ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

Transcript

1 ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ Είδη δοκιµίου: α)στοχαστικό (υποκειµενικό) β) Αποδεικτικό (αντικειµενικό) γ) ιάκριση κατά του Scholes και Klaus: 1. δοκίµιο πειθούς (αποδεικτικό δοκίµιο) 2. αφηγηµατικό δοκίµιο 3. δραµατικό δοκίµιο 4. στοχαστικό δοκίµιο 2. Η οργάνωση του αποδεικτικού δοκιµίου α. Εισαγωγή β. Ανάπτυξη γ. Επίλογος 3. οκίµιο και άλλα γραµµατειακά είδη: α) Επιστηµονικός λόγος β) Ρητορικός και λογοτεχνικός λόγος γ) ηµοσιογραφικός λόγος 4. Οµοιότητες οκιµίου Επιστηµονικών κειµένων 5. ιαφορές οκιµίου - Επιστηµονικών κειµένων α) οκίµιο β) επιστηµονικά κείµενα 6. Παραδείγµατα: α) αποδεικτικό δοκίµιο «Η τεχνική πρόοδος» (Ε. Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία) 26 Αυγούστου 1965

2 ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ Τα είδη του δοκιµίου: Α. Στοχαστικό (υποκειµενικό) Προσεγγίζει τη λογοτεχνία 1. Πρόθεση: Ελεύθερος στοχασµός: ο δοκιµιογράφος περιδιαβαίνει ελεύθερα πάνω σε ένα θέµα και εκφράζει τις προσωπικές του παρατηρήσεις, εκτιµήσεις και προβληµατισµούς, που τα αντλεί από τη γενική πείρα της ζωής του, τις γνώσεις, τις σκέψεις και τη φαντασία του (εξοµολογητικός τόνος), µε απώτερο στόχο να προκαλέσει αισθητική συγκίνηση. 2. Γλώσσα: Ποιητική / συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας: συνειρµικό παιχνίδι µε τις λέξεις, τις εικόνες, τις ιδέες που συµβολοποιούνται, υποβάλλοντας παρά πείθοντας. 3. Μέσα πειθούς: Επίκληση στο συναίσθηµα (έµµεση πειθώ). 4. Οργάνωση: Συνειρµική: διαισθητική ανάπτυξη των ιδεών. εν είναι εύκολο να ανιχνεύσουµε τη σχέση θέση - απόδειξη, ενδιαφέρει περισσότερο η ύφανση του λόγου και όχι η λογική που διέπει το δοκίµιο. Η συνεκτικότητα στηρίζεται στη συνειρµική σύνδεση των παραγράφων. 5. Σκοπιά: Υποκειµενική: προσωπική σκοπιά, ελευθερία ερµηνείας του θέµατος, παράθεση υποκειµενικών κρίσεων που σχετίζονται µε την παρατήρηση ή τη φαντασία. Β. Αποδεικτικό (αντικειµενικό) Προσεγγίζει τον επιστηµονικό λόγο 1. Πρόθεση: Απόδειξη µιας θέσης: ο δοκιµιογράφος κρίνει ή εκλαϊκεύει επιστηµονικά θέµατα διασαφηνίζοντας κάποια σηµεία τους που δεν είναι κατανοητά, πληροφορεί, ερµηνεύει, αποδεικνύει, µεταδίδει στο ευρύ κοινό γνώσεις, φιλτραρισµένες από την προσωπικότητα του. 2. Γλώσσα: Αναφορική / κυριολεκτική / λογική χρήση της γλώσσας: ακρίβεια στη διατύπωση. 3. Μέσα πειθούς: Επίκληση στη λογική 4. Οργάνωση: Λογική διάταξη - δόµηση του λόγου. 5. Σκοπιά: Αντικειµενική: τεκµηρίωση µε βάση τις γνώσεις. Σηµείωση: Κατά τους Scholes και Klaus το δοκίµιο µπορεί να χωρισθεί: 1. δοκίµιο πειθούς (αποδεικτικό δοκίµιο) 2. αφηγηµατικό δοκίµιο 3. δραµατικό δοκίµιο 4. στοχαστικό δοκίµιο 2. Η οργάνωση του αποδεικτικού δοκιµίου Ο τρόπος σύνθεσης του δοκιµίου χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και πολυµορφία. Εντούτοις, υπάρχει ένας βασικός τύπος σύνθεσης για όλα τα δοκίµια, κυρίως όµως τα αποδεικτικά: α. Εισαγωγή: έκθεση του θέµατος, της προβληµατικής του, µε στόχο την πρόκληση του ενδιαφέροντος. Κατόπιν (στην ίδια ή σε νέα ) διατύπωση της κύριας / κατευθυντήριας ιδέας, που είναι και η θέση του συγγραφέα για το θέµα β. Ανάπτυξη: Παράθεση του αποδεικτικού υλικού µε διασαφήνιση της κύριας ιδέας ή απόδειξη της θέσης του συγγραφέα.

3 γ. Επίλογος: Συµπυκνωµένη παρουσίαση του κύριου µέρους ή επανέκθεση της αρχικής θέσης του συγγραφέα, η οποία όµως πλέον προσεγγίζεται µε διαφορετικό τρόπο από τον αναγνώστη. 3. οκίµιο και άλλα γραµµατειακά είδη: α) Επιστηµονικός λόγος Πραγµατεία: η σχετικά εκτενής γραπτή έκθεση µιας επιστηµονικής έρευνας και των πορισµάτων στα οποία κατάληξε. Μελέτη: γραπτή εργασία που προκύπτει από συστηµατική έρευνα ενός θέµατος και αποτελεί µεθοδική έκθεση των πορισµάτων της ιατριβή: εξέταση ενός επιστηµονικού θέµατος από όλες τις απόψεις του µε τρόπο εξαντλητικό, χωρίς να αφήνει πουθενά κανένα κενό ή χάσµα. Είναι µια µεθοδική διείσδυση στο βάθος ολόκληρου του θέµατος. Μονογραφία: έρευνα σε ένα απόλυτα εξειδικευµένο και αυτοτελές θέµα. β)ρητορικός και λογοτεχνικός λόγος ιδαχή: λόγος µε πρόθεση νουθεσίας αλλά και προσπάθεια άµεσου επηρεασµού του αναγνώστη ή ακροατή. Αποτελεί διακριτικό γνώρισµα της εκκλησιαστικής (όπως και της πολιτικής και όποιας άλλης ρητορικής). Ηµερολόγιο: είδος αυτοβιογραφίας που στηρίζεται στη χρονολογική καταγραφή προσωπικών βιωµάτων καθώς και κρίσεων, παρατηρήσεων στα καθηµερινά γεγονότα. Επιστολή: γραπτή επικοινωνία µεταξύ δύο ανθρώπων που βρίσκονται µακριά ο ένας από τον άλλο. ιάλογος: (ανήκει περισσότερο στο λογοτεχνικό είδος) συζήτηση µεταξύ δύο η περισσότερων προσώπων, τα οποία µε τη σειρά τους εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήµατά τους. γ) ηµοσιογραφικός λόγος Άρθρο: δηµοσίευµα σε εφηµερίδα ή σε περιοδικό που πραγµατεύεται ένα ειδικό, επίκαιρο θέµα γενικού ενδιαφέροντος. Το κύριο άρθρο που δηµοσιεύεται στην πρώτη σελίδα αναφέρεται στο σπουδαιότερο θέµα της ηµέρας, ενώ τα δευτερεύοντα άρθρα, που αφορούν διάφορα θέµατα, ασκούν κριτική επιδοκιµαστική ή αποδοκιµαστική σε διάφορα πρόσωπα, γεγονότα ή καταστάσεις. Επιφυλλίδα: ένας τύπος δηµοσιογραφικού κειµένου που αναφέρεται σε διάφορα θέµατα φιλολογικά, επιστηµονικά, πολιτικά κ.λ.π. και γράφεται από πρόσωπο ειδικό στο θέµα. Ο επιφυλλιδογράφος µπορεί να ξεκινήσει από ένα επίκαιρο θέµα, αλλά δε µένει προσκολληµένος στο επίκαιρο, προχωρεί σε παρατηρήσεις και σκέψεις διαχρονικού χαρακτήρα και γενικότερου ενδιαφέροντος. Χρονογράφηµα: δηµοσιογραφικό κείµενο µε επίκαιρο χαρακτήρα, που σχολιάζει µε εύθυµο τρόπο και παιγνιώδη, ειρωνική διάθεση ποικίλα κοινωνικά πολιτιστικά ή πολιτικά θέµατα. 4. Οµοιότητες οκιµίου Επιστηµονικών κειµένων Θέµατα: επιστηµονικά, ηθικά, πολιτικά, αισθητικά κ.λ.π. Μέθοδος: αποδεικτική Υλικό: επιστηµονικό

4 Πρόθεση (διδακτική): επιζητούν να διασαφηνίσουν και να καταδείξουν την αλήθεια ή το ψεύδος κάποιου θέµατος, του οποίου το κύρος αµφισβητείται, και να εξακριβώσουν µεθοδικά τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα µιας ιδέας, ώστε να διασαφηνιστεί πλήρως. 5. ιαφορές οκιµίου - Επιστηµονικών κειµένων α) οκίµιο 1.Υποκειµενισµός (έκθεση προσωπικών απόψεων) 2.Εξαντλητική εξέταση, περιορισµένη έκταση 3.Το αισθητικό αποτέλεσµα αποτελεί αυτοσκοπό, η µορφή µετρά όσο και η ουσία 4.Απευθύνεται σε όλους, τόσο στη νόηση του δέκτη όσο και στο συναισθηµατικό κόσµο, πληροφορεί, αλλά και συγκινεί, τέρπει. β) Επιστηµονικά κείµενα 1.Αντικειµενικότητα (επιστηµονικά δεδοµένα) 2.Εξέταση ενός θέµατος µε τρόπο εξαντλητικό, µεθοδικό και συστηµατικό, µεγάλη συνήθως έκταση. 3. Λογική χρήση της γλώσσας και χρήση ειδικής ορολογίας 4.Απευθύνεται σε εξειδικευµένο κοινό, που ζητά έγκυρη ενηµέρωση, αναφέρεται στη νόηση του αναγνώστη και τον µορφώνει. 6. Παραδείγµατα: α) αποδεικτικό δοκίµιο Η τεχνική πρόοδος (Ε. Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία) 26 Αυγούστου 1965 Όσοι, κουνώντας µελαγχολικά το κεφάλι ή υψώνοντας τη φωνή µε οργή, αρνούνται την ηθική πρόοδο του ανθρώπου κατά τους µακρούς αιώνες της ιστορικής του διαδροµής, µιλούν συνήθως µε αδιαφορία, ή και µε περιφρόνηση, για την αξία της «υλικής» προόδου, των κατακτήσεων δηλαδή της επιστήµης και της τεχνικής, που άλλαξαν στους χρόνους µας τη µορφή του κόσµου. Καµιά επιρροή, λέγουν δεν έχουν αυτά τα πολυθρύλητα θαύµατα απάνω στον ηθικό βίο του ανθρώπου, στο χαρακτήρα, στην προσωπικότητά του. Άλλη η µια τροχιά, άλλη η άλλη, δεν πηγαίνουν παράλληλα. Ή καµιά ουσιαστική αξία, λέγουν, δεν έχουν οι τεχνικές τελειοποιήσεις των µέσων της ζωής, για τις οποίες υπερηφανεύεται ο πολιτισµός µας. Ευτυχέστερος ήταν ο άνθρωπος που ζούσε χωρίς τις σηµερινές ανέσεις, σε κοινωνίες απλούστερες, «πρωτόγονες». Ή όχι µόνο δεν καλυτέρεψε, αλλά χειροτέρεψε τον άνθρωπο η πρόοδος της επιστήµης και της τεχνικής. Πολλαπλασίασε και έκανε πιο raffinee τη δύναµη της κακουργίας του... Θα προσπαθήσω να αποδείξω ότι και οι τρεις αυτές υποθέσεις είναι αστήριχτες, βρίσκονται σε ασυµφωνία µε εξώφθαλµα γεγονότα. Πρώτον, είναι πλάνη να νοµίζοµε ότι η ευηµερία δεν επηρεάζει προς το καλύτερο το ήθος των ανθρώπων. Προσοχή: δε λέγω η ευµάρεια, ο πλούτος, η πολυτέλεια, λέγω η ευηµερία, δηλαδή η επάρκεια των υλικών µέσων της ζωής, που επιτρέπει τις απαραίτητες για έναν πολιτισµένο άνθρωπο ανέσεις. Τα παραδείγµατα αφθονούν, από παρατηρήσεις απάνω και στην ατοµική και στη συλλογική ζωή. Η πενία, ως συνώνυµο της πείνας, της αρρώστιας και της αµάθειας, είναι ο χειρότερος σύµβουλος του ανθρώπου και η µεγαλύτερη µάστιγα των κοινωνιών. Άτοµα ή λαοί που λιµοκτονούν, δεκατίζονται από αρρώστιες και είναι βυθισµένοι στην αµάθεια, έχουν το βούρκο και τη δυστυχία µέσα στην ψυχή τους. Φθονούν, απεχθάνονται, µισούν όχι µόνον όσους γεύονται άνετα τα αγαθά της ζωής, αλλά και τους

5 οµοίους των. Η εξαθλίωση διηθείται έως τους εσώτερους πόρους της ψυχής τους και τους εξαχρειώνει. Αρετές όπως η αγάπη της ελευθερίας, η αυτοκυριαρχία, η αξιοπρέπεια δεν µπορούν να ριζώσουν σε έδαφος ψυχικό, που το έχουν αποψιλώσει οδυνηρές υλικές στερήσεις. Σκλάβους, ακρατείς, ευτελείς κάνει τους ανθρώπους η αγιάτρευτη φτώχεια. Αντίθετα η ευηµερία, ως συνώνυµο της ευπορίας στα υλικά µέσα της ζωής, της υγείας και της µόρφωσης, επιδρά ευεργετικά απάνω στο χαρακτήρα των ατόµων και των λαών. Τους κάνει φιλελεύθερους, ευπρεπείς, γενναιόψυχους. Τους δίνει τη χαρά της ζωής που κάνει τον άνθρωπο να χαίρεται την ανθρωπιά του. Να υπερηφανεύεται γι αυτήν. Να την τιµά, και στο δικό του πρόσωπο και στο πρόσωπο των οµοίων του. «Ευστάθεια» (µε όλες τις σηµασίες της λέξης) δεν έχουν ούτε τα άτοµα ούτε οι κοινωνίες που µαστίζονται από την εξαθλίωση. Και είναι εχθρός του ανθρώπου εκείνος (ο σοφός ή ο πολιτικός) που θεωρεί άσχετες µεταξύ τους την ευηµερία µε την ευτυχία, την ευτυχία µε την αρετή. Χαρά και καλοσύνη (όσο και αν επιχειρούµε να αντισταθµίσοµε τις στερήσεις του παρόντος µε προσδοκίες του µέλλοντος) δεν µπορεί να έχει ο άνθρωπος ή ο λαός ο εξαθλιωµένος από τα δεινά της πείνας, της αρρώστιας και της αµάθειας. Χορτάσετε τον, γιατρέψετε τον, µορφώσετε τον και θα δηµιουργήσετε τις προϋποθέσεις για ν αστράψει µέσα του το φως της αλήθειας, της οµορφιάς και της αρετής - µε µια λέξη : της ανθρωπιάς. εύτερον, είναι πλάνη να υποθέτοµε ότι οι εκπληκτικές κατακτήσεις της επιστήµης και της τεχνικής, για τις οποίες δικαιολογηµένα υπερηφανεύεται ο πολιτισµός µας, δεν έχουν καµιάν ουσιαστικήν αξία, επειδή τάχα δεν έκαναν «ευτυχέστερο» τον άνθρωπο - άρα δεν αποτελούν «πρόοδο». «Αχ! τι ωραία που ζούσαν άλλοτε οι άνθρωποι στις πρωτόγονες κοινωνίες τους, χωρίς το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο».. εν πρέπει, νοµίζω, να παίρνοµε στα σοβαρά αυτό τον ψευτοροµαντισµό της υποκριτικής νοσταλγίας του παρελθόντος. Πρώτα - πρώτα γιατί δογµατίζει «εκ του ασφαλούς» και «µε το αζηµίωτο»: δεν εγνώρισα ακόµη κανένα οπαδό του δόγµατος να διακόψει το ηλεκτρικό ρεύµα στο σπίτι του για να ζήσει ευτυχέστερος. Και έπειτα, γιατί είναι τουλάχιστο γελοίο να υποστηρίζει κανείς ότι ζούσαν «καλύτερα» οι άνθρωποι τότε που οι γιατροί καίγανε µε πυρωµένο σίδερο τις µολυσµένες πληγές (χωρίς φυσικά, να µεταχειρίζονται αναισθητικά ή αναλγικά φάρµακα) ή που πέθαιναν τα µωρά κατά εκατοµµύρια από εντερίτιδα... ή τότε που σοφοί και υψηλής ευαισθησίας άνθρωποι καταδέχονταν να θεωρούν τη δουλεία αναπόφευκτη, επειδή έπρεπε να µένουν ώρες και δυνάµεις σ αυτούς και στους οικείους των ελεύθερες για να διαβάζουν και να ψυχαγωγούνται...ή τότε που η ανάγνωση και η γραφή ήταν προνόµιο των ολίγων και των «ισχυρών» και ο µεγάλος αριθµός έπρεπε να πιστεύει µοίρα του αδυσώπητη να µένει εσαεί βυθισµένος στην άγνοια, στη δεισιδαιµονία και στο σκότος. Έχοµε άραγε όλοι συνειδητοποιήσει τις τεράστιες προόδους που έχει πραγµατοποιήσει στα µέσα και στον τρόπο της ζωής µας αυτός ο πολιτισµός που τον αποκαλούµε µε περιφρόνηση «απλώς τεχνικό»; Ιδού µια λεπτοµέρεια διατυπωµένη µε αριθµούς που αξίζει να τη σκεφτούµε πολύ: Στο Λίβερπουλ (της Μεγ. Βρετανίας) ο µέσος όρος ζωής των κατοίκων το 1846 ήταν το 26ο έτος της ηλικίας, στο Μπόστον (των Ηνωµένων Πολιτειών) ο µέσος όρος ήταν πέρσι το 66,7 της ηλικίας. Και δεν είναι µόνο η διάρκεια που µεγάλωσε, έγινε και το ποιόν της ζωής διαφορετικό. Σήµερα ο άνθρωπος των προχωρηµένων στον πολιτισµό χωρών έχει άπειρες ευκαιρίες να «εντείνει» και να «υψώσει» (να ευγενίσει µε τα αγαθά της παιδείας) τη ζωή του. Να την εκτιµήσει και να τη χαρεί. Ότι ζει «καλύτερα», «ανετότερα», «τελειότερα», «ανθρωπινότερα», δεν µπορεί να αµφισβητηθεί. Είναι άραγε και ευτυχέστερος; Η απάντηση εξαρτάται από το τι ονοµάζεται «ευτυχία». Θα αναγνωρίσετε πάντως ότι όταν πεθαίνει κανείς πολύ νέος, αφού έχει ζήσει µια περιορισµένη, κουτή και τυραννισµένη ζωή - δεν προλαβαίνει τουλάχιστο να ευτυχήσει.... Τρίτο και τελευταίο, είναι πλάνη να υποστηρίζοµε ότι η επιστηµονική και τεχνική πρόοδος των τελευταίων τριών αιώνων όχι µόνο δεν καλυτέρεψε, αλλά χειροτέρεψε τον άνθρωπο. Το

6 επιχείρηµα (που µε τόσην ελαφρότητα επαναλαµβάνεται ακόµη και από σοβαρούς συζητητές) ότι οι πιο προοδευµένοι στην επιστήµη και στα γράµµατα λαοί φάνηκαν οικτρότεροι και πιο αδίσταχτοι, απάνω στον πυρετό του τελευταίου πολέµου, δεν έχει αποδειχτικήν αξία αναµφισβήτητη, άµα το αναλύσει κανείς περισσότερο. Υπενθυµίζω τη διάκριση, που κάνουν οι Μαθηµατικοί, µεταξύ αναγκαίων και επαρκών συνθηκών, γιατί αυτή θα µας δώσει το λογικό σχήµα να βάλοµε τα πράγµατα στη θέση τους. Να υπάρχουν σε µεγάλη ποσότητα υδρατµοί στην ατµόσφαιρα, είναι µια αναγκαία προϋπόθεση της βροχής - όχι όµως και επαρκής, γιατί αυτή και µόνη (χωρίς π.χ. µιαν ορισµένη πτώση της θερµοκρασίας) δεν φέρνει τη βροχή. Αυτό συµβαίνει και στη δική µας περίπτωση. Κανείς δεν θα ισχυριστεί ότι φτάνει µια διδακτορική διατριβή στη Χηµεία ή ένα Νόµπελ της Φυσικής για να γίνει και ηθικά ανώτερος ένας άνθρωπος, όταν όµως φωτίζεται ο νους του µε τη διερεύνηση των νόµων του σύµπαντος και από τούτο το φωτισµό υψώνεται το πνευµατικό του βλέµµα έως τη θεώρηση κάποιων ανώτερων αληθειών, δηµιουργούνται οι αναγκαίες συνθήκες για να αναπτυχθούν µέσα στην ψυχή του τα σπέρµατα του καλού (εάν είναι ζωντανά) και έτσι να γίνει πιο άνθρωπος. Χωρίς αυτόν τον τελευταίο όρο ( την επαρκή συνθήκη του µαθηµατικού) ο επιστήµονας ή ο τεχνικός µας θα καταντήσει ένας τερατώδης νους τόσο προσηλωµένος στις άτεγκτες γενικεύσεις του, ώστε να είναι ικανός για τις µεγαλύτερες θηριωδίες. Και τούτο επειδή έχει µείνει στη µέση του δρόµου: στάθηκε στις γνώσεις, δεν προχώρησε έως τη γνώση. Έως δηλαδή εκείνη την ολοκλήρωση του πνεύµατος που δεν ξεχωρίζει πια µε στεγανά τοιχώµατα από δω την «αλήθεια» από κει την «οµορφιά» και παραπέρα την «αρετή», αλλά αισθάνεται, κρίνει και τιµά, σα µιαν ακατάλυτη ενότητα, την αρετή µέσα στην οµορφιά της αλήθειας. Η σωστή λοιπόν τοποθέτηση του ζητήµατός µας είναι να πούµε ότι η πρόοδος της επιστήµης και της τεχνικής µπορεί να καλυτερέψει τον άνθρωπο (όπως ασφαλώς µπορεί και να τον χειροτερέψει - σαν τον διαρρήκτη που έχει αποκτήσει τελειοποιηµένα εργαλεία), αφού δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για την πνευµατική του απογείωση. Αρκεί να συνεχίσει την πτήση του και να πάει πολύ ψηλά... Ας το πάροµε µια για πάντα απόφαση, αφού µπήκαµε στο δρόµο των επιστηµονικών και τεχνικών κατακτήσεων, δε γίνεται πια να γυρίσοµε πίσω. Αλλά ούτε ωφελεί. Απάρνηση της προόδου σ αυτό τον τοµέα σηµαίνει επάνοδο στη βαρβαρότητα. Ευτυχέστερη και ηθικότερη θα γίνει η ανθρωπότητα όχι δεσµεύοντας αλλά αφήνοντας πιο ελεύθερο ακόµη το πνεύµα. Η σωτηρία µας είναι όχι λιγότερη, αλλά περισσότερη, πλατύτερη και βαθύτερη µάθηση. Ερωτήσεις - εργασίες: Στο συγκεκριµένο δοκίµιο ο Παπανούτσος υποστηρίζει την αξία της «υλικής προόδου», των κατακτήσεων δηλαδή της επιστήµης και της τεχνικής. Να ανιχνεύσετε τη λογική οργάνωση του κειµένου, καθώς επίσης και τη συνοχή µεταξύ των παραγράφων. Νοµίζετε ότι ο συγγραφέας διευκολύνει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει τη συλλογιστική του πορεία; Μελετήστε προσεκτικά την παράγραφο 3 και εντοπίστε τους τρόπους µε τους οποίους αναπτύσσεται η θεµατική περίοδος. Ποια αποδεικτικά µέσα χρησιµοποιεί ο συγγραφέας, για να ανασκευάσει τη δεύτερη υπόθεση στην παράγραφο 4; Ένα από τα µέσα πειθούς που χρησιµοποιεί ο συγγραφέας στην ίδια παράγραφο είναι η ειρωνεία. Εντοπίστε κάποιο σχετικό παράδειγµα. Υποστηρίζεται ότι το δοκίµιο έχει διδακτικό χαρακτήρα. Συζητήστε την άποψη αυτή µε βάση το συγκεκριµένο δοκίµιο. Με ποιους τρόπους µπορούµε να πούµε ότι µας διδάσκει ο

7 συγγραφέας; Έχει το δοκίµιό του τη µορφή της άµεσης διδαχής που συναντούµε σε καθαρά διδακτικά είδη λόγου, πχ. σε ένα εκκλησιαστικό κήρυγµα ; ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ιαλεκτικό οκίµιο 1. Θέµα: «Τα όρια της ελευθερίας και το δικαίωµα να προσβάλλεις» «Η ελευθερία είναι το µοναδικό πράγµα που δεν µπορείς να έχεις εκτός αν είσαι πρόθυµος να το παραχωρήσεις στους άλλους.» (William Allen White) 2. οµική προσέγγιση του κειµένου: α. Πρόλογος: Προσωπική άποψη (θέση) του ποµπού επί του θέµατος-προβλήµατος β) Το περιεχόµενο του κυρίως θέµατος: Επιχειρηµατολογία στη βάση συγκεκριµένων, των σηµαντικότερων προς συζήτηση πλευρών του θέµατος-προβλήµατος (πορεία σπονδυλωτή: ενότητες µε υπέρτιτλους): 1. Ανεκτικότητα και ηθικός σχετικισµός ( υπέρτιτλος ενότητας) 2. Η πρόκληση ως άσκηση ελευθερίας ( υπέρτιτλος ενότητας) 3. Ο πλουραλισµός των αξιών και η ενότητα στη διαφορετικότητα ( υπέρτιτλος ενότητας) 4.Τα όρια της ευθιξίας( υπέρτιτλος ενότητας) γ. Επίλογος

8 ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ Θέµα: «Τα όρια της ελευθερίας και το δικαίωµα να προσβάλλεις» «Η ελευθερία είναι το µοναδικό πράγµα που δεν µπορείς να έχεις εκτός αν είσαι πρόθυµος να το παραχωρήσεις στους άλλους.» (William Allen White) Τα πρόσφατα γεγονότα στο Birmingham της Μεγάλης Βρετανίας, που οδήγησαν στη µαταίωση του θεατρικού έργου της Σιχ συγγραφέως Gurpreet Kaur Bhatti, µε τίτλο Behtzi (Ατίµωση), προς αποφυγή βίαιων επεισοδίων από «προσβεβληµένους» Σιχ, οι οποίοι δεν δίστασαν να απευθύνουν στους συντελεστές της παράστασης απειλές κατά της ζωής τους, οφείλουν να µας προβληµατίσουν ιδιαίτερα καθώς δεν αποτελούν µεµονωµένο περιστατικό που αφορά την τοπική κοινωνία. Στην παραδοσιακή ευρωπαϊκή χώρα της ανεκτικότητας, την Ολλανδία, τον περασµένο Νοέµβριο, πληροφορηθήκαµε την δολοφονία του σκηνοθέτη Theo Van Gogh, µε αφορµή την ταινία του που κατηγορούσε το Ισλάµ για βίαιη συµπεριφορά προς τις γυναίκες. Σε µια πρωτοφανή προσπάθεια πρόληψης πιθανών εστιών «προσβολής», η Ολλανδική Ποδοσφαιρική Οµοσπονδία συνέταξε κατάλογο µε συνθήµατα και σύµβολα, τα οποία απαγορεύεται να προβάλλονται στα γήπεδα της χώρας. Από την πλευρά του, ο ποδοσφαιρικός σύλλογος Άγιαξ, γνωστός για τους δεσµούς του µε την εβραϊκή κοινότητα, επιχειρεί να απo-εβραιοποιήσει την οµάδα, προκειµένου να περιορίσει την αντι-εβραϊκή στάση των οπαδών των άλλων οµάδων, που έχει γίνει κάτι περισσότερο από ενοχλητική. Τα παραπάνω γεγονότα, µικρός αριθµός µίας µακράς και αυξανόµενης λίστας, αποκτούν ιδιαίτερη σηµασία στο βαθµό που δεν αφορούν τις γνωστές θεοκρατικές κοινωνίες του πνευµατικού ταλιµπανισµού, αλλά αντίθετα δυτικές φιλελεύθερες κοινωνίες που παραδοσιακά διακρίνονται για την ανεκτικότητά τους. Τίθεται λοιπόν το απλό όσο και κρίσιµο ερώτηµα: Είναι δυνατό να συνδυαστεί η ελευθερία της έκφρασης µε την αποφυγή της προσβολής αυτών οι οποίοι ενδεχοµένως θίγονται από τα προϊόντα της ελεύθερης έκφρασης; Η απάντηση είναι αρνητική. Ανεκτικότητα και ηθικός σχετικισµός Οι αµήχανες προσπάθειες συγκερασµού των παραπάνω στόχων φαίνεται να καταλήγουν σε διάφορες µορφές αυτολογοκρισίας που συχνά παίρνουν την µορφή της «πολιτικής ορθότητας» (political correctness). Στη βάση αυτών των πρακτικών εδρεύει ένας ηθικός σχετικισµός, απότοκος µίας παράξενης σύνθεσης του κλασσικού φιλελεύθερου σεβασµού στη διαφορετικότητα και ενός µεταµοντέρνου ρελατιβισµού (postmodern relativism). Ένας ηθικός σχετικισµός που απειλεί τα ίδια τα θεµέλια των σύγχρονων δηµοκρατιών, καθώς εµµέσως νοµιµοποιεί κάθε λογής δογµατισµούς. Ενάντια στην επικράτηση της πολιτικής ορθότητας που σαρώνει τα αµερικανικά, κυρίως, πανεπιστήµια- χώροι που θα έπρεπε να αποτελούν εστίες ανεµπόδιστης και απεριόριστης κριτικής, το αµερικανικό ίδρυµα Foundation for Individual Rights in Education (FIRE)

9 υπερασπίζεται ακόµη και το «δικαίωµα να προσβάλεις» («Defending the right to offend», Ένα δικαίωµα που προβάλει ο γνωστός σε όλους κωµικός ηθοποιός Rowan Atkinson («Μαύρη Οχιά», «Mr. Bean»), παίρνοντας ενεργά µέρος στην καµπάνια ενάντια στα σχέδια της κυβέρνησης Μπλερ να χαρακτηρίσει ως αδίκηµα την πρόκληση θρησκευτικού µίσους. Το δικαίωµα να ασκείς κριτική στις ιδέες κάποιου χαρακτηρίζεται από τον ίδιο ως µια από τις θεµελιώδεις ελευθερίες των κοινωνιών µας. Η πρόκληση ως άσκηση ελευθερίας εν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι η πρόκληση υπήρξε συνειδητή επιλογή καλλιτεχνών, συγγραφέων και φιλοσόφων, ως άσκηση ελευθερίας, συνειδητής προσπάθειας διεύρυνσης των ορίων της ελευθερίας, και άρα πραγµάτωσης του φιλελεύθερου ιδεώδους της ελεύθερης επιλογής. Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος τα «Άνθη του Κακού» του Baudelaire, τη «Ζυστίν» του De Sade. Τα γυµνά πορτρέτα του Mannet τον 19ο αιώνα. Τα καµπαρέ των Ντανταϊστών στη Ζυρίχη των αρχών του 20ου αιώνα. Ακόµη και τα θεατρικά έργα του Αριστοφάνη. Ακόµη και την «Πάπισσα Ιωάννα» του δικού µας Εµµ. Ροΐδη. Σε τι στόχευαν οι δηµιουργοί τους, και σε τι συνίσταται µέρος της καλλιτεχνικής τους αξίας, εάν όχι στη συµβολική αντιπαράθεση µε τις δυνάµεις της πουριτανικής ηθικολογίας, της στενοµυαλιάς και του πολιτικού αυταρχισµού; Ο πλουραλισµός των αξιών και η ενότητα στη διαφορετικότητα Ας θυµηθούµε τον Isaiah Berlin, ο ποίος επισήµανε ότι, το βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών είναι η σύγκρουση συµφερόντων και όχι η αυτόµατη συναίνεση και συµφωνία. Τα άτοµα καλούνται να επιλέξουν συχνά ανάµεσα σε αντικρουόµενες αξίες, πολλές φορές αξίες που οι ίδιοι αποδέχονται. Από την άλλη πλευρά, η συµφωνία δεν µπορεί να είναι επιβαλλόµενη. Άλλωστε, ο οµοιοµορφισµός (uniformitarianism) υπήρξε πάντοτε γνώρισµα των κλειστών κοινωνιών και των αυταρχικών καθεστώτων. Για τον Berlin το ιδεώδες της φιλελεύθερης κοινωνίας πραγµατώνει αυτό που ο ίδιος ονόµαζε «πλουραλισµό αξιών» (value pluralism), που δεν πρέπει να συγχέεται µε τον ηθικό σχετικισµό, αλλά εκφράζει µια πολυαρχία χωρίς συγκεκριµένη ιεράρχηση. Στις σύγχρονες πολύ-πολιτισµικές κοινωνίες, όπου ενυπάρχουν διαφορετικές και συχνά αντίθετες ιδέες, αξίες και κουλτούρες, η µόνη λειτουργική πρόταση στο πρόβληµα της αρµονικής συνύπαρξης δεν µπορεί παρά να είναι η ενότητα στη διαφορετικότητα. Σύµφωνα µε τον Berlin, είµαστε καταδικασµένοι να επιλέγουµε και αυτή η επιλογή αποτελεί την ουσία της ελευθερίας. Χρησιµοποιεί τη λέξη «καταδικασµένοι» καθώς γνωρίζει την έµφυτη (;) ροπή του ανθρώπου στις βεβαιότητες, στις παραδοχές. Ο Aldus Huxley συνήθιζε να λέει ότι τα βάσανα του ανθρώπου αρχίζουν από τη στιγµή που βρίσκεται ελεύθερος. Και ο Βολτέρος πίστευε πως, «η αβεβαιότητα είναι δυσάρεστη υπόθεση, η βεβαιότητα είναι όµως ηλιθιότητα». ιόλου τυχαία λοιπόν η στενή σχέση που αναπτύσσεται ανάµεσα στον ιδεολογικό δογµατισµό και τον συντηρητικό πατερναλισµό. Τα όρια της ευθιξίας Ο Βολταίρος µοιάζει να µας προσφέρει και µια λειτουργική λύση στο ζήτηµα της ελευθερίας του λόγου και της προσβολής αυτών στους οποίους απευθύνεται. Λέγεται πως κάποτε αυτός ο σπουδαίος φιλόσοφος, και υπέρµαχος της ανεκτικότητας, συνάντησε τον τοπικό αβά και πρόθυµα τον χαιρέτησε. Ο αβάς απορηµένος ρώτησε: «Ώστε λοιπόν µιλάµε στον Κύριο;». Και ο Βολταίρος απάντησε ότι, «µε τον Κύριο χαιρετιόµαστε αλλά δεν µιλιόµαστε». Σφοδρή επίθεση λοιπόν στις ιδέες των ατόµων, απόλυτος σεβασµός όµως στην αξιοπρέπεια της προσωπικότητάς τους.

10 Αποτελεί πραγµατικά προσβολή σε ανθρώπους όπως ο Βολτέρος, αλλά και σε νεώτερους όπως ο Salman Rushdie, ο σηµερινός συµβιβασµός µας στα κελεύσµατα του επιθετικού δογµατισµού, η υποχώρηση του Ορθού Λόγου µπροστά στις άναρθρες κραυγές της αλαζονικής αµάθειας. Και είναι αλήθεια θλιβερό οι δυτικές κοινωνίες να καλούνται να υπερασπιστούν εκ νέου τον ιαφωτισµό, δύο αιώνες µετά από την υποτιθέµενη επικράτησή του. Και αυτή τη φορά όχι από τους διακηρυγµένους εχθρούς του, αλλά από τους υποτιθέµενους υποστηρικτές του οµική προσέγγιση του κειµένου: α. Πρόλογος: Τα πρόσφατα γεγονότα στο Birmingham της Μεγάλης Βρετανίας, που οδήγησαν στη µαταίωση του θεατρικού έργου της Σιχ συγγραφέως Gurpreet Kaur Bhatti, µε τίτλο Behtzi (Ατίµωση), προς αποφυγή βίαιων επεισοδίων από «προσβεβληµένους» Σιχ, οι οποίοι δεν δίστασαν να απευθύνουν στους συντελεστές της παράστασης απειλές κατά της ζωής τους, οφείλουν να µας προβληµατίσουν ιδιαίτερα καθώς δεν αποτελούν µεµονωµένο περιστατικό που αφορά την τοπική κοινωνία. Στην παραδοσιακή ευρωπαϊκή χώρα της ανεκτικότητας, την Ολλανδία, τον περασµένο Νοέµβριο, πληροφορηθήκαµε την δολοφονία του σκηνοθέτη Theo Van Gogh, µε αφορµή την ταινία του που κατηγορούσε το Ισλάµ για βίαιη συµπεριφορά προς τις γυναίκες. Σε µια πρωτοφανή προσπάθεια πρόληψης πιθανών εστιών «προσβολής», η Ολλανδική Ποδοσφαιρική Οµοσπονδία συνέταξε κατάλογο µε συνθήµατα και σύµβολα, τα οποία απαγορεύεται να προβάλλονται στα γήπεδα της χώρας. Από την πλευρά του, ο ποδοσφαιρικός σύλλογος Άγιαξ, γνωστός για τους δεσµούς του µε την εβραϊκή κοινότητα, επιχειρεί να απo-εβραιοποιήσει την οµάδα, προκειµένου να περιορίσει την αντι-εβραϊκή στάση των οπαδών των άλλων οµάδων, που έχει γίνει κάτι περισσότερο από ενοχλητική. Τα παραπάνω γεγονότα, µικρός αριθµός µίας µακράς και αυξανόµενης λίστας, αποκτούν ιδιαίτερη σηµασία στο βαθµό που δεν αφορούν τις γνωστές θεοκρατικές κοινωνίες του πνευµατικού ταλιµπανισµού, αλλά αντίθετα δυτικές φιλελεύθερες κοινωνίες που παραδοσιακά διακρίνονται για την ανεκτικότητά τους. Τίθεται λοιπόν το απλό όσο και κρίσιµο ερώτηµα: Είναι δυνατό να συνδυαστεί η ελευθερία της έκφρασης µε την αποφυγή της προσβολής αυτών οι οποίοι ενδεχοµένως θίγονται από τα προϊόντα της ελεύθερης έκφρασης; Η απάντηση είναι αρνητική. α) Το περιεχόµενο του προλόγου: 1. Προσωπική άποψη (θέση) του ποµπού επί του θέµατος-προβλήµατος: Εισαγωγική περίοδος: [ Η αφορµή για την όποια προσωπική τοποθέτηση όσον αφορά την ύπαρξη του προβλήµατοςθέµατος: ένα γεγονός σηµαντικό, επίκαιρο, µια προσωπική εµπειρία, µια άποψη γνωστού προσώπου (ειδικού, διανοούµενου, λαϊκή ρήση κ.λ.π.)-> Τα πρόσφατα γεγονότα (στο Birmingham) Η συγκεκριµένη προσωπική θέση->. οφείλουν να µας προβληµατίσουν ιδιαίτερα καθώς δεν αποτελούν µεµονωµένο περιστατικό που αφορά την τοπική κοινωνία] 2 η και 3 η περίοδος: [ Συγκεκριµένα γεγονότα -ειπωµένα εν συντοµία επίκαιρα- ενισχυτικά της προσωπικής άποψης του ποµπού, ικανά πειστικά όσον αφορά την ύπαρξη του προβλήµατοςθέµατος :.δολοφονία του σκηνοθέτη Theo Van Gogh, µε αφορµή την ταινία του που κατηγορούσε το Ισλάµ για βίαιη συµπεριφορά προς τις γυναίκες (2 η περίοδος), πρωτοφανή προσπάθεια πρόληψης πιθανών εστιών «προσβολής» (3 η περίοδος).]

11 4 η περίοδος: [ ιαπίστωση γενικότερη προσωπική ταυτόχρονα άποψη όσον αφορά το εύρος του θέµατος- προβλήµατος: Τα παραπάνω γεγονότα (µεταβατικό (συνδετικό) ονοµατικό σύνολο)., αποκτούν ιδιαίτερη σηµασία στο βαθµό που δεν αφορούν τις γνωστές θεοκρατικές κοινωνίες του πνευµατικού ταλιµπανισµού, αλλά αντίθετα δυτικές φιλελεύθερες κοινωνίες.] 5 η περίοδος: [ρητορική ευθεία ερώτηση επί της ουσίας του θέµατος- προβλήµατος -άµεση απάντηση προσωπική άποψη: Τίθεται λοιπόν το απλό όσο και κρίσιµο ερώτηµα: Είναι δυνατό να συνδυαστεί η ελευθερία της έκφρασης µε την αποφυγή της προσβολής αυτών οι οποίοι ενδεχοµένως θίγονται από τα προϊόντα της ελεύθερης έκφρασης; άµεση απάντηση προσωπική άποψη:.. Η απάντηση είναι αρνητική.] 2. Κυρίως θέµα: Ανεκτικότητα και ηθικός σχετικισµός Οι αµήχανες προσπάθειες συγκερασµού των παραπάνω στόχων φαίνεται να καταλήγουν σε διάφορες µορφές αυτολογοκρισίας που συχνά παίρνουν την µορφή της «πολιτικής ορθότητας» (political correctness). Στη βάση αυτών των πρακτικών εδρεύει ένας ηθικός σχετικισµός, απότοκος µίας παράξενης σύνθεσης του κλασσικού φιλελεύθερου σεβασµού στη διαφορετικότητα και ενός µεταµοντέρνου ρελατιβισµού (postmodern relativism). Ένας ηθικός σχετικισµός που απειλεί τα ίδια τα θεµέλια των σύγχρονων δηµοκρατιών, καθώς εµµέσως νοµιµοποιεί κάθε λογής δογµατισµούς. Ενάντια στην επικράτηση της πολιτικής ορθότητας που σαρώνει τα αµερικανικά, κυρίως, πανεπιστήµια- χώροι που θα έπρεπε να αποτελούν εστίες ανεµπόδιστης και απεριόριστης κριτικής, το αµερικανικό ίδρυµα Foundation for Individual Rights in Education (FIRE) υπερασπίζεται ακόµη και το «δικαίωµα να προσβάλεις» («Defending the right to offend», Ένα δικαίωµα που προβάλει ο γνωστός σε όλους κωµικός ηθοποιός Rowan Atkinson («Μαύρη Οχιά», «Mr. Bean»), παίρνοντας ενεργά µέρος στην καµπάνια ενάντια στα σχέδια της κυβέρνησης Μπλερ να χαρακτηρίσει ως αδίκηµα την πρόκληση θρησκευτικού µίσους. Το δικαίωµα να ασκείς κριτική στις ιδέες κάποιου χαρακτηρίζεται από τον ίδιο ως µια από τις θεµελιώδεις ελευθερίες των κοινωνιών µας. Η πρόκληση ως άσκηση ελευθερίας εν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι η πρόκληση υπήρξε συνειδητή επιλογή καλλιτεχνών, συγγραφέων και φιλοσόφων, ως άσκηση ελευθερίας, συνειδητής προσπάθειας διεύρυνσης των ορίων της ελευθερίας, και άρα πραγµάτωσης του φιλελεύθερου ιδεώδους της ελεύθερης επιλογής. Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος τα «Άνθη του Κακού» του Baudelaire, τη «Ζυστίν» του De Sade. Τα γυµνά πορτρέτα του Mannet τον 19ο αιώνα. Τα καµπαρέ των Ντανταϊστών στη Ζυρίχη των αρχών του 20ου αιώνα. Ακόµη και τα θεατρικά έργα του Αριστοφάνη. Ακόµη και την «Πάπισσα Ιωάννα» του δικού µας Εµµ. Ροΐδη. Σε τι στόχευαν οι δηµιουργοί τους, και σε τι συνίσταται µέρος της καλλιτεχνικής τους αξίας, εάν όχι στη συµβολική αντιπαράθεση µε τις δυνάµεις της πουριτανικής ηθικολογίας, της στενοµυαλιάς και του πολιτικού αυταρχισµού; Ο πλουραλισµός των αξιών και η ενότητα στη διαφορετικότητα Ας θυµηθούµε τον Isaiah Berlin, ο ποίος επισήµανε ότι, το βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών είναι η σύγκρουση συµφερόντων και όχι η αυτόµατη συναίνεση και συµφωνία. Τα άτοµα καλούνται να επιλέξουν συχνά ανάµεσα σε αντικρουόµενες αξίες, πολλές φορές αξίες που οι ίδιοι αποδέχονται.

12 Από την άλλη πλευρά, η συµφωνία δεν µπορεί να είναι επιβαλλόµενη. Άλλωστε, ο οµοιοµορφισµός (uniformitarianism) υπήρξε πάντοτε γνώρισµα των κλειστών κοινωνιών και των αυταρχικών καθεστώτων. Για τον Berlin το ιδεώδες της φιλελεύθερης κοινωνίας πραγµατώνει αυτό που ο ίδιος ονόµαζε «πλουραλισµό αξιών» (value pluralism), που δεν πρέπει να συγχέεται µε τον ηθικό σχετικισµό, αλλά εκφράζει µια πολυαρχία χωρίς συγκεκριµένη ιεράρχηση. Στις σύγχρονες πολύ-πολιτισµικές κοινωνίες, όπου ενυπάρχουν διαφορετικές και συχνά αντίθετες ιδέες, αξίες και κουλτούρες, η µόνη λειτουργική πρόταση στο πρόβληµα της αρµονικής συνύπαρξης δεν µπορεί παρά να είναι η ενότητα στη διαφορετικότητα. Σύµφωνα µε τον Berlin, είµαστε καταδικασµένοι να επιλέγουµε και αυτή η επιλογή αποτελεί την ουσία της ελευθερίας. Χρησιµοποιεί τη λέξη «καταδικασµένοι» καθώς γνωρίζει την έµφυτη (;) ροπή του ανθρώπου στις βεβαιότητες, στις παραδοχές. Ο Aldus Huxley συνήθιζε να λέει ότι τα βάσανα του ανθρώπου αρχίζουν από τη στιγµή που βρίσκεται ελεύθερος. Και ο Βολτέρος πίστευε πως, «η αβεβαιότητα είναι δυσάρεστη υπόθεση, η βεβαιότητα είναι όµως ηλιθιότητα». ιόλου τυχαία λοιπόν η στενή σχέση που αναπτύσσεται ανάµεσα στον ιδεολογικό δογµατισµό και τον συντηρητικό πατερναλισµό. Τα όρια της ευθιξίας Ο Βολταίρος µοιάζει να µας προσφέρει και µια λειτουργική λύση στο ζήτηµα της ελευθερίας του λόγου και της προσβολής αυτών στους οποίους απευθύνεται. Λέγεται πως κάποτε αυτός ο σπουδαίος φιλόσοφος, και υπέρµαχος της ανεκτικότητας, συνάντησε τον τοπικό αβά και πρόθυµα τον χαιρέτησε. Ο αβάς απορηµένος ρώτησε: «Ώστε λοιπόν µιλάµε στον Κύριο;». Και ο Βολταίρος απάντησε ότι, «µε τον Κύριο χαιρετιόµαστε αλλά δεν µιλιόµαστε». Σφοδρή επίθεση λοιπόν στις ιδέες των ατόµων, απόλυτος σεβασµός όµως στην αξιοπρέπεια της προσωπικότητάς τους. β) Το περιεχόµενο του κυρίως θέµατος: [Επιχειρηµατολογία στη βάση συγκεκριµένων, των σηµαντικότερων προς συζήτηση πλευρών του θέµατος-προβλήµατος (πορεία σπονδυλωτή: ενότητες µε υπέρτιτλους): Ανεκτικότητα και ηθικός σχετικισµός ( υπέρτιτλος ενότητας): 1 η περίοδος: Γεγονός-θέση: Οι αµήχανες προσπάθειες. (political correctness)... εδρεύει ένας ηθικός σχετικισµός Γεγονός-θέση -> αποτέλεσµα:. απειλεί τα ίδια τα θεµέλια των σύγχρονων δηµοκρατιών, καθώς εµµέσως νοµιµοποιεί κάθε λογής δογµατισµούς. 2 η και 3 η περίοδος: Παραδείγµατα επί του αποτελέσµατος:. το αµερικανικό ίδρυµα Foundation for Individual Rights in Education (FIRE) υπερασπίζεται ακόµη και το «δικαίωµα να προσβάλεις» (κατά των απόψεων του ποµπού) ο γνωστός σε όλους.χαρακτηρίσει ως αδίκηµα την πρόκληση θρησκευτικού µίσους Η πρόκληση ως άσκηση ελευθερίας ( υπέρτιτλος ενότητας): 1 η περίοδος: Γεγονός- θέση ->αποτέλεσµα:.η πρόκληση ως άσκηση ελευθερίας,.πραγµάτωσης του φιλελεύθερου ιδεώδους της ελεύθερης επιλογής. 2 η περίοδος: Παραδείγµατα επί του αποτελέσµατος: τα «Άνθη του Κακού» του Baudelaire, τη «Ζυστίν» του De Sade. Τα γυµνά πορτρέτα του Mannet... Τα καµπαρέ των Ντανταϊστών στη Ζυρίχη. τα θεατρικά έργα του Αριστοφάνη την «Πάπισσα Ιωάννα» Ε. Ροΐδη... συµβολική αντιπαράθεση µε τις δυνάµεις της πουριτανικής ηθικολογίας, της στενοµυαλιάς και του πολιτικού αυταρχισµού; Ο πλουραλισµός των αξιών και η ενότητα στη διαφορετικότητα ( υπέρτιτλος ενότητας): 1 η περίοδος: Γεγονός-θέση -αποτέλεσµα:..isaiah Berlin, το βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών είναι η σύγκρουση συµφερόντων και όχι η αυτόµατη συναίνεση και

13 συµφωνία. Τα άτοµα καλούνται να επιλέξουν συχνά ανάµεσα σε αντικρουόµενες αξίες, πολλές φορές αξίες που οι ίδιοι αποδέχονται. 2 η περίοδος: Γεγονός-θέση-> αποτέλεσµα (περιορισµός):..η συµφωνία δεν µπορεί να είναι επιβαλλόµενη...ο οµοιοµορφισµός (uniformitarianism) 3 η περίοδος: Παράδειγµα- θέση > αποτέλεσµα (περιορισµός) : Για τον Berlin.«πλουραλισµό αξιών» (value pluralism), που δεν πρέπει να συγχέεται µε τον ηθικό σχετικισµό, αλλά εκφράζει µια πολυαρχία χωρίς συγκεκριµένη ιεράρχηση. 4 η περίοδος: θέση(ποσωπική): Στις σύγχρονες πολύ-πολιτισµικές κοινωνίες, όπου ενυπάρχουν διαφορετικές και συχνά αντίθετες ιδέες, αξίες και κουλτούρες, η µόνη λειτουργική πρόταση στο πρόβληµα της αρµονικής συνύπαρξης δεν µπορεί παρά να είναι η ενότητα στη διαφορετικότητα. 5. Περίοδος: Γεγονός θέση παραδείγµατα: Σύµφωνα µε τον Berlin, η επιλογή αποτελεί την ουσία της ελευθερίας. Ο Aldus Huxley. τα βάσανα του ανθρώπου αρχίζουν από τη στιγµή που βρίσκεται ελεύθερος.ο Βολτέρος «η αβεβαιότητα είναι δυσάρεστη υπόθεση, η βεβαιότητα είναι όµως ηλιθιότητα». Συµπέρασµα θέση: ιόλου τυχαία λοιπόν η στενή σχέση που αναπτύσσεται ανάµεσα στον ιδεολογικό δογµατισµό και τον συντηρητικό πατερναλισµό. Τα όρια της ευθιξίας( υπέρτιτλος ενότητας): 1 η περίοδος: Θέση-παράδειγµα: Ο Βολταίρος µοιάζει να µας προσφέρει και µια λειτουργική λύση στο ζήτηµα της ελευθερίας του λόγου και της προσβολής αυτών στους οποίους απευθύνεται. Λέγεται πως κάποτε αυτός ο σπουδαίος φιλόσοφος, και υπέρµαχος της ανεκτικότητας, συνάντησε τον τοπικό αβά και πρόθυµα τον χαιρέτησε. Ο αβάς απορηµένος ρώτησε: «Ώστε λοιπόν µιλάµε στον Κύριο;». Και ο Βολταίρος απάντησε ότι, «µε τον Κύριο χαιρετιόµαστε αλλά δεν µιλιόµαστε». 2 η περίοδος συνδετική, µεταβατική από το κυρίως θέµα στον επίλογο: Θέση (προσωπική, αποφθεγµατική, επιγραµµατική άποψη του ποµπού) Σφοδρή επίθεση λοιπόν στις ιδέες των ατόµων, απόλυτος σεβασµός όµως στην αξιοπρέπεια της προσωπικότητάς τους. 3. Επίλογος: Αποτελεί πραγµατικά προσβολή σε ανθρώπους όπως ο Βολτέρος, αλλά και σε νεότερους όπως ο Salman Rushdie, ο σηµερινός συµβιβασµός µας στα κελεύσµατα του επιθετικού δογµατισµού, η υποχώρηση του Ορθού Λόγου µπροστά στις άναρθρες κραυγές της αλαζονικής αµάθειας. Και είναι αλήθεια θλιβερό οι δυτικές κοινωνίες να καλούνται να υπερασπιστούν εκ νέου τον ιαφωτισµό, δύο αιώνες µετά από την υποτιθέµενη επικράτησή του. Και αυτή τη φορά όχι από τους διακηρυγµένους εχθρούς του, αλλά από τους υποτιθέµενους υποστηρικτές του. γ) Το περιεχόµενο του επιλόγου 1 η περίοδος (συµπληρωµατική της τελευταίας του κυρίως θέµατος): Θέση (τελική εκτίµησηάποψη επί του θέµατος- προβλήµατος)-προτροπή( διδακτικός τόνος) : Αποτελεί πραγµατικά ( βεβαιωτικό επίρρηµα) προσβολή

14 ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ Brno Τα πραγµατικά προβλήµατα της οικολογίας του Ν. Μάργαρη Ο 20ός αιώνας τελειώνει µε διάφορα οικολογικά και περιβαλλοντικά - πραγµατικά ή φανταστικά προβλήµατα αλλά και µε προόδους. Σύµφωνα µε τη θεωρία του θερµοκηπίου (το οποίο στα αγγλικά γράφεται greenhouse και το είδα γραµµένο σε βαθυστόχαστο άρθρο «διανοουµένου» ως «πράσινο σπίτι») θα αυξηθεί η θερµοκρασία του πλανήτη, θα λιώσει το νερό στους πάγους, θα σηκωθεί η στάθµη της θάλασσας και θα λιγοστέψουν - ας πούµε κάτι και για την Ελλάδα - οι βροχές. Το αν θα ισχύσει ή όχι η θεωρία αυτή στο µέλλον δεν είναι βέβαιο. Από την άλλη όµως η υπεραύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα είναι γεγονός που οφείλεται στις καύσεις οι οποίες προέρχονται από τα λεγόµενα «απολιθωµένα» καύσιµα όπως ο γαιάνθρακας και το πετρέλαιο. Τα οποία, ενώ ήταν «αποθηκευµένα» για χιλιετίες στα έγκατα της γης, µέσα σε 150 χρόνια «ανέβηκαν» και κάηκαν στην επιφάνεια (στα τρένα, στα εργοστάσια, στα πλοία, στα αυτοκίνητα, στους σταθµούς παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος) ανεβάζοντας πάνω από 15 φορές το ποσοστό του διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα. Άλλαξε το κλίµα; Όταν οι «διανοούµενοι» τονίζουν τους κινδύνους που υπάρχουν από την αλλαγή του κλίµατος έχω µια απορία: Όταν δεν υπάρχει αντιπροσωπεία αυτοκινήτων που να µη διαφηµίζει ότι προσφέρει δωρεάν ή φθηνά το αιρ κοντίσιον, έχουµε κατανοήσει ότι ουσιαστικά ήδη αλλάξαµε το προσωπικό µας κλίµα; Και όχι βέβαια µόνο στο αυτοκίνητο αλλά και στα σπίτια και στις δουλειές µας. «Μέχρι και ο φούρνος» άκουγα διαφήµιση αυτές τις ηµέρες «έγινε κλιµατιζόµενη αίθουσα». Μια, εποµένως, από τις συνταρακτικές αλλαγές του περιβάλλοντος έχει σχέση µε την αλλαγή του κλίµατος. Και αυτή που ήρθε και αυτή που έρχεται. Και οι δύο έχουν προκληθεί από τον άνθρωπο. Μάλιστα η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι η «πλανητική κλιµατική αλλαγή» ουσιαστικά προκαλείται από ενέργειές µας, όπως είναι η «ατοµική κλιµατική αλλαγή». Η τελευταία για να πραγµατοποιηθεί χρειάζεται ηλεκτρική ενέργεια και καύσιµα. Και τα φυτά τρελάθηκαν! Βλέπω σε πλατεία «βορείων» προαστίων τη φάτνη κι από πάνω µια λεύκα γεµάτη φύλλα. Ελάχιστοι βεβαίως αναρωτήθηκαν για το πως είναι δυνατόν η λεύκα να είναι γεµάτη φύλλα τέλη εκεµβρίου. Όταν θα έπρεπε να τα έχει ρίξει ήδη από τις αρχές Νοεµβρίου. Στη φύση τις εντολές για τις βιολογικές αλλαγές στα φυτά και στα ζώα σίγουρα δεν θα ήταν εφικτό να τις δίνει ούτε η θερµοκρασία ούτε οι βροχές. εν οφείλεται εποµένως στη φετινή καλοκαιρία το γεγονός ότι παραµένουν τα φύλλα πάνω στα φυλλοβόλα δέντρα. Τούτο επειδή αν ήταν δυνατόν η καλοκαιρία ή η κακοκαιρία (πάντα κατά τα ανθρώπινα πρότυπα) να καθορίσουν το πότε θα ανθίσουν οι αµυγδαλιές ή το πότε θα φύγουν τα χελιδόνια θα υπήρχε χάος. Γι αυτόν τον λόγο και η φωτοπερίοδος, δηλαδή το µήκος της ηµέρας (ή, µήπως, της νύχτας;) είναι ο κρίσιµος καθοριστικός παράγοντας της βιολογικής ζωής και λειτουργίας. Γνωρίζουµε, για παράδειγµα, επακριβώς ότι την Πρωτοχρονιά ο ήλιος θα ανατείλει στις 7.41 και θα δύσει στις Ενώ δεν γνωρίζουµε τι καιρό θα κάνει.

15 Μόνο που η ανθρώπινη παρουσία, εκτός από την αλλαγή του κλίµατος, αλλάζει και τη φωτοπερίοδο. Η -ας την ονοµάσουµε - «φωτορύπανση» δηµιουργεί πλέον συνθήκες τις οποίες τα φυτά και τα ζώα αδυνατούν να «κατανοήσουν». Πράγµα που σηµαίνει ότι είναι λογικό να βλέπουµε στον επαρχιακό δρόµο του Πηλίου αυτή την εποχή και κάποια ανθισµένα σπάρτα. Ενώ θα έπρεπε να ανθίζουν την άνοιξη. Απλώς «µπερδεύτηκαν» από τα φώτα των αυτοκινήτων. Μην απορήσετε λοιπόν ιδιαίτερα όσοι έχετε γεµίσει τον κήπο και το µπαλκόνι σας µε φωτεινές και εορταστικές γιρλάντες όταν θα βλέπετε τα φυτά στις γλάστρες σας να ανθίζουν ή να µην ανθίζουν όταν θα πρέπει. Τι κινδυνεύει επιτέλους; Είναι βέβαιο ότι υπήρξαν συνταρακτικές αλλαγές στο περιβάλλον µας κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα. Μόνο που συχνά η υποβάθµιση που υπήρξε υπερτονίστηκε σε αντίθεση µε την αναβάθµιση, την οποία συνήθως αποκρύπτουµε. Τον κίνδυνο εξαφάνισης που πράγµατι υπήρξε για τους πελεκάνους της Πρέσπας όλοι τον πληροφορήθηκαν, ενώ το γεγονός ότι σήµερα έχουν πολλαπλασιαστεί (κατά τη γνώµη µου υπέρµετρα!) το αφήνουµε κατά µέρος. Κάτι αντίστοιχο συµβαίνει και µε τα φλαµίγκος που, ενώ ήταν σπανιότατα και µόνο στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, σήµερα γέµισαν όλους τους υγροβιότοπους ως και τη Νότια Πελοπόννησο. Όπως και αν έχει το πράγµα, ας επιτραπεί να τονιστεί ένα γεγονός: στα πουλιά προστατεύονται περισσότερο τα µεγάλα, τα άσπρα και αυτά που κελαηδούν ωραία. Με εξαίρεση -πάντοτε υπάρχει και αυτή- τους γύπες. Τους οποίους εξωραΐζουµε ονοµαστικά, µια και ουδέποτε άκουσα να γράφεται ότι στο δάσος της αδιάς προστατεύονται τα όρνεα. Σε ό, τι αφορά τα φυτά, και εδώ έχει γίνει ένα µεγάλο µπλέξιµο. Το οποίο οφείλεται στο γεγονός ότι στη χώρα µας θεωρήσαµε πως κινδυνεύει οτιδήποτε ήταν σπάνιο. Κάτι τελείως λανθασµένο. Τι είναι όµως το περιβάλλον στη χώρα µας; Είναι µόνο τα δάση ή, µήπως, το χαρακτηριστικό τους είναι ο συνδυασµός των ελαιώνων µε τους αµπελώνες και τα άλλα καλλιεργούµενα οικοσυστήµατα; Γιατί θα πρέπει να διατηρηθεί µόνο ή αποκλειστικά κάποιος υγροβιότοπος και όχι ο κάµπος της Χίου, οι «µαστιχεώνες» της Καλύµνου, ο αµυγδαλεώνας της Λήµνου, το λεµονοδάσος του Πόρου, ο ελαιώνας της Άµφισσας; Τα εξηµερωµένα θα την πληρώσουν; Ο άνθρωπος κατάφερε να «εξηµερώσει» σειρά φυτών και ζώων τα οποία χρησιµοποίησε κατά κύριο λόγο για τροφή. Είτε αναφερόµαστε στα σιτηρά είτε στα όσπρια είτε στους αµπελώνες, στις ελιές, στις αµυγδαλιές και στα φρούτα, αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα αναρίθµητες ποικιλίες οι οποίες σήµερα κινδυνεύουν από εξαφάνιση. Είναι προφανές ότι πρέπει να κινηθούµε δραστήρια για τη σωτηρία του κρίνου της θάλασσας και το ίδιο ισχύει για τα ορχεοειδή της Σάµου. Αλλά γιατί να µη σκεφθούµε και τα περίφηµα φιρίκια του Πηλίου, την αµυγδαλιά της Λήµνου, τα ξυλάγγουρα της Χίου; Εξαφανίστηκαν εδώ και χρόνια πολλές ποικιλίες αχλαδιάς επειδή τις αντικαθιστούν µε νεότερες, περισσότερο «παραγωγικές», και το ίδιο ισχύει και στα µήλα. Τα γνωστά φιρίκια, π.χ., παραχωρούν τη θέση τους σε άλλες ποικιλίες όπως τα «ντελίσια». Ουδεµία αντίρρηση υπάρχει βεβαίως στο να «εµβολιαστούν» οι φηµισµένες µανταρινιές της Καλύµνου µε τη νέα ποικιλία «κληµεντίνη» που δεν έχει κουκούτσια. Γιατί όµως να µη διατηρήσουµε και κάποια δέντρα από τα παλιά; Ήταν «λάθος» τους το ότι µας έθρεψαν για αιώνες χωρίς «στάγδην άρδευση», εντοµοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, λιπάσµατα και φυτοφάρµακα; Τεχνολογία και παράδοση Στον δρόµο από τη ράµα για τη Θεσσαλονίκη υπάρχει ένα ελαιοτριβείο. Στο οποίο η ταµπέλα του εφέτος άλλαξε και έγινε «σύγχρονο» και «οικολογικό». Οµολογώ ότι καταευχαριστήθηκα βλέποντας το. Επιτέλους, σκέφθηκα, το σύγχρονο πάει και µε το «οικολογικό». εν είναι υποχρεωτικό καθετί το καινούργιο να απορρίπτεται από τους

16 οικολογούντες «από χέρι». Οι οποίοι δέχονται να ασχολούνται στα σοβαρά µόνο µε οτιδήποτε θεωρούν «παραδοσιακό». Από την άλλη, βεβαίως, µήπως είναι σκόπιµο να τονίσουµε και το γεγονός ότι ίσως για να είναι κάποιος «in» και σύγχρονος (ιδιαίτερα στις παρέες και στα µπαράκια) θα πρέπει να δείχνει ότι τον ενθουσιάζει το λεγόµενο «παραδοσιακό»; Όπως και αν έχει το πράγµα και ιδιαίτερα στο κοµµάτι που αφορά τις τροφές, το παραδοσιακό κινδυνεύει να κυριαρχήσει. Αρκεί να δει κανείς το παραδοσιακό γιαούρτι, το παραδοσιακό ψωµί, το παραδοσιακό τυρί και δεν συµµαζεύεται. Το «γερµανικόν» αρτοποιείον Ήµουν πιτσιρίκος στον Βόλο, αρχές της δεκαετίας του 50, όταν ο φούρνος της γειτονιάς µας άλλαξε την ταµπέλα που είχε µε µια καινούργια. Η οποία έγραφε µε µεγάλα γράµµατα «Γερµανικόν Αρτοποιείον». Ουσιαστικά ο φούρναρης είχε αποφασίσει να περάσει στη νέα τεχνολογία µε τον «κλίβανο» να καίει πετρέλαιο ως καύσιµο και όχι ξύλα. Η αλλαγή στην ποιότητα του ψωµιού - τότε η κατά κεφαλήν κατανάλωσή του ήταν ιδιαίτερα αυξηµένη- ήταν εµφανής, ή τουλάχιστον έτσι νοµίζαµε. Χώρια που η κυρία Μελποµένη είδε διαφορά και στην απλωµένη µπουγάδα της µια και η νέα καµινάδα έβγαζε λιγότερο καπνό. Από την άλλη, όπως τα σκέφτοµαι «µετά σαράντα έτη», πρέπει κάτι τέτοιο να ήταν βέβαιο. Η οµοιόµορφη διανοµή της θερµοκρασίας σε όλα τα σηµεία του κλιβάνου- ο νέος τύπος ήταν από µαντέµι - έψηνε καλύτερα το ψωµί από τον προηγούµενο. Στον οποίο όταν τον τάιζε ο φούρναρης µε ξύλα η θερµοκρασία ανέβαινε. Χωρίς βεβαίως οµοιοµορφία στα επί µέρους σηµεία του χώρου που έψηνε. Στη συνέχεια όλοι οι φούρνοι του Βόλου ακολούθησαν την τεχνολογία εκσυγχρονιζόµενοι καταλλήλως. Έµειναν σήµερα κάνα-δυο παλαιοί (δεν τους λέω παραδοσιακούς) στους οποίους γίνεται χαµός από την πελατεία. Το αν ντουµανιάζουν τη γειτονιά µε τους καπνούς που βγάζουν είναι µια άλλη ιστορία. Τι τρώνε οι νέοι; Για λόγους που αγνοώ πρέπει καθένας από εµάς για να θεωρηθεί στις παρέες του «in» να χαρακτηρίζει µε τα χειρότερα λόγια όλα τα σύγχρονα προϊόντα. Οι εκφράσεις του είδους «ποιος ξέρει τι µας ταΐζουν» έρχονται και επανέρχονται συνεχώς. Η σύγχρονη χηµεία τροφίµων -για την ίδια οµάδα σχολιαστών- µόνο προβλήµατα δηµιουργεί. Τα νέα παιδιά που πηγαίνουν στα Goody s, στα McDonald s και στα Kentucky Fried Chicken καταναλώνουν περίπου δηλητηριώδεις τροφές τις οποίες συνοδεύουν µε εξίσου βλαβερά ποτά όπως η Coca- Cola. Ενώ εµείς στην εποχή µας ζούσαµε άλλη, φυσική, ζωή. Με τον γαλατά να έρχεται το πρωί φορτωµένος το γάλα που µόλις είχε αρµέξει από την αγελάδα. Φρεσκότατο, γεµάτο µικρόβια µελιταίου πυρετού, το οποίο έπρεπε να βράσεις απαραιτήτως. Στο «φανάρι» κρεµασµένο στον τοίχο της κουζίνας υπήρχαν οι υπόλοιπες τροφές µια και η «παγωνιέρα» -το τότε ψυγείο, που χρησιµοποιούσε πάγο για ψύξη- ήταν είδος πολυτελείας. Άσε που δεν υπήρχε παγοπώλης στο χωριό να κάνει καθηµερινή διανοµή. Τα κοτόπουλα που τρώµε σήµερα ουδεµία σχέση έχουν επίσης µε εκείνα που τρώγαµε εµείς. Τα οποία πριν από δεκαετίες, ως ιδιαίτερα σπάνια εδέσµατα, δηµιούργησαν το γνωστό «ζωή και κότα». Να θυµηθούµε λοιπόν ότι εδώ και 40 χρόνια σε εκείνες τις ειδυλλιακές εποχές τρώγαµε, εκτός από την άνοιξη και τις αρχές του καλοκαιριού, µόνο ηλικιωµένες και άρρωστες κότες. Χωρίς να ξεχνώ το γνωστό «η γριά κότα έχει το ζουµί» θυµάµαι τη γιαγιά µου να µας ταΐζει κότα µόνον όταν διαπίστωνε ότι υπήρχε κάποια στο κοτέτσι που πληρούσε τους όρους της γνωστής έκφρασης «πηγαίνει σαν ζαλισµένο κοτόπουλο». Με λίγα λόγια, το σφάξιµο και το ξεπουπούλιασµα ήταν µία φάση πριν από τον θάνατο. Τον οποίο θα προκαλούσε µια ασθένεια. ηλαδή τα νοστιµότατα κοτόπουλα που τρώγαµε τότε, και όλοι τα νοσταλγούν, συνήθως ήταν άρρωστα.

17 Κάτι αντίστοιχο συµβαίνει σήµερα και µε τις γίδες. Μια και είναι χρήσιµες τόσο για να γεννήσουν κατσικάκια όσο και για την παραγωγή γάλακτος -από το γιδίσιο γάλα γίνεται εξαιρετική φέτα- ο ιδιοκτήτης τις θέλει ζωντανές. Μόνο όταν γεράσουν ή αρρωστήσουν, και εδώ ένα βήµα πριν από τον θάνατο, τις σφάζουν. εν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι το κρέας από γίδα πωλείται πάµφθηνα. Ας το έχουµε λοιπόν αυτό υπόψη µας όταν «φτιαχνόµαστε» µε την εξαιρετική βραστή γίδα που τρώµε στο γραφικό εστιατόριο στο βουνό. Την πέρασε βεβαίως προηγουµένως η κυρα- Μαρία που τη µαγείρεψε από τη χύτρα ταχύτητας αλλά ας µην τα θέλουµε και όλα δικά µας. Στο κάτω -κάτω της γραφής στην περίπτωση της γίδας υπάρχει και κάτι σίγουρο: είναι πάντοτε ντόπια, µια και δεν υπάρχουν γίδες εισαγόµενες. Άλλαξαν πολλά! Αν κοιτάξουµε αυτή την εποχή την προθήκη ενός µανάβικου της προκοπής, διαπιστώνουµε να υπάρχει τέτοια ποικιλία φρούτων και λαχανικών που αν τα έβλεπε κάποιος τη δεκαετία του 50 θα κινδύνευε από εγκεφαλικό. Είναι βέβαιο ότι ήταν αδύνατον πριν από 30 χρόνια να δεις δίπλα -δίπλα ντοµάτες µε κουνουπίδια καθώς και κολοκυθάκια, µελιτζάνες και αγγούρια µε λάχανα. Άσε τα µήλα και τα αχλάδια µε κεράσια, µπανάνες και ακτινίδια. Συγχρόνως, µήπως θυµάται κανείς πόσα ξερά σύκα τρώγαµε τότε τον χειµώνα και πόσα σήµερα; Να προσθέσω και το ποσοστό των σπορελαίων σε σχέση µε το ελαιόλαδο; Εµείς πάντως στον Βόλο θεωρούσαµε βλασφηµία το να βάλουµε στο φαγητό σπορέλαιο. Κοιτάζουµε, έτσι για γούστο, τα ντουλάπια της κουζίνας µας σήµερα µε τα αραβοσιτέλαια, τα ηλιέλαια, τα σογιέλαια και όλα τα άλλα; Κάποτε, µετά από µια διάλεξη στη Λήµνο, µε πλησίασε µια συµπαθέστατη κυρία η οποία είχε κρεµασµένο στο στήθος της στη θήκη, που αν δεν κάνω λάθος λέγεται «µάρσιπος», ένα ωραιότατο πιτσιρίκι. Φυσικά είχε άποψη, και µάλιστα απόλυτη, περί του πρακτέου: πρέπει να καταργηθούν όλα τα φυτοφάρµακα. Αλλά η απάντηση-ερώτηση που της έκανα την προβληµάτισε: Στον µικρό δίνετε φάρµακα; Ήταν προφανές ότι η συµπαθής κυρία έκανε εµβόλια, έδινε αντιβιοτικά, αντιβηχικά και ό, τι άλλο έπρεπε στο παιδάκι. Ουδέποτε θα είχε επίσης διανοηθεί ότι θα έκανε διαδήλωση για την κατάργηση (σε αντιδιαστολή προς τα κακορίζικα φυτοφάρµακα) των ανθρωποφαρµάκων και των φαρµακείων. Ο παλιός καλός καιρός Αρκετοί ήδη θα διαφωνήσουν. Πώς είναι δυνατόν να συµβαίνει κάτι καλό όταν η κρατούσα άποψη πρέπει πάντα να µας οδηγεί σε εκφράσεις του είδους: «Θυµάσαι τι νόστιµα και µυρωδάτα ήταν τα ροδάκινα τότε;». Συγχωρήστε µου την αυθάδεια, αλλά όσοι τα λένε αυτά απλώς αναπολούν έναν παλιό καλό καιρό ο οποίος ουδέποτε υπήρξε. Αν µας άρεσαν περισσότερο τα πορτοκάλια µε κουκούτσια, γιατί δεν τα αγοράζουµε και σήµερα αλλά προτιµάµε τα µέρλιν; Υπάρχει, εδώ που τα λέµε, µια µερική ερµηνεία για την άποψή µας ότι όλα στο παρελθόν ήταν νοστιµότερα. Οφείλεται στο γεγονός ότι σε µια περίοδο πείνας και δυστυχίας το σύκο ήταν δώρο εξ ουρανού και το ίδιο ίσχυε και για τα µανταρίνια της Χίου και της Καλύµνου. Χώρια που φαίνεται ότι, αντί για το παρελθόν, αναζητούµε τα νιάτα µας που πέρασαν. Σήµερα ζούµε σε µια συνταρακτική εποχή όπου οι αλλαγές σε όλους τους τοµείς οδηγούν σε δρόµους τους οποίους δεν είχαµε καν φανταστεί. Ας τους απολαύσουµε! Το ΒΗΜΑ, 01/01/2000 Ερωτήσεις: 1. Σχολιάστε τον τίτλο του δοκιµίου; Για τι είδους απόψεις µας προδιαθέτει ο συγγραφέας; 2. ώστε επιγραµµατικά τη δοµή του κειµένου. 3. Πως θα χαρακτηρίζατε το λόγο και το ύφος του Μάργαρη;

18 4. Πως αξιολογείτε τα επιχειρήµατα του συγγραφέα σε σχέση µε το µέγεθος και την πολυπλοκότητα των προβληµάτων στα οποία αναφέρεται. Γραπτή εργασία: Κατά τον Ν. Μάργαρη ο 20ός αιώνας τελειώνει µε διάφορα οικολογικά και περιβαλλοντικά - πραγµατικά ή φανταστικά προβλήµατα αλλά και µε προόδους. Αναφερθείτε εφόσον συµφωνείτε µαζί του α) στα σηµαντικότερα πραγµατικά οικολογικά προβλήµατα που αντιµετωπίζετε στο στενό σας περιβάλλον (πόλη ή χωριό, ιδιωτική και δηµόσια συµπεριφορά) και β) προτείνετε την αρµόζουσα συµπεριφορά τόσο των συµπολιτών σας όσο και των ιθυνόντων απέναντι σ αυτά έτσι ώστε να επιτευχθεί αν όχι η οριστική επίλυση τους τουλάχιστον ο περιορισµός τους ειδικότερα σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου απαιτείται αυξηµένη επαγρύπνηση από µέρους όλων λόγω της αναγκαιότητας εφαρµογής προληπτικών µέτρων.