«Το προφίλ των Τηλεοπτικών ικτυακών τόπων: υνατότητες και Προοπτικές»

Transcript

1 Τ.Ε.Ι ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: «Το προφίλ των Τηλεοπτικών ικτυακών τόπων: υνατότητες και Προοπτικές» Επιµέλεια: Θεοδοσιάδου Ελισάβετ Α.Μ. 890 Επίβλεψη: ηµητρακοπούλου ήµητρα Καστοριά, Οκτώβριος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 1: Το ιαδίκτυο και η ιαδραστικότητα του 1.1 Εισαγωγή «Ένα καπέλο γεµάτο ορισµούς» Τα χαρακτηριστικά του ιαδικτύου ως µέσου επικοινωνίας Η έννοια της διαδραστικότητας Ορισµοί της διαδραστικότητας Τελικά το ιαδίκτυο είναι διαδραστικό; Τι µπορούµε να κάνουµε µέσω του ιαδικτύου; Η ταχυδροµική υπηρεσία του ιαδικτύου: το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο Η διακίνηση των µηνυµάτων στο ιαδίκτυο: τα Usenet Newsgroups Το σύστηµα ελεύθερης ανταλλαγής στο ιαδίκτυο: Η διαµοίραση αρχείων Η τεράστια βιβλιοθήκη του ιαδικτύου: ο Παγκόσµιος Ιστός Η οµαδοποίηση της πληροφορίας στο ιαδίκτυο: οι µηχανές αναζήτησης Η συζήτηση στο ιαδίκτυο: το IRC και άλλες εφαρµογές Η τηλεφωνία µέσω του ιαδικτύου: Voice over Internet Protocol ιαδίκτυο: ευχής έργο ή συµφορά; Οι θετικές πλευρές του ιαδικτύου Τα προβλήµατα που προκύπτουν από το ιαδίκτυο Το ιαδίκτυο στην Ελλάδα Τα ποσοστά των ερευνών για το ιαδίκτυο στην Ελλάδα Τελικά ποιος πατούσε ως τώρα το φρένο στην Ελλάδα; Τελικά όµως υπάρχει ελπίδα Η «αγοραστική συµπεριφορά» των Ελλήνων στο ιαδίκτυο

3 Κεφάλαιο 2: ιαδίκτυο & ΜΜΕ 2.1 Εισαγωγή Νέες τάσεις και νέα πρότυπα επικοινωνίας Το πέρασµα από την παθητική στην ενεργητική παρουσίαση της πληροφορίας: από την «τηλεοπτική» στη «διαδικτυακή»κυριαρχία Η διαδραστικότητα παίρνει σάρκα και οστά: η ισχύς του ατόµου Νέα πρότυπα επικοινωνίας και ακροατηρίου: η διαδικτυακή δηµοσιογραφία Η τηλεόραση και το ιαδίκτυο Η αρχή της σχέσης τηλεόρασης ιαδικτύου: µια σύγκριση µεταξύ «εχθρών» Η ένταξη της τηλεόρασης στο διαδικτυακό κόσµο Τελικά το ιαδίκτυο ήταν «αναγκαίο καλό» ΕΜΠΕΙΡΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 3: Ερευνητικό µέρος - Μεθοδολογία 3.1 Εισαγωγή Τα στάδια της έρευνα Σηµείο εκκίνησης: στοχοθέτηση Στάδιο δεύτερο: επιλογή οδηγών µεθοδολογίας της έρευνα Στάδιο τρίτο: καθορισµός της µεθοδολογίας της έρευνα Ορισµός του συνόλου του πληθυσµού των καναλιών της έρευνας Ορισµός των ερευνητικών ερωτηµάτων της έρευνας Ορισµός των παραγόντων υπό εξέταση (µεταβλητές) Οι ιδιαιτερότητες της έρευνας.. 54 Κεφάλαιο 4: Ερευνητικό µέρος - Ανάλυση 4.1 Εισαγωγή Ποσοτική ανάλυση Ανάλυση περιεχοµένου ιστότοπου στο σύνολό του Ανάλυση δοµής: ιαδραστικότητα

4 4.2.4 Ανάλυση δοµής: Φιλικότητα - ευχρηστία Ποιοτική ανάλυση Κρατικά κανάλια Ιδιωτικά κανάλια Συνδροµητικά κανάλια Κεφάλαιο 5: Συµπεράσµατα - υνατότητες και Προοπτικές 5.1 Εισαγωγή Συµπεράσµατα της έρευνας Γενικά συµπεράσµατα Συµπεράσµατα σχετικά µε τις µετρήσεις υνατότητες και Προοπτικές Τι επιφυλάσσει το µέλλον; Είµαστε σίγουροι ότι είναι απαραίτητο να ανοίξουµε την τηλεόραση για να δούµε τηλεόραση; Μήπως µας έχουν κάνει απαιτητικούς και θέλουµε «το κάτι περισσότερο»; Προσβαλλόµαστε όσο θα έπρεπε κάθε φορά που µας αποκαλούν «παθητικούς δέκτες»; Πώς θα µας φαινόταν ένα κανάλι που παίρνει την πρωτοβουλία να µας προτείνει; Τι θα έλεγε ένα κανάλι αν κάποιος του έλεγε πως ο δικτυακός τόπος του µπορεί να συµβάλει στην κερδοφορία του; Επίλογος Βιβλιογραφία Παράρτηµα

5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Από το σηµείο αυτό θα ήθελα να εκφράσω τις θερµές µου ευχαριστίες στην καθηγήτρια κα ήµητρα ηµητρακοπούλου, εργαστηριακή συνεργάτη του Τµήµατος ηµοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας του ΤΕΙ υτικής Μακεδονίας, Παράρτηµα Καστοριάς, για την καθοδήγηση που µου προσέφερε κατά την εκπόνηση της πτυχιακής µου αυτής εργασίας, αλλά και για τις συµβουλές, παρατηρήσεις, κρίσεις της και πάνω από όλα για τον χρόνο της. 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η µελέτη αυτή έχει πραγµατοποιηθεί µε στόχο να παρατηρήσει και να περιγράψει το προφίλ των ελληνικών τηλεοπτικών δικτυακών τόπων και σε περαιτέρω ανάλυση, να κάνει αναφορά στις δυνατότητες και τις προοπτικές που εγείρονται στον τηλεοπτικό κλάδο χάρη στο διαδίκτυο. Στο πρώτο µέρος της µελέτης θα παρουσιαστεί το θεωρητικό πλαίσιο ως εξής: Το πρώτο κεφάλαιο θα παρουσιάσει τα γενικά χαρακτηριστικά του διαδικτύου, όπως αυτά έχουν παρουσιαστεί από εµπειρογνώµονες και µελετητές, καθώς και τις υπηρεσίες που παρέχει. Στη συνέχεια, θα γίνει αναφορά στις θετικές και αρνητικές επιδράσεις του ιαδικτύου τόσο σε επίπεδο ατόµου όσο και σε επίπεδο επιχείρησης. Έπειτα, θα εστιάσουµε περισσότερο στο διαδίκτυο σε ό, τι αφορά την Ελλάδα, αναφέροντας στοιχεία σχετικά µε τη διείσδυσή του, τη συµπεριφορά των Ελλήνων χρηστών και τους παράγοντες που έχουν διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο στην εξέλιξή του στη χώρα µας. Το δεύτερο κεφάλαιο θα συγκεκριµενοποιήσει τις επιδράσεις του διαδικτύου στα ΜΜΕ, κάνοντας λεπτοµερέστερη αναφορά στον τηλεοπτικό κλάδο. Τέλος, πριν περάσουµε στο εµπειρικό µέρος της µελέτης, θα γίνει αναφορά στα µοντέλα και τις στρατηγικές που έχουν αναπτυχθεί σχετικά µε τη διαδικτυακή παρουσία των τηλεοπτικών ιστοσελίδων. Το δεύτερο µέρος της µελέτης (εµπειρικό) θα αφιερωθεί στην ανάλυση των ελληνικών τηλεοπτικών δικτυακών τόπων. Στο τρίτο κεφάλαιο θα παρουσιαστεί η µεθοδολογία της µελέτης βασισµένη στις µεταβλητές που προκύπτουν από το θεωρητικό πλαίσιο. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν και θα αξιολογηθούν τα ευρήµατα της έρευνας. Η ανάλυση είναι τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική. Το πέµπτο κεφάλαιο παρουσιάζει τα συµπεράσµατα που προκύπτουν από το σύνολο της εργασίας καθώς και τις πιθανές µελλοντικές προοπτικές και εξελίξεις για τους τηλεοπτικούς δικτυακούς τόπους. Τέλος, παραθέτουµε παράτηµα µε εκτυπώσεις της πρώτης ιστοσελίδας κάθε ελληνικού τηλεοπτικού δικτυακού τόπου που εξετάζετε. 6

7 ΜΕΡΟΣ Β Α Θεωρητικό Πλαίσιο 7

8 Πρώτο κεφάλαιο: ΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ & Η ΙΑ ΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ 1.1 Εισαγωγή «Το διαδίκτυο µπήκε στη ζωή µας τόσο ξαφνικά και µε τέτοια ορµή που δεν µας άφησε να πάρουµε ανάσα. Οι υποσχέσεις και οι επαγγελίες ήταν από την πρώτη στιγµή εντυπωσιακές: το ιαδίκτυο είναι µια επανάσταση που πρόκειται να αλλάξει κάθε πλευρά της ζωής µας, όπως την ξέραµε µέχρι σήµερα. Θα επεκτείνει τις δεξιότητες και θα ενισχύσει τις δυνατότητές µας. Θα λειτουργήσει ως ο συνεκτικός κρίκος µιας παγκόσµιας εικονικής κοινότητας. Θα δηµιουργήσει µια νέα οικονοµία, που δε θα έχει σχέση µε την παλιά. Θα αποτελέσει µια αστείρευτη πηγή πληροφοριών και γνώσης, φέρνοντας την επανάσταση στην εκπαίδευση. Και θα αντικαταστήσει τη φυσική µας παρουσία, άχρηστη πλέον, µε την εικονική. Με άλλα λόγια, θα περάσουµε σε ένα νέο στάδιο εξέλιξης και από απλοί άνθρωποι θα γίνουµε µετα-άνθρωποι, ένα νέο είδος, απαλλαγµένο από τις αδυναµίες και τη θνητότητα του φθαρτού µας σώµατος. Είναι µια ουτοπία που ακούγεται πολύ εντυπωσιακή, τουλάχιστον την πρώτη φορά που την ακούµε.» (Ναθαναήλ, 2003). Προλογίζοντας το βιβλίο «το ιαδίκτυο» του Hubert L. Dreyfus (2001) ο Γιώργος Ναθαναήλ, µε µια φιλοσοφική χροιά, παρουσιάζει το «θυελλώδες» και εντυπωσιακό φαινόµενο «ιαδίκτυο», ίσως τη σηµαντικότερη τεχνολογική έλευση/εξέλιξη του 20ού αιώνα, που εν τέλει, στο πέρασµα του χρόνου, αποδεικνύεται πως δεν ήταν απλώς τεχνολογική, αλλά και οικονοµική, πολιτική, ανθρωπιστική, κοινωνική, επικοινωνιακή. Το ιαδίκτυο είναι πλέον εδώ, είναι η σηµερινή πραγµατικότητα που επηρεάζει κάθε πτυχή της καθηµερινότητας και εδραιώνεται όλο και πιο σθεναρά µέρα µε τη µέρα. Για ορισµένες οµάδες αποτελεί µια ακόµη πηγή ενηµέρωσης. Για κάποιες άλλες οµάδες αποτελεί ήδη την προέκταση του χεριού ή της σκέψης τους. Ας δούµε διάφορες οπτικές γωνίες και απόψεις που έχουν αναπτυχθεί για το φαινόµενο «ιαδίκτυο». 1.2 Οι ορισµοί του ιαδικτύου Χάρη στη µεγάλη εµβέλεια της επιρροής που έχει ασκήσει και συνεχίζει να ασκεί, το ιαδίκτυο έχει απασχολήσει ένα πλήθος οµάδων, προκαλώντας τις διερωτήσεις και τις εκτιµήσεις τους. Έτσι ο όρος «ιαδίκτυο» ή «Ίντερνετ» έχει προσεγγισθεί από πολλαπλές σκοπιές: τεχνολογική, κοινωνική, φιλοσοφική, οικονοµική και ούτω καθεξής. Στην ενότητα αυτή θα παρουσιασθούν ορισµοί από διάφορους ερευνητές. Από µια επικοινωνιακή σκοπιά, η Σοφία Καϊτατζή-Γουίτλοκ (2003) επισηµαίνει πως «το ιαδίκτυο (Internet η ονοµασία του ιαδικτύου στα αγγλικά internet, αποτελεί υβρίδιο από τα 8

9 τµήµατα των λέξεων interconnected network ), αποτελεί το αποκορύφωµα και την κορωνίδα όλων των τεχνολογικών καινοτοµιών του 20ου αιώνα στον τοµέα της επικοινωνίας. Είναι αυτό που πραγµατώνει την επικοινωνιακή επανάσταση. Πριν από την ανακάλυψή του δεν ήταν δυνατή η ολική επικοινωνία µε ήχο, εικόνα, δεδοµένα από απόσταση ταυτόχρονα, µεταξύ ατόµων της βάσης, στην οριζόντια κλίµακα ανεξέλεγκτα από κεντρικούς ελέγχους». Με έναν ορισµό που συνδέει άµεσα τον όρο «ιαδίκτυο» µε τον όρο «επικοινωνία», η συγγραφέας τονίζει τις πολλαπλές δυνατότητες που επέφερε το ιαδίκτυο στη διαδικασία της επικοινωνίας. Από τη σκοπιά της «επικοινωνίας» αλλά προσθέτοντας και µερικούς νέους τεχνολογικούς όρους που έχουν να κάνουν µε τον κώδικα επικοινωνίας, ο Βεγλής (2001) σηµειώνει ότι «το διαδίκτυο είναι ένα διεθνές δίκτυο υπολογιστών που επιτρέπει την επικοινωνία µεταξύ ανθρώπων σε όλο τον κόσµο, αρκεί να χρησιµοποιούν υπολογιστές που υποστηρίζουν το πρωτόκολλο επικοινωνίας TCP/IP». Με µια πιο γλωσσολογική και ετυµολογική προσέγγιση, ο όρος Internet προέρχεται από τις λέξεις internet + working, και υποδηλώνει τη διαδικασία σύνδεσης πολλαπλών δικτύων υπολογιστών, ώστε να δηµιουργεί ένα µεγαλύτερο δίκτυο. Ο ελληνικός όρος «ιαδίκτυο», αντίστοιχα, προέρχεται από τις λέξεις δια + δίκτυο. «Το διαδίκτυο είναι ένα παγκόσµιο δίκτυο υπολογιστών που έχει δηµιουργηθεί από χιλιάδες αυτόνοµους κόµβους και από εκατοµµύρια χρήστες σε όλο τον κόσµο» (Βεγλής, 2001,-Stamper, 1999). «Για να αποδοθεί σαφής ορισµός του διαδικτύου, απαιτείται η κατανόηση της πληροφορίας ως ψηφιακή µονάδα και της δυνατότητας αποθήκευσής της. Η αποθήκευση γίνεται σε µαγνητικά µέσα, όπως για παράδειγµα ο σκληρός δίσκος. Το σύστηµα αµφίδροµης επικοινωνίας πολλών ειδικά διαµορφωµένων δίσκων (servers), τόσο µεταξύ τους όσο και µε τους υπολογιστές σπιτιού, αποτελεί το ιαδίκτυο» (Σκούρας, 2003). Οι δύο παραπάνω απόψεις παρουσιάζουν µε πιο τεχνοκρατικό τρόπο το ιαδίκτυο ως ένα σύστηµα σύνδεσης σηµείων ή ακόµη και µέσων αποθήκευσης. «To ίκτυο είναι ελεύθερο, αχαρτογράφητο και γεµάτο «εκπλήξεις». Ο περιβόητος κυβερνοχώρος είναι προσβάσιµος από κάθε σπίτι και κοστίζει όσο ένα αστικό τηλεφώνηµα. To ιαδίκτυο αναιρεί γεωγραφικούς περιορισµούς και προσφέρει άπειρες γνώσεις για άπειρα θέµατα. Αποτελεί την Άγρια ύση του 20 ου αιώνα και είναι µέσο επικοινωνίας που κάνει τον παγκόσµιο χώρο παγκόσµιο χωριό.» ( ). «Αποτελεί τον κυριότερο συντελεστή του ιδιότυπου φαινόµενου της εποχής µας, της παγκοσµιοποίησης. Η ύπαρξη, η ποιοτική ανέλιξη και η επέκταση του ιαδικτύου είναι απότοκα 9

10 του υψηλού βαθµού ψηφιοποίησης και της σύγκλισης των δικτύων δηλαδή της τηλελιατικής» (Kαΐτατζή-Γουίτλοκ, 2003). «Το διαδίκτυο είναι η ραχοκοκαλιά της παγκόσµιας επικοινωνίας µε βάση τους Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές» (Castells, 1990). Οι τρεις παραπάνω ορισµοί εισάγουν τον όρο «παγκόσµιος» και συσχετίζουν το ιαδίκτυο µε την εµφάνιση του φαινοµένου της παγκοσµιοποίησης, κάνοντας αναφορά σε χαρακτηριστικά όπως το χαµηλό κόστος και το ψηφιακό περιεχόµενο, που αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά του ιαδικτύου. ίνοντας έµφαση στις επιχειρησιακές και οικονοµικές επιδράσεις του ιαδικτύου, ο Ignacio (2002) αναφέρει πως «το ιαδίκτυο είναι η καρδιά και η σύνθεση της µεγάλης µετάλλαξης που συντελείται», ενώ ο Λέανδρος (2005) επισηµαίνει ότι «η εµφάνιση του διαδικτύου έχει δηµιουργήσει πολλά νέα επιχειρηµατικά πρότυπα και ότι πολλές νέες επιχειρήσεις έχουν αναδειχτεί από τις ευκαιρίες που δίνει το διαδίκτυο». Από παρόµοια σκοπιά, ο Σκούρας (2003) επισηµαίνει πως «το Ίντερνετ είναι το νεότερο επικοινωνιακό µέσο, ένα µέσο που ξεπερνά τα ως σήµερα γνωστά επικοινωνιακά όρια και αλλάζει δραµατικά την ίδια την οικονοµία». Σε πιο ελεύθερη απόδοση, η παρακάτω άποψη φωτίζει περισσότερο την απεραντοσύνη του παγκόσµιου ιστού: «Υπάρχει ένας αµύθητος πλούτος εκεί έξω. Ο κυβερνοχώρος είναι ένα απέραντο λιβάδι πληροφοριών. Το νιώθουν αµέσως οι άνθρωποι που πρωτοµπαίνουν σ αυτόν: χάνονται. Οι πληροφοριοµανείς τρελαίνονται. Υπάρχουν σελίδες επί σελίδων για κάθε περιοχή της ανθρώπινης γνώσης. Αν κάποιος ειδικεύεται στην κβαντική φυσική µπορεί να βρει το χώρο µε τις τελευταίες πληροφορίες για το αντικείµενο που τον ενδιαφέρει. Το ίδιο ισχύει κι αν ειδικεύεται στην αστρολογία ή τα UFOs» ( ). 1.3 Τα χαρακτηριστικά του ιαδικτύου ως µέσου επικοινωνίας Το ιαδίκτυο έχει χαρακτηριστεί ως «υπερµέσο» επικοινωνίας. (Γουίτλοκ Καϊτατζή., 2003). Στην ενότητα αυτή θα παρουσιασθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, που του έχουν δώσει αυτό τον ιδιαίτερο χαρακτηρισµό. Το νέο αυτό µέσο ( ιαδίκτυο) είναι το µοναδικό το οποίο περιέχει τα άλλα µέσα, ενώ ταυτόχρονα τα υπερβαίνει, αφού είναι το µόνο που είναι αµφίδροµο και διαδραστικό και παράλληλα παραµένει µαζικό µέσο επικοινωνίας. Μέσα από την τεχνολογική εξέλιξη που επέφερε το νέο αυτό µόρφωµα, η ολική επικοινωνία είναι εφικτή. Ο χώρος και ο χρόνος καταργούνται αφού η εικόνα, ο ήχος και 10

11 τα δεδοµένα ταξιδεύουν σε ελάχιστο χρόνο και χωρίς να ανησυχούµε για το χώρο. Ποια είναι όµως τα χαρακτηριστικά αυτού του νέου υπερµέσου; Η διαδραστική φύση του διαδικτύου αποτελεί το πρώτο χαρακτηριστικό του. Ο Η/Υ εκτελεί µηχανικές ενέργειες. Η ανάσυρση δεδοµένων λόγου, εικόνας, ήχου ή δεδοµένων από το ιαδίκτυο συνιστά πράξη αφού ο εντοπισµός και η ανεύρεσή τους προϋποθέτουν αναζήτηση και έργο από την πλευρά του χρήστη. Η διαδραστικότητά του συνίσταται θεµελιακά και ευνοείται από την φύση του διαδικτύου αφού αποτελεί διασύνδεση υπολογιστικών συστηµάτων. Έτσι εξαιτίας της οριζόντιας δοµής και αρχιτεκτονικής του, δίνεται η δυνατότητα της επικοινωνίας από οποιοδήποτε σηµείο µε οποιοδήποτε άλλο και µε πολλαπλά σηµεία (πολυσηµεία). Για πρώτη φορά ο έλεγχος της επικοινωνίας δεν διέρχεται από το κορυφαίο κέντρο των κάθετων πυραµιδικών δοµών, αλλά από πολλαπλά κέντρα στο οριζόντιο επίπεδο. Εκείνο το οποίο είναι διαφορετικό αυτή τη φορά είναι ότι η τεχνολογία µπορεί να γίνει κτήµα των ανθρώπων, όχι µόνο των κυβερνήσεων.» (Καϊτατζή Γουίτλοκ, 2003). Συνοψίζοντας τα παραπάνω, το ιαδίκτυο είναι το κατεξοχήν διαδραστικό µέσο επικοινωνίας. Η έννοια της «διαδραστικότητας» θα αναλυθεί περαιτέρω στη συνέχεια, καθώς παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους στόχους της παρούσας µελέτης. Εν συντοµία, θα λέγαµε πως η διαδραστικότητα είναι η αµφίδροµη επικοινωνία, όπου η µία πλευρά απαντά στην άλλη, και αντιστρόφως (Rafaeli, 1988). Επιπλέον, το ιαδίκτυο ως µέσο επικοινωνίας χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα συνεχούς, αέναης πληροφορικής ροής, την άµεση, διαρκή και σε πραγµατικό χρόνο συνεννόηση, τη δυνατότητα επικοινωνίας από απόσταση, τη δυνατότητα ανταλλαγής τεράστιου όγκου δεδοµένων, την υπερβατικότητα και υπερσυνοριακότητα, καθώς υπερβαίνονται τα γεωγραφικά όρια, οι νοµικοί και ηθικοί φραγµοί, τα γλωσσικά και πολιτιστικά εµπόδια και κανόνες, καθώς και την πολυπλοκότητά του, καθώς για τη χρήση του απαιτείται εκπαίδευση και εξοικείωση. Η χρήση του καθίσταται δυνατή µόνο σε τεχνολογικά προσανατολισµένα ή εκπαιδευόµενα άτοµα Η έννοια της διαδραστικότητας Υπάρχει µια σαφής γραµµή που διαχωρίζει το ιαδίκτυο από τα υπόλοιπα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Η γραµµή αυτή είναι ουσιαστικά το στοιχείο της διαδραστικότητας, που αποτελεί το κατεξοχήν χαρακτηριστικό του ιαδικτύου. Η κατανόηση του όρου «διαδραστικότητα» παρουσιάζει ιδιαίτερη σηµασία όχι µόνο για να εµβαθύνουµε περισσότερο στην έννοια του ιαδικτύου, αλλά και για τους στόχους της παρούσας µελέτης. Για το λόγο αυτό, θα ήταν χρήσιµη 11

12 η περαιτέρω ανάλυσή της σε συνέχεια της παρουσίασης των βασικών χαρακτηριστικών του ιαδικτύου Ορισµοί της διαδραστικότητας Η διαδραστικότητα έχει καθοριστεί µε πολλαπλούς τρόπους από τους ερευνητές διάφορων επιστηµονικών πεδίων. Οι ορισµοί που έχουν δοθεί έχουν κατά βάση εντάξει τη διαδραστικότητα στο πλαίσιο του µοντέλου επικοινωνίας «Ποµπός Μήνυµα έκτης Ανάδραση». Ωστόσο, µε την περαιτέρω µελέτη, προστίθενται από τον κάθε ερευνητή ορισµένα στοιχεία που εµπλουτίζουν σταδιακά την προσπάθεια να καταλάβουµε τι είναι τελικά η διαδραστικότητα. Ο Rafaeli (1988), έκανε το διαχωρισµό του ιαδικτύου από τα άλλα µέσα επικοινωνίας, λέγοντας ότι το ραδιόφωνο και η τηλεόραση χαρακτηρίζονται ως µέσα µονόδροµης επικοινωνίας µε το κοινό τους. Αντιθέτως, το ιαδίκτυο, ως νέο µέσο προσφέρει αµφίδροµη επικοινωνία, όπου η µία πλευρά απαντά στην άλλη, και αντιστρόφως. Με το ίδιο σκεπτικό, οι McMillan και Downes, καθηγητές στο Πανεπιστήµιο της Βοστόνης, (1998) ανέφεραν ότι η διαδραστικότητα αποτελεί το αρχικό χαρακτηριστικό και το βασικό πλεονέκτηµα των Νέων Μέσων. Εµβαθύνοντας περισσότερο, κάνουν σταδιακά στους ορισµούς την εµφάνισή τους στοιχεία όπως η έννοια της «κοινωνικότητας». Καθώς κάνουµε πλέον λόγο για αµφίδροµη επικοινωνία, οι συµµετέχοντες σε µια διαδικασία που χαρακτηρίζεται «διαδραστική», έχουν ουσιαστικά µια εµπειρία ανταλλαγής. Ο Rafaeli (1988) χαρακτηρίζει τη διαδραστικότητα ως µια διαδικασία σχετική µε τα µεταβλητά χαρακτηριστικά επικοινωνιακού περιβάλλοντος. Όπως και η διαπροσωπική επικοινωνία, έτσι και η επικοινωνία διαµέσου υπολογιστή προσφέρει ένα υψηλό βαθµό διαδραστικότητας. Ένα αξιοσηµείωτο αποτέλεσµα της διαδραστικότητας είναι η κοινωνικότητα και η σύµπραξη µεταξύ ατόµων. Πηγαίνοντας λίγο πιο µακριά, µε τις νέες δυνατότητες που προσέφερε το ιαδίκτυο, µερικές φορές οι µελετητές φτάνουν στο σηµείο να καταλήξουν πως τελικά η διαδραστικότητα δεν είναι χαρακτηριστικό ενός µέσου αλλά βασική προϋπόθεση της επικοινωνίας. Έτσι, ο Rafaeli (1988) υποστηρίζει πως η διαδραστικότητα δεν αποτελεί χαρακτηριστικό του µέσου, παρά µια διαδικασία στα πλαίσια της επικοινωνίας. Συγκεκριµένα, την ορίζει ως το σηµείο όπου πρόσφατα µηνύµατα σχετίζονται µε προηγούµενα µηνύµατα, πράγµα που ουσιαστικά τη φέρνει πολύ κοντά στο βασικό στοιχείο του µοντέλου επικοινωνίας, γνωστό ως feedback. Και συνεχίζοντας µε την έννοια της κοινωνικότητας, ο ίδιος µελετητής υποστηρίζει πως η διαδραστικότητα είναι µια προϋπόθεση της 12

13 επικοινωνίας όπου λαµβάνουν χώρα ταυτόχρονες και συνεχόµενες αλλαγές, οι οποίες φέρνουν µια κοινωνική δύναµη και δέσµευση. Με το σκεπτικό αυτό, κάτι που επιφέρει κοινωνική δύναµη και δέσµευση, είναι σίγουρο πως µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο εξυπηρετεί συγκεκριµένους στόχους και ανάγκες. Γι αυτό, ο ίδιος ερευνητής υποστηρίζει πως η αλληλεπίδραση είναι ένα επικοινωνιακό περιβάλλον άµεσα σχετιζόµενο µε τις διαστάσεις της αποδοχής και ικανοποίησης. Αλλά, επίσης, είναι άµεσα σχετιζόµενο και µε την επίτευξη ποιότητας, κινήτρου, αίσθησης του χιούµορ, µάθησης, δεκτικότητας, ειλικρίνειας και κοινωνικότητας (Rafaeli, 1988). Κοντά σε αυτή την οπτική, οι Ha και James (1998) όρισαν τη διαδραστικότητα ως το βαθµό κατά τον οποίο ο ποµπός και το κοινό απαντούν ή είναι διαθέσιµοι να διευκολύνουν ο ένας τις επικοινωνιακές ανάγκες του άλλου. Αρχικά η διαδραστικότητα παρουσιάζεται ως ένα χαρακτηριστικό του ιαδικτύου ή ακόµη και ως προϋπόθεση επικοινωνίας µε τους νέους όρους και τις νέες δυνατότητες που έχει δώσει το ιαδίκτυο. Στη συνέχεια, βλέπουµε πως η διαδραστικότητα έχει διαβαθµίσεις. Το στοιχείο «βαθµός» καθώς και πολλά άλλα σηµεία, όπως οι έννοιες «ρόλος», «ανταλλαγή», «έλεγχος», «αµοιβαίος», «συνεργασία», «συµµετοχή», «πραγµατικός χρόνος» είναι κοινά στο σκεπτικό των ερευνητών. Ο Williams (1988) καθόρισε ότι ο βαθµός στον οποίο οι συµµετέχοντες σε µία επικοινωνιακή διαδικασία έχουν τον έλεγχο και µπορούν να ανταλλάξουν τους ρόλους τους στην αµοιβαία τους συνεργασία, λέγεται διαδραστικότητα. Το 1995 ο Rogers καθόρισε την διαδραστικότητα ως το βαθµό, στον οποίο οι συµµετέχοντες σε µία επικοινωνιακή διαδικασία µπορούν να ανταλλάξουν ρόλους και έχουν τον έλεγχο αυτής της αµοιβαίας συνεργασίας τους. Οι Mahood (2000) αναγνωρίζουν δύο είδη διαδραστικότητας: α) τη διαδραστικότητα που επιτυγχάνεται µέσω του διαλόγου και εστιάζει στην αµφίδροµη ανταλλαγή µέσω της συζήτησης, και β) τη διαδραστικότητα που επιτυγχάνεται µέσω του µηνύµατος και έχει να κάνει µε τις σχέσεις ανάµεσα στα µηνύµατα που έχουν σταλεί πρωτύτερα και πως αυτά τα µηνύµατα σχετίζονται µε εκείνα που έπονται. O Steuer (1992) καθορίζει την διαδραστικότητα ως το βαθµό στον οποίο οι χρήστες µπορούν να συµµετέχουν στην τροποποίηση της µορφής και του περιεχοµένου ενός διαµεσολαβηµένου περιβάλλοντος σε πραγµατικό χρόνο. Προσδιορίζει τρεις διαστάσεις της διαδραστικότητας: την ταχύτητα, τη σειρά και τη χαρτογράφηση, οι οποίες είναι τεχνολογικά στοιχεία. 13

14 Οι McMillan και Downes (1998), αναφέρουν ότι η διαδραστικότητα αυξάνεται (στοιχείο «διαβάθµισης») καθώς ο στόχος της επικοινωνίας είναι περισσότερο η ανταλλαγή πληροφοριών πάρα να το πεισθούν οι συµµετέχοντες στην επικοινωνιακή διαδικασία να έχουν µεγαλύτερο έλεγχο του περιβάλλοντος της επικοινωνίας, οι συµµετέχοντες δρουν και αντιδρούν στα µηνύµατα µέσω της διπλής κατευθύνσεως επικοινωνιακής διαδικασίας, ο χρόνος της επικοινωνίας είναι ευµετάβλητος και ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των συµµετεχόντων, το επικοινωνιακό περιβάλλον δηµιουργεί µια αίσθηση του τόπου Τελικά το ιαδίκτυο είναι διαδραστικό; Συνδέοντας την έννοια της διαδραστικότητας µε το ιαδίκτυο, το σηµείο που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον είναι το ότι «ενώ το ιαδίκτυο θεωρείται το παγκόσµιο διπλής κατεύθυνσης ηλεκτρονικό Μέσο Μαζικής Επικοινωνίας, εντούτοις η διαδραστικότητα δεν έρχεται αυτόµατα µε τη διπλής κατεύθυνσης τεχνολογία» (Morris, 2001). Με άλλα λόγια, γίνεται πλέον συνειδητό πως το ιαδίκτυο παρέχει τη δυνατότητα διαδραστικότητας, αλλά δεν την εξασφαλίζει, πράγµα που σηµαίνει ότι η διαδραστικότητα έχει βαθµούς και µπορεί να µετρηθεί. Ο Lee (2000) υποστηρίζει ότι το πιο σηµαντικό στοιχείο για να µετρήσουµε την διαδραστικότητα δεν είναι η ύπαρξη κάποιων συγκεκριµένων τεχνολογικών χαρακτηριστικών, αλλά, κυρίως, πώς οι χρήστες αντιλαµβάνονται και χρησιµοποιούν αυτά τα χαρακτηριστικά. Ο Pearce (1997) αναφέρει πως οι κατασκευαστές των διαδραστικών µέσων πρέπει να προσφέρουν επιλογές, οι οποίες να έχουν νόηµα και συνέπεια. Συγχρόνως, αυτό πρέπει να έχει επίδραση στους χρήστες. Αυτό που έχει σηµασία είναι το τι κάνουν οι χρήστες µε το περιεχόµενο, παρά το πώς το περιεχόµενο επιδρά στους χρήστες. Οι χρήστες χαράζουν ενεργά την ανακάλυψη, παρά παθητικά την πληροφόρηση. Περνώντας λοιπόν στον τρόπο µέτρησης της διαδραστικότητας των ιστοσελίδων ή των εφαρµογών, υπάρχουν πολλαπλές απόψεις: Σύµφωνα µε τον Mark Deuze, η διαδραστικότητα στα web sites διαιρείται σε 3 µορφές: α) ιαδραστικότητα πλοήγησης (Navigational interactivity): όπου ο χρήστης έχει την άδεια να πλοηγήσει, µε έναν λιγότερο ή περισσότερο οργανωµένο τρόπο, στο περιεχόµενο της ιστοσελίδας. β) Λειτουργική διαδραστικότητα (Functional interactivity): ο χρήστης µπορεί ως ένα ορισµένο βαθµό να συµµετέχει στην διαδικασία παραγωγής της ιστοσελίδας (π.χ. µέσω ή οµάδων συζητήσεως). γ) Προσαρµοστική διαδραστικότητα (Αdaptive interactivity): όπου κάθε δράστης του χρήστη έχει συνέπειες για το περιεχόµενο της ιστοσελίδας, δεδοµένου ότι ο προγραµµατισµός της ιστοσελίδας προσαρµόζεται στην συµπεριφορά πλοήγησης κάθε χρήστη 14

15 µεµονωµένα, και θυµάται τις προτιµήσεις του χρήστη (π.χ. επιτρέπουν στους χρήστες να φορτώνουν πληροφορίες, προσφέρουν δωµάτια συζήτησης ή προσωπική προσαρµογή µέσω της σχεδίασης ιστοσελίδων). Η Heeter (1989) ανήκει στους θεωρητικούς που πρεσβεύουν ότι η διαδραστικότητα µπορεί να οριστεί ως συνδυασµός των τεχνολογικών χαρακτηριστικών και των αντιλήψεων του κοινού. Στην προσπάθεια της να ενσωµατώσει τις ποικίλες πτυχές της διαδραστικότητας προτείνει ένα µοντέλο έξι διαστάσεων: πολυπλοκότητα επιλογών του χρήστη, προσπάθεια που πρέπει να ασκήσει ο χρήστης, ανταπόκριση στο χρήστη, διευκόλυνση της διαπροσωπικής επικοινωνίας, ευκολία πρόσθεσης υλικού στην ιστοσελίδα και η παρακολούθηση της χρήσης των πληροφοριών. Άλλοι θεωρητικοί, όπως η McMillan (2002), υποστηρίζουν ότι υπάρχουν τρία επίπεδα διαδραστικότητας: από το χρήστη προς το χρήστη (user to user): αναφέρεται στους τρόπους µε τους οποίους τα άτοµα αλληλεπιδρούν το ένα µε το άλλο, από το χρήστη προς το υλικό (user to document): αναφέρεται στο ότι τα άτοµα αλληλεπιδρούν τόσο µε το περιεχόµενο όσο και µε τους δηµιουργούς αυτού του περιεχοµένου και από το χρήστη προς το µηχάνηµα (user to system): αναφέρεται στο ότι υπάρχει διαδραστικότητα µεταξύ ατόµων και ηλεκτρονικών υπολογιστών. 1.4 Τι µπορούµε να κάνουµε µέσω του ιαδικτύου; Περνώντας από το APRAnet στο Internet, η εξέλιξη ακολουθεί γοργούς ρυθµούς. Μέσα σε λίγες δεκαετίες, οι υπηρεσίες που παρέχει το ιαδίκτυο είναι πολλαπλές και µάλιστα η εξέλιξη αυτή δεν αφορά απλώς την αύξησή των υπηρεσιών σε αριθµό, αλλά ταυτόχρονα τη σηµαντική βελτίωση της ποιότητάς τους. Στην ενότητα αυτή, θα παρουσιαστούν εν συντοµία οι υπηρεσίες του ιαδικτύου. Το ιαδίκτυο θα λέγαµε πως εντάσσεται στον Κλάδο των Υπηρεσιών, όπως και τα υπόλοιπα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Συνεπώς παρέχει µια σειρά από υπηρεσίες, οι οποίες, παρόλη την άυλη µορφή τους, εν τέλει έχουν καταλήξει να έχουν τόσο σηµαντικά οφέλη, που να µπορούν να εκτιµηθούν όπως οποιοδήποτε υλικό αγαθό. Σύµφωνα µε τη Βικιπαιδεία (9-6-07), οι βασικές υπηρεσίες του ιαδικτύου είναι το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο ( ), τα Usenet newsgroups, η διαµοίραση αρχείων (file sharing), ο Παγκόσµιος Ιστός (World Wide Web), το Gopher, το IRC, το Archie και άλλες µηχανές αναζήτησης και η τηλεφωνία µέσω ιαδικτύου Η ταχυδροµική υπηρεσία του ιαδικτύου: το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο Το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο ( ) είναι η πιο δηµοφιλής υπηρεσία του ιαδικτύου. Το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο, παραµένει η πιο διαδεδοµένη εφαρµογή που χρησιµοποιείται στο 15

16 ιαδίκτυο. Η ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνήσει µε τους γύρω του, κατέταξαν την υπηρεσία του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου, από τα πρώτα κιόλας χρόνια του ιαδικτύου, ως την πιο δηµοφιλή. Σήµερα, ένας από τους κύριους, αν όχι ο κυριότερος λόγος που οι χρήστες συνδέονται στο ιαδίκτυο, είναι για να λάβουν και να στείλουν το ηλεκτρονικό τους ταχυδροµείο. Το ηλεκτρονικό µήνυµα, στην αρχή µπορούσε να περιλαµβάνει µόνο κείµενο, αλλά αργότερα εµπλουτίσθηκε µε εικόνα, ήχο και συνέβαλλε στη µεταφορά αρχείων δεδοµένων (attachments) που περιείχαν πολύτιµες πληροφορίες για τους χρήστες. Επιπλέον, τα προγράµµατα αλληλογραφίας (όπως το Microsoft Outlook) δίνουν τη δυνατότητα χρήσης εφαρµογών σύνταξης και επεξεργασίας κειµένου (όπως το Microsoft Word) για τη σύνταξη ενός µηνύµατος µε την επιθυµητή µορφή (στυλ και µέγεθος γραµµατοσειράς κλπ). Μάλιστα, είναι µια υπηρεσία που χρησιµοποιείται κατά κόρον τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο επιχείρησης, όπου πλέον αποτελεί επίσηµο και έγκυρο τρόπο επικοινωνίας, αντικαθιστώντας στις περισσότερες περιπτώσεις τους παλαιότερους γραφειοκρατικούς µηχανισµούς επικοινωνίας. Τα πλεονεκτήµατα του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου που συνέβαλλαν στην γρήγορη και καθολική αποδοχή του είναι: Το χαµηλό κόστος: µε το ηλεκτρονικό µήνυµα µπορεί να στείλει κανείς το µήνυµά του όπου θέλει στον κόσµο, χωρίς να χρειάζεται να καταβάλει κάποιο χρηµατικό ποσό. Το µόνο κόστος είναι το κόστος που χρειάζεται να συνδεθεί στο ιαδίκτυο. Η ταχύτητα: σε αντίθεση µε το φυσικό ταχυδροµείο, του οποίου η αλληλογραφία έχει σηµαντικούς χρόνους παράδοσης (ακόµα και µε τη χρήση ταχυµεταφορέα χρειάζεται πολλές φορές τουλάχιστον ένα 24ωρο), το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο ανεξάρτητα του προορισµού του χρειάζεται µερικά λεπτά µόνο. Η αξιοπιστία: αρχικά ο τοµέας αυτός, µάλλον περιλαµβανόταν στα αρνητικά του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου, αφού δεν υπήρχε η δυνατότητα ελέγχου παράδοσης µηνύµατος, ούτε η ψηφιακή υπογραφή, ώστε να πιστοποιείται το γνήσιο του αποστολέα. Σήµερα όµως, τα διάφορα προγράµµατα ηλεκτρονικού ταχυδροµείου διαθέτουν τα δύο αυτά στοιχεία µετατρέποντας ένα σηµαντικό αρνητικό στοιχείο σε µεγάλο πλεονέκτηµα για το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο. Η διαθεσιµότητα: το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο είναι διαθέσιµο για χρήση όλες τις ώρες της ηµέρας, κάθε µέρα του χρόνου Η ανεξαρτησία από τον όγκο µεταφοράς: συγκρίνοντας τον όγκο των δεδοµένων που µπορεί κάποιος να αποστείλει µέσω του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου σε σύγκριση µε τα φυσικά 16

17 ταχυδροµικά µέσα, εύκολα διαπιστώνουµε ότι οι περιορισµοί του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου είναι σχεδόν µηδαµινοί για τις καθηµερινές µεταφορές. Η µείωση χαρτιού και ανάγκης αποθήκευσης: Για τη µεταφορά ενός δε χρησιµοποιείται χαρτί, όπως παραδοσιακά, πράγµα που σήµαινε βάρος, κόστος, ανάγκη τακτοποίησης και αρχειοθέτησης των ληφθέντων και φυσικά χιλιάδες δέντρα. Η σηµαντικότητα του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου αναµένεται να διευρυνθεί, δεδοµένου ότι τώρα δίνεται η δυνατότητα σε κάποιον να λάβει και να στείλει ηλεκτρονική αλληλογραφία ακόµα και µέσω του κινητού του τηλεφώνου (τεχνολογία WAP) Η διακίνηση των µηνυµάτων στο ιαδίκτυο: τα Usenet Newsgroups Το USENET (USEr + NETwork) είναι ένα παγκόσµιο, αποκεντρωµένο σύστηµα συζήτησης µέσω του ιαδικτύου. Οι χρήστες του ιαδικτύου διαβάζουν και καταχωρούν µηνύµατα ηλεκτρονικού ταχυδροµείου που λέγονται «άρθρα» ή «καταχωρήσεις» σε µία ή περισσότερες κατηγορίες, που λέγονται newsgroups. εν υπάρχει κεντρικός εξυπηρετητής (server) που διαχειρίζεται τα newsgroups. Αντιθέτως, το Usenet είναι ένα τεράστιο, συνεχώς µεταβαλλόµενο σύστηµα από εξυπηρετητές που αποθηκεύουν και στέλνουν µηνύµατα ο ένας στον άλλο. Αυτοί οι εξυπηρετητές είναι χαλαρά συνδεδεµένοι µεταξύ τους σε ένα µεταβαλλόµενο δίκτυο. Τα άτοµα συνήθως διαβάζουν και στέλνουν µηνύµατα σε έναν τοπικό εξυπηρετητή, που συνδέεται µε τον κοµιστή τους ή µε το Πανεπιστήµιό τους, µε την επιχείρησή τους κλπ. Στη συνέχεια, οι εξυπηρετητές ανταλλάσσουν µεταξύ τους µηνύµατα. Τα newsgroups είναι αποθήκες µηνυµάτων που έχουν καταχωρηθεί στο σύστηµα USENET από πολλούς χρήστες σε διαφορετικές τοποθεσίες. Ο όρος συχνά συγχέεται µε τον όρο discussion group, που σηµαίνει οµάδες συζητήσεων. Τα newsgroups έχουν οργανωθεί σε ιεραρχίες, ώστε να είναι πιο εύκολη η πρόσβαση σε σχετικά µεταξύ τους θέµατα (Great Renaming, ). Αρχικά, οι βασικές ιεραρχίες των usenet newsgroups ήταν «οι µεγάλοι 7»: comp.* - σχετικά µε Η/Υ, news.* - θέµατα σχετικά µε το ίδιο το Usenet, sci.* - επιστηµονικά θέµατα, rec.* - δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου (παιχνίδια & χόµπυ), soc.* - κοινωνικά θέµατα, talk.* - επίµαχα ζητήµατα όπως θρησκεία και πολιτική και τέλος, misc.* - διάφορα (ό, τι δεν εντάσσεται στα παραπάνω έξι) Το σύστηµα ελεύθερης ανταλλαγής στο ιαδίκτυο: Η διαµοίραση αρχείων 17

18 Η διαµοίραση αρχείων (file sharing) είναι η διάθεση αρχείων σε άλλους χρήστες, ώστε να µπορέσουν να τα αποκτήσουν µέσω του ιαδικτύου. Συνήθως το µοντέλο που ακολουθείται είναι το peer-to-peer (P2P), βάσει του οποίου τα αρχεία αυτά αποθηκεύονται και µεταφέρονται µεταξύ προσωπικών υπολογιστών των χρηστών. Τα περισσότερα άτοµα που µπαίνουν στη διαδικασία διάθεσης αρχείων συνήθως «κατεβάζουν» και αρχεία από άλλους χρήστες. Το µοντέλο P2P διαφέρει από την υποχρεωτικά ανταλλακτική µέθοδο (file trading) καθώς η απόκτηση αρχείων δεν προϋποθέτει τη διάθεση άλλων σε αντάλλαγµα. Παρόλα αυτά, µερικά δίκτυο παρέχουν κίνητρα για όσους διαθέτουν αρχεία, όπως πόντους κλπ. Κάποια παραδείγµατα από πλατφόρµες/εφαρµογές για τη διαµοίραση αρχείων είναι το Napster, Soulseek, WinMX, Kazaa, emule, ή πιο σύγχρονα όπως το Limewire, και το Azureus που λειτουργεί µε το πρωτόκολλο BitTorrent Η τεράστια βιβλιοθήκη του ιαδικτύου: ο Παγκόσµιος Ιστός Ο Παγκόσµιος Ιστός είναι ένα σύστηµα από συνδεδεµένα µεταξύ τους «υπερκείµενα», στα οποία έχουµε πρόσβαση µέσω του Ίντερνετ. Μέσω των κατάλληλων εφαρµογών, που ονοµάζονται web browsers, ο χρήστης έχει πρόσβαση σε ιστοσελίδες που µπορεί να περιλαµβάνουν κείµενο, εικόνα και άλλα πολυµέσα, έχοντας τη δυνατότητα να κινείται από σελίδα σε σελίδα µέσω των υπερσυνδέσµων. Η πρόσβαση σε µια ιστοσελίδα είναι δυνατή είτε µε την πληκτρολόγηση της διεύθυνσής της (URL) στον browser είτε µέσω άλλης ιστοσελίδας µε την οποία είναι συνδεδεµένη µε υπερσύνδεσµο. Αρχικά µεταφέρεται στον browser του χρήστη το κείµενο σε µορφή html και ακολουθούν άλλα στοιχεία όπως εικόνες, βίντεο κλπ, µε τον τρόπο και τη διάταξη που προβλέπεται στο αρχείο που ουσιαστικά περιγράφει τη σελίδα και είναι αυτό το οποίο παραλαµβάνει ο browser και µεταφράζει στην οθόνη που βλέπει ο χρήστης. Αυτή η σελίδα περιλαµβάνει στις περισσότερες περιπτώσεις υπερσυνδέσµους µε άλλες σελίδες. Αυτό το σύνολο χρήσιµων, σχετικών και συνδεδεµένων µεταξύ τους πηγών µέσα από υπερσυνδέσµους είναι αυτό που έχει χαρακτηριστεί ως «ιστός» πληροφοριών. Η διάθεσή του µέσω ιαδικτύου είναι αυτό που ο Tim Berners-Lee αποκάλεσε πρώτος «Παγκόσµιο Ιστό». Σταδιακά, κάνουν την εµφάνισή τους οι µηχανές αναζήτησης (Google, Yahoo, Lycos κλπ), για να οµαδοποιήσουν και να τακτοποιήσουν την αχανή πληροφορία Η οµαδοποίηση της πληροφορίας στο ιαδίκτυο: οι µηχανές αναζήτησης 18

19 Οι µηχανές αναζήτησης είναι συστήµατα ανάκτησης πληροφοριών, που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν την εύρεση των πληροφοριών στον Παγκόσµιο Ιστό. ίνοντας ειδικά κριτήρια, όπως µια λέξη ή µια φράση, οι µηχανές αναζήτησης δίνουν τη δυνατότητα στο χρήστη να ανακτήσει µια λίστα από στοιχεία (ιστοσελίδες, εικόνες κλπ.) που συµφωνούν µε αυτά τα κριτήρια. Η σειρά µε την οποία παρουσιάζονται οι επιλογές αντικατοπτρίζει συνήθως το βαθµό σχετικότητάς τους µε τα κριτήρια αναζήτησης. Για να λειτουργούν µε ταχύτητα και αποτελεσµατικότητα, οι µηχανές αναζήτησης χρησιµοποιούν βάσεις που ανανεώνονται συχνά. Η πρώτη µηχανή αναζήτησης ήταν το Archie, ένα εργαλείο αρχειοθέτησης αρχείων FTP. Στη συνέχεια, εµφανίστηκαν µε χρονική σειρά το Yahoo, το Lycos, το Altavista, και τέλος το Google Η συζήτηση στο ιαδίκτυο: το IRC και άλλες εφαρµογές Το IRC (Internet Relay Chat) είναι µια µορφή συζήτησης ή on-line διάσκεψης µέσω του ιαδικτύου σε πραγµατικό χρόνο. Έχει σχεδιαστεί κατά βάση για οµαδική επικοινωνία (πολλοί µε πολλούς) σε φόρουµ συζητήσεων που ονοµάζονται κανάλια (channels) αλλά επιτρέπει και την επικοινωνία από έναν προς έναν µέσα από προσωπικά µηνύµατα. Το IRC δηµιουργήθηκε από τον Jarkko Wiz Oikarinen στα τέλη του Αυγούστου του 1988 και αναδείχθηκε όταν χρησιµοποιήθηκε το 1991 για να δίνει αναφορές σχετικά µε το Πραξικόπηµα της Σοβιετικής Ένωσης. Πριν από αυτό είχε χρησιµοποιηθεί στην υπόθεση Ιράκ-Κουβέιτ. Σήµερα το λογισµικό που είναι απαραίτητο για το IRC είναι διαθέσιµο για όλα τα λειτουργικά συστήµατα. Πέρα από το IRC, σήµερα υπάρχουν και άλλες παραπλήσιες εφαρµογές, όπως το MSN Messenger ή το gtalk (εφαρµογή chat για χρήστες του gmail, υπηρεσίας του Google) Η τηλεφωνία µέσω του ιαδικτύου: Voice over Internet Protocol Η τηλεφωνία µέσω του ιαδικτύου (VoIP Voice over Internet Protocol ή IP Telephony, Internet telephony, Broadband telephony, Broadband Phone and Voice over Broadband) είναι η δροµολόγηση φωνητικών συζητήσεων µέσω ιαδικτύου ή άλλων δικτύων βασισµένων στο Πρωτόκολλο του ιαδικτύου. Σε πολλές περιπτώσεις η τηλεφωνία µέσω ιαδικτύου ανάµεσα στους χρήστες VoIP, ενώ όταν γίνεται κλήση σε τηλεφωνικά δίκτυα ίσως υπάρχει µια χρέωση που πληρώνει ο χρήστης VoIP. 19

20 Σε κάθε περίπτωση, η τηλεφωνία µέσω ιαδικτύου προσφέρει χαµηλό κόστος, δυνατότητα πραγµατοποίησης περισσότερων από µία κλήσεων ταυτόχρονα µέσα από µια ευρυζωνική σύνδεση, µη ύπαρξη από τον τόπο, καθώς µπορεί να γίνει ακόµα και εκτροπή εισερχόµενων κλήσεων στη συσκευή VoIP. Χαρακτηριστικό παράδειγµα εφαρµογής VoIP για το ευρύ κοινό είναι το Skype, που παρέχει τη δυνατότητα κλήσεων σε σταθερά τηλέφωνα δωρεάν. 1.5 ιαδίκτυο: ευχής έργο ή συµφορά; Το ιαδίκτυο δε θα µπορούσε παρά να ενθουσιάσει την πλειοψηφία του κοινού µε τις δυνατότητες που παρέχει. Ωστόσο, το «κοινό» είναι ένα ετερόκλητο µίγµα, µε πλήθος απόψεων σχετικά µε το φαινόµενο «ιαδίκτυο». Με γνώµονα το ρητό «ουδέν καλόν αµιγές κακού», στην ενότητα αυτή θα εξετάσουµε τις θετικές πλευρές του ιαδικτύου αλλά και τις αρνητικές πλευρές που τις συνοδεύουν αναπόσπαστα Οι θετικές πλευρές του ιαδικτύου Οι θετικές πλευρές του ιαδικτύου καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα, που ξεκινά από το επίπεδο του ατόµου και φτάνει στο επίπεδο των οργανισµών, είτε πρόκειται για δηµόσιους φορείς είτε για επιχειρήσεις. Σε γενικό επίπεδο, τα πλεονεκτήµατα του ιαδικτύου συνοψίζονται στα παρακάτω: Αρχικά θα λέγαµε πως το πρώτο πλεονέκτηµα του ιαδικτύου ως Μέσου Επικοινωνίας είναι η δυνατότητα εύκολης και φθηνής επικοινωνίας µεταξύ ανθρώπων και υπολογιστών. Το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο, οι οµάδες συζητήσεων, η δυνατότητα τηλεφωνίας µέσω διαδικτύου είναι ενδεικτικά µερικοί από τους τρόπους επικοινωνίας, που µπορούν να χρησιµοποιηθούν τόσο σε προσωπικό επίπεδο από ιδιώτες όσο και σε επαγγελµατικό επίπεδο από επιχειρήσεις αφενός δίνοντας τη δυνατότητα επικοινωνίας σε περιπτώσεις που ίσως ήταν αδύνατη και αφετέρου µειώνοντας σηµαντικά το κόστος της. Σε ό,τι αφορά το περιεχόµενο του µηνύµατος, οι τεχνολογίες του ιαδικτύου έχουν δώσει εντυπωσιακά διευρυµένες δυνατότητες. Το µήνυµα µεταφέρεται σε µορφή ψηφιακών δεδοµένων, που µπορεί να µεταφράζονται σε απλό κείµενο, εικόνα, ήχο ή βίντεο. Η µεταφορά πληροφορίας σε οποιαδήποτε µορφή της είναι περισσότερο εύκολη από ποτέ. Χαρακτηριστική άνθηση παρουσιάζει το φαινόµενο ανάκτησης οπτικοακουστικού υλικού, όπως ταινιών, µουσικών 20