ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ"

Transcript

1 v,kl Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τομέας Ιατρικής της Άθλησης ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ της Ανδρεάδου Στυλιανής (ΑΕΜ:15392) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝΤΕΣ: Ευαγγελία Κουιδή, μόνιμη Επίκουρη Καθηγήτρια, Τομέας Ιατρικής της Άθλησης, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 "Γιατί η αναπνοή μας πρέπει να είναι αβίαστη και ζωντανή, ένας αέρας ευφορίας και αισιοδοξίας για το μέλλον..." - 2 -

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα παγκόσμια προβλήματα Υγείας και συνιστά την τέταρτη κύρια αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με ΧΑΠ σχετικά με την φυσική κατάσταση τους, είναι η μειωμένη εργομετρική απόδοση και περιορισμένη ικανότητα εκτέλεσης μυϊκού έργου, καθώς και πολλές δυσκολίες στην αναπνοή (δύσπνοια, συριγμός κλπ.).σκοπός της εργασίας αυτής ήταν η ανασκόπηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων που αφορούν: α)τις δοκιμασίες που πραγματοποιούνται πριν την άσκηση για τον καθορισμό της έντασης-διάρκειας του προγράμματος, β) τα προτεινόμενα θεμελιώδη στοιχεία (ένταση, διάρκεια, συχνότητα, είδος), γ) τις μορφές άσκησης και ιδιαίτερα δ) τα προγράμματα άσκησης στα οποία αναφέρονται αναλυτικά ημερήσια προγράμματα με συχνότητα 3 φορές/ εβδομάδα για 2 μήνες. Τα προγράμματα άσκησης αφορούν ασθενείς ηλικίας 45-70χρ., ήπια με μέτρια ΧΑΠ και κακή με μέτρια ΦΚ. Επίσης η μέθοδος που ενδείκνυται είναι η διαλειμματική. Αρχικά την 1 η εβδομάδα συνιστάται άσκηση με χαμηλές εντάσεις (50% ΜΚΣ) και μικρή διάρκεια (10 λεπτά/συνεδρία) και έχει ως στόχο την προσαρμογή του ασθενή στις συνθήκες άσκησης. Την 2 η -4 η εβδομάδα αυξάνεται σταδιακά η διάρκεια (25-30 / συνεδρία) και ελάχιστα η ένταση (55% ΜΚΣ). Χαρακτηριστικές είναι οι αερόβιες και αερόβιες μορφές άσκησης για την βελτίωση της καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας και μυϊκής ενδυνάμωσης. Την 5 η -8 η εβδομάδα αυξάνονται οι εντάσεις( 60-65% της ΜΚΣ) ενώ η διάρκεια παραμένει σταθερή (20-45 λεπτά). Σκοπός είναι η σταθεροποίηση των προσαρμογών, η βελτίωση της ΦΚ, καθώς και η βελτίωση της αναπνοής. Τέλος, τα προγράμματα της άσκησης θα πρέπει να τροποποιούνται με βάση την ηλικία, το φύλο, τη φυσική κατάσταση, τα συνοδά προβλήματα υγείας κ.α., και συνίσταται η αρχή της προοδευτικής επιβάρυνσης

4 ABSTRACT Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) is currently one of the biggest global health problems and is the fourth main cause of morbidity and mortality in the United States. To start with, one of the problems faced by patients with COPD regarding their physical fitness is reduced ergometer performance along with limited ability to perform muscular work and in addition a lot of difficulties in breathing (dyspnea, wheezing, etc.) The purpose of this study is to review research results relating to: a) tests performed before exercise to determine the intensity-duration of the program, b) the proposed fundamentals (intensity, duration, frequency, type), c) forms of exercise, and especially d) exercise programs which are daily detailed with a frequency of 3 times / week for 2 months. What is more, the above-mentioned exercise programs are referring to patient saged with mild to moderatecopd and moderate to poorrt. Furthermore, the most suggested metho d of counterattacking COPD is for the patient to follow interval training. For the first week of the training a low intensity exercise (50% MCBs) with short duration (10 'min / session) is recommended. This is designed to cater for the needs and the conditions of the patients' exercise. The duration (25'-30 '/ session) and minimum intensity (55% MCBs)should be gradually increasing during the 2nd to 4th week. Αaerobic and anaerobic forms of exercise for improving cardio respiratory fitness and muscle strength are the leading characteristics. The intensities are increasing during the 5th to 8th week (60-65% of MCBs) while the length remains constant (20'-45 'minutes).the aim is to stabilize the adjustments, the enchancement of PK, and the improvement of breathing. Finally, exercise programs should be modified based on age, sex, physical condition and the attendant health problems. To conclude with, the principle of progressive overload is truly beneficial

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι μια νόσος που δεν είναι πλήρως αναστρέψιμη με τη θεραπεία, ενώ παράλληλα είναι εξελικτική. Υπολογίζεται ότι άνθρωποι πεθαίνουν το χρόνο λόγω της πάθησης αυτής και ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί δραματικά στο μέλλον. Ένα από τα κύρια προβλήματα είναι η ελλιπής πληροφόρηση όσον αφορά τις αιτίες και τον επιπολασμό της ΧΑΠ, ειδικότερα στις αναπτυσσόμενες χώρες (Brewis, 1996). Η θεραπεία των ασθενών με ΧΑΠ έγκειται κυρίως στη διακοπή του καπνίσματος, τη χορήγηση οξυγόνου, τη χορήγηση βρογχοδιασταλτικών, αντιβιοτικών και κορτικοειδών και τη μηχανική υποστήριξη της αναπνοής. Περιλαμβάνει επί πλέον Πνευμονική Αποκατάσταση, κατάλληλη διατροφή, θεραπεία υποκατάστασης σε ασθενείς με ανεπάρκεια Α 1 Αντιθρυψίνης, κατάλληλα προγράμματα άσκησης (στα οποία και θα αναφερθούμε παρακάτω εκτενέστερα), θεραπεία τυχόν υποκείμενης πνευμονικής υπέρτασης και δεξιάς καρδιακής ανεπάρκειας, και ενδεχομένως χειρουργική θεραπεία. Γενικά όσο αφορά την θεραπεία μέσω άσκησης, αυτή δε βελτιώνει την υπάρχουσα νόσο, αλλά την ικανότητα των ασθενών να εκτελούν μυϊκό έργο μεγαλύτερης έντασης και διάρκειας απ ότι πριν την εφαρμογή της άσκησης. Διαπιστώθηκε ότι ο μηχανισμός που προκαλεί βελτίωση της αερόβιας ικανότητας και της εργομετρικής απόδοσης των ασθενών με ΧΑΠ, δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένος και πιθανότητα να διαφέρει από τον αντίστοιχο μηχανισμό που ισχύει για τα υγιή άτομα (Belman και Mittman, 1980). Από διάφορες έρευνες που έγιναν δεν κατορθώθηκε ακόμα να επισημανθεί η σταθερή βελτίωση μιας συγκεκριμένης παραμέτρου της καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας των ασθενών αυτών με την εφαρμογή συστηματικής άσκησης. (Casciari et al 1991, Nicholas et al 1988). Μελέτες που έγιναν κατέληξαν στην διαπίστωση ότι η συστηματική σωματική άσκηση βελτιώνει τον βαθμό ανοχής της μυϊκής προσπάθειας και καθιστά τους ασθενείς που πάσχουν από ΧΑΠ ικανούς να εκτελούν με μεγαλύτερη άνεση και αποτελεσματικότητα τις κινητικές δραστηριότητες της καθημερινής ζωής τους.(leith και Bradley 1986, Petty 1985, Unger et al1990). Όσο μακροχρονιότερη είναι η εφαρμογή των προγραμμάτων σωματικής άσκησης, τόσο επαυξάνεται το ευεργετικό αποτέλεσμα. Η μέγιστη βελτίωση του βαθμού ανοχής της μυϊκής - 5 -

6 προσπάθειας προκαλείται ύστερα από 9 μήνες, (Tydeman et al 1994) έως 1 έτους συστηματικής αερόβιας άσκησης (Sing Lair και Ingram, 1990). Αποδείχτηκε επίσης όταν η συμβατική θεραπευτική αγωγή συνδυάζεται με την εφαρμογή του κατάλληλου προγράμματος συστηματικής άσκησης, μειώνεται σημαντικά τόσο ο συνολικός χρόνος νοσοκομειακής περίθαλψης των ασθενών αυτών, όσο και ο ρυθμός θνησιμότητας σε σύγκριση με τους ασθενείς που πάσχουν με τις ίδιες παθήσεις, αλλά παραμένουν αδρανείς. (Sahn et al, 1980). Πολλοί ασθενείς, που πάσχουν από ΧΑΠ, όταν καταβάλουν προσπάθεια με ήπια ένταση, εμφανίζουν σημαντική αύξηση της πνευμονικής αρτηριακής τους πίεσης (Casciari et al, 1991). Από μελέτες που έγιναν διαπιστώθηκε ότι η συστηματική σωματική άσκηση μειώνει την πνευμονική αρτηριακή πίεση των ασθενών αυτών στην κατάσταση της σωματικής ηρεμίας, χωρίς όμως να αναστέλλει την σημαντική αύξηση της κατά την διάρκεια άσκησης (Alpert et al 1989, Pierce et al 1974). Σε αντίθεση όμως με τα υγιή άτομα, οι ασθενείς που πάσχουν από την ΧΑΠ και υποβάλλονται σε πρόγραμμα συστηματικής άσκησης, δεν αυξάνουν την αερόβια ισχύ, τον όγκο παλμού και την καρδιακή παροχή τους. (Degre et al 1984). Επίσης δεν αναπτύσσουν δομικές και λειτουργικές προσαρμογές των σκελετικών μυών. Αυτό αποδόθηκε στο γεγονός ότι όταν ασκούνται δεν μπορούν να εκτελούν προσπάθειες ικανοποιητικής έντασης ώστε να ξεπερνούν το αναερόβιο κατώφλι που απαιτείται για να προκληθούν προσαρμογές. (Belman και Kendregan, 1981). Η εφαρμογή προγραμμάτων άσκησης είναι εφικτή στις περισσότερες περιπτώσεις εκείνες που χαρακτηρίζονται από ήπιου ή μέτριου βαθμού διαταραχή της πνευμονικής λειτουργίας. Οι ασθενείς που πάσχουν από σοβαρότερες διαταραχές, συνήθως δεν μπορούν να ανεχθούν την επιβάρυνση της προσπάθειας, που έχει μέτρια η ήπια ένταση. Βέβαια η χορήγηση οξυγόνου κατά την διάρκεια της προσπάθειας βελτιώνει κάπως την ικανότητα των ασθενών να ανέχονται καλύτερα την εκτελούμενη μυϊκή προσπάθεια καθώς και να αυξάνουν τον χρόνο της

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ...3 ABSTRACT....4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ 1.1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΧΑΠ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ.11 1) Κάπνισμα 2) Σκόνη και χημικές ουσίες στη εργασία 3) Ατμοσφαιρική ρύπανση 4) Χρόνιες βρογχοπνευμονικές λοιμώξεις 5) Κοινωνική τάξη 1.4. ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΧΑΠ..13 1) Χρόνια βρογχίτιδα 2) Εμφύσημα 1.5. ΣΥΜΠΩΜΑΤΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ.17 2 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΑΣΚΗΣΗ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΑΠ 2.1. ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΑΠ Προσδιορισμός της VO2max και εκτίμηση του αναερόβιου κατωφλιού Εργοσπιρομέτρηση Δοκιμασία υπομέγιστης άσκησης σταθερού φορτίου Δοκιμασίες χρονικής διάρκειας και απόστασης λεπτη δοκιμασία βαδίσματος λεπτη δοκιμασία βαδίσματος λεπτη δοκιμασία βαδίσματος χαλαρού-τρεξίματος Δοκιμασία ομιλίας (Talk test) 2.2.ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Είδος Ένταση Διάρκεια Συχνότητα

8 2.3. ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΠΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΝΤΑΙ Αερόβιες ασκήσεις Βάδισμα Τρέξιμο Ποδηλασία Κολύμβηση Yoga Tai-chi Ασκήσεις ενδυνάμωσης..38 Α] ΑΝΩ ΑΚΡΑ..39 1) Ασκήσεις δελτοειδών. 39 2) Ασκήσεις δικεφάλων βραχιόνιων μυών ) Ασκήσεις τρικέφαλων βραχιόνιων μυών...41 Β] ΚΟΡΜΟΣ (πρόσθια πλάγια και οπίσθια επιφάνεια) ) Ασκήσεις θωρακικών ) Ασκήσεις κοιλιακών μυών ) Ασκήσεις ρομβοειδών μυών ) Ασκήσεις των στροφέων μυών του ώμου ) Ασκήσεις πλατύ ραχιαίου μυ Γ ] ΙΣΧΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΑΚΡΑ ) Ασκήσεις γλουτιαίων μυών ) Ασκήσεις οπίσθιων μηριαίων μυών.46 11) Ασκήσεις τετρακέφαλων μυών ) Ασκήσεις γαστροκνημίων μυών Ασκήσεις ελαστικότητας (διατάσεις) Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΧΑΠ 3.1.ΓΕΝΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΑΠ η -8 η εβδομάδα 3.3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΕΡΕΥΝΕΣ -ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ 4.1 ΕΡΕΥΝΕΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΡΕΥΝΩΝ..73 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...70 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

9 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ 1.1.ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΧΑΠ Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (Chronic Obstructive Pulmonary Disease,COPD),ΧΑΠ αποτελεί έναν γενικό ορισμό για να υποδηλώσει την ύπαρξη χρόνιας βρογχίτιδας ή και εμφυσήματος. Ως κύριο χαρακτηριστικό της ΧΑΠ, είναι η μείωση της ροής του αέρα στους πνεύμονες που έχει ως συνέπεια, τη δυσκολία κατά τη διάρκεια της εισπνοής και της εκπνοής. Οι αεραγωγοί στενεύουν και ο αέρας παγιδεύεται μέσα στους πνεύμονες με αποτέλεσμα να μην ανανεώνεται.η νόσος εξελίσσεται με παθολογοανατομικές μεταβολές που εντοπίζονται στους κεντρικούς και περιφερικούς αεραγωγούς, στο πνευμονικό παρέγχυμα και στο πνευμονικό αγγειακό δίκτυο. Συνέπεια αυτών των μεταβολών είναι η υπερέκκριση βλέννας, η μείωση της ροής του αέρα στους αεραγωγούς, η υπερδιάταση των πνευμόνων και οι διαταραχές στην ανταλλαγή αερίων. Η μείωση της ροής του εμπνεόμενου αέρα, που συνοδεύεται από υπερδιάταση των πνευμόνων και το έντονο αίσθημα δύσπνοιας, αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που περιορίζουν την ικανότητα για άσκηση σε ασθενείς με ΧΑΠ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Η ΧΑΠ είναι ένα από τα σημαντικότερα αίτια θνησιμότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, και αποτελεί οικονομικό, κοινωνικό και συνεχώς επιδεινούμενο πρόβλημα. Τα δεδομένα που έχουμε διαθέσιμα, καθώς και τα σχετικά με την θνησιμότητα της νόσου, αναδεικνύουν την αξία της έγκυρης και έγκαιρης διάγνωσης καθώς αυτή συμβαίνει όταν πια υπάρχει κλινική εμφάνιση και η νόσος βρίσκεται σε σχετικά προχωρημένο στάδιο. Η ΧΑΠ είναι τέταρτη αιτία θανάτου σε Ευρώπη και Αμερική και η θνησιμότητα σε γυναίκες έχει διπλασιαστεί τα τελευταία 20 χρόνια. (Murray & Lopez,1996). Στην Ελλάδα, περίπου άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο (6,4% των θανάτων) εξαιτίας παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος. Σύμφωνα με - 9 -

10 στοιχεία του 2002, το 25% του συνόλου των θανάτων από παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος οφείλεται στην ΧΑΠ. Το 2002 καταγράφηκαν θάνατοι από ΧΑΠ, αριθμός που αντιστοιχεί σε 16/ θανάτους. Συγκεκριμένα το 18,7% των θανάτων των γυναικών από παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος αποδίδεται στη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Για τους άνδρες το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί στο 30,4% των θανάτων από παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος. (National Heart, Lung, and Blood Institute,1998) Σε άτομα χρονών στις ΗΠΑ τα εκτιμώμενα ποσοστά ήπιας ΧΑΠ ήταν 6,9% και σε άτομα με μέτρια συμπτώματα ήταν 6,6% σύμφωνα με την έρευνα National Health α Nutrition Examination Survey. Αυτή τη στιγμή η ΧΑΠ είναι η πιο δαπανηρή ασθένεια από το άσθμα και ανάλογα με τη χώρα, 50-75% από το κόστος είναι από υπηρεσίες που σχετίζονται με παροξυσμούς. Ο κυριότερος παράγοντας κόστους είναι η νοσηλεία λόγω σοβαρών παροξύνσεων της νόσου. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, το πραγματικό κόστος ανά παρόξυνση ανά ασθενή ήταν 1.711, και για ασθενείς που νοσηλεύθηκαν σε ΜΕΘ. Συνεπώς, εκτιμάται ότι το κόστος νοσηλείας ασθενών με σοβαρή ΧΑΠ για νοσηλεία 2-3 φορές/ετησίως υπερβαίνει τα 7.000, ενώ παρατηρείται μεγάλη απόκλιση μεταξύ κόστους νοσηλείας και αποζημίωσης από τους ασφαλιστικούς φορείς (Geitona et al. 2011). Το κόστος αυξάνεται δραματικά όταν απαιτείται νοσηλεία σε ΜΕΘ. Πάνω από 12 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν διαγνωστεί με ΧΑΠ και άλλοι τόσοι πιθανώς έχουν την ασθένεια και δεν το γνωρίζουν. Ο ρόλος της άσκησης για ασθενείς που πάσχουν από ΧΑΠ είναι διττός. Η άσκηση χρησιμοποιείται και ως μέσο διάγνωσης και ως μέθοδος αποκατάστασης. Η αξιολόγηση της άσκησης ασθενών (στα πλαίσια της διάγνωσης) είναι ιδιαίτερης αξίας σε ασθενείς των οποίων η δύσπνοια φαίνεται να είναι εκτός αναλογιών σε απλές μετρήσεις, όπως για παράδειγμα η FEV1. Οι εξετάσεις που έχουν να κάνουν με άσκηση βοηθούν στη διαλογή και παρακολούθηση ασθενών οι οποίοι βρίσκονται σε πρόγραμμα αποκατάστασης. Η χρήση απλών δοκιμασιών βαδίσματος πολλές φορές χρησιμοποιείται ως αξιολόγηση της προόδου της θεραπείας. Σε επίπεδο αποκατάστασης η άσκηση είναι σημαντική για το αναπνευστικό

11 σύστημα καθώς αντιστρέφει τη δυσλειτουργία των σκελετικών μυών που είναι μια κλινικά σημαντική εκδήλωση της ΧΑΠ η οποία σχετίζεται με μείωση της ποιότητας ζωής και των πιθανοτήτων επιβίωσης ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 1) Το κάπνισμα Ο κύριος αιτιολογικός παράγοντας της ΧΑΠ, στις χώρες του δυτικού πολιτισμού, είναι τo κάπνισμα, όχι μόνο του τσιγάρου αλλά και των άλλων ειδών καπνού. Έχει διαπιστωθεί ότι τα συμπτώματα απλής χρόνιας βρογχίτιδας είναι πιο συχνά στους καπνιστές και σχετίζονται με τον αριθμό των τσιγάρων που καταναλώνονται. Στους καπνιστές οι διάφορες δοκιμασίες ελέγχου της αναπνευστικής λειτουργίας είναι συχνά παθολογικές, ενώ η βαρύτητα της βρογχικής απόφραξης συσχετίζονται με τον αριθμό τσιγάρων που καπνίζουν. Επιπλέον η νοσηρότητα και η θνητότητα από την ΧΑΠ είναι μεγαλύτερη μεταξύ των καπνιστών. Έτσι ο κίνδυνος θανάτου από ΧΑΠ σε έναν άνδρα που καπνίζει 15 τσιγάρα την ημέρα, είναι 12 φορές μεγαλύτερος από αυτόν που διατρέχει ένας μη καπνιστής. Λόγω του καπνίσματος η εσωτερική επιφάνεια των αεραγωγών αναπτύσσει φλεγμονές και φθείρεται, καταλήγοντας σε μόνιμες και μη αναστρέψιμες βλάβες. Περίπου 3 στους 20 καπνιστές που καπνίζουν ένα πακέτο την ημέρα και 1 στους 4 καπνιστές που καπνίζουν 2 πακέτα την ημέρα αναπτύσσουν ΧΑΠ αν συνεχίσουν το κάπνισμα. Υπάρχει όμως και ένας σημαντικός αριθμός βαρέων καπνιστών που διατηρούν φυσιολογικές τις πνευμονικές λειτουργικές δοκιμασίες. Το παθητικό κάπνισμα δεν αποτελεί παράγοντα ικανό να προκαλέσει ελάττωση των εκπνευστικών ροών σε ενήλικα άτομα. Σε παιδιά όμως έχει διαπιστωθεί ότι το παθητικό κάπνισμα στην πρώτη παιδική ηλικία προκαλεί ελάττωση της FEV 1 στην ενηλικίωση. Το κάπνισμα έχει πολλές βλαπτικές επιδράσεις στην πνευμονική και καρδιακή λειτουργία. Οι μηχανισμοί με τους οποίους προκαλεί ΧΑΠ έχουν αποσαφηνιστεί αρκετά. Έχει διαπιστωθεί ότι το SO 2 που περιέχεται στον καπνό του τσιγάρου, όταν αναπνέεται, προκαλεί αντανακλαστικό βρογχόσπαμο έπειτα από τον ερεθισμό

12 βρογχικών υποδοχέων (irritant receptors). Παρατεταμένη έκθεση σε SO 2 προκαλεί και υπερτροφία των βλεννογόνων αδένων και των βρόγχων και υπερπαραγωγή βλέννας. Επομένως η έκθεση σε SO 2 προκαλεί βήχα απόχρεμψη, και βρογχική απόφραξη, όλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της χρόνιας βρογχίτιδας. 2) Σκόνη και χημικές ουσίες στην εργασία Όταν η έκθεση είναι αρκετά έντονη ή παρατεταμένη, η έκθεση σε εργασιακούς ρύπους όπως σκόνη και χημικές ουσίες (ατμούς ερεθιστικά, καπνούς),μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη ΧΑΠ ανεξάρτητα το κάπνισμα. Η έκθεση σε σωματιδιακά υλικά ερεθιστικές αιτίες, οργανικές σκόνες και παράγοντες ευαισθητοποίησης μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της υπεραντιδραστικότητα των αεραγωγών ειδικά σε αεραγωγούς που είναι ήδη προσβεβλημένοι λόγω άλλων εργασιακών ρύπων, καπνίσματός ή άσθματος. 3) Ατμοσφαιρική ρύπανση Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να προκαλέσει προβλήματα για τα άτομα με πνευμονική νόσο, αλλά δεν είναι σαφές κατά πόσον η εξωτερική ατμοσφαιρική ρύπανση συμβάλλει στην ανάπτυξη της ΧΑΠ. Ωστόσο, στον μη βιομηχανοποιημένο κόσμο, η πιο κοινή αιτία της ΧΑΠ είναι η εσωτερική ατμοσφαιρική ρύπανση. Αυτό συνήθως οφείλεται σε εσωτερικές σόμπες που χρησιμοποιούνται για το μαγείρεμα. Η εσωτερική ρύπανση του αέρα που προκύπτει από την καύση του ξύλου και άλλα καύσιμα βιομάζας εκτιμάται ότι σκοτώνει δύο εκατομμύρια γυναίκες και παιδιά κάθε χρόνο. [16] Επεισόδια μεγάλης ατμοσφαιρικής πίεσης συνήθως συνοδεύονται και από αύξηση του αριθμού που εισάγονται στα νοσοκομεία λόγω επιβάρυνσης της χρόνιας αποφρακτικής τους πνευμονοπάθειας ή του βρογχικού άσθματος. 4) Χρόνιες βρογχοπνευμονικές λοιμώξεις Τελευταία αποδείχτηκε ότι τελικά υπάρχει σχέση ανάμεσα στην συχνότητα των λοιμώξεων του κατώτερου αναπνευστικού και στην συχνότητα έκπτωσης της FEV 1. Επίσης η αυξημένη απόχρεμψη συσχετίζεται με συχνότερες εισαγωγές στο νοσοκομείο καθώς και μεγαλύτερη ελάττωση των εκπνευστικών ροών 5) Η κοινωνική τάξη

13 Οι χρόνιες αποφρακτικές πνευμονοπάθειες είναι νοσήματα των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Η θνησιμότητα από ΧΑΠ έχει διαπιστωθεί ότι είναι σημαντικά μεγαλύτερη σε χειρώνακτες και σε ανειδίκευτους εργάτες. Η διατροφή σύμφωνα με μελέτες που έγιναν στην Αγγλία και στην ΗΠΑ παίζει σημαντικό ρόλο. Βρέθηκε καλή συσχέτιση ανάμεσα στην κατανάλωση φρέσκων φρούτων και λαχανικών, καθώς και στα επίπεδα της βιταμίνης C στο αίμα με τις αναπνευστικές λειτουργικές δοκιμασίες. Η πρόσληψή της επηρεάζει θετικά την πνευμονική λειτουργία, λόγω της αντιοξειδωτικής της δράσης, έτσι λοιπόν σε άτομα με ΧΑΠ συστήνεται η πρόσληψη άλλων 100 mg βιταμίνης C /ημέρα. Για τους καπνιστές η σύσταση είναι επιπλέον 16mg βιταμίνης/ημέρα σε σχέση με τους μη καπνιστές ΜΟΡΦΕΣ ΧΑΠ Οι κύριες μορφές της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας είναι: 1) Χρόνια βρογχίτιδα: Η χρόνια βρογχίτιδα περιγράφεται ως μία κατάσταση στην οποία οι βρόγχοι παράγουν μεγάλη ποσότητα βλέννας, με αποτέλεσμα παραγωγικό βήχα (με φλέγματα) για μεγάλο χρονικό διάστημα που διαρκεί τουλάχιστον δύο χρόνια. Τα κυριότερα συμπτώματα είναι ο χρόνιος βήχας, η αύξηση παραγωγής βλέννας και η βραχύπνοια (βραχεία επιπόλαια αναπνοή). Στην αρχή ο βήχας εμφανίζεται μόνο το πρωί και αποδίδεται στο κάπνισμα. Ο βήχας είναι πιο έντονος και παρατεταμένος κατά την διάρκεια των ψυχρών ημερών, αλλά ύστερα από μερικά χρόνια γίνεται αισθητός καθ όλη την διάρκεια του έτους. Οι βρογχιτιδικού τύπου ασθενείς,(blue bloaters) δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερη δύσπνοια, είναι ιδιαίτερα παχύσαρκοι, έχουν άφθονη απόχρεμψη, συχνές εξάρσεις της νόσου μαζί με πυρετό και συνήθως παρουσιάζουν οιδήματα λόγω πνευμονικής καρδιάς. Παρόλο που γενικά οι αεροφόροι οδοί τους είναι φυσιολογικοί, εντούτοις παρουσιάζουν σημαντική υποξυγοναιμία και υπερκαπνία. [16] 2).Εμφύσημα: Το εμφύσημα εκδηλώνεται όταν καταστρέφεται η ελαστικότητα των κυψελίδων στους πνεύμονες. Η απώλεια της ελαστικότητας οδηγεί στην κατάρρευση των

14 αεραγωγών (βρογχιόλια), με αποτέλεσμα ο αέρας να μην μπορεί να κινηθεί έξω από τους πνεύμονες και να τείνει να μείνει παγιδευμένος μέσα στους πνεύμονες. Έτσι οι κυψελίδες στενεύουν, και μειώνεται η δυνατότητα για πρόσληψη οξυγόνου από τον οργανισμό. Είναι μια μακράς διάρκειας χρόνια ασθένεια των πνευμόνων και σχετίζεται με την δύσπνοια, το χρόνιο βήχα, την υπερβολική έκκριση πτυέλων και την προοδευτική απώλεια χρήσης της πνευμονικής λειτουργίας. Η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων εμφυσήματος έχει ως αίτιο το τσιγάρο. Υπάρχουν όμως ελάχιστοι ασθενείς που τους λείπει εκ γενετής μία ουσία, η α1-αντιθρυψίνη, η οποία προστατεύει τους πνεύμονες. Οι ασθενείς αυτοί εκδηλώνουν το εμφύσημα σε νεότερη ηλικία. Άτομα με αυξημένη αναπνευστική ώση χαρακτηρίζονται ως εμφυσηματικά (pink puffers). Αυτοί έχουν έντονη δύσπνοια είναι λεπτόσωμοι, έχουν μικρή απόχρεμψη και σπανίως παρουσιάζουν οιδήματα λόγω καρδιακής ανεπάρκειας Ιστοπαθολογικώς, ο βρογχικός και ο εμφυσηματικός ασθενής δεν παρουσιάζει σημαντικές διαφορές, δηλαδή ο εμφυσηματικός δεν έχει πιο εκτεταμένες εμφυσηματικές αλλοιώσεις από τον βρογχιτιδικό. Επίσης οι βρογχιτιδικοί παρουσιάζουν από την γέννηση τους, ελαττωμένη αναπνευστική απάντηση στην υποξία. Το αντίθετο υποτίθεται ότι συμβαίνεις τους εμφυσηματικούς ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Στα συμπτώματα της ΧΑΠ περιλαμβάνονται τα εξής: 1) Βήχας: Τείνει αρχικά να εμφανίζεται σποραδικά αλλά σταδιακά γίνετε πιο επίμονος (χρόνιος). Είναι το πιο συχνό σύμπτωμα στην ΧΑΠ. 2) Δύσπνοια : Η δύσπνοια στην αρχή ενοχλεί τον ασθενή μόνο στην άσκηση, στο γρήγορο ανέβασμα σκάλας ή ανηφόρας, αλλά σιγά-σιγά χειροτερεύει και οι ασθενείς που βρίσκονται στην σοβαρή μορφής ΧΑΠ δεν μπορούν να βγουν από το σπίτι λόγω δύσπνοιας ενώ αισθάνονται μεγάλη δυσφορία ακόμα και σε δραστηριότητες όπως το ντύσιμο, το πλύσιμο, το φαγητό κ.ά. Πρόκειται για ένα βασανιστικό σύμπτωμα που μπορεί να χειροτερέψει τόσο πολύ που ίσως χρειαστεί να γίνει εισαγωγή σε νοσοκομείο. Η κοινωνική απομόνωση και

15 η κακή κατάσταση της υγείας επηρεάζουν την ψυχική υγεία με πολύ συχνά την εμφάνιση αγχωδών αντιδράσεων και κατάθλιψη. Η δύσπνοια έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των φυσικών δραστηριοτήτων, την επιδείνωση της φυσικής τους κατάστασης και κατ επέκταση την επιδείνωση της ποιότητας ζωής. Έχει παρατηρηθεί ότι μεγάλος αριθμός ασθενών απομακρύνεται από κοινωνικές δραστηριότητες, γεγονός το οποίο επιφέρει απομόνωση και δημιουργεί αισθήματα ανασφάλειας και ψυχικού άλγους. 3) Αποβολή πτυέλων: Οι αεραγωγοί που έχουν υποστεί φθορά παράγουν πολύ περισσότερη βλέννα απ ότι κανονικά. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται το φλέγμα. Είναι πολύ καλό να γίνεται αποβολή των φλεγμάτων. 4)Αναπνευστικός συριγμός (ήχος σαν σφύριγμα κατά την αναπνοή και κυρίως κατά την εκπνοή). Είναι πολύ συχνό σε ασθενείς με ΧΑΠ ιδιαίτερα όταν κάνουν ασκήσεις αντοχής. 5) Αίσθημα συμπίεσης ή σύσφιξης στο θώρακα Μπορεί να εμφανιστεί κατά την διάρκεια της άσκησης. 6)Επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος, όπως LRTI. Το λαχάνιασμα, ο βήχας και η δύσπνοια μπορούν να επιδεινωθούν όταν υπάρχει κάποια αναπνευστική λοίμωξη. Το φλέγμα έχει συνήθως κίτρινο η πράσινο χρώμα κατά την διάρκεια μιας αναπνευστικής λοίμωξης. [14] Όλοι αυτοί οι παράγοντες σε συνδυασμό με τη σταδιακή εξέλιξη της νόσου οδηγούν σε συνεχή επιδείνωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Εν αντιθέσει, η ένταξη τους σε ένα πρόγραμμα αναπνευστικής αποκατάστασης μπορεί να λειτουργήσει ανασταλτικά σε αυτή τη δυσμενή αλυσίδα και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής αυτών των ασθενών ΔΙΑΓΝΩΣΗ 1) Σπιρομέτρηση Όταν ένας καπνιστής παρουσιάσει ένα ή περισσότερα συμπτώματα από τα παραπάνω, η βασική εξέταση που πρέπει να κάνει είναι η σπιρομέτρηση. Η σπιρομέτρηση χρησιμοποιεί ένα όργανο μέτρησης αναπνοής, το σπιρόμετρο, που μετράει τον όγκο του αέρα που εκπνέεται σε ένα δευτερόλεπτο (τον FEV 1 ) και όλη την εκπνεόμενη ποσότητα αέρα (FVC) που έχει μέσα στους πνεύμονες του. [15]

16 Η σπιρομέτρηση είναι η μόνη διάγνωση της ΧΑΠ αλλά και αυτή που πρέπει να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα για την παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου αλλά και της ανταπόκρισης στην μετέπειτα φαρμακευτική και μη, αγωγή. [16] Βασιζόμενοι οι γιατροί στην σπιρομέτρηση κατατάσσουν τους ασθενείς σε 4 υποκατηγορίες. (Πίνακας 1). Σε αυτούς που βρίσκονται σε κίνδυνο να αναπτύξουνχαπ. Ήπια ΧΑΠ. Στάδιο 1. FEV1/FVC <0.70, FEV1>80% της προβλεπόμενης. Μικρή επιδείνωση της εκπνευστικής ροής του αέρα στην σπιρομέτρηση, με παρουσία χρόνιου βήχα και παραγωγή πτυέλων. Το στάδιο αυτό μπορεί να ξεκινήσει πολύ νωρίς στην ενήλικό ζωή και να διαρκέσει μεγάλο χρονικό διάστημα. [9] Μέτριας βαρύτητας ΧΑΠ. FEV1/FVC <0.70, 50 FEV1< 80% της προβλεπόμενης Επιδείνωση των εκπνευστικών ροών στην σπιρομέτρηση, επιδείνωση των συμπτωμάτων του χρόνιου βήχα και της παραγωγής πτυέλων, λαχάνιασμα και αδυναμία κατά την έντονη σωματική άσκηση. Σε αυτό το στάδιο συνήθως ο ασθενής ζητά την ιατρική συμβουλή και την βοήθεια του γιατρού. [9] Σοβαρή ΧΑΠ. FEV1/FVC <0.70, FEV1<30 % ή FEV1/FVC <0.70, 30 FEV1<50% της προβλεπόμενης ΧΑΠ. Οι αναπνευστικές δοκιμασίες δείχνουν πολύ σοβαρή μείωση της εκπνευστικής ροής του αέρα. Ελάττωση της αναπνευστικής ικανότητας και εμφάνιση σοβαρής συμπτωματολογίας ακόμα και με την ήπια σωματική άσκηση. Σταδιακά εμφάνιση αδυναμίας κατά την ηρεμία. Μαζί με την αναπνευστική ανεπάρκεια πολύ συχνά αναπτύσσεται καρδιακή ανεπάρκεια. Σε αυτό το στάδιο υπάρχει σοβαρός κίνδυνος αιφνιδίου θανάτου. [9] Πίνακας 1 Σπιρομετρική κατάταξη ΧΑΠ Σοβαρότητα κατάστασης FEV1/FVC FEV % pred Σε κίνδυνο (*) > Ήπια ΧΑΠ Μέτρια ΧΑΠ Σοβαρή - Δριμεία ΧΑΠ Πάρα Πολύ Σοβαρή ΧΑΠ 0.7 <30 FEV1: Forced Expiratory volume σε ένα δευτερόλεπτο, FVC: Forced Vital Capacity (*): ασθενείς που καπνίζουν ή έχουν εκτεθεί σε ρύπους, έχουν βήχα, αποχρέμψεις ή δύσπνοια. 2.) Ακτινογραφία θώρακος

17 Δεν μπορεί να γίνει διάγνωση της ΧΑΠ. Μπορεί όμως να αποκλείσει άλλες παθήσεις που έχουν ίδια συμπτώματα. 3)Εξέταση Αερίων του σώματος Είναι βασική εξέταση όχι για την διάγνωση της νόσου αλλά για την παρακολούθηση της πορείας και την εξέλιξης της. Εξετάζει κατά πόσο είναι πλούσιο το αίμα σε οξυγόνο. 4) Αξονική τομογραφία Με αυτή την εξέταση απεικονίζεται καλύτερα οι βλάβες που υπέστησαν οι πνεύμονες. 5) Δοκιμασία κοπώσεως (εργοσπιρομετρία) Είναι πολύ σημαντική εξέταση για την Φυσική Κατάσταση του ασθενή, καθώς μπορεί να δείξει κατά πόσο έχει επηρεαστεί από τη ΧΑΠ η ικανότητα για άσκηση και κατά πόσο η δυσκολία στην αναπνοή οφείλεται στη ΧΑΠ ή συμμετέχει και η καρδιά ή η αδυναμία των μυών των ποδιών. Η δοκιμασία διενεργείται είτε σε εργομετρικό ποδήλατο (κυκλοεργόμετρο) είτε σε κυλιόμενο τάπητα και καταγράφονται μετρήσεις από το καρδιαγγειακό, το αναπνευστικό, το κυκλοφορικό και το μυοσκελετικό σύστημα. Της δοκιμασίας προηγείται συνήθως η σπιρομέτρηση. Η εργοσπιρομετρία, μπορεί να υποδείξει τόσο το πάσχων σύστημα (πχ καρδιά ή πνεύμονες) αλλά και να εκτιμήσει το βαθμό και τη σοβαρότητα από αυτό που πάσχει. Οι παράμετροι που καταγράφονται είναι: 1)Αέρια αίματος και γαλακτικό οξύ 2)Αρτηριακή πίεση 3)Ηλεκτροκαρδιογράφημα 4)Καρδιακή συχνότητα 5)Μεταβολικές παράμετροι όπως κατανάλωση οξυγόνου (VO2) και αποβολή διοξειδίου του άνθρακος (VCO2), 6)Οξυμετρία (οξυγόνο αίματος) 1.7. ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η θεραπεία των ασθενών με Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια έγκειται κυρίως στη διακοπή του καπνίσματος, τη χορήγηση οξυγόνου σε κατάλληλες

18 δόσεις, βρογχοδιασταλτικών, αντιβιοτικών και κορτικοειδών σε αναπνευσιοθεραπεία και σε ασθενείς με οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια σε μηχανική υποστήριξη της αναπνοής. Η θεραπεία των ασθενών με ΧΑΠ δεν είναι ιάσιμη. Η θεραπεία στοχεύει κυρίως στην επιβράδυνση της εξέλιξης της, την ανακούφιση των συμπτωμάτων, τη μείωση της συχνότητας και βαρύτητας των παροξυσμών, τη βελτίωση της αντοχής στην κόπωση και γενικά τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ασθενών. Στα χρόνια στάδια της νόσου περιλαμβάνει επί πλέον Πνευμονική Αποκατάσταση, κατάλληλη διατροφή, θεραπεία υποκατάστασης σε ασθενείς με ανεπάρκεια α1 αντιθρυψίνης και θεραπεία σε προγράμματα άσκησης και φυσικής αποκατάστασης. Στα προγράμματα άσκησης θα αναφερθούμε αναλυτικά στο επόμενο κεφάλαιο. Θα περιγράψουμε εκτεταμένα ποια είναι τα πλέον κατάλληλα προγράμματα άσκησης σε ασθενείς με ΧΑΠ, ποια είδη άσκησης προτείνονται, με τι ένταση, διάρκεια, συχνότητα, ποσότητα κτλ. Αν και η άσκηση στους ασθενείς με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια είναι μια δύσκολη διαδικασία, όσοι ακολουθούν ένα ασφαλές και αποτελεσματικό πρόγραμμα θα βελτιώσουν τα συμπτώματά τους και την ικανότητά τους να γυμνάζονται περισσότερο. Το κλειδί είναι να βρει ο ασθενής ποιο είδος άσκησης του ταιριάζει περισσότερο ώστε να μπορεί να διατηρήσει ένα πρόγραμμα για πολύ καιρό. 2 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΑΣΚΗΣΗ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΑΠ 2.1. ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Το κατά πόσο επιτρέπεται σε έναν ασθενή με ΧΑΠ να υποβληθεί σε πρόγραμμα συστηματικής άσκησης, καθώς και στα συστατικά του προγράμματος αυτού, καθορίζονται αφού ο ασθενής υποβληθεί σε δοκιμασία άσκησης. [21] Τόσο η δοκιμασία άσκησης, όσο και η αρχική φάση των προγραμμάτων άσκησης είναι προτιμότερο να γίνονται σε νοσοκομειακή μονάδα ή σε ειδικά κέντρα για την αποτελεσματικότερη αξιολόγηση της πνευμονικής λειτουργίας, τη

19 συστηματική επίβλεψη της καταβαλλόμενης προσπάθειας και την λεπτομερή παρακολούθηση των αρρώστων. Η δοκιμασία άσκησης δίνει την δυνατότητα να εκτιμηθεί το επίπεδο της εργομετρικής απόδοσης και της φυσικής κατάστασης του, τη λειτουργικότητα και τις δυνατότητες των μυών και την πνευμονική λειτουργία. Η δοκιμασία άσκησης εκτελείται σε τακτά χρονικά διαστήματα για να αξιολογηθούν τα αποτελέσματα της άσκησης και να τροποποιηθούν τα συστατικά του προγράμματος. Βασικοί στόχοι είναι: α) η αξιολόγηση της ικανότητας εκτέλεσης μυϊκού έργου και οι μεταβολές της πνευμονικής λειτουργίας, β) η εκτίμηση των ορίων ασφάλειας του προγράμματος, γ) η εκτίμηση της ανάγκης συμπληρωματικής χορήγησης οξυγόνου κατά την άσκηση. Όσο αφορά τα είδη της δοκιμασίας άσκησης, περιλαμβάνουν: α)προσδιορισμός της VO 2max και εκτίμηση του αναερόβιου κατωφλιού (Εργοσπιρομέτρηση), β) δοκιμασία υπομέγιστης άσκησης σταθερού φορτίου, γ) δοκιμασίες χρονικής διάρκειας και απόστασης (6λεπτη δοκιμασία βάδισης για την εκτίμηση της VO 2 max, 10λεπτη δοκιμασία βάδισης, 12λεπτη δοκιμασία βάδισης χαλαρού τρεξίματος) Προσδιορισμός της VO 2max και εκτίμηση του αναερόβιου κατωφλιού Από τις παραπάνω μεθόδους ο προσδιορισμός της μέγιστης πρόληψης οξυγόνου (VO 2max ) έχει περιορισμένη εφαρμογή, επειδή η διαταραχή της πνευμονικής λειτουργίας δεν επιτρέπει να αυξηθεί επαρκώς το φορτίο του εκτελούμενου έργου, μέχρις ότου επιτευχθεί σταθεροποίηση της κατανάλωσης οξυγόνου, που είναι στοιχείο απαραίτητο για τον προσδιορισμό της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου. Ο προσδιορισμός επίσης του αναερόβιου κατωφλιού έχει περιορισμένη εφαρμογή σε ασθενείς που πάσχουν από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια μέτριου ή σοβαρού βαθμού, επειδή η μέγιστη δυνατή πρόσληψη οξυγόνου, που μπορούν να επιτύχουν οι ασθενείς αυτοί συνήθως βρίσκεται κάτω από το επίπεδο του αναερόβιου κατωφλιού. (Wasserman, 1984)

20 Παρόλα αυτά φαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο η εργοσπιρομέτρηση, η οποία μετρά την VO 2max και μας δίνει σημαντικά στοιχεία για την φυσική κατάσταση του ασθενή και όχι μόνο. Παρακάτω αναλύεται η διαδικασία με την οποία διενεργείται η δοκιμασία αυτή Εργοσπιρομέτρηση Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω η δοκιμασία διενεργείται είτε σε εργομετρικό ποδήλατο είτε σε δαπεδοεργόμετρο. Ο εξεταστής συνδέει στον ασθενή ηλεκτρόδια ηλεκτροκαρδιογράφου για την παρακολούθηση του καρδιακού ρυθμού και τη μέτρηση της ΚΣ και μια μάσκα που κατευθύνει τον εκπνεόμενο αέρα στον αναλυτή. Η δοκιμασία περιέχει άσκηση αυξανόμενης επιβάρυνσης, με αρχικά χαμηλή ταχύτητα και κλίση και κατόπιν σταδιακή αύξηση κάθε 1 ή 2 λεπτά. Η πρόσληψη O 2 υπολογίζεται κάθε λεπτό καθώς η προσπάθεια γίνεται μέγιστη. Τερματισμός της δοκιμασίας επιτρέπεται μόνο όταν η πρόσληψη O 2 μειώνεται σημαντικά παρόλο την αύξηση της ταχύτητας, ή όταν ο ασθενής αδυνατεί να συνεχίσει. Από την εξέταση προκύπτει ο μέγιστος όγκος οξυγόνου (VO 2 ) που καταναλώθηκε. Η εξέταση διαρκεί 8-12 λεπτά. Για τον προσδιορισμό της πρόσληψης O 2 χρησιμοποιούνται είτε μετρήσεις του μεταβολισμού είτε πίνακες εκτίμησης της τιμής. Τέλος τα πρωτόκολλα που θα χρησιμοποιηθούν θα πρέπει να τροποποιούνται ανάλογα με το επίπεδο ΦΚ και την εμπειρία του ασθενή. Η δοκιμασία έχει ως εξής: Αρχικά μετράμε την πρόσληψη οξυγόνου ή την μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου (VO 2 max) με την τελική ταχύτητα και κλίση του δεπεδοεργόμετρου. Πίνακας 1. Εκτίμησης της VO 2 max στην δοκιμασία εργοσπιρομέτρησης ΒΑΔΙΣΜΑ ΚΛΙΣΗ Μίλια(χλμ/ώρα) 8% 10% 12% 14% 15% 3 (4.8) (5,6) (6,4)

21 ΤΡΕΞΙΜΟ ΚΛΙΣΗ Μίλια(χλμ/ώρα) 8% 10% 12% 14% 15% 6.0 (9.7) (11.3) (12.9) Για παράδειγμα ένας ασθενής που στο τελευταίο λεπτό της δοκιμασίας βάδισης, η ταχύτητα του ήταν 4 μίλια δηλαδή 6,4χλμ/ώρα και η κλίση 8% η αερόβια επάρκεια σύμφωνα με τον πίνακα θα είναι 26ml O 2 ανά κιλό σωματικού βάρους. Αυτά τα δεδομένα είναι πολύ σημαντικά για έναν γυμναστή όταν θέλει να σχεδιάσει το πρόγραμμα του ασθενή του Δοκιμασία υπομέγιστης άσκησης σταθερού φορτίου Η δοκιμασία της υπομέγιστης άσκησης σταθερού φορτίου χρησιμοποιείται συχνότερα από ότι η παραπάνω δοκιμασία. Η μέθοδος αυτή, που είναι αρκετά ανεκτή από τους περισσότερους ασθενείς που πάσχουν από ΧΑΠ, δίνει την δυνατότητα εκτίμησης του βαθμού ανοχής της άσκησης σε δοθέν φορτίο έργου και αξιολόγησης των λειτουργικών αντιδράσεων του ασθενούς. Μπορεί επίσης να επαναλαμβάνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα για την εκτίμηση των αποτελεσμάτων του εφαρμοζόμενου προπονητικού προγράμματος Δοκιμασίες χρονικής διάρκειας και απόστασης Η δοκιμασίες που αφορούν την χρονική διάρκεια καθώς και την απόσταση, η οποία μπορεί να διανυθεί με βάδισμα διάρκειας 3, 6, 10, λεπτών πλεονεκτεί έναντι των υπόλοιπων μεθόδων στα εξής: α) είναι απλή στη εφαρμογή της και μπορεί επίσης να εκτελείται από τον ίδιο τον άρρωστο χωρίς επίβλεψη, β)δεν απαιτεί χρήση ειδικών οργάνων, γ) η εκτέλεση της είναι εύκολη, επειδή όλα τα άτομα είναι

22 εξοικειωμένα με το βάδισμα και δ) χαρακτηρίζεται από σχετικά ικανοποιητική επαναληπτικότητα. Η δοκιμασία των 12 λεπτών προτάθηκε από τους Mc Gavin et al (1976) και αποτελεί μια εναλλακτική μέθοδο της αντίστοιχης δρομικής προσπάθειας που είχε προταθεί από τον Cooper (1968). Και στις δύο περιπτώσεις διαπιστώθηκε ικανοποιητικού βαθμού συσχέτιση μεταξύ της διανυόμενης (δρομικής ή βαδιστικής) απόστασης και της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου τόσο σε υγιή όσο και σε ασθενείς που βάδισαν ή έτρεξαν σε δαπεδοεργόμετρο. Η δοκιμασία Mac Gavin et al (1976) χρησιμοποιείται ευρύτερα σήμερα σε ασθενείς με ΧΑΠ. Από ορισμένους συγγραφείς προτάθηκαν τροποποιήσεις της δοκιμασίας αυτής με την εκτέλεση προσπαθειών βαδίσματος 3 και 6 (όπως θα δούμε παρακάτω) οι οποίες αποδείχθηκαν εξίσου χρήσιμες όσο και η αρχική δοκιμασία των 12 λεπτών (Beaumont 1985, Guyatt et al 1985) 1) 6-λεπτη δοκιμασία βάδισης (6ΜWT) Η 6-λεπτη δοκιμασία βάδισης είναι μια δοκιμασία απλή, φτηνή και με επαναληψιμότητα (υπό προϋποθέσεις) με σκοπό την αρχική εκτίμηση και την παρακολούθηση: α) της λειτουργικής κατάστασης β) της ικανότητας προς άσκηση, των ασθενών με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Η 6-λεπτη δοκιμασία δεν αντικαθιστά την κλασική δοκιμασία κόπωσης ούτε την εργοσπιρομέτρηση. Για την δοκιμασία απαιτούνται: 1)Χρονόμετρο 2) Καταμετρητής γύρων 3)Δύο κώνοι μικροί 4)Μια καρέκλα που μετακινείται 5)Έντυπο συμπλήρωσης

23 6)Πηγή οξυγόνου 7)Πιεσόμετρο 8)Τηλέφωνο 9)Απινιδωτής 1) Ο ασθενής κάθεται στη καρέκλα για 10 λεπτά. Κατά τη διάρκεια αυτή στον ασθενή εξηγείται αναλυτικά η διαδικασία και ο γιατρός κάνει ένα γύρο ως επίδειξη, ενώ συμπληρώνονται τα κατάλληλα στοιχεία στο έντυπο. 2) κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας ο ασθενής μπορεί να ακουμπά στον τοίχο, να αυξομειώνει τον ρυθμό ανάλογα με τις δυνατότητές του (αλλά να ΜΗΝ τρέχει ή κάνει jogging) ακόμα και να σταματήσει αλλά δεν μπορεί να καθίσει. Αν καθίσει τότε η δοκιμασία διακόπτεται. 3) Κανείς δεν πρέπει να περπατά δίπλα στον ασθενή αλλά να είναι σε σημείο που μπορεί γρήγορα να τον φτάσει αν χρειαστεί. 4) Εάν είναι αναγκαία η χορήγηση οξυγόνου κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας αυτό πρέπει να γίνεται με τον ίδιο τρόπο και με την ίδια ροή σε όλα τα τεστ. Σημειώνεται επίσης στο έντυπο ο τρόπος χορήγησης και τα λίτρα. Αν είναι απαραίτητη η αύξηση της δόσης μεταξύ 2 δοκιμασιών τότε πρέπει να σημειώνεται στο έντυπο. Επίσης σημειώνεται στο έντυπο αν τη συσκευή οξυγόνου ο ασθενής την κουβαλάει ή την σέρνει / σπρώχνει. 5) Ο γυμναστής πρέπει να χρησιμοποιεί για ενθάρρυνση συγκεκριμένη φρασεολογία η οποία πρέπει να είναι η ίδια για όλους τους ασθενείς ώστε να εξασφαλίζεται η αξιοπιστία και η επαναληπτικότητα της δοκιμασίας. Οι φράσεις που πρέπει να χρησιμοποιούνται (πάντα με ήπιο τόνο φωνής) είναι: μετά από το πρώτο λεπτό: «τα πάτε καλά. Έχετε ακόμα 5 λεπτά» μετά το 2ο λεπτό: «Συνέχισε έτσι. Έχεις ακόμα 4 λεπτά» μετά το 3ο λεπτό: «τα πας πολύ καλά. Έχεις ήδη κάνει το μισό χρόνο» μετά το 4ο λεπτό: «πολύ καλή δουλειά. Έχεις ακόμα 2 λεπτά» μετά το 5ο λεπτό: «πάρα πάρα πολύ καλά. Έχεις μόνο ένα λεπτό ακόμα» 15 sec πριν την ολοκλήρωση της δοκιμασίας λέμε στον ασθενή: «Λοιπόν σε λίγο θα σου πω να σταματήσεις. Όταν στο πω θα σταματήσεις αμέσως και θα έρθω εγώ σε σένα.» Λόγοι διακοπής:

24 θωρακικό άλγος μη ανεκτή δύσπνοια κράμπες άκρων τρίκλισμα εφίδρωση ωχρότητα 2) 10 -λεπτη δοκιμασία βάδισης Το αντικείμενο αυτής της δοκιμασίας είναι να καθοριστεί πόσο χρόνο (μέχρι 10 λεπτά) μπορεί ο ασθενείς να κάνει γρήγορο περπάτημα χωρίς να νιώσει κάποια δυσφορία ή αδικαιολόγητη δυσκολία. Ανάλογα με το χρόνο της δοκιμασίας που κατάφερε να εκτελέσει ο ασθενής, κατατάσσεται σε ανάλογα προγράμματα. Πχ: α) <5 λεπτά βαδίσματος εντάσσεται στο κόκκινο πρόγραμμα βαδίσματος. β) >5 λεπτά αλλά <10 λεπτά βαδίσματος, η αρχή γίνεται την 3 η εβδομάδα του κόκκινου προγράμματος, γ) αν παρόλη την ολοκλήρωση των 10 λεπτών υπάρξει συμπτώματα κούρασης τότε εντάσσεται στο λευκό πρόγραμμα βαδίσματος χαλαρού τρεξίματος, δ) αν η ολοκλήρωση της 10- λεπτης βάδισης είναι παιχνιδάκι τότε την επόμενη μέρα θα ξεκινήσει την δοκιμασία βαδίσματος-χαλαρού τρεξίματος. 3) 12 -λεπτη δοκιμασία βάδισης-χαλαρού τρεξίματος Σε αυτή την δοκιμασία ο ασθενής βαδίζει 60 βήματα και τρέχει 60 βήματα για συνολικό διάστημα 12 λεπτών. Η δοκιμασία εκτελείται σε δαπεδοεργόμετρο. Ο ασθενής περπατά με ρυθμό 120 βήματα το λεπτό (το πάτημα του αριστερού ποδιού να εκτελείται στο έδαφος κάθε 1 δευτερόλεπτο). Το τρέξιμο του θα πρέπει να μην είναι πολύ έντονο αλλά χαλαρό με ρυθμό 144 βήματα το λεπτό (το πάτημα του αριστερού ποδιού να εκτελείται στο έδαφος 18 φορές κάθε 15 δευτερόλεπτα). 4) Δοκιμασία ομιλίας (Talk test) Η δοκιμασία τη ομιλίας αποτελεί άλλον έναν τρόπο για να καθοριστεί η ένταση της άσκησης. Ο ασθενής θα πρέπει να είναι σε θέσει να συζητά καθώς ασκείται, χωρίς

25 να λαχανιάζει και να δυσκολεύει την αναπνοή του. Η άσκηση θα πρέπει να μην είναι επίπονη για να είναι καλή. Πίνακας 3 Δοκιμασία ομιλίας Κανονική ομιλία Σχετική δυσκολία στην Δυσκολία στην ομιλία ομιλία Ποσοστό της μέγιστης καρδιακής συχνότητας Ποσοστό της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου ) Δοκιμασία υποκειμενικής αντίληψης της κόπωσης (κλίμακα Borg) Η κλίμακα της υποκειμενικής αντίληψης της κόπωσης (RPE) μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην αρχή του προγράμματος για τον καθορισμό της έντασης της άσκησης, και στην μέση του προγράμματος για τη διατήρηση της έντασης. Η αρχική κλίμακα που επινόησε ο Borg είχε αριθμητικές τιμές από το 6-20, αλλά τελικά αναθεωρήθηκε στην κλίμακα Borg 1-10 η οποία και επικράτησε. Γενικά αναφέρεται ότι η επιβάρυνση θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε η αντιλαμβανόμενη εκτίμηση της δύσπνοιας να μην ξεπερνά τους 3-4 βαθμούς της κλίμακας Borg για συμμετοχή σε πρόγραμμα αερόβιας άσκησης με επίπεδο έντασης στο 50% της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου και να μην ξεπερνά τους 6 βαθμούς της κλίμακας του Borg σε ανάλογη άσκηση έντασης στο 85% της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου που έχει επιτευχθεί στην αρχική δοκιμασία κόπωσης (ACSM,1995; Ringbaek et al, 2000) Πίνακας 2. Τροποποιημένη κλίμακα υποκειμενικής αντίληψης της κόπωσης Κλίμακα Borg Ένταση 0 Καθόλου 0,5 Εξαιρετικά ήπια 1 Πολύ ήπια 2 Ήπια

26 3 Μέτρια 4 Κάπως έντονη 5 Έντονη 6 7 Πολύ έντονη Εξαιρετικά έντονη 2.2. ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Τα προγράμματα άσκησης που εφαρμόζονται σε ασθενείς με Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, είναι εξατομικευμένα. Η ένταση, η διάρκεια, η συχνότητα και το είδος της άσκησης εξαρτώνται από τη σοβαρότητα της πάθησης βάσει των αποτελεσμάτων των δοκιμασιών κόπωσης και σπιρομέτρησης Είδος Αφού ο ασθενής έχει εκτελέσει την δοκιμασία άσκησης και γνωρίζουμε σε ποιο επίπεδο βρίσκεται, το επόμενο βήμα είναι να καθορίσουμε το είδος της άσκησης. Αρχικά επικεντρωνόμαστε στην εκτέλεση απλών ασκήσεων ευκαμψίας και μυϊκής χαλάρωσης, ελαφριάς γυμναστικής και ασκήσεων αντίστασης με ήπια ένταση. Το είδος αυτό των ασκήσεων εφαρμόζεται καθ όλη την διάρκεια του προγράμματος άσκησης, ως μια διαδικασία προθέρμανσης, πριν από την κύρια άσκηση. Με την πάροδο του χρόνου, προστίθενται διάφορες αερόβιες δραστηριότητες με σκοπό την βελτίωση της καρδιοαναπνευστικής αντοχής και της ικανότητας εκτέλεσης μυϊκού έργου. Υπάρχουν διάφορα είδη φυσικής δραστηριότητας, που μπορούν να εφαρμοσθούν ανάλογα με τις ατομικές ικανότητες των ασθενών, τα ενδιαφέροντα, και την σοβαρότητα της ΧΑΠ. Μερικά από αυτά είναι: το βάδισμα, το χαλαρό τρέξιμο, η ποδηλασία η κολύμβηση κ.α. για αυτά θα αναφερθούμε εκτενέστερα παρακάτω

27 Ένταση Ποια είναι όμως η ιδανική ένταση σε ασθενείς που πάσχουν από Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια; Ένας τρόπος για να καθορίσουμε το επίπεδο έντασης της αερόβιας άσκησης είναι η χρήση της κλίμακας Borg για την εκτίμηση της υποκειμενικής αντίληψης της αίσθησης της δύσπνοιας. Ως γενικός κανόνας αναφέρεται ότι η επιβάρυνση θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε η αντιλαμβανόμενη εκτίμηση της δύσπνοιας να μην ξεπερνά τους 3-4 βαθμούς της κλίμακας του Borg για συμμετοχή σε πρόγραμμα αερόβιας άσκησης με επίπεδο έντασης στο 50% της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου και να μην ξεπερνά τους 6 βαθμούς της κλίμακας του Borg σε ανάλογη άσκηση έντασης στο 85% της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου που έχει επιτευχθεί στην αρχική δοκιμασία κόπωσης (ACSM,19-95; Ringbaek et al, 2000). Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι τα προγράμματα άσκησης πρέπει να αρχίζουν με την εκτέλεση δραστηριοτήτων χαμηλής έντασης. Το φορτίο του εκτελούμενου έργου θα πρέπει να κυμαίνεται στο 50% του προβλεπόμενου μέγιστου φορτίου ή στο 60% της μέγιστης ταχύτητας βάδισης κατά την 6 -λεπτη δοκιμασία βάδισης. (Guell et al, 2000; Vogiatzis et al, 1999; Casaburi et al, 1991; Ries et al, 1995) Με την πάροδο του χρόνου η ένταση όπως και η διάρκεια της άσκησης αυξάνονται προοδευτικά με ρυθμό περίπου 10% ανά δεκαπενθήμερο, μέχρι να εμφανιστούν σημεία δυσανεξίας της εκτελούμενης προσπάθειας (π.χ. δύσπνοια, βήχας κλπ.) ή μέχρις ότου η καρδιακή συχνότητα του ασκούμενου ξεπεράσει το 70% της μέγιστης για την ηλικία του καρδιακής συχνότητας. Από το σημείο αυτό κι έπειτα, η ένταση της άσκησης ελαττώνεται ελαφρά για να είναι ανεκτή, και το πρόγραμμα άσκησης συνεχίζεται με την ένταση αυτή, μέχρις ότου η αναμενόμενη βελτίωση της ικανότητας εκτέλεσης μυϊκού έργου του ασθενή επιτρέψει περεταίρω αύξηση του φορτίου καταβαλλόμενης προσπάθειας Διάρκεια

28 Η διάρκεια της άσκησης εξαρτάται από την ηλικία, από τη φυσική κατάσταση και από το επιδιωκόμενο επίπεδο της άσκησης. Ασθενείς αγύμναστοι είναι φρόνιμο να αρχίζουν με δέκα έως δεκαπέντε λεπτά περπάτημα τρεις φορές την εβδομάδα. Αργότερα, όταν η φυσική τους κατάσταση βελτιωθεί, μπορούν να αυξήσουν τη διάρκεια και τη συχνότητα της άσκησης Η διάρκεια και η ένταση είναι αλληλοεξαρτώμενοι παράγοντες σε ένα πρόγραμμα άσκησης καθώς η αύξηση της μίας απαιτεί μείωση της άλλης. Σε ένα αρχικό επίπεδο, εξαιτίας της εμφάνισης δύσπνοιας, δυσφορίας ή άλλων συμπτωμάτων, η διάρκεια κάθε συνεδρίας άσκησης είναι πολύ περιορισμένη και η προσπάθεια που καταβάλλεται έχει διαλειμματικό χαρακτήρα με μεσοδιαστήματα ανάπαυσης. [15] Βέβαια λόγω της κακής φυσικής κατάστασης των ασθενών, δεν επιτρέπει στη φάση αυτή η εκτέλεση προσπαθειών ικανοποιητικής διάρκειας και έντασης. Με την πάροδο όμως του χρόνου, η βελτίωση της ικανότητας εκτέλεσης μυϊκού έργου, καθιστά ανεκτή τη σταδιακή αύξηση της διάρκειας και της έντασης κάθε συνεδρίας άσκησης. Ο ρυθμός με τον οποίο αυξάνεται η διάρκεια της προσπάθειας που καταβάλλεται, εξαρτάται κυρίως από την σοβαρότητα της ΧΑΠ, αλλά και από την ηλικία του ασθενή. Συνήθως ο καλύτερος συνδυασμός έντασης και διάρκειας της άσκησης είναι εκείνος που επιτρέπει στον ασθενή να εκτελεί προσπάθειες σε κατάσταση steady-state τουλάχιστον επί 15 λεπτά και ταυτόχρονα να μην αισθάνεται σοβαρή κόπωση, επί μία ώρα μετά το τέλος της προσπάθειας. (Vogiatzis et al, 1999; Ringbaek et al, 2000; Troosters et al, 2000; Troosters et al, 2001) Πιο συγκεκριμένα στο βάδισμα, ο Belman (1989) εφαρμόζει ένα σύστημα προοδευτικά αυξανόμενης προσπάθειας δίνοντας έμφαση στην διάρκεια παρά στην ένταση της, με αρχικό στόχο να αυξήσει ο ασθενής τη διάρκεια του βαδίσματος μέχρι λεπτά. Όταν ο στόχος αυτός επιτευχθεί γίνεται απόπειρα να αυξηθεί η ένταση της καταβαλλόμενης προσπάθειας, εφόσον βέβαια ο ασθενής διαθέτει επαρκείς αναπνευστικές εφεδρείες. Στις περιπτώσεις εκείνες που η επαρκής αύξηση της έντασης είναι ανέφικτη ή εξαιρετικά δύσκολη, η προσπάθεια του ασθενούς περιορίζεται στο να βαδίζει ελεύθερα επί μία ώρα σε κάθε συνεδρία άσκησης. Η δυνατότητα αυτή τον καθιστά

29 ικανό να εκτελεί με κάποια σχετική άνεση πολλές από τις καθημερινές φυσικές δραστηριότητες του Συχνότητα Η συχνότητα, είναι ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία της άσκησης, η οποία σχετίζεται με την ένταση και την διάρκεια της άσκησης, και επομένως εξαρτάται από τις δύο αυτές μεταβλητές. Για να καθοριστεί ο ιδανικός αριθμός συνεδριών άσκησης πρέπει να ληφθεί υπόψη η λειτουργική ικανότητα του ασθενή και η φυσική κατάσταση του. [15] Στα αρχικά στάδια του προγράμματος, η σχετική ήπια ένταση και σύντομη διάρκεια της καταβαλλόμενης προσπάθειας επιβάλλει την εφαρμογή σύντομων και καθημερινών συνεδριών άσκησης. Όσο όμως βελτιώνεται η ικανότητα των ασθενών να εκτελούν μυϊκό έργο, η συχνότητα των συνεδριών μειώνεται προοδευτικά (μερικές φορές την ημέρα, 1-2 φορές την ημέρα κ.α.) και τελικά, όταν ο άρρωστος είναι σε θέση να εκτελεί προσπάθεια με σχετική ικανοποιητική διάρκεια και ένταση, η συχνότητα σταθεροποιείται στις 3 τουλάχιστον συνεδρίες την εβδομάδα. (Guell et al, 2000; Troosters et al,2000; Troosters et al, 2001), Επιπλέον, στο αρχικό στάδιο της συμμετοχής στα προγράμματα άσκησης πιθανόν να κριθεί αναγκαία η επικουρική χρήση οξυγόνου προκειμένου να διευκολύνεται η προσπάθεια του ασκούμενου κατά την άσκηση. Η τακτική αυτή εφαρμόζεται συνήθως στις περιπτώσεις εκείνες όπου η σοβαρότητα της πάθησης είναι τέτοια, ώστε κατά τη διάρκεια της άσκησης να προκαλείται υποξαιμία ή σε περίπτωση που η υποξαιμία ήδη υπάρχει στην κατάσταση ηρεμίας. Σε γενικές γραμμές, ο σχεδιασμός των προγραμμάτων άσκησης για ασθενείς με ΧΑΠ βασίζεται στις θεμελιώδεις αρχές άσκησης που ισχύουν για τον υγιή πληθυσμό. Θα πρέπει να έχουν εξατομικευμένο χαρακτήρα και να οδηγούν στην αύξηση του βαθμού ανοχής στη μυϊκή προσπάθεια και στη βελτίωση της ικανότητας εκτέλεσης σωματικού έργου. Στόχος τους είναι να καταστήσουν τους ασθενείς αυτούς ικανούς να εκτελούν σε επαρκή βαθμό τις δραστηριότητες της καθημερινής τους ζωής, χωρίς την εμφάνιση έκδηλης δύσπνοιας. Για να επιτευχθεί

30 αυτό επιδιώκεται η αύξηση της δύναμης και η βελτίωση της λειτουργικότητας των αναπνευστικών μυών παράλληλα με τη βελτίωση της λειτουργίας των υπόλοιπων μυών, ώστε να προκαλείται μείωση της κατανάλωσης οξυγόνου (Brooks et al, 1999; American Thoracic Society,1999) ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Αερόβιες ασκήσεις Οι αερόβιες ασκήσεις χρησιμοποιούνται κυρίως για τη βελτίωση του καρδιοαναπνευστικού και καρδιαγγειακού συστήματος και γενικότερα για τη βελτίωση της αντοχής των ασθενών. Η βελτίωση του καρδιοαναπνευστικού και καρδιαγγειακού συστήματος είναι πολλή σημαντική για την πάθηση αυτή καθώς επιτυγχάνεται προσαρμογές στο σύστημα μεταφοράς και κατανάλωσης οξυγόνου. Η βελτίωση που παρατηρείται σε ασθενείς με κακή φυσική κατάσταση, μετά από άσκηση 2 έως 3 μηνών, είναι της τάξεως του 15% περίπου. Όλα τα παραπάνω μπορούμε να τα πετύχουμε με αερόβια άσκηση που σημαίνει παρατεταμένες προσπάθειες με χαμηλή ένταση. Οι δραστηριότητες που μπορούν να πετύχουν αυτό το είδος της έντασης είναι αυτές που κινητοποιούν μεγάλες μυϊκές ομάδες. Δηλαδή δραστηριότητες όπως το έντονο περπάτημα, το τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων, η ποδηλασία, το ανέβασμα σκάλας, ο αερόβιος χορός κ.α. Όλες αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να γίνουν στην ύπαιθρο ή στον κλειστό χώρο ενός κατάλληλα εξοπλισμένου γυμναστηρίου. Πίνακας 4. Χαρακτηριστικά της αερόβιας άσκησης και της άσκησης με βάρη σε ασθενείς με ΧΑΠ. Αερόβια άσκηση Άσκηση με βάρη Ένταση 50-75% της ΜΚΣ Ένταση 30-50% της 1 ΜΕ Διάρκεια min Επαναλήψεις 8-15 Συχνότητα* 2-3 Διάλειμμα < 30 sec Σετ

31 1. Βάδισμα Γιατί το βάδισμα; Για τους ασθενείς με ΧΑΠ, οι οποίοι δαπανούν επιπλέον ενέργεια μόνο και μόνο για να αναπνεύσουν, το συστηματικό βάδισμα μπορεί να βελτιώσει την ικανότητα του οργανισμού τους να χρησιμοποιήσει το οξυγόνο. Το βάδισμα αποτελεί το φυσικότερο και το πιο ανεκτό είδος σωματικής άσκησης, είναι ο πιο κατάλληλος τρόπος: ανακούφισης από το στρες, βελτίωσης της ΦΚ και βελτίωσης της μυϊκής ενδυνάμωσης. Ποια τα οφέλη του βαδίσματος; Βοηθά στην ανοικοδόμηση της αντοχής, ανασκευάζει και ενισχύει τους μύες, βελτιώνει την ευεξία και δίνει τη δυνατότητα για περισσότερη αυτάρκεια. Όταν επιτευχθεί η ανοικοδόμηση της αντοχής, τότε η αναπνοή κατά την ηρεμία ή κατά τη διάρκεια της άσκησης θα γίνεται ευκολότερα, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η αντοχή στην άσκηση. Σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Νέα Υόρκη οι πάσχοντες από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) που αθλούνταν τακτικά, ακόμα και σε σχετικά μικρή διάρκεια, μείωσαν τον κίνδυνο θανάτου, αλλά και νοσηλείας, σύμφωνα με άρθρο του επιστημονικού εντύπου Thorax. Ερευνητική ομάδα του Νομαρχιακού Ινστιτούτου Ιατρικής Έρευνας της Βαρκελώνης με επικεφαλής την Δρ Τζ. Γκαρσία-Αϊμεριχ διαπίστωσε ότι η σωματική δραστηριότητα ίση με περπάτημα μιας ώρας την ημέρα μειώνει τον κίνδυνο εισαγωγής στο νοσοκομείο για ΧΑΠ συγκριτικά με δραστηριότητα ίσης με 20 λεπτά περπάτημα την ημέρα ή λιγότερο. Για να εμβαθύνουν περισσότερο στις επιδράσεις της συστηματικής άσκησης στους ασθενείς της ΧΑΠ, οι επιστήμονες συμπεριέλαβαν και τον θάνατο ως αποτέλεσμα της νόσου. Στο δείγμα συμπεριλήφθηκαν ασθενείς της ΧΑΠ που ήταν μέρος ενός πληθυσμιακού δείγματος που είχε επιλεγεί από την Κοπεγχάγη στις αρχές της δεκαετίας του '80 και του '90. Η αυτο-αναφερόμενη σωματική δραστηριοποίηση καταγράφηκε στην αρχή της μελέτης και οι συμμετέχοντες ετέθησαν υπό ιατρική παρακολούθηση μέχρι και το [14] Η συσχετίστηκαν με 24% μείωση του κινδύνου θανάτου από κάθε αιτία, και 30% μείωση των σχετιζόμενων αποτελεσμάτων με άλλες χρόνιες λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος. Οι επιδράσεις της σωματικής άσκησης δεν τροποποιούνταν από το φύλο, την ηλικιακή ομάδα, τη σοβαρότητα της ΧΑΠ ή το ιστορικό καρδιακής νόσου

Άσκηση και Χρόνιες Πνευμονοπάθειες

Άσκηση και Χρόνιες Πνευμονοπάθειες Συµµαχία για την υγεία - Άσκηση Άσκηση και Χρόνιες Πνευμονοπάθειες Συγγραφική ομάδα: Βογιατζής Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ Φλουρής Ανδρέας, Ερευνητής ΕΚΕΤΑ Δίπλα Κωνσταντίνα, Λέκτορας ΤΕΦΑΑ

Διαβάστε περισσότερα

Θα πρέπει να μιλήσετε με το γιατρό σας και να τον ρωτήσετε εάν θα πρέπει να εξεταστείτε για Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια

Θα πρέπει να μιλήσετε με το γιατρό σας και να τον ρωτήσετε εάν θα πρέπει να εξεταστείτε για Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια Έχετε δυσκολία στην αναπνοή πιο συχνά από άτομα της ηλικίας σας; Βήχετε τις πιο πολλές ημέρες; Όταν βήχετε έχετε βλέννα ή φλέμα; Είστε τουλάχιστον 40 ετών; Είστε νυν ή πρώην καπνιστής; Εάν απαντήσετε ΝΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία. Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο

Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία. Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο Τι είναι η χρόνια βρογχίτιδα? Βρογχίτιδα είναι μια φλεγμονή των βρογχικών σωλήνων, που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες. Χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι το άσθμα; Άρθρο ιδιωτών Πνευμονολόγων Τρικάλων για το Άσθμα - ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ CITY KALAMPAKA METEORA

Τι είναι το άσθμα; Άρθρο ιδιωτών Πνευμονολόγων Τρικάλων για το Άσθμα - ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ CITY KALAMPAKA METEORA Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Άσθματος στις 2 Μαΐου η οποία καθιερώθηκε το 1998 από την Παγκόσμια Πρωτοβουλία για το άσθμα» και την υποστήριξη της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, θα θέλαμε να ενημερώσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Πνευμονική/Αναπνευστική αποκατάσταση Δρ. Μαρούλα Βασιλοπούλου

Πνευμονική/Αναπνευστική αποκατάσταση Δρ. Μαρούλα Βασιλοπούλου Πνευμονική/Αναπνευστική αποκατάσταση Δρ. Μαρούλα Βασιλοπούλου Εργοφυσιολόγος - Κλινική εργοφυσιολόγος Πτυχιούχος Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής του Καποδίστριακού Παν/μίου Αθηνών maroulavas@yahoo.gr Πνευμονική/αναπνευστική

Διαβάστε περισσότερα

Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας.

Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας. ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΑΣΘΜΑ Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας. Αν από το τρέξιμο, τη γυμναστική ή άλλη εργασία, δυσκολεύεται η αναπνοή, αυτό λέγεται άσθμα. Αρεταίος Καππαδόκης, 100 μχ Οι γυναίκες ήταν

Διαβάστε περισσότερα

Εάν απαντήσατε "ναι" σε 3 ή περισσότερες ερωτήσεις, συμβουλευτείτε το έντυπο αυτό, το οποίο περιέχει πληροφορίες που μπορούν να σας βοηθήσουν.

Εάν απαντήσατε ναι σε 3 ή περισσότερες ερωτήσεις, συμβουλευτείτε το έντυπο αυτό, το οποίο περιέχει πληροφορίες που μπορούν να σας βοηθήσουν. Βήχετε μερικές φορές τις περισσότερες μέρες; Έχετε συχνά πτύελα (φλέματα) όταν βήχετε; Είστε άνω των 40 ετών; Αναπνέετε με δυσκολία σε σύγκριση με τους συνομήλικους σας; Καπνίζετε ή είστε πρώην καπνιστής/καπνίστρια;

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση και Καρδιοπάθειες

Άσκηση και Καρδιοπάθειες Συμμαχία για την υγεία - Άσκηση Άσκηση και Καρδιοπάθειες Συγγραφική ομάδα: Φλουρής Ανδρέας, Ερευνητής Βογιατζής Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ Σταυρόπουλος- Καλίνογλου Αντώνης, Ερευνητής Σύγχρονες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΡ ΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΟΚΙΜΑΣΙΑ ΚΟΠΩΣΕΩΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΡ ΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΟΚΙΜΑΣΙΑ ΚΟΠΩΣΕΩΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17 ΚΑΡ ΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΟΚΙΜΑΣΙΑ ΚΟΠΩΣΕΩΣ Ι. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΡ ΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΟΚΙΜΑΣΙΑ ΚΟΠΩΣΕΩΣ...23 1. Περιγραφή της δοκιμασίας... 23 1.1 Προετοιμασία του ασθενή πριν από τη δοκιμασία

Διαβάστε περισσότερα

Κέντρο Καρδιακής Αποκατάστασης & Εργομετρικού Ελέγχου. www.cardiorehab.com.cy

Κέντρο Καρδιακής Αποκατάστασης & Εργομετρικού Ελέγχου. www.cardiorehab.com.cy Κέντρο Καρδιακής Αποκατάστασης & Εργομετρικού Ελέγχου www.cardiorehab.com.cy Καλωσορίσατε στο Κέντρο Καρδιακής Αποκατάστασης & Εργομετρικού Ελέγχου Στόχος του κέντρου Το κέντρο Καρδιακής Αποκατάστασης

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΤΟΧΗ ΣΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ ΜΗΤΡΟΤΑΣΙΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ UEFA B

Η ΑΝΤΟΧΗ ΣΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ ΜΗΤΡΟΤΑΣΙΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ UEFA B Η ΑΝΤΟΧΗ ΣΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ ΜΗΤΡΟΤΑΣΙΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ UEFA B ΟΡΙΣΜΟΣ Γενικά με τον όρο αντοχή εννοούμε την φυσική (σωματική) και ψυχική ανθεκτικότητα του παίκτη στην κόπωση σε επιβαρύνσεις μεγάλης διάρκειας και

Διαβάστε περισσότερα

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΟΔΟΥ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΥΠΟΓΛΥΚΑΙΜΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΣΑΚΧΑΡΩΝ-ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΣΕ ΑΛΜΥΡΟ ΝΕΡΟ ΥΠΟΓΛΥΚΑΙΜΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗΣ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟΝ ΣΔ -ΜΕΙΩΣΗ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958. Περιεχόμενο

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958. Περιεχόμενο Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Υπεύθυνη Μαθήματος: Χ. Καρατζαφέρη Διδάσκοντες: Χ. Καρατζαφέρη, Γ. Σακκάς,Α. Καλτσάτου 2013-2014 Διάλεξη 3 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ Περιεχόμενο Συνδεση με τα προηγουμενα Πριν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΕΣ

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΕΣ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΕΣ Η δυσλιπιδαιμία χαρακτηρίζει τις μη φυσιολογικές συγκεντρώσεις λιπιδίων και λιποπρωτεϊνών στο αίμα. Ορίζεται περαιτέρω ως η ύπαρξη αυξημένων συγκεντρώσεων

Διαβάστε περισσότερα

29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ & ΚΑΡΔΙΑ

29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ & ΚΑΡΔΙΑ ΠΑΠΑΠΑΝΤΕΛΗΣ ΝΙΚΗΤΑΣ ΕΚΠ/ΚΟΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ e-mail: nikitpapa@yahoo.gr (ΑΡΘΡΟ) 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ & ΚΑΡΔΙΑ Σεπτεμβρίου Κάθε χρόνο από το 1999, η Παγκόσμια Ομοσπονδία Καρδιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Η εφαρμογή της Καρδιοαναπνευστικής δοκιμασίας κόπωσης σε ασθενείς με Πνευμονική Αρτηριακή υπέρταση

Η εφαρμογή της Καρδιοαναπνευστικής δοκιμασίας κόπωσης σε ασθενείς με Πνευμονική Αρτηριακή υπέρταση Η εφαρμογή της Καρδιοαναπνευστικής δοκιμασίας κόπωσης σε ασθενείς με Πνευμονική Αρτηριακή υπέρταση Κωνσταντίνος Κώντσας, Παρασκευή Τριβήλου, Αναστασία Καραγκιούλη, Ελένη Τριανταφυλλίδη Εργαστήριο Καρδιοαναπνευστικής

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΧΑΠ ΣΤΟ

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΧΑΠ ΣΤΟ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΧΑΠ ΣΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΠΛΑΝΟ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ Λαζάρου Βασιλική Επιμελήτρια Β Πνευμονολογικού Τμήματος ΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΧΟΡΗΓΟΥΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ: AMGEN,

Διαβάστε περισσότερα

Ημερίδα με Θέμα Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΑΙΤΗΜΑ:

Ημερίδα με Θέμα Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΑΙΤΗΜΑ: Ημερίδα με Θέμα Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΑΙΤΗΜΑ: ΓΝΩΡΙΖΩ-ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ-ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΩ 2 Ιουνίου 2014 / 14 O Δημοτικό Σχολείο Ιλίου ΒΡΟΧΙΚΟ ΑΣΜΑ & ΠΑΙΔΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Π. ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΧΝΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ. Άσκηση και τρίτη ηλικία Μάθημα Επιλογής Κωδικός: 005 Εαρινό εξάμηνο 2015

ΣΥΧΝΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ. Άσκηση και τρίτη ηλικία Μάθημα Επιλογής Κωδικός: 005 Εαρινό εξάμηνο 2015 ΣΥΧΝΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Άσκηση και τρίτη ηλικία Μάθημα Επιλογής Κωδικός: 005 Εαρινό εξάμηνο 2015 ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ Περιεχόμενα προηγούμενης διάλεξης Περιγραφή παθολογιών

Διαβάστε περισσότερα

«Καρδιοαναπνευστική δοκιμασία Κοπώσεως»

«Καρδιοαναπνευστική δοκιμασία Κοπώσεως» «Καρδιοαναπνευστική δοκιμασία Κοπώσεως» Δημόπουλος Σταύρος, Παθολόγος-Εντατικολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών, Εργαστήριο Εργοσπιρομετρίας και Αποκατάστασης, ΕΚΠΑ 2 ο Επιμορφωτικό Σεμινάριο

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνια Σεμινάρια Ομάδων Εργασίας 2019 ΤΧΗΣ (ΥΝ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΡΙΟ 424 ΓΣΝΕ

Πανελλήνια Σεμινάρια Ομάδων Εργασίας 2019 ΤΧΗΣ (ΥΝ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΡΙΟ 424 ΓΣΝΕ Πανελλήνια Σεμινάρια Ομάδων Εργασίας 2019 ΤΧΗΣ (ΥΝ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΡΙΟ 424 ΓΣΝΕ 1 Η καρδιά και οι πνεύμονες αποτελούν ίσως τα 2 βασικότερα όργανα του ανθρώπου, καθώς από τη συνδυασμένη

Διαβάστε περισσότερα

Τώρα που ο γιατρός σας είπε ότι πάσχετε από ΧΑΠ ή Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, ίσως έχετε ερωτήσεις όπως: Τι είναι η ΧΑΠ; Πώς με επηρεάζει;

Τώρα που ο γιατρός σας είπε ότι πάσχετε από ΧΑΠ ή Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, ίσως έχετε ερωτήσεις όπως: Τι είναι η ΧΑΠ; Πώς με επηρεάζει; Τώρα που ο γιατρός σας είπε ότι πάσχετε από ΧΑΠ ή Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, ίσως έχετε ερωτήσεις όπως: Τι είναι η ΧΑΠ; Πώς με επηρεάζει; Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω τη ΧΑΠ; Αυτό το ενημερωτικό φυλλάδιο

Διαβάστε περισσότερα

Ελευθέριος Ζέρβας, Πνευμονολόγος Επιμελητής Α ΕΣΥ 7 η Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» Φαινότυποι ΧΑΠ (ACO)

Ελευθέριος Ζέρβας, Πνευμονολόγος Επιμελητής Α ΕΣΥ 7 η Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» Φαινότυποι ΧΑΠ (ACO) Ελευθέριος Ζέρβας, Πνευμονολόγος Επιμελητής Α ΕΣΥ 7 η Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» Φαινότυποι ΧΑΠ (ACO) Conflict of interest (Δήλωση σύγκρουσης συμφερόντων) Συμμετοχή σε advisory board

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ι

ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ι ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ι MK1118 ΑΣΚΗΣΗ ΣΕ ΚΛΙΝΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΔΙΑΛΕΞΗ 4 ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΛΤΣΑΤΟΥ, PHD ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΘΝΗΤΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΑΝΑΤΩΝ 450,000 400,000 350,000 300,000 250,000 200,000 150,000 100,000

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΑΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΑΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΑΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ (Ι) Γυναίκα 34 ετών με διαβήτη προσέρχεται στο τμήμα επειγόντων περιστατικών με πυρετό, αίσθημα ρίγους, πόνο στην πλάτη, ίλιγγο και δυσκολία

Διαβάστε περισσότερα

Μακαρίτη Χ. Παναγιώτα Τσάρτα Ν. Δάφνη. Επιβλέπουσα καθ/τρια: Αβραμίκα Μαρία

Μακαρίτη Χ. Παναγιώτα Τσάρτα Ν. Δάφνη. Επιβλέπουσα καθ/τρια: Αβραμίκα Μαρία Μακαρίτη Χ. Παναγιώτα Τσάρτα Ν. Δάφνη Επιβλέπουσα καθ/τρια: Αβραμίκα Μαρία Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση της ποιότητας ζωής των ασθενών με αναπνευστικά νοσήματα και ιδιαίτερα με χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

Παρακολούθηση & Αξιολόγηση Κολυμβητών

Παρακολούθηση & Αξιολόγηση Κολυμβητών ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΚΟΛΥΜΒΗΣΗΣ Ζ ΕΞΑΜΗΝΟ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗΣ Παρακολούθηση

Διαβάστε περισσότερα

Διακοπή Καπνίσματος. Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για Ομάδες Υψηλού Κινδύνου (TOB.g) Βάσω Ευαγγελοπούλου, MD, PhD Πνευμονολόγος Εντατικολόγος

Διακοπή Καπνίσματος. Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για Ομάδες Υψηλού Κινδύνου (TOB.g) Βάσω Ευαγγελοπούλου, MD, PhD Πνευμονολόγος Εντατικολόγος Διακοπή Καπνίσματος Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για Ομάδες Υψηλού Κινδύνου (TOB.g) Βάσω Ευαγγελοπούλου, MD, PhD Πνευμονολόγος Εντατικολόγος TOB.g Tobacco Cessation Guidelines for High Risk Populations

Διαβάστε περισσότερα

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ (Σύντομη ενημέρωση από ERS - ELF) Οι οξείες λοιμώξεις κατώτερου αναπνευστικού συστήματος περιλαμβάνουν την πνευμονία (λοίμωξη της κυψελίδας του πνεύμονα),

Διαβάστε περισσότερα

Διάγνωση και σταδιοποίηση άσθματος. Μίνα Γκάγκα Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών

Διάγνωση και σταδιοποίηση άσθματος. Μίνα Γκάγκα Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών Διάγνωση και σταδιοποίηση άσθματος Μίνα Γκάγκα Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών Είναι Άσθμα; Επαναλαμβανόμενα επεισόδια αναπνευστικού συριγμού Ενοχλητικός Βήχας κατά την νύχτα Βήχας ή αναπνευστικός

Διαβάστε περισσότερα

Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας

Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας Επαγγελματίες υγείας και υπηρεσίες υγείας Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας Σύσταση 40: Συστήνεται να γίνεται εκτίμηση των αναγκών του ασθενή, συμβουλευτική σε προγράμματα

Διαβάστε περισσότερα

Η φλεγμονή των βρόγχων προκαλεί οίδημα και παραγωγή εκκρίσεων, και έτσι περιορίζεται περισσότερο η ροή του αέρα μέσα από τους βρόγχους.

Η φλεγμονή των βρόγχων προκαλεί οίδημα και παραγωγή εκκρίσεων, και έτσι περιορίζεται περισσότερο η ροή του αέρα μέσα από τους βρόγχους. Βρογχικό Άσθμα Το άσθμα είναι μια πάθηση που χαρακτηρίζεται από χρόνια κυτταρική φλεγμονή των αεραγωγών και βρογχική υπεραντιδραστικότητα. Έτσι προκαλείται μια μεταβλητή απόφραξη των αεροφόρων οδών που

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασμός προγραμμάτων άσκησης με στόχο την προαγωγή της υγείας. 4. Άσκηση και καρδιοπάθειες Άσκηση και υπέρταση. 150

Σχεδιασμός προγραμμάτων άσκησης με στόχο την προαγωγή της υγείας. 4. Άσκηση και καρδιοπάθειες Άσκηση και υπέρταση. 150 Τρίκαλα 2013 Περιεχόμενα Πρόλογος 3 Κεφάλαιο 1 Σχεδιασμός προγραμμάτων άσκησης με στόχο την προαγωγή της υγείας 4 Κεφάλαιο 2 Άσκηση και καρδιοπάθειες 112 Κεφάλαιο 3 Άσκηση και υπέρταση 150 Κεφάλαιο 4 Άσκηση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΕΡΟΒΙΑ ΑΣΚΗΣΗ (ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΟ AEROBIC) Σπύρος Κέλλης Καθηγητής προπονητικής Τ.Ε.Φ.Α.Α.-Α.Π.Θ kellis@phed.auth.

ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΕΡΟΒΙΑ ΑΣΚΗΣΗ (ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΟ AEROBIC) Σπύρος Κέλλης Καθηγητής προπονητικής Τ.Ε.Φ.Α.Α.-Α.Π.Θ kellis@phed.auth. ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΕΡΟΒΙΑ ΑΣΚΗΣΗ (ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΟ AEROBIC) Σπύρος Κέλλης Καθηγητής προπονητικής Τ.Ε.Φ.Α.Α.-Α.Π.Θ kellis@phed.auth.gr Βασικές έννοιες που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της άσκησης με

Διαβάστε περισσότερα

και εφηβική ηλικία Πήδουλας Γεώργιος M.sc Γυμναστής Φυσικής κατάστασης ποδοσφαίρου

και εφηβική ηλικία Πήδουλας Γεώργιος M.sc Γυμναστής Φυσικής κατάστασης ποδοσφαίρου Η Αερόβια προπόνηση στην παιδική και εφηβική ηλικία Πήδουλας Γεώργιος M.sc Γυμναστής Φυσικής κατάστασης ποδοσφαίρου Εισαγωγή Αντοχή είναι η ικανότητα αντίστασης του παιδικού οργανισμού στην κόπωση. Στην

Διαβάστε περισσότερα

Καρδιακή Ανεπάρκεια. Πώς δουλεύει φυσιολογικά η καρδιά

Καρδιακή Ανεπάρκεια. Πώς δουλεύει φυσιολογικά η καρδιά Καρδιακή Ανεπάρκεια Απόστολος Καραβίδας Πρόεδρος Ομάδας Εργασίας Καρδιακής Ανεπάρκειας Διευθυντής Καρδιολογικού Τμήματος, Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Αθήνας Η καρδιακή ανεπάρκεια είναι μια σοβαρή καρδιολογική

Διαβάστε περισσότερα

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ νεφρά νεφρών Η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) είναι ένα από τα δύο κύρια αίτια χρόνιας νεφρικής νόσου παγκοσμίως (το άλλο είναι ο διαβήτης). Επίσης, τα νεφρά έχουν βασικό ρόλο στη

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Μέρος Β Δρ. Ανδρέας Φλουρής Ερευνητής Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας Κέντρο Έρευνας, Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΑΕΡΙΩΝ ΣΤΙΣ ΚΥΨΕΛΙΔΕΣ 2 ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η άσκηση, επιφέρει ευεργετικά αποτελέσματα στα διάφορα συστήματα του οργανισμού. Τα αποτελέσματα αυτά ενδέχεται να είναι παροδικά ή μόνιμα ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

Κινησιοθεραπεία: Ασκήσεις ενδυνάμωσης ΙΕΚ ΡΕΘΥΜΝΟΥ: ΒΟΗΘΟΣ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Γεωργία Α. Λιουδάκη, M.Sc., NDT, PT

Κινησιοθεραπεία: Ασκήσεις ενδυνάμωσης ΙΕΚ ΡΕΘΥΜΝΟΥ: ΒΟΗΘΟΣ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Γεωργία Α. Λιουδάκη, M.Sc., NDT, PT Κινησιοθεραπεία: Ασκήσεις ενδυνάμωσης ΙΕΚ ΡΕΘΥΜΝΟΥ: ΒΟΗΘΟΣ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Γεωργία Α. Λιουδάκη, M.Sc., NDT, PT Ορισμός άσκησης αντίστασης Οποιοδήποτε είδος ενεργητικής άσκησης στο οποίο υπάρχει εξωτερική

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ. ΖΩΗΣ ΤΗΣ (ενηλίκων) Συστάσεις του ERC για την Αναζωογόνηση - 2005

ΒΑΣΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ. ΖΩΗΣ ΤΗΣ (ενηλίκων) Συστάσεις του ERC για την Αναζωογόνηση - 2005 ΒΑΣΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΖΩΗΣ ΤΗΣ (ενηλίκων) Συστάσεις του ERC για την Αναζωογόνηση - 2005 ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ Τι είναι αναζωογόνηση ; Για τη διατήρηση της ζωής χρειάζεται συνεχής τροφοδοσία όλων των οργάνων με

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΧΝΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ. Άσκηση και τρίτη ηλικία Μάθημα Επιλογής Κωδικός: 005 Εαρινό εξάμηνο 2015

ΣΥΧΝΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ. Άσκηση και τρίτη ηλικία Μάθημα Επιλογής Κωδικός: 005 Εαρινό εξάμηνο 2015 ΣΥΧΝΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Άσκηση και τρίτη ηλικία Μάθημα Επιλογής Κωδικός: 005 Εαρινό εξάμηνο 2015 ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ Περιεχόμενα προηγούμενης διάλεξης Χαρακτηριστικά της μάθησης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΉ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑΝΟΏΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΙΔΙΚΈΣ ΟΔΗΓΊΕΣ

ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΉ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑΝΟΏΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΙΔΙΚΈΣ ΟΔΗΓΊΕΣ ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΉ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑΝΟΏΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΙΔΙΚΈΣ ΟΔΗΓΊΕΣ Αυτός ο οδηγός γνώσεων περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με την πνευμονική αποκατάσταση της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας και της Αμερικάνικης

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Νο 2. Περιεχόµενα Εργαστηρίου Νο 2. Αξιολόγηση της αερόβιας και αναερόβιας ικανότητας

Εργαστήριο Νο 2. Περιεχόµενα Εργαστηρίου Νο 2. Αξιολόγηση της αερόβιας και αναερόβιας ικανότητας Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Τµήµα Επιστήµης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισµού ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ N48 ΕΡΓΑΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΤΗ ΑΘΛΗΤΙΗ ΑΠΟΔΟΗ ΘΕΜΑΤΙΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Εργαστηριακά Μαθήµατα Εργοφυσιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Αναπνευστική ανταπόκριση στην οξεία άσκηση Βασίλης Πασχάλης Επίκουρος καθηγητής ΤΕΦΑΑ - ΕΚΠΑ Αναπνευστικό σύστημα Αναπνευστικό σύστημα Εξωτερική αναπνοή Η μεταφορά αερίων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΠΑΓΚΑΛΑΣ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΑΝΑΠΝΕΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ Γ.Ν.Θ. Γ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΠΑΓΚΑΛΑΣ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΑΝΑΠΝΕΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ Γ.Ν.Θ. Γ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΠΑΓΚΑΛΑΣ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΑΝΑΠΝΕΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ Γ.Ν.Θ. Γ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια είναι μια νόσος που μπορεί να προληφθεί και να θεραπευθεί, και περιλαμβάνει

Διαβάστε περισσότερα

Προπόνηση δύναμης για δρομείς μεγάλων αποστάσεων

Προπόνηση δύναμης για δρομείς μεγάλων αποστάσεων Προπόνηση δύναμης για δρομείς μεγάλων αποστάσεων ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Γ Υ Μ Ν Α Σ Τ Η Σ Π Ρ Ο Π Ο Ν Η Τ Η Σ ( Ε Ι Δ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α & Α Δ Ε Ι Α Α Σ Κ Η Σ Η Σ Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ Α Τ Ο Σ Σ Τ Ο Ν Κ Λ Α Σ Σ Ι Κ

Διαβάστε περισσότερα

Σπιρομετρία στα παιδιά

Σπιρομετρία στα παιδιά 1ο Πανελλήνιο Παιδοπνευμονολογικό Συνέδριο Θεσσαλονίκη 1-3 Οκτωβρίου 2010 Σπιρομετρία στα παιδιά Κώστας Ν. Πρίφτης Γ Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Αττικόν» Τμήμα Αλλεργικών

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση, υγεία και χρόνιες παθήσεις

Άσκηση, υγεία και χρόνιες παθήσεις Συμμαχία για την υγεία - Άσκηση Άσκηση, υγεία και χρόνιες παθήσεις Συγγραφική ομάδα: Δίπλα Κωνσταντίνα, Ph.D., Λέκτορας, ΤΕΦΑΑ Σερρών ΑΠΘ Καρατράντου Κωνσταντίνα, MSc, Διδάσκουσα στο ΤΕΦΑΑ - ΠΘ Ιπποκράτης

Διαβάστε περισσότερα

Λοιμώξεις Αναπνευστικού

Λοιμώξεις Αναπνευστικού Λοιμώξεις Αναπνευστικού Οι λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: 1) λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. 2) λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος.

Διαβάστε περισσότερα

ή ί Ά ή ς ί ς ί ς ής www.vgerodimos.gr

ή ί Ά ή ς ί ς ί ς ής www.vgerodimos.gr ή ί Ά ή ς ί ς ί ς ής www.vgerodimos.gr ς ί ς ί ς ί αύξηση διαφόρων χρόνιων παθήσεων σε παιδιά όπως: ς ί ς, του σακχαρώδους διαβήτη, της υπέρτασης. ί ή ά Ά ς ές ώ ς ί ώ ές ές ώ ς ά ί Ά ί Η άσκηση είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Υπεύθυνη Μαθήματος: Χ. Καρατζαφέρη Διδάσκοντες: Χ. Καρατζαφέρη, Γ. Σακκάς,Α. Καλτσάτου 2013-2014 Διάλεξη 4 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ 1 Στις 2 Απριλίου

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΤΟΥΡΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Ph.D. Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at: http://www.binarynow.com/

ΦΑΤΟΥΡΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Ph.D. Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at: http://www.binarynow.com/ FITNESS: ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΣΟ ΑΣΚΟΥΜΕΝΟ ΑΡΧΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΤΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΦΑΤΟΥΡΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Ph.D. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΔΙΑΛΕΞΗ ΑΝΑΛΥΕΤΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ FITNESS ΕΝΩ

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και θεραπεία Από τα πρωτόκολλα των SOS Ιατρών Επιμέλεια Γεώργιος Θεοχάρης

Αξιολόγηση και θεραπεία Από τα πρωτόκολλα των SOS Ιατρών Επιμέλεια Γεώργιος Θεοχάρης Αξιολόγηση και θεραπεία Από τα πρωτόκολλα των SOS Ιατρών Επιμέλεια Γεώργιος Θεοχάρης Παθολόγος Αξιολόγηση βαρύτητας περιστατικού - Από την βαρύτητα των κλινικών σημείων (αναπνευστική συχνότητα >35, ταχυκαρδία,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ό Ε κ π α ι δ ε υ τ ι κ ό Ί δ ρ υ μ α Σ τ ε ρ ε ά ς Ε λ λ ά δ α ς Σ χ ο λ ή Ε π α γ γ ε λ μ ά τ ω ν Υ γ ε ί α ς & Π ρ ό ν ο ι α ς Τ μ ή μ α Φ υ σ ι κ ο θ ε ρ α π ε ί α ς Π ρ ό γ ρ α

Διαβάστε περισσότερα

ΔΩΣΤΕ ΤΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΕΡΓΙΑ

ΔΩΣΤΕ ΤΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΕΡΓΙΑ ΔΩΣΤΕ ΤΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΕΡΓΙΑ Αλλεργία και άσθμα; Αν πάσχετε από αυτές τις παθήσεις, θα υποφέρετε για όλη σας τη ζωή ; ΟΙ ΜΕΛΕΤΕΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΛΕΝΕ ΟΧΙ. Η Ελληνική Εταιρεία Αλλεργιολογίας,

Διαβάστε περισσότερα

Θεραπευτική αντιμετώπιση της οξείας κρίσης άσθματος. Μίνα Γκάγκα Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών

Θεραπευτική αντιμετώπιση της οξείας κρίσης άσθματος. Μίνα Γκάγκα Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών Θεραπευτική αντιμετώπιση της οξείας κρίσης άσθματος Μίνα Γκάγκα Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών Το άσθμα είναι μία νόσος με διακυμάνσεις Συμπτώματα & προσαρμογή θεραπείας Παροξυσμοί Χορήγηση per os

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ Εισηγητής: Πήδουλας Γεώργιος Msc. 1 ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΑΕΡΟΒΙΑ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ Βελτιώνει την κεντρική και περιφερική ροή αίματος και ενισχύει την

Διαβάστε περισσότερα

Ενδείξεις της δοκιμασίας κόπωσης σε παιδιά με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα. Θ. Τσιλιγιάννης

Ενδείξεις της δοκιμασίας κόπωσης σε παιδιά με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα. Θ. Τσιλιγιάννης Ενδείξεις της δοκιμασίας κόπωσης σε παιδιά με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα Θ. Τσιλιγιάννης Παιδίατρος Εξειδικευμένος Παιδοπνευμονολόγος Διευθυντής Παιδοπνευμονολογικού Παιδιατρική Κλινική ΜΗΤΕΡΑ Φυσική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ Ως παχυσαρκία χαρακτηρίζεται η παθολογική κατάσταση εκείνη κατά την οποία το βάρος σώματος είναι σημαντικά ανώτερο του φυσιολογικού. Ως κριτήριο καθορισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΙΒΑΣ Γ.

ΓΡΙΒΑΣ Γ. Άσκηση και υγεία Η άσκηση είναι συνδεδεμένη με τη σωματική και ψυχική υγεία ενός ατόμου, και αποτελεί την καταλληλότερη «μη φαρμακευτική» παρέμβαση για την πρόληψη και αποκατάσταση χρόνιων παθήσεων (παχυσαρκία,

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία της Άσκησης - Θεραπευτική Άσκηση

Φυσιολογία της Άσκησης - Θεραπευτική Άσκηση Φυσιολογία της Άσκησης - Θεραπευτική Άσκηση Αναστάσιος Φιλίππου, Ph.D. Επίκουρος Καθηγητής Πειραματικής Φυσιολογίας Άσκηση, παράγοντες κινδύνου και χρόνιες νόσοι Οφέλη της τακτικής σωματικής δραστηριότητας

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ. 1. Οφέλη και κίνδυνοι που συνδέονται με τη φυσική δραστηριότητα...39

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ. 1. Οφέλη και κίνδυνοι που συνδέονται με τη φυσική δραστηριότητα...39 23 Περιεχόμενα ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 1. Οφέλη και κίνδυνοι που συνδέονται με τη φυσική δραστηριότητα...39 Φυσική δραστηριότητα και ορολογία που αφορά την ευρωστία...39 Προοπτική

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση σε Κλινικούς Πληθυσμούς ΜΚ1118

Άσκηση σε Κλινικούς Πληθυσμούς ΜΚ1118 Άσκηση σε Κλινικούς Πληθυσμούς ΜΚ1118 Διάλεξη 6: Οστεοπόρωση, οστεοπενία και Άσκηση Υπεύθυνος Μαθήματος: ΑΘ. ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, PhD Διδάσκοντες: Α. Καλτσάτου,PhD 2016-2017 Διάλεξη6 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ ΣΎΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ Οι αρθρίτιδες και γενικά τα ρευματικά νοσήματα είναι από τις κυριότερες αιτίες μυοσκελετικού άλγους και αναπηρίας παγκοσμίως. Ενας στους 7 ασθενείς

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΑΣΚΗΣΗΣ

ΚΑΡΔΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΚΑΡΔΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΑΣΚΗΣΗΣ Ε. Κοσμάς 3η Πνευμον. Κλινική ΝΝΘΑ Σωτηρία ΑΣΚΗΣΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Μιτοχόνδρια μυών Παραγωγή ενέργειας (ΑΤΡ, οξειδωτική φωσφορυλλίωση) Απαιτούν Ο2, υπερπαράγουν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΘΛΗΤΩΝ ΜΚ 913

ΕΡΓΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΘΛΗΤΩΝ ΜΚ 913 MINISTRY OF NATIONAL EDUCATION AND RELIGIOUS AFFAIRS MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING EUROPEAN COMMUNITY Co financing European Social Fund (E.S.F.)

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ Απλά

Διαβάστε περισσότερα

Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα

Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΦΥΛΟ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα ΕΠΕΑΕΚ: ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΘΕΜΑΤΑ ΦΥΛΟΥ ΚΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΣΤΗ Ονοματεπώνυμο : Hμερ. Γέννησης: ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΕΧΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος 5ης Διάλεξης ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΣΚΗΣΗ. Εισήγηση: Χατζηνικολάου Α.,Επίκουρος Καθηγητής

Τίτλος 5ης Διάλεξης ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΣΚΗΣΗ. Εισήγηση: Χατζηνικολάου Α.,Επίκουρος Καθηγητής κωδ. μαθήματος Ν314 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Τίτλος 5ης Διάλεξης ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΣΚΗΣΗ Εισήγηση: Χατζηνικολάου Α.,Επίκουρος Καθηγητής Στόχοι της διάλεξης Να καταλάβουμε πως η προπόνηση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΘΛΗΤΩΝ ΜΚ 913

ΕΡΓΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΘΛΗΤΩΝ ΜΚ 913 MINISTRY OF NATIONAL EDUCATION AND RELIGIOUS AFFAIRS MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING EUROPEAN COMMUNITY Co financing European Social Fund (E.S.F.)

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ. Βασίλης Γιωργαλλάς Καθηγητής Φυσικής Αγωγής

ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ. Βασίλης Γιωργαλλάς Καθηγητής Φυσικής Αγωγής ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Βασίλης Γιωργαλλάς Καθηγητής Φυσικής Αγωγής Αντοχή Δύναμη Επιμέρους ικανότητες Φυσικής Κατάστασης Ευκαμψία Ευλυγισία Ταχύτητα Αντοχή Αντοχή είναι η ικανότητα του

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι Κλινικό Πρόβλημα- Αναπνευστική Ανεπάρκεια

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι Κλινικό Πρόβλημα- Αναπνευστική Ανεπάρκεια ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι Κλινικό Πρόβλημα- Αναπνευστική Γεώργιος Θ. Σταθόπουλος MD PhD Πνευμονολόγος Επίκουρος Καθηγητής Εργαστήριο Φυσιολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών gstathop@upatras.gr http://www.molcellbiol-upatras.net

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΟΜΕΤΡΙΑ. Τί είναι η εργομετρία;

ΕΡΓΟΜΕΤΡΙΑ. Τί είναι η εργομετρία; ΕΡΓΟΜΕΤΡΙΑ Τί είναι η εργομετρία; Είναι η διαδικασία μέσω της οποίας μετριούνται και μελετούνται τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά και οι φυσικές ικανότητες του ανθρώπου. Η εργομετρία χρησιμοποιεί εξοπλισμό

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασμός, εφαρμογή και καθοδήγηση προγραμμάτων άσκησης

Σχεδιασμός, εφαρμογή και καθοδήγηση προγραμμάτων άσκησης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Σχεδιασμός, εφαρμογή και καθοδήγηση προγραμμάτων άσκησης Ενότητα 7: Προγραμματισμός προπόνησης ανάπτυξης φυσικής κατάστασης Γεροδήμος Βασίλειος, Καρατράντου Κωνσταντίνα Τμήμα Επιστήμης

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση Εργομετρικής Αξιολόγησης παιδιών σε Ακαδημίες

Πρόταση Εργομετρικής Αξιολόγησης παιδιών σε Ακαδημίες Πρόταση Εργομετρικής Αξιολόγησης παιδιών σε Ακαδημίες Εισαγωγή Η ολοένα αυξανόμενη εισροή παιδιών και εφήβων στον χώρο του αθλητισμού αλλά και η συστηματικά διογκούμενη αναλογία παιδιών και εφήβων με χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Εργοφυσιολογία ΜΚ1119

Κλινική Εργοφυσιολογία ΜΚ1119 Κλινική Εργοφυσιολογία ΜΚ1119 Διδάσκοντες: Α. Καλτσάτου 2016-2017 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ (ΑΥ) Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗΣ ΠΙΕΣΗΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΑ ΥΨΗΛΟΤΕΡΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚA

Διαβάστε περισσότερα

Παθογένεια της έξαρσης της Χ.Α.Π

Παθογένεια της έξαρσης της Χ.Α.Π α ρ χ ή π ρ ο η γ ο ύ µ ε ν ο ε π ό µ ε ν ο Παθογένεια της έξαρσης της Χ.Α.Π Νίκος Τζανάκης, Πνευµονολόγος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήµιο Κρήτης ΧΑΠ -παρόξυνση Ορισµός! Ορισµός δύσκολος και σχετικά ανακριβής!

Διαβάστε περισσότερα

Ησημασίατηςέγκαιρηςδιάγνωσης

Ησημασίατηςέγκαιρηςδιάγνωσης H ΧΑΠ ΣΤΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ Ησημασίατηςέγκαιρηςδιάγνωσης Δρ Κ. Ζαρογουλίδης, MD, PhD, FCCP Διευθυντής Πνευμονολογικής Κλινικής ΑΠΘ Παρεμβαίνοντας σήμερα, μπορούμε να αλλάξουμε το μέλλον των ασθενών

Διαβάστε περισσότερα

«Escape: Μια εκπαιδευτική Αθλητική Πρόκληση για την

«Escape: Μια εκπαιδευτική Αθλητική Πρόκληση για την Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστήμιου Πατρών Πρόγραμμα Αγωγής Σταδιοδρομίας «Escape: Μια εκπαιδευτική Αθλητική Πρόκληση για την ενίσχυση της αυτογνωσίας των μαθητών». ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΗΣ ΑΓΩΝΩΝ ΔΡΟΜΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Υπέρταση. Τι Είναι η Υπέρταση; Από Τι Προκαλείται η Υπέρταση; Ποιοι Είναι Οι Παράγοντες Κινδύνου Για Την Υπέρταση;

Υπέρταση. Τι Είναι η Υπέρταση; Από Τι Προκαλείται η Υπέρταση; Ποιοι Είναι Οι Παράγοντες Κινδύνου Για Την Υπέρταση; Υπέρταση Τι Είναι η Υπέρταση; Η πίεση του αίματος είναι η δύναμη που ασκεί το αίμα στις αρτηρίες όταν μεταφέρεται από την καρδιά στην κυκλοφορία. Η σταθερά αυξημένη πίεση, άνω των φυσιολογικών ορίων, αποκαλείται

Διαβάστε περισσότερα

Ασθμα στη ΜΕΘ: πώς πρέπει να αερίζεται μηχανικά;

Ασθμα στη ΜΕΘ: πώς πρέπει να αερίζεται μηχανικά; Ασθμα στη ΜΕΘ: πώς πρέπει να αερίζεται μηχανικά; Ροβίνα Νικολέττα Επίκουρη καθηγήτρια Πνευμονολογίας - Εντατικής Θεραπείας ΕΚΠΑ Α Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική ΝΝΘΑ «η Σωτηρία» Περιστατικό παρόξυνσης

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΡΧΕΣ ΡΟΟΜΕΤΡΙΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΡΧΕΣ ΡΟΟΜΕΤΡΙΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΡΧΕΣ ΡΟΟΜΕΤΡΙΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Χάρης Β. Κατσαρδής Επίκουρος Καθηγητής Παιδοπνευμονολογίας Συντ. Διευθυντής Παιδιατρικού-Παιδοπνευμονολογικού Τμήματος Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «Η ΕΛΠΙΣ» α β Flow

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΣΚΗΣΗ. ΦΑΤΟΥΡΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Ph.D. Τ.Ε.Φ.Α.Α.,.Π.Θ.

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΣΚΗΣΗ. ΦΑΤΟΥΡΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Ph.D. Τ.Ε.Φ.Α.Α.,.Π.Θ. ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΣΚΗΣΗ ΦΑΤΟΥΡΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Ph.D. Τ.Ε.Φ.Α.Α.,.Π.Θ. Στόχοι της διάλεξης Να καταλάβουµε πως η προπόνηση µπορεί να µεγιστοποιιήσει τις δυνατότητες των ενεργειακών µας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΑΝΤΟΧΗΣ ΑΝΤΟΧΗ

Η ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΑΝΤΟΧΗΣ ΑΝΤΟΧΗ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΠΑΝ. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΟΠΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΕΓΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Η ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΑΝΤΟΧΗΣ ΣΕ ΟΤΙ ΑΦΟΡΑ ΤΗΝ ΑΕΡΟΒΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΕΡΟΒΙΑ ΑΝΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΗΛΙΚΙΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗΣ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Ε. Κοσμάς 3η Πνευμον. Κλινική ΝΝΘΑ Σωτηρία ΑΣΚΗΣΗ Μιτοχόνδρια μυών Παραγωγή ενέργειας (ΑΤΡ, οξειδωτική φωσφορυλλίωση) Απαιτούν Ο2, υπερπαράγουν CO2 Αναπνευστικό αερισμού

Διαβάστε περισσότερα

Φυσική δραστηριότητα. Μάνου Βασιλική, Ph.D Διδάσκουσα στο ΤΕΦΑΑ Τρικάλων

Φυσική δραστηριότητα. Μάνου Βασιλική, Ph.D Διδάσκουσα στο ΤΕΦΑΑ Τρικάλων Φυσική δραστηριότητα Μάνου Βασιλική, Ph.D Διδάσκουσα στο ΤΕΦΑΑ Τρικάλων Δεδομένα έρευνας Το 24% περίπου των παιδιών δεν συμμετέχει σε καμία οργανωμένη φυσική δραστηριότητα. Μόλις το 4% δεν συμμετέχει σε

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΡ ΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ. ΦΑΤΟΥΡΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Ph.D. Τ.Ε.Φ.Α.Α.,.Π.Θ.

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΡ ΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ. ΦΑΤΟΥΡΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Ph.D. Τ.Ε.Φ.Α.Α.,.Π.Θ. ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΡ ΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΦΑΤΟΥΡΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Ph.D. Τ.Ε.Φ.Α.Α.,.Π.Θ. Στόχοι της διάλεξης Να καταλάβουµε πως η προπόνηση µπορεί να µεγιστοπιήσει τις δυνατότητες

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: «Πώς να προσαρμόσω ένα πρόγραμμα άσκησης στη φύση, στις ανάγκες μου»

Θέμα: «Πώς να προσαρμόσω ένα πρόγραμμα άσκησης στη φύση, στις ανάγκες μου» Θέμα: «Πώς να προσαρμόσω ένα πρόγραμμα άσκησης στη φύση, στις ανάγκες μου» Από τους βασικότερους στόχους της Φυσικής Αγωγής στην εκπαίδευση είναι ο «διά βίου άσκηση και υγεία». Η Ελλάδα κατέχει την αρνητική

Διαβάστε περισσότερα

Η ψυχολογία της άσκησης για κλινικούς πληθυσμούς. Γιάννης Θεοδωράκης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Η ψυχολογία της άσκησης για κλινικούς πληθυσμούς. Γιάννης Θεοδωράκης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Η ψυχολογία της άσκησης για κλινικούς πληθυσμούς Γιάννης Θεοδωράκης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Θα συζητηθούν τα παρακάτω θέματα. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά διαφόρων κλινικών πληθυσμών. Κατάλληλες μορφές άσκησης.

Διαβάστε περισσότερα

Ζήση Βασιλική, PhD 1

Ζήση Βασιλική, PhD 1 ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ για τους ηλικιωμένους Τα προγράμματα άσκησης θα πρέπει να απευθύνονται σε όλους τους ηλικιωμένους και όχι μόνο

Διαβάστε περισσότερα

Αντοχή. Γρίβας Γεράσιμος

Αντοχή. Γρίβας Γεράσιμος Αντοχή Γρίβας Γεράσιμος Αντοχή είναι η ικανότητα: α. αντίστασης στην κόπωση και β. γρήγορης ανάληψης. Η ικανότητα αντοχής χαρακτηρίζεται από: Ø Τη σωματική, πνευματική και ψυχική ικανότητα του ατόμου να

Διαβάστε περισσότερα

Νόσος του Αλτσχάιμερ και Σωματική Άσκηση. ~Φωτεινή Λέρα~ ~ΤΕΦΑΑ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης~

Νόσος του Αλτσχάιμερ και Σωματική Άσκηση. ~Φωτεινή Λέρα~ ~ΤΕΦΑΑ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης~ Νόσος του Αλτσχάιμερ και Σωματική Άσκηση ~Φωτεινή Λέρα~ ~ΤΕΦΑΑ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης~ Νόσος του Αλτσχάιμερ Είναι μία αργή, θανατηφόρος ασθένεια του εγκεφάλου η οποία αποτελεί και τη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ & ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ. Ο. Καρδακάρη, Νοσηλεύτρια M sc,κ/δ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΓΝΙ

ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ & ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ. Ο. Καρδακάρη, Νοσηλεύτρια M sc,κ/δ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΓΝΙ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ & ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Ο. Καρδακάρη, Νοσηλεύτρια M sc,κ/δ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΓΝΙ Καρδιακή ανεπάρκεια & Κατάθλιψη θέμα μεγάλου ενδιαφέροντος: λόγω του υψηλού επιπολασμού τους & της τάσης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΟΜΕΤΡΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΛΤΣΑΤΟΥ

ΕΡΓΟΜΕΤΡΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΛΤΣΑΤΟΥ ΕΡΓΟΜΕΤΡΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΛΤΣΑΤΟΥ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝΜΕ ΧΡΟΝΙΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ, ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ ΜΟΝΟ ΕΠΕΙΤΑ ΑΠΟ ΠΛΗΡΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ Ο ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ. ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ. ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών» ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών»

Διαβάστε περισσότερα