ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: Ι ΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Transcript

1 ΚΩΛΕΤΤΗ ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΤΡΙΤΗ 29 ΜΑΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Ι ΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Όταν ήµασταν ήδη κοντά στο στόµιο έτοιµοι να ανέβουµε και έχοντας υποστεί όλες τις άλλες (δοκιµασίες), είδαµε ξαφνικά από ψηλά και εκείνον και άλλους σχεδόν οι περισσότεροι από αυτούς (ήταν) τύραννοι ήταν όµως και µερικοί απλοί πολίτες από (αυτούς) που είχαν διαπράξει µεγάλα αδικήµατα τους οποίους, παρόλο που νόµιζαν ότι είναι η ώρα να ανέβουν, δε δεχόταν το στόµιο, αλλά µούγκριζε, κάθε φορά που κάποιος από αυτούς που ήταν αδιόρθωτα κακοήθης ή δεν είχε τιµωρηθεί όπως του άξιζε, επιχειρούσε να ανέβει. Εκείνη τη στιγµή, λοιπόν, είπε, άνδρες άγριοι, κατακόκκινοι σα φλόγα στην όψη, που βρίσκονταν κοντά και εξέταζαν το µουγκρητό, τους άλλους, αφού τους έπιαναν από τη µέση, τους έπαιρναν, τον Αρδιαίο όµως και (κάποιους) άλλους, αφού τους έδεσαν και τα χέρια και τα πόδια και το κεφάλι, αφού τους έριξαν κάτω και τους µαστίγωσαν, τους τραβούσαν έξω κοντά στο δρόµο σέρνοντάς τους πάνω σε ασπαλάθους, και σε αυτούς που πέρναγαν από εκεί εξηγούσαν για ποιους λόγους (τους έσερναν) και ότι τους οδηγούσαν για να τους ρίξουν στον Τάρταρο. Β1. Ο Πλάτωνας στο συγκεκριµένο χωρίο αναφέρεται στον Αρδιαίο που είχε γίνει τύραννος σε κάποια πόλη της Παµφυλίας, χίλια χρόνια πριν από την επίσκεψη του Ήρα στον Άδη. Η επιλογή του προσώπου (Αρδιαίος) από τον Πλάτωνα δεν είναι τυχαία, αφού και ο Ηρ (αφηγητής) καταγόταν από την Παµφυλία. Το στοιχείο της µακρινής χώρας ενυπάρχει και στο όνοµα Αρδιαίος. Με αυτή την αναφορά ο Πλάτωνας εντυπωσιάζει τον αναγνώστη και κυρίως υποδηλώνει την πανανθρώπινη ισχύ των κανόνων του Άδη για την αµοιβή των δίκαιων και την τιµωρία των άδικων. Ο Αρδιαίος ενσαρκώνει και συµβολίζει το απόλυτο κακό και για το λόγο αυτό αντιµετωπίζεται κατά τρόπο αµείλικτο. Η τιµωρία του κρατούσε χίλια χρόνια («ἤδη χιλιοστόν ἔτος εἰς ἐκεῖνον τόν χρόνον»), παρόλο που ο ίδιος µαζί µε κάποιους άλλους ετοιµαζόταν να βγει από το στόµιο για να ξεκινήσει η διαδικασία της µετενσωµάτωσής του (να σηµειωθεί ότι το χίλια είναι ένας από τους συµβολικούς, ιερούς και µαγικούς αριθµούς και για τη νεοελληνική λαϊκή αντίληψη). Η χιλιετή

2 αυτή ποινή κρίθηκε ανεπαρκής, άρα ο Αρδιαίος χάνει τη δυνατότητα µιας καινούριας ζωής. Έτσι, όταν αυτός και οι όµοιοί του επιχείρησαν να ανέβουν, το στόµιο δεν τους δεχόταν («οὐκ ἐδέχετο τό στόµιον»), αλλά µούγκριζε («ἀλλ ἐµυκᾶτο»), επειδή η κακία τους θεωρήθηκε αθεράπευτη ή η ποινή που είχαν εκτίσει κρίθηκε ανεπαρκής («ὁπότε τις τῶν οὕτως ἀνιάτως ἐχόντων εἰς πονηρίαν ἤ µή ἱκανῶς δεδωκώς δίκην ἐπιχειροῖ ἀνιέναι»). Η χρονική επιµήκυνση του µαρτυρίου τους φαίνεται και από τη φράση «Οὐχ ἥκει,» φάναι, «οὐδ ἄν ἥξει δεῦρο», που αναφέρθηκε από άλλες ψυχές. Να σηµειωθεί εδώ ότι τα βασανιστήρια για τα εξαιρετικώς βαριά εγκλήµατα αφορούσαν όχι µόνο τους τυράννους, αλλά και κάθε απλό πολίτη που είχε διαπράξει στον επάνω κόσµο ανοσιουργήµατα («σχεδόν τι αὐτῶν τούς πλείστους τυράννους ἦσαν δέ καί ἰδιῶταί τινες τῶν µεγάλα ἡµαρτηκότων»). Το µέγεθος της τιµωρίας των εγκληµατιών αποδεικνύεται όχι µόνο από τη χρονική διάρκεια, αλλά και από την ένταση των βασανιστηρίων. Το µαρτύριο του Αρδιαίου είναι πραγµατικά εφιαλτικό, αφού τώρα ο τύραννος βυθίζεται στον Τάρταρο. Προηγουµένως, σκληροί βασανιστές («ἄνδρες ἄγριοι, διάπυροι ἰδεῖν») τον έδεσαν χειροπόδαρα, τον µαστίγωσαν και τον έσυραν στα αγκάθια («τόν δέ Ἀρδιαῖον ἐπ ἀσπαλάθων κνάµπτοντες»). Αυτή η σκηνή της τιµωρίας του Αρδιαίου είναι πολύ σκληρή και ανατριχιαστική. Οι λέξεις είναι επιλεγµένες µε τέτοιο τρόπο, που να προκύπτει µία εικόνα παραστατική και ρεαλιστική. Οι πολλές µετοχές στην περιγραφή της τιµωρίας δείχνουν καλύτερα το χρόνο, τη διάρκεια του µαρτυρίου του Αρδιαίου. Αυτός και οι άλλοι τύραννοι υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια σχεδιασµένα και εκτελεσµένα µε τρόπο που να διαρκούν πολύ. Θυµίζουν τα βασανιστήρια που χρησιµοποιούν τα τυραννικά καθεστώτα προκειµένου να εξοντώσουν τους αντιφρονούντες και τα οποία έχουν στόχο να προκαλούν το φόβο σε όσους τα παρατηρούν ή τα µαθαίνουν. Το νέο µαρτύριο που αρχίζει µε την καταβύθιση στον Τάρταρο είναι πλέον απροσδιόριστης χρονικής διάρκειας (πιθανώς και αιώνιο). Η τιµωρία του Αρδιαίου εκφράζει την πίστη του Πλάτωνα ότι κάποιοι άδικοι που ξεφεύγουν τον ανθρώπινο νόµο και την ποινή, δεν είναι δυνατό να µην τιµωρηθούν από το θεϊκό νόµο, προκειµένου να αποκατασταθεί η δικαιοσύνη. Εκφράζει, τέλος, την έντονη αποδοκιµασία του φιλοσόφου για τα τυραννικά καθεστώτα, αποκαλύπτοντας για άλλη µία φορά τον ηθικό και πολιτικό χαρακτήρα της ιδανικής πολιτείας. Β2. Ο Πλάτωνας εντοπίζει τους µεγάλους αµαρτωλούς κυρίως στις τάξεις των τυράννων. Κάτι τέτοιο φαίνεται από την εµφατική αναφορά που κάνει στην αρχή της ενότητας στο γεγονός ότι ο Αρδιαίος ήταν τύραννος,

3 καθώς και στην εγκληµατική του δράση, αφού είχε διαπράξει πατροκτονία, αδελφοκτονία και άλλα µεγάλα αδικήµατα («Ὁ δέ Ἀρδιαῖος ἀνόσια εἰργασµένος»). Στη συνέχεια, ο φιλόσοφος αναφέρει ότι οι περισσότεροι από τους εγκληµατίες που δε δεχόταν το στόµιο ήταν τύραννοι («σχεδόν τι αὐτῶν τούς πλείστους τυράννους»), για να φτάσει στο χαρακτηρισµό «τῶν οὕτως ἀνιάτως ἐχόντων εἰς πονηρίαν», ο οποίος προφανώς απευθύνεται στους τυράννους, στους βασιλιάδες, στους δυνάστες και γενικά σε όσους είχαν την απόλυτη εξουσία στα χέρια τους. Η λέξη «τύραννος» αρχικά σήµαινε εκείνον που έπαιρνε την εξουσία µε τη βοήθεια του δήµου, τον απόλυτο άρχοντα, και δεν είχε αρνητικό περιεχόµενο. Αργότερα, όµως, µε την επικράτηση της δηµοκρατίας, οι τύραννοι συνδέθηκαν µε την πραξικοπηµατική άνοδο στην εξουσία, µε την αυθαιρεσία, την καταπίεση και τη βία. Η λέξη απέκτησε αρνητική σηµασία και κατέληξε να σηµαίνει αυτόν που κυβερνάει σκληρά και αυταρχικά. Οι τύραννοι καταλαµβάνουν την εξουσία και την επιβάλλουν µε τη βία των όπλων, καταλύουν τις πολιτικές ελευθερίες του λαού και προβαίνουν σε φυλακίσεις, βασανισµούς, ακόµα και εκτελέσεις ανθρώπων που αντιτίθενται στο καθεστώς τους. Ο τύραννος προβάλλεται µέσα από την αναρχία της δηµοκρατίας, όπου σε κλίµα πόλωσης οι ολιγαρχικοί συγκρούονται µε το δήµο, δεν προχωρεί στην αναµενόµενη αναδιανοµή του πλούτου, αλλά αντίθετα κηρύσσει πολέµους, θέτει υπό διωγµόν τους επιφανείς πολίτες και συγκροτεί σωµατοφυλακή από απελεύθερους. Με τους πολέµους επιδιώκει να αποσπάσει την προσοχή του λαού από τα προβλήµατά του, ενώ µε τη σωµατοφυλακή των απελεύθερων προσπαθεί να προστατευθεί από την ολοένα αυξανόµενη αγανάκτηση εναντίον του. Ταυτόχρονα, ο δυνάστης παραδίνεται στην απόλαυση ηδονών και εκτρέπεται σε ένα όργιο κλοπών, συκοφαντιών και κακουργηµάτων. Όπως προκύπτει, λοιπόν, από τα παραπάνω, δεν είναι τυχαία η αποστροφή του Πλάτωνα προς την τυραννία, λαµβάνοντας υπόψη και τις τραυµατικές εµπειρίες του από τις βιαιότητες και τις ωµότητες των Τριάκοντα τυράννων καθώς και τα ατυχή του ταξίδια στη Σικελία. Η τραγικότερη µορφή πολιτικού αδιεξόδου και ηθικής παρακµής σηµειώνεται εποµένως, κατά τον Πλάτωνα, µε την τυραννία, ένα πολίτευµα που µετατρέπει την αγριότητα και την αδικία σε θεσµό και οδηγεί τους πολίτες στη δυστυχία. Β3. Σχολ. Βιβλ., σελ. 100: «Η ιδεώδης πολιτεία δεν πολυπραγµονεί». Β4. επέτειος, ετήσιος, επετηρίδα

4 κάτοψη, ορατός, είδωλο πλήθος, πλησµονή, άπληστος παραδοχή, δοχείο, αποδεκτός πτώση, παράπτωµα, πτωτικός Α Ι ΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. ΣΩΚΡ. Το µάτι, εποµένως, αν πρόκειται να δει τον εαυτό του, πρέπει να κοιτάζει στο µάτι, και σε εκείνο το µέρος του µατιού, στο οποίο συµβαίνει να γεννιέται η ικανότητα του µατιού είναι λοιπόν αυτό ίσως η όραση; ΑΛΚ. Έτσι (είναι). ΣΩΚΡ. Άρα λοιπόν, αγαπητέ Αλκιβιάδη, και η ψυχή αν πρόκειται (σκοπεύει) να γνωρίσει τον εαυτό της, πρέπει να κοιτάζει στην ψυχή και προπάντων σε αυτό το µέρος της, στο οποίο γεννιέται η αρετή της ψυχής, δηλαδή η σοφία, και σε (όποιο) άλλο (µέρος), µε το οποίο αυτό συµβαίνει να είναι όµοιο; ΑΛΚ. Εγώ τουλάχιστον (έτσι) νοµίζω, Σωκράτη. ΣΩΚΡ. Μπορούµε λοιπόν να πούµε ότι υπάρχει θεϊκότερο µέρος της ψυχής από αυτό, για το οποίο υπάρχει και η γνώση και η φρόνηση; ΑΛΚ. εν µπορούµε. ΣΩΚΡ. Άρα αυτό το µέρος της µοιάζει µε το θεό και αν κάποιος σε αυτό έχει στραµµένο το βλέµµα και (αν) γνωρίζει το θείο συνολικά, δηλαδή και το θεό και τη φρόνηση, έτσι και τον εαυτό του µπορεί πολύ καλά να γνωρίσει. Γ2α. ἰδέ ἐτύγχανον γνόντων / γνώτωσαν εἰδῶµεν ἔσχηκε(ν) Γ2β. ὄµµατι οὗτοι ὁµοίοις πάσης φρονήσεσι(ν0

5 Γ3α. ἰδεῖν: αντικείµενο του ρήµατος µέλλει, τελικό απαρέµφατο (υποκείµενο απαρεµφάτου: ὀφθαλµός, ταυτοπροσωπία). ἐγγιγνοµένη: κατηγορηµατική µετοχή που συµπληρώνει το ρήµα τυγχάνει και αναφέρεται στο υποκείµενό του: ἡ ἀρετή. αὑτήν: αντικείµενο στο απαρέµφατο γνώσεσθαι. ὅµοιον: απλό κατηγορούµενο στο υποκείµενο του συνδετικού ρηµατικού τύπου ὄν, τοῦτο. τό εἰδέναι: έναρθρο απαρέµφατο ως υποκείµενο του ρήµατος ἐστίν. Γ3β. βλέπων γνούς: υποθετικές µετοχές συνηµµένες στο υποκείµενο του ρήµατος τις. Η υπόθεση προκύπτει από την ανάλυση των µετοχών ως εξής: εἰ τις εἰς τοῦτο βλέποι καί πᾶν τό θεῖον γνοίη (εἰ + ευκτική). Απόδοση: οὕτω καί ἑαυτόν ἄν γνοίη µάλιστα (δυνητική ευκτική). Άρα ο υποθετικός λόγος είναι λανθάνων και σύνθετος ως προς την υπόθεση και δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος.