ιπλωµατική εργασία µε θέµα: «Βιώσιµη διαχείριση αστικών στερεών αποβλήτων Η περίπτωση της Περιφέρειας Αττικής»

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ιπλωµατική εργασία µε θέµα: «Βιώσιµη διαχείριση αστικών στερεών αποβλήτων Η περίπτωση της Περιφέρειας Αττικής» Παππίδας Γεώργιος Τµήµα: Οργάνωσης και ιοίκησης Επιστηµονικά υπεύθυνη: Μητούλα Ροϊδω Αθήνα, Σεπτέµβριος 2007

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τη σηµερινή εποχή, η παραγωγή και η κατανάλωση αυξάνονται συνεχώς µε γρήγορους ρυθµούς. Το γεγονός αυτό δηµιουργεί πολλαπλές πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον, όπως εξάντληση των φυσικών πόρων, ρύπανση, και αισθητική υποβάθµιση του τοπίου. Ένα από τα σηµαντικότερα περιβαλλοντικά ζητήµατα που καλείται να αντιµετωπίσει η κάθε κοινωνία σήµερα, είναι η διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων. Τα αστικά στερεά απόβλητα (ΑΣΑ), είναι τα στερεά απόβλητα που παράγονται από τις δραστηριότητες των νοικοκυριών, των εµπορικών δραστηριοτήτων, των καθαρισµών οδών και άλλων κοινόχρηστων χώρων, καθώς και άλλα στερεά απόβλητα από ιδρύµατα, επιχειρήσεις, κλπ τα οποία µπορούν από τη φύση τους και τη σύνθεσή τους να εξοµοιωθούν µε τα οικιακά στερεά απόβλητα. Η βιώσιµη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων, τα στάδια της οποίας είναι α) η παραγωγή αποβλήτων, β) η επεξεργασία στην πηγή, γ)η συλλογή, µεταφορά και προσωρινή αποθήκευση, δ) η περαιτέρω επεξεργασία και αξιοποίηση και ε) η τελική διάθεση, προκειµένου να καταστεί βιώσιµη θα πρέπει να στοχεύει στα εξής: - Μείωση των παραγόµενων ποσοτήτων αποβλήτων - Ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων - Μετακίνηση της έµφασης από διαχείριση αποβλήτων σε διαχείριση - αξιοποίηση πόρων. Για τη διαχείριση των ΑΣΑ, υπάρχει ένα σύνολο σύγχρονων και αποτελεσµατικών τεχνικών διαχείρισης, όπως: - Η ανακύκλωση. Η ανακύκλωση είναι η διαδικασία κατά την οποία υλικά τα οποία προορίζονταν για απόρριψη, συλλέγονται, χωρίζονται σε κατηγορίες, υφίστανται επεξεργασία και επαναφέρονται στον οικονοµικό κύκλο. Η ανακύκλωση αφορά υλικά όπως χαρτί, γυαλί, αλουµίνιο, διάφορα µέταλλα, πλαστικά, κλπ. - Η λιπασµατοποίηση. Η λιπασµατοποίηση είναι η διαδικασία κατά την οποία τα οργανικά υλικά των αποβλήτων ανακτώνται µέσω της κατάλληλης 1

3 διαδικασίας µε σκοπό την παραγωγή κοµπόστ, το οποίο µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε πολλές εφαρµογές ως εδαφοβελτιωτικό ή ως λίπασµα. - Η υγειονοµική ταφή. Η υγειονοµική ταφή είναι η τελική διαδικασία διαχείρισης των αποβλήτων, η οποία έχει ως σκοπό την ασφαλή τελική διάθεση των αποβλήτων. Μπορεί να συνδυαστεί και µε την παραγωγή ενέργειας µέσω της αξιοποίησης του βιοαερίου. - Η κάυση. Η καύση είναι µια µέθοδος µέσω της οποίας επιδιώκεται η µείωση του όγκου και του βάρους των απορριµµάτων, και η εξαφάνιση του µικροβιακού και τοξικού φορτίου συγκεκριµένων αποβλήτων (νοσοκοµειακών, βιοµηχανικών). Και αυτή η µέθοδος συνδυάζεται µε την παραγωγή ενέργειας. Παράλληλα, µε τις τεχνικές αυτές, επιδιώκεται και η αποτελεσµατικότερη οργάνωση του συστήµατος προσωρινής αποθήκευσης, συλλογής και µεταφοράς από τους αρµόδιους φορείς διαχείρισης. Για την ανάπτυξη εφαρµογή συστηµάτων βιώσιµης διαχείρισης των ΑΣΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, µε γνώµονα την αρχή της αειφόρου ανάπτυξης, έχει σχεδιάσει δύο µακροπρόθεσµες στρατηγικές, οι οποίες περιλαµβάνονται στις επτά θεµατικές στρατηγικές του έκτου προγράµµατος δράσης για το περιβάλλον (2002). Την στρατηγική για την πρόληψη της δηµιουργίας αποβλήτων και την επεξεργασία τους, και τη στρατηγική για τη βιώσιµη χρήση των φυσικών πόρων. Στόχος, της στρατηγικής είναι να µειωθούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσείς των αποβλήτων καθ όλο τον κύκλο ζωής τους µέσω της µείωσης των ποσοτήτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονοµικής ταφής, την πραγµατοποίηση µεγαλύτερης κλίµακας λιπασµατοποίησης και την ποιοτική και ποσοτική βελτίωση της ανακύκλωσης. Για την επίτευξη των στόχων αυτών η Ε.Ε. έχει εκδώσει µια σειρά από κανονισµούς, οδηγίες και αποφάσεις, οι οποίες καθορίζουν τους στόχους που καλούνται να πετύχουν τα κράτη-µέλη και ο χρονικός ορίζοντας µέσα στον οποίο θα πρέπει να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί. Μέσα στο πλαίσιο της στρατηγικής της Ε.Ε. εντάσσεται και ο Εθνικός Σχεδιασµός ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων της Ελλάδας, ο οποίος προβλέπει τη δηµιουργία 2

4 συστηµάτων ολοκληρωµένης διαχείρισης αποβλήτων σε όλη την επικράτεια σε συνδυασµό µε την εξάλειψη των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων. Η εθνική νοµοθεσία, η οποία ενσωµατώνει την νοµοθεσία της Ε.Ε. θέτει το πλαίσιο µέσα στο οποίο θα δραστηριοποιηθούν οι αρµόδιοι φορείς διαχείρισης στερεών αποβλήτων προκειµένου να περάσουµε ως χώρα από τη φάση της διαχείρισης στην φάση της βιώσιµης διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Ο Εθνικός σχεδιασµός εξειδικεύεται σε κάθε Περιφέρεια µέσω των Περιφερειακών Σχεδιασµών ιαχείρισης Αποβλήτων. Την περίπτωση της Περιφέρειας Αττικής, η οποία είναι µια 13 Περιφερειακές ιοικήσεις της χώρας µελετά η παρούσα εργασία. Στην Περιφέρεια Αττικής, στην οποία διαµένει το 36% του πληθυσµού της χώρας και παράγεται το 40% του Α.Ε.Π., παράγεται το 40% της ποσότητας των ΑΣΑ της χώρα. Για τη διαχείριση των ΑΣΑ στην Αττική λειτουργεί σήµερα µία ολοκληρωµένη εγκατάσταση διαχείρισης αποβλήτων, η οποία βρίσκεται στα Άνω Λιόσια, και λειτουργεί υπό την ευθύνη του Ενιαίου Συνδέσµου ήµων και Κοινοτήτων του Νοµού Αττικής, ο οποίος είναι ο αρµόδιος φορέας διαχείρισης για την περιφέρεια Αττικής. Στο χώρο αυτό, ο οποίος δέχεται το σύνολο σχεδόν των αποβλήτων της Αττικής, λειτουργούν: - Σταθµός µεταφόρτωσης απορριµµάτων - Χώρος υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων - Εργοστάσιο µηχανικής ανακύκλωσης απορριµµάτων - Αποτεφρωτήρας νοσοκοµειακών αποβλήτων - Μονάδα συµπαραγωγής ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας Για την ολοκλήρωση του σχεδίου διαχείρισης των ΑΣΑ, ο Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης Αποβλήτων της Περιφέρειας Αττικής προβλέπει την δηµιουργία 2 ολοκληρωµένων εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων στην Ανατολική Αττική και κάποια συµπληρωµατικά έργα για τη υτική Αττική. Παράλληλα, λειτουργούν και αρκετές χωµατερές, οι οποίες όµως θα πρέπει να εξαλειφθούν το συντοµότερο δυνατόν. 3

5 SUMMARY Nowadays, production and consumption grow rapidly, putting the natural environment under multiple pressures: depletion of natural resources, pollution and aesthetic degradation of the landscape. One of the most serious environmental issues that society must deal with is the management of urban solid waste. Urban solid waste (USW) consists of solid waste produced by household, commercial activities and the cleaning of roads and other public spaces, as well as of other waste produced by corporations and business establishments, which, due to their nature and composition, can be integrated into the household solid waste. The management of USW comprises the following stages: a) waste production, b) onsite processing, c) collection, transfer and temporary storage, d) further processing and exploitation, and e) final disposal. In order to be viable, this management must focus on: - The reduction of USW volume - The minimization of environmental and social impact - The shift of focus from waste management to resources managementexploitation. For the USW management, there are a number of modern and effective techniques, such as: - Recycling. This is the procedure through which materials formerly destined to disposal are collected, categorized, processed and introduced back to the market. Materials that can be recycled include paper, glass, aluminum, various metals, plastic etc. - Composting. This is the procedure through which the organic parts of waste are extracted and then converted into compost, which can be used in various ways as a soil fertilizer. - Waste burial. This is the final stage of the waste management process, which aims at the safe, final disposal of USW. Waste burial can be combined with energy production through bio-gas exploitation. 4

6 - Combustion. Combustion aims at the reduction of waste volume and weight, as well as the elimination of the toxic and bacterial load of certain kinds of USW (medical and industrial waste). This method, too, can be combined with energy production. At the same time, these techniques can be used by the responsible bodies for enhancing the organization of the waste collection, transfer and temporary storage system. In order to plan and implement viable USW management systems, the European Union, based on the principles of sustainable development, has been working on two long-term strategies, included in the 6th action plan for the environment. One of the reduction in waste production and the effective waste processing and one for the sustainable use of natural resources. These strategies focus on the reduction of negative consequences for the environment during the whole of the waste life cycle, through the reduction of the waste volume that goes into burial, the increase of the waste volume that gets composted and the enhancement quantitative and qualitative- of the recycling process. With these goals in mind, the EU has published a number of regulations, guidelines and decisions, which define the targets set for the member states as well as the timeframe for their attainment. The National Planning for the Greek USW Managemen is included in this strategic EU framework. This allows for the development of complete waste management systems across the country, as well as for the elimination of unauthorized dumps. National laws, which have assimilated the corresponding EU laws, set the action framework for all the relevant institutions, in order for the country to move from the stage of USW management onto that of sustainable USW management. National planning is specified through the Regional Planning for waste management, in each one of the Regional Administrations of the country. 5

7 This essay examines the case of the Attiki Prefecture, one of the 13 prefectures of the country. Forty percent of the national USW volume is produced with the Attiki Prefecture, where 36% of the country s population lives and 40% of its GDP is generated. The USW management in Attiki is the operating goal of a waste management facility, situated at Ano Liosia, and working under the supervision of the Association of Town & Community Councils of Attiki which holds the responsibility for the waste management within the prefecture. In this facility, that receives almost all the waste produced within Attiki, one can find: - A waste transferal station - A waste burial site - A waste recycling unit - A medical waste incineration unit - An electricity and thermal energy co-production unit For the completion of the USW management plan, the Prefectural Planning for Waste Management in Attiki allows for the construction of two waste processing facilities at East Attiki as well as a number of complementary projects at West Attiki. A number of dumps are also operating in the area. These, however, must be eliminated as soon as possible. 6

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α - Εισαγωγή.10 - Κεφάλαιο 1 Ανάλυση Εννοιών.13 Αστικά στερεά απόβλητα...13 Βιώσιµη διαχείριση αστικών στερεών αποβλήτων 18 - Κεφάλαιο 2 Ευρωπαϊκή Ένωση..21 Η στρατηγική της Ε.Ε. για τα ΑΣΑ 21 Η νοµοθεσία της Ε.Ε. για τα ΑΣΑ.22 Εθνικός σχεδιασµός.23 Η στρατηγική της Ελλάδας για την διαχείριση των ΑΣΑ.23 Η Εθνική νοµοθεσία για τα ΑΣΑ Κεφάλαιο 3 Σύγχρονοι τρόποι διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων..27 Μείωση της παραγωγής. 27 Προσωρινή αποθήκευση, συλλογή και µεταφορά 29 Επεξεργασία αποβλήτων..34 Ανάκτηση υλικών (Ανακύκλωση επαναχρησιµοποίηση)...34 Βιολογική επεξεργασία (Κοµποστοποίηση παραγωγή βιοαερίου).36 Καύση 39 Υγειονοµική ταφή..41 7

9 ΜΕΡΟΣ Β - Κεφάλαιο 4 Η Περιφέρεια της Αττικής..45 Στατιστικά στοιχεία...45 Ιστορική αναδροµή 46 ιοικητικές αρµοδιότητες..48 Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. 52 Αρµόδιος φορέας διαχείρισης Έργα που λειτουργούν στην Περιφέρεια Αττικής. 56 Χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων 60 Προγραµµατισµένα έργα για την διαχείριση των αποβλήτων στην Περιφέρεια Αττικής 63 - Κεφάλαιο 5 Έρευνα.. 67 Ερωτηµατολόγια πολιτών..67 Συνέντευξη του ιευθυντή του Ελληνικού γραφείο της Greenpeace Κ. Νίκου Χαραλαµπίδη.73 - Συµπεράσµατα Συντοµογραφίες Παράρτηµα Βιβλιογραφία

10 ΜΕΡΟΣ Α 9

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η µελέτη και παρουσίαση του ζητήµατος της διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων, και η περιγραφή της κατάστασης που επικρατεί σήµερα στην Περιφέρεια Αττικής. Στο θεωρητικό τµήµα της εργασίας, η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκε περιλάµβανε την µελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας και των αντίστοιχων µελετώνεργασιών. Η αναζήτηση των στοιχείων αυτών έλαβε χώρα σε πανεπιστηµιακές βιβλιοθήκες και συγκεκριµένα στην βιβλιοθήκη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (τµήµα χηµικών µηχανικών), στην βιβλιοθήκη του Χαροκόπειου Πανεπιστηµίου (τµήµα οικιακής οικονοµίας και οικολογίας, και βιώσιµης ανάπτυξης) και στην βιβλιοθήκη του Παντείου Πανεπιστηµίου (τµήµα οικονοµικής και περιφερειακής ανάπτυξης), καθώς επίσης και στην βιβλιοθήκη της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης. Στο πρακτικό τµήµα της εργασίας, δηλαδή τη µελέτη της υφιστάµενης κατάστασης της Περιφέρειας Αττικής, η συλλογή των στοιχείων, έγινε από τους φορείς και τις υπηρεσίες που εµπλέκονται στη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων. Συγκεκριµένα, έγιναν επισκέψεις στο Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων ( ιεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού τµήµα διαχείρισης στερεών αποβλήτων), στην Περιφέρεια Αττικής ( ιεύθυνση ηµοσίων Έργων και ιεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας), και στα γραφεία του Ενιαίου Συνδέσµου ήµων και Κοινοτήτων του Νοµού Αττικής. Στους χώρους αυτούς έγιναν επαφές µε στελέχη και υπαλλήλους που διαχειρίζονται τα θέµατα της διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων, και µελετήθηκε το αρχείο και οι σχετικές υποθέσεις. Παράλληλα, εξαιρετικά σηµαντική πηγή πληροφοριών υπήρξε το διαδίκτυο. Τέλος, πραγµατοποιήθηκε και έρευνα µε ερωτηµατολόγια σε 44 νοικοκυριά, µε σκοπό την αποτύπωση της γνώµης των πολιτών και την διερεύνηση του βαθµού ευαισθητοποίησης και συµµετοχής σε προγράµµατα διαχείρισης. Η εργασία περιλαµβάνει δυο µέρη. Το πρώτο µέρος που αποτελείται από τα κεφάλαια 1 έως και 3 αποτελεί το θεωρητικό τµήµα, στο οποίο παρουσιάζονται οι πολιτικές, και αναλύονται οι σχετικές έννοιες και οι τεχνικές επεξεργασίας των αστικών στερεών αποβλήτων. Στο δεύτερο µέρος, το οποίο αποτελείται από τα 10

12 κεφάλαια 4 και 5,παρουσιάζεται η µελέτη για την υφιστάµενη κατάσταση της Περιφέρειας Αττικής. Η εργασία αποτελείται από πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται µία ανάλυση της έννοιας των αστικών στερεών απόβλητων και της έννοιας της βιώσιµης διαχείρισης αυτών, όπως προκύπτει από την Ευρωπαϊκή και την εθνική νοµοθεσία αλλά και από την πρακτική εµπειρία. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται και αναλύεται η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και η Εθνική στρατηγική Εθνικός Σχεδιασµός της Ελλάδας για τα απόβλητα και τη διαχείρισή τους. Παράλληλα, παρουσιάζεται η νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι βασικοί κανονισµοί και οι οδηγίες που αναφέρονται στα απόβλητα, και το εθνικό νοµοθετικό πλαίσιο που καθορίζει τα θέµατα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Στο τρίτο κεφάλαιo αναλύονται οι πλέον σύγχρονες και αποδεκτές µέθοδοι διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, όπως η ανακύκλωση, η κοµποστοποίηση, η καύση και η υγειονοµική ταφή. Στο τέταρτο κεφάλαιο διερευνάται η κατάσταση που επικρατεί σήµερα στην Περιφέρεια Αττικής. Αρχικά παρουσιάζονται διάφορα χρήσιµα στατιστικά στοιχεία όπως το µέγεθος του πληθυσµού οι παραγόµενες ποσότητες αποβλήτων κλπ, και γίνεται µια σύντοµη ιστορική αναδροµή. Στην συνέχεια αναφέρονται οι αρµοδιότητες όλων των επιπέδων της ηµόσιας ιοίκησης, µε έµφαση στον ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και αναλύεται ο Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης στερεών Αποβλήτων. Ακολουθεί η παρουσίαση του αρµόδιου φορέα διαχείρισης της Περιφέρειας Αττικής και αναλύονται τα έργα που έχουν υλοποιηθεί και λειτουργούν για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Τέλος παρουσιάζονται τα έργα που πρόκειται να υλοποιηθούν το επόµενο διάστηµα σύµφωνα µε τον Περιφερειακό Σχεδιασµό. Στο πέµπτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έρευνα που έγινε µε ερωτηµατολόγια σε 44 νοικοκυριά που κατοικούν σε διάφορες περιοχές της Αττικής 11

13 µε σκοπό να διερευνηθεί ο βαθµός ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού πάνω στο θέµα της βιώσιµης διαχείρισης των αποβλήτων, καθώς επίσης και η επίσηµη θέση της Greenpeace, όπως αποτυπώνεται στη συνέντευξη του ιευθυντή του Ελληνικού γραφείου της Greenpeace, κ. Νίκου Χαραλαµπίδη. 12

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΑΣΤΙΚΑ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Ορισµός, κατηγορίες Για τη µελέτη του ζητήµατος της βιώσιµης διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων είναι απαραίτητη η διευκρίνηση ορισµένων βασικών εννοιών. Ως στερεά απόβλητα έχει επικρατήσει να ονοµάζονται τα υλικά που βρίσκεται σε στερεή ή ηµιστερεή µορφή και τα οποία προκύπτουν από τις δραστηριότητες των νοικοκυριών, των βιοµηχανικών και εµπορικών εγκαταστάσεων, των γεωργικών και κατασκευαστικών δραστηριοτήτων κλπ, από τη στιγµή που παύουν να έχουν τη χρησιµότητα ή αξία που θα θεωρούσε ο κάτοχος τους ικανή για να συνεχίζει να τα διατηρεί και να τα χρησιµοποιεί, ή από την στιγµή που υποχρεώνεται να τα απορρίψει (Οδηγία 2006/12/ΕΚ). Η άποψη όµως αυτή, αγνοεί το γεγονός ότι αυτό που θεωρείται απόβλητο για κάποιον µπορεί να θεωρείται χρήσιµο από κάποιον άλλο. Η έννοια «απόβλητο» καθίσταται, λοιπόν, υποκειµενική και η διαφορά µεταξύ προϊόντος και αποβλήτου καθίσταται δυσδιάκριτη. Τη βάση πάντως, για την κατάρτιση των εθνικών καταλόγων αποτελεί ο «Ευρωπαϊκός κατάλογος αποβλήτων», απόφ.2000/532/εκ όπως έχει τροποποιηθεί µε τις Αποφάσεις 2001/118/ΕΚ, 2001/119/ΕΚ και 2001/573/ΕΚ της επιτροπής ΕΚ. Ο κατάλογος αυτός µπορεί να αναθεωρείται από την Επιτροπή ΕΚ βάσει νέων γνώσεων και ερευνητικών αποτελεσµάτων. Σε αυτόν τον κατάλογο, τα απόβλητα προσδιορίζονται µε έναν εξαψήφιο κωδικό και ταξινοµούνται σε κατηγορίες µε βάση την πηγή προέλευσης, την επικινδυνότητα κλπ. Τα δηµοτικά απόβλητα ταξινοµούνται µε τον κωδικό 20 (Παράρτηµα 1). Τα αστικά στερεά απόβλητα (ΑΣΑ), τα οποία αναφέρονται και ως δηµοτικά απόβλητα, είναι τα στερεά απόβλητα που παράγονται από τις δραστηριότητες των νοικοκυριών (οικιακά στερεά απόβλητα), των εµπορικών δραστηριοτήτων (εµπορικά στερεά απόβλητα), των καθαρισµών οδών και άλλων κοινόχρηστων χώρων, καθώς και άλλα στερεά απόβλητα από ιδρύµατα, επιχειρήσεις, κλπ, τα οποία µπορούν από την φύση τους και την σύνθεσή τους να εξοµοιωθούν µε τα οικιακά στερεά απόβλητα. Στην Οδηγία 1999/31/ΕΚ ως αστικά απόβλητα ορίζονται τα οικιακά 13

15 απόβλητα καθώς και άλλα απόβλητα, τα οποία λόγω φύσης ή σύνθεσης είναι παρόµοια µε τα οικιακά. Μια ενδεικτική κατηγοριοποίηση των αστικών στερεών αποβλήτων, των εγκαταστάσεων-δραστηριοτήτων παραγωγής τους και των υλικών που τα αποτελούν, γίνεται στον παρακάτω πίνακα: ΠΗΓΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΟΙΚΙΑΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Κατοικίες, πολυκατοικίες Τροφικά υπολείµµατα, ζυµώσιµα, χαρτιά, χαρτόνια, πλαστικά, υφάσµατα, δέρµατα, ξύλα, απόβλητα κήπων, γυαλιά, µέταλλα, τέφρα, ογκώδη αντικείµενα, επικίνδυνα/τοξικά οικιακά απόβλητα, ηλεκτρικά είδη/συσκευές, κλπ Καταστήµατα, εστιατόρια, Χαρτιά, χαρτόνια, πλαστικά, γραφεία, ξενοδοχεία, ξύλα, τροφικά υπολείµµατα, µικρές βιοτεχνίες, γυαλιά, µέταλλα, ειδικά τυπογραφεία, συνεργεία, απόβλητα/ηλεκτρικές ελαφριά βιοµηχανία, κλπ συσκευές, τοξικά απόβλητα ΑΠΟΒΛΗΤΑ Ι ΡΥΜΑΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΕ ΑΦΙΣΕΩΝ Σχολεία, νοσοκοµεία, δηµόσιες υπηρεσίες Νέες κατασκευές κτιρίων, δρόµων, κατεδαφίσεις, κλπ Χαρτιά, χαρτόνια, πλαστικά, ξύλα, τροφικά υπολείµµατα, γυαλιά, µέταλλα, ειδικά απόβλητα/ηλεκτρικές συσκευές, τοξικά απόβλητα Ξύλα, σκυρόδεµα, τούβλα, καλώδια, µέταλλα, χώµα, πέτρες 14

16 ΑΠΟΒΛΗΤΑ Καθαρισµός οδών, ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΩΝ πάρκων, παράλιων χώρων, χώρων αναψυχής ΧΩΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Καύση αποβλήτων, ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ βιολογικοί καθαρισµοί, ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ σηπτικές δεξαµενές, κλπ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (Παναγιωτακόπουλος., 2002, σελ.6) Σκουπίδια, ξύλα κλαδιά, κλπ Τέφρα, ιλύς, κλπ Η βιώσιµη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων αφορά εποµένως τα απόβλητα των οποίων ο τύπος και η σύσταση εξοµοιώνεται µε τα υλικά που περιγράφηκαν στην ενότητα αυτή. Χαρακτηριστικά των ΑΣΑ Σύνθεση-παραγόµενες ποσότητες-φυσικά χηµικά βιολογικά χαρακτηριστικά Για την εφαρµογή ενός βιώσιµου συστήµατος διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων είναι απαραίτητη η γνώση τόσο των ποιοτικών όσο και των ποσοτικών στοιχείων των εν λόγω αποβλήτων. Η ποσοτική και ποιοτική σύνθεση των αστικών στερεών αποβλήτων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το βιοτικό επίπεδο, τα καταναλωτικά πρότυπα, οι εποχές του έτους, το µέγεθος του πληθυσµού, κλπ. ιαφορετική είναι η σύνθεση των ΑΣΑ το καλοκαίρι σε σχέση µε το χειµώνα όπου καταναλώνονται διαφορετικά αγαθά. ιαφορετική είναι επίσης σε αγροτικές περιοχές σε σχέση µε αστικές. Άλλες είναι οι ποσότητες που παράγονται σε µικρές πόλεις και άλλες αυτές που παράγονται σε µεγαλουπόλεις. ιαφορετικά είναι, επίσης, τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά των ΑΣΑ που παράγονται στις ανεπτυγµένες χώρες και διαφορετικά στις αναπτυσσόµενες. Όσον αφορά τα ποσοτικά στοιχεία, δηλαδή τις παραγόµενες ποσότητες των αστικών στερεών αποβλήτων, αυτές εκφράζονται σε βάρος και σε µονάδες βάρους ανά κάτοικο. Για την εκτίµηση των ποσοτήτων των ΑΣΑ είναι χρήσιµο να γίνονται 15

17 καθηµερινές µετρήσεις µε ζυγίσµατα των απορριµµατοφόρων οχηµάτων κατά την είσοδο των οχηµάτων αυτών στους χώρους επεξεργασίας ή στους χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων, έτσι ώστε να υπάρχει µια πλήρης εικόνα. Για τις µελλοντικές τάσεις παραγωγής και συσσώρευσης ΑΣΑ µπορούν να γίνουν προβλέψεις µε βάση την εξέλιξη του µεγέθους του πληθυσµού και της παραγωγής κατ άτοµο. Η σύνθεση των ΑΣΑ εκτιµάται µέσω δειγµατοληψιών στους κάδους πριν από τη συλλογή και µε στατιστικές αναλύσεις. Όσον αφορά στα ποιοτικά στοιχεία, υπάρχει ένα πλήθος από χαρακτηριστικά φυσικά, χηµικά και βιολογικά (Παναγιωτακόπουλος., 2002, σελ ), η γνώση των οποίων είναι απαραίτητη για την εφαρµογή των συστηµάτων επεξεργασίας. Τα φυσικά χαρακτηριστικά είναι: - η πυκνότητα, δηλ. η µάζα του υλικού ανά µονάδα όγκου. - το ειδικό βάρος, δηλ. το βάρος του υλικού ανά µονάδα όγκου, η υγρασία, δηλ. το ποσοστό του νερού σε σχέση µε το συνολικό βάρος - η υδροαπορροφητικότητα, δηλ. η µέγιστη υγρασία (% επί του ξηρού βάρους) που µπορεί να συγκρατηθεί σε κανονικές συνθήκες. Η υδραυλική αγωγιµότητα, δηλ. η ταχύτητα µε την οποία το νερό διαπερνά το υλικό. - το µέγεθος των τεµαχίων, δηλ. οι διαστάσεις µήκος-πλάτος των τεµαχίων. Τα χηµικά χαρακτηριστικά είναι αυτά µε βάση τα οποία γίνεται: Οµαδοποίηση χηµικών ενώσεων στις εξής κατηγορίες: - λιπίδια (λίπη, έλαια) - υδατάνθρακες (σάκχαρα, άµυλο) - φυσικές-τεχνητές ίνες (υφάσµατα, δέρµατα) - πρωτεϊνες - συνθετικά οργανικά υλικά (πλαστικά) - ανόργανα υλικά (γυαλιά, µέταλλα, κεραµικά, χώµα) Ανάλυση καταλληλότητας για καύση, δηλ. προσδιορισµός των: - υγρασία - τέφρα, δηλ. το υπόλειµµα της ανοιχτής καύσης ή τα υλικά που δεν καίγονται - πτητική καύσιµη ύλη, δηλ. το ποσοστό του βάρους που µετατρέπεται σε αέρια σε συγκεκριµένη θερµοκρασία. 16

18 - Μη πτητικός άνθρακας, δηλ. η ύλη που αποµένει µετά από την καύση Στοιχειακή ανάλυση, δηλ. ο προσδιορισµός καθενός από χηµικά στοιχεία (άνθρακας, οξυγόνο, υδρογόνα, άζωτο, θείο, τέφρα, κλπ) που υπάρχουν σε µια ουσία και επηρεάζουν τις βιολογικές διεργασίες των ΑΣΑ. Προσδιορισµός της θερµογόνου δύναµης του υλικού, δηλ. της θερµότητας που εκλύεται όταν αυτό καίγεται πλήρως. Τα βιολογικά χαρακτηριστικά είναι: - Βιοαποδοµησιµότητα, δηλ. ο προσδιορισµός του ρυθµού και της δυνατότητας µετατροπής των οργανικών συστατικών, µε βιολογικές διεργασίες (αναερόβιες ή αερόβιες), σε αέρια και αδρανή οργανικά και ανόργανα στερεά. - Παραγωγή οσµών - Ανάπτυξη εντόµων Όσο πληρέστερη είναι η πληροφόρηση σχετικά µε όλα αυτά τα στοιχεία, τόσο καλύτερα µπορούν να διερευνηθούν και να αξιολογηθούν οι διάφορες µορφές επεξεργασίας και να γίνει αποτελεσµατική διαχείριση. 17

19 ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Ορισµός, στόχοι, στάδια Στην προηγούµενη ενότητα, ως απόβλητα, ορίσαµε τα υλικά τα οποία µετά από κάποια επεξεργασία παύουν να έχουν τη χρησιµότητα ή αξία που θα θεωρούσε ο κάτοχός τους ικανή για να συνεχίζει να τα χρησιµοποιεί και να τα διατηρεί. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα να καθίστανται τα υλικά αυτά άχρηστα και να απορρίπτονται σε χώρους ταφής απορριµµάτων. Μάλιστα, η πολιτική που ακολουθείτο µέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες ήταν η εναπόθεση-ρίψη των αποβλήτων σε περιοχές οι οποίες επιλέγοντο αρκεί να πληρούσαν το κριτήριο της απόστασης από κατοικηµένες περιοχές, έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται το κόστος διαχείρισης και οι ενοχλήσεις των πολιτών που οδηγούσαν σε διαµαρτυρίες και πολιτικές πιέσεις. Είναι εµφανές ότι η προτεραιότητα δεν δινόταν στο περιβάλλον. Το περιβαλλοντικό κριτήριο δεν εµφανιζόταν πουθενά. Το περιβάλλον αντιµετωπιζόταν σαν ένας µεγάλος κάδος απορριµµάτων που µπορεί να δέχεται και να αφοµοιώνει τα κάθε µορφής απόβλητα Η τακτική αυτή, ύστερα από την εµφάνιση των πρώτων κρουσµάτων ρύπανσης του περιβάλλοντος και απειλών για τη δηµόσια υγεία, κρίθηκε απαράδεκτη από κάθε σκοπιά, περιβαλλοντική-οικονοµική-κοινωνική. Εµπνευσµένος από το παράδειγµα της φύσης, στην οποία δεν δηµιουργούνται απορρίµµατα, αλλά ότι αποβάλλεται από έναν οργανισµό χρησιµοποιείται ως πρώτη ύλη από κάποιον άλλο και έτσι τίποτα δεν χάνεται και συνεχίζεται αρµονικά ο κύκλος της ζωής, ο άνθρωπος κατανόησε ότι η τακτική του παρελθόντος θα πρέπει να ξεπεραστεί και την θέση της θα πρέπει να πάρει η ανάπτυξη και εφαρµογή ολοκληρωµένων συστηµάτων διαχείρισης των αποβλήτων. Επιπλέον, η αναγνώριση από τον άνθρωπο της σηµασίας της καθοδήγησής του από ένα σύστηµα αξιών, µε σκοπό την εξασφάλιση όχι µόνο της επιβίωσης, αλλά της αειφόρου-βιώσιµης ανάπτυξης, της ανάπτυξης, δηλαδή, που θα αντιµετωπίζει τα προβλήµατα και θα ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να υποβαθµίσει την ποιότητα ζωής των µελλοντικών γενεών και χωρίς να διακινδυνεύει τη δυνατότητα τους να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες (Ορισµός Επιτροπής Brundtland). 18

20 Συνεπώς, σύµφωνα µε τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης, και για το πρόβληµα των αστικών στερεών αποβλήτων, αναγκαία κρίνεται η ανάπτυξη και εφαρµογή σχεδίων βιώσιµης διαχείρισης, τα οποία θα πρέπει να ικανοποιούν τους εξής στόχους: - Μείωση των παραγόµενων ποσοτήτων αποβλήτων - Ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων - Μετακίνηση της έµφασης από διαχείριση αποβλήτων σε διαχείριση - αξιοποίηση πόρων. Τα στάδια ενός συστήµατος βιώσιµης διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων, είναι τα εξής: - Παραγωγή αποβλήτων - Επεξεργασία στην πηγή - Συλλογή, µεταφορά και προσωρινή αποθήκευση - Περαιτέρω επεξεργασία και αξιοποίηση - Τελική διάθεση Ως βιώσιµη διαχείριση καλείται η ο βέλτιστος συνδυασµός αυτών των διαδικασιών από τον αρµόδιο φορέα διαχείρισης και η µεγιστοποίηση του οφέλους του κάθε σταδίου. Ο συνδυασµός που θα επιλεγεί µπορεί να διαφέρει από περιοχή σε περιοχή και από κοινωνία σε κοινωνία και αυτό καθορίζεται από ένα πλήθος παραγόντων όπως το µέγεθος του πληθυσµού, οι καταναλωτικές συνήθειες, η ένταση των αποβλητογενών δραστηριοτήτων, η σύνθεση των αποβλήτων, οι οικονοµικές δυνατότητες, η ευαισθητοποίηση και συµµετοχή των πολιτών, κλπ. Η µεγιστοποίηση του οφέλους του κάθε σταδίου εξειδικεύεται ως εξής: - Παραγωγή αποβλήτων: Αλλαγή της καταναλωτικής νοοτροπίας µε σκοπό την ελαχιστοποίηση της παραγωγής αποβλήτων από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. - Επεξεργασία στην πηγή: διαχωρισµός των οικιακών απορριµµάτων ανά κατηγορία, χρήση των κάδων ανακύκλωσης, και των κάδων κοµποστοποίησης, έτσι ώστε να ελαχιστοποιούνται οι ποσότητες των 19

21 αποβλήτων που αναλαµβάνουν οι αρµόδιοι φορείς διαχείρισης να επεξεργαστούν. - Συλλογή, µεταφορά και προσωρινή αποθήκευση: χρήση κατάλληλων κάδων απορριµµάτων που εµποδίζουν τις διαρροές, συλλογή από ειδικά οχήµατα µε συχνότητες που καθορίζονται ανάλογα µε τις ανάγκες κάθε περιοχής, ασφαλείς χώροι προσωρινής αποθήκευσης. - Περαιτέρω επεξεργασία και αξιοποίηση: από τους αρµόδιους φορείς διαχείρισης µε σκοπό την µεγιστοποίηση των ποσοτήτων που υπόκεινται σε περαιτέρω επεξεργασία όπως ανακύκλωση, κοµποστοποίηση, καύση για παραγωγή ενέργειας, κλπ. - Τελική διάθεση: όσο το δυνατόν µικρότερων ποσοτήτων για ταφή. Παράλληλα, κρίνεται σκόπιµη η εισαγωγή δεικτών επίδοσης για την αξιολόγηση της επίδοσης του συστήµατος όσον αφορά κριτήρια, όπως (Παναγιωτακόπουλος., σελ. 114): - Περιβαλλοντικά: επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη δηµόσια υγεία. - Οικονοµικά-Βιωσιµότητας: δυνατότητα κάλυψης εξόδων από τα έσοδα που παράγει το σύστηµα, βαθµός ανάκτησης υλικών και ενέργειας, κλπ. - Πολιτικά-κοινωνικά: δηµιουργία θέσεων εργασίας, ελαχιστοποίηση κοινωνικών αντιδράσεων, κλπ - Οργανωτικά: προσαρµοστικότητα στις τοπικές συνθήκες, δυνατότητα για µελλοντικές επεκτάσεις, κινητοποίηση και συνεργασία εµπλεκόµενων φορέων, κλπ. Συνάγεται, λοιπόν από τα παραπάνω, ότι για τη δηµιουργία µίας σταθερής βάσης η οποία θα δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις για τη βιώσιµη ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισµού, κρίνεται απαραίτητη η ανάπτυξη και εφαρµογή σύγχρονων συστηµάτων διαχείρισης αποβλήτων, που θα αντιµετωπίζουν το πρόβληµα των αποβλήτων σφαιρικά, θα επιτυγχάνουν συγκεκριµένα αποτελέσµατα και θα ικανοποιούν συγκεκριµένους στόχους. 20

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ Η στρατηγική της Ε.Ε. για τα ΑΣΑ Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα απόβλητα, ενσωµατώνοντας την διάσταση της αειφόρου ανάπτυξης, βασίζεται σε τρεις αρχές: Α. Πρόληψη της δηµιουργίας αποβλήτων Β. Ανακύκλωση και επαναχρησιµοποίηση Γ. Βέλτιστη τελική διάθεση και παρακολούθηση Για την εξειδίκευση των αρχών αυτών η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει σχεδιάσει δύο µακροπρόθεσµες στρατηγικές, οι οποίες περιλαµβάνονται στις επτά θεµατικές στρατηγικές του έκτου προγράµµατος δράσης για το περιβάλλον (2002). Την στρατηγική για την πρόληψη της δηµιουργίας αποβλήτων και την επεξεργασία τους, και την στρατηγική για την βιώσιµη χρήση των φυσικών πόρων. Η στρατηγική για την πρόληψη και την ανακύκλωση των αποβλήτων, σύµφωνα µε ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 21 ης εκεµβρίου 2005 χαράσσει τις δράσεις και περιγράφει τα µέτρα για την βελτιωµένη διαχείριση των αποβλήτων. Η παρούσα στρατηγική θα δηµιουργήσει νέες δυνατότητες σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των αποβλήτων µε στόχο τη µείωση των ποσοτήτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονοµικής ταφής, θα επιτρέψει την πραγµατοποίηση µεγαλύτερης κλίµακας λιπασµατοποίησης και την ανάκτηση µεγαλύτερων ποσοτήτων ενέργειας από τα απόβλητα ενώ παράλληλα θα βελτιώσει από ποσοτική και ποιοτική σκοπιά την ανακύκλωση. Στόχος της στρατηγικής είναι να µειωθούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσείς των αποβλήτων καθ όλο τον κύκλο ζωής τους, από την παραγωγή µέχρι την τελική διάθέση τους, µέσω της ανακύκλωσης. Η προσέγγιση αυτή επιτρέπει να αντιµετωπίζεται κάθε είδος αποβλήτων όχι µόνο ως πηγή ρύπανσης που επιβάλλεται να µειωθεί, αλλά και ως ενδεχόµενος πόρος που προσφέρεται για εκµετάλλευση. Η στρατηγική για την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων καθορίζει τις κατευθύνσεις της δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την επόµενη 25ετία, µε 21

23 στόχο την αποδοτικότερη και πλέον αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους - εξόρυξη ή λήψη, χρήση και τελική διάθεσή τους-, µε στόχο την µείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων χωρίς να επιβαρύνεται η οικονοµική ανάπτυξη. Η θεµατική στρατηγική για τα απόβλητα θα αναθεωρηθεί το Αν χρειασθεί θα προσδιοριστούν πρόσθετα µέτρα για την προώθηση της πρόληψης της δηµιουργίας αποβλήτων και την µετάβαση προς την κοινωνία της ανακύκλωσης. Η νοµοθεσία της Ε.Ε. για τα Απόβλητα Η νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα στερεά απόβλητα, αποσκοπεί στη δηµιουργία των προϋποθέσεων εκείνων που θα οδηγήσουν στην υλοποίηση των στόχων της στρατηγικής της Ε.Ε. για τα απόβλητα. Η οδηγία-πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί στερεών αποβλήτων, είναι η 2006/12/ΕΚ. Με την οδηγία αυτή, η οποία ισχύει από την 17 η Μαϊου 2006, επιχειρήθηκε η κωδικοποίηση και αντικατάσταση της Οδηγίας 75/442/ΕΟΚ (Οδηγία 75/442/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 15ης Ιουλίου 1975 περί των στερεών αποβλήτων) και των µετέπειτα τροποποιήσεών της, προκειµένου να εξορθολογισθεί η κείµενη νοµοθεσία και να δηµιουργηθεί σαφές και ενιαίο πλαίσιο αναφοράς. Με την οδηγία αυτή επιδιώκεται να γίνει αποτελεσµατικότερη η διαχείριση των αποβλήτων στην Κοινότητα µε σκοπό την προστασία της υγείας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος από τις επιβλαβείς επιδράσεις που προκαλούνται από τη συγκέντρωση, τη µεταφορά, την επεξεργασία, την αποθήκευση και την απόθεση των αποβλήτων. Με βάση την αρχή της επικουρικότητας τα κράτη-µέλη θα εκπονούν σχέδια διαχείρισης µε σκοπό τη µείωση των παραγόµενων ποσοτήτων αποβλήτων, την ανάπτυξη καθαρών και οικονοµικότερων τεχνολογιών κατά την εκµετάλλευση των φυσικών πόρων, τη διάθεση στην αγορά προϊόντων σχεδιασµένων κατά τρόπο που να µη συµβάλλουν καθόλου ή να συµβάλλουν το δυνατόν λιγότερο στην αύξηση της ποσότητας ή της βλαπτικότητας των αποβλήτων, και κυρίως την αξιοποίηση των αποβλήτων µε ανακύκλωση, επαναχρησιµοποίηση, ανάκτηση ή οποιαδήποτε άλλη 22

24 ενέργεια που έχει ως στόχο την παραγωγή δευτερογενών πρώτων υλών, ή τη χρησιµοποίηση των αποβλήτων ως πηγή ενέργειας. Επίσης, τα κράτη-µέλη είναι υποχρεωµένα τα λαµβάνουν τα απαραίτητα µέτρα ούτως ώστε κάθε κάτοχος αποβλήτων να παραδίδει τα απόβλητά του σε εξουσιοδοτηµένο φορέα διαχείρισης ή να εξασφαλίζει ο ίδιος την αξιοποίησή τους, έτσι ώστε να εξαλειφθεί το φαινόµενο της ανεξέλεγκτης διάθεσης των αποβλήτων. Τα κράτη-µέλη µπορούν επίσης να συνεργάζονται µεταξύ τους όπου επιβάλλεται λόγω γεωγραφικών συνθηκών π.χ., έτσι ώστε να δηµιουργηθεί ένα ολοκληρωµένο και κατάλληλο δίκτυο που θα καταστήσει την κοινότητα αυτάρκη στον τοµέα της διάθεσης των αποβλήτων. Παράλληλα, ισχύουν και µια σειρά άλλων Οδηγιών, όπως η Οδηγία 1999/31/ΕΚ (συναφείς πράξεις: κανονισµός 1882/2003/ΕΚ, Απόφαση 2003/33/ΕΚ), που ορίζει τα σχετικά µε τους χώρους υγειονοµικής ταφής. Η Οδηγία 2000/76/ΕΚ, που ορίζει τα σχετικά µε την αποτέφρωση των αποβλήτων. Η Οδηγία 96/61/ΕΚ που ορίζει τα σχετικά µε την πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης. Η Οδηγία 94/62/ΕΚ σχετικά µε τις συσκευασίες και τα απορρίµµατα συσκευασίας. Μέσα από το σύνολο της νοµοθεσίας της Ε.Ε. καθορίζονται οι στόχοι που καλούνται να πετύχουν τα κράτη-µέλη και ο χρονικός ορίζοντας µέσα στον οποίο θα πρέπει να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί, προκειµένου να µπορούµε να κάνουµε λόγο για βιώσιµη διαχείριση των στερεών αποβλήτων µέσα στα σύνορα της Ε.Ε. ΕΛΛΑ Α Ο εθνικός σχεδιασµός διαχείρισης στερεών αποβλήτων Η στρατηγική της Ελλάδας για τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων, σχεδιάστηκε µε σκοπό να προσαρµόσει τα Ελληνικά δεδοµένα και τις ιδιαιτερότητες στους στόχους της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Εθνικός Σχεδιασµός ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων καθορίστηκε µε την ΚΥΑ 50910/2727/2003 (ΦΕΚ B 1909/ ) «Μέτρα και Όροι για τη ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης». 23

25 Ο Εθνικός Σχεδιασµός ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων ενσωµατώνει τις αρχές και τους στόχους της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα στερεά απόβλητα. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει διαφοροποίηση όσον αφορά τους στόχους οι οποίοι παραµένουν: - Η µείωση πρόληψη και µείωση της παραγωγής και της βλαπτικότητας των αποβλήτων - Η ανάπτυξη καθαρών και πιο οικονοµικών τεχνολογιών µε τις οποίες να γίνεται ηπιότερη εκµετάλλευση των φυσικών πόρων. - την παραγωγή και διάθεση στην αγορά προϊόντων που είναι σχεδιασµένα έτσι ώστε να µην συµβάλλουν καθόλου ή να συµβάλλουν όσο το δυνατόν λιγότερο στην αύξηση της ποσότητας ή της βλαπτικότητας των αποβλήτων. - την ανάπτυξη καταλλήλων τεχνικών για τη τελική διάθεση των επικινδύνων ουσιών που περιέχονται στα απόβλητα τα οποία προορίζονται για αξιοποίηση. - Την αξιοποίηση των αποβλήτων µε ανακύκλωση, επαναχρησιµοποίηση ή ανάκτηση ή οποιαδήποτε άλλη διαδικασία που έχει ως στόχο την παραγωγή δευτερογενών πρώτων υλών ή προϊόντων. - Την περιβαλλοντικά ασφαλή διαχείριση των αποβλήτων µε τον καθορισµό τεχνικών προδιαγραφών για την εκπόνηση των µελετών οργάνωσης και λειτουργίας α) των συστηµάτων συλλογής και µεταφοράς και β) των εγκαταστάσεων προσωρινής αποθήκευσης, µεταφόρτωσης, διάθεσης και αξιοποίησης. - Τη χρησιµοποίηση των αποβλήτων ως πηγής ενέργειας. - Την περιβαλλοντικά αποδεκτή και ασφαλή διάθεση των αποβλήτων που δεν υπόκεινται σε διεργασίες αξιοποίησης και των υπολειµµάτων της επεξεργασίας των αποβλήτων. - Την ενθάρρυνση της ορθολογικής οργάνωσης και της ολοκληρωµένης διαχείρισης των αποβλήτων. - Τη δηµιουργία εθνικού δικτύου εγκαταστάσεων διάθεσης αποβλήτων, λαµβάνοντας υπόψη τις καλύτερες διαθέσιµες τεχνολογίες που δεν συνεπάγονται υπερβολικό κόστος, καθώς και τις γεωγραφικές συνθήκες ή την ανάγκη ειδικών εγκαταστάσεων για ορισµένες κατηγορίες αποβλήτων. - Την κατάρτιση εθνικής στατιστικής αποβλήτων, σύµφωνα µε τον Κανονισµό 2150/2002/ΕΚ (Επίσηµη Εφηµερίδα 332/2002), ώστε µε τη συνολική 24

26 καταγραφή των ποσοτήτων των αποβλήτων να διασφαλίζεται η µεγιστοποίηση της αξιοποίησης των αποβλήτων και η ασφαλής διάθεσή τους. Πιο συγκεκριµένα, ο Εθνικός Σχεδιασµός ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων προβλέπει τη δηµιουργία συστηµάτων ολοκληρωµένης διαχείρισης αποβλήτων σε όλη την επικράτεια, σε συνδυασµό µε την εξάλειψη των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων. Ο Εθνικός Σχεδιασµός ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων αναθεωρείται ανά πενταετία, εφόσον από τη σχετική αξιολόγηση που διενεργείται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Εργων προκύψει τεκµηριωµένη προς τούτο ανάγκη. Κατ' εξαίρεση, είναι δυνατή η τροποποίησή του και πριν την πάροδο πενταετίας, προκειµένου να αντιµετωπισθούν ζητήµατα που ανακύπτουν: α) από την προώθηση ή εφαρµογή προγραµµάτων και δράσεων δίαχείρισης στερεών αποβλήτων µε ευρωπαϊκό, διασυνοριακό ή διακρατικό χαρακτήρα που δεν προβλέπονταν κατά το χρόνο κατάρτισης του ΕΣ ΣΑ, β) εξαιρετικές ανάγκες από φυσικές ή τεχνολογικές καταστροφές ή κινδύνους, γ) εξαιρετικές και απρόβλεπτες ανάγκες που προκύπτουν από την εκτέλεση έργων και προγραµµάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων εθνικής ή διαπεριφερειακής κλίµακας ή δ) από την τροποποίηση της σχετικής κοινοτικής νοµοθεσίας. Η Εθνική νοµοθεσία για τα απόβλητα Για τη διαχείριση των µη επικίνδυνων στερεών αποβλήτων, οι βασικότερες σχετικές διατάξεις είναι οι εξής: - ΚΥΑ /1997 (ΦΕΚ B 1016/ ) «Κατάρτιση πλαισίου Προδιαγραφών και γενικών προγραµµάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων» - ΚΥΑ 50910/2727/2003 (ΦΕΚ B 1909/ ) «Μέτρα και Όροι για τη ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης» - ΚΥΑ 29407/3508/2002 (ΦΕΚ Β 1572/ ) «Μέτρα και όροι για την υγειονοµική ταφή των αποβλήτων» 25

27 - ΚΥΑ 22912/1117/2005 (ΦΕΚ 759 B) «Μέτρα και όροι για την πρόληψη και τον περιορισµό της ρύπανσης του περιβάλλοντος από την αποτέφρωση των αποβλήτων». Η ΚΥΑ 50910/2727/2003, περιλαµβάνει θέµατα όπως ο Εθνικός σχεδιασµός διαχείρισης στερεών αποβλήτων, ο Περιφερειακός σχεδιασµός διαχείρισης στερεών αποβλήτων, καθορίζονται οι φορείς διαχείρισης στερεών αποβλήτων, τα µέτρα για τους χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων, και τα σχετικά µε τους ελέγχους και τις εκθέσεις παρακολούθησης και αξιολόγησης. Η ΚΥΑ /1997, περιλαµβάνει θέµατα σχετικά µε το πλαίσιο τεχνικών προδιαγραφών διαχείρισης στερεών αποβλήτων και µε γενικά προγράµµατα διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Η ΚΥΑ 29407/3508/2002, στην οποία καθορίζονται θέµατα των ΧΥΤΑ, όπως οι κατηγορίες των χώρων ταφής, τα αποδεκτά και µη αποδεκτά απόβλητα των Χ.Υ.Τ.Α., τους φορείς διαχείρισης, τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση άδειας Χ.Υ.Τ.Α., κλπ. Η ΚΥΑ 22912/1117/2005, όπου ορίζονται τα µέτρα και οι προϋποθέσεις για την αποτέφρωση των αποβλήτων, τις επιτρεπόµενες τιµές των ατµοσφαιρικών εκποµπών, κλπ. Παράλληλα, ισχύει και µια σειρά διατάξεων οι οποίες αναφέρονται στο παράρτηµα 2. Οι διατάξεις αυτές, οι οποίες ενσωµατώνουν τη νοµοθεσία της Ε.Ε., έχουν ως σκοπό να θέσουν το πλαίσιο µέσα στο οποίο θα δραστηριοποιηθούν οι αρµόδιοι φορείς διαχείρισης στερεών αποβλήτων προκειµένου να περάσουµε ως χώρα από τη φάση της διαχείρισης, στη φάση της βιώσιµης διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. 26

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Οι διαδικασίες που αποτελούν ένα ολοκληρωµένο και βιώσιµο σύστηµα διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων είναι οι εξής: - Μείωση της παραγωγής - Προσωρινή αποθήκευση, συλλογή και µεταφορά - Ανακύκλωση - επαναχρησιµοποίηση - Κοµποστοποίηση - λιπασµατοποίηση - Καύση - Υγειονοµική ταφή Κάθε διαδικασία έχει τη συµβολή της στην επίδοση του συστήµατος διαχείρισης, και επηρεάζει το αποτέλεσµα των άλλων διαδικασιών. Για να υπάρξει ένας ολοκληρωµένος σχεδιασµός και να µπορούµε να κάνουµε λόγο για εφαρµογή βιώσιµων συστηµάτων διαχείρισης, θα πρέπει για κάθε διαδικασία να γίνεται ανάλυση κόστους-οφέλους και να εφαρµόζεται µε τέτοιο τρόπο που τελικά να οδηγεί στην πραγµατοποίηση των στόχων που έχουν τεθεί. Μείωση της παραγωγής αποβλήτων Η µείωση στην πηγή, είναι το πρώτο στάδιο ενός συστήµατος διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων και θεωρείται το σηµαντικότερο επειδή βασίζεται στην αρχή της πρόληψης (Καρβούνης Σ. και Γεωργακέλλος., 2003 σελ. 674). Μείωση στην πηγή σηµαίνει κάθε δράση που αποτρέπει τη δηµιουργία αποβλήτων (National Recycling Coalition). Σύµφωνα µε την νοµοθεσία (Οδηγία 96/61/ΕΚ «ολοκληρωµένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης»), η παραγωγή αποβλήτων αποτελεί µορφή ρύπανσης, εποµένως κάθε σύστηµα διαχείρισης αποβλήτων πρέπει να περιλαµβάνει συγκεκριµένα µέτρα που στοχεύουν στη µείωση της παραγωγής αποβλήτων. 27

29 Οι πολιτικές για τη µείωση της παραγωγής, στοχεύουν τόσο στο επίπεδο της παραγωγής όσο και στο επίπεδο της κατανάλωσης. Θεσµοθετηµένη είναι όµως, προς το παρόν, µόνο η αρχή της ευθύνης του παραγωγού βάσει της Οδηγίας 94/62/ΕΚ για τις «συσκευασίες και τα απορρίµµατα συσκευασίας» και του Ν.2939/01 περί «Συσκευασιών και Εναλλακτικής ιαχείρισης των Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων». Πέρα όµως από τον παραγωγό, ευθύνη έχει και ο καταναλωτής. Μια ολοκληρωµένη πολιτική πρόληψης και µείωσης της παραγωγής απαιτεί και τη θεσµοθέτηση της αρχής της ευθύνης του καταναλωτή παρόλο το πολιτικό κόστος που θα έχει µια τέτοια απόφαση. Το στάδιο της µείωσης της παραγωγής εξειδικεύεται σε δυο επίπεδα. Προτού δηµιουργηθούν απόβλητα, σε επίπεδο παραγωγικής διαδικασίας και καταναλωτικής συµπεριφοράς, και αφού έχουν ήδη δηµιουργηθεί απόβλητα σε επίπεδο επεξεργασίας στην πηγή (πρωτογενής επεξεργασία), πριν δηλαδή µεταφερθούν έξω από το κτίριο τα απόβλητα που δηµιουργήθηκαν. Όσον αφορά την παραγωγική διαδικασία και την καταναλωτική συµπεριφορά οι πολιτικές µείωσης των παραγόµενων ποσοτήτων θα µπορούσαν να περιλαµβάνουν: Σε επίπεδο παραγωγής (βιοµηχανίες, βιοτεχνίες, Υπηρεσίες, ηµόσιο, Οργανισµοί κλπ): - Μειωµένη χρήση υλικών στην παραγωγή του προϊόντος - Αύξηση της χρήσιµής ζωής των προϊόντων µέσω της χρήσης πιο ανθεκτικών υλικών - δυνατότητα επισκευής ή αναβάθµισης προϊόντων, κλπ. - Εκπαίδευση προσωπικού στην ορθολογική χρήση των πόρων (χαρτί, υλικά, κλπ) - Επέκταση της χρήσης του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και του διαδικτύου για την επικοινωνία και τις συναλλαγές γενικότερα. - Ενοικίαση αντί της αγοράς συσκευών που δεν χρησιµοποιούνται συχνά, κλπ. Για τη στροφή προς αυτήν την κατεύθυνση η πολιτεία θα πρέπει να δηµιουργήσει το κατάλληλο πλαίσιο µέσω νοµοθετικών ρυθµίσεων, κινήτρων κλπ. Σε επίπεδο κατανάλωσης κρίνεται σκόπιµη η δηµιουργία νέων καταναλωτικών συµπεριφορών, όπως: - Χρήση προϊόντων φιλικών προς το περιβάλλον 28

30 - Εξάντληση της χρησιµότητας του κάθε προϊόντος - Επαναχρησιµοποίηση των προϊόντων όπου αυτό είναι δυνατό κλπ. Στοχεύοντας στην αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών η πολιτεία θα µπορούσε να εφαρµόσει δράσεις που στοχεύουν στην διαπαιδαγώγησηευαισθητοποίηση των καταναλωτών, όπως εισαγωγή µαθηµάτων στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση για τη νέα γενιά, σεµινάρια-ενηµέρωση για τους ενήλικες κλπ. Όσον αφορά στην επεξεργασία στην πηγή, δηλαδή την πρωτογενή επεξεργασία η οποία στοχεύει στη µείωση των απορριπτόµενων ποσοτήτων αποβλήτων, τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις κλπ, θα µπορούσαν να επεξεργάζονται τα απόβλητα τους µε τους εξής τρόπους: - ιαχωρισµός των συστατικών τους σε ειδικούς κάδους ανά κατηγορίες (τροφικά υπολείµµατα, αλουµίνιο, χαρτί, µέταλλα, πλαστικά, γυαλιά κλπ) - Κοµποστοποίηση των βιοαποδοµήσιµων υλικών στον κήπο - Συµπίεση των απορριµµάτων κλπ Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι θα πρέπει να αποφεύγονται αυτοσχέδιοι τρόποι επεξεργασίας, οι οποίοι µπορεί µεν να µειώνουν τις απορριπτόµενες ποσότητες, αλλά επιβαρύνουν αλλιώς το περιβάλλον, όπως η καύση των απορριµµάτων στον κήπο ή το τζάκι (ρύπανση της ατµόσφαιρας), ή διοχέτευση των απορριµµάτων στο σύστηµα αποχέτευσης(επιβάρυνση του συστήµατος επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων. Προσωρινή αποθήκευση Η προσωρινή αποθήκευση και η συλλογή και µεταφορά είναι τα δυο υποσυστήµατα ενός συστήµατος διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων µε τα οποία έρχεται σε πρώτη επαφή ο πολίτης. O στόχος του υποσυστήµατος της προσωρινής αποθήκευσης είναι να αποθηκευτούν τα απορρίµµατα µε έναν τρόπο που θα συνδυάζει ασφάλεια για το περιβάλλον και την δηµόσια υγεία, ευκολία αποκοµιδής και αισθητική όσον αφορά τον περιβάλλοντα χώρο. Τα πιο συνηθισµένα µέσα προσωρινής αποθήκευσης είναι οι πλαστικές σακούλες, οι κάδοι και οι µεγάλοι υποδοχείς (Αλεξάκη Μ. και Αγαπητίδης Γ., 1999, σελ.21). 29

31 Μέσα στην κατοικία ή στο κατάστηµα η προσωρινή αποθήκευση γίνεται σε ειδικές σακούλες οι οποίες έπειτα τοποθετούνται στον εξωτερικό χώρο µέσα σε ειδικούς κάδους. Υπάρχουν δύο τύποι σακούλας, οι χάρτινες και οι πλαστικές. Τα τελευταία χρόνια προτιµούνται οι πλαστικές επειδή παρουσιάζουν µικρότερη πιθανότητα διαρροών. Οι κάδοι διαχωρίζονται στις εξής κατηγορίες: κυλιόµενοι, σταθεροί, υπόγειοι και µεγάλοι απορριµµατοδέκτες (απορριµµατοκιβώτια). Οι κυλιόµενοι κάδοι είναι πλαστικοί ή µεταλλικοί. Οι πλαστικοί πρέπει να είναι κατασκευασµένοι απο πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας (HDPE) και οι µεταλλικοί από υψηλής ποιότητας γαλβανισµένη λαµαρίνα. Έχουν χωρητικότητα από 60 µέχρι 400 λίτρα οι δίτροχοι και από 500 µέχρι 700 οι τετράτροχοι. Τα µεγέθη, οι προδιαγραφές παραγωγής και τα τεχνικά χαρακτηριστικά (αντοχή σε πτώσεις και σε υψηλές θερµοκρασίες, συγκεκριµένα επίπεδα θορύβου κατά τη χρήση, δυνατότητα για υποδοχή υπολογιστή, τάπα απορροής υδάτων, ποδοµοχλοί κλπ) καθορίζονται από οδηγίες της Ε.Ε. έτσι ώστε να είναι συµβατοί µε τους ανυψωτικούς µηχανισµούς των απορριµµατοφόρων, και να τηρούν τα πρότυπα προστασίας του περιβάλλοντος. Οι σταθεροί κάδοι είναι πακτωµένοι στο έδαφος και έχουν χωρητικότητα από 100 µέχρι 500 λίτρα. εν είναι τυποποιηµένοι και τοποθετούνται κυρίως σε µονοκατοικίες για λόγους κόστους και αισθητικής. Παρουσιάζουν όµως σηµαντικά µειονεκτήµατα, όπως δυσκολία στο πλύσιµο, αυξηµένες πιθανότητες διαρροών και απαίτηση για χειρωνακτική αποκοµιδή του περιεχοµένου. Μια νέα τεχνολογία είναι οι σταθεροί υπόγειοι κάδοι, των οποίων το κυρίως σώµα είναι βυθισµένο στο έδαφος και προεξέχει µόνο η θυρίδα εισαγωγής των απορριµµάτων. Οι κάδοι αυτοί έχουν αυξηµένο κόστος αλλά προσφέρουν καλαίσθητη εµφάνιση και καταλαµβάνουν πολύ µικρό χώρο. Παρέχουν την δυνατότητα τοποθέτησης απορριµµάτων κοινών και ανακύκλωσης. Κατά την αποκοµιδή των απορριµµάτων, το κάτω τµήµα ανυψώνεται και το περιεχόµενο αδειάζεται µε ειδικό µηχανισµό. Τα απορριµµατοκιβώτια για µεγάλα αντικείµενα τοποθετούνται σε συγκεκριµένα σηµεία και εξυπηρετούν κυρίως καταστήµατα και µικρές επιχειρήσεις στις οποίες παράγεται µεγάλος όγκος απορριµµάτων που δεν µπορεί να εξυπηρετηθεί από τους κοινούς κάδους. Στους κάδους αυτούς, οι πολίτες µπορούν να απορρίπτουν ογκώδη αντικείµενα και αδρανή υλικά τα οποία δεν χωράνε στους κοινούς κάδους. Σε πολλές χώρες µε βάση τη λογική ο ρυπαίνων πληρώνει, αναπτύσσεται η τάση για χρέωση ανά σάκο ή ανά κάδο ή ανά τόνο. Για την οργάνωση ενός τέτοιου 30

32 συστήµατος, απαραίτητη είναι η χρήση µικροϋπολογιστών (chip) τα οποία τοποθετούνται στους κάδους ή στα µηχανήµατα ανύψωσης των απορριµµατοφόρων και τα οποία χρεώνουν κάθε νοικοκυριό ή επιχείρηση ανάλογα µε τα απορρίµµατα που παράγει. Ταυτόχρονα, το σύστηµα αυτό διευκολύνει την καταγραφή ποσοτικών και στατιστικών δεδοµένων. Για να είναι αποτελεσµατικό το σύστηµα της προσωρινής αποθήκευσης πρέπει να ικανοποιεί συγκεκριµένα κριτήρια (Παναγιωτακόπουλος. 2002, σελ ) όπως: - Αισθητική του περιβάλλοντος χώρου - υνατότητα έκφρασης του κόστους ανά νοικοκυριό ή ανά άτοµο - Προστασία της δηµόσιας υγείας - Επάρκεια κάδων - Ευκολία χρήσης από τους πολίτες (αποστάσεις κάδων από κατοικίες, ευκολία χρήσης των κάδων κλπ) - Οχλήσεις από τις διαδικασίες εκκένωσης (θόρυβος, διασκόρπηση σκουπιδιών, δυσοσµίες κλπ). Συλλογή και µεταφορά Μετά από την προσωρινή αποθήκευση, ακολουθεί το στάδιο της συλλογής και µεταφοράς. Η πιο συνηθισµένη µορφή συλλογής και µεταφοράς είναι η περιοδική διέλευση ενός απορριµµατοφόρου οχήµατος από τους δρόµους της εξυπηρετούµενης περιοχής, το οποίο έχει ως στόχο τη συλλογή των απορριµµάτων από τους κάδους και την µεταφορά τους σε καθορισµένους χώρους, τους σταθµούς µεταφόρτωσης. Σε αυτό το στάδιο τα ζητήµατα προς επίλυση είναι: - Ο τύπος του απορριµµατοφόρου που θα επιλεγεί. - Ο αριθµός του πληρώµατός του - Ο βέλτιστος σχεδιασµός των διαδροµών (Αλεξάκη Μ. και Αγαπητίδης Γ., 1999, σελ.29) Τα απορριµµατοφόρα οχήµατα αποτελούνται από το πλαίσιο και την υπερκατασκευή (κιβωτάµαξα). Οι διαφορές µεταξύ των διαφόρων τύπων πλαισίων βρίσκονται στις διαστάσεις (µέγεθος οχήµατος) και στον κινητήρα (ιπποδύναµη). Όσον αφορά στην υπέρ-κατασκευή, υπάρχει ο τύπος του απλού υποδοχέα ο οποίος 31

33 απαιτεί χειρωνακτική συλλογή, ο υποδοχέας µε µηχανισµό συµπίεσης, και ο υποδοχέας µε µηχανισµό ανύψωσης των κάδων και συµπίεσης. Για την κατάλληλη επιλογή θα πρέπει να εκτιµηθούν παράγοντες όπως ο ρυθµός παραγωγής και συσσώρευσης απορριµµάτων, οι κυκλοφοριακές συνθήκες, η κατανάλωση καυσίµων και το κόστος συντήρησης, το επίπεδο θορύβου, η εργονοµία και η ασφάλεια που παρέχει στο πλήρωµα κλπ. Το πλήρωµα του απορριµµατοφόρου οχήµατος αποτελείται τουλάχιστον από δύο άτοµα. Τον οδηγό και από έναν έως τρεις εργάτες για την εκκένωση των κάδων. Η βέλτιστη σύνθεση του πληρώµατος εξαρτάται από τον τύπο του απορριµµατοφόρου οχήµατος και την τεχνολογία που χρησιµοποιείται. Σε απορριµµατοφόρα οχήµατα µε µηχανοποιηµένο σύστηµα συλλογής (µηχανισµός ανύψωσης) απαιτείται, πλην του οδηγού, ένας εργάτης. Σε απλού τύπου οχήµατα, όπου η συλλογή γίνεται χειρωνακτικά, απαιτούνται µέχρι και τρεις εργάτες, ανάλογα µε την βαθµό παραγωγής και συσσώρευσης των απορριµµάτων. Η βελτιστοποίηση του σχεδιασµού των διαδροµών, αποσκοπεί στην εύρεση της διαδροµής εκείνης η οποία εξασφαλίζει ότι θα εξυπηρετούνται πλήρως όλα τα σηµεία προσωρινής αποθήκευσης στο συντοµότερο χρόνο και µε το µικρότερο δυνατό κόστος (καύσιµα-εργατοώρες). Για το σχεδιασµό των δροµολογίων, ιδιαίτερα σε σύνθετες περιπτώσεις µπορεί να χρησιµοποιηθούν και προγράµµατα λογισµικού, χρήση γεωγραφικών συστηµάτων πληροφοριών (Αλεξάκη Μ. και Αγαπητίδης Γ., 1999, σελ.21) κλπ, αρκεί να προσαρµοστούν οι ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής όπως οι κυκλοφοριακές συνθήκες, η ευχέρεια πρόσβασης στα σηµεία συλλογής κλπ. Κάθε µία από τις εναλλακτικές επιλογές επηρεάζει την αποτελεσµατικότητα του συστήµατος συλλογής και µεταφοράς. Για παράδειγµα, το µέγεθος του οχήµατος επηρεάζει το κόστος αγοράς και συντήρησης αλλά και τη δυνατότητα να κινείται σε πυκνοκατοικηµένες περιοχές µε στενούς δρόµους. Η δυνατότητα µηχανικής ανύψωσης και συµπίεσης επηρεάζει το κόστος, αλλά επιτρέπει τη συλλογή µεγαλύτερων ποσοτήτων µε λιγότερο προσωπικό και µε λιγότερα δροµολόγια. Όλοι αυτοί οι παράγοντες θα πρέπει να συνεκτιµηθούν και να επιλεγεί η λύση η οποία θα είναι βιώσιµη από πλευράς κόστους και θα καλύπτει τις ανάγκες κάθε περιοχής. 32

34 Σταθµοί µεταφόρτωσης απορριµµάτων Μετά από τη συλλογή, τα απορρίµµατα µεταφέρονται είτε στους εγκαταστάσεις επεξεργασίας είτε σε ενδιάµεσους σταθµούς. Συνήθως µεταφέρονται σε ενδιάµεσους σταθµούς προκειµένου να µεταφερθούν από εκεί στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας οι οποίες είναι λίγες και καλύπτουν πολλές περιοχές για λόγους οικονοµίας κλίµακας. Οι χώροι αυτοί, οι οποίοι ονοµάζονται Σταθµοί Μεταφόρτωσης Απορριµµάτων (ΣΜΑ), είναι τα κοµβικά σηµεία στα οποία συγκεντρώνονται µέσω ενός δικτύου τα απορρίµµατα που έχουν συλλέξει σε τοπικό επίπεδο τα απορριµµατοφόρα οχήµατα, συµπιέζονται προκειµένου να µειωθεί η µάζα τους και τοποθετούνται σε οχήµατα µεταφόρτωσης προκειµένου να µεταφερθούν στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας ή στους τελικούς χώρους διάθεσης. Οι σταθµοί µεταφόρτωσης διακρίνονται σε αυτούς που διαθέτουν πάγιες κτιριακές εγκαταστάσεις και σε αυτούς που διαθέτουν κινητό εξοπλισµό µεταφοράς ((Αλεξάκη Μ. και Αγαπητίδης Γ., 1999, σελ.42). Οι Σταθµοί Μεταφόρτωσης Απορριµµάτων διακρίνονται σε πολύ µικρούς µε δυναµικότητα <30 τόνων/ ηµέρα και απαιτούµενη έκταση τουλάχιστον 3 στρέµµατα, σε µικρούς µε δυναµικότητα τόνων/ ηµέρα και απαιτούµενη έκταση 5-20 στρέµµατα, σε µεσαίους µε δυναµικότητα τόνων/ ηµέρα και απαιτούµενη έκταση στρέµµατα και σε µεγάλους µε δυναµικότητα >500 τόνων/ ηµέρα και απαιτούµενη έκταση µέχρι και 100 στρέµµατα (Παναγιωτακόπουλος.2002, σελ.278). Τα οχήµατα µεταφόρτωσης είναι διαφορετικά από τα οχήµατα συλλογής. Συνήθως είναι φορτηγά µε δύο, τρεις ή τέσσερις άξονες ενδεχοµένως και µε επιπρόσθετο ρυµουλκούµενο πλαίσιο, πάνω στα οποία τοποθετούνται απορριµµατοκιβώτια. 33

35 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Ανάκτηση υλικών (ανακύκλωση-επαναχρησιµοποίηση) Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή και την Εθνική πολιτική, η ανάκτηση υλικών απο την επεξεργασία των απορριµµάτων, παρουσιάζεται ως η προτιµότερη µέθοδος διαχείρισης, διότι µέσω αυτής επιτυγχάνονται πολλαπλά οφέλη όπως εξοικονόµηση πρώτων υλών, µείωση των ποσοτήτων των απορριµµάτων, εξοικονόµηση ενέργειας, εξοικονόµηση συναλλάγµατος, µείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον κλπ. Η ανακύκλωση είναι η διαδικασία κατά την οποία υλικά τα οποία προορίζονταν για απόρριψη, συλλέγονται, χωρίζονται σε κατηγορίες, υφίστανται επεξεργασία και επαναφέρονται στον οικονοµικό κύκλο (Καρβούνης Σ. και Γεωργακέλλος., 2000, σελ. 679). Η ανακύκλωση αφορά υλικά όπως χαρτί, γυαλί, αλουµίνιο, διάφορα µέταλλα, πλαστικά, έπιπλα και είδη ένδυσης, υπολείµµατα κατασκευών και κατεδαφίσεων, ελαστικά οχηµάτων κλπ. Η ανάκτηση υλικών προκύπτει από την άµεση επεναχρησιµοποίηση υλικών, όπως οι αγορές µεταχειρισµένων ειδών, η επαναχρησιµοποίηση γυάλινων µπουκαλιών κλπ, η οποία όµως περιορίζεται σταδιακά, κυρίως όµως προκύπτει από την ανακύκλωση. Για την αποτελεσµατική οργάνωση ενός προγράµµατος ανακύκλωσης απαιτείται συστηµική προσέγγιση. Oι καθοριστικοί παράγοντες για ένα σύστηµα ανακύκλωσης είναι το σύστηµα διαλογής, η δυνατότητα διάθεσης στην αγορά των ανακυκλωµένων προϊόντων και η οργανωτική-θεσµική-οικονοµική στήριξη (Α.Ανδρεαδάκης και συν.,2000,σελ.32). Οι δυνατότητες διαλογής είναι: - Η διαλογή στην πηγή - Η µηχανική διαλογή Η διαλογή στην πηγή είναι η µέθοδος κατά την οποία τα ανακυκλούµενα υλικά διαχωρίζονται στην πηγή παραγωγής τους. Τα ανακυκλούµενα υλικά συλλέγονται µε τρεις τρόπους: I) µέσω των κέντρων συλλογής. Τα κέντρα συλλογής είναι απλές εγκαταστάσεις στις οποίες οι πολίτες, ενδεχοµένως µε κάποιο κίνητρο, φέρνουν τα 34

36 υλικά προς ανακύκλωση τα οποία προωθούνται από εκεί στις βιοµηχανίες. Τα κέντρα αυτά κατασκευάζονται βάση συγκεκριµένων προδιαγραφών και τοποθετούνται σε κεντρικά και προσβάσιµα σηµεία. Το σύστηµα αυτό χαρακτηρίζεται από µηδενικό κόστος συλλογής, αλλά υπάρχει κόστος επένδυσης, λειτουργικό και µεταφορικό. II) Από πόρτα σε πόρτα. Το σύστηµα αυτό εφαρµόζεται κυρίως για το χαρτί. Το κόστος του συστήµατος εξαρτάται από το βαθµό συµµετοχής των πολιτών γι αυτό είναι προτιµότερο να επιδιώκεται αύξηση του ποσοστού ανάκτησης ανά νοικοκυριό και έπειτα αύξηση των συµµετεχόντων νοικοκυριών. III) Συλλογή σε κάδους. Το σύστηµα αυτό απαιτεί αρχικά το διαχωρισµό των υλικών εντός της κατοικίας και τη µετέπειτα µεταφορά τους στους ειδικούς κάδους που είναι τοποθετηµένοι σε κοινόχρηστους χώρους. Με τη µηχανική διαλογή, που γίνεται σε ειδικές εγκαταστάσεις µηχανικού διαχωρισµού (ΕΜ ), διαχωρίζονται τα ανακυκλώσιµα υλικά από το ρεύµα των εισερχοµένων απορριµµάτων σε επιµέρους συστατικά και οµοειδείς κατηγορίες. Τα στάδια ενός συστήµατος µηχανικής διαλογής είναι: - Η εισαγωγή των απορριµµάτων στις εγκαταστάσεις - Ο διαχωρισµός των υλικών. Για τα σιδηρούχα µέταλλα εφαρµόζεται µαγνητικός ή ηλεκτροµαγνητικός διαχωρισµός, για το αλουµίνιο χρησιµοποιούνται επαγωγικά ρεύµατα, για το χαρτί και το ελαφρύ πλαστικό εφαρµόζεται αεροδιαχωρισµός η βαλλιστικός διαχωρισµός. - Η κατάτµησή τους µε τη χρήση θραυστήρων, σφαιρόµυλων, τεµαχιστών, θρυµατιστών κλπ. - Η συµπίεση των τελικών προϊόντων µε σφαιριδιοποιητές, µπρικετοποιητές, πρέσες κλπ, και η δεµατοποίηση τους. Με το µηχανικό διαχωρισµό επιτυγχάνεται ο διαχωρισµός των υλικών που µπορούν να ανακυκλωθούν (χαρτί, γυαλί, πλαστικό, αλουµίνιο κλπ), η εξασφάλιση βιοαποδοµήσιµης πρώτης ύλης για την παραγωγή εδαφοβελτιωτικού, η παραγωγή καύσιµης ύλης µε την µορφή RDF (refused derived fuel) και η µείωση του όγκου των αποβλήτων. 35

37 Στόχος της ανάκτησης υλικών είναι η διάθεσή τους στην αγορά και η επαναφορά τους στον οικονοµικό κύκλο. Για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι απαραίτητη η συµµετοχή των πολιτών/καταναλωτών και η δηµιουργία αγορών που θα απορροφήσουν τα ανακυκλωµένα προϊόντα. Η ενηµέρωση και η εκπαίδευση σε θέµατα ανακύκλωσης και καταναλωτικής συµπεριφοράς είναι απαραίτητη προκειµένου να υπάρξει ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των πολιτών. Η δηµιουργία αγορών για τα ανακυκλωµένα προϊόντα είναι απαραίτητη, προκειµένου να αξιοποιούνται τα ανακυκλωµένα προϊόντα και να καταστεί το σύστηµα βιώσιµο οικονοµικά (Καρβούνης Σ. και Γεωργακέλλος., 2000, σελ. 680). Βιολογική επεξεργασία Η βιολογική επεξεργασία των αστικών στερεών αποβλήτων είναι ένα σηµαντικό κοµµάτι του συστήµατος διαχείρισης αποβλήτων, το οποίο στην ουσία αποτελεί ανακύκλωση των οργανικών υλικών των απορριµµάτων µε σκοπό την παραγωγή compost και βιοαερίου. Αυτό σε συνδυασµό µε το γεγονός ότι περίπου το 70% των δηµοτικών στερεών αποβλήτων είναι οργανικά υλικά καθιστά την βιολογική επεξεργασία ιδιαίτερα σηµαντική που θα πρέπει να αντιµετωπίζεται και να οργανώνεται ως µια διαδικασία η οποία µπορεί αφενός να µειώσει σηµαντικά την ποσότητα των απορριµµάτων που θάβονται και αφετέρου να παράγει χρήσιµα προϊόντα, κατάλληλα για εκµετάλλευση και παραγωγική χρήση. Η βιολογική επεξεργασία διακρίνεται σε αερόβια (κοµποστοποίηση) από την οποία παράγεται το compost, και σε αναερόβια (χώνευση) από την οποία ανακτάται βιοαέριο. Κοµποστοποίηση (λιπασµατοποίηση) Λιπασµατοποίηση (κοµποστοποίηση), ονοµάζεται η αερόβια θερµοφιλική αποδόµηση του οργανικού κλάσµατος των απορριµµάτων η οποία γίνεται από µικροοργανισµούς (βακτήρια-µύκητες) που αναπτύσσονται σε οποιοδήποτε φυσικό οργανικό απόρριµµα που βρίσκεται σε ευνοϊκές συνθήκες υγρασίας και αερισµού, µε τελικά προϊόντα διοξείδιο του άνθρακα, νερό, διάφορες ενώσεις και κυρίως ένα 36

38 σταθεροποιηµένο οργανικό υλικό το humus ή compost (Α.Ανδρεαδάκης και συν., 2000,σελ.38). Τα στάδια της διαδικασίας της λιπασµατοποίησης είναι: - Η βιοσταθεροποίηση - Η ωρίµανση - Ο εξευγενισµός Το πρώτο στάδιο της διαδικασίας κοµποστοποίησης είναι η βιοσταθεροποίηση. Τα συστήµατα βιοσταθεροποίησης διακρίνονται σε ανοικτά, κλειστά και µεικτά. Στα ανοικτά, η βιοσταθεροποίηση γίνεται σε ανοικτό ή σε στεγασµένο χώρο. Για τον αερισµό εφαρµόζονται δυναµικές µέθοδοι (εµφύσηση αέρα ή και αναρρόφηση), στατικές (περιοδική ανάδευση του υποστρώµατος µε µηχανήµατα) και µεικτές µε συνδυασµό µεθόδων. Ο χρόνος παραµονής κυµαίνεται από 3-4 εβδοµάδες και η περίοδος ωρίµανσης από 4-6 εβδοµάδες. Στα κλειστά (ταχείας αποδόµησης) για τη βιοσταθεροποίηση εφαρµόζονται ακριβότερες µέθοδοι, όπως κλειστά δοχεία και αντιδραστήρες κατακόρυφης ή οριζόντιας διάταξης. Οι συνθήκες είναι πλήρως ελεγχόµενες µε συνεχή αερισµό και ανάδευση. Ο χρόνος παραµονής κυµαίνεται από 7-14 ηµέρες και η ωρίµανση από 4-12 εβδοµάδες. Στα µεικτά συστήµατα, το υλικό παραµένει λίγες µέρες σε κλειστό βιοαντιδραστήρα και έπειτα µεταφέρεται σε ανοιχτό χώρο για τον αερισµό. Το κόστος και διάρκεια επεξεργασίας κυµαίνονται µεταξύ των τιµών των δύο άλλων συστηµάτων. Ακολουθεί το στάδιο της ωρίµανσης προκειµένου το υλικό να αποκτήσει ιδιότητες εµφάνισης και οσµής που να διευκολύνουν την αποδοχή του για τις διάφορες γεωργικές εφαρµογές και έπειτα το στάδιο του εξευγενισµού για τον καθαρισµό του υλικού από ξένες προσµίξεις όπως χαρτί, πλαστικά χαλίκια, ελαστικά, κλπ (Παναγιωτακόπουλος., 2002, σελ. 73). Το υλικό (compost) που προκύπτει από αυτήν την επεξεργασία, έχει υψηλό βαθµό σταθεροποίησης, υψηλή ικανότητα κατακράτησης υγρασίας, παρουσιάζει αργό ρυθµό αποδόµησης, είναι πλούσιο σε οργανική ουσία και έχει υψηλό θρεπτικό περιεχόµενο. Άρα από τη στιγµή που θα παραχθεί σύµφωνα µε τις προβλεπόµενες προδιαγραφές, 37

39 θα έχει τέτοια ποιοτική και ποσοτική σύνθεση, που θα καθιστά δυνατή τη χρήση του σε πολλές εφαρµογές. Οι προδιαγραφές αυτές αφορούν το ποσοστό υγρασίας, την περιεκτικότητα σε αδρανή (γυαλί-πλαστικό), την περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά, την αλατότητα, το ph, τα βαρέα µέταλλα και το βαθµό σταθεροποίησης. Από τη στιγµή που θα πληροί αυτές τις προδιαγραφές, µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως εδαφοβελτιωτικό για τη µείωση της επιφανειακής διάβρωσης, ιδιαίτερα σε αµµώδη, αργιλώδη, και γενικά πορώδη εδάφη, ως υπόστρωµα για την καλλιέργεια φυτών, για τη διαµόρφωση χώρων (πάρκα-κήποι-γήπεδα), σε αναπλάσεις τοπίων (λατοµεία κλπ), σε χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων για την κάλυψη των κελιών κλπ (Καρβούνης Σ. και Γεωργακέλλος., 2000, σελ.688). Παραγωγή βιοαερίου Κατά την αναερόβια επεξεργασία, τα οργανικά υλικά βιοαποδοµούνται σταδιακά µέσω φυσικών, χηµικών και βιολογικών διεργασιών, µέσα στο χώρο υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. Η διαδικασία αυτή ολοκληρώνεται σε πέντε στάδια (Παναγιωτακόπουλος., 2002, σελ. 388): - Αρχική φάση (αερόβια) - Μεταβατική φάση - Αναερόβια όξινη φάση - Μεθανιογένεση - Ωρίµανση Στην πρώτη φάση, η οργανική ύλη υφίσταται βιολογική αερόβια αποδόµηση από το οξυγόνο που έχει παγιδευτεί µέσα στην απορριµµατική µάζα. Στη δεύτερη φάση το ελεύθερο οξυγόνο χρησιµοποιείται από τους µικροοργανισµούς µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία αναερόβιων συνθηκών. Στην τρίτη φάση µέσω των διαδικασιών της υδρόλυσης, της ζύµωσης και της οξεογένεσης, παράγονται αέρια κυρίως διοξείδιο του άνθρακα, υδρογόνο και οξικό οξύ. Στην επόµενη φάση τα αέρια αυτά µετατρέπονται σε µεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα µε αναλογία περίπου 60/40. Τέλος, στο πέµπτο στάδιο µε τη συνεχή κυκλοφορία νερού, 38

40 επεξεργάζονται και τα στοιχεία της οργανικής ύλης που στα προηγούµενα στάδια δεν ήταν διαθέσιµα. Το ζητούµενο σε αυτήν την περίπτωση είναι η διαχείριση, δηλαδή η συλλογή του παραγόµενου βιοαερίου για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος και η αξιοποίηση του. Το µεθάνιο είναι ένα αέριο που καταστρέφει το όζον και συµβάλλει στο φαινόµενο του θερµοκηπίου. Εποµένως, το να αφήνεται να διαχέεται στην ατµόσφαιρα από τους χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων δεν επιτρέπεται για καθαρά περιβαλλοντικούς λόγους. Επιπλέον, η δυνατότητα να χρησιµοποιείται ως καύσιµο για την παραγωγή ενέργειας ή και θερµότητας καθιστά δυνατή την οικονοµική εκµετάλλευσή του. Για την εκµετάλλευση του βιοαερίου, οι καθοριστικοί παράγοντες είναι οι δυνατότητες παραγωγής και συλλογής. Σύµφωνα µε µελέτες, από έναν τόνο αστικών στερεών αποβλήτων, µπορούν να παραχθούν από κυβικά µέτρα βιοαερίου. Αυτό καθορίζεται από παράγοντες όπως η τελική κάλυψη και ο βαθµός ελέγχου της διεισδυσης του νερού, το βάθος και η κυκλοφορία της υγρασίας, ο εµπλουτισµός των απορριµµάτων µε ασβέστη φωσφορικά κλπ. Αντίστοιχα, η καλή κατασκευή ενός χώρου υγειονοµικής ταφής επηρεάζει τη δυνατότητα συλλογής, η οποία µπορεί να φτάσει µέχρι και το 65% του παραγόµενου βιοαερίου. Θερµική επεξεργασία (καύση) Μια άλλη µέθοδος επεξεργασίας των απορριµµάτων είναι η θερµική επεξεργασία σε ειδικές κλειστές εγκαταστάσεις. Με τη θερµική επεξεργασία, τα στερεά απορρίµµατα µετατρέπονται σε στερεά, αέρια ενδεχοµένως και υγρά προϊόντα µε ταυτόχρονη απελευθέρωση θερµικής ενέργειας (Ανδρεαδάκης Α. και συν, 2000, σελ44). Τα συστήµατα θερµικής επεξεργασίας διακρίνονται µε βάση την παρουσία οξυγόνου σε: καύση (περίσσεια οξυγόνου), πυρόλυση (απουσία οξυγόνου) και αεριοποίηση (ενδιάµεση κατάσταση). Η πιο συνηθισµένη µέθοδος είναι η καύση. Τα συστήµατα καύσης δέχονται είτε ανάµεικτα στερεά απορρίµµατα είτε το καύσιµο RDF, το οποίο προκύπτει ύστερα από επεξεργασία των στερεών απορριµµάτων. Τα συστήµατα καύσης ανάµεικτων απορριµµάτων απαιτούν µεγαλύτερες εγκαταστάσεις και αποδίδουν λιγότερη ενέργεια από τα συστήµατα καύσης RDF, αλλά δεν απαιτούν καµµία επεξεργασία των απορριµµάτων. 39

41 Με την καύση επιδιώκεται η µείωση του όγκου των απορριµµάτων που µπορεί να φτάσει µέχρι και το 90%, η µείωση του βάρους που µπορεί να φτάσει µέχρι και το 70%, και η εξαφάνιση του µικροβιακού και τοξικού φορτίου συγκεκριµένων αποβλήτων (νοσοκοµειακών, βιοµηχανικών). Επίσης, µε την τοποθέτηση ειδικού εξοπλισµού µπορεί να ανακτάται ενέργεια για θέρµανση ή και για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύµατος, κάτι που είναι υποχρεωτικό για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου µε βάση την Ευρωπαϊκή νοµοθεσία απαγορεύεται η καύση απορριµµάτων χωρίς την ταυτόχρονη ανάκτηση ενέργειας. Τα αστικά στερεά απορρίµµατα έχουν τυπική τιµή θερµογόνου δύναµης της τάξης των kcal/kg που οφείλεται κυρίως στην ύπαρξη χαρτιού και πλαστικού. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η θερµογόνος δύναµη απορριµµάτων κατά συστατικό: συστατικό % κατά βάρος Θερµογόνος δύναµη Οργανικό υπόλοιπο (µε υγρασία) Χαρτί Πλαστικό Ξύλο Γυαλί 4 30 Αλουµίνιο Σιδηρούχα µέταλλα Μη σιδηρ µέταλλα 1 0 ανόργανα Πηγή: (Α.Ανδρεαδάκης και συν.,2000,σελ.45). Πέρα όµως από τα πλεονεκτήµατα που εµφανίζει αυτή η µέθοδος, υπάρχουν και σηµαντικά µειονεκτήµατα. Τα σηµαντικότερα έχουν να κάνουν µε την απελευθέρωση επικίνδυνων ρύπων στην ατµόσφαιρα. Κατά την καύση παράγονται αέρια όπως διοξείδιο του άνθρακα, διοξίνες (PCDD), φουράνες (PCDF),οξείδια του αζώτου, και βαρέα µέταλλα (υδράργυρος, κάδµιο κλπ). Τα περισσότερα από αυτά είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, γεγονός που καθιστά απαραίτητη τόσο την τοποθέτηση ιδιαίτερα δαπανηρών συστηµάτων κατακράτησης ρύπων (φίλτρα) όσο και την διαχείριση, 40

42 δηλαδή την ελεγχόµενη διάθεση των ρύπων στο έδαφος ή στην ατµόσφαιρα. Ένα άλλο σοβαρό µειονέκτηµα είναι ότι η καύση ως µέθοδος επεξεργασίας είναι ανταγωνιστική απέναντι σε κάθε µορφή ανακύκλωσης. Όσο αυξάνεται το ποσοστό των ανακτώµενων υλικών και κυρίως του χαρτιού και του πλαστικού, τόσο µειώνεται η θερµογόνος δύναµη των απορριµµάτων µε αποτέλεσµα να καθίσταται αντιοικονοµική ως µέθοδος επεξεργασίας. Συγκριτικά όµως µε την υγειονοµική ταφή, η ενέργεια που παράγεται από την καύση µπορεί να είναι µέχρι και 5 φορές µεγαλύτερη ανάλογα µε τη σύνθεση των απορριµµάτων. Στο παράρτηµα 3 παρουσιάζεται µια σύγκριση της ενέργειας που εξοικονοµείται από την ανακύκλωση σε σχέση µε την ενέργεια που ανακτάται από την καύση. Υγειονοµική ταφή Αυτή η µέθοδος επεξεργασίας περιλαµβάνεται αναγκαστικά σε κάθε σύστηµα διαχείρισης αποβλήτων, επειδή οποιαδήποτε από τις υπόλοιπες µεθόδους επεξεργασίας και αν επιλεγεί, πάντα θα µένει κάποιο υπόλειµµα, το οποίο δεν µπορεί να υποστεί περαιτέρω επεξεργασία, µε αποτέλεσµα να οδηγείται προς ταφή. Οι χώροι στους οποίους καταλήγουν τα υπολείµµατα ή το σύνολο των απορριµµάτων ονοµάζονται χώροι υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων ή χώροι εδαφικής διάθεσης απορριµµάτων. Οι χώροι υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων ή χώροι εδαφικής διάθεσης απορριµµάτων, είναι χώροι σχεδιασµένοι και κατασκευασµένοι σύµφωνα µε συγκεκριµένες προδιαγραφές, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η προστασία της δηµόσιας υγείας και του περιβάλλοντος. Οι χώροι αυτοί µπορεί να είναι υπόγειοι, υπέργειοι, ή ηµιυπόγειοι. Οι υπόγειοι παρέχουν τη δυνατότητα µεγάλης χωρητικότητας και τη δυνατότητα ευκολότερης αποκατάστασης, αλλά παρουσιάζουν δυσκολίες όσον αφορά στη συλλογή των στραγγισµάτων. Οι υπέργειοι έχουν µικρότερη χωρητικότητα αλλά ευκολότερη συλλογή των στραγγισµάτων. Οι ηµιυπόγειοι συνδυάζουν τα χαρακτηριστικά αυτά. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η ανεξέλεγκτη απόρριψη ή και ταφή των απορριµµάτων σε χώρους όπως ρέµατα, ορυχεία, λατοµεία, χωµατερές κλπ, δεν 41

43 αποτελεί αποδεκτή µέθοδο επεξεργασίας και δεν θα πρέπει να συγχέεται µε την υγειονοµική ταφή. Για το σχεδιασµό, την κατασκευή και την λειτουργία ενός χώρου υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων ακολουθούνται οι εξής διαδικασίες (Α.Ανδρεαδάκης και συν., 2000, σελ.63): - Επιλογή της κατάλληλης τοποθεσίας - Προπαρασκευή του χώρου - Κατασκευή στεγάνωσης του πυθµένα και των περιµετρικών πρανών - Πλήρωση του χώρου µε απορρίµµατα - Συλλογή και επεξεργασία των στραγγιδίων - Συλλογή και αξιοποίηση του παραγόµενου βιοαερίου - Κατασκευή της τελικής κάλυψης - Αποκατάσταση του χώρου Η επιλογή της κατάλληλης τοποθεσίας προϋποθέτει την εκπόνηση περιβαλλοντικών, κοινωνικοοικονοµικών και τεχνικοοικονοµικών µελετών. Τα στοιχεία που συλλέγονται έχουν να κάνουν µε την τοπογραφία των περιοχών, την γεωλογία και την υδρογεωλογία (σύσταση του εδάφους, πλάτος και βάθος του υδροφόρου ορίζοντα, µετεωρολογικά στοιχεία), τη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής, κοινωνικοοικονοµικά στοιχεία όπως η ύπαρξη οικισµών στις γειτονικές περιοχές, οι χρήσεις της γής, η προσπελασιµότητα κλπ. Η στεγάνωση του πυθµένα και των περιµετρικών πρανών αποσκοπεί στην αποφυγή διαρροής των στραγγισµάτων προς τον υπόγειο υδροφορέα. Αυτό επιτυγχάνεται µε στρώσεις από συµπυκνωµένη άργιλο ή από συνθετικά υλικά όπως πολιβινυλοχλωρίδιο (PVC), πολυαιθυλένιο υψηλής (HDPE) ή χαµηλής (LDPE) πυκνότητας. Η πλήρωση του χώρου µε απορρίµµατα γίνεται σταδιακά σε κυψέλες οι οποίες καλύπτονται καθηµερινά µε γαιώδη υλικά για την αποφυγή προσέλκυσης πουλιών η τρωκτικών, την αποφυγή διείσδυσης υδάτων, και κυρίως για την αποφυγή της διαρροής του παραγόµενου µεθανίου προς την ατµόσφαιρα. Η συλλογή και αποµάκρυνση των στραγγισµάτων αποσκοπεί στην αποµάκρυνση του ρυπαντικού φορτίου που αυτά περιέχουν και στη µείωση του υδραυλικού φορτίου. 42

44 Η συλλογή του παραγόµενου βιοαερίου αποσκοπεί αφενός στην προστασία του περιβάλλοντος, αφού το µεθάνιο από το οποίο αποτελείται κυρίως το βιοαέριο καταστρέφει το όζον και συµβάλλει στο φαινόµενο του θερµοκηπίου και αφετέρου στην αξιοποίησή του για παραγωγή ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας. Η τελική κάλυψη αποσκοπεί στην οριστική σφράγιση του περιεχοµένου µε επάλληλες στρώσεις (στρώση επιπέδωσης για οµαλοποίηση της επιφάνειας, σφραγιστική στρώση για στεγάνωση από επιφανειακά ύδατα, προστατευτική στρώση για προστασία από τις εναλλαγές της θερµοκρασίας, και επιφανειακή στρώση για τη δηµιουργία υποδοµής για την ανάπτυξη των φυτών),και τη διαµόρφωση της επιφάνειας έτσι ώστε να µπορεί να επενενταχθεί στο περιβάλλον. Μετά από την τελική κάλυψη, ο χώρος µπορεί να παραδοθεί για διάφορες χρήσεις, όπως δηµιουργία πάρκων, καταφύγια ζώων, γήπεδα-αθλητικές εγκαταστάσεις κλπ. Η µέθοδος αυτή λόγω των πλεονεκτηµάτων της (εύκολη τεχνολογία, µικρή δαπάνη υποδοµής και λειτουργίας, δυνατότητα επαναχρησιµοποίησης του χώρου κλπ) αποτελεί την κύρια µέθοδο επεξεργασίας των αποβλήτων στην Ελλάδα, παρότι δεν δίνει έµφαση στην αξιοποίηση των αποβλήτων (Αλεξάκη Μ. και Αγαπητίδης Γ., 1999, σελ.21). Πάντως, η ΚΥΑ 29407/3508/2002 (ΦΕΚ Β 1572/ ) «Μέτρα και όροι για την υγειονοµική ταφή των αποβλήτων» Επειδή όµως το ζητούµενο, σύµφωνα µε τους στόχους της Ευρωπαϊκής και της Εθνικής πολιτικής, είναι η αξιοποίηση των αποβλήτων, σύντοµα η µέθοδος αυτή από υγειονοµική ταφή απορριµµάτων θα πρέπει να µετατραπεί σε υγειονοµική ταφή υπολειµµάτων όπου τα υλικά που θα οδηγούνται προς ταφή θα είναι ένα ελάχιστο µέρος του όγκου των απορριµµάτων και όχι το σύνολό τους. 43

45 ΜΕΡΟΣ Β 44

46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ Στατιστικά στοιχεία Η Περιφέρεια Αττικής έχει έκταση τετραγωνικά χιλιόµετρα και καλύπτει το 2.9% της συνολικής έκτασης της χώρας. Σύµφωνα µε την τελευταία απογραφή του 2001 ο πληθυσµός της Περιφέρειας Αττικής ανέρχεται σε κατοίκους και αποτελεί το 36% του πληθυσµού της Ελλάδας. Στην Περιφέρεια Αττικής υπάγονται διοικητικά 4 Νοµαρχίες και 122 ήµοι και Κοινότητες, οι οποίες παρουσιάζονται στο παράρτηµα 4. Στην περιφέρεια Αττικής, όπου συγκεντρώνεται περισσότερο από το 35% του πληθυσµού και παράγεται περισσότερο από το 40% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος της χώρας, παράγεται περίπου το 40% της ετήσιας ποσότητας των αστικών στερεών αποβλήτων της χώρας. Σύµφωνα µε στοιχεία του Εθνικού Σχεδιασµού ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (2003), η ποσότητα αυτή ανέρχεται σε περίπου τόνους ετησίως (

47 τόνοι ετησίως για το σύνολο της Ελλάδας) και η µέση ποιοτική σύστασή της είναι η εξής: Είδος απορριµµάτων Ποσοστό % Οργανικά 47 Χαρτί 20 Πλαστικά 8,5 Μέταλλα 4,5 Γυαλί 4,5 υπόλοιπα 15,5 Ιστορική αναδροµή Το πρόβληµα της διαχείρισης των απορριµµάτων στην Αττική, υφίσταται εδώ και αρκετές δεκαετίες. Η απουσία µακροχρόνιου σχεδιασµού βασισµένου στην αρχή της πρόβλεψης και της πρόληψης, αλλά και η πίεση του πολιτικού κόστους δεν µπορούσαν να δώσουν λύσεις βιώσιµες, παρά µόνο προσωρινές και αναποτελεσµατικές, µε συνέπεια να συσσωρεύεται το πρόβληµα και να µεταφέρεται στις επόµενες γενιές. Το πρόβληµα πρωτοεµφανίστηκε στις αρχές του 1960, όταν έγινε εµφανές ότι η χωµατερή του Σχιστού δεν θα επαρκούσε για µια πόλη η οποία ήταν το διοικητικό και οικονοµικό κέντρο της χώρας και στην οποία συγκεντρωνόταν όλο και µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1965, άνοιξε η χωµατερή των Άνω Λιοσίων, η οποία χωρίς να έχει καµία υποδοµή δεχόταν εκτός από τα αστικά στερεά απόβλητα και νοσοκοµειακά και τοξικά απόβλητα. Στην προσπάθεια να αντιµετωπιστεί κάπως πιο σοβαρά και διεξοδικά το πρόβληµα, το 1970 ιδρύθηκε ο Ενιαίος Σύνδεσµος ήµων και Κοινοτήτων του Νοµού Αττικής (Ε.Σ..Κ.Ν.Α.), µέλη του οποίου ήταν οι ήµοι και οι Κοινότητες της Αττικής εκτός από αυτές της ανατολικής Αττικής, µε σκοπό να διαχειριστεί το θέµα της διαχείρισης των 46

48 απορριµµάτων στην Αττική. Ξεκινάει η καταγραφή της υφιστάµενης κατάστασης. Το 1980 ελήφθησαν τα πρώτα µέτρα προκειµένου να βελτιωθούν οι συνθήκες λειτουργίας των χωµατερών, και αποφασίστηκε από τον Ε.Σ..Κ.Ν.Α. το κλείσιµο της χωµατερής των Άνω Λιοσίων και η αντικατάστασή του από σύγχρονους νέους χώρους. Έντεκα χρόνια αργότερα, το 1991, κλείνει η χωµατερή του σχιστού και ξεκινάει µια σειρά µελετών µε σκοπό την ανεύρεση νέων χώρων για τη διάθεση των απορριµµάτων. Οι υποψήφιες περιοχές ήταν η Ριτσώνα, ο Βαρνάβας, η Αυλώνα, το Γραµµατικό, το Μαρκόπουλο, το Λαύριο, η Κερατέα, το Κορωπι. Πολλές από τις επιλογές αυτές απορρίπτονται είτε λόγω συναρµοδιοτήτων είτε λόγω του γεγονότος ότι κάποιες από αυτές βρίσκονταν εκτός του Νοµού Αττικής είτε λόγω τοπικών αντιδράσεων. Εν τω µεταξύ, η χωµατερή των Άνω Λιοσίων συνέχισε να λειτουργεί, µε την προϋπόθεση ότι θα λειτουργήσουν χώροι διάθεσης απορριµµάτων και σε δύο άλλες περιοχές της Αττικής προκειµένου να αποσυµφορηθεί η περιοχή. Το 1995 το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. παρουσιάζει πρόγραµµα διαχείρισης των απορριµµάτων της πρωτεύουσας, το οποίο προβλέπει δύο νέους Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων, µετατροπή της χωµατερής των Ανω Λιοσίων σε Χώρο Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων, την κατασκευή εργοστασίου µηχανικής ανακύκλωσης απορριµµάτων και 5-6 σταθµών µεταφόρτωσης σε όλο τον νοµό. (Πηγή : άρθρο: «ανευθυνότητα µισού αιώνα», 23/01/2007) Έκτοτε τις ανάγκες της Αττικής καλύπτουν πλήθος παράνοµων χωµατερών, ο χώρος των Άνω Λιοσίων που λειτουργεί πλέον ως χώρος υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων µε σύγχρονες εγκαταστάσεις και αναµένεται η κατασκευή τριών νέων χώρων υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. 47

49 ιοικητικές αρµοδιότητες Κεντρική διοίκηση Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων Ο κύριος φορέας άσκησης της περιβαλλοντικής πολιτικής, σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης, είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων. Το ΥΠΕΧΩ Ε, σχετικά µε τη διαχείριση των αποβλήτων: - Χαράζει την πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων - Προετοιµάζει το σχετικό νοµοθετικό έργο, εισηγείται την έκδοση των αντίστοιχων νοµοθετικών πράξεων (Νόµοι, Προεδρικά ιατάγµατα, Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις, Υπουργικές Αποφάσεις) και εκδίδει εγκυκλίους για την εφαρµογή της ισχύουσας νοµοθεσίας. - Συντάσσει τον Εθνικό Σχεδιασµό ιαχείρισης Στερεών Μη Επικινδύνων Αποβλήτων και τον Εθνικό Σχεδιασµό ιαχείρισης Επικινδύνων Αποβλήτων. Στους Εθνικούς Σχεδιασµούς περιγράφονται οι στόχοι, και οι δράσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων. - Γνωµοδοτεί επί των προτάσεων ένταξης έργων σε χρηµατοδοτικά προγράµµατα, για τα έργα που περιλαµβάνονται στους εγκεκριµένους Περιφερειακούς Σχεδιασµούς, σε συνάρτηση τους στόχους και τον προγραµµατισµό των δράσεων του Εθνικού Σχεδιασµού. - Είναι υπεύθυνο για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων διαχείρισης αποβλήτων, ανάλογα µε την κατηγορία του έργου. - Εντάσσει έργα διαχείρισης στερεών αποβλήτων. (κατασκευή χώρων υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων και σταθµών µεταφόρτωσης απορριµµάτων, αποκατάσταση χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριµµάτων) τα οποία έχουν ως φορείς υλοποίησης τους Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιβάλλον (ΕΠΠΕΡ). - Εντάσσει υποστηρικτικές µελέτες στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιβάλλον (ΕΠΠΕΡ), στις οποίες είναι το ίδιο και φορέας υλοποίησης. 48

50 (Πηγή: Αρµόδια ιεύθυνση είναι η ιεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού, η οποία υπάγεται στην Γενική ιεύθυνση Περιβάλλοντος και αρµόδιο τµήµα είναι το τµήµα ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. Σηµαντικό ρόλο έχει επίσης και το Γραφείο Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων, αρµόδιο για την εφαρµογή του Ν.2939/2001. Αποκεντρωµένη διοίκηση Περιφερειακές ιοικήσεις Σε επίπεδο Αποκεντρωµένης ιοίκησης, οι Περιφέρειες είναι αρµόδιες για: - Την σύνταξη των Περιφερειακών Σχεδιασµών ιαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣ Α) - Την ένταξη έργων στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) - Την παρακολούθηση των έργων που προβλέπονται στον οικείο ΠΕΣ Α - Την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων ( ΣΑ), ανάλογα µε την κατηγορία του έργου. (Πηγή: Οι αρµόδιες ιευθύνσεις της Περιφέρειας είναι η ιεύθυνση Ελέγχου Κατασκευής Έργων ( ΕΚΕ), η ιεύθυνση ηµοσίων Έργων ( Ε) για τις µελέτες, την παροχή τεχνικής βοήθειας και την κατασκευή, οι ιαχειριστικές Αρχές για την ένταξη και χρηµατοδότηση των έργων, και η ιεύθυνση Περιβάλλοντος και χωροταξίας (ΠΕΧΩ) για τους περιβαλλοντικούς ελέγχους και τις αδειοδοτήσεις έργων. Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, ήµοι, Κοινότητες Σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α βαθµού έχουν το σηµαντικότερο ρόλο, αφού σύµφωνα µε το άρ.7 της ΚΥΑ 49

51 50910/2727/2003 («Μέτρα και Όροι για τη ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης») ορίζονται ως υπόχρεοι Φορείς ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟ ΣΑ). Ο ρόλος των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων περιορίζεται σε θέµατα χωροθέτησης Χώρων Υγειονοµικής Ταφής έκδοσης αποφάσεων για την παύση λειτουργίας και αποκατάσταση των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριµµάτων (ΧΑ Α). Οι Ο.Τ.Α. Α βαθµού, ως υπόχρεοι Φορείς ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων είναι αρµόδιοι για: - Την εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων - Την υλοποίηση έργων για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων που προβλέπονται στον περιφερειακό σχεδιασµό - Για τη συλλογή µεταφορά προσωρινή αποθήκευση µεταφόρτωση αξιοποίηση διάθεση των στερεών αποβλήτων - Τη λειτουργία των εγκαταστάσεων - Την υλοποίηση έργων για την αποκατάσταση των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριµµάτων και της µετέπειτας φροντίδας των χώρων υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων - Για τον τερµατισµό της λειτουργίας της εγκατάστασης ή του χώρου διάθεσης ή αξιοποίησης των αποβλήτων και τη λήψη µέτρων για την εξυγίανση, αποκατάσταση και µετέπειτα φροντίδα της εν λόγω εγκατάστασης ή χώρου - Την εφαρµογή της τιµολογιακής πολιτικής - Τη συνεργασία µε τους διαχειριστές στερεών αποβλήτων - Την εκπόνηση των απαιτούµενων µελετών για τη λήψη αδειών (Πηγή: Νοµικά Πρόσωπα ηµοσίου και Ιδιωτικού ικαίου Παράλληλα, λειτουργούν και µία σειρά από Νοµικά Πρόσωπα όπως: - Η Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης, η οποία είναι αστική µη κερδοσκοπική εταιρεία µε επιστηµονική-συµβουλευτική δράση και συνεργασία µε όλους τους φορείς, συµπεριλαµβανοµένων και των Ο.Τ.Α., που εκπονούν ή υλοποιούν προγράµµατα ανακύκλωσης. Η Οικολογική Εταιρεία 50

52 Ανακύκλωσης ασχολείται από το 1990 µε τα θέµατα της µείωσης, επαναχρησιµοποίησης, ανακύκλωσης, της βιώσιµης διαχείρισης των στερεών και άλλων αποβλήτων και της προώθησης της βιωσιµότητας σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Μέλη της είναι Περιβαλλοντολόγοι, Εκπαιδευτικοί, Μηχανικοί, Ερευνητές κ.ά. ( - Η Ελληνική Εταιρεία ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, η οποία ιδρύθηκε το 2000 και είναι ένας επιστηµονικός, µη κερδοσκοπικός Οργανισµός που σήµερα αριθµεί 210 µέλη (180 φυσικά πρόσωπα και 30 φορείς - Καθηγητές ΑΕΙ/ΤΕΙ, στελέχη Υπουργείων και ΟΤΑ, µελετητές, κατασκευαστικές εταιρίες, Οικολογικές Οργανώσεις κ.ά.) καλύπτοντας όλο το πεδίο της ιαχείρισης των Στερεών Αποβλήτων. Σκοπός της εταιρείας είναι η παροχή επιστηµονικής-συµβουλευτικής υποστήριξης και η προαγωγή της χρήσης αποδεκτών µεθόδων και συστηµάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων µε απώτερο στόχο τη συµβολή στη βιώσιµη ανάπτυξη, την προστασία της ποιότητας του περιβάλλοντος και την προστασία και εξοικονόµηση φυσικών πόρων και ενέργειας. ( - Η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, η οποία ιδρύθηκε το εκέµβριο του 2001 από βιοµηχανικές και εµπορικές επιχειρήσεις που είτε διαθέτουν συσκευασµένα προϊόντα στην ελληνική αγορά είτε κατασκευάζουν διάφορες συσκευασίες, σκοπεύοντας να διαδραµατίσει ένα σηµαντικό εκτελεστικό ρόλο στον τοµέα της διαχείρισης και της ουσιαστικής αξιοποίησης των αποβλήτων συσκευασίας. Οι µέτοχοι της εταιρείας είναι κατά 35% η Κεντρική Ενωση ήµων & Κοινοτήτων (ΚΕ ΚΕ) και κατά 65% βιοµηχανικές και εµπορικές επιχειρήσεις (Ελαϊς, Αθηναϊκή Ζυθοποιία, ΕΛΒΑΛ, ΙΟΝ, ΜΕΒΓΑΛ, ΝΕΣΤΛΕ, Παπαστράτος, ΦΑΓΕ, Coca-Cola, Colgate-Palmolive, Pepsico, Unilever, και αρκετές άλλες). ( 51

53 Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης στερεών αποβλήτων Η διαχείριση των αποβλήτων στη χώρα µας καθορίζεται από τον Εθνικό Σχεδιασµό ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, ΚΥΑ 50910/2727/2003 (ΦΕΚ B 1909/ ) «Μέτρα και Όροι για τη ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης». Ο Εθνικός σχεδιασµός (στρατηγικός σχεδιασµός) εξειδικεύεται σε κάθε Περιφέρεια της χώρας µέσω των Περιφερειακών Σχεδιασµών ιαχείρισης Αποβλήτων. Οι Περιφερειακοί Σχεδιασµοί είναι επιχειρησιακοί σχεδιασµοί οι οποίοι εξειδικεύουν σε επίπεδο Περιφέρειας την πολιτική και τους στόχους και προτείνουν τον αριθµό και το είδος των απαιτούµενων έργων ανά διαχειριστική ενότητα. Αρµόδιος φορέας για την κατάρτιση του εκάστοτε ΠΕ.Σ..Α. είναι η οικεία Περιφέρεια (για την Αττική είναι η Περιφέρεια Αττικής). Η κατάρτιση του ΠΕ.Σ..Α. γίνεται κατόπιν διαβούλευσης µε τα οικεία Νοµαρχιακά Συµβούλια και τις Τοπικές Ενώσεις ήµων και Κοινοτήτων. Ακολουθεί η γνωµοδότηση των τοπικών φορέων και των Υπουργείων Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων και Εσωτερικών ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης και τέλος το ΠΕ.Σ..Α. εγκρίνεται µε απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας (πηγή: Ειδικότερα για την Αττική, ο Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης στερεών αποβλήτων εκπονήθηκε σε δύο στάδια. Το Α στάδιο σχεδιασµού είχε καταρτισθεί µε βάση την Κ.Υ.Α /824/1996 «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων» και είναι συµβατό µε τον Εθνικό Σχεδιασµό ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (Κ.Υ.Α ΦΕΚ.1016/Β/ ) και την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως εκφράζεται µε την Οδηγία 91/156/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 18 Μαρτίου 1991 των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΕΕ L78/32/ ). Εγκρίθηκε µε απόφαση της του Περιφερειακού Συµβουλίου Αττικής (44 ης συνεδρίαση). Ακολούθησε η εκπόνηση του Β σταδίου, που είχε ως σκοπό τον εντοπισµό των κατάλληλων θέσεων για τη χωροθέτηση των έργων διαχείρισης στερεών αποβλήτων, και µε την ψήφιση του Νόµου 3164, Άρθρο 33, ΦΕΚ 176/ ολοκληρώθηκε 52

54 και εγκρίθηκε ο Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης Αποβλήτων της Περιφέρειας Αττικής. Η 1 η ιαχειριστική Ενότητα αφορά την ηπειρωτική Αττική και τα νησιά Αίγινα και Σαλαµίνα. Η ηπειρωτική Αττική χωρίζεται στην υτική Αττική και στην Ανατολική Αττική µε υποενότητες την Βορειοανατολική Αττική και την Νοτιοανατολική Αττική. Τα σχέδια δράσης των Περιφερειακών Σχεδιασµών θα πρέπει να στοχεύουν στη δηµιουργία συστηµάτων ολοκληρωµένης διαχείρισης τα οποία µπορεί να περιλαµβάνουν µεθόδους όπως: - Οργάνωση προγραµµάτων διαλογής στην πηγή των ανακυκλώσιµων υλικών - Κατασκευή µονάδων ανακύκλωσης υλικών - Κατασκευή µονάδων κοµποστοποίησης - Κατασκευή µονάδων θερµικής επεξεργασίας µε ανάκτηση ενέργειας - Κατασκευή χώρων υγειονοµικής ταφής Επιπλέον, κατά τον Περιφερειακό σχεδιασµό θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι στόχοι που θέτει η ΚΥΑ 29407/3508/2002 (ΦΕΚ Β 1572/ ) «Μέτρα και όροι για την υγειονοµική ταφή των αποβλήτων» σύµφωνα µε την οποία: - Μέχρι την 16 Ιουλίου του 2010 τα βιοαποδοµήσιµα υλικά που προορίζονται για χώρους ταφής θα πρέπει να µειωθούν στο 75% της ποσότητας των αντίστοιχων αποβλήτων που είχαν παραχθεί το Μέχρι την 16 Ιουλίου του 2013 η µείωση αυτή θα πρέπει να φτάσει στο 50%. - Μέχρι την 16 Ιουλίου η µείωση θα πρέπει να φτάσει στο 35%. 53

55 Αρµόδιος φορέας διαχείρισης για την Περιφέρεια Αττικής Σύµφωνα µε το άρ.7 της ΚΥΑ 50910/2727/2003 («Μέτρα και Όροι για τη ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης») οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α βαθµού ορίζονται ως οι υπόχρεοι Φορείς ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟ ΣΑ). Η νοµική µορφή που δύναται να έχουν, αφήνεται στην ευχέρειά τους. Σύµφωνα µε τον ηµοτικό και Κοινοτικό Κώδικα, οι ήµοι και οι Κοινότητες µπορούν να προβούν στη σύσταση ιαδηµοτικών επιχειρήσεων αλλά και συνδέσµων Ο.Τ.Α. µε αντικείµενο τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Στο νέο ηµοτικό και Κοινοτικό Κώδικα που θεσπίστηκε µε το Νόµο 3463/06 (ΦΕΚ Α ), επανακαθορίζεται το θεσµικό πλαίσιο που αφορά τις συνεργασίες των ήµων και Κοινοτήτων και των φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπως συµβάσεων διαδηµοτικής συνεργασίας, συµβάσεων συνεργασίας φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την εκτέλεση έργων, προµηθειών και υπηρεσιών και προγραµµατικών συµβάσεων. Παράλληλα ενισχύεται ο αναπτυξιακός τους ρόλος µέσω της δυνατότητας σύµπραξης µε τον ιδιωτικό τοµέα για την εκτέλεση έργων και την παροχή υπηρεσιών, της ανάθεσης µέσω διαγωνισµού, σε φυσικά ή νοµικά πρόσωπα δηµόσιου ή ιδιωτικού δικαίου ή κοινοπραξίες την εκτέλεση έργων ή την παροχή υπηρεσιών µε παραχώρηση του δικαιώµατος εκµετάλλευσης ή/και την καταβολή αµοιβής κλπ. Οι περιορισµοί που εισάγονται αφορούν την αποκοµιδή των απορριµµάτων, όπου σύµφωνα µε το άρ.254 του Ν. 3463/06, απαγορεύεται η ανάθεσή της σε ηµοτική ή Κοινοτική κοινωφελή επιχείρηση αφού αποτελεί αρµοδιότητα που έχει παραχωρηθεί από το κράτος στους Ο.Τ.Α ( αρ.254 παρ.3). Στην Περιφέρεια Αττικής, για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων επελέγη η νοµική µορφή του Συνδέσµου Ο.Τ.Α. (αρ.245, 246, 247, 248, 249, 250 Ν.3463/06). 54

56 Έτσι για την Περιφέρεια Αττικής αρµόδιος φορέας διαχείρισης είναι ο Ενιαίος Σύνδεσµος ήµων και Κοινοτήτων Νοµού Αττικής (Ε.Σ..Κ.Ν.Α.). Ο Ε.Σ..Κ.Ν.Α. µε βάση τον εθνικό σχεδιασµό που χαράσσει το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. και στο πλαίσιο του Περιφερειακού Σχεδιασµού ιαχείρισης Απορριµµάτων (ΠΕΣ Α), ο οποίος εναρµονίζεται µε την κοινοτική νοµοθεσία, είναι υπεύθυνος για τη βιώσιµη και ολοκληρωµένη διαχείριση των απορριµµάτων της Αττικής. Μέλη του Ε.Σ..Κ.Ν.Α. είναι 87 O.T.A. Α βαθµού, 73 ήµοι και 14 Κοινότητες, οι οποίοι παρουσιάζονται στο παράρτηµα 5. Ανώτατη διοικητική αρχή του Ε.Σ..Κ.Ν.Α. είναι το ιοικητικό του Συµβούλιο, το οποίο εκλέγει µεταξύ των µελών του Πρόεδρο, Αντιπρόεδρο και πενταµελή Εκτελεστική Επιτροπή. Πιο αναλυτικά, το οργανόγραµµα του Ε.Σ..Κ.Ν.Α. έχει ως εξής: (Τα τµήµατα των ιευθύνσεων παρουσιάζονται στο παράρτηµα 6) ΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΟΕ ΡΟΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΟΕ ΡΟΥ ΝΣΗ ΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΝΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΝΣΗ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΣΗ ΤΕΛΙΚΗΣ ΙΑΘΕΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΝΣΗ ΜΕΤΑΦΟΡΤΩΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟ ΙΑΛΟΓΗΣ ΥΛΙΚΩΝ ΝΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 55

57 Έργα που λειτουργούν στην Περιφέρεια Αττικής Σήµερα στην Περιφέρεια Αττικής λειτουργεί µία ολοκληρωµένη εγκατάσταση διαχείρισης αποβλήτων (Ο.Ε..Α.) η οποία βρίσκεται στα Άνω Λιόσια και λειτουργεί υπό την ευθύνη του Ε.Σ..Κ.Ν.Α. Στο χώρο αυτό, ο οποίος δέχεται το σύνολο σχεδόν των αποβλήτων της Αττικής, λειτουργούν: - Σταθµός µεταφόρτωσης απορριµµάτων - Χώρος υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων - Εργοστάσιο µηχανικής ανακύκλωσης απορριµµάτων - Αποτεφρωτήρας νοσοκοµειακών αποβλήτων - Μονάδα συµπαραγωγής ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας Πιο αναλυτικά, σύµφωνα µε τα επίσηµα στοιχεία του Ε.Σ..Κ.Ν.Α.: Σταθµός µεταφόρτωσης απορριµµάτων Στην περιοχή του Σχιστού λειτουργεί από το 1991 ο κεντρικός σταθµός µεταφόρτωσης απορριµµάτων, ο οποίος υποδέχεται καθηµερινά 5500 τόνους οικιακών απορριµµάτων ανά εβδοµάδα (6 ηµέρες) µε ηµερήσια φορτία που φτάνουν τους 1600 τόνους. Παράλληλα, διαθέτει 3 ευέλικτα τοπικά συστήµατα µεταφόρτωσης µε ειδικό εξοπλισµό, καθώς και αυτοκινούµενες µονάδες λειοτεµαχισµού ογκωδών και απορριµµάτων πράσινου. Χώρος υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων Ο χώρος υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων των Άνω Λιοσίων είναι ο µοναδικός χώρος ελεγχόµενης διάθεσης που υπάρχει στην Αττική. Αποτελεί ένα σύγχρονο χώρο, έκτασης 300 στρεµµάτων, κατασκευασµένο σύµφωνα µε σύγχρονες µεθόδους στεγανοποίησης του πυθµένα και των πρανών, συλλογής-µεταφοράς-επεξεργασίας 56

58 των στραγγισµάτων, συλλογής-διαχείρισης του βιοαερίου, και πρόληψης για την αποκατάσταση των κυττάρων. Ο χώρος δέχεται καθηµερινά τόνους οικιακών απορριµµάτων, 250 τόνους µη δηµοτικών και µη επικίνδυνων στερεών αποβλήτων, και κατά το παρελθόν (τέλος του 2005) δεχόταν και σηµαντική ποσότητα λυµατολάσπης από το κέντρο επεξεργασίας λυµάτων Ψυτάλλειας. Ωστόσο, ο χώρος αυτός θεωρείται εδώ και αρκετό καιρό κορεσµένος και θα έπρεπε να είχε ήδη σταµατήσει η λειτουργία του. Λόγω όµως της καθυστέρησης στην κατασκευή του νέου χώρου υγειονοµικής ταφής συνεχίζεται η λειτουργία του µε προσωρινές επεκτάσεις. Εργοστάσιο µηχανικής ανακύκλωσης απορριµµάτων Στον χώρο αυτόν λειτουργεί και εργοστάσιο µηχανικής ανακύκλωσης απορριµµάτων, ένα έργο µε πολύ σηµαντικά περιβαλλοντικά και οικονοµικά οφέλη. Το εργοστάσιο αυτό ολοκληρώθηκε το 2002 και ξεκίνησε τη λειτουργία του το Συγχρηµατοδοτήθηκε κατά 75% από το Κ.Π.Σ. και κατά 25% από εθνικούς πόρους (Π.Ε.Π. Αττικής). Καταλαµβάνει ένα χώρο 200 περίπου στρεµµάτων και είναι ένα από τα µεγαλύτερα και πιο σύγχρονα εργοστάσια του είδους σε Ευρωπαϊκό και παγκόσµιο επίπεδο. Η τεχνολογία επεξεργασίας του εργοστασίου εντάσσεται στις µεθόδους Mechanical Biological Treatment (ΜΒΤ), οι οποίες είναι τεχνολογικά καταξιωµένες, και εναρµονισµένα µε τις ιεραρχηµένες κατευθύνσεις στην Ε.Ε. και αποτελούν τις νέες προσεγγίσεις στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Καθηµερινά στο εργοστάσιο εισάγονται: τόνοι σύµµεικτων απορριµµάτων τόνοι κλαδιών και χόρτων ή υλικών ρυθµιστικών του πορώδους του οργανικού κλάσµατος τόνοι βιολογικής ιλύος από το σταθµό επεξεργασίας λυµάτων της Ψυττάλειας Τα παραγόµενα προϊόντα σε καθηµερινή βάση είναι: - 30 τόνοι συµπιεσµένων σιδηρούχων µετάλλων 57

59 - 4.5 τόνοι συµπιεσµένων αλουµινούχων υψηλής καθαρότητας τόνοι compost τυποποιηµένο σε πλαστικούς σάκους ή χύµα τόνοι στερεού καυσίµου RDF µε κατώτερη θερµογόνο δύναµη kcal/kg Τα άχρηστα υπολείµατα προς ταφή θα είναι τόνοι ετησίως (350 τόνοι την ηµέρα), δηλαδή το 20% των εισαγοµένων προς επεξεργασία προϊόντων. Αποτεφρωτήρας νοσοκοµειακών αποβλήτων Το κενό που υπήρχε τόσα χρόνια σχετικά µε τη διαχείριση των µολυσµατικών και ιδιαίτερα επικίνδυνων νοσοκοµειακών αποβλήτων έρχεται να καλύψει η κατασκευή του αποτεφρωτήρα νοσοκοµειακών αποβλήτων. Είδαµε σε προηγούµενο κεφάλαιο ότι ειδικά για τα νοσοκοµειακά απόβλητα η καύση κρίνεται ως η πιο κατάλληλη µέθοδος επεξεργασίας. Έτσι αποφασίστηκε η κατασκευή του αποτεφρωτήρα νοσοκοµειακών αποβλήτων το οποίο συγχρηµατοδοτήθηκε κατά 75% από το Κ.Π.Σ. και κατά 25% από εθνικούς πόρους (Ε.Π.ΠΕΡ.). Το έργo, που καταλαµβάνει έκταση 8 στρεµµάτων, ολοκληρώθηκε το 2001 και ξεκίνησε να λειτουργεί από το Σχετικά µε τις εκποµπές ρύπων (διοξινών και φουράνων), που αποτελούν και το σηµαντικότερο πρόβληµα των εγκαταστάσεων καύσης, υπογραµµίζεται ότι η συγκεκριµένη µονάδα υπερκαλύπτει τις απαιτήσεις τις Ευρωπαϊκής και Εθνικής νοµοθεσίας. Η µονάδα έχει δυναµικότητα 30 τόνων την ηµέρα (δύο γραµµές επεξεργασίας δυναµικότητας 15 τόνων ηµερησίως η κάθε µία, εικοσιτετράωρης και επταήµερης λειτουργίας) και εξυπηρετεί τις ανάγκες των δηµοσίων και ιδιωτικών θεραπευτηρίων, των Ν.Π... παροχής υπηρεσιών υγείας, των κέντρων υγείας, των διαγνωστικών κέντρων και εργαστηρίων, των ιατρείων, των µικροβιολογικών εργαστηρίων, των ερευνητικών εργαστηρίων, και των κτηνιατρικών ιατρείων, η συνολική ποσότητα των οποίων για την περιφέρεια Αττικής εκτιµάται σε τόνους ανά µέση ηµέρα. Η δυναµικότητα των 30 τόνων υπερκαλύπτει τις σηµερινές ανάγκες και δίδει προοπτική δεκαπενταετίας τουλάχιστον στο έργο. 58

60 Μονάδα συµπαραγωγής ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος Ενέργειας του Β Κ.Π.Σ. ( ) έχει πραγµατοποιηθεί στο ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων µία σηµαντική επένδυση συµπαραγωγής ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας µε αξιοποίηση του παραγόµενου από τα σκουπίδια βιοαερίου. Ο σταθµός είναι από τους µεγαλύτερους παγκοσµίως σταθµούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από βιοαέριο. Ο σταθµός παραγωγής ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας αποτελείται συνολικά από 11 µονάδες, ηλεκτρικής ισχύος kwe και θερµικής ισχύος 873 kwth έκαστη. Η καθηµερινή παραγωγή φτάνει τα 15 MW θερµικής ενέργειας και τα 14 MW ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία διοχετεύεται κατευθείαν στο δίκτυο της.ε.η. στην περιοχή του Θριασίου. Πρόγραµµα ανακύκλωσης χαρτιού Οι σηµερινές κοινωνίες καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες χαρτιού, η παραγωγή του οποίου απαιτεί την κοπή δέντρων. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την εκχέρσωση τεραστίων εκτάσεων δασών και την δηµιουργία µονοκαλλιεργειών για την µελλοντική αντιµετώπιση της ζήτησης. Για τον περιορισµό αυτής της κατάστασης κρίνεται απαραίτητη η εφαρµογή προγραµµάτων ανακύκλωσης χαρτιού. Στην Περιφέρεια Αττικής, το πρόγραµµα ανακύκλωσης χαρτιού, ξεκίνησε µε πρωτοβουλία του Ε.Σ..Κ.Ν.Α. το 1994, µέσω του συστήµατος της διαλογής στην πηγή. Σήµερα αναπτύσσεται σε 50 ήµους και Κοινότητες της Αττικής. Η επιτυχία του προγράµµατος αυτού στηρίζεται αποκλειστικά στην εθελοντική συµµετοχή των πολιτών και των διάφορων φορέων. Συνεπώς όσο µεγαλύτερη είναι η ευαισθητοποίηση-συµµετοχή του κοινού, τόσο µεγαλύτερος θα είναι και ο βαθµός επιτυχίας του προγράµµατος. Άλλοι σηµαντικοί παράγοντες είναι η διασπορά των κάδων και η συχνότητα συλλογής. Η πολιτική που εφαρµόζει σήµερα ο Ε.Σ..Κ.Ν.Α. είναι η τοποθέτηση ενός κάδου των 1000 λίτρων για κάθε 750 κατοίκους, µε µέγιστη απόσταση από τα νοικοκυριά τα 500 µέτρα, και µε εβδοµαδιαία συχνότητα συλλογής. Αποτέλεσµα αυτής της προσπάθειας είναι η ανάκτηση 450 περίπου τόνων χαρτιού κάθε µήνα. 59

61 Αποκατάσταση παλαιών χώρων Παράλληλα ο Ε.Σ..Κ.Ν.Α. εκπονεί µια σειρά από έργα για την αποκατάσταση των παλαιών χωµατερών Σχιστού και Άνω Λιοσίων µε σκοπό τη µείωση των περιβαλλοντικών οχλήσεων, την επανένταξη στο περιβάλλον και την παράδοση στο κοινό για νέες χρήσεις. Το έργο της αποκατάστασης της παλαιάς χωµατερής Άνω Λιοσίων περιλαµβάνει παρεµβάσεις σε έκταση 900 στρεµµάτων, ενώ το αντίστοιχο έργο του Σχιστού αφορά έκταση 450 στρεµµάτων και αποσκοπεί στη µετατροπή τους σε χώρους πρασίνου και ήπιας αναψυχής. Χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων Παράλληλα µε την οργανωµένη εγκατάσταση διαχείρισης αποβλήτων που λειτουργεί στην περιοχή των Άνω Λιοσίων, σήµερα εξακολουθούν να λειτουργούν και χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων ή χωµατερές, οι οποίοι αποδεικνύουν µε τρόπο θλιβερό την πολιτική που ακολουθείται ακόµα και σήµερα σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας για τη διαχείριση των αποβλήτων. Οι χώροι αυτοί, οι οποίοι δεν θα πρέπει σε καµία περίπτωση να συγχέονται µε τους χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων, πέρα από την αισθητική υποβάθµιση του τοπίου, αποτελούν σοβαρή απειλή για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, όπως µόλυνση του υπεδάφους και των υπογείων υδάτων, µόλυνση των καλλιεργειών και των ζώων που εκτρέφονται στις περιοχές, κίνδυνοι µετάδοσης µολυσµατικών ασθενειών και κίνδυνοι πυρκαγιών. Ιδιαίτερα για τις πυρκαγιές που εκδηλώνονται σε χωµατερές, έρευνα της περιβαλλοντικής οργάνωσης Greenpeace, δείχνει ότι αποτελούν την κύρια πηγή έκλυσης διοξινών στην χώρα. Σήµερα, σύµφωνα µε έκθεση οµάδας εργασίας που συγκροτήθηκε τον Ιούλιο του 2004 µε απόφαση του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ..Ε., στον Ελληνικό χώρο υπάρχουν 2626 περίπου χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων εκ των οποίων 1173 ανενεργοί και 1453 ενεργοί. Στην Περιφέρεια Αττικής από το σύνολο των 124 ήµων και Κοινοτήτων, σε 29 υπάρχουν χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων εκτιµώµενης έκτασης 300 στρεµµάτων, ενεργοί ή ανενεργοί, οι οποίοι αποτελούν το 1,1% του 60

62 συνολικού αριθµού των ΧΑ Α στην χώρα. Από αυτούς οι 2 είναι χαµηλής επικινδυνότητας (<30) οι 25 µέσης (30-69) και οι 2 υψηλής (70-89). Οι χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων της Αττικής παρουσιάζονται στον παρακάτω χάρτη: πηγή: Η κατάσταση έφτασε σε οριακό σηµείο έπειτα από τις συνεχείς καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου για τις παράνοµες και ανεξέλεγκτες χωµατερές που λειτουργούσαν στην Ελλάδα. Κατόπιν τούτου, θεωρήθηκε επιβεβληµένη η εκπόνηση ενός σχεδίου δράσης µε στόχο την εξάλειψη των ΧΑ Α. Σύµφωνα µε τον Εθνικό Σχεδιασµό ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων τέθηκε χρονοδιάγραµµα για την εξάλειψη των χώρων αυτών µέχρι το έτος Για την επίτευξη του στόχου αυτού, πέρα από την καταγραφή και την αξιολόγηση της επικινδυνότητας των χώρων αυτών έχουν καθοριστεί «πρότυπες προδιαγραφές τεχνικής µελέτης και αποκατάστασης ΧΑ Α» οι οποίες έχουν αποσταλεί στους αρµόδιους φορείς αποκατάστασης των ΧΑ Α οι οποίοι είναι οι Ο.Τ.Α. Α βαθµού ή οι φορείς διαχείρισης εφόσον έχουν συσταθεί στην περιοχή. 61