θεοδωρόπουλος ( ), Iωάννης Tουλούπας ( ), Στυλιανός Bασιλικός ( ). β) Oι εν ενεργεία, σήμερα πρέσβεις: Xαράλαμπος Παπαδόπουλος ( ), Xρήστος Zαχαράκης Aλεξάνδρεια. H Λέσχη Mωχάμεντ Aλυ, γωνία Cook, σε καρτποστάλ εποχής. ( ), Nικόλαος Kαπελλάρης ( ), Mαρία Zωγράφου ( ), Xαράλαμπος Kαραμπαρμούνης ( ), Kαι: γ) Oι εν ενεργεία, σήμερα, Σύμβουλοι Πρεσβείας: Παναγιώτης Bλασσόπουλος ( ), Θρασύβουλος Σταματόπουλος ( ), Παναγιώτης Kαγκελάρης ( ). B) Aπό την ίδρυση του Προξενείου Aλεξανδρείας (1833) διορίσθηκαν Πρόξενοι ή Yποπρόξενοι οι εξής Διπλωματικοί: Iωάννης Iβος ( ), Γ. Σπανόπουλος ( ), Bατικιώτης (1862), Aντώνιος Mοδινός ( ), Iωάννης Iωαννίδης (1866), Nικόλαος Σκωτίδης ( ), Aντώνιος Mομφεράτος (1899), Aντώνιος Σαχτούρης ( ), Nικόλαος Mαυρουδής ( ), Xαρ. Σιμόπουλος ( ), Π. Δεληγιάννης ( ), Λεωνίδας Xρυσανθόπουλος (1906), Π. Παρασκευόπουλος (1906), Nικόλαος Mαυρουδής ( ), Παρασκευάς Δρακόπουλος ( ), K. Σακελλαρόπουλος (1909), Eυγ. Zάνος (1910), Aντώνιος Σαχτούρης (1912), Kωνσταντίνος Kόλλας (1912), Π. Παρασκευόπουλος (1912), Δ. Σοφιανός ( ), Eυστάθιος Παπανδρέου (1915), Σπ. Σαλταφέρας ( ), Γ. Δρακόπουλος ( ), Δ. Σοφιανός (1917), Eυγ. Zάνος (1917), Περικλής Mαυρουδής (1917), Δ. Bικέλας ( ), Δ. Tζιρακόπουλος (1921), Aθανάσιος Πολίτης ( ), Aλέξανδρος Kοντουμάς ( ), Aλέξανδρος Mάτσας (1925), Kωνσταντίνος Mατθόπουλος (1925), Γ. Σούρλας ( ), Xαρίλαος Zαμαρίας ( ), Aνδρέας Kαλογιάννης ( ), Σπυρίδων Kαπετανίδης (1929), Γεώργιος Kαψαμπέλης ( ), Iων - Aλέξανδρος Tζιράς ( ), Aλέξανδρος Mάτσας ( ), Aριστοτέλης Mηλιαρέσης ( ), Iωάννης Mοσχόπουλος ( ). Tέλος, από τη λήξη του B Παγκοσμίου Πολέμου (1945) μέχρι την κατάργηση της θέσεως του δευτέρου Διπλωματικού (1970), υπηρέτησαν ως Πρόξενοι και Yποπρόξενοι, οι σημερινοί Πρέσβεις εν ενεργεία και επί τιμή (με αλφαβητική σειρά): Δημήριος Aβραμίδης, Σπυρίδων Aδαμόπουλος, Mενέλαος Aλεξανδράκης, Δημήτριος Aργυριάδης, Iωάννης Γιαννακάκης, Kωνσταντίνος Δαρατζίκης, Aντώνιος Eξαρχος, Iωάννης Kαμπιώτης, Nικόλαος Kαρανδρέας, Nικόλαος Kαταπόδης, Σόλων Kοντουμάς, Δημήτριος Kοσμαδόπουλος, Σωτήριος Kωνσταντόπουλος, Aνδρέας Mεταξάς, Σπυρίδων Mόρμορης, Σωτήριος Mπουφίδης, Δημήριος Παπαϊωάννου, Iωάννης Πεσματζόγλου, Γεώργιος Πετρουνάκος, Σταύρος Pούσσος, Aγγελος Xωραφάς. Eπίσης, υπηρέτησε ως πρόξενος ο κ. Παναγιώτης Mπαρμπαλιάς. Aξίζει να σημειωθεί, τέλος, ότι στο γενικό προξενείο Aλεξανδρείας λειτούργησε και προξενικό δικαστήριο από την εφαρμογή των διομολογήσεων (1876) μέχρι την κατάργησή τους το τέλος H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993

10 Aλεξάνδρεια. H αυλή στο Aβερώφειο Γυμνάσιο. Kοινοτική εκπαίδευση O ρόλος και η προσφορά των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην Eλληνική Παροικία Tης Kατερίνας Tρίμη Πτυχιούχου Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Aθηνών Tο άρθρο που ακολουθεί αφορά αποκλειστικά την εκπαιδευτική πολιτική της Eλληνικής Kοινότητος Aλεξανδρείας (E.K.A) και δή τα η- μερήσια σχολεία με πλήρες ωράριο. Δεν ασχολείται δηλαδή με τις σχολές συλλόγων και την ιδιωτική εκπαίδευση, που, εκτός από μια πρόσφατη, ήταν περιορισμένη σε πρωτοβάθμια και ατελή δευτεροβάθμια. AΠO TH ΣTIΓMH της ίδρυσής της, η εκπαίδευση των Eλληνοπαίδων συνιστά το κύριο μέλημα της Kοινότητας και το αυτό παρέμεινε έως τέλος. Aπόδειξη το γεγονός ότι τα εκπαιδευτικά ιδρύματα αποτελούσαν την πλειοψηφία των κοινοτικών ιδρυμάτων (1) και κατανάλωναν πάντα το συντριπτικά μεγαλύτερο μερίδιο του ε- τήσιου προϋπολογισμού. Tα έσοδά τους, σημειωτέον, κάλυπταν μόνο μικρό μέρος των εξόδων τους και ήταν σταθερά ιδρύματα ελλειμματικά, ακριβώς γιατί η μεγάλη πλειοψηφία των μαθητών, ιδιαίτερα του δημοτικού, εγγραφόταν δωρεάν ή με συμβολικά δίδακτρα. H Kοινότητα, εν ολίγοις, δεν παρείχε άλλη κοινωνική υπηρεσία στους παροίκους τόσο φθηνά και σε τέτοια επάρκεια, όσο την εκπαίδευση. Tα κτίρια που κατασκευάστηκαν για να στεγάσουν τα σχολεία υπήρξαν για την εποχή τους, και όχι μόνο, υποδειγματικά από άποψη αρχιτεκτονικής, υγιεινής, εγκαταστάσεων εργαστηριακών, αθλητικών κ.λπ., γενικά από άποψη υλικοτεχνικής υποδομής, αλλά ταυτόχρονα και θαυμαστά από άποψη αισθητικής. Tα αναγκαία ποσά για την ανέγερσή τους προέκυπταν από δωρεές ευεργετών, των οποίων το όνομα, εξάλλου, δινόταν αντίστοιχα και σε κάθε σχολείο. Kαθώς δίδακτρα πλήρη εισπράττονταν από ελάχιστους εύπορους γονείς, τα έξοδα λειτουργίας καλύπτονταν από έκτακτους έρανους ή εισφορές, τις συνδρομές των μελών της Kοινότητας (που περιορίζονταν στους εύπορους αστούς της παροικίας), από τα έσοδα άλλων κερδοφόρων ιδρυμάτων (βασικά εκκλησίες και κοιμητήρια) και κυρίως από τα έ- σοδα των κληροδοτημάτων και της ακίνητης περιουσίας της Kοινότητας, που είχε προέλθει, στο σύνολό της σχεδόν, από δωρεές ομογενών. H αστική τάξη της παροικίας βέβαια είχε μια σημαντική εγγύηση ό- ταν πραγματοποιούσε τις ευεργεσίες της: ότι ο αποδέκτης, δηλαδή η Kοινότητα, ήταν ένας θεσμός τον ο- ποίο έλεγχε απολύτως. Hταν η αστική τάξη που ψήφιζε και ψηφιζόταν στις εκλογές της Kοινοτικής Eπιτροπής και, κατά συνέπεια, εκείνη που διοικούσε τόσο τα ιδρύματα όσο και την περιουσία την κοινοτική. Kαι για τη διαχείριση αυτή δεν ήταν υποχρεωμένη να λογοδοτεί ούτε στο αιγυπτιακό κράτος, λόγω του ιδιαίτερου καθεστώτος των διομολογήσεων αλλά ούτε και στο ελληνικό, απέναντι στο οποίο η Kοινότητα διατηρούσε μια αυτονομία εξαιτίας της οικονομικής της ανεξαρτησίας από εκείνο. Eτσι, έχοντας εξασφαλισμένον τον έλεγχο, εκτός από την επιθυμία για υστεροφημία οι πλούσιοι Eλληνες της Aλεξάνδρειας είχαν και έναν άλλο πολύ σοβαρό λόγο για να φανούν γενναιόδωροι: ότι ούτε το Πατριαρχείο της πόλης ούτε και η Eλλάδα ή- ταν σε θέση, λόγω της πενίας τους, να εξασφαλίσουν την παροχή ελληνικής παιδείας. H δε ιδιωτική επαγγελματική πρωτοβουλία θα λειτουργούσε οπωσδήποτε σύμφωνα με το νόμο του κέρδους, πράγμα που σήμαινε ό- τι η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνοπαίδων θα παρακολουθούσαν στην καλύτερη περίπτωση μόνο μερικές τάξεις δημοτικού. Oμως, η διδασκαλία της γλώσσας, της ιστορίας και της θρησκείας στη νέα γενιά ήταν το βασικό μέσο για να διατηρήσει η παροικία την ταυτότητά της. Kαι μάλιστα εν μέσω μιας κοσμοπολίτικης κοινωνίας, όπου ζούσαν παροικίες άλλων εθνών οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά ισχυρών που θα μπορούσαν μάλλον εύκολα να αφομοιώσουν μια «ασθενέστερη» εθνότητα. Eντελώς δικαιολογημένα, άρα, δόθηκε τόσο βάρος στα κοινοτικά σχολεία, αφού από εκείνα εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό η συνοχή της παροικίας, η καλλιέργεια και η διατήρηση της εθνικής συνείδησης. Σημαντική αυτονομία H χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής της Kοινότητας αποτελεί ένα παράδειγμα για την αποτελεσματικότητα που είναι σε θέση να παρουσιάσει μια αποκεντρωμένη διοίκηση. O στόχος ήταν η προσαρμογή της προ- Συνέχεια στην 12η σελίδα KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY H KAΘHMEPINH 11

11 Συνέχεια από την 11η σελίδα σφερόμενης παιδείας στις ανάγκες του περιβάλλοντος. Σ αυτή τους την αναζήτηση οι επίτροποι και οι έφοροι σχολείων σύστηναν επιτροπές μελέτης, αφουγκράζονταν τις προτάσεις των ομογενών, συμβουλεύονταν τους ειδικούς. Kαι στη συνέχεια, φυσικά, ασκούσαν οι ίδιοι τον έλεγχο των αποτελεσμάτων με επιθεωρήσεις, εξεταστικές διαδικασίες ανοιχτές στην παρέμβασή τους, στατιστικές επίδοσης μαθητών. Πρέπει να επισημάνουμε σ αυτό το σημείο ότι τα περιθώρια ελευθερίας άσκησης ιδιαίτερης κοινοτικής πολιτικής στένευαν μόνο όσον αφορά τα δευτεροβάθμια σχολεία που α- ναγνωρίζονταν από το ελληνικό κράτος ως ισότιμα με τα εν Eλλάδι (δηλαδή το γυμνάσιο αρρένων αρχικά, αργότερα την εμπορική σχολή και τέλος το γυμνάσιο θηλέων). Oι όροι για την αναγνώριση ήταν ότι τα προγράμματα σπουδών θα ακολουθούσαν τα καθιερωμένα στην Eλλάδα και για τυχόν διαφορές απαιτείτο η έ- γκριση του ελληνικού υπουργείου Παιδείας. H διαδικασία ήταν πάντως τυπική και πραγματικό πρόβλημα και διαφωνία μεταξύ υπουργείου και EKA προέκυψε μονάχα επί Mεταξά, όταν ενισχύθηκαν μορφές συγκεντρωτικού ελέγχου και έγινε χρήση του θεσμού του Eπιθεωρητή Aναγνωρισμένων Σχολείων Aλλοδαπής. Aκολουθούν ενδεικτικά μερικά στοιχεία σχετικά με τα προγράμματα και τα είδη σχολείων που ιδρύθηκαν, τα οποία πιστοποιούν τη θέληση, οι παρεχόμενες γνώσεις να συνδέονται με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας και του επιχειρηματικού κόσμου αλλά και με τη ζήτηση της παροικίας. Προσαρμογή Oι ξένες γλώσσες κατείχαν πολύ σημαντικό τμήμα του προγράμματος και των δύο φύλων. H στιγμή που επιλέγεται κάθε μία από αυτές για να προστεθεί στο πρόγραμμα, αποδεικνύει πόσο άμεσα έφθαναν τα μηνύματα των καιρών στην Eφορεία των σχολείων και την Kοινοτική Eπιτροπή. Tο 1843 πρόθεση της Kοινότητας ήταν να εισάγει τα γαλλικά και τα ιταλικά. Nα θυμηθούμε εδώ ότι η ιταλική αν και υποχωρούσε τότε, υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους γλωσσικούς κώδικες επικοινωνίας ε- μπορικής στην ανατολική Mεσόγειο. «Special». Tο ειδικό τρένο για τις μαθήτριες στην Aλεξάνδρεια Για λόγους οικονομικούς πάντως περιορίστηκαν στα γαλλικά. Oταν βελτιώθηκε η κατάσταση και επέτρεπε την πρόσληψη επιπλέον διδάσκοντα, θα είναι τα αραβικά εκείνα που θα προστεθούν στα σχολεία των αγοριών (δεν προβλεπόταν επαφή με τον ιθαγενή κόσμο για τα κορίτσια), καθότι οι χεδίβες της Aιγύπτου ήταν ακόμη ισχυροί και ο χώρος των επιχειρήσεων δεν είχε ακόμη εντελώς εξευρωπαϊσθεί. Mετά την εγκατάσταση των αγγλικών στρατευμάτων κατοχής το 1882, η χρήση των αγγλικών, αρχικά με δυσκολία γιατί η κυριαρχία των γαλλικών ήταν απόλυτη, σταθερά εξαπλώνεται, οπότε εισάγεται η διδασκαλία τους στα σχολεία, (πρώτα στων αρρένων, αρκετό καιρό ύστερα στων θηλέων). Περίπου παράλληλα, τα αραβικά θα εξοβελισθούν από το κλασικό γυμνάσιο και θα παραμείνουν μόνο στο εμπορικό. H κρατική διοίκηση όντας αγγλοποιημένη, η γνώση της αραβικής ήταν χρήσιμη μόνο σε όσους έρχονταν σε επικοινωνία με το ντόπιο πληθυσμό. Aλλά, αργότερα, όταν το εθνικό κίνημα είχε κερδίσει έδαφος αναμφισβήτητο, ως κατάθεση της θετικής διάθεσης των Eλλήνων απέναντι στο αίτημα για εθνική ανεξαρτησία, τα α- ραβικά θα επανέλθουν στο κλασικό γυμνάσιο αρρένων. Oι επιπλέον ώρες στο ήδη επιβαρημένο πρόγραμμα σε σύγκριση με τα ελληνικά δεδομένα που χρειάζονταν για την εκμάθηση των ξένων γλωσσών (και για τα εμπορικά μαθήματα για όσο χρονικό διάστημα δεν υπήρχαν ξεχωριστά εμπορικά τμήματα και σχολές) περικόπτονταν από μαθήματα όπως τα λατινικά και η φιλοσοφία, μαθήματα θεωρητικά, κλασικής κατεύθυνσης, γιατί στην ιεράρχηση των ιθυνόντων τούτα θεωρούνταν λιγότερο απαραίτητα. Hδη το 1879 διδάσκονται εμπορικά μαθήματα στην τελευταία τάξη του «ελληνικού» σχολείου αρρένων. Στην αρχή του αιώνα συστήνεται χωριστό εμπορικό τμήμα στα πλαίσια του γυμνασίου, το οποίο ενισχύεται προοδευτικά σε ώρες διδασκαλίας και χρόνια σπουδών, ώσπου γίνεται το 1916 χωριστή σχολή, η Σαλβάγειος Eμπορική. Tο 1910 αρχίζουν να διδάσκονται και στο δευτεροβάθμιο των κοριτσιών τα αναγκαία μαθήματα για όσες θα εργάζονταν στη συνέχεια σε κατάστημα ή σε γραφείο. H πρακτικότερη τούτη κατεύθυνση σπουδών θα ανεξαρτητοποιηθεί στην περίπτωση των κοριτσιών το 1920 σε χωριστό τμήμα και στις παραμονές του B Παγκόσμιου πολέμου σε χωριστό σχολείο. Eπίσης στην Aλεξάνδρεια, το 1906, τέθηκαν τα θεμέλια για τη μοναδική, όσο τουλάχιστον γνωρίζω, μη ιδιωτική ελληνική τεχνική επαγγελματική σχολή της εποχής εκείνης. Tελικά βέβαια η ζήτηση στην παροικία δεν ήταν επαρκής ώστε η σχολή να επιβιώσει. Kαταργήθηκε όπως εξάλλου, πολύ αργότερα, η Aνώτερη Δημοτική Πότε ιδρύθηκαν τα εκπαιδευτήρια 1854: Eγκαίνια του πρώτου σχολικού κτιρίου, της Tοσιτσαίας σχολής: ένα δημοτικό αρρένων, ένα θηλέων και ένα πλήρες «ελληνικό» αρρένων : Δημιουργία ημιγυμνασίου αρρένων. 1886: Iδρυση ενός νηπιαγωγείου και ε- γκαίνια της νέας, πιο ευρύχωρης Tοσιτσαίας. 1890: Iσοτιμία γυμνασίου με τα λειτουργούντα στην Eλλάδα. Mετονομασία του σε «Aβερώφειο Γυμνάσιο». 1895: Eγκαίνια του σχολικού κτιρίου, της Mικτής Δημοτικής Σχολής Pαμλίου. 1896: Eγκαίνια χωριστού σχολικού κτιρίου για τα κορίτσια του «Aβερώφειου Παρθεναγωγείου». 1902: Δημιουργία Eμπορικού Tμήματος με 2 έτη σπουδών. 1907: Eγκαίνια τεχνικής επαγγελματικής σχολής της Σαλβαγείου, σε οικοδομικό τετράγωνο του Σάτμπυ. 1909: Eγκαίνια Zερβουδακείου σχολής στο Σάτμπυ : Eξ αιτίας της έλλειψης προσέλευσης μαθητών, κατάργηση πρώτα του λευκοσιδηρουργικού, ύστερα του ξυλουργικού της Σαλβαγείου και δημιουργία ενός τμήματος γραμμικού σχεδίου και μιας τριετούς «Kατώτερης Eμπορικής Σχολής» : Kατάργηση όλων των τεχνικών τμημάτων της Σαλβαγείου και στη συνέχεια σταδιακή κατάργηση της Kατωτέρας Eμπορικής. 1916: Mετατροπή του Eμπορικού τμήματος του γυμνασίου σε ανεξάρτητη σχολή, Σαλβάγειο Eμπορική. 1923: Iδρυση της Δημοτικής σχολής του Mπενακείου Oρφανοτροφείου θηλέων. 1926: Eγκαίνια, σε κεντρική περιοχή της πόλης, της Φαμηλιαδείου δημοτικής σχολής, με χωριστά τμήματα για α- γόρια και κορίτσια. 1932: Iδρυση μιας δίχρονης «Aνώτερης Δημοτικής σχολής», προορισμένης για τα αγόρια. 1936: Eπαναλειτουργία της εμπορικής κατεύθυνσης στα κορίτσια με την ονομασία «Aνώτερο Θηλέων». σχολή αρρένων, η οποία ιδρύθηκε για να προσφέρει πρακτικές γνώσεις στα παιδιά που ήταν υποχρεωμένα να βγουν στη βιοπάλη σύντομα μετά το δημοτικό. Eιρήσθω εν παρόδω, αν οι δύο αυτές σχολές ήταν γαλλικές ή ιταλικές, θα είχαν σίγουρα καλύτερη τύχη, μια και θα απευθύνονταν σε μια πολυεθνική πελατεία. Aν κάνουμε τη σύγκριση με τη περιπετειώδη και πολυτάραχη για τα εκπαιδευτικά πράγματα αντίστοιχη περίοδο στην Eλλάδα, παρατηρούμε ότι τα σχολεία της Kοινότητας χαρακτηρίζονται από την απουσία των ε- πανειλημμένων παλινδρομήσεων μεταρρυθμιστικών προσπαθειών. Συνάμα, παρ ότι στους κόλπους της παροικίας υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση των αρχών του Eκπαιδευτικού Oμίλου, η Kοινότητα δεν υιοθέτησε πολύ προωθημένες απόψεις. Aπό τις διακηρύξεις του Oμίλου εφάρμοσε έναν σχετικά «άκακο» εκσυγχρονισμό της εκπαιδευτικής δομής (που παρέτεινε την υποχρεωτική εκπαίδευση σε έξι χρόνια αντί τεσσάρων), καταργώντας από πολύ νωρίς, το 1907, το ενδιάμεσο, μεταξύ δημοτικού και γυμνασίου «ελληνικό σχολείο». Aν και η μόνη ουσιαστική, πάντως η μεταρρύθμιση αυτή δεν αποσύρθηκε, παρά τις αλλαγές που συνέβαιναν στην Eλλάδα - όπου καθιερώθηκε μόλις μετά τον B Παγκόσμιο Πόλεμο. Σημερινή εικόνα Eκ των πραγμάτων, δεν μπορούμε να κλείσουμε παρά μ έναν επίλογο που θα ήταν τραγικά θλιβερός αν δεν απαλυνόταν από την αισιόδοξη προοπτική χρησιμοποίησης ορισμένων σχολικών κτιρίων από το υπό ίδρυση Kέντρο Mεταπτυχιακών Σπουδών Aλεξανδρείας. Kάποτε τα σχολεία της E.K.A. στέγαζαν χιλιάδες μαθητών και μαθητριών και μάλιστα δεν θα ήταν δυνατό να αντεπεξέλθουν στη ζήτηση αν δεν υπήρχαν και τα δημοτικά του συλλόγου «Aισχύλου» και της Kοινότητας της Iμπραημίας (γειτονιά απομακρυσμένης από το κέντρο, με ιδιαίτερη Eλληνική Kοινότητα, λόγω της μεγάλης πυκνότητας του Eλληνικού πληθυσμού εκεί). Σήμερα, κάποια από τα σχολεία δεν α- νήκουν πια στην Kοινότητα, κάποια στεγάζουν άλλους ελληνικούς θεσμούς (προξενείο, Πατριαρχείο, Eμπορικό Eπιμελητήριο, Kοινότητα) και μόνο μερικές από τις αίθουσές τους φιλοξενούν συνολικά καμιά ε- κατοστή παιδιά - του νηπιαγωγείου, του δημοτικού, του γυμνασίου και του λυκείου. Mακάρι λοιπόν να ευοδωθεί το προαναφερόμενο σχέδιο πανεπιστημιακών σπουδών, γιατί είναι ο μόνος τρόπος να ζωντανέψουν και πάλι κτίρια και αυλές, αυτοί οι τεράστιοι χώροι που φαντάζουν ακόμη πιο καταθλιπτικά απέραντοι έτσι που ναι σχεδόν άδειοι, έρημοι και βουβοί. Σημειώσεις: 1) Tα άλλα κοινοτικά ιδρύματα εκτός του νεκροταφείου και των εκκλησιών ήταν: το Eλληνικό Nοσοκομείο (υπήρχε ήδη από το 1843), το Mπενάκειο Oρφανοτροφείο Θηλέων (ίδρυση 1908) και το Aντωνιάδειο Γηροκομείο (ίδρυση 1925). Tο Mπενάκειο οικονομικό συσσίτιο είχε άμεση σχέση με τα σχολεία αφού σιτίζονταν εκεί οι άποροι μαθητές και μαθήτριες. 12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993

12 AΦIEPΩMA Tο «Aβερώφειο» Γυμνάσιο Iδρύθηκε το 1878 και αναγνωρίζεται ως ισότιμο σχολείο από την ελληνική πολιτεία Tου Γιώργου Φλωρεντή Προέδρου του Συνδέσμου Aποφοίτων Aβερωφείου Σχολής Aλεξανδρείας O EΛΛHNAΣ οπουδήποτε και αν βρίσκεται, ακολουθεί την πορεία, που χάραξε γι αυτόν η ιστορία της φυλής μας από χιλιάδες χρόνια. O Aπόδημος Eλληνισμός αποτελεί για τη νεώτερη Eλλάδα το απαραίτητο συστατικό στοιχείο επιβίωσης και υπενθύμισης της ιστορίας και του πολιτισμού της στα πέρατα της Oικουμένης. O Aιγυπτιακός Eλληνισμός, πιστός στις παραδόσεις αυτές από την πρώτη κιόλας στιγμή της δυναμικής επανεμφάνισής του στα τέλη του 19ου αιώνα, στην καρδιά της Mέσης Aνατολής και του Aραβικού Kόσμου ακολούθησε την δική του πορεία. H Aλεξάνδρεια, με την αίγλη της και την κοσμοπολίτικη ταυτότητά της, δεν μπορούσε να ξεφύγει από την προσοχή του νεοπροσερχόμενου στην Aίγυπτο, Eλληνα. H Iστορία κατέγραψε τις πράξεις, τα κατορθώματα, τις ευεργεσίες, αλλά και τις παραλείψεις και τα λάθη της ελληνικής παρουσίας στην πόλη, που έκτισε ο στρατηλάτης προγονός μας και που μέχρι σήμερα υπερήφανα φέρει το όνομά του. Oμως άλλοι ειδικότερα εμού έχουν ασχοληθεί επιστημονικά και επισταμένα στην ανάλυση του θέματος αυτού. Mέσα σε αυτό το ευνοϊκό κλίμα γεννιέται το φυτώριο του αύριο, μια από τις Σχολές του Γένους το «Aβερώφειο». Tο «Aβερώφειο» , ο πρώτος σταθμός, μιας ιστορίας ξεκινά. Tο Γυμνάσιο της Eλληνικής Kοινότητος Aλεξανδρείας, ονομάζεται «Aβερώφειο» και λίγα χρόνια αργότερα το 1890, αναγνωρίζεται από το Yπουργείο Eκπαιδεύσεως της Eλλάδος, ισότιμο προς τα Eλλαδικά Σχολεία. Kαι από τότε αρχίζει να ξετυλίγεται ο μύθος. Eνας μύθος που όλοι ζήσαμε, ένας μύθος ζωντανός, δεμένος με την πραγματικότητα, συνδεδεμένος με το πιο ζωντανό κύτταρο του Aλεξανδρινού Eλληνισμού, τη νεολαία, ένας μύθος που συνεχώς α- νακαλύπτει και ανακαλύπτεται. Πρωτοποριακό σχολείο σε όλες του τις πτυχέςκαι εκφάνσεις. O θεσμός των μαθητικών κοινοτήτων, οι εσωσχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες και η όλη παρουσίαση του σχολείου συνθέτουν ανάγλυφα την πραγματικότητα. Mέσα από τα πανέμορφα και αγέρωχα κτίρια, πέρασαν χιλιάδες παιδιά, πέρασε, η ίδια η ιστορία μας, η ι- στορία της νεώτερης ελληνικής Aλεξάνδρειας, η ιστορία της νεώτερης Eλλάδας. Tα χρόνια περνούν, οι χιλιάδες ε- Tο «Aβερώφειο» Γυμνάσιο στην Aλεξάνδρεια. Tο σχολείο ονομάστηκε «Aβερώφειο» (1886) για να τιμηθεί ο μεγάλος ευεργέτης Γ. Aβέρωφ, ο οποίος άφησε κληροδοτήματα γι αυτό με τη διαθήκη του. τησίως, γίνονται εκατοντάδες και σιγά - σιγά δεκάδες. Tο «Aβερώφειο» συνεχίζει την πορεία του μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Oι εκδηλώσεις και οι δραστηριότητες είναι πάντοτε κυρίαρχο στοιχείο του αλεξανδρινού μαθητόκοσμου. Oι μαθητές στην αρχή με την πολυπληθή τους παρουσία εκδίδουν ε- φημερίδες, περιοδικά, ανεβάζουν θεατρικές παραστάσεις, δίνουν διαλέξεις, οργανώνουν φιλολογικές βραδιές συμπληρώνοντας την πλούσια κοινωνική ζωή της ελληνικής παροικίας. Aργότερα μένοντας λιγότεροι, με τις θεατρικές παραστάσεις, τις μουσικές εκδηλώσεις συναυλίες και φιλολογικές βραδιές τονώνουν το ηθικό των παροίκων στις δύσκολες στιγμές της μεγάλης διαρροής. Aναλαμβάνουν, δε από τη δεκαετία του 80 μέχρι σήμερα κυρίαρχο ρόλο σε συνεργασία με την Kοινότητα, το Προξενείο και τους Φοιτητές τη διοργάνωση των περισσοτέρων εκδηλώσεων: προβολές ελληνικών ταινιών, Kαβάφεια, ελληνικές πολιτιστικές εβδομάδες, ελεύθερο ανοικτό πανεπιστήμιο σε συνεργασία με το Yπουργείο Πολιτισμού, εκθέσεις κ.ά. Tο χθες ανήκει στην ιστορία και δεν πρέπει να ζούμε μόνο με τις αναμνήσεις και τις σκέψεις του. Eίναι α- κριβώς η στιγμή που θα πρέπει να δράσουμε άμεσα και να αποφασίσουμε αν θα πούμε το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι, όπως μας προτρέπει πάντοτε ο αθάνατος Kαβάφης. H απάντησή μας είναι μονολεκτική και ξεκάθαρη: OXI. H συγκεντρωμένη αξία των αποφοίτων του «Aβερωφείου» έφερε την ιδέα της ίδρυσης του Συνδέσμου Aποφοίτων Aβερωφείου Σχολής Aλεξάνδρειας, 100 ακριβώς χρόνια μετά την επίσημη αναγνώρισή του, από το ελληνικό κράτος. Bασικός μας στόχος είναι η σύσφιγξη των σχέσεων μεταξύ των αποφοίτων και κυρίως η ανάδειξη και συσπείρωση του αξιολογότατου στελεχικού δυναμικού, που βρίσκεται εγκατεστημένο στα πέρατα της οικουμένης. Πανεπιστήμιο Oι Aβερωφίτες μαζεύονται το 1992 στους Δελφούς, αρκετά χρόνια μετά την τελετή απονομής των απολυτηρίων τους. Tο «Aβερώφειο» παραμένει ζωντανό στη μνήμη όλων. Kαι μέσα στο μαγευτικό τοπίο της Πυθίας, ρίχνεται η ιδέα. Tολμηρή, ουτοπιστική με την πρώτη ματιά Eλληνικό Πανεπιστήμιο του Mεγάλου Aλεξάνδρου, στα ελληνικά εκπαιδευτήρια της Aλεξάνδρειας. H συνέχιση της ι- στορίας και η αναβίωση του πνεύματος της ελληνιστικής εποχής και της νεότερης Aλεξανδρινής περιόδου θέλουν επανάσταση. Kαι η ιδέα αυτή είναι επανάσταση. Πέρασε ήδη ένας χρόνος από τότε, και η ιδέα δεν έ- μεινε στα χαρτιά, είναι σήμερα πραγματικότητα και θα αποτελέσει τον κεντρικό άξονα της νέας μας εξόρμησης. Δεν φιλοδοξούμε να επανέλθουν χιλιάδες Eλληνες στην Aλεξάνδρεια. Eίμαστε ρεαλιστές. H επιδίωξή μας είναι να παραμείνει ο σημερινός παροικιακός πυρήνας και να ενισχύεται συνεχώς με έναν μόνιμο αριθμό Eλλήνων, που θα δώσουν τη νέα πνοή στο Πατριαρχείο μας, την Kοινότητά μας τον Aλεξανδρινό Eλληνισμό. Oι προαιώνιοι δεσμοί μεταξύ των λαών της Eλλάδος και της Aιγύπτου, μας κάνουν αισιόδοξους. Oρισμένες στιγμές ήταν πολύ δύσκολες. Kάθε μας βήμα πρέπει να είναι και μια καινούργια αρχή. Δεν απογοητευόμαστε, δεν μεμψιμιρούμε, δεν θρηνούμε το παρελθόν. Συνεχίζουμε σίγουροι προς το μέλλον και ατενίζουμε με αισιοδοξία το KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY H KAΘHMEPINH 13

13 AΦIEPΩMA Iστορικές πηγές Tο αρχειακό υλικό των ελληνικών Kοινοτήτων, Συλλόγων, Aδελφοτήτων και Σωματείων Oι αλεξανδρινές ημερήσιες εφημερίδες «Tηλέγραφος» και «Oμόνοια» (Mουσείο Mιχαηλίδη, Σάτμπι). Tα αλεξανδρινά λογοτεχνικά περιοδικά, «Σκέψη», «Nέα Zωή», «Παναιγύπτια» και η «Aνατολή» του Λιβαθηνόπουλου (Mουσείο Mιχαηλίδη, Σάτμπι). Tου Mάνου Xαριτάτου Προέδρου της Eταιρείας Eλληνικού Λογοτεχνικού και Iστορικού Aρχείου MIA από τις φροντίδες της εταιρείας EΛIA είναι η διάσωση των αρχείων του απόδημου ελληνισμού. Iδιαίτερη, μάλιστα, είναι η φροντίδα της διάσωσης των ελληνικών αρχείων της Aιγύπτου. Eίναι γνωστή σε όλους η σημαντική ιστορική πορεία των Eλλήνων της Aιγύπτου τα τελευταία 150 χρόνια σ όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Mπορεί, λοιπόν, να φανταστεί κανείς πόσο μεγάλες σε όγκο και σε αξία είναι οι ιστορικές πηγές του Eλληνισμού αυτού για τις οποίες και οι φροντίδες όλων μας. Kοινότητες, Aδελφότητες, Σύλλογοι και Σωματεία κάθε είδους συγκέντρωναν όλη την καθημερινή πραγματικότητα μιας ελληνικής ζωής στο αιγυπτιακό έδαφος. Σήμερα όλα αυτά είναι ένα παρελθόν για το οποίο γράφουμε την ιστορία. Oι προσπάθειές μας για την διάσωση του αρχειακού υλικού που α- φορά τον ελληνισμό της Aιγύπτου είναι παλιές. Eνας από τους οραματιστές της δημιουργίας αρχείου στην Eλλάδα για τον Eλληνισμό αυτό είναι ο Δημήτρης Xαριτάτος. Πρέπει να πω πως η υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου άρχισε από τον ίδιο, όταν α- κόμη κατοικούσε μόνιμα στην Aλεξάνδρεια, συνεχίστηκε στην Aθήνα με το πάθος της συλλογής κάθε χρήσιμου αντικειμένου και φυσικά σήμερα βαδίζει πολύ ικανοποιητικά στο πλαίσιο της Eταιρείας μας. Mετά τις πρώτες αυτές προσπάθειες μέχρι σήμερα, η Eταιρεία του Eλληνικού Λογοτεχνικού και Iστορικού Aρχείου απέκτησε πολλά αρχεία του Aιγυπτιώτη Eλληνισμού, ως εξής: Aρχεία Eλληνικών Kοινοτήτων 1. Aρχείο Eλληνικής Kοινότητος Aλεξανδρείας (EKA). Tο αρχείο αυτό είναι το πλουσιότερο και σημαντικότερο όλων των άλλων κοινοτήτων του Eλληνισμού της Aιγύπτου, ίσως και πολλών άλλων του περιφερειακού Eλληνισμού γενικότερα. Mέσα σε αυτό κρύβεται όχι μόνο η ιστορία του μεγαλύτερου ελληνικού κοινοτικού φορέα της Aιγύπτου, αλλά και η ιστορία των Eλλήνων στην Aλεξάνδρεια και την Aίγυπτο, ολόκληρη. Tο υλικό που προέρχεται από αυτό το αρχείο και είναι κατατεθειμένο στην εταιρεία μας, αποτελείται από κατάστιχα και λυτά έγγραφα. Γενικά το υλικό καλύπτει μια περίοδο από το 1843 που ι- δρύθηκε η EKA ώς το 1959 και είναι: α. Πρακτικά συνεδριάσεων της κοινοτικής επιτροπής ( ) των διαφόρων εφορειών ( ), δηλαδή υποεπιτροπών, όπως Nοσοκομείου, Σχολείων, Oικονομικών, Eκκλησιών και Kοιμητηρίων, Γηροκομείου, Aστικών και Aγροτικών Kτημάτων, Συσσιτίου, Yποτροφιών και Πρακτικά Γενικών Συνελεύσεων. β. Mητρώα Tαφής. γ. Kατάστιχα Tαμείου και Λογιστηρίου της Kεντρικής Διαχείρισης της EKA και των ιδρυμάτων της. δ. Λυτά έγγραφα που είχαν παραλήπτη την EKA και ε. Kατάστιχα με αντίγραφα εγγράφων που εξαπέστειλε η EKA σε ποικίλους παραλήπτες. 2. Aρχείο Eλληνικής Kοινότητος Iμπραημίας (1903 κεξ.) Hδη αρχίσαμε να παραλαμβάνουμε το αρχείο αυτής της μικρής αλλά σημαντικής κοινότητας που έδρευε στο προάστιο της Aλεξάνδρειας, την Iμπραημία. Mέχρι σήμερα βρίσκονται εδώ κατάστιχα με πρακτικά συνεδριάσεων της Kοινοτικής Eπιτροπής ( ), καθώς και Πρακτικά Γενικών Συνελεύσεων ( ). Θα παραλάβουμε επίσης ένα αξιόλογο τμήμα που περιλαμβάνει εκθέσεις πεπραγμένων και απολογισμούς. 3. Aρχείο Eλληνικής Kοινότητας Mανσούρας ( ). Tο αρχείο αυτό δωρήθηκε στην ε- ταιρία μας. Περιλαμβάνει κατάστιχα με πρακτικά συνεδριάσεων του ΔΣ και των Eφορειών και Γεν. Συνελεύσεων, ευρετήρια, αντίγραφα εγγράφων, λυτά έγγραφα διαφόρων υποθέσεων, βιβλία ταμείου και λογιστη- 14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993

14 ρίου, έντυπες λογοδοσίες και απολογισμούς. 4. Aρχείο Eλληνικής Kοινότητας Mεχάλλα Kεμπίρ ( ). H Kοινότητα όταν διαλύθηκε ό- πως και άλλες περιήλθε στη διαχειριστική δικαιοδοσία των περιουσιακών της στοιχείων στη Mανσούρα,. Eτσι το αρχείο της, μικρό σε έκταση, περιλαμβάνει κατάστιχα με πρακτικά συνεδριάσεων του ΔΣ και γεν. συνελεύσεων, καθώς και μητρώο συνδρομητών. 5. Aρχείο Eλληνικής Kοινότητας Zίφτας ( ). Kαι αυτή η κοινότητα όταν διαλύθηκε περιήλθε στην Mανσούρα. Tο αρχείο της, κι αυτό μικρό, περιλαμβάνει κατάστιχα με πρακτικά συνεδριάσεων και μητρώο μελών. 6. Aρχείο Eλληνικής Kοινότητας Mιτ Γαμρ ( ). Kαι αυτής της κοινότητας μερικά πρακτικά συνεδριάσεων της περιόδου περιήλθαν, μόλις αυτή διαλύθηκε, στην EK Mανσούρας και έτσι μας δωρήθηκαν. 7. Aρχείο Eλληνικής Kοινότητας Aσιούτ. Προς το παρόν η εταιρία διαθέτει δύο κατάστιχα αντιγράφων που έστελνε η κοινότητα σε διάφορους φορείς του Θα παραλάβουμε τη συνέχεια στο εγγύς μέλλον. Aρχεία ελληνικών συλλόγων 1. Aρχείο Mικρασιατικού Συλλόγου Aλεξανδρείας ( ). Tο αρχείο αυτό δεν παρελήφθη α- πό την Eταιρία μας ακόμη στο σύνολό του. Eχει γίνει η καταγραφή του που έδειξε: Kατάστιχα με πρακτικά συνεδριάσεων του Δ.Σ. και γενικών συνελεύσεων, φακέλους με λυτά έγγραφα αλληλογραφίας. 2. Aρχείο Eλληνικής Aθλητικής Eνώσεως Kαΐρου. Περιλαμβάνει πρακτικά συνεδριάσεων του Δ.Σ. και φακέλους διαφόρων υποθέσεων. 3. Aρχείο Aδελφότητος Aλεξανδρείας Περιλαμβάνει το καταστατικό και πρακτικά συνελεύσεων και συνεδριάσεων της Aδελφότητας. 4. Aρχείο του τοπικού τμήματος Aλεξανδρείας του Σώματος Eλληνίδων Oδηγών. Mε ιδιαίτερες φροντίδες ορισμένων κυριών που έχουν εγκατασταθεί στην Eλλάδα από την Aίγυπτο, κατορθώθηκε να αποκτηθεί ένα σημαντικό τμήμα του αρχείου των Eλληνίδων Oδηγών της Aιγύπτου (Aλεξάνδρεια κυρίως, αλλά και Kάιρο, Π. Σάιντ, Mανσούρα, Tάντα κ.ά.). Aποτελείται από κατάστιχα αλληλογραφίας, κινήσεως οδηγικής δραστηριότητας, καθώς και από αντικείμενα, όπως παράσημα, ένσημα, θυρεούς, έργα χειροτεχνίας κ.λπ. Eπίσης, μικρότερα αρχεία Συλλόγων δωρήθηκαν στην Eταιρία μας και θα τα παραλάβουμε σύντομα. Eίναι: 5. Aρχείο Eλληνικής Λέσχης Mανσούρας ( ). 6. Aρχείο Eλληνικής Φιλοπτώχου Aδελφότητας Eλληνίδων Kυριών Mανσούρας ( ). 7. Aρχείο Eλληνικής Aθλητικής Eνώσεως Mανσούρας ( ). 8. Aρχείο Eλληνικού Συνδέσμου Aλληλοβοήθειας Mανσούρας «H Bιοπάλη» ( ). Oι αλεξανδρινές ημερήσιες εφημερίδες «Tαχυδρόμος», «Hμερήσια Nέα» και «Eφημερίς». (Mουσείο Mιχαηλίδη, Σ άτμπι). 9. Aρχείο Συλλόγου Eλλήνων Eπιστημόνων Aιγύπτου «Πτολεμαίος A» (Tμήμα Kυανούς Σταυρός). Aρχεία Iδιωτών: Προσωπικά ή Παροικιακά συνταγμένα από ιδιώτες 1. Aρχείο Eλληνισμού Πορτ Σαΐντ. Tο μεγαλύτερο μέρος του αρχείου αυτού είναι δευτερογενές, όχι δηλαδή πρωτότυπο. Eπειδή όμως δεν έ- χουμε ακόμη δυνατότητα προσπέλασης στις πρωτογενείς πηγές του Eλληνισμού του Π. Σαΐντ δεχθήκαμε αυτή τη δωρεά που είναι οπωσδήποτε χρήσιμη. Eχει συνταχθεί με τη φροντίδα ενός μέλους της ομογένειας της πόλης αυτής. Περιλαμβάνει καταλόγους ονομάτων κατά επαγγέλματα, καθώς και ιστορικά στοιχεία για τους εκεί Eλληνες. 2. Aρχείο Πάνου Ξένου. Tο αρχείο αυτό αποτελείται από πολύτιμες σημειώσεις του εκπαιδευτικού φιλολόγου Πάνου Ξένου σχετικά με την ιστορία των Eλλήνων της Aιγύπτου. O ερευνητής της νεοελληνικής παρουσίας στην Aίγυπτο βρίσκει πολύτιμο υλικό επίσης στα αρχεία Aιγυπτιωτών λογοτεχνών που διαθέτει η Eταιρία μας. Eίναι το αρχείο του περιοδικού και εκδοτικού οίκου «Γράμματα» και του ιδρυτή του Στεφ. Πάργα στην Aλεξάνδρεια, το αρχείο Στρατή Tσίρκα, το αρχείο Tίμου Mαλάνου και το αρχείο Mανόλη Γιαλουράκη. Mέσα από την πλούσια αλληλογραφία και τα κάθε είδους έγγραφα που περιέχουν, τα κατάλοιπα χειρόγραφα, τα αποκόμματα του Tύπου που φύλαγαν και τις φωτογραφίες, ο- πωσδήποτε ταυτίζονται πρόσωπα και γεγονότα που συναντά κανείς στα αυστηρά κοινοτικά αρχεία, καθώς και εκείνα των άλλων συλλόγων. Eπομένως παραπέμπουμε τον ερευνητή και σ αυτά. Mεγάλο ενδιαφέρον έχει το αρχείο φωτογραφιών και φωτοτυπιών εντύπων του Eλληνισμού της Aιγύπτου. Eίναι ένα σύνολο περίπου 200 φακέλων, κατά θέματα όπως EKA, EK Kαΐρου κ.λπ. Πατριαρχείο Aλεξανδρείας, σχολεία, σημαντικά πρόσωπα του πνεύματος και της οικονομίας κ.ά. Eτσι ο ερευνητής βρίσκει συλλογικούς φορείς και άτομα σε λήμματα, όπως: βιομηχανία-βιομήχανοι, βιοτεχνία-βιοτέχνες, ευεργέτες, αρχαία, μεσαιωνική και νέα Aλεξάνδρεια, Aίγυπτος, Θέατρο, Hθοποιοί, Σκηνοθέτες κ.λπ. O ερευνητής έχει ακόμη να προστρέξει στο τμήμα των Cartes Postales της Eταιρίας, όπου το πλούσιο υλικό της Eταιρίας για την Aίγυπτο του δίνει ασφαλώς χρήσιμα τοπογραφικά και άλλα στοιχεία. Tο ίδιο συμβαίνει με τους χάρτες της Aιγύπτου και όλων των πόλεών της, τους τουριστικούς οδηγούς της, και τη σχετική με την Aίγυπτο ξένη βιβλιογραφία, που διαθέτει η Eταιρία. Mια συνολική θεώρηση των αρχείων αυτών, είτε είναι συλλογικά, είτε ατομικά, μας παρέχει τη δυνατότητα να δώσουμε με γρήγορες και αδρές γραμμές την ουσία του περιεχομένου τους. Eτσι προκύπτουν: α. H ιστορία, η πολιτική θα λέγαμε με την ευρύτερη έννοια του όρου, των αρχικών κατόχων των αρχείων, Kοινοτήτων και Συλλόγων, που στο σύνολό τους θα δώσουν κάποτε την ιστορία αυτού του Eλληνισμού. β. H οικονομική ιστορία, κεφάλαιο σημαντικό. Eκεί χρειάζεται προσοχή γιατί δεν σώθηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό αρχεία επιχειρήσεων και επιχειρηματιών. γ. H ιστορία των επί μέρους ιδρυμάτων, κάτι απαραίτητο για να φανεί το έργο των ατόμων και των φορέων. δ. Mια προσωπογραφία της ομογένειας τουλάχιστον τα τελευταία 100 χρόνια, προσωπογραφία των ατόμων που υπήρξαν μέλη της, και όχι μόνο των συνδρομητών των διαφόρων συλλογικών οργάνων. Eίναι γνωστό ότι την έναρξη της ανθρώπινης ζωής καταγράφει το Πατριαρχείο με τα πιστοποιητικά βαπτίσεων που παρέχει από το πλούσιο αρχείο του. Tην αποχώρηση από τη ζωή καταγράφει η κοινότητα, τουλάχιστον οι δύο μεγάλες, γιατί αυτή έχει την ευθύνη της ταφής. ε. H ιστορία του πνεύματος και των καλών τεχνών και των επιστημών που κι αυτή βρίσκεται λίγο πολύ σ αυτού του είδους τα αρχεία. στ. Oι σχέσεις των κοινοτήτων με το Πατριαρχείο Aλεξανδρείας, με την ελληνική πολιτεία και με την αιγυπτιακή πολιτεία και ζ. Oι σχέσεις με τις άλλες μειονότητες που υπήρχαν στην Aίγυπτο, με πρώτη την πολυπληθέστερη, μετά την ελληνική, ιταλική παροικία. Eλληνικές εκδόσεις Στενά δεμένος με τα αρχεία είναι και ο τομέας βιβλίων, περιοδικών, ε- φημερίδων, που τυπώθηκαν σε αιγυπτιακό έδαφος σε ελληνικά τυπογραφεία τα πιο πολλά, κι ακόμη ξενόγλωσσων εκδόσεων είτε από Eλληνες είτε για Eλληνες, κι αυτά είτε σε ελληνικά είτε σε ξένα τυπογραφεία της Aιγύπτου. Bάση αυτών των εντύπων αποτέλεσε η προσωπική βιβλιοθήκη Xαριτάτου που κατατέθηκε στην Eταιρεία, όπως και τόσα άλλα. H συλλογή αυτή των μεν βιβλίων, σε πληρότητα 60 και κάτι %, του δε Tύπου σε μικρότερη, μαζί με εκείνη του Πνευματικού Παροικιακού Mουσείου Aλεξανδρείας που δεν είναι άλλο από τη βιβλιοθήκη του Eυγ. Mιχαηλίδη και τη συλλογή της Bιβλιοθήκης του Aβερωφείου Γυμνασίου της ίδιας πόλης, καθώς και τις συλλογές της Eθνικής Bιβλιοθήκης, της Mπενακείου Bιβλιοθήκης και της Γενναδείου Bιβλιοθήκης, παρέχουν μια υψηλή σε ποσοστό πληρότητα του πανοράματος των ελληνικών ε- ντύπων εκδόσεων στην Aίγυπτο. Στη Bιβλιογραφία του19ου αι. που εκδίδει η εταιρία μας περιλαμβάνονται, για πρώτη φορά, αυτές οι εκδόσεις, γιατί αποτελούν μέρος της ε- θνικής βιβλιογραφίας μας. Eξάλλου, ετοιμάζεται νέα έκδοση της Aιγυπτιώτικης Bιβλιογραφίας, που θα συμπληρώνει εκείνη την πρώτη του E. Mιχαηλίδη. KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY H KAΘHMEPINH 15

15 O εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Aβέρωφ. Eλαιογραφία του Kωνσταντίνου Παρθένη (Kηφισιά, Iδρυμα Tοσίτσα).

16 AΦIEPΩMA Oι μεγάλοι ευεργέτες Oι εξέχουσες μορφές του απόδημου Eλληνισμού στην Aίγυπτο και η κοινωνική προσφορά τους Tου E.Θ. Σουλογιάννη Kαθηγητή, Eρευνητή της Aκαδημίας Aθηνών Eίναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι ο πρώτος χρονικά Mεγάλος Eυεργέτης και πρωτοπόρος της Eλληνικής Kοινότητος Aλεξάνδρειας (EKA) ιδρυτής, πρώτος πρόεδρος και συγχρόνως πρώτος Γεν. Πρόξενος της Eλλάδας στην Aίγυπτο υπήρξε ο Mιχαήλ Tοσίτσας. Mεταξύ πραγματικότητας και μύθου κινούνται οι πληροφορίες που έ- χομε για τον άνδρα. Γεγονός πάντως είναι ότι η γνωριμία του με τον Mωχάμεντ Aλι, που χρονολογείται από τη συνάντησή τους στην Kαβάλα, ω- φέλησε τον Mιχαήλ και τα αδέλφια του Θεόδωρο και Kωνσταντίνο, στους οποίους δώρισε γαίες. O Mιχαήλ χρημάτισε σύμβουλος του Mωχάμεντ Aλι. Tο σπίτι του βρισκόταν ό- που η μετέπειτα «BORSA», το Xρηματιστήριο δηλαδή της Aλεξάνδρειας, κτίριο που σήμερα δεν υπάρχει. Tα αδέλφια Tοσίτσα ήταν μυημένα στην Φιλική Eταιρεία. Σε άλλο σπίτι του Tοσίτσα που χρησίμευσε και σαν πρώτο Eλληνικό Προξενείο στην πόλη από το 1833, εκλήθηκαν οι Φιλικοί από την Eλλάδα και έκαναν γνωστή την έκρηξη της Eπανάστασης του 1821 στην Eλλάδα. Oντας πρόξενος στην Aλεξάνδρεια ο Mιχαήλ εκπροσώπησε τα «συμφέροντα των υπηκόων του Oθωνος, των εμπορευομένων εν Aιγύπτω και αντιμετώπισε όσο του ήταν δυνατό, το πρόβλημα των Eλλήνων δούλων (από το 1833 ως το 1840), ενώ προσπάθησε και πέτυχε απελευθέρωση Eλληνίδων γυναικών που ήσαν ιδιοκτησία του Mωχάμεντ Aλι και του γιού του Iμπραήμ. Παρά τα εμπόδια ο Mιχαήλ πέτυχε να βελτιωθούν οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ Eλλάδας και Aιγύπτου. Eτσι άρχισε η ναυτιλία και το εμπόριο στο λιμάνι της Aλεξάνδρειας να αναπτύσσεται από την ελληνική πλευρά. Eνώ το κανένα πλοίο ελληνικής σημαίας δεν μπήκε ούτε βγήκε από το λιμάνι, το 1836 η ελληνική σημαία ήταν η πρώτη στις αφίξεις στην Aλεξάνδρεια (= 154 πλοία) και μετά την αγγλική και την αυστριακή στις αναχωρήσεις (78 πλοία). H απελευθέρωση της Eλλάδας έμελλε να ωφελήσει την ανάπτυξη του ελληνικού ε- μπορίου και της ναυτιλίας κυρίως στη συναλλαγή και με την Aίγυπτο. Tο 1843 ιδρύθηκε η Tράπεζα του Aιγυπτιακού Kράτους με κύριο μέτοχο τον Mωχάμεντ Aλι ( τάλληρα). O Mιχαήλ είχε μετοχές αντί ταλλήρων. H εύνοια εξάλλου του Mωχάμεντ Aλι προς τον Mιχαήλ εκφράστηκε ποικιλότροπα, όταν μάλιστα τον χρησιμοποίησε σύμβουλό του στα ταξίδια του στην Aνω Aίγυπτο, το Σουδάν, τη Γιάφα και αλλού. Eίναι αυτή μάλιστα που ωφέλησε τον ανιψιό του Tοσίτσα N. Στουρνάρα/η, τον Στέφανο Zιζίνια, τον Δ Aναστάση και τον Kαζούλη. Aνοίγοντας παρένθεση ας σημειωθούν και τα εξής: O Στουρνάρας/ης επαναπατρίστηκε το 1852 με σκοπό να δημιουργήσει γεωργικές σχολές στην Aθήνα. O πρόωρος όμως θάνατός του απέτρεψε κάτι τέτοιο. Mε τη διαθήκη του άφησε πολλά χρήματα στα ελληνικά σχολεία της Aλεξάνδρειας και στο Mέτσοβο. Σ αυτόν κυρίως και στον M. Tοσίτσα και τη σύζυγο του τελευταίου Eλένη Tοσίτσα οφείλεται η ίδρυση του Πολυτεχνείου στην Aθήνα. O Στέφανος Zιζίνιας, πρόσφυγας από τη Xίο στην Aλεξάνδρεια, ρίζωσε καθώς και αρκετές έπειτα απ αυτόν γενιές. Tο πρώτο σχολείο και το πρώτο νοσοκομείο των «Γραικών» στην Aλεξάνδρεια ήταν δημιουργήματα των αδελφών Tοσίτσα και των Στουρνάρα. O ναός του Eυαγγελισμού ήταν προϊόν πρωτοβουλίας του M. Tοσίτσα, του Iω. Δ Aναστάση και του Στέφ. Zιζίνια. Στην Eλλάδα Στις 29/11 Mαΐου 1854 ο Tοσίτσας αναγκάζεται να αναχωρήσει από την Aλεξάνδρεια και να μεταβεί στην Eλλάδα ύστερα από τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Tουρκίας και Eλλάδας. Kαι στις 4/16 Nοεμβρίου 1856 πεθαίνει στην Aθήνα. Tον πρώτο αυτό Mεγάλο Eυεργέτη θυμίζουν στην Aλεξάνδρεια η Tοσιτσαία Σχολή, όπου φοίτησαν γενεές γενεών στα εκάστοτε διάφορα εκπαιδευτήρια που στέγασε το μέγαρο και που σήμερα στεγάζει την έδρα του Eλληνορθόδοξου Πατριαρχείου Aλεξανδρείας, ο ναός του Eυαγγελισμού και το οικόπεδο, όπου κτίστηκε το πρώτο ελληνικό νοσοκομείο. Tο 1852 ένα κείμενο λόγου που εκφωνήθηκε από τον Δανιήλ Σουρμελή, σώζεται στη μνήμη Mιχ. και Kων. Tοσίτσα που οικοδόμισαν «ιδία δαπάνη» τη Σχολή. Kαι το 1857 ο Iωάννης Mαθαρίκος δημοσίευσε «απλή στιχουργία» με τίτλο: «O θάνατος του αοιδίμου Mιχαήλ Tοσίτζα εν Aθήναις την 4η Nοεμ. 1856». Γεώργιος Aβέρωφ O δεύτερος χρονολογικά μέγιστος ευεργέτης της Eλληνικής Kοινότητος Aλεξανδρείας είναι ο Γεώργιος Aβέρωφ (Aβιέρος ή Aυγέρος ή Aυγέρης). Γεννήθηκε στο Mέτσοβο στις 15 Aυγούστου 1818 και πέθανε στο Pάμλι της Aλεξανδρείας στις 15 Iουλίου Tον Iούνιο του 1840 ο Aβέρωφ φθάνει στο Kάιρο, όπου τον κάλεσε ο μεγάλος αδελφός του Aναστάσης. O Aναστάσης πήγε στη Bιέννη, Pωσία, Σουδάν και κατέληξε στο Kάιρο, όπου ήταν έμπορος «ερίων». Tο 1824 οι Tοσίτσα είχαν ιδρύσει ε- μπορικά καταστήματα στην Πετρούπολη με συνεργάτες του Aναστάση Aβέρωφ. Mεταξύ 1840 και 1860 η ζωή του είναι σκληρή. Mετά κόβει τους δεσμούς του με τον Aναστάση και α- ναλαμβάνει τροφοδότης πολυτίμων αντικειμένων της αυλής του Xεδίβη Tεουφίκ. Aναδεικνύεται τολμηρός κυρίως στο εμπόριο του βάμβακος και στις τραπεζικές εργασίες με έδρα την Aλεξάνδρεια και αγορά σχεδόν σε όλη την Aίγυπτο και το Σουδάν. Tο 1868 προσφέρει στην Kρητική 16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993

17 Eμμανουήλ Mπενάκης, μεγαλέμπορος, δήμαρχος Aθηναίων και εθνικός ευεργέτης. Eργο του Π. Mαθιόπουλου (Aθήνα, Mουσείο Mπενάκη). Eπανάσταση χρυσές λίρες. Προσφέρει επίσης λίρες στο μεγάλο έρανο της EKA για να καλυφθεί το τότε έλλειμμά της που ανερχόταν σε λίρες και που καλύφθηκε το Aμέσως τότε ο Aβέρωφ ανέλαβε την προεδρία της EKA και παρέμεινε πρόεδρος μέχρι το θάνατό του το Tότε φρόντισε να προστεθούν τάξεις στο κοινοτικό γυμνάσιο που το προίκισε, ανήγειρε το Παρθεναγωγείο που μαζί με το γυμνάσιο έ- φερε το όνομά του και το επροίκισε. Oι προίκες αυτές ανήλθαν για μεν Συνέχεια στη 18η σελίδα O Nικόλαος Στουρνάρης. Eλαιογραφία (Aθήνα, Eθνικό Mετσόβιο Πολυτεχνείο). O Mιχαήλ Tοσίτσας: Eλαιογραφία (Aθήνα, Eθνικό Iστορικό Mουσείο). KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY H KAΘHMEPINH 17

18 Συνέχεια από τη 17η σελίδα το γυμνάσιο σε 400 λίρες, για το δημοτικό σε 500 και μια εισφορά 100 λιρών. Eνίσχυσε επίσης το νοσοκομείο και χρηματοδοτούσε το ναό του Eυαγγελισμού. O Aβέρωφ παρακίνησε τον Mακεδόνα I. Δημητρίου και τον Hπειρώτη Nικόλαο. Tούλη να δωρήσουν χρήματα στην EKA όσο ζούσαν αυτοί, και μετά το θάνατο μεγάλης αξίας αγροτικά κτήματα, όπως ο ίδιος έκανε. Διαθήκη O Aβέρωφ συνέταξε τη διαθήκη του στις 18/30 Mαρτίου 1898 που επικυρώθηκε στο Eλληνικό Προξενικό Δικαστήριο Aλεξανδρείας στις 16/28 Iουλίου Δημοσιεύθηικε δε πρώτα στην εφημερίδα «Tαχυδρόμος» το 1899 και αργότερα σε ξεχωριστό φυλλάδιο. H κηδεία του έγινε με κοινοτική δαπάνη στις (νέο ημερολ.), ενώ τα οστά του μεταφέρθηκαν με το πολεμικό πλοίο «Nαύαρχος Mιαούλης» στην Eλλάδα, όπου ενταφιάστηκαν στο 1ο Nεκροταφείο της Aθήνας στις Στην Aλεξάνδρεια στα πρώτα Kοιμητήρια της EKA υπάρχει ακόμη το κενοτάφιο. Nεκρολογία του Aβέρωφ βρίσκεται στην εφημερίδα «Tαχυδρόμος», γραμμένη από το δημοσιογράφο Σωτ. Λιάτση. Mε την πρώτη εκκαθάριση της περιουσίας του Aβέρωφ διανεμήθηκαν τοις μετρητοίς Λίρες Aγγλίας, και σε τίτλους αυτούσιες Aπό αυτό το ποσό (= Λ. Aγγλίας) πήραν τα δημόσια κληροδοτήματα Λ. Aγγλίας και οι ι- διώτες κληροδόχοι Eμμανουήλ Mπενάκης και οικογένεια Kαι άλλος μέγιστος ευεργέτης για την Eλληνική Kοινότητα Aλεξανδρείας (EKA) και παράλληλα για ολόκληρο το Eθνος υπήρξε ο Eμμανουήλ Mπενάκης. Γεννημένος το 1843 ή 1844 στην Eρμούπολη, γιος του Xιώτη Aντωνίου Mπενάκη (Xίος Σύρος 1867) έκαμε εκεί τις πρώτες σπουδές του, καθώς και στο Mάντσεστερ, ενώ το 1865 πήγε στην Aλεξάνδρεια στον οίκο I. Π. Σκυλίτση. Tο 1868 άρχισε να εμπορεύεται βαμβάκι με τον αδελφό του Λουκά και για ένα χρόνο ( ) περιόδευσε στο ε- σωτερικό της Aιγύπτου για να μάθει την αραβική γλώσσα. Tο 1870 νυμφεύθηκε την Bιργινία, το γένος Iωάννου Xωρέμη και έγινε συνεταίρος του μεγάλου οίκου Xωρέμη - Melhor και Σία που τελικά πήρε την ονομασία Xωρέμη - Mπενάκη, με υποκασταστήματα στο Λίβερπουλ, το Λονδίνο και τις Iνδίες. Στα χρόνια της προεδρίας του ( ) συμπληρώθηκε και σχεδόν ολοκληρώθηκε το έργο της ανέγερσης φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, ιδίως των σχολείων (Σαλβάγειος, Mπενάκειο, Zερβουδάκειος κ.ά.). O ί- διος και η οικογένειά του ίδρυσαν το Mπενάκειο Oρφανοτροφείο μαζί με πλήρη αστική σχολή, αντί ποσού Λ. Aγγλίας κα το δώρισαν στην EKA, καθώς και το Mπενάκειο Oικονομικό Συσσίτιο, αντί ποσού Λ. Aγγλίας που και αυτό το δώρισαν στην EKA. Oσο ζούσε στην Aίγυπτο, ο Eμμανουήλ διετέλεσε πρόεδρος της Διεθνούς Λέσχης Mωχάμεντ Aλι, μέλος Aλεξάνδρεια. Oι γυμνασιόπαιδες συνοδεύουν τη σορό του Γεωργίου Aβέρωφ. H κηδεία του έγινε με κοινοτική δαπάνη στις , ενώ τα οστά του μεταφέρθηκαν με το πολεμικό πλοίο «Nαύαρχος Mιαούλης» στην Eλλάδα, όπου ενταφιάστηκαν στο 1ο Nεκροταφείο της Aθήνας στις της Xεδιβικής Γεωργικής Eταιρίας Kαΐρου, πρόεδρος του Συμβουλίου Δ/τών της Aνώνυμης Eταιρίας των Eκκοκκιστών βάμβακος Aιγύπτου, μέλος του Συμβουλίου της «Eθνικής Tραπέζης Aιγύπτου», της «Eθνικής Aσφαλιστικής Eταιρείας Aιγύπτου» και της «Eταιρείας Aλατος και Σόδας» και άλλων οργανισμών. Bουλευτής Tο 1910 εκλήθη στην Aθήνα και ε- ξελέγη βουλευτής των Φιλελευθέρων, ενώ διορίστηκε στη συνέχεια υ- πουργός Γεωργίας, Eμπορίου και βιομηχανίας και το 1914 εξελέγη Δήμαρχος της Aθήνας. H πολιτική του σταδιοδρομία συνδέθηκε με τον Eλευθέριο Bενιζέλο, του οποίου υ- πήρξε λάτρης και οπαδός και τον α- κολούθησε πιστά παντού. H οικογένεια Mπενάκη στην Aλεξάνδρεια ίδρυσε επίσης το «Mικρό Aσυλο» με φροντίδα της Bιργινίας Mπενάκη και της Πηνελόπης συζύγου Στέφανου Δέλτα, ενώ το 1914 οι δωρεές και συνδρομές τους προς την EKA έφτασαν τα φράγκα. Tο 1929, στη μνήμη της συζύγου του, ο Eμμανουήλ Mπενάκης κάμει μια δωρεά προς την EKA ύψους Λ. Aιγ. Tο 1930 ο ίδιος δεν υπάρχει στη ζωή, όμως το κληροδότημά του προς την EKA αποφέρει Λ. Aιγ., το χρόνο. Tέλος, αξίζει να σημεωθεί ότι η Bιργινία υπήρξε ιδρύτρια και πρόεδρος της Φιλοπτώχου Aδελφότητος, όταν αυτή ήταν παράρτημα, κατά κάποιο τρόπο της EKA. Στην Eλλάδα Στην Eλλάδα ο Mπενάκης και η οικογένειά του πρόσφεραν πολλά: Tη Σηροτροφική Σχολή Aθηνών, το Φυτοπαθολογικό Iνστιτούτο, το Παιδικό Aσυλο Kηφισιάς, λ. Aγγλίας κατ αρχή για το Aμερικανικό Kολλέγιο Ψυχικού και συνολικά λ. Aγγλίας για το ίδρυμα αυτό, λ. Aγγλίας για την ανέγερση του νοσοκομείου του Eρυθρού Σταυρού στους Aμπελόκηπους της Aθήνας, χρήματα προς την Aκαδημία Aθηνών, την Mπενάκειο Bιβλιοθήκη, παράρτημα της Bιβλιοθήκης της Bουλής των Eλλήνων και τη βιβλιοθήκη E. RENAN, το Mπενάκειο Δημοτικό Iατρείο στο Mεταξουργείο της Aθήνας κ.ά. Tα άλλα μέλη της οικογένειας διακρίθηκαν και αυτά στη φιλανθρωπία, όπως η Bιργινία σύζυγος Eμμ. Mπενάκη, η Πηνελόπη Δέλτα, ο Aντώνης Mπενάκης κ.ά. O Eμμ. Mπενάκης πέθανε στις Tον συνόδεψαν στην τελευταία κατοικία ο τότε πρόεδρος της Eλληνικής Δημοκρατίας, ο πρωθυπουργός Bενιζέλος και άλλοι, ενώ νεκρολογία εξεφώνησε ο Kωστής Παλαμάς. O Mπενάκης αναπαύεται στο 1ο Nεκροταφείο της Aθήνας. Mε τη διαθήκη του άφηνε πολλά στο Eθνος και στον Eλληνισμό της Aλεξάνδρειας. Kωνσταντίνος Σαλβάγος και οικογένεια Tον Γ. Aβέρωφ διεδέχθη στην προεδρία της Eλληνικής Kοινότητος Aλεξανδρείας ο Kωνσταντίνος Σαλβάγος, ιδρυτής του μεγάλου οίκου της Aιγύπτου. Oμως το 1901 απεβίωσε χωρίς να προφθάσει να ολοκληρώσει το φιλανθρωπικό έργο του. Xαρακτηρίστηκε ως ο μεγαλοφυής τραπεζίτης και ήταν από τους ιδρυτές της Eθνικής Tραπέζης της Aιγύπτου. Παράλληλα με τις διάφορες ευεργεσίες του προς την EKA έδινε σε αυτήν ετήσια συνδρομή 500 λ. Aιγ. Hταν φυσικά ο εμπνευστής της ίδρυσης επαγγελματικής σχολής, που υ- λοποιήθηκε αργότερα, από την οικογένειά του και ιδίως τον Mικέ Σαλβάγο, γιο του. O Mικές Σαλβάγος (Mιχαήλ) προήδρευσε της EKA μέχρι τις , ημέρα του θανάτου του, και συνέδεσε το όνομά του με την πιο σημαντική περίοδο της ιστορίας της EKA. Nυμθεύτηκε την Aργίνη Mπενάκη, κόρη του Eμμανουήλ και αδελφή της Πηνελόπης, του Aντώνη κ.α. Yπήρξε μαζί με τον πατέρα του και τη μητέρα του Iουλία, ο κύριος ευεργέτης-χρηματοδότης του κτιρίου της Σαλβαγείου, πρώτα Eπαγγελματικής και ύ- στερα Eμπορικής Σχολής (που πριν κλείσει είχε την επωνυμία Oικονομικό Γυμνάσιο) και ολοκλήρωσε το Aντωνιάδειο Γηροκομείο, μετά τη βασική δωρεά του Aντωνιάδη. Eπίσης ήταν ο βασικός χρηματοδότης της EKA σε κάθε περίπτωση ελλειμματικής οικονομικής διαχείρισης, σε κάθε έρανο κ.λπ. Yπήρξε σχεδόν ο μόνος υποστηρικτής της α- νάληψης από την EKA της βαρύτατης ευθύνης της διαχείρισης του Kοτσικείου Nοσοκομείου, όταν όλη η υ- πόλοιπη κοινοτική επιτροπή στη δεκαετία του 1930 δίσταζε, λόγω του τεράστιου έργου που φυσικά τελικά αποδείχθηκε ελλειμματικότατα ζημιογόνο. Στέφης Σαλβάγος Aδελφός του Mικέ ήταν ο Στέφης, ευεργέτης και αυτός, και θείος τους ο Nικόλαος που κληροδότησε στην EKA μεγάλο ποσό για υποτροφίες. Γιος του Mικέ, ο Kωνσταντίνος Σαλβάγος, (πέθανε το 1963) υπήρξε αντιπρόεδρος της EKA και επίτροπος για πολλά χρόνια, πρόεδρος του Συλλόγου Aποφοίτων Aλεξανδρείας και ο ί- διος οικονομικός παράγων και συνεχιστής των επιχειρήσεων Σαλβάγου. Kόρη του Mικέ και της Aργίνης είναι η Iουλία, σύζυγος Mελά, μητέρα του Λέοντος Mελά ( ). Kόρες του Kωνσταντίνου είναι η Aργίνη Mπαλή- Παπαδοπούλου και η Eιρήνη Xωριατοπούλου. H EKA πρόφθασε και ετίμησε τον Mικέ το 1945 με γιορτασμό στις Mίλησαν σχετικά ο N. Bατιμπέλας, ο P. Pαδόπουλος, στενός του συνεργάτης στη διοίκηση της EKA και ο Γ. Pούσος. Σε τιμητικό επίσης γεύμα προς τον Σαλβάγο, όπου παρευρέθηκαν ο Πατριάρχης Aλεξανδρείας Xριστόφορος και ο τότε πρωθυπουργός της Eλλάδας Γεώργιος Παπανδρέου, που μίλησε το έργο και την προσωπικότητά του εξήρε ο Δημήτριος Θεοδωράκης, παλιός συνεργάτης του. H τιμητική εκδήλωση έγινε στα γραφεία της EKA και το γεύμα παρετέθη στο Kέντρο που έχει την επωνυμία «Kαζίνο του Σάτμπι». 18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993

19 Aριστερά: Aθήνα, 22 Mαΐου O Πατριάρχης Aλεξανδρείας και Πάσης Aφρικής κ. Παρθένιος με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Kωνσταντίνο Kαραμανλή. Δεξιά: O Πατριάρχης Aλεξανδρείας και Πάσης Aφρικής Παρθένιος με τον Aρχιεπίσκοπο Aθηνών και Πάσης Eλλάδος Σεραφείμ (Aθήνα, 9 Σεπτεμβρίου 1993). H Aλεξανδρινή Eκκλησία Oι δεσμοί του Πατριαρχείου με την Eλληνική Kοινότητα Aλεξανδρείας Tου Πατριάρχη Aλεξανδρείας και Πάσης Aφρικής Παρθενίου TΩ Θεώ δόξα. Eκατόν πενήντα χρόνια ζωής της Eλληνικής Kοινότητος Aλεξανδρείας. Mια ιστορία, μια παράδοση, μια παρουσία, αγώνας καλός, που συνεχίζεται με τους λίγους, όσοι απόμειναν, το μικρόν ποίμνιον. H φλόγα δεν έχει σβήσει, η ανάσα δεν σταμάτησε, έχει ο Θεός. Yπάρχομε, θυμόμαστε, νοιώθομε περηφάνεια, μένομε Eλληνες, Oρθόδοξοι, Aιγυπτιώτες. Eτσι μας γνωρίζουν, αυτό είναι το όνομά μας, με τον αγώνα, την προσφορά, τη θυσία μας, την αγάπη μας, την πίστη και την ελπίδα μας. Δεν είναι και λίγα τα χρόνια μας. Mόνοι μας δημιουργήσαμε ιστορία Aπόδημου Eλληνισμού, σε ώρες δύσκολες, ιδρώτα, αιμάτων, δακρύων και χαράς και ενθουσιασμού και πόνου. Ξεκινήσαμε μέσα από αιώνες και είναι η αρχή μας Eλληνική. Aπό τον Mέγα Aλέξανδρο, την Eλληνική εποχή, τους Πτολεμαίους, με τους Pωμαίους, την αρχή της Eκκλησίας του Xριστού, τον Aγιο και Eυαγγελιστή Mάρκο, τους Bυζαντινούς δικοί μας τους Aραβες, την Oθωμανική Aυτοκρατορία. Πάντα ίδιοι Στην Aίγυπτο των Φαραώ, στις ό- χθες του Nείλου, στον Aραβικό κόσμο, έως τώρα, στο Iσλάμ. Eυχαριστούμε το Θεό. Aπό την αρχή του Eλληνα Mακεδόνα, έως την ώρα αυτή και ακόμη, πρώτα ο Θεός, συνέχεια ο Eλληνας, ο Oρθόδοξος Xριστιανός δεν έλειψε από την Aλεξάνδρεια. Mείναμε, μένομε, γεννηθήκαμε στη Nειλοχώρα. Πάντα πιστοί στην πατρίδα, το Γένος, την Eκκλησία. Mια πορεία με σταθμούς, πολλοί και λίγοι. Tα 150 χρόνια, έχουν μέσα τους ψυχή, πνεύμα, καρδιά, αγώνα καλό και λάθη και αμαρτίες. Δεν είναι τα τελευταία. Πάντα ίδιοι, μέσα μας, με την πίστη και τη γλώσσα μας. Aπόδημοι, Aιγυπτιώτες, Oρθόδοξοι, Eλληνες. Πατριαρχείο αιωνόβιο και Kοινότητες, και πρώτη η Eλληνική Kοινότης Aλεξανδρείας, πάντα Eλληνες, Pωμιοί, πάροικοι, παρεπίδημοι, με δική μας ζωή, χθεσινή, τωρινή, αυριανή, δεμένη με το χώμα, με τη γη, την θάλασσα, τον ουρανό, της Eλλάδας μας, της αγαπημένης μητέρας μας και της Mητέρας Eκκλησίας μας. Tα 150 χρόνια έχουν κάτι διαφορετικό, είναι μία ανάσταση, σημάδι, ζωή, θεσμός, που δημιουργήθηκε, και άπλωσε, Kοινοτικός, που χάρισε, έδωσε, έζησε, ζει. Aυτή η παρουσία, Πατριαρχείου και Kοινότητος Aλεξανδρείας, είναι το θεμέλιο αυτής της κοινής ζωής Eκκλησίας που είναι και αυτή Kοινότητα, με τον Θεό μέσα της, και Kοινότητος, ελληνικής, ορθόδοξης. Eίναι ζωή αντίδοσης, στη ροή από τα παληά. Aγώνες Πάλεψαν μαζί. H Aλεξανδρινή Eκκλησία οφείλει στον Λαό, την ι- στορία της, των 150 χρόνων της Eλληνικής Kοινότητος Aλεξανδρείας, Mητέρας Kοινοτήτων, στην όλη Aίγυπτο, στην όλη Aφρική, με ήθος, κληρονομιά, διαθήκη, πάντα ελληνική και πάντα αιγυπτιώτικη. Πατριαρχείο και Kοινότης Aλεξανδρείας μαζί, ενωμένοι, πάλεψαν αυτά τα 150 χρόνια, και η Eκκλησία η Aλεξανδρινή, χρωστάει στον ορθόδοξο Λαό της την δόξα της, σε κάθε εκδήλωση ζωής και αγώνα. Kαι πιο πολύ, στους Eυεργέτες, που πρόσφεραν, τη ζωή τους, ύψωσαν Eκκλησιά -πάντα η πρώτη δημιουργία η Eκκλησία- Σχολεία, Φιλανθρωπικά Iδρύματα, τα σπίτια του Λαού μας, τα εθνικά, χριστιανικά καταστήματα. Eυεργέτες, έμποροι, ναι, οι έμποροι, με ιδρώτα και αίμα, χάρισαν την ένδοξή μας παρουσία, οι έμποροι του Γένους μας, είναι πάντα οι δημιουργοί, οι θεμελιωτές. Nα μην το ξεχνάμε. O Tοσίτσας, ο Aβέρωφ, έμποροι, και έπειτα οι διάδοχοι μέχρι σήμερα. Aλλοι θα πουν περισσότερα. Eνα ξεύρω, ένα πιστεύω, για ένα ευχαριστώ τον Θεό, ότι ο θεσμός Πατριαρχείου και Kοινότητος χάρισε την παρουσία του και τη ζωή των Eλλήνων στην Aίγυπτο, τον αιώνα των Aιγυπτιωτών Eλλήνων Oρθοδόξων, και τίμησε το Γένος μας. Λειτούργησε ο θεσμός αυτός, γιατί α- ληθινά ήταν μια λειτουργία, που δεν σταμάτησε του Λαού μας την Aποδημία. Συγχαίρω την Eλληνική Kοινότητα Aλεξανδρείας, τη Mητέρα Kοινότητα, για την γιορτή της, και να ζει, νάναι περήφανη, και όλοι και όλες μας, να θυμόμαστε, να κάνουμε την Προσευχή μας και να ευχαριστούμε το Θεό. Kοινότητες Kαι ο τελευταίος λόγος, η τελευταία γραμμή, για την αγαπημένη χώρα του Nείλου, την Aίγυπτο των Φαραώ, των Aράβων, του Λαού της, για την φιλοξενία, και την αγάπη τους, τη φιλία τους, γιατί παλιά μας χάρισαν, μας πρόσφεραν και πιστεύω, ό- τι και μεις, οι Kοινότητές μας, το Πατριαρχείο μας κάτι της χαρίσαμε, και προ πάντων την αγαπήσαμε, την α- γαπάμε, γιατί είναι τόπος μας, του θανάτου μας. Kαι ακόμη και κάτι άλλο, όχι το τελευτάιο, αλλά το πρώτο, το Iσλάμ, μέσα στο οποίο μείναμε, μας χάρισε την Aγάπη του, και μας έμαθε, ότι το Πατριαρχείο και η Eλληνική Kοινότης Aλεξανδρείας και όλες οι Kοινότητές μας, ζούσαν και ζούμε, σ ένα πιστό, πάντα φίλο, που η θρησκεία του στον ένα Θεό, που είναι Φιλεύσπλαχνος, Πανοικτίρμων, ξεύρει ν αγαπάει. Mας χάρισε ο Θεός, να ζήσομε την Eλευθερία του Λαού της Aιγύπτου. Kαι νομίζω ταπεινά, ότι και μεις, Πατριαρχείο και Kοινότητες, σ αυτό τον αγώνα της Eλευθερίας, προσφέραμε κάτι καλό και άγιο. H τελευταία σειρά για την Kοινότητα Aλεξανδρείας την Eλληνική, μια ευχή, να ζει, ν αγωνίζεται, χωρίς φόβο, ελεύθερα, με δύναμη, μ αγάπη και θυσίες, για το Λαό, για όσους μείναμε. Tο Πατριαρχείο, η Eκκλησία του Xριστού, έζησε με τους πολλούς και λίγους και ο αγώνας του μένει ο ί- διος και θυμάται τον Λόγο του Xριστού, που ζει πάντα, «μη φοβού το μικρόν ποίμνιον». Συγχαίρω και ευχαριστώ την Eλληνική Kοινότητα Aλεξανδρείας και τους εργάτες της μέσα στα 150 χρόνια μας. Eις πολλά έτη. KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY H KAΘHMEPINH 19

20 Aλεξάνδρεια. Tο Aβερώφειο Παρθεναγωγείο (αριστερά). Tο Eλληνορωμαϊκό Mουσείο (δεξιά). Πανεπιστήμιο M. Aλέξανδρος Aναγκαία η ίδρυσή του στο χώρο των Eκπαιδευτηρίων του Σάτμπι Tου Iωάννη Γ. Kοσσένα Πολιτικού Mηχανικού Oι Eλληνικές κοινότητες της Aλεξανδρείας και του Kαΐρου αριθμούν σήμερα λιγότερα από μέλη. Tα πολλά ιδιόκτητα κτιριακά συγκροτήματα των ελληνικών κοινοτήτων, στις δύο αυτές μεγαλουπόλεις, είναι τα ωραιότερα και μεγαλοπρεπέστερα νεοκλασσικά των ιστορικών των κέντρων και η αξία τους ξεπερνά τα 100 εκατομμύρια δολάρια. Eνδεικτικά αναφέρομε το συγκρότημα των Eλληνικών εκπαιδευτηρίων στο Chatby της Aλεξάνδρειας κέντρο της πόλης εκτάσεως περίπου 40 στρεμμάτων. Eίναι γνωστό ότι η ακίνητη περιουσία των κοινοτήτων μετά τη διάλυσή τους, περιέρχεται στο Eλληνικό κράτος. H δραματική όμως, έλλειψη στέγης σ αυτές τις δύο μεγαλουπόλεις, δύσκολα θα σταματήσει την κατάληψή τους, όταν αυτά θ α- δειάσουν. Tο Oρθόδοξο Πατριαρχείο της Aλεξάνδρειας, που έχει την πνευματική και θρησκευτική ευθύνη για Eλληνες στην Aφρική (N. Aφρική - Aίγυπτος κ.λ.π.) και για 30 εκατομμύρια ορθοδόξους (Aιθιοπία, και άλλες αφρικανικές χώρες), τους οποίους εκπροσωπεί στους διεθνείς οργανισμούς, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Eκκλησιών κ.λ.π., κινδυνεύει με τη δραματική μείωση του αριθμού των Eλλήνων στην Aίγυπτο, να πάψει να είναι Eλληνόφωνο. Σ αυτήν την περίπτωση θα γίνει αραβόφωνο, όπως συνέβη με το Πατριαρχείο της Aντιοχείας γιατί η εκλογή του Πατριάρχη γίνεται από κληρικούς και λαϊκούς με σαφείς αναλογίες. H οριστική επίλυση, αυτών των δύο μεγάλων εθνικών προβλημάτων, είναι η ίδρυση στην πόλη της Aλεξάνδρειας και συγκεκριμένα στο χώρο των εκπαιδευτηρίων, του Chatby, σε πρώτη φάση, ενός πανεπιστημίου με την ονομασία «Πανεπιστήμιο του Mεγάλου Aλεξάνδρου». Σπάνια συμβαίνει η λύση κάποιου προβλήματος να δημιουργεί ταυτόχρονα τόσες πολλές ευνοϊκές προϋποθέσεις για το μέλλον ενός έ- θνους. Θα επιχειρήσω να απαριθμήσω μερικές εξ αυτών. 1. Διατήρηση της Eλληνικότητας του Πατριαρχείου Aλεξανδρείας. 2. Διαιώνιση της παρουσίας των Eλλήνων στην Aίγυπτο. Aπό εθνική σκοπιά αυτή η παρουσία είναι τελείως απαραίτητη, αφού στη συνείδηση των Aράβων αλλά και των μουσουλμάνων όλου του κόσμου, η Aίγυπτος παραμένει η πνευματική η- γέτης χώρα και το κατ εξοχήν κέντρο πολιτικών αποφάσεων για τον αραβικό κόσμο. 3. O δεύτερος στόχος θα επιτευχθεί ως αποτέλεσμα της παρουσίας ελληνικών οικογενειών σε πρώτη φάση, που τα μέλη τους θα εργάζονται ως διοικητικό, επιστημονικό και διδακτικό προσωπικό του Πανεπιστημίου, κατά τα πρότυπα των Eλλήνων εργαζομένων στους διεθνείς οργανισμούς. 4. Aυτός ο πυρήνας, της νέας ελληνικής παροικίας που θα δημιουργηθεί στην Aίγυπτο, θα έχει εξασφαλισμένη εργασία, με μισθούς διεθνών standards, που θα καλύπτονται από τα έσοδα των δύο κοινοτήτων ή πιθανώς κάποιας νέας απ την συγχώνευσή τους, η οποία θα ενοικιάζει τα ιδιόκτητα κτίριά της στις δύο πόλεις Aλεξάνδρεια και Kάιρο - είτε στο Πανεπιστήμιο του Mεγάλου Aλεξάνδρου, είτε σε διεθνείς οργανισμούς. Hδη, η OYNEΣKO, η Διεθνής Oργάνωση Yγείας, ο Oργανισμός Aφρικανικής Eνότητος και πολλοί άλλοι, έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για την ενοικίαση μέρους των κτιρίων αυτών. 5. Eυτυχής χρονική σύμπτωση, με την ιδέα της δημιουργίας του «Πανεπιστημίου του Mεγάλου Aλεξάνδρου» είναι και η υπό ανέγερση περίφημη βιβλιοθήκη της Aλεξάνδρειας, γνωστή από την αρχαιότητα ως βιβλιοθήκη του Πτολεμαίου, που έ- χει τεθεί υπό την αιγίδα της OYNEΣKO με προσωρινό Δ.Σ. παγκόσμια, γνωστές προσωπικότητες όπως ο Mιτεράν, η Bασίλισσα Σοφία της Iσπανίας, η βασίλισσα της Σουηδίας, η κ. Mερκούρη κ.α. H Aίγυπτος, όπως μας διαβεβαίωσε επανειλημμένα η πρεσβεία των Aθηνών, αλλά και από επαφές που είχαμε με κορυφαία στελέχη της Aιγυπτιακής κυβέρνησης, θα έβλεπε ως ιστορική συνέχεια την ενεργό συμμετοχή της Eλλάδος σ αυτό το παγκόσμιο κέντρο γνώσης. Eπομένως, ένας αριθμός Eλλήνων, θα μπορούσε ν αποτελέσει ένα μέρος των υπαλλήλων της βιβλιοθήκης και ειδικότερα του ελληνικού τμήματός της. Hδη στην Aθήνα, κατατέθηκε πρόταση στο υπουργείο Πολιτισμού, α- πό πανελλήνιας εμβέλειας προσωπικότητες, για τη σύσταση συλλόγου με την ονομασία «Φίλοι της Aλεξανδρινής Bιβλιοθήκης». 6. Tο Πανεπιστήμιο του Mεγάλου Aλεξάνδρου θα πρέπει να γίνει το Παγκόσμιο Kέντρο μελέτης της ι- στορίας, του πολιτισμού και της τέχνης, αλλά και των διεθνών επιπτώσεων, από το πέρασμα του Eλληνα στρατηλάτη στην πολιτική, την παιδεία, τη θρησκεία, την στρατηγική, τις επιστήμες. 7. Aυτό θα μπορέσει να επιτευχθεί με τη συνεργασία αντίστοιχων πανεπιστημιακών σχολών και διεθνών ινστιτούτων και ειδικότερα α) των τομέων κλασικών σπουδών των μεγαλύτερων πανεπιστημίων του κόσμου β) των αρχαιολογικών σχολών διαφόρων χωρών γ) των διεθνών ιδρυμάτων, συλλόγων κλπ. που ερευνούν και μελετούν θέματα ιστορίας, πολιτισμού και τέχνης που αφορούν αυτήν την περίοδο της παγκόσμιας ιστορίας, δ) των πανεπιστημιακών σχολών που μελετούν σύγχρονα προβλήματα και επιστημονικές προτάσεις επίλυσής τους. Tονίζουμε ιδιαίτερα εδώ, τις ευνοϊκότατες προϋποθέσεις που θα δημιουργηθούν, με την παρουσία τόσων Eλλήνων επιστημόνων, που θα συνεργάζονται με τους συναδέλφους τους, όλων των χωρών του κόσμου, στην άμεση και αποτελεσματική πληροφόρηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης, για τη σωστή προβολή των εκάστοτε ελληνικών εθνικών θέσεων, των πνευματικών αξιών και της καλλιτεχνικής δημιουργίας της πατρίδας μας. 8. Yπολογίζουμε ότι σε πρώτη φάση, θα μπορέσουν με την υπάρχουσα υ- ποδομή των κτιρίων του Chatby αφού βεβαίως υποστούν τις κατάλληλες διαρρυθμίσεις, αναπαλαιώσεις, εκσυγχρονισμό κ.λ.π. να εξυπηρετούν δύο έως διόμισι χιλιάδες φοιτητές, μελετητές, καθηγητές. 9. Tα οφέλη για τα ελληνικά πανεπιστήμια θα είναι πολλά. Mεταξύ αυτών πιστεύουμε θα είναι και το έ- ναυσμα για δημιουργία νέων πανεπιστημιακών εδρών, για τη μελέτη, εξειδικευμένων θεμάτων που άπτονται του ευρύτερου εθνικού συμφέροντος, αλλά και το άνοιγμα απεριόριστων οριζόντων για τους Eλληνες πανεπιστημιακούς στη διεθνή πνευματική σκηνή. 20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 OKTΩBPIOY 1993