Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η Σ Γ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ

Transcript

1 ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΚΑΙ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η Σχολικό έ τος Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η Σ Γ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ Ε ρ ω τ ή σ ε ι ς Π α ρ α θ έ μ α τ α Θ έ μ α τ α ε ξ ε τ ά σ ε ω ν Β Μ Ε Ρ Ο Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ι Κ Ο Ζ Η Τ Η Μ Α Κ Ρ Η Τ Ι Κ Ο Ζ Η Τ Η Μ Α Π Α Ρ Ε Υ Ξ Ε Ι Ν Ι Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Σ Μ Ο Σ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ σσ. 2 3 Β. Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ σσ. 4 7 Γ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ σσ Δ. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ σσ Ε. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ σσ ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ σσ Ο ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ το 19 ο και 20 ο αιώνα. σσ Εφ όλης της ύλης!!! (ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ) σ. 31 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ σ. 32 Επιμέ λεια: 1

2 ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔ Α ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20 Ο ΑΙΩΝΑ Κ ε φ. Α. Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ι Κ Α Ρ Ε Υ Μ Α Τ Α Α. ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η Από τα Εισαγωγικά σημειώματα ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19 ο ΑΙΩΝΑ (σ.116) ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20 ο ΑΙΩΝΑ (σ. 137): 1. Να συγκρίνετε τις μετακινήσεις των ελληνικών πληθυσμών προς την επαναστατημένη Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του1821 μ αυτές των τριών πρώτων δεκαετιών του 20 ου αι. 2. Ποια η σημασία των προσφυγικών μετακινήσεων κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821; 3. Ποια τα μεταναστευτικά ρεύματα Ελλήνων προς την Ελλάδα στις αρχές του 20 ου αι. και πριν από το διωγμό του 1914; Να αναφέρετε τα ιστορικά γεγονότα που τα προκάλεσαν. 1. Ο διωγμός του 1914 (ο πρώτος διωγμός) 1. Ποιοι λόγοι πολιτικής σκοπιμότητας από την πλευρά του τουρκικού κράτους προκάλεσαν τις διώξεις των Ελλήνων στις αρχές του 1914; 2. Ποια τακτική ακολούθησε η τουρκική κυβέρνηση απέναντι στο ελληνικό στοιχείο κατά το 1914 και πριν από την έναρξη του Α Παγκοσμίου πολέμου; 3. Ποια η αντίδραση της ελληνικής πλευράς απέναντι στις διώξεις των Ελλήνων στις αρχές του 1914; 4. Ποιες μορφές καταπίεσης υπέστησαν οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την τουρκική πλευρά κατά το 1914; (μετά την έναρξη του Α Παγκοσμίου πολέμου). Ποιες οι συνέπειες; 5. Οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εξαναγκάστηκαν σε «εκούσια μετανάστευση». α) Να εξηγήσετε την παραπάνω φράση. β) Να επισημάνετε τη διαφορά αυτής της μετανάστευσης σε σχέση με τα προβλεπόμενα από την ελληνοτουρκική σύμβαση της Λοζάνης (1923). Σωστό ή λάθος; 1. Οι μετακινήσεις Ελλήνων προς την επαναστατημένη Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 εντάσσονταν σ ένα γενικότερο σχέδιο εκρίζωσης του ελληνικού στοιχείου. 2. Η επιχείρηση εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης και της Δυτικής Μικράς Ασίας από τους ελληνικούς πληθυσμούς το!914 έγινε με την καθοδήγηση των Γερμανών, συμμάχων των Τούρκων. 3. Το μεταναστευτικό ρεύμα Ελλήνων από τη Ρωσία προς τη Μακεδονία μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων αναχαιτίστηκε με επέμβαση της ελληνικής κυβέρνησης. ΕΞΕΤ ΑΣΕΙΣ Ποιες μορφές πήρε και ποιες συνέπειες είχε η καταπίεση του μικρασιατικού ελληνισμού το ; (μον 14) ημερ επ 2003 Τάγματα εργασίας: ορισμός (μον. 4) ημερήσια 2007 Με ποιους τρόπους υποκινήθηκε και μεθοδεύτηκε ο πρώτος διωγμός του 1914 εναντίον των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; (μον 15) ημερήσια 2008 Τάγματα εργασίας ορισμός (μον. 5) ημερήσια Άλλα προσφυγικά ρεύματα 1. Ποιες οι μετακινήσεις Ελλήνων από τη Βουλγαρία προς την Ελλάδα μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων και μέχρι την υπογραφή της συνθήκης του Νεϊγύ (1919); 2. Τι προέβλεπε η συνθήκη του Νεϊγύ σχετικά με την Ελλάδα; Ποιο το περιεχόμενο του Συμφώνου περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας; 3. Ποιες οι μετακινήσεις Ελλήνων από τη Ρωσία προς την Ελλάδα κατά την περίοδο ; πού οφείλονταν; 4. Από ποιες άλλες περιοχές μετακινήθηκαν Έλληνες την ίδια χρονική περίοδο; 5. Πόσοι Έλληνες κατέφυγαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα μέχρι το 1920;Πώς ήρθαν; Σε ποιες περιοχές εγκαταστάθηκαν; 2

3 ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔ Α ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20 Ο ΑΙΩΝΑ Κ ε φ. Α. Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ι Κ Α Ρ Ε Υ Μ Α Τ Α ΕΞΕΤ ΑΣΕΙΣ ΟΡΙΣΜΟΣ: «Σύμφωνο περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας» (1919). (μον 4) Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η ημερ επ 2004 / ημερ 2007 / (μον 5 ) ημερ επ 2010 Το Νοέμβριο του 1919 υπογράφηκε η συνθήκη του Νεϊγύ, που προέβλεπε την παραχώρηση της Δυτικής Θράκης από την Τουρκία στην Ελλάδα. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ επαν 2008 ΟΡΙΣΜΟΣ: «Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας» (μον. 5) ημερ επαν 2009 Τον Νοέμβριο του 1919 υπογράφηκε η συνθήκη του Νεϊγύ, που προέβλεπε την παραχώρηση της ανατολικής Θράκης από τη Βουλγαρία στην Ελλάδα. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ επαν Η περίθαλψη ( ) 1. Ποιοι φορείς μερίμνησαν για την περίθαλψη των προσφύγων κατά το διάστημα ; 2. Τι περιελάμβανε η μέριμνα για τους πρόσφυγες κατ αυτήν την περίοδο; 3. Ορισμοί: Οργανισμός (1914). Σωστό ή λάθος Σύμφωνα με τα στοιχεία των Υπηρεσιών του Υπουργείου Περιθάλψεως κατά το χρονικό διάστημα δέχτηκαν περίθαλψη κατά διαστήματα περίπου πρόσφυγες. ΕΞΕΤ ΑΣΕΙΣ: ΟΡΙΣΜΟΣ: Οργανισμός (Θεσσαλονίκη 1914). (μον. 5) ημερ επαν Η παλιννόστηση 1. Ποια τα χρονικά πλαίσια της παλιννόστησης; 2. Ποιοι φορείς μερίμνησαν για την παλιννόστηση και πώς; 3. Ορισμοί: Πατριαρχική Επιτροπή, Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως. Σωστό ή λάθος: Μέχρι το τέλος του 1920 η πλειονότητα των προσφύγων είχε επιστρέψει στη Μ. Ασία και στην Ανατολική Θράκη. ΕΞΕΤ ΑΣΕΙΣ Η Πατριαρχική Επιτροπή μερίμνησε για την εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Θράκη. (σωστό ή λάθος) (μον 2) ημερ 2001 ΟΡΙΣΜΟΣ: Πατριαρχική Επιτροπή (μον 3) ημερ 2004 / ΟΡΙΣΜΟΣ: Πατριαρχική Επιτροπή. (μον 5) / ημερ επαν 2007, (μον 5) ημερ 2011 ΟΡΙΣΜΟΣ: Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως.(μον 4) ημερ 2005 Η Πατριαρχική Επιτροπή (1918) αποσκοπούσε στην οργάνωση του επαναπατρισμού των εκτοπισμένων (σωστό ή λάθος) (μον 2) ημερ 2006 Με ποιους τρόπους πραγματοποιήθηκε η παλιννόστηση των προσφύγων στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη κατά τα έτη ; Ποιες συνθήκες βρήκαν οι πρόσφυγες στην πατρίδα τους; (μον 14) ημερ επαν 2006 Πώς υλοποιήθηκε η παλιννόστηση των προσφύγων στη Μικρά Ασία ( ) και ποιες συνθήκες αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες κατά την άφιξή τους εκεί; Μονάδες 13 ημερ επαν

4 Κ ε φ. B. Η Μ Ι Κ Ρ Α Σ Ι Α Τ Ι Κ Η Κ Α Τ Α Σ Τ Ρ Ο Φ Η Β. Η Μ Ι Κ Ρ ΑΣ Ι ΑΤ Ι Κ Η Κ ΑΤ ΑΣ Τ Ρ Ο Φ Η Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η 1. Η έξοδος 1. Η Μικρασιατική εκστρατεία και οι εξελίξεις μέχρι το 1922 (περιληπτικά). 2. Ποια η τύχη των Ελλήνων της Μ. Ασίας και της Ανατολικής Θράκης κατά το 1922 (πριν και μετά την καταστροφή); 3. Πόσοι Έλληνες έφτασαν συνολικά στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1922; Πόσοι παρέμειναν σε περιοχές της Μ. Ασίας και μέχρι πότε; 4. Ποιες οι μετακινήσεις των ελληνικών πληθυσμών της Ανατολικής Θράκης κατά το διάστημα ; (επιπλέον σ. 138, 143). 5. Πίνακας 1,σ.146: Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις κι αξιοποιώντας τα δεδομένα του πίνακα: α) να συσχετίσετε τα δεδομένα του πίνακα με τα ιστορικά γεγονότα που προκάλεσαν τις μετακινήσεις των ελληνικών πληθυσμών.(για τους Έλληνες του Πόντου,σ ). β) με ποια διπλωματικά κείμενα ρυθμίστηκαν οι μετακινήσεις των ελληνικών πληθυσμών που δηλώνονται στον πίνακα; ποιο το περιεχόμενο αυτών των διπλωματικών κειμένων; Σ ω σ τ ό ή λ ά θ ο ς ; Οι Έλληνες κάτοικοι της χερσονήσου της Καλλίπολης ήταν από τους πρώτους που ήρθαν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Η συνθήκη των Σεβρών προέβλεπε την υποχρεωτική ανταλλαγή μεταξύ των Ελλήνων ορθοδόξων κατοίκων της Τουρκίας και των Μουσουλμάνων κατοίκων της Ελλάδας.(σωστό ή λάθος) (μον 2) ημερ επαν 2006 Στις 10 Ιουνίου 1930 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών που αποτελούσε το οικονομικό σύμφωνο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. (σωστό ή λάθος) (μον.2) ημερ επαν Το πρώτο διάστημα 1. Ποια προβλήματα αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες με την άφιξή τους στην Ελλάδα;(σχετικά παραθέματα 9,σ. 147, 10, σ.148, 11, σ.149) 2. Γιατί κατά το πρώτο διάστημα οι πρόσφυγες ανέχονταν τις δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης; 3. Ποιοι φορείς ανέλαβαν τις πρώτες ανάγκες των προσφύγων; 4. Πώς αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα της προσωρινής στέγασης των προσφύγων κατά το 1922; 5. Ποιο το έργο του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων; 6. Ποιο το πρόβλημα σχετικά με τις πρώτες απογραφές των προσφύγων και πού οφείλεται; Σωστό ή λάθος; Οι πρώτες απογραφές των προσφύγων αποδίδουν την πραγματικότητα. Από το πρώτο διάστημα της παραμονής τους στην Ελλάδα οι πρόσφυγες προσπάθησαν να ενσωματωθούν στη νέα πατρίδα. Το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων ανέλαβε το έργο της προσωρινής στέγασης των προσφύγων. ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ α. Με ποιους τρόπους αντιμετωπίστηκαν οι πρώτες στοιχειώδεις ανάγκες των προσφύγων αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; Μον 12 β. Πώς αντιμετωπίστηκε ειδικότερα το πρόβλημα της προσωρινής στέγασης των προσφύγων; Μον 18 Στην απάντησή σας να συνδυάσετε τις ιστορικές σας γνώσεις με τις πληροφορίες που παρέχει το ακόλουθο κείμενο. Κατά τις πρώτες ώρες της μικρασιατικής τραγωδίας, η πρώτη δραστηριοποίηση από πλευράς ελληνικών αρχών ήταν η συλλογή τροφίμων και χρημάτων για να περιθάλψουν τα ράκη* που αποβιβάζονταν από το «Καρνάκ» και τη «Φρυγία», τα δυο πρώτα ξένα ατμόπλοια που κατέπλευσαν στον Πειραιά. Όπως ήταν φυσικό, εξίσου πρωταρχική ενέργεια υποδοχής ήταν η παραχώρηση, όπου υπήρχαν, των υποστέγων του Πειραιά, των προτεσταντικών εκκλησιών της πόλης και κάποιων αιθουσών του Τζάννειου Νοσοκομείου. Και πάρα πολύ σύντομα, στις εφημερίδες της 2ας Σεπτεμβρίου, [ ] διαβάζουμε στα ψιλά γράμματα ότι στο Υπουργείο Δικαιοσύνης «μελετάται η τροποποίηση του ενοικιοστασίου», στο σημείο που αφορά στην υπενοικίαση των δωματίων. Ακόμη, στο Ελεύθερον Βήμα παρουσιάζεται από τις πρώτες κιόλας μέρες «προσφορά δωματίου εντός κατοικίας», αλλά υπό τον εξής όρο: το δωμάτιο προσφέρεται «για ενοικίαση από οικότροφο προσφυγοπούλα». Τα δείγματα αυτά είναι οι προάγγελοι, κατά κάποιον τρόπο, των επικείμενων επιτάξεων, έστω και αν για την ώρα μάλλον δε φαίνεται να υπάρχει σαφής αντίληψη στο κράτος και στην κοινή γνώμη περί της εκτάσεως των γεγονότων. Στο μεταξύ οι καταλήψεις επεκτείνονται σε κάθε κενό, 4

5 Κ ε φ. B. Η Μ Ι Κ Ρ Α Σ Ι Α Τ Ι Κ Η Κ Α Τ Α Σ Τ Ρ Ο Φ Η Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η δημόσιο χώρο. ( Βίκα Δ. Γκιζελή, «Επίταξις ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων» [στον τόμο:] Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα. Επιστημονικό συμπόσιο, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1997, σσ ) * ράκη: εξαθλιωμένοι πρόσφυγες, ημερ επαν 2008 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των Μικρασιατών προσφύγων κατά το πρώτο διάστημα της έλευσής τους στην Ελλάδα. (Κείμενο Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα) (Μον. 20) «εκαπέντε μέρες μείναμε στα βαπόρια. Έπειτα φτάσαμε στον Πειραιά. Απ τον Πειραιά μόνο τα σύρματα ξέρω. Στα σύρματα είκοσι μέρες μας κρατήσανε. Αμάν, πολύ μας ρεζιλέψανε, πολύ μας βασανίσανε. [...] Μας γδύσανε. Ό,τι φορούσαμε στον κλίβανο, άντε, τα βάλανε. Παπούτσια δεν είχαμε έπειτα να φορέσουμε. Μας δίνανε να φάμε. Είχαμε και μαζί μας. Όμως στην καραντίνα μεγάλο ρεζιλίκι, μεγάλο σεφιλίκι [=κακοπάθεια] ήτανε. Είκοσι μέρες κράτησε. Από τον Άι- Γιώργη, απ τον Πειραιά, μας βάλανε στο βαπόρι, στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε. Μας βγάλανε και μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης πεταμένοι ήμαστε. [...] Περνούσε ο κόσμος. Μας βλέπανε από μακριά. εν ερχόντανε κοντά μας:-προσφυγιά! προσφυγιά! λέγανε και περνούσανε».(μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας, κοντά στη Νίγδη). Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών). Εσπερ 2009 Ποια προβλήματα αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες κατά το πρώτο διάστημα της παραμονής τους στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; Μονάδες 12 ημερ-εσπερ επαν Η Σύμβαση της Λοζάνης και η ανταλλαγή των πληθυσμών 1. Ποιο το περιεχόμενο της σύμβασης της Λοζάνης;(δες επίσης παράθεμα12,σ ). 2. Να επισημάνετε τη θετική πλευρά της σύμβασης της Λοζάνης. 3. Σε τι διέφερε η σύμβαση της Λοζάνης από προηγούμενες συμφωνίες; 4. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής: ορισμός. 5. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις κι αξιοποιώντας το παράθεμα 13,σ να εξηγήσετε τη στάση των προσφύγων απέναντι στη σύμβαση της Λοζάνης. ΠΑΡΑΘΕΜΑ: Ήταν κατάρα Θεού η Ανταλλαγή. Μαρτυρία Πολυξένης Κατραντζή, Αθήνα Δυο χρόνια προτού να γίνει η Ανταλλαγή, ήρθαν στο Γκέλβερι Έλληνες πρόσφυγες από το Ντενιζλί και το Ναζλί, κοντά στη Σμύρνη. Μας είπαν πως τους εξόρισαν οι Τούρκοι και ότι αργότερα θα διώξουν όλους τους Έλληνες της Ανατολής. Το μήνα Μάη του 1924 ήρθαν στο χωριό μας Τούρκοι πρόσφυγες από την Καστοριά και την Κοζάνη. Οι καημένοι υπόφεραν πολύ από τις κακουχίες του ταξιδιού και κάθε μέρα πέθαιναν. Δεν τους σήκωσε ο τόπος. Τους φτωχούς τους φιλοξενούσαμε σπίτια μας και τους ταΐζαμε, γιατί οι ντόπιοι Τούρκοι δεν τους κοίταζαν. Αργότερα, μερικές συνοικίες δικές μας άδειασαν ολότελα -μας μετέφεραν σε άλλα σπίτια- κι εκεί εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες. Μια μέρα ήρθε στο Γκέλβερι Επιτροπή, από την Ελλάδα, όπως έλεγαν. Πήγαν μαζί τους και δικοί μας, για να κουβεντιάσουν για την Ανταλλαγή. Την άλλη μέρα, οι Τούρκοι πετροβόλησαν το σπίτι όπου έμενε η Επιτροπή. Οι άνθρωποι της Επιτροπής ήρθαν και μας έγραψαν τα ονόματα και τις περουσίες μας. Μας είπαν πως θα γίνει Ανταλλαγή, θα πάμε στην Ελλάδα. Μας σύστησαν να μη φοβόμαστε. Να πουλήσουμε ό,τι μπορούμε από την κινητή μας περιουσία, και τα υπόλοιπα να τα πάρουμε μαζί μας. Μας είπαν πως, αν υπάρχουν στο χωριό μας τουρκεμένοι, μπορούνε, αν θέλουν, : να φύγουν κι αυτοί για την Ελλάδα. Όταν άκουσα πως θα πάμε στην Ελλάδα, η αλήθεια χάρηκα, γιατί οι Τούρκοι είχαν σκοτώσει τον άντρα μου στο Ιλίσου, για χτηματικές διαφορές. Ίσως οι άλλοι πατριώτες μας να λυπήθηκαν που θα έφευγαν. Κάναμε στην εκκλησία του Γρηγορίου Θεολόγου την τελευταία λειτουργία. Βάλαμε σε κάσες το λείψανο του Γρηγορίου Θεολόγου, τις εικόνες, τους πολυέλαιους και τα καντήλια των εκκλησιών. Όσα εικονίσματα ήταν παλιά τα θάψαμε στο νεκροταφείο. Τα πράγματα μας τα φορτώσαμε σε καμήλες και τα στείλαμε (με «κομισιόν») στη Μερσίνα. Αύγουστος μήνας ήταν όταν βγήκαμε από το χωριό. Μπήκαμε σε αραμπάδες και τραβήξαμε κατά το Άκσεραϊ. Οι Τούρκοι του Γκίλβερι έκλαιγαν και μας παρακαλούσαν να μη φύγουμε. Στο δρόμο, καθώς πηγαίναμε στο Άκσεραϊ, βγήκαν μπροστά στον αραμπά μας Τούρκοι από τα χωριά Περίστρεμμα, Κοστύκ και Κιζίλκαγια και μας σταμάτησαν. Ο άντρας μου τους πουλούσε μανιφατούρα βερεσέ και μας χρωστούσαν λεφτά. Ύστερα από τον αλωνισμό ξεπλέρωναν τα χρέη τους δίνοντας καρπό. Τι να το κ άνουμε όμως το στάρι αφού φεύγαμε! Έβαλαν οι Τούρκοι στα στόματα των τριών παιδιών μου μπουκιές από πίτες με τυρί και μέλι και τα παρακαλούσαν: Φάτε και πέστε χελάλ- να χαρείτε, πέστε χελάλ. Δε θέλανε να έχουν βάρος στη συνείδηση τους πως έφαγαν το δίκιο των ορφανών παιδιών μου. Ορμήνεψα τα παιδιά μου να φαν τις μπουκιές και να πουν: «Χελόλ ολσούν» (ας γίνει χάρισμα]. Σαν τ' άκουσαν αυτό οι Τούρκοι, μας αγκάλιαζαν και μας φιλούσαν απ' τη χαρά. Ερωτήσεις: 1. Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται η πρώτη παράγραφος του κειμένου; 2. Ποιου διπλωματικού κειμένου συνέπεια είναι όσα αναφέρονται στη δεύτερη παράγραφο; 3. Ποια είναι η Επιτροπή που αναφέρεται στο κείμενο; 5

6 Κ ε φ. B. Η Μ Ι Κ Ρ Α Σ Ι Α Τ Ι Κ Η Κ Α Τ Α Σ Τ Ρ Ο Φ Η Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ι Σ Με βάση το παρακάτω ψήφισμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τις αντιδράσεις των Μικρασιατών προσφύγων στην ανταλλαγή των πληθυσμών και τα επιχειρήματά τους. Ψήφισμα που εγκρίθηκε από τους πρόσφυγες της Αθήνας στην Ομόνοια, στο πάνδημο συλλαλητήριο της που οργανώθηκε για να εκφραστεί η αντίθεσή τους στην υποχρεωτική ανταλλαγή. "Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και του Εύξεινου Πόντου... θεωρούν ότι η Ανταλλαγή των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας που ανέρχονται σε ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες απέναντι σε τριακόσιες χιλιάδες μουσουλμάνους της Ελλάδας... πλήττει καίρια την παγκόσμια συνείδηση και την παγκόσμια ηθική... ότι είναι αντίθετη προς τα ιερότερα δικαιώματα του ανθρώπου, της ελευθερίας και ιδιοκτησίας. ότι το σύστημα της Ανταλλαγής αποτελεί νέα και κεκαλυμμένη μορφή αναγκαστικού εκπατρισμού και αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα να θέσει σε εφαρμογή παρά τη θέληση των πληθυσμών. Ότι οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μικρασίας, αυτόχθονες από πανάρχαιους χρόνους στη γη που κατοικούσαν και πάνω στην οποία τα δικαιώματά τους είναι αναπαλλοτρίωτα και απαράγραπτα, δεν μετανάστευσαν με τη θέλησή τους αλλά εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους αντιμετωπίζοντας το φάσμα της σφαγής... Οι αλύτρωτοι Έλληνες συναγμένοι εδώ και σε άλλες πόλεις και νησιά της Ελλάδας αποφασίζουν και ψηφίζουν ομόφωνα να αξιώσουν τη δυνατότητα να παλιννοστήσουν στις πατρίδες τους κάτω από ουσιαστικές συνθήκες εγγύησης που θα καταστήσουν αυτήν την παλιννόστηση πραγματοποιήσιμη... Σε αντίθετη περίπτωση καταγγέλλουν την αδικία που τους γίνεται, σαν μία προσβολή δίχως προηγούμενο κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού." (Μον 25) εσπερ 2001 Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής: ορισμός (μον.5) εσπερ 2002 Τι προέβλεπε η ελληνοτουρκική Σύμβαση ανταλλαγής των πληθυσμών της 30ής Ιανουαρίου 1923 και σε τι διέφερε από προηγούμενες ανάλογες συμφωνίες; (μον 13) εσπερ 2002 Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής (1923): ορισμός (μον.4) ημ επ 2003 / εσπ 2004 Με την ανταλλαγή των πληθυσμών (1923) εξέλιπε η κυριότερη πηγή προστριβών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.(σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπ επ 2003 Να γράψετε στο τετράδιό σας τα γράμματα της Στήλης Α και δίπλα στο καθένα από αυτά τον αριθμό της πρότασης από τη Στήλη Β που αντιστοιχεί σωστά. (μον. 8) ημερ 2003 Στήλη Α α. Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ, 1923) β. Πατριαρχική Επιτροπή (1918) γ. Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (1922) δ. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής (1923) Στήλη Β 1. Ιδρύθηκε με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης. 2. Ανήγειρε ξύλινα παραπήγματα για την προσωρινή στέγαση των προσφύγων. 3. Ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της ΚΤΕ. 4. Ιδρύθηκε με βάση τη Συμφωνία της Άγκυρας. 5. Είχε σκοπό να οργανώσει τον επαναπατρισμό των εκτοπισμένων. Οι πρόσφυγες δέχτηκαν με ικανοποίηση την υπογραφή της σύμβασης της Λοζάνης για την ανταλλαγή των πληθυσμών. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπ 2005 Από την ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδας-Τουρκίας (1923) εξαιρέθηκαν μόνον οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης.(σωστό ή λάθος) (μον.2) εσπερ επ 2005 Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα: α. Τι προέβλεπε η ελληνοτουρκική Σύμβαση της 30 ής Ιανουαρίου 1923 για την ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδας και Τουρκίας; Μον. 8 β. Τι προέβλεπαν οι όροι της παραπάνω Σύμβασης σε ό,τι αφορά τους ανταλλάξιμους; Μονάδες 8 γ. Πώς αντέδρασαν οι πρόσφυγες, όταν έγιναν γνωστοί οι όροι της Σύμβασης, και ποια επιχειρήματα επικαλέστηκαν; Μονάδες 10 εσπερ 2006 Πηγή Α «ΣΥΜΒΑΣΙΣ Αφορώσα την ανταλλαγήν των Ελληνοτουρκικών πληθυσμών και Πρωτόκολλον, υπογραφέντα την 30 ην Ιανουαρίου Η Κυβέρνησις της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της Τουρκίας και η Ελληνική Κυβέρνησις συνεφώνησαν επί των ακολούθων όρων. Άρθρον 1: Από της 1 Μαΐου 1923, θέλει διενεργηθή η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων Ελληνικού Ορθοδόξου θρησκεύματος, εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών, και των Ελλήνων υπηκόων Μουσουλμανικού θρησκεύματος, εγκατεστημένων επί των ελληνικών εδαφών. Τα πρόσωπα ταύτα δεν θα δύνανται να έλθωσιν ίνα εγκατασταθώσιν εκ νέου εν Τουρκία ή αντιστοίχως εν Ελλάδι, άνευ της αδείας της Τουρκικής Κυβερνήσεως ή αντιστοίχως της Ελληνικής Κυβερνήσεως». Πηγή Β «Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και του Εύξεινου Πόντου θεωρούν ότι η Ανταλλαγή των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας που ανέρχονται σε ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες απέναντι σε τριακόσιες χιλιάδες μουσουλμάνους της Ελλάδας πλήττει καίρια την παγκόσμια συνείδηση και την παγκόσμια ηθική ότι είναι αντίθετη προς τα ιερότερα δικαιώματα του ανθρώπου, της ελευθερίας και ιδιοκτησίας ότι το σύστημα της Ανταλλαγής αποτελεί νέα και κεκαλυμμένη μορφή αναγκαστικού εκπατρισμού και αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα να θέσει σε εφαρμογή παρά τη θέληση των πληθυσμών. Ότι οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μικρασίας, αυτόχθονες από πανάρχαιους χρόνους στη γη που κατοικούσαν και πάνω στην οποία τα δικαιώματά τους είναι 6

7 Κ ε φ. B. Η Μ Ι Κ Ρ Α Σ Ι Α Τ Ι Κ Η Κ Α Τ Α Σ Τ Ρ Ο Φ Η Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η αναπαλλοτρίωτα και απαράγραπτα, δεν μετανάστευσαν με τη θέλησή τους αλλά εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους αντιμετωπίζοντας το φάσμα της σφαγής Οι αλύτρωτοι Έλληνες συναγμένοι εδώ και σε άλλες πόλεις και νησιά της Ελλάδας αποφασίζουν και ψηφίζουν ομόφωνα να αξιώσουν τη δυνατότητα να παλιννοστήσουν στις πατρίδες τους κάτω από ουσιαστικές συνθήκες εγγύησης που θα καταστήσουν αυτήν την παλιννόστηση πραγματοποιήσιμη Σε αντίθετη περίπτωση καταγγέλλουν την αδικία που τους γίνεται, σαν μια προσβολή δίχως προηγούμενο κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού». (Ψήφισμα που εγκρίθηκε από τους πρόσφυγες της Αθήνας στην Ομόνοια στο πάνδημο συλλαλητήριο που οργανώθηκε για να εκφραστεί η αντίθεσή τους στην υποχρεωτική ανταλλαγή). Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής. (μον.5) εσπερ επαν 2006 Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Λοζάνης (30 Ιανουαρίου 1923) οι ανταλλάξιμοι πρόσφυγες δεν είχαν δικαίωμα να μεταφέρουν την κινητή περιουσία τους. (σωστό ή λάθος) (μον.2) εσπερ 2007 Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθμούς της Στήλης Α (γεγονότα) αντιστοιχίζοντάς τους με τις χρονολογίες της Στήλης Β (περισσεύουν δύο χρονολογίες). μον 10 ημερ 2008 Στήλη Α: ΓΕΓΟΝΟΤΑ 1. Απόβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη 2. Εμφάνιση της κοινοβουλευτικής ομάδας των Ιαπώνων 3. Ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος 4. Συμφωνία της Άγκυρας 5. Σύμβαση της Λοζάνης Στήλη Β: ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ Η Σύμβαση της Λοζάνης (30 Ιανουαρίου 1923) καθιέρωνε για πρώτη φορά τη μαζική μετακίνηση πληθυσμών και είχε υποχρεωτικό χαρακτήρα. (σωστό ή λάθος) (μον.2) ημερ επαν 2008 Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθμούς της Στήλης Α και δίπλα σε κάθε αριθμό ένα από τα γράμματα της Στήλης Β, ώστε να προκύπτει η σωστή αντιστοίχιση. ( μον 8 ) εσπερ 2008 Στήλη Α Στήλη Β α. Συνθήκη της Λοζάνης β. Αρχή της Δεδηλωμένης γ. Συμφωνία της Άγκυρας δ. Συνθήκη των Σεβρών. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής. ορισμός (μον. 5) εσπερ επ 2008 Τι προέβλεπε η Σύμβαση της Λωζάνης (30 Ιανουαρίου 1923) για την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας Μονάδες 12 ημερ επαν 2009 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα που σας δίνεται, να παρουσιάσετε την αντίδραση των προσφύγων, όπως αυτή εκδηλώθηκε μετά την υπογραφή της ελληνοτουρκικής Σύμβασης της Λοζάνης στις 30 Ιανουαρίου 1923, και να εκθέσετε τα επιχειρήματα που αυτοί χρησιμοποίησαν για να υποστηρίξουν τις θέσεις τους. Μον. 25 Εσπερ επ 2009 Ψήφισμα που εγκρίθηκε από τους πρόσφυγες της Αθήνας στην Ομόνοια, στο πάνδημο συλλαλητήριο της που οργανώθηκε για να εκφραστεί η αντίθεσή τους στην υποχρεωτική ανταλλαγή. «Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και του Εύξεινου Πόντου θεωρούν ότι η Ανταλλαγή των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας που ανέρχονται σ ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες απέναντι σε τριακόσιες χιλιάδες μουσουλμάνους της Ελλάδας πλήττει καίρια την παγκόσμια συνείδηση και την παγκόσμια ηθική ότι είναι αντίθετη προς τα ιερότερα δικαιώματα του ανθρώπου, της ελευθερίας και ιδιοκτησίας ότι το σύστημα της Ανταλλαγής αποτελεί νέα και κεκαλυμμένη μορφή αναγκαστικού εκπατρισμού και αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα να θέσει σε εφαρμογή παρά τη θέληση των πληθυσμών. Ότι οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μικρασίας, αυτόχθονες από πανάρχαιους χρόνους στη γη που κατοικούσαν και πάνω στην οποία τα δικαιώματά τους είναι αναπαλλοτρίωτα και απαράγραπτα, δεν μετανάστευσαν με τη θέλησή τους αλλά εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους αντιμετωπίζοντας το φάσμα της σφαγής. Οι αλύτρωτοι Έλληνες συναγμένοι εδώ και σε άλλες πόλεις και νησιά της Ελλάδας αποφασίζουν και ψηφίζουν ομόφωνα να αξιώσουν τη δυνατότητα να παλιννοστήσουν στις πατρίδες τους κάτω από ουσιαστικές συνθήκες εγγύησης που θα καταστήσουν αυτήν την παλιννόστηση πραγματοποιήσιμη Σε αντίθετη περίπτωση καταγγέλλουν την αδικία που τους γίνεται, σαν μία προσβολή δίχως προηγούμενο κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού.» ημοσιεύτηκε στο Ελεύθερο Βήμα, ευτέρα, 9/ , Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής (1923) ορισμός (μον. 5) ημερ εσπερ 2011 Μία από τις αρμοδιότητες της Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής ήταν η εκτίμηση της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) Εσπερ επαν 2011 Τι προέβλεπε η ελληνοτουρκική Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών της 30ής Ιανουαρίου 1923; Μονάδες 12 εσπερινά

8 Κεφ.Γ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Γ. Η ΑΠΟΚΑΤ ΑΣΤ ΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η 1. Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως των Προσφύγων 1. ΕΑΠ: Ορισμός (+σ. 155, σ. 163) 2. Ποια μέσα παρείχε η ελληνική κυβέρνηση στην ΕΑΠ για την επίτευξη του έργου της; 3. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις κι αξιοποιώντας τα στοιχεία του πίνακα 2, σ.155, να επισημάνετε τα κριτήρια βάσει των οποίων η Πολιτεία κατένειμε τους πρόσφυγες στον ελλαδικό χώρο. 4. Για ποιους λόγους δόθηκε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων: α) σε αγροτικές περιοχές β) στη Β. Ελλάδα; 5. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις κι αξιοποιώντας τα παραθέματα 9, σ.147 και 14, σ , να εξηγήσετε πού οφείλεται η μεγάλη κινητικότητα των προσφύγων κυρίως τα πρώτα χρόνια μετά το Ποιοι άλλοι φορείς εκτός από την ΕΑΠ ασχολήθηκαν με την αποκατάσταση των προσφύγων; ΕΞΕΤ ΑΣΕΙΣ ΕΑΠ : ορισμός (μον. 5) εσπερ 2001 Αποστολή της Ε.Α.Π. ήταν να εξασφαλίσει παραγωγική απασχόληση στους πρόσφυγες (σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ επ 2003 Με ποια μέσα προσπάθησε η ελληνική κυβέρνηση να υποβοηθήσει το έργο της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.); (μον. 12) εσπερ 2003 Η ΕΑΠ έδωσε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη.(σωστό ή λάθος) (μον.2). εσπερ 2004 Βασική αποστολή της ΕΑΠ ήταν να εξασφαλίσει στους πρόσφυγες μόνον παραγωγική απασχόληση. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπ επ 2004 Ποια μέσα διέθεσε στην Ε.Α.Π. (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων) η ελληνική κυβέρνηση για την αποκατάσταση των προσφύγων; (μον. 12) ημερ 2005 Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ): ορισμός (μον. 5) εσπερ επ 2005 / (μον. 4) ημερ 2006 Σε σύγκριση με την αστική, η αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων ήταν ταχύτερη και απαιτούσε μικρότερες δαπάνες.(σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ επαν 2006 α. Χρησιμοποιώντας στοιχεία που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε: Σε ποια γεωγραφικά διαμερίσματα δόθηκε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων; Ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν σ αυτήν την επιλογή; Μονάδες 10 «Με την ιστορική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών ενάμισυ περίπου εκατομμύριο Ελλήνων προσφύγων κατακλύζει την Ελλάδα.(...). Οι περισσότεροι Έλληνες πρόσφυγες από τη Βουλγαρία, οι οποίοι ως τότε κατοικούσαν τις ακτές του Ευξείνου Πόντου, στις αρχαίες πατρίδες τους, στη Σωζόπολη, στον Πύργο, στην Αγχίαλο, Μεσημβρία κλπ., ή στο εσωτερικό της χώρας, στη Φιλιππούπολη, Στενίμαχο κλπ., καθώς και οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες της Τουρκίας (Ανατολικής Θράκης και Μικράς Ασίας) εγκαταστάθηκαν στους οικισμούς των Βουλγάρων και των Τούρκων της ελληνικής Μακεδονίας, ενώ αυτοί στις ελληνικές περιοχές της Βουλγαρίας και της Τουρκίας». Απ. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία, , Θεσσαλονίκη 1991: εκδ. Βάνιας, σ β. Χρησιμοποιώντας στοιχεία που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε: Για ποιους λόγους η ΕΑΠ επιδίωξε, ώστε οι πρόσφυγες, που προέρχονται από τον ίδιο οικισμό ή έστω την ευρύτερη περιοχή του, να εγκατασταθούν μαζί στο ελληνικό έδαφος; Μονάδες 15 «Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων, που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, η γνωστή ως ΕΑΠ, που, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης, έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο, αφού εξασφαλιζόταν, εκτός από τη στέγη, δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης. Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως «πανάκεια» και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων, ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία». (Όλγα Βογιατζόγλου, «Η βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασης», στο συλλογικό τόμο «Ο Ξεριζωμός και η άλλη Πατρίδα», Αθήνα 1999, σ. 149) εσπερ 2007 Ε.Α.Π. (Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων): ορισμός (μον. 5) εσπερ επαν 2007 Αφού αξιοποιήσετε τις πληροφορίες από το ακόλουθο κείμενο και τις συνδυάσετε με τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε: α. Γιατί δόθηκε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη; Μονάδες 10 β. Ποια μέτρα πήρε η ΕΑΠ για την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων; Μον. 15 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες, στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη, είτε αγροτικά είτε αστικά. Επιδιώχθηκε πρώτα ν αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι, αλλά, επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν 8

9 Κεφ.Γ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί, ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα. Οι κυβερνήσεις τούς δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης. Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού, ανοίγουν δρόμους, κατασκευάζουν γέφυρες, εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα, κυρίως σε τρεις περιοχές, στις πεδιάδες των Σερρών, της Δράμας και της Θεσσαλονίκης: διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών, όπως του Αξιού, του Στρυμόνα κλπ., που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος, αποξηραίνουν λίμνες [...] και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς. Έπρεπε ακόμη να γίνουν εξυγιαντικά έργα, για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί, ο τύφος, η φυματίωση, να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί, φαρμακεία κλπ. Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών. Απ. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία, σσ ημερ 2008 Ποια μέσα διέθεσε η ελληνική κυβέρνηση στην ΕΑΠ για την αποκατάσταση των προσφύγων; (μον. 12) εσπερ 2008 Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ). (μον. 5) ημερ. επαν Η κινητικότητα των προσφύγων, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα, υπήρξε μεγάλη..(σωστό ή λάθος) (μον. 2). ημερ εσπερ Η ΕΑΠ (Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων) λειτούργησε μέχρι το τέλος του 1930.(σωστό ή λάθος) (μον. 2). ημερ επαν 2011 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο και τον πίνακα που σας δίνονται παρακάτω, να εξηγήσετε για ποιους λόγους η ΕΑΠ, κατά την αποκατάσταση των προσφύγων, έδωσε το βάρος στη γεωργία και προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη. Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ [...] Σε καμία χώρα δεν μπορούσε να αποκλειστεί η πιθανότητα εσωτερικών ταραχών. Οι πρόσφυγες διεκδικούσαν όλο και περισσότερα, ιδιαίτερα εκείνοι που ζούσαν στις πόλεις και ήταν σε θέση να κάνουν την οργή τους αισθητή διαδηλώνοντας στους δρόμους. Η όλη προσπάθεια εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα έχει πολλές φορές κατηγορηθεί για «προκατάληψη υπέρ των αγροτών» και για το γεγονός ότι σε μία επταετία εντατικής λειτουργίας [της ΕΑΠ] διατέθηκαν μόνο δύο εκατομμύρια στερλίνες για τα στεγαστικά προγράμματα των πόλεων, ενώ για τα προγράμματα της υπαίθρου διατέθηκαν 10,5 εκατομμύρια. Είναι αλήθεια ότι υπήρχαν κοινωνικοί, πολιτικοί και στρατηγικοί λόγοι για την εγκατάσταση των προσφύγων κυρίως στα εδάφη της βόρειας Ελλάδας. Οι πόλεις και οι κωμοπόλεις ήταν ήδη υπερπλήρεις, ανθυγιεινές και κινδύνευαν να μετατραπούν σε εστίες πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής. Δεν υπήρχε απλός τρόπος να βρεθεί εργασία για τους πρόσφυγες των αστικών κέντρων χωρίς να δημιουργηθεί δυσφορία στον υπάρχοντα πληθυσμό. Οι αγροτικές περιοχές στο βορρά, αντίθετα, ήταν σχετικά έρημες ακόμα και πριν την έξοδο των μουσουλμάνων. Μετά την έξοδο, η κυβέρνηση συνειδητοποίησε τη στρατηγική ανάγκη να εποικίσει το συντομότερο αυτά τα εδάφη με αγρότες που [...] αποτελούσαν πολύτιμο προμαχώνα στις τυχόν βλέψεις των Σλάβων για την βόρεια Ελλάδα. Όσο πιο γρήγορα πήγαιναν να εγκατασταθούν στα εδάφη της ελληνικής Μακεδονίας τόσο το καλύτερο. Br. Clark, Δυο φορές ξένος: Οι μαζικές απελάσεις που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα και Τουρκία, μετ. Β. Ποταμιάνου, Αθήνα: Ποταμός, 2007, σ. 243 ημερήσια εσπερινά 2012 Πίνακας: Κατανομή των προσφύγων κατά γεωγραφικό διαμέρισμα (1928) ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ Μακεδονία % Στερεά Ελλάδα % Δυτ. Θράκη % Νησιά Ανατ. Αιγαίου % Θεσσαλία % Κρήτη % Πελοπόννησος % Ήπειρος % Κυκλάδες % Ιόνια νησιά % ΣΥΝΟΛΟ % Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ Τάξη Γενικού Λυκείου, (Θεωρητική Κατεύθυνση), Αθήνα: ΟΕΔΒ, 2010, σ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ - ΣΥΝΘΕΣΗ [Η ΕΑΠ διέκρινε την αποκατάσταση των προσφύγων σε αγροτική (παροχή στέγης και κλήρου στην ύπαιθρο) και αστική (παροχή στέγης στις πόλεις). Μολονότι οι περισσότεροι πρόσφυγες ασκούσαν στην πατρίδα τους 9

10 Κεφ.Γ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η «αστικά» επαγγέλματα (σχετικά με το εμπόριο, τη βιοτεχνία-βιομηχανία κ.τ.λ.),] δόθηκε το βάρος στη γεωργία, γιατί: υπήρχαν τα μουσουλμανικά κτήματα (κυρίως στη Μακεδονία, αλλά και στην Κρήτη, τη Λέσβο, τη Λήμνο και αλλού), αγροτική αποκατάσταση ήταν ταχύτερη και απαιτούσε μικρότερες δαπάνες, η ελληνική οικονομία βασιζόταν ανέκαθεν στη γεωργική παραγωγή, υπήρχε η πολιτική σκοπιμότητα της αποφυγής κοινωνικών αναταραχών με τη δημιουργία γεωργών μικροϊδιοκτητών αντί εργατικού προλεταριάτου. Το παράθεμα μας παρέχει πολύ περισσότερες πληροφορίες: Αναφέρεται πως δεν μπορούσε να αποκλειστεί η πιθανότητα εσωτερικών ταραχών. Οι πρόσφυγες διεκδικούσαν όλο και περισσότερα, ιδιαίτερα εκείνοι που ζούσαν στις πόλεις και ήταν σε θέση να κάνουν την οργή τους αισθητή διαδηλώνοντας στους δρόμους. Και πιο κάτω επισημαίνεται πως οι πόλεις και οι κωμοπόλεις ήταν ήδη υπερπλήρεις, ανθυγιεινές και κινδύνευαν να μετατραπούν σε εστίες πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής. Δεν υπήρχε απλός τρόπος να βρεθεί εργασία για τους πρόσφυγες των αστικών κέντρων χωρίς να δημιουργηθεί δυσφορία στον υπάρχοντα πληθυσμό. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η πληροφορία του παραθέματος σχετικά με την προτεραιότητα της ΕΑΠ όσον αφορά την αγροτική αποκατάσταση: Η όλη προσπάθεια εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα έχει πολλές φορές κατηγορηθεί για «προκατάληψη υπέρ των αγροτών» και για το γεγονός ότι σε μία επταετία εντατικής λειτουργίας [της ΕΑΠ] διατέθηκαν μόνο δύο εκατομμύρια στερλίνες για τα στεγαστικά προγράμματα των πόλεων, ενώ για τα προγράμματα της υπαίθρου διατέθηκαν 10,5 εκατομμύρια. Εξάλλου, δόθηκε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη καθώς: ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν τα μουσουλμανικά κτήματα και τα κτήματα των Βουλγάρων μεταναστών (σύμφωνα με τη συνθήκη του Νεϊγύ). Αυτό θα καθιστούσε τους πρόσφυγες αυτάρκεις σε σύντομο χρονικό διάστημα και θα συντελούσε στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής, θα καλυπτόταν το δημογραφικό κενό που είχε δημιουργηθεί με την αναχώρηση των Μουσουλμάνων και των Βουλγάρων και τις απώλειες που προκάλεσαν οι συνεχείς πόλεμοι ( ). Επιπλέον, έτσι εποικίζονταν παραμεθόριες περιοχές. Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από το παράθεμα: Είναι αλήθεια ότι υπήρχαν κοινωνικοί, πολιτικοί και στρατηγικοί λόγοι για την εγκατάσταση των προσφύγων κυρίως στα εδάφη της βόρειας Ελλάδας. [ ]. Οι αγροτικές περιοχές στο βορρά, αντίθετα, ήταν σχετικά έρημες ακόμα και πριν την έξοδο των μουσουλμάνων. Μετά την έξοδο, η κυβέρνηση συνειδητοποίησε τη στρατηγική ανάγκη να εποικίσει το συντομότερο αυτά τα εδάφη με αγρότες που [...] αποτελούσαν πολύτιμο προμαχώνα στις τυχόν βλέψεις των Σλάβων για την βόρεια Ελλάδα. Όσο πιο γρήγορα πήγαιναν να εγκατασταθούν στα εδάφη της ελληνικής Μακεδονίας τόσο το καλύτερο. Τα στοιχεία που προκύπτουν από την απογραφή του 1928 (πίνακας) επιβεβαιώνουν όλα τα παραπάνω: Από τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα σύμφωνα με την απογραφή του 1928 πάνω από τους μισούς, , σε ποσοστό 52.2% εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία και , σε ποσοστό 8.8% στη Δυτική Θράκη. Αθροίζοντας τα στατιστικά στοιχεία διαπιστώνουμε ότι 61% των προσφύγων εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Ελλάδα (Μακεδονία και Δυτική Θράκη). Όσο βέβαια για το υψηλό ποσοστό 25.1% προσφύγων στη Στερεά Ελλάδα, αυτό δικαιολογείται από την εγκατάσταση των προσφύγων στα αστικά κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά. ΕΑΠ : ορισμός (μον. 5) επαν ημερ εσπερ Η α γ ρ ο τ ι κ ή α π ο κ α τ ά σ τ α σ η Αγροτική αποκατάσταση: α) πού εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες(οικισμοί); β)μέγεθος κλήρου κριτήρια βάσει των οποίων γινόταν η παραχώρηση των κλήρων προσωρινή ή οριστική διανομή. γ) στέγαση (οι δύο τρόποι) δ)πώς οι πρόσφυγες θα αποκτούσαν πλήρη κυριότητα; Σ ω σ τ ό ή λ ά θ ο ς ; Η αγροτική αποκατάσταση ήταν αποκλειστικά έργο της ΕΑΠ. Ο παραχωρούμενος κλήρος δεν αποτελούσε συνήθως ενιαία έκταση. Η διανομή του κλήρου από τις υπηρεσίες εποικισμού ήταν από την αρχή οριστική. Το 1930 τα χρέη των αγροτών προσφύγων ανέλαβε να εισπράξει η Εθνική Τράπεζα. Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ι Σ Με ποιους τρόπους και με ποια μέσα υλοποιήθηκε η αγροτική αποκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων ; (μον. 13) εσπ επ 2003 // εσπερ 2006 Μετά τη διάλυση της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ), το 1930, τα χρέη των αγροτών προσφύγων ανέλαβε να εισπράξει η Εθνική Τράπεζα. Σωστό ή λάθος μον. 2 ημερ επαν

11 Κεφ.Γ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα, να αναφερθείτε διεξοδικά στην αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων (σκοπός, εγκατάσταση, παροχή κλήρου και στέγαση). Μονάδες 25 Κείμενο Α: [Κατασκευή προσφυγικών κατοικιών] «Η κατασκευή των κατοικιών έγινε με δύο τρόπους: [...] Στην πρώτη περίπτωση, πολλοί από τους εργολάβους αντιμετώπισαν σοβαρές δυσκολίες, κυρίως στις περιοχές όπου είναι προβληματική η μεταφορά καθώς και η εξεύρεση υλικών και εργατικών χεριών. Παράλληλα η Επιτροπή δεν έχει λόγους να είναι ιδιαίτερα ευχαριστημένη από τις υπηρεσίες των εργολάβων, ιδιαίτερα όταν οι τεχνικοί μας υποχρεώνονται να παραλαμβάνουν εργασία κακής ποιότητος υπό την πίεση των άμεσων αναγκών για τη στέγαση των προσφύγων. Ο δεύτερος τρόπος συνίσταται στην παροχή προς τους πρόσφυγες ξυλείας, κεραμιδιών και καρφιών, υλικών δηλαδή που θα πρέπει να μεταφερθούν από μακριά, καθώς και χρημάτων για την πληρωμή των μαραγκών και των χτιστάδων. Οι πρόσφυγες παρέχουν την ανειδίκευτη εργασία και εκτελούν τις μεταφορές των υλικών. Ένας εργοδηγός επιβλέπει την ποιότητα και την ποσότητα της εργασίας και δίδει προκαταβολές σε χρήμα ή είδος ανάλογα με την σημειούμενη πρόοδο». Απολογισμός δράσης της ΕΑΠ (1926) για τα τρία πρώτα χρόνια λειτουργίας της, Κοινωνία των Εθνών, Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα, Αθήνα 1997, σσ , στο: Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ Τάξης Ενιαίου Λυκείου (Θεωρητική Κατεύθυνση), Βιβλίο του Καθηγητή, Αθήνα: ΟΕΔΒ, 2001, σ. 80. Κείμενο Β: [Περιορισμοί στη χρήση προσφυγικών κλήρων] [...] Από την κατάτμηση των μεγάλων αγροκτημάτων προέκυψε ένας τύπος γεωργικής εκμετάλλευσης που χαρακτηριζόταν από μικρούς διάσπαρτους κλήρους αλλά ισομερώς κατανεμημένους. [...] Η αποκατάσταση των προσφύγων και ακτημόνων συνοδεύτηκε από περιορισμούς σχετικά με την ελευθερία εκποίησης και κληρονομικής μεταβίβασης των κλήρων που απέβλεπαν στη συγκράτηση των αγροτικών πληθυσμών στην ύπαιθρο και καθιστούσαν πρακτικά αδύνατη τη συγκέντρωση της γης από λίγους μεγαλοκτηματίες. Η καλλιέργεια του κλήρου ήταν αυτοπρόσωπη και έπρεπε να είναι συνεχής για μια 25ετία στην περίπτωση των προσφύγων. Αλλά ακόμη και μετά την εξόφληση των χρεών και την απόκτηση οριστικών τίτλων, δεν μπορούσε να εκποιηθεί παρά ένα τμήμα του και αυτό μόνο σε περίπτωση που ο κλήρος θα υπερέβαινε σε έκταση τα 10 στρέμματα φυτειών ή τα 5 στρέμματα καπνοχώραφων. Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, , τόμος 7ος : Ο Μεσοπόλεμος, Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σ Επαν. ημερ εσπερ Η α σ τ ι κ ή α π ο κ α τ ά σ τ α σ η Ποια η συμβολή της ΕΑΠ όσον αφορά την αστική αποκατάσταση των προσφύγων; Πού οφείλονταν τα εμπόδια που συνάντησε η αστική αποκατάσταση των προσφύγων; Ποιοι είναι οι παλαιότεροι αστικοί συνοικισμοί; Με ποιους τρόπους υλοποιήθηκε η αστική αποκατάσταση;(συνοικισμοί κατοικίες έργα υποδομής οικοδομικοί συνεταιρισμοί). Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις κι αξιοποιώντας τα παραθέματα 16 και 17, σ , να εξηγήσετε πώς αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα της στέγασης των προσφύγων στα αστικά κέντρα. Σωστό ή λάθος; 1. Η ΕΑΠ συνέβαλε εν μέρει στην αστική αποκατάσταση των προσφύγων. 2. Η οικοδόμηση των προσφυγικών συνεταιρισμών συνδυαζόταν πάντοτε με έργα υποδομής. Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ι Σ Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων. Μονάδες 25 εσπ επαν 2006 Πηγή Α [...] «Στη Χίο έμεινα ένα χρόνο. Μετά πήγα Πάτρα, Κόρινθο και τελικά στο Βέλο. Εκεί έκανα μερικά χρόνια, έχω και σπίτι. Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη, στην αδελφή μου, κι άνοιξα εστιατόριο. Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό. Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο. Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια. Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτερα». (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι στη χερσόνησο της Ερυθραίας, απέναντι από τη Χίο). Η Έξοδος Πηγή Β «Την άλλη μέρα του Φωτός, Ιανουάριο του 1923, πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα. Μόλις βγήκαμε, περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά. Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη. Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη.... Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου.... Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα.... Άμα βγήκαμε στον Πειραιά, δεν είχαμε πού να μείνουμε. Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό, στο ύπαιθρο. Τρέξαμε, πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου, σε κάτι αποθήκες μέσα, στον Πειραιά. Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες, από της Σμύρνης τα μέρη όλοι...». (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια). Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών), τόμ. Α, σσ , Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων εύπορων και άπορων μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών. μον. 25 ημερ

12 Κεφ.Γ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Β ά λ ι α Μ π ο υ γ ά δ η Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η Ε.Α.Π. είχε χτίσει περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος κατοικίες, χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες περίπου προσφυγικών οικογενειών. (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ, Αθήνα 1978, σ. 302) Κείμενο Β Κακήν κακώς, μην τα ρωτάς, πώς ζούσαμε. Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς. Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί, για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες, στον Ποδονίφτη (= Ν. Ιωνία), στους Ποδαράδες (= Περισσός), στην Κοκκινιά. Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς; Πήγαινες εκεί, κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό,τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου. Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε, πόρτες δεν είχανε, παράθυρα δεν είχανε. Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε, να μαγειρέψουνε... (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια). Η Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών), τ. Α, σ. 195 Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο η Ε.Α.Π. και λιγότερο το κράτος. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπερ επαν 2008 Η αστική αποκατάσταση των προσφύγων περιλάμβανε στέγαση και πρόνοια για εύρεση εργασίας. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ επαν 2009 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε στα ερωτήματα: α. Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά; (μονάδες 15) β. Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών; (μον. 10) «Στην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες. Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς: Μια πόλη των κατοίκων διογκώθηκε («πρήστηκε») ξαφνικά και έφτασε πάνω από Οι παροχές νερού κατέρρευσαν, ο φωτισμός ήταν κακός, και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν. Με την εξαίρεση της Κίνας, δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη. Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο. [...] Συγκεκριμένα, στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά σπίτια για άτομα. Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350. Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα, ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική. Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι, εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη. Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής, η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες, οι οποίοι πωλούσαν το νερό*. Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο. [...]»Κρητικός, Γ., «Ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγων», περ. Γεωγραφίες, τεύχος 13, φθινόπωρο 2007, εκδ. Εξάντας, σ * Σ. Τζιόκας, «Η ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η ένταξη στην Καισαριανή», στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα. Προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα, Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1997, σ.123 Εσπερ 2010 Η αστική στέγαση των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922) συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ εσπερ

13 Κεφ. Δ. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ Δ. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤ ΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 1. Η α π ο ζ η μ ί ω σ η τ ω ν α ν τ α λ λ ά ξ ι μ ω ν. Να αναφέρετε όλους τους φορείς που ενεπλάκησαν στο έργο της εκτίμησης των περιουσιών των ανταλλάξιμων. Ποια προσωρινή λύση υιοθετήθηκε λόγω της καθυστέρησης της εκτίμησης των περιουσιών; Πώς έγινε η προσωρινή εκτίμηση των περιουσιών των ανταλλάξιμων; Τι συνέβη σχετικά με την οριστική εκτίμηση των περιουσιών; Σωστό ή λάθος; 1. Μετά την προσωρινή εκτίμηση των περιουσιών των προσφύγων η Αγροτική Τράπεζα ανέλαβε να πληρώσει μια προκαταβολή. 2. Η διαδικασία της οριστικής εκτίμησης υπονομευόταν από την τουρκική πλευρά. ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών. ορισμός (μον. 4) εσπερ 2007 // μον. 5) ημερ επαν 2008 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα που σας δίνεται, να αναφερθείτε στην αποζημίωση των Ελλήνων ανταλλάξιμων για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν και στις διαδικασίες προσδιορισμού αυτής. Μονάδες 25 Ημερήσια 2010 Τα περιουσιακά στοιχεία που εθεωρείτο ότι επιδέχονταν αποζημίωση ήταν: α) τα ακίνητα κάθε είδους, αστικά και αγροτικά, β) τα κινητά αγαθά που δεν πουλήθηκαν επί τόπου ούτε μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και γ) οι καλλιεργημένοι αγροί μαζί με τα προϊόντα τους, συμπεριλαμβανομένων και των εσόδων τα οποία έχασε ο ανταλλάξιμος. Ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων βρέθηκαν εκπρόθεσμοι, είτε γιατί ήλθαν στην Ελλάδα μετά τη λήξη της προθεσμίας υποβολής (αιχμάλωτοι, πρόσφυγες από τη Ρωσία, Κωνσταντινουπολίτες) είτε γιατί δεν μπορούσαν να υποβάλουν δήλωση λόγω ασθένειας, φυλάκισης ή ανηλικιότητας (περίπτωση ορφανών). Η προκαταβολή θα δινόταν σε εκείνους που δεν είχαν μέχρι τότε αποκατασταθεί, με τη διευκρίνιση ότι η απλή υποτυπώδης στέγαση στους οικισμούς της ΕΑΠ (Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων) ή του ελληνικού κράτους δεν θα εθεωρείτο ως αποκατάσταση. Προκειμένου να επιταχυνθεί η διαδικασία της αποζημίωσης, χωρίς να επιβαρυνθεί πολύ ο κρατικός προϋπολογισμός, αποφασίστηκε η έκδοση ομολογιών με την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου. [...] Το 20% της προσωρινής αποζημίωσης δόθηκε σε μετρητά και το υπόλοιπο σε ομολογίες. Παρά την πρόσκαιρη ανακούφιση, η προσωρινή αυτή λύση δεν έκλεισε το ζήτημα. Οι προσφυγικές οργανώσεις αξίωναν την πλήρη αποζημίωση όπως εξάλλου προέβλεπε η σύμβαση της Λωζάνης, με αποτέλεσμα το θέμα να λάβει διαστάσεις και να γίνει αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης. Για την οριστική εκτίμηση των εγκαταλειφθεισών περιουσιών συστάθηκαν Πρωτοβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης, μία ή περισσότερες για καθεμία από τις 934 χριστιανικές κοινότητες της Τουρκίας. Τα ποικίλα προβλήματα που ανέκυψαν επέβαλαν αρχικά τη δημιουργία 52 Δευτεροβάθμιων Επιτροπών, 31 στην Αθήνα και 21 στην επαρχία, και στη συνέχεια, το Μάιο του 1927, 20 Δευτεροβάθμιων Επιτροπών (Εφετεία της Ανταλλαγής), 8 στην Αθήνα και 12 στην επαρχία. (Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, , 7 ος τόμος: Ο Μεσοπόλεμος ( ), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ ). 2. Η ελληνοτουρκική προσέγγιση 1. Ποια διπλωματικά κείμενα υπογράφηκαν ανάμεσα στην ελληνική και τουρκική πλευρά κατά το χρονικό διάστημα ; ποιο το περιεχόμενό τους; 2. Ποιες οι επιδιώξεις του Βενιζέλου κατά τις διαπραγματεύσεις με την τουρκική πλευρά στο χρονικό διάστημα ; 3. Ποια τα κυριότερα σημεία της συμφωνίας της Άγκυρας (1930); 4. Ποιες οι συνέπειες, θετικές και αρνητικές, της ελληνοτουρκικής προσέγγισης του 1930; 5. Να αναφέρετε τους παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση των πολιτικών πεποιθήσεων των προσφύγων,(σ. 162, σ. 165). 6. Ποια η στάση των προσφύγων απέναντι στη σύμβαση της Λοζάνης(1923) και την ελληνοτουρκική προσέγγιση του 1930; Να την αιτιολογήσετε.(σ.!51, 161, 162, 163, 165). 7. Σύμβαση εμπορίου, εγκατάστασης και ναυτιλίας(1930): ορισμός 8. Να συνδέσετε τα δεδομένα της στήλης Α μ αυτά της στήλης Β. Α 1. Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών. α. 10 Ιουνίου Σύμβαση της Άγκυρας β Συμφωνία των Αθηνών γ. 30 Οκτωβρίου Συμφωνία της Άγκυρας δ. Δεκέμβριος Σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας ε. Ιούνιος Β

14 Κεφ. Δ. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ι Σ Στις εκλογές του 1933 επικράτησε το Κόμμα των Φιλελευθέρων. (σωστό ή λάθος)(μον. 2) ημερ 2001 Η Συμφωνία της Άγκυρας (10 Ιουνίου 1930) προέβλεπε την αμοιβαία απόσβεση των οικονομικών υποχρεώσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπερ 2001 Η Σύμβαση της Άγκυρας υπογράφηκε στις 30 Ιανουαρίου 1923.(σωστό ή λάθος) (μον.2) εσπερ 2003 Ποια ήταν τα κυριότερα σημεία της Συμφωνίας της Άγκυρας της 10ης Ιουνίου 1930; (μον.12) εσπερ 2004 Ποια ήταν τα κυριότερα σημεία της συμφωνίας της Άγκυρας (10 Ιουνίου 1930);(μον. 10) ημερ 2005 Χρησιμοποιώντας σχετικά χωρία από το πιο κάτω κείμενο και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τους στόχους του Ελευθερίου Βενιζέλου αναφορικά με την ελληνοτουρκική προσέγγιση κατά τα έτη (Μονάδες 12) και να αποτιμήσετε κατά πόσο οι στόχοι αυτοί επιτεύχθηκαν με τις ελληνοτουρκικές συμφωνίες του (Μονάδες 13). ημερ 2006 Κείμενο «Καθ ήν στιγμήν ο ελληνικός λαός μού αναθέτει με μεγάλην πλειοψηφίαν την διακυβέρνησίν του δια μίαν περίοδον τεσσάρων ετών, οφείλω να σας διαβεβαιώσω περί της ζωηράς επιθυμίας μου να συντελέσω εις την ρύθμισιν των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών μας, η οποία θα τους εξησφάλιζε στενήν φιλίαν, επιβεβαιουμένην δι ενός συμφώνου φιλίας, μη επιθέσεως και διαιτησίας, περιεχομένου όσον το δυνατόν ευρυτέρου. Έχω πλήρη συνείδησιν του γεγονότος ότι η Τουρκία δεν έχει βλέψεις επί των εδαφών μας και μοι εδόθη χιλίας φοράς κατά την διάρκειαν της προεκλογικής περιόδου η ευκαιρία να δηλώσω δημοσία ότι η Ελλάς ουδεμίαν έχει βλέψιν επί των τουρκικών εδαφών, αποδεχομένη τας Συνθήκας της Ειρήνης ειλικρινώς και ανεπιφυλάκτως. Δεν δύναμαι λοιπόν να αμφιβάλλω ότι η ρύθμισις των σχέσεών μας, ως την αντιλαμβάνομαι, ανταποκρίνεται επίσης εις την επιθυμίαν της Εξοχότητός Σας. Δια την πραγματοποίησιν της κοινής αυτής επιθυμίας ουδέν εμπόδιον υφίσταται εκτός των εκκρεμών ζητημάτων μεταξύ των δύο χωρών, τα οποία προέκυψαν από την σύμβασιν περί ανταλλαγής των πληθυσμών και τας παρακολούθους συμφωνίας»( Επιστολή του Ε. Βενιζέλου προς τον Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού, : Ιστορία του ελληνικού έθνους, ΙΕ, σ. 354.) Στις 10 Ιουνίου 1930 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών που αποτελούσε το οικονομικό σύμφωνο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.(σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ επαν 2007 Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε: α. Τι επεδίωκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος με την υπογραφή της Συμφωνίας της Άγκυρας (10 Ιουνίου 1930). (μον.12) β. Τις αντιδράσεις των προσφύγων της Μικράς Ασίας στην παραπάνω συμφωνία. (μον. 13) εσπερ επαν 2007 ΚΕΙΜΕΝΟ Α : Βενιζέλος κατά την συνεδρίασιν ταύτην (της Βουλής της 25 ης Ιουνίου 1930) υπεστήριξεν ότι η Ελλάς ανέλαβε διά της συνθήκης περί ανταλλαγής την υποχρέωσιν να χρησιμοποιήση την εις το έδαφός της ανταλλάξιμον περιουσίαν διά την αποζημίωσιν των προσφύγων και ότι την υποχρέωσίν της ταύτην την εξεπλήρωσεν. Αλλ οσονδήποτε και αν ήτο επαχθής διά την Ελλάδα η σύμβασις της 10 ης Ιουνίου, τίποτε το καλύτερο δεν ημπορούσε να πραγματοποιηθή. Η Τουρκία εζήτει, ευθύς εξ αρχής, τον πλήρη συμψηφισμόν. Η Ελλάς αντεπρότεινεν όπως τα ουδέτερα μέλη της Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής αναλάβουν την εφαρμογήν συνοπτικού και συνολικού συστήματος εκτιμήσεως. Η τουρκική κυβέρνησις απεδέχθη, τελικώς, την ελληνικήν πρότασιν, τα ουδέτερα δε μέλη υπέδειξαν τον γενικό συμψηφισμόν. Να ηρνείτο η Ελλάς την υπόδειξιν ταύτην; Η τουρκική κυβέρνησις δεν είχε κανένα λόγο να βιάζεται. Αντιθέτως, η εκκρεμότης της έδιδε την ευκαιρίαν να δυσχεραίνη ακόμη περισσότερον την θέσιν των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως, οι οποίοι θα εξηναγκάζοντο να καταφύγουν εις την Ελλάδα. Θα ημπορούσαμεν να υποστώμεν το νέον αυτό προσφυγικόν κύμα; Και ήτο συμφέρον να κενωθή η Κωνσταντινούπολις από τους Έλληνας, έναντι της αβεβαίας προοπτικής που παρείχε η παράτασις της εκκρεμότητος επί του ζητήματος των εκτιμήσεων; (Γρ. Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων ( ), τόμ. Β, Αθήνα 1997: εκδ. Κάκτος, σσ ) ΚΕΙΜΕΝΟ Β : Το οικονομικό σύμφωνο με την Τουρκία θα κυρωθεί. Ο προσφυγικός όμως κόσμος θα παραμείνει διχασμένος. Όσα σωματεία, τόσες αντιδράσεις, τόσα ανακοινωθέντα και ψηφίσματα πολλά από τα οποία περνούν και στον τύπο με περιεχόμενο διαμετρικά αντίθετο. Οι εξεγέρσεις και το προσφυγικό ρεύμα διαμαρτυρίας θα ογκωθεί επικίνδυνα προς τα τέλη Οκτωβρίου του 1930, τις παραμονές της αναχώρησης του Βενιζέλου στην Άγκυρα. Οι προσφυγικές οργανώσεις θα καλέσουν τα μέλη τους σε γενικές συγκεντρώσεις και θα συντάξουν ψηφίσματα που θα τα στείλουν όχι μόνο στον Βενιζέλο αλλά και στον Ινονού 1. Μ αυτά θα ζητούν την ακύρωση των «απανθρώπων [...] συμβάσεων και την διαρρύθμισιν του προσφυγικού προβλήματος επί τη βάσει των στοιχειωδών κανόνων της ηθικής και του δικαίου [...] άλλως η ελληνοτουρκική φιλία [...] αποβαίνει κενή εννοίας και όλως διόλου ασταθής». (Ιφιγένεια Αναστασιάδου: Ο Βενιζέλος και το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας του Στο συλλογικό τόμο: Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Αθήνα 1980: εκδ. Φιλιππότης, σ. 329.) 1. Ινονού: Πρωθυπουργός της Τουρκίας. Το ελληνοτουρκικό Σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας (30 Οκτωβρίου 1930) ρύθμιζε το ζήτημα των Ελλήνων Ορθοδόξων της Κωνσταντινούπολης..(σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπερ επαν

15 Κεφ. Ε Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Ε. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1. Η ενσωμάτωση των προσφύγων 1. Ν αποτιμήσετε το έργο της ΕΑΠ. 2. Τι είδους διαφορές υπήρχαν ανάμεσα στους πρόσφυγες; 3. Ποιοι πρόσφυγες ενσωματώθηκαν πιο σύντομα και για ποιο λόγο; 4. Πού οφείλεται η δυσαρέσκεια των προσφύγων απέναντι στο κράτος και στους γηγενείς κατοίκους; 5. Σε ποιους τομείς εκφράστηκε κυρίως η διάσταση προσφύγων και γηγενών; Παράθεμα Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις κι αξιοποιώντας τις πληροφορίες από το παρακάτω παράθεμα να εξηγήσετε για ποιους λόγους οι πρόσφυγες εξέφραζαν συχνά παράπονα για την αντιμετώπιση του ελληνικού κράτους. Το 1931 τα ανταλλάξιμα κτήματα παραχωρήθηκαν με συμβόλαια ιδιοκτησίας στους πρόσφυγες, αλλά και σε ακτήμονες της Λέσβου. Οι πρόσφυγες Αϊβαλιώτες πίστευαν ότι αδικούνταν με αυτή τη διευθέτηση κι έχοντας στο μεταξύ στείλει και Αϊβαλιώτη βουλευτή στη Βουλή, τον γιατρό Κ. Σίμο, συγκρότησαν αμέσως Επιτροπή και ξεσηκώθηκαν, για να σταματήσει η διαδικασία της παραχώρησης των ανταλλάξιμων στους ντόπιους ακτήμονες. Έστειλαν τηλεγραφήματα στην κυβέρνηση με την έμμεση απειλή ότι θα βρουν τρόπο να διεκδικήσουν από μιαν επόμενη κυβέρνηση, την οποία βέβαια θα υποστήριζαν με την ψήφο τους, τα νόμιμα δικαιώματα τους. Και για να αποδείξουν ότι στο αίτημα τους αυτό ήταν όλοι ενωμένοι υπέγραφαν ως "Κοινότης Κυδωνιών και Μοσχονησίων ", τίτλος όμως που δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα, αφού δεν είχαν κατορθώσει να εγκατασταθούν όλοι σ' ένα χωριό και να αποτελέσουν μια κοινότητα μαζί με τους Μοσχονήσιους. Η απογοήτευση των προσφύγων ήταν μεγάλη. Πίστευαν ότι είχαν χάσει την πατρίδα τους εξαιτίας της Μικρασιατικής Εκστρατείας και ότι αντί να βρουν κατανόηση και συμπαράσταση εισέπραξαν την κακοπιστία των ντόπιων και του Ελληνικού Δημοσίου. "Πρόσφιγγες και πρόσφυγες, μαζώματα και ακρίδες και βενιζελόμουτρα, αλλά εμάς χαλάσανε την πατρίδα μας, το Αϊβαλί, και φύγανε από εδώ οι Τούρκοι κι ήρθαμε εμείς κι έγιναν κι οι ντόπιοι, οι ξεβράκωτοι, νοικοκυραίοι. Εμάς εκμεταλλεύτηκαν, αλλά και πάλι νοικοκυραίοι σαν εμάς δεν έγιναν". Η κυβέρνηση Βενιζέλου τελικά παραχώρησε, το χειμώνα του 1930, παρά τις έντονες αντιδράσεις των αγροτών Αϊβαλιωτών και των άλλων προσφύγων, κλήρο στους ντόπιους ακτήμονες.. ΕΞΕΤ ΑΣΕΙΣ Πώς εκφράστηκε η διάσταση προσφύγων και γηγενών ύστερα από την μικρασιατική καταστροφή στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή; (μον. 15) ημερ 2004 Η πλειονότητα των προσφύγων τάχτηκε στο πλευρό των Αντιβενιζελικών, πιστεύοντας ότι οι Φιλελεύθεροι ήταν υπεύθυνοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή.(σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπερ 2005 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να περιγράψετε και να αιτιολογήσετε τη διάσταση και την αντίθεση προσφύγων του 1922 και γηγενών στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή. (μον.25) εσπερ επ 2005 «Το ταξίδι κράτησε δεκαέξι μέρες. Μετά τη Ρόδο πιάσαμε Πειραιά, μετά φτάσαμε στην Κέρκυρα. Ήταν παραμονή του Αγίου Σπυρίδωνος, 11 Δεκεμβρίου Έβρεχε. Βγήκαμε στην παραλία με καΐκια. Λένε: Θα σας πάμε με αραμπάδες σ ένα χωριό. Μας πήγαν στο χωριό Σταυρός. κάναμε τέσσερις ώρες ώσπου να φτάσουμε εκεί. Εμείς πηγαίναμε πεζή, τα πράγματα μόνο σε αραμπάδες. Και να βρεχόμαστε σ όλο αυτό το διάστημα.... Άλλους έβαλαν στη εκκλησία του χωριού, άλλους στο σχολείο, άλλους σε σπίτια. Δεν ρωτάει κανένας: Ποιοι είστε, τι θέλετε; Μια αδιαφορία. Δεν μας έδωσαν τίποτα να φάμε. Δεν είχαν κι αυτοί, τι να μας δώσουν; Μια καλημέρα μόνο μας έλεγαν. Καλή ήταν κι αυτή. Ευτυχώς είχαμε μαζί μας ψωμί... Μας έφεραν στην Κέρκυρα, μας έβαλαν στο φρούριο, στις εκεί παράγκες. Μεγάλο Σάββατο ήτανε. Έρχεται ένας αέρας και τις παίρνει τις παράγκες. Τί να κάνουμε; Πήγαμε στην εκκλησία του Άι-Γιώργη, εκεί κοντά... Στην αρχή δεν ταιριάζαμε με τους Κερκυραίους. Άλλες συνήθειες αυτοί, άλλες συνήθειες εμείς. Γλώσσα δεν ξέραμε, δεν μπορούσαμε να συνεννοηθούμε μαζί τους. Μετά όμως τα φτιάξαμε. Πολλά συνοικέσια έγιναν. Κερκυραίοι πήραν προσφυγοπούλες». (Μαρτυρία Ελένης Μαναήλογλου από το Ικόνιο, Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμ. Β, σσ ). Πώς εκφράστηκε η διάσταση προσφύγων και γηγενών στην κοινωνική ζωή; (μον. 13) εσπερ επαν 2007 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα που σας δίνεται, να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών, όπως αυτή εκφράστηκε στην οικονομική (μονάδες 6), πολιτική (μονάδες 4) και κοινωνική ζωή (μονάδες 15) μέχρι τη δεκαετία του Μονάδες 25 ημερ 2009 Κείμενο: Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά. [...]Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες, που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται, που απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων, μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά, στο σχολείο, στους τόπους δουλειάς ή στο κοινοβούλιο. [...]Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [ ] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των ελεύθερων επαγγελμάτων. 15

16 Κεφ. Ε Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα. Πρόσφυγες θα γεμίσουν τα εργοστάσια -είτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες. Η ένταξη, όπως είναι φυσικό, δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων. Είναι επίσης φυσιολογικό, παράλληλα με τις «διαπραγματεύσεις» με τους ντόπιους, να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων. Ο αρχικός φόβος για μια κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό τομέα, ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα. Η ντόπια αστική τάξη από τη μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι άλλοτε έκδηλη. Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό. Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις, που υποβόσκουν ή εκδηλώνονται, δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της κοινωνικής ανάμιξης. Βίκα. Γκιζελή, Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα ( ), Επικαιρότητα, Αθήνα 1984, σσ Οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων 1. Πώς επηρέασε την πληθυσμιακή εξέλιξη και την εθνολογική σύσταση της Ελλάδας η άφιξη των προσφύγων; (+ πίνακες 2, σ. 155 και 3, σ. 167); 2. Ποιες συνέπειες είχε η άφιξη των προσφύγων στην οικονομία: γεωργία, βιομηχανία, εμπόριο; 3. Πώς επηρέασε η άφιξη των προσφύγων τον πολιτισμό του ελληνικού κράτους; Π Α Ρ Α Θ Ε Μ Α Τ Α 1. Νέα εθνολογική σύνθεση Ύστερα ήλθε η Ελληνοτουρκική σύμβαση για την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών που κλείνει τη σειρά των μεγάλων ομαδικών μεταναστεύσεων της εποχής Η σύμβαση αυτή είχε ως αποτέλεσμα ν' αλλάξει την εθνολογική σύνθεση όλων των χωρών που βρίσκονται τριγύρω από το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα. Η Μακεδονία άδειασε πια οριστικά από Τούρκους και στη θέση τους μπήκε διπλάσιος αριθμός από Έλληνας της Θράκης και της Μικράς Ασίας. Οι Τούρκοι πήγαν και εγκαταστάθηκαν στην Ιωνία, στον Πόντο, στα περίχωρα της Πόλης και σ' άλλα μέρη άλλοτε Ελληνικά. Η περίοδος αυτή είναι απ' εκείνες που σημειώνουν το τέλος μιας πράξης στην ιστορία. Έπειτα απ' αυτήν η σκηνή παρουσιάζεται εντελώς διαφορετική. Τελειώνει ένας κύκλος στην ιστορία των τριών αυτών λαών, του Ελληνικού, του Τουρκικού και του Βουλγαρικού. Για μας τους Έλληνας, ο κύκλος αυτός αρχίζει στο δέκατο αιώνα προ Χριστού, όταν οι πρώτοι Ίωνες άποικοι, ακολουθώντας τον 'Ανδροκλο τον Κοδρίδη, βγήκαν στη Μικρά Ασία, και τελειώνει, ύστερα από τριάντα αιώνες, την ημέρα -17 Δεκεμβρίου 1924 για την ακρίβεια- που έφυγε η τελευταία καραβιά ανταλλάξιμους, με το ατμόπλοιο «Αμπάζια», απ' τη Μερσίνα. Για τους Τούρκους ο κύκλος είναι συντομότερος. Αρχίζει στο 1371, οπότε οι πρώτοι Τούρκοι εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, μετά την νίκη του Σουλτάν Μουράτ του Α' στο Κερμένι της Θράκης, και τελειώνει την 26 Δεκεμβρίου ύστερα από 553 χρόνια- την ημέρα που ανεχώρησαν από τη Θεσσαλονίκη, με το ατμόπλοιο «Τσαρ Φερδινάντ», οι τελευταίοι ανταλλάξιμοι Μουσουλμάνοι της Μακεδονίας. Επίσης, η ιστορική πάλη μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων για τη Μακεδονία που άρχισε στους Βυζαντινούς χρόνους, πλησιάζει προς το τέλος, χάρη στην ανταλλαγή των πληθυσμών. Εάν σήμερα, μετά την καταστροφή του 1922, η Μικρά Ασία και η Ανατολική Θράκη έμειναν έρημες από Ελληνισμό, η μόνη μας παρηγοριά είναι το ότι τουλάχιστο η Μακεδονία έγινε πια καθαρά Ελληνική. Αρκεί να πω -και αυτό θα φανεί από τις στατιστικές που δημοσιεύω παρακάτω- ότι, ενώ, στο 1912, σαν πρωτοπήραμε τη Μακεδονία, η αναλογία μεταξύ Ελλήνων και αλλοφύλων ήτο 43% με 57% (μολονότι και τότε υπερτερούσαμε απέναντι κάθε άλλης εθνικότητας χωριστά), σήμερα έχομε 88% με 12%. Είναι ανάγκη να τονισθεί η ριζική αυτή μεταβολή, ιδίως στο εξωτερικό, όπου πολλοί εξακολουθούν ακόμη να μιλούν για τη Μακεδονία ωσάν να επρόκειτο πάντοτε για την προ του 1912 κατάσταση.(α.α.πάλλη, Στατιστική μελέτη περί των φυλετικών μεταναστεύσεων, Αθήναι 1925, σ.3-4) Αξιοποιώντας τις πληροφορίες του παραθέματος και βασιζόμενοι στις ιστορικές σας γνώσεις: α) να προσδιορίσετε τα κριτήρια βάσει των οποίων έγινε η γεωγραφική κατανομή των προσφύγων και β) να εξηγήσετε πώς η άφιξη των προσφύγων επηρέασε τον πληθυσμό και την εθνολογική σύσταση στην Ελλάδα. 2. Οι συνέπειες από την άφιξη των προσφύγων Στο τέλος του Ιανουαρίου του 1923 μια χωριστή συνθήκη ανταλλαγής πληθυσμών υπογράφηκε μεταξύ του Βενιζέλου και του Ισμέτ Ινονού. Αυτή καθόριζε ότι έπρεπε να γίνει μια «αναγκαστική ανταλλαγή Τούρκων πολιτών Ορθοδόξου θρησκεύματος εγκατεστημένων σε τουρκικό έδαφος και Ελλήνων πολιτών Μουσουλμανικού θρησκεύματος, εγκαταστημένων σε ελληνικό έδαφος». Η απόφαση αυτή, να θεωρηθεί η θρησκεία σαν βασικό κριτήριο εθνικότητας, δημιούργησε μερικές ανωμαλίες. Αυτό σήμαινε ότι οι σημαντικές πληθυσμιακές μειονότητες των Τουρκόφωνων Ορθόδοξων χριστιανών της Μικράς Ασίας, οι καραμανλήδες, συμπεριελαμβάνονταν στην ανταλλαγή, ενώ πολλοί απ' αυτούς, ιδιαίτερα οι γυναίκες, δεν ήξεραν καθόλου ελληνικά. Στην ίδια κατηγορία ανήκαν και οι Ελληνόφωνοι 16

17 Κεφ. Ε Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Μουσουλμάνοι της Κρήτης, οι απόγονοι των χριστιανών που είχαν αλλαξοπιστήσει μαζικά προς το Ισλάμ τον 17ο αιώνα. Οι μόνες εξαιρέσεις έγιναν για τα μέλη της σημαντικής ελληνικής παροικίας της Κωνσταντινούπολης, που μπορούσαν ν' αποδείξουν ότι είχαν εγκατασταθεί στην Πόλη πριν από τον Οκτώβριο του 1918 καθώς και για τους κατοίκους των νησιών της Ίμβρου και της Τενέδου. Το οικουμενικό Πατριαρχείο, η εστία της παγκόσμιας Ορθοδοξίας παρέμενε στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης. Σαν αντάλλαγμα, ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Δυτικής Θράκης θα εξαιρείτο κι αυτός της ανταλλαγής. Στην πράξη η ανταλλαγή ευνοούσε εξαιρετικά την Τουρκία, γιατί κάπου Μουσουλμάνοι ανταλλάχθηκαν με Χριστιανούς, αν και οι περισσότεροι από τους Έλληνες είχαν ήδη φύγει για την Ελλάδα πριν από την υπογραφή της συμφωνίας για τους πρόσφυγες. Μεγάλες εκτάσεις είχαν εκκενωθεί από τους Έλληνες για τους εισερχόμενους Τούρκους και η Τουρκία ήταν έτσι κι αλλιώς αραιοκατοικημένη. Η Ελλάδα, αντίθετα, μόλις και μετά βίας ήταν ικανή να συντηρήσει τον υπάρχοντα πληθυσμό και αναγκάσθηκε να υποστεί μια μαζική εισροή από πρόσφυγες, οι οποίοι μαζί μ' εκείνους από τη Ρωσία και τη Βουλγαρία έφθαναν το Υπάρχει πάντως μια σχετική αβεβαιότητα για τους ακριβείς αριθμούς. Η απογραφή του 1928 έδωσε τους εξής αριθμούς: πρόσφυγες από την Τουρκία , πρόσφυγες από τη Ρωσία , πρόσφυγες από τη Βουλγαρία Ο ολικός πληθυσμός της Ελλάδας ανέβηκε ανάμεσα στο 1907 και στο 1928 από σε κατοίκους. Ο πληθυσμός της Αθήνας μόνο σχεδόν διπλασιάσθηκε μεταξύ 1920 και 1928 και η πόλη κυκλώθηκε από συνοικίες με παράγκες για τους πρόσφυγες, που διατηρήθηκαν για πολλά χρόνια. Αν και η ανταλλαγή πληθυσμών δημιούργησε αναγκαστικά μεγάλη ανθρώπινη δυστυχία, εξάλειψε σε μεγάλο βαθμό κάτι που θα παρέμενε αναμφίβολα μια μόνιμη πηγή έντασης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και εξασφάλισε την ομοιογένεια του πληθυσμού της Ελλάδας. Μετά τις ελληνικές κατακτήσεις του 1912 το ελληνικό στοιχείο στη Μακεδονία π. χ. αποτελούσε μόνο το 43% του πληθυσμού. Από το 1926 όμως, με την αποκατάσταση των προσφύγων, το ελληνικό στοιχείο ανέβηκε στο 89%. 0. Στη Δυτική Θράκη οι Έλληνες το 1919 αποτελούσαν απλώς το 17% του πληθυσμού. Μέχρι το 1924 αυτός ο αριθμός ανέβηκε στο 62%. Το αποτέλεσμα ήταν να μετατραπεί η Ελλάδα σε μια χώρα χωρίς προβλήματα μειονοτήτων, τουλάχιστον με τα Βαλκανικά δεδομένα.[...] Αναπόφευκτα η εισροή πληθυσμού τέτοιας έκτασης σε μια φτωχή, υποανάπτυκτη και ουσιαστικά μη βιομηχανοποιημένη χώρα, είχε σοβαρές κοινωνικοπολιτικές συνέπειες. Η εφαρμογή της νομοθεσίας του 1917 συμπλήρωσε τη διαδικασία του κατακερματισμού των μεγάλων αγροκτημάτων, πράγμα που κορυφώθηκε το Απαλλοτριώθηκαν ακόμα κι οι μεγάλες εκτάσεις των μοναστηριών του Αγίου Όρους. Αυτά τα εδάφη μαζί μ' εκείνα των αποχωρούντων Μουσουλμάνων διατέθηκαν στους πρόσφυγες. Μια επιτροπή αποκατάστασης προσφύγων, κάτω από τη διεύθυνση ενός Αμερικανού πολίτη, επέβλεψε τη διαδικασία αποκατάστασης με εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα βρίσκοντας διεθνή δάνεια γι' αυτόν τον σκοπό. Στην επιτυχημένη αποκατάσταση των προσφύγων αγροτικής προέλευσης και στην κατάτμηση των μεγάλων αγροκτημάτων οφείλεται κυρίως το γεγονός ότι η Ελλάδα ακόμα και με την κατακερματισμένη γεωργία της δεν επρόκειτο ν' αντιμετωπίσει τα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ρουμανία π.χ. λόγω του φτωχού ακτήμονος αγροτικού πληθυσμού της. Αυτό εξηγεί επίσης γιατί η Ελλάδα δεν δημιούργησε ποτέ ένα πραγματικό αγροτικό κίνημα κατά το ρουμανικό ή βουλγαρικό μοντέλο. Η αποκατάσταση των προσφύγων με αστική προέλευση αποδείχθηκε ότι ήταν ένα πολύ πιο δυσεπίλυτο πρόβλημα. Πόλεις όπως η Σμύρνη είχαν ένα μεγάλο ελληνικό πληθυσμό, που περιελάμβανε πολλές κοινωνικές τάξεις από πλούσιους επιχειρηματίες μέχρις ένα υποτυπώδες βιομηχανικό προλεταριάτο. Λίγοι από τους μεσοαστούς Έλληνες της Μ. Ασίας μπόρεσαν να φέρουν μαζί τους κάτι περισσότερο από όσα μετέφεραν στις ελάχιστες αποσκευές τους. Μερικοί επρόκειτο να αναπτύξουν επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ελλάδα και να δώσουν μιαν απαραίτητη προώθηση στη βιομηχανική ανάπτυξη; της χώρας. Άλλοι όμως, που αποτελούσαν με τους εργάτες μια πηγή φτηνού εργατικού δυναμικού, αναγκάσθηκαν να τα βολέψουν όπως - όπως στις παρυφές της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης και συνετέλεσαν στην ανώμαλη υπερανάπτυξη των πόλεων της χώρας. Γενικά, πάντως, η Ελλάδα αντιμετώπισε αρκετά καλά τις μεγάλες κοινωνικές εντάσεις, που δημιουργήθηκαν με την άφιξη τόσων προσφύγων. Μια πιθανή επιρροή των προσφύγων ήταν η απόφαση να καταργηθεί η μοναρχία το Ένα δημοψήφισμα εκείνου του χρόνου έδωσε ένα 70% υπέρ της δημοκρατίας ( ψήφοι) έναντι 30%,( ψήφοι) υπέρ της μοναρχίας. Η ανάλυση αυτών των ψήφων δείχνει ότι η Νέα Ελλάδα και οι συνοικίες των προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά ψήφισαν σχεδόν αποκλειστικά για τη δημοκρατία κι ότι η Παλιά Ελλάδα παρέμεινε πιστή στη μοναρχία. Παρατηρήθηκε επίσης ότι ένας αριθμός ηγετικών στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ), που ιδρύθηκε το 1918 σαν Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα, ήταν Μικρασιατικής καταγωγής, κι ανάμεσα τους ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο γενικός γραμματέας του κόμματος μεταξύ 1931 και Δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι οι κομμουνιστές κατάφεραν να στρατολογήσουν οπαδούς από την κοινωνία των ξεριζωμένων προσφύγων. Το 1924 μάλιστα, το ΚΚΕ διακήρυξε ότι η πάλη για την εξουσία στόχευε «ενάντια στην αστική φασιστική δημοκρατία, ώστε να επιβληθεί δια των όπλων μια κυβέρνηση εργατών, αγροτών και προσφύγων».[...]. Γενικά οι πρόσφυγες συνέχισαν να κατηγορούν τους βασιλικούς για τις ατυχίες τους, και παρ' όλες τις στερήσεις παρέμειναν πιστοί στο Βενιζέλο. (Richard Clogg, Σύντομη Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, Αθήνα 1984, σ ) 17

18 Κεφ. Ε Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΕΞΕΤ ΑΣΕΙΣ Ποια ήταν η προσφορά των Μικρασιατών προσφύγων του 1922 στον τομέα του πολιτισμού;(μον. 13) ημερ 2001 Ποιες επιπτώσεις είχε στην ελληνική οικονομία η εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στην Ελλάδα; (μον. 13) εσπ 2001 Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στον πληθυσμό της Ελλάδας και στην εθνολογική του σύσταση, από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; (μον. 14) ημερ 2002 Ο λογοτέχνης Η. Βενέζης ήταν Μικρασιάτης πρόσφυγας.(σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπ 2002 Ποιες ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική καταστροφή στον τομέα της βιομηχανίας; (μον. 15) ημερ 2003 Αντλώντας στοιχεία από την παρακάτω πηγή και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αποτιμήσετε τη συμβολή των Μικρασιατών προσφύγων στην ανάπτυξη του τομέα της βιομηχανίας. (μον. 25) ημερ επ 2004 Στο χώρο των εργοστασίων κυριάρχησε η ταπητουργία με δεύτερη τη βαμβακουργία, την οποία οι πρόσφυγες εμπλούτισαν με νέα είδη: αλατζάδες, κουβέρτες και άλλα. Το σύνολο των βιομηχανικών οικοπέδων που παραχώρησε η Ε.Α.Π. σε ενδιαφερόμενους σε όλους τους προσφυγικούς συνοικισμούς ήταν 40. Από αυτά, τα εικοσιτέσσερα βρίσκονταν στη Νέα Ιωνία και, από τα υπόλοιπα, δύο στην Καισαριανή, επτά στη Νίκαια, επτά στον Υμηττό, ένα στο Βύρωνα, ένα στα Ταμπούρια του Πειραιά, ένα στη Δραπετσώνα και ένα στον Πειραιά. Εκτός από τα ταπητουργεία και τα υφαντουργεία, στη Νέα Ιωνία ένα οικόπεδο χρησιμοποιήθηκε για εργοστάσιο ελαστικών, ένα για σοκαλατοποιία και ζαχαροπλαστική, ένα για βιομηχανία χρωμάτων και ένα για αγγειοπλαστική. [...] Ο νέος και πολλά υποσχόμενος κλάδος της ταπητουργίας προσήλκυσε το ενδιαφέρον πολλών γνωστών γηγενών επιχειρηματιών, οικονομικών παραγόντων και τραπεζών, που εκμεταλλευόμενοι την τεχνογνωσία των προσφύγων συνεταιρίστηκαν μαζί τους στη δημιουργία μεγάλων εταιρειών. [...] Ο Ν. Κυρκίνης, μέσα στα 1919, άρχισε τις εργασίες για την ίδρυση εργοστασίου μεταξουργίας, με συνεργάτη το μεταξοβιομήχανο από την Καλαμάτα Α. Ναθαναήλ και τον γιο του Κωνσταντίνο. Οι πρώτες εργασίες στέφθηκαν με επιτυχία. [...] Τον Ιανουάριο του 1923, όταν τα κύματα των προσφύγων κατακλύζουν τον χώρο, η Μεταξουργία του Κυρκίνη με τη συμμετοχή των ιδίων μετόχων της Ελληνικής Εριουργίας γίνεται Ανώνυμη Εταιρεία με την επωνυμία «Ελληνική ΜεταξουργίαΑ.Ε.», με γενικό διευθυντή τον Ν.Κυρκίνη και εταιρικό κεφάλαιο δραχμές. Κύριος παράγοντας της ανάπτυξης της μεταξουργίας στην Ελλάδα ήταν η συνεισφορά των προσφύγων που με την τεχνογνωσία τους αλλά, κυρίως, με τα φτηνά εργατικά χέρια που πρόσφεραν έδωσαν μεγάλη ώθηση στην Ελληνική Βιομηχανία Μεταξιού. Στο εργοστάσιο του Κυρκίνη «τα πολυπληθή θύματα του Κεμαλισμού, τα εκ Νικομηδείας και Προύσης καταγόμενα εύρον την γνωστήν της πατρίδος των ενασχόλησιν διά τελειοτάτων μηχανημάτων... γίνεται μάλιστα προσπάθεια εν τω Υπουργείω Περιθάλψεως, ώστε να απασχοληθώσι άπασαι αι εργάτιδες» γράφει η Χρυσή Βίβλος. (Όλγα Βογιατζόγλου, «Η βιομηχανική εγκατάσταση στη Νέα Ιωνία Παράμετρος εγκατάστασης»,στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, σσ ). Οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στην εθνολογική σύσταση του πληθυσμού της Μακεδονίας ήταν θετικές. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπ επ 2004 Αντλώντας στοιχεία και πληροφορίες από τον πίνακα και το κείμενο που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στην ανάπτυξη της βιομηχανίας / βιοτεχνίας στην Ελλάδα μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή. (μον. 25) εσπερ 2005 Η ανάπτυξη της βιομηχανίας Έτη Εργοστάσια Εργάτες Ισχύς σε ίππους Αξία της παραγωγής σε δρχ εκατ εκατ εκατ. Ν. Σβορώνου, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Αθήνα 1976, σ Κείμενο: «Το γεγονός ότι ακόμα και το 1961 το ένα τέταρτο των βιομηχάνων καταγόταν έξω από την Ελλάδα, κυρίως από την Τουρκία, δείχνει την κρίσιμη συμβολή των προσφύγων της Μικράς Ασίας από την άποψη των επιχειρηματικών δεξιοτήτων». (Νίκου Μουζέλη, Οικονομία και κράτος την εποχή του Βενιζέλου). Ποια είναι η συμβολή των προσφύγων από τη Μικρά Ασία στο νεοελληνικό πολιτισμό;(μον.14) εσπερ 2007 Η άφιξη των προσφύγων επέδρασε και στην ένταξη των γυναικών στον ενεργό πληθυσμό. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπερ επαν 2007 Αφού σχολιάσετε τα στοιχεία των πινάκων που ακολουθούν (μον. 12) και αξιοποιήσετε τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στη συμβολή των προσφύγων στην αγροτική παραγωγή και την ανάπτυξη της ταπητουργίας (μον. 13). εσπερ

19 Κεφ. Ε Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Παραγωγή δημητριακών, καπνού και βάμβακος (σε χιλ. τόνους) 19 Οργανωμένα εργαστήρια Ταπητουργίας στη δεκαετία του 1920 Έτος Δημητριακά Καπνός Βαμβάκι Έτος Εργαστήρια Αργαλειοί Εργάτριες ,8 19,8 5, ,3 37,8 8, ,0 50,2 10, ,7 60,8 10, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ, Αθήνα 1978, σλ. 297 Χρ. Χατζηιωσήφ (επιμέλεια), Ιστορία της Ελλάδας του 20 ου αιώνα, , Ο ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ, Β1, 2002, Αθήνα, σελ. 27 Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στον πληθυσμό της Ελλάδας και στην εθνολογική του σύσταση από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; (μον. 13) εσπερ επαν 2008 Οι πρόσφυγες εφάρμοσαν την αμειψισπορά και την πολυκαλλιέργεια και στήριξαν το θεσμό της μικρής γεωργικής ιδιοκτησίας σωστό ή λάθος (μον. 2). ημερ επαν 2009 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται, να αναφερθείτε στις επιπτώσεις από την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων στον τομέα της ελληνικής βιομηχανίας. Μον. 25 ημερ 2011 ΚΕΙΜΕΝΟ Αξιοσημείωτες ήταν οι επιπτώσεις από την εγκατάσταση των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της ανατολικής Θράκης και στον επιχειρηματικό τομέα. Η εσωτερική αγορά διευρύνθηκε με την προσθήκη μεγάλου αριθμού καταναλωτών ενώ, ταυτόχρονα, από τον αστικό προσφυγικό πληθυσμό αντλήθηκε φθηνό εργατικό δυναμικό αλλά και ειδικευμένοι τεχνίτες. Η χώρα πλουτίστηκε με ανθρώπους δεδομένης επιχειρηματικής ικανότητας και πείρας, που πρωταγωνιστούσαν στις μεγάλες αγορές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως αναφέρεται στην έκδοση της ΚΤΕ του 1926, στους εμπόρους και βιομηχάνους γραμμένους στο Επιμελητήριο της Αθήνας, οι χίλιοι ήταν πρόσφυγες, ενώ στον Πειραιά η αναλογία ήταν μεγαλύτερη. Από την αρχή η πολιτική της ΕΑΠ ενθάρρυνε την εγκατάσταση βιομηχανιών στους συνοικισμούς, με σκοπό την εκτόνωση της ανεργίας. Επρόκειτο όμως, κατά το μεγαλύτερο μέρος, για μικρές βιοτεχνικές μονάδες, οι οποίες ενισχύθηκαν από το κράτος, την ΕΑΠ ή την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, με κοινωνικά και όχι αναπτυξιακά κριτήρια. Καινούριοι βιομηχανικοί- βιοτεχνικοί κλάδοι αναπτύχθηκαν (ταπητουργία, μεταξουργία, πλαστικά, βυρσοδεψία) και δόθηκε νέα ώθηση στην κλωστοϋφαντουργία και τη βιοτεχνία ειδών διατροφής. Άνθιση γνώρισε και η βιομηχανία οικοδομικών υλικών, ο μόνος κλάδος που υποκατέστησε μαζικά τις εισαγωγές στο Μεσοπόλεμο. Στη δεκαετία διπλασιάστηκε ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων και αυξήθηκε ο όγκος και η αξία της παραγωγής, χωρίς όμως να επέλθει κάποια δομική αλλαγή. Η βιομηχανία θα αρχίσει να κινείται με ταχύτερους ρυθμούς το 1931, χάρη κυρίως στην πολιτική υποκατάστασης των εξαγωγών που ακολουθεί το ελληνικό κράτος μετά την κατάρρευση του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Γ. Γιαννακόπουλος, «Η Ελλάδα με τους πρόσφυγες. Η δύσκολη προσαρμογή στις νέες συνθήκες», στο: Β. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, , 7ο ς τόμος: Ο Μεσοπόλεμος, : Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ ΑΠΑΝΤΗΣΗ - ΣΥΝΘΕΣΗ Η άφιξη των προσφύγων αναζωογόνησε και τη βιομηχανία με νέο, ειδικευμένο και φθηνό εργατικό δυναμικό, με τη διεύρυνση της καταναλωτικής αγοράς και με τη δράση ανθρώπων με επιχειρηματικές ικανότητες. Στη δεκαετία , διπλασιάστηκε ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων. Η πρόοδος όμως δεν ήταν σημαντική, εξαιτίας κυρίως της διατήρησης των παραδοσιακών δομών λειτουργίας τους.. Σχετικές είναι οι πληροφορίες του παραθέματος: Αξιοσημείωτες ήταν οι επιπτώσεις από την εγκατάσταση των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της ανατολικής Θράκης και στον επιχειρηματικό τομέα. Η εσωτερική αγορά διευρύνθηκε με την προσθήκη μεγάλου αριθμού καταναλωτών ενώ, ταυτόχρονα, από τον αστικό προσφυγικό πληθυσμό αντλήθηκε φθηνό εργατικό δυναμικό αλλά και ειδικευμένοι τεχνίτες. Στη δεκαετία διπλασιάστηκε ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων και αυξήθηκε ο όγκος και η αξία της παραγωγής, χωρίς όμως να επέλθει κάποια δομική αλλαγή. Η συμμετοχή των προσφύγων (ως κεφαλαιούχων και ως εργατών) ήταν μεγαλύτερη στην κλωστοϋφαντουργία, την ταπητουργία, τη μεταξουργία, την αλευροβιομηχανία και την παραγωγή οικοδομικών υλικών. Σχετικά με τα παραπάνω το παράθεμα μας παρέχει επιπρόσθετες πληροφορίες: Καινούριοι βιομηχανικοί- βιοτεχνικοί κλάδοι αναπτύχθηκαν (ταπητουργία, μεταξουργία, πλαστικά, βυρσοδεψία) και δόθηκε νέα ώθηση στην κλωστοϋφαντουργία και τη βιοτεχνία ειδών διατροφής. Άνθιση γνώρισε και η βιομηχανία οικοδομικών υλικών, ο μόνος κλάδος που υποκατέστησε μαζικά τις εισαγωγές στο Μεσοπόλεμο. Αρκετοί ήταν οι πρόσφυγες που αναδείχθηκαν ως επιχειρηματίες, βιομήχανοι ή μεγαλέμποροι. Οι Έλληνες που προέρχονταν από τα αστικά κέντρα της Μικράς Ασίας και την Κωνσταντινούπολη υπερείχαν σε σύγκριση με τους αυτόχθονες σε επιχειρηματικό πνεύμα, εκπαίδευση, κατάρτιση και προοδευτικές αντιλήψεις. Ο

20 Κεφ. Ε Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της ζωής τους, η γνώση ξένων γλωσσών, οι επαφές που είχαν αναπτύξει με την Ευρώπη και η πείρα που διέθεταν τους βοήθησαν, όταν εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, να οργανώσουν δικές τους επιχειρήσεις ή να στελεχώσουν επιχειρήσεις άλλων, προσφύγων ή γηγενών. Από το παράθεμα πληροφορούμαστε επιπλέον πως από την αρχή η πολιτική της ΕΑΠ ενθάρρυνε την εγκατάσταση βιομηχανιών στους συνοικισμούς, με σκοπό την εκτόνωση της ανεργίας. Επρόκειτο όμως, κατά το μεγαλύτερο μέρος, για μικρές βιοτεχνικές μονάδες, οι οποίες ενισχύθηκαν από το κράτος, την ΕΑΠ ή την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, με κοινωνικά και όχι αναπτυξιακά κριτήρια. Η βιομηχανία θα αρχίσει να κινείται με ταχύτερους ρυθμούς το 1931, χάρη κυρίως στην πολιτική υποκατάστασης των εξαγωγών που ακολουθεί το ελληνικό κράτος μετά την κατάρρευση του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Η άφιξη των προσφύγων επέδρασε και στην ένταξη των γυναικών στον ενεργό πληθυσμό. Το 1930 οι γυναίκες αποτελούσαν την πλειονότητα των εργατών στην κλωστοϋφαντουργία, την καπνοβιομηχανία και τη βιομηχανία ετοίμων ενδυμάτων Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται, να αναφερθείτε στις επιδράσεις που άσκησαν στον Νεοελληνικό Πολιτισμό οι πρόσφυγες μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα (1922). Μονάδες 25 εσπερ ΚΕΙΜΕΝΟ Η έλευση των Μικρασιατών έδωσε ώθηση στην ελληνική λογοτεχνία και την πλούτισε με νέα στοιχεία. Στο γλωσσικό τομέα, η υιοθέτηση της δημοτικής από τους συγγραφείς και ποιητές της περιόδου, όπως και η αποκλειστική χρήση της από τις προσφυγικές μάζες, συνέβαλαν στην επικράτησή της επί της καθαρεύουσας. [...]. Ο λαϊκός πολιτισμός, η μουσική, το τραγούδι, ο χορός, η μαγειρική, η ενδυμασία, τα έθιμα των Μικρασιατών πλούτισαν την ελληνική λαϊκή παράδοση. Στις εκφράσεις αυτές του καθημερινού ανθρώπου δεν υπάρχουν στεγανά. Έτσι και στην Μικρασία οι λαοί, πέρα από τα όποια προβλήματα, συζούσαν ειρηνικά ανταλλάσσοντας ήθη, τραγούδια και χορούς. Η ιδιαίτερη αυτή μουσικο-χορευτική παράδοση από τα δυτικά παράλια, την Καππαδοκία, τον Πόντο, έφθασε μαζί με τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Στα χρόνια εκείνα το δημοτικό τραγούδι (συμπεριλαμβανομένου και εκείνου των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας), ως «εθνική» μουσική, απέκτησε βαρύνουσα σημασία [...].Αλλά και ο πιο ανεπτυγμένος, σε σχέση με την Ελλάδα, αστικός πολιτισμός της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης μεταφυτεύθηκε και προσαρμόσθηκε στις νέες συνθήκες. Ο πλούτος της λαϊκής μικρασιατικής μουσικής μεταφέρθηκε στη μητρόπολη. Το σμυρναίικο τραγούδι (ο όρος καλύπτει το αστικό τραγούδι από την Κωνσταντινούπολη ως το μικρασιατικό νότο) κυριάρχησε ως τα μέσα της δεκαετίας του 1930 στη λαϊκή μουσική σκηνή της χώρας. Β. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, , 7 ος τόμος: Ο Μεσοπόλεμος, : Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4 ης Αυγούστου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ