ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ «Μακροχρόνιες διακυμάνσεις στις τιμές αργού πετρελαίου και ναύλων και διαχείριση χαρτοφυλακίου» Διπλωματική Εργασία για το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Ναυτιλία, Μεταφορές και Διεθνές Εμπόριο ΝΑ.Μ.Ε.» Δαγκόλα Ευαγγελία Σεπτέμβριος 2004 ΧΙΟΣ

2 Δαγκόλα Ευαγγελία «Μακροχρόνιες διακυμάνσεις στις τιμές αργού πετρελαίου και ναύλων και διαχείριση χαρτοφυλακίου» Σεπτέμβριος 2004 Διπλωματική Εργασία για το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Ναυτιλία, Μεταφορές και Διεθνές Εμπόριο ΝΑ.Μ.Ε.» Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Συγγραφέας: Δαγκόλα Ευαγγελία Επιβλέπων: Συριόπουλος Θεόδωρος Διευθυντής Σπουδών: Λίτινας Νικόλαος ΧΙΟΣ 2

3 Περιεχόμενα Περίληψη...7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Τι είναι το πετρέλαιο; Μεταφορά πετρελαίου Εταιρίες πετρελαίου Μεταβολές στη δύναμη των εταιριών Very large crude oil carriers (VLCCs) Η κρίση στους ναύλους Η πρώτη κρίση του πετρελαίου Εύρεση λύσεων Μείωση της προσφοράς Μείωση του κόστους Η δεύτερη κρίση του πετρελαίου Η αγορά πετρελαίου την δεκαετία του Η προσφορά πετρελαίου Η ζήτηση πετρελαίου Οι τιμές του αργού πετρελαίου Από το 2001 στο Η 11 η Σεπτεμβρίου Σήμερα Πετρέλαιο- δολάριο Το ακριβό πετρέλαιο...25 Συμπεράσματα...26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Τα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης (Futures) Η προέλευση των Συμβολαίων Μελλοντική Εκπλήρωσης (και δικαιωμάτων) Στοιχεία των Συμβολαίων Μελλοντικής Εκπλήρωσης Χρηματικός διακανονισμός Περιθώριο ασφάλισης (margin) Σε ποιους απευθύνεται το προϊόν ΣΜΕ; Ιδιώτες επενδυτές Θεσμικοί επενδυτές Τράπεζες Κίνητρα Συναλλασσομένων Αντισταθμιστές κινδύνου (hedgers) Συναλλασσόμενοι (traders) Εξισορροποιητικοί Κερδοσκόποι (Arbitrageurs) Οι βασικές θέσεις σε ΣΜΕ Συνδυαστικές Θέσεις (pairs trading) Αντιστάθμιση Κινδύνου μέσω θέσης πώλησης ή αγοράς ΣΜΕ (Long Ηedge, Short Hedge)...35 Παράδειγμα Παράδειγμα Παράδειγμα Ο συντελεστής beta Ο beta και χρήση ΣΜΕ για αντιστάθμιση κινδύνου...42 Παράδειγμα Συμπεράσματα

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή ΝΥΜΕΧ ΚΑΙ ΙΡΕ Το Βrent Το WTI H αποτελεσματικότητα των ΣΜΕ σε WTI H αποτελεσματικότητα των ΣΜΕ σε BRENT Το price spread (διαφορά τιμών) σε WTI και BRENT πετρέλαιο Παράγοντες που επηρεάζουν τη διαφορών των τιμών των ΣΜΕ σε WTI και BRENT Το μοντέλο του κόστους μεταφοράς (cost of carry model) Contago και Backwardation Speculators, hedgers και backwardation ΣΜΕ πετρελαίου και διακυμάνσεις στις τρέχουσες τιμές Η λειτουργία του price discovery Οι συμμετέχοντες στην αγορά και η παραβίαση της cost of carry σχέσης Η Βάση (Basis) Τιμολογώντας ένα ΣΜΕ σε αποθηκεύσιμη ποσότητα Το Convenience Yield Convenience Yields on Commodities Term structure (χρονική δομή) των ΣΜΕ και Basis Risk Διαχείριση αποθεμάτων (Stock Management) και μεταβλητότητα των τιμών Το κόστος διατήρησης αποθεμάτων Θεωρητικό υπόβαθρο για την ύπαρξη του risk premium Το υπόδειγμα τιμολόγησης κεφαλαιακών τίτλων (Capital Asset Pricing Model) O λόγος αντιστάθμισης (Hedge Ratio) Παράδοση πετρελαίου στη λήξη του ΣΜΕ...72 Συμπεράσματα...74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Δεδομένα Μεθοδολογία...75 Στον πίνακα 4.1 που ακολουθεί παρουσιάζονται κάποια από τα χαρακτηριστικά των στοιχείων Στασιμότητα Έλεγχος μοναδιαίας ρίζας (unit root test) Έλεγχος για ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας στα δεδομένα Η έννοια της συνολοκλήρωσης (Cointegration) Συνολοκλήρωση και διόρθωση σφαλμάτων (error correcting) Η παρουσίαση του θεωρήματος του Granger (Granger representation theorem) Έλεγχος για συνολοκλήρωση Έλεγχος συνολοκλήρωσης του Johansen (Johansen s Cointegration test) Η επιλογή του αριθμού των χρονικών υστερήσεων Akaike Information Criterion (AIC) Το κριτήριο αιτιότητας κατά Granger (Granger Causality Test)...96 Συμπεράσματα...98 Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Ελληνική Βιβλιογραφία Ξένη Βιβλιογραφία Αρθρογραφία Ελληνική Αρθρογραφία

5 Ξένη Αρθρογραφία Ιστοσελίδες Ελληνικές Ιστοσελίδες Ξένες Ιστοσελίδες Περιεχόμενα Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1.1 Τρέχουσες τιμές αργού πετρελαίου, (δολάριο/βαρέλι)...12 Διάγραμμα 1.2 Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου ΟΠΕΚ και άλλων χωρών, ,...17 (εκ. τόνοι)...17 Διάγραμμα 1.3 Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου σαν ποσοστό...17 Διάγραμμα 1.4 Παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου, , (εκ. βαρέλια/ημέρα)...20 Διάγραμμα 1.5 Παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου, (εκ. βαρέλι/ ημέρα)...21 Διάγραμμα 1.6 Η τιμή του πετρελαίου (δολάριο/βαρέλι) (18/3/04 6/8/04)...26 Διάγραμμα 2.1 Κίνδυνος και δυνητικό κέρδος θέσης αγοράς ΣΜΕ...34 Διάγραμμα 2.2 Κίνδυνος και δυνητικό κέρδος θέσης πώλησης ΣΜΕ...35 Διάγραμμα 4.1 Η πορεία των ναύλων σε δεξαμενόπλοια (9/10/ /3/20004)...78 Διάγραμμα 4.2 Η πορεία των τιμών αργού πετρελαίου (9/10/ /3/2004)...79 Περιεχόμενα Σχημάτων Σχήμα 3.1 Contago and Normal Backwardation...53 Σχήμα 3.2 Η βάση στα ΣΜΕ...58 Περιεχόμενα Πινάκων Πίνακας 1.1 Τρέχουσες τιμές αργού πετρελαίου ($/barrel), )...22 Πίνακας 3.1 Correlation matrix of prices changes of international crude prices and exchange trade contracts, sample period: 20 October April Πίνακας 4.1: Descriptive Statistics...80 Πίνακας 4.2 Augmented Dickey-Fuller (ADF) και Phillips-Perron (PP) έλεγχος για τις τρέχουσες τιμές του πετρελαίου και των ναύλων δεξαμενόπλοιων...83 Πίνακας 4.3 Έλεγχος του Johansen για την ύπαρξη σχέσεων συνολοκλήρωσης

6 Πίνακας 4.3 Έλεγχος του Johansen για την ύπαρξη σχέσεων συνολοκλήρωσης (συνέχεια)...91 Πίνακας 4.4 Νοrmalized Cointegrating Coefficients...94 Πίνακας 4.5 Akaike Information Criteria by Model and Rank...96 Πίνακας 4.6 Έλεγχος αιτιότητας κατά Granger (Granger Causality test)

7 Περίληψη Το πετρέλαιο αποτελεί την πιο σημαντική πρώτη ύλη στην παγκόσμια αγορά που αποτελεί αντικείμενο συναλλαγών, δηλαδή αγοράς και πώλησης. Το πετρέλαιο είναι γνωστό από τα αρχαία χρόνια ως ένα φυσικό προϊόν το οποίο έχει ένα μεγάλο εύρος χρήσεων σε πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες με το πέρασμα των χρόνων εμπλουτίστηκαν ακόμη περισσότερο. Μέσα από την εργασία αυτή επιδιώκεται η μελέτη του προϊόντος αυτού, τόσο μεμονωμένα όσο και σε σχέση με άλλες αγορές. Πιο συγκεκριμένα στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας περιγράφεται η πορεία του πετρελαίου από την στιγμή εμφάνισης του στην αγορά. Επίσης μελετάται η επίδραση του στην παγκόσμια οικονομία και αγορά, καθώς και οι επιπτώσεις των δύο μεγάλων πετρελαϊκών κρίσεων που έζησε η παγκόσμια οικονομία. Τα γεγονότα αυτά θα μελετηθούν σε σχέση με μία άλλη εξίσου σημαντική αγορά, αυτή των ναύλων και θα παρουσιαστούν οι επιδράσεις των διακυμάνσεων της τιμής του πετρελαίου στα επίπεδα των ναύλων των δεξαμενόπλοιων. Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας πραγματοποιείται μια παρουσίαση των παραγώγων, και πιο συγκεκριμένα των Συμβολαίων Μελλοντικής Εκπλήρωσης (futures). Στο κεφάλαιο αυτό, λοιπόν ερευνάται η σχέση των τιμών του αργού πετρελαίου με τα χρηματοοικονομικά αυτά εργαλεία. Η παρουσίαση των βασικών θέσεων σε ΣΜΕ καθώς και κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα αντιστάθμισης κινδύνου στις διακυμάνσεις των τιμών του αργού πετρελαίου, μέσω της χρήσης των συμβολαίων αυτών. Το κεφάλαιο αυτό αποτελεί περιλαμβάνει ουσιαστικά κάποιες εισαγωγικές έννοιες που αφορούν τον τρόπο διαχείρισης των χρηματοοικονομικών αυτών εργαλείων από τους επενδυτές. Στο επόμενο κεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια να ερευνηθεί η σχέση που υπάρχει στις τιμές των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης και αυτές του αργού πετρελαίου. Δηλαδή κάτω από ποιες συνθήκες διαμορφώνονται, ποια από τις δύο είναι αυτή που καθοδηγεί την άλλη, ή αν τελικά υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση στις δύο αυτές αγορές. Έννοιες όπως το price discovery, το convenience yield, cost of carry σχέση αναλύονται με σκοπό να αποσαφηνιστεί η σχέση των τρεχουσών τιμών (spot market) και των τιμών των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης (futures market) Οι δύο μεγαλύτερες αγορές πετρελαίου, οι οποίες διαπραγματεύονται και Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης σε πετρέλαιο είναι αυτές της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου, με υποκείμενους τίτλους το πετρέλαιο WTI και Brent αντίστοιχα. Στο κεφάλαιο αυτό θα μελετήσουμε τις δύο αυτές ποσότητες, αναλύοντας τις τιμές τους, τις τιμές των Συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης στα δύο αυτά είδη πετρελαίου, καθώς και τον τρόπο που υπολογίζονται και καθορίζονται αυτές στην αγορά, πληροφορίες πολύτιμες για κάθε επενδυτή στην προσπάθεια επιλογής του ενός χαρτοφυλακίου που θα αποδίδει τα μέγιστα δυνατά κέρδη, με το χαμηλότερο δυνατό κίνδυνο. Κάτω, δηλαδή από ποιες συνθήκες ο επενδυτής μπορεί να προβεί σε αποτελεσματική αντιστάθμιση κινδύνου παίρνοντας μια θέση σε ΣΜΕ πετρελαίου (hedging) ή σε 7

8 κερδοσκοπικές αγοραπωλησίες (speculating) εκμεταλλευόμενος τις διαφορές στις τιμές τόσο των ΣΜΕ σε διαφορές αγορές, όσο και των ΣΜΕ σε σχέση με τις τρέχουσες τιμές των υποκείμενων τίτλων τους. Στο τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας, με την βοήθεια του οικονομετρικού προγράμματος E VIEWS, ερευνάται η υπόθεση της συνολοκλήρωσης ανάμεσα στις τιμές των ναύλων τριών ειδών δεξαμενόπλοιων (Aframax, Suezmax, Handysize) και τις τιμές δύο ειδών αργού πετρελαίου (Brent, WTI crude oil). Δηλαδή μελετάται κατά πόσο η κάθε κατηγορία αργού πετρελαίου από τις προαναφερθέντες ακολουθεί μακροπρόθεσμα μια κοινή πορεία σε σχέση με τις τιμές των ναύλων των συγκεκριμένων ειδών δεξαμενόπλοιων. Σκοπός του ελέγχου για συνολοκλήρωση είναι να μελετήσουμε την πορεία των μεταβλητών μακροπρόθεσμα. Όταν για παράδειγμα δύο σειρές συνολοκληρώνονται, αυτό συνεπάγεται πως αν μακροχρόνια αυτές οι σειρές δεν βρίσκονται σε ισορροπία, τότε ο γραμμικός συνδυασμός αυτών αποτελεί δείκτη του βαθμού έλλειψης ισορροπίας. Το σύστημα που περιέχει τις μεταβλητές αυτές μπορεί να πάρει τη μορφή διόρθωσης σφαλμάτων (error correction form), στο οποίο κάθε δεδομένη στιγμή η ισορροπία μπορεί να επέλθει ανάμεσα στις μεταβλητές μέσω του μοντέλου διανύσματος διόρθωσης σφαλμάτων (Vector Error Correction Model). Μέσα από το μοντέλο αυτό προκύπτει πως ακόμα κι αν οι σειρές βρίσκονται σε μη ισορροπία μακροπρόθεσμα, υπάρχει η τάση, μέσω του διανύσματος αυτού να έρθουν σε συνθήκες ισορροπίας. Τα αποτελέσματα του υποδείγματος αυτού αποτελούν και πάλι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους επενδυτές. Ο λόγος είναι πως όταν δύο σειρές συνολοκληρώνονται, τότε η επένδυση σε ένα χαρτοφυλάκιο, το οποίο θα περιέχει αυτές τις δύο σειρές, δεν θα καλύπτει μία βασική προϋπόθεση κάθε επένδυσης, την διαφοροποίηση. Οπότε τόσο τα κέρδη δεν θα είναι ιδιαίτερα υψηλά, όσο και ο κίνδυνος από μία τέτοια επένδυση, δεν θα είναι ο ελάχιστος δυνατός. Λέξεις κλειδιά: πετρέλαιο, ναύλοι, αντιστάθμιση κινδύνου (hedging), συνολοκλήρωση (Cointegration). 8

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Το πετρέλαιο είναι γνωστό από τα αρχαία χρόνια ως ένα φυσικό προϊόν το οποίο έχει ένα μεγάλο εύρος χρήσεων σε πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες. Η χρήση του πετρελαίου έχει δώσει ζωή σε έναν μεγάλο αριθμό αναπτυσσόμενων βιομηχανιών, πρωταρχικά όμως στην παραγωγή lighting oil (φωτιστικό πετρέλαιο) και έπειτα στην παραγωγή βενζίνης. Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται η πορεία του πετρελαίου από την στιγμή εμφάνισης του στην αγορά. Επίσης, θα μελετηθεί η επίδραση του στην παγκόσμια οικονομία και αγορά, μέσα από τις συνθήκες της ζήτησης και της προσφοράς για το προϊόν αυτό. Πολλά είναι τα γεγονότα που επηρέασαν τις συνθήκες αυτές στο πέρασμα του χρόνου, και διαμόρφωσαν τις τιμές του πετρελαίου, και κατ' επέκταση και τις τιμές των ναύλων. 1.1 Τι είναι το πετρέλαιο; Το πετρέλαιο (oil ή petroleum) βρίσκεται στο έδαφος σε διάφορα μέρη του κόσμου. Είναι αποτέλεσμα μια μακράς γεωλογικής διαδικασίας που διαρκεί από 2 έως 600 εκατομμύρια χρόνια. Το πετρέλαιο είναι ένα παχύρρευστο σκούρο καφέ υγρό το οποίο υπάρχει στη γη, σε κομμάτια διαφορετικών μεγεθών, φτιαγμένο αποκλειστικά από άνθρακα και υδρογόνο, γι αυτό και είναι γνωστό ως υδρογονάνθρακας. Η ιστορία της βιομηχανίας πετρελαίου ξεκινά στα μέσα του 19 ου αιώνα στη Ρουμανία όπου με τη χρήση γεωτρήσεων εξορύσσονται οι πρώτες ποσότητες πετρελαίου. Στην Αμερική βρέθηκε για πρώτη φορά πετρέλαιο από τον Colone Drake, το 1859 στο Titusville της Πελσυμβάνια. Το αργό πετρέλαιο αποθηκευόταν και μεταφερόταν σε ειδικούς κάδους υγρών που ήταν διαθέσιμοι εκεί, οι οποίοι έκτοτε έγιναν γνωστοί ως barrels 1. Το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα κυριαρχήθηκε από τη συνεχή αναζήτηση πετρελαίου ως πηγή φωτισμού κυρίως στις ΗΠΑ. Η δεύτερη σημαντική χρήση του πετρελαίου ήταν αυτή ως καύσιμο για τα πλοία. Κάτι τέτοιο θεωρήθηκε σπουδαία εξέλιξη αφού η λειτουργία των μηχανών έγινε πιο εύκολη και εύκαμπτη. Το 1903 ο Henry Ford ίδρυσε την Ford Motor Company (Capt. Philippe Valois, 1997) 2, εταιρία που άνοιξε τις πύλες σε μία νέα αγορά: τη βενζίνη. 1.2 Μεταφορά πετρελαίου Η μεταφορά του πετρελαίου μέσω θαλάσσης ξεκίνησε στα τέλη του τελευταίου αιώνα και επεκτάθηκε με την τεράστια βελτίωση της βιομηχανίας: όλο κι μεγαλύτερα σκάφη εξελίχθηκαν για τη μεταφορά του πετρελαίου. 1 Barrel: πρόκειται για μια μονάδα μεγέθους η οποία χρησιμοποιείται για την μέτρηση των φορτίων αργού πετρελαίου και ισούται με 159 λίτρα. (Capt. Philippe Valois, Tankers, an introduction to the transport of oil by sea, 1997, Witherby). 2 ο.π. 9

10 Η προσφορά θαλάσσιας μεταφοράς αργού πετρελαίου μετριέται σε tonne miles 3 και προσδιορίζεται από τον παγκόσμιο στόλο δεξαμενόπλοιων καθώς και την παραγωγικότητά του (ταχύτητα, dwt). Ο στόλος των δεξαμενόπλοιων έχει ρυθμό ανάπτυξης ο οποίος χαρακτηρίζεται τόσο από τα πλοία που χτίζονται (new buildings) όσο και από αυτά που αποσύρονται (scrapping). Οι συνθήκες έκαναν φανερή την ανάγκη για δημιουργία επιπλέον χωρητικότητας στις θαλάσσιες μεταφορές πετρελαίου (δηλαδή στα πλοία). Μόνο το δεύτερο τρίμηνο του 1941 χτίστηκε 1εκ. dwt. επιπλέον χωρητικότητας, ενώ η παραγωγή έφτασε τα dwt το Όπως είναι γνωστό, οι μεγαλύτερες ποσότητες πετρελαίου παράγονται στην έρημο, από όπου μεταφέρονται και καταναλώνονται από τις βιομηχανικέ χώρες. Η μεταφορά αυτή, λοιπόν, πραγματοποιείται είτε μέσα από πετρελαιαγωγούς είτε μέσω θαλάσσης, όπως και μεταφέρεται το μεγαλύτερο ποσοστό πετρελαίου. Επίσης, κάθε πετρελαιοπηγή παράγει διαφορετικό είδος πετρελαίου, κάποια είδη για παράδειγμα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε θείο, ενώ άλλα χαμηλότερη, οπότε και χρησιμοποιούνται για την παραγωγή διαφορετικών προϊόντων. Το γεγονός αυτό αποτελεί έναν ακόμη λόγο για συναλλαγές σε πετρέλαιο μεταξύ των χωρών αυτών. Η μεταφορά πετρελαίου μέσω θαλάσσης είναι φθηνότερη σε σχέση με την χρήση πετρελαιαγωγών και παραμένει ο βασικός τρόπος μεταφοράς πετρελαίου. Η μεγαλύτερη πηγή αργού πετρελαίου στον κόσμο είναι η Μέση Ανατολή, αφού σε αυτή βρίσκεται το 60% των γνωστών αποθεμάτων του πλανήτη. Η δεύτερη ομάδα πετρελαιοπαραγωγών χωρών αποτελείται από τις Η.Π.Α., το Μεξικό, τη Βενεζουέλα, τη Δυτική Αφρική και τη Βόρεια Θάλασσα. Άλλες πετρελαιοπαραγωγοί στη Ν.Α. Ασία είναι η Ινδονησία και η Κίνα. (Βλάχος, Γεωργαντόπουλος, 1997) 4. Τα κύρια κέντρα εισαγωγής πετρελαίου είναι οι περισσότερο βιομηχανικά ανεπτυγμένες περιοχές του πλανήτη, δηλαδή η Δ. Ευρώπη, η Ιαπωνία και η Β. Αμερική. Μέχρι τη δεκαετία του 1950 οι δύο κύριες θαλάσσιες διαδρομές ήταν από τα διυλιστήρια της Βενεζουέλας προς τις ΗΠΑ και από τη Μέση Ανατολή προς τη Δ. Ευρώπη. 1.3 Εταιρίες πετρελαίου Το 1911, η διάλυση της πρώτης εταιρίας πετρελαίου της Standard Oil Company του John D. Rockefeller (Capt. Philippe Valois, 1997) 5, έδωσε το έναυσμα για τη δημιουργία 8 νέων εταιριών, οι περισσότερες από τις οποίες εξελίχθηκαν στις Majors 6, και αποτέλεσε την αρχή για μια περίοδο ευημερίας για τις εταιρίες πετρελαίου. Η ύπαρξη των εταιριών αυτών είχε ως βασική προϋπόθεση και επέβαλε την επένδυση τεράστιων χρηματικών ποσών για την εύρεση νέων πετρελαιοπηγών. 3 Tonnes miles: οι τόνοι εμπορευμάτων που μεταφέρονται από κάποιο μεταφορικό μέσο, (στην περίπτωσή μας από πλοία) πολλαπλασιαζόμενοι επί την απόσταση στην οποία μεταφέρονται σε μίλια. 4 Γεωργαντόπουλος Ελ., Βλάχος Γ. Π., Ναυτιλιακή Οικονομική, Πειραιάς 1997, Εκδόσεις J.J. HELLAS. 5 Capt. Philippe Valois, Tankers, an introduction to the transport of oil by sea, Great Britain, 1997, Witherby & Co Ltd. 6 The seven sisters: αυτό ήταν το όνομα που δόθηκε στις 7 μεγαλύτερες εταιρίες πετρελαίου. Αυτές ήταν οι εξής: Esso (μετονομάστηκε σε Exxon), Shell, BP, Texaco, Chrvron, Mobil και Gulf. Oι εταιρίες αυτές συχνά αποκαλούνται και ως «The Majors». 10

11 1.3.1 Μεταβολές στη δύναμη των εταιριών Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι ηγετικές εταιρίες πετρελαίου στην αγορά ήταν πολύ λίγες. Ενδεικτικά, μέχρι το 1950, το 50% της παραγωγής αργού πετρελαίου βρισκόταν στα χέρια οκτώ εταιριών, πέντε αμερικάνικες 7 και τρεις ευρωπαϊκές 8. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 χώρες όπως η Σαουδική Αραβία ή το Ιράν, έφτασαν σταδιακά σε μια κατάσταση πλήρους εξάρτησης από εισοδήματα προερχόμενα από το πετρέλαιο. Αν το πετρέλαιο αποδείχτηκε στρατηγικής σημασίας για τις χώρες κατανάλωσης, τώρα πλέον ήταν εξίσου στρατηγικής σημασίας και για τις χώρες που το παρήγαγαν. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα παρατηρήθηκαν αναπάντεχες αλλαγές στην βιομηχανία πετρελαίου. Η Σαουδική Αραβία και το Ιράν ήταν διατεθειμένες να παράγουν όσο περισσότερο πετρέλαιο μπορούσαν, με αποτέλεσμα οι τιμές του αργού πετρελαίου να πέσουν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα. Το 1960 ιδρύεται ο ΟΠΕΚ 9 με σκοπό να ελέγχει τόσο τα επίπεδα παραγωγής, όσο και τα επίπεδα των τιμών του πετρελαίου. Το 1970, έπειτα από πιέσεις της Λιβύης προς τις εταιρίες πετρελαίου, ξεκινά μια περίοδος εθνικοποίησης της βιομηχανίας πετρελαίου στις χώρες παραγωγής του. Το πετρέλαιο, που άλλοτε ανήκε στις εταιρίες πετρελαίου εξελίχθηκε σε περιουσιακό στοιχείο των χωρών παραγωγής του. 1.4 Very large crude oil carriers (VLCCs) Το κλείσιμο της διώρυγας του Suez 10 το 1967 είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της ζήτησης μεγάλων δεξαμενόπλοιων για την πραγματοποίηση των ταξιδιών γύρω από την Αφρική και το Ακρωτήριο Καλής Ελπίδας (round Cape trips). Το ταξίδι, λοιπόν από τον Περσικό Κόλπο στο Rotterdam απαιτούσε το διπλάσιο χρόνο με την νέα αυτή διαδρομή, οπότε η ανάγκη για υπάρξει μεγαλύτερων δεξαμενόπλοιων ήταν εμφανέστατη. Αρχίζει λοιπόν η εποχή των very large crude oil carriers (VLCCs) 11. To 1973 η ζήτηση για πετρέλαιο συνεχίζει να παρουσιάζει αυξητικές τάσεις, φτάνοντας ακόμη και σε επίπεδα 99% της μέγιστης δυναμικότητας προσφοράς πετρελαίου. Όταν η Αίγυπτος ξεκίνησε τον πόλεμο Yom Kippur, οι περισσότερες αραβικές χώρες έθεσαν αποκλεισμό (embargo) σε πετρέλαιο που προερχόταν από 7 Exxon, Texaco, Gulf, Chevron, Mobil 8 Shell, British Petroleum, Total 9 Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών (Organization of Petroleum Exporting Countries):Ιδρύθηκε ως διακυβερνητικός οργανισμός το 1960, με σκοπό την προστασία των συμφερόντων των πετρελαιοπαραγωγών κρατών. Ιδρυτικά μέλη ήταν το Ιράν, το Ιράκ, η Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και η Βενεζουέλα ενώ αργότερα εντάχθηκαν το Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αλγερία, η Νιγηρία, το Εκουαδόρ και η Γκαμπόν (τα δύο τελευταία κράτη, αποχώρησαν αργότερα με δική τους πρωτοβουλία). 10 Με την επαναλειτουργία όμως της διώρυγας το 1975 και την αύξηση του βάθους στα 16,2μ. πολλά από αυτά τα μεγάλα πλοία (VLCC) που συμμετείχαν στην προσφορά των δεξαμενόπλοιων έμειναν χωρίς ναύλο, αφού εκτοπίστηκαν από τα Suezmaxes. 11 VLCC: Κατηγορία που άνθησε στις αρχές της δεκαετίας του '70, αλλά και υπέφερε στη δεκαετία του '80. Τα περισσότερα VLCCs χτίστηκαν τα έτη 1973, 1974, δίνοντας μια τρομακτική αύξηση της προσφοράς μεταφορικής ικανότητας. Η μεταφορική ικανότητα ενός VLCC προσεγγίζεται πάνω από δύο εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου. Απασχολούνται σε διαδρομές από Αραβικό Κόλπο (Arabian Gulf) προς ΗΠΑ, Δυτική Ευρώπη και Νοτιοανατολική Ασία (round Cape trip). Μερικά τεχνικά χαρακτηριστικά ενός VLCC tanker DWT, έτους κατασκευής 1988 είναι: Μήκος: L BP =322m, Πλάτος: Β=56.0m, Έμφ. Βύθισμα: Τ=19.8m, Ταχύτητα: Vs=14knots, Ιπποδύναμη Μηχ.: ΒΗΡ=27360, Χωρητικότητα : Ολική GRT =125000, Καθαρή NRT=

12 χώρες που υποστήριζαν το Ισραήλ. Οι τιμές εκτινάχθηκαν στα ύψη (διάγραμμα 1.1) γεγονός που επιβεβαίωνε πλέον, πως η δύναμη είχε περάσει από τις μεγάλες εταιρίες πετρελαίου στα χέρια των χωρών παραγωγής του. Ο ρόλος των εταιριών πετρελαίου, πλέον, ήταν να διανέμουν όσο το δυνατό ισότιμα το πετρέλαιο στις διάφορες χώρες, το οποίο την περίοδο εκείνη μάλιστα ήταν πλέον ανεπαρκές. Διάγραμμα 1.1 Τρέχουσες τιμές αργού πετρελαίου, (δολάριο/βαρέλι) Arabian light /Dubai West Texas Intermediate Πηγή: Γκιαζιάκης Κ., Παπαδόπουλος Α.Ι., Πλωμαρίτου Ε.Η., Εισαγωγή στις Ναυλώσεις, Αθήνα 2002, Εκδόσεις Σταμούλη,(ΒP Statistical Review of World Energy June 1996) Το 1979 λαμβάνει χώρα ένα ακόμη αναπάντεχο γεγονός. Μετά από νέα ηγεσία, το Ιράν αποφασίζει να αποκλείσει τις ΗΠΑ με προμήθεια πετρελαίου, οπότε και η παραγωγή της κυμάνθηκε σε σχετικά χαμηλότερα επίπεδα. Το διάστημα εκείνο, παρόλο που η προσφορά πετρελαίου ήταν σε αρκετά υψηλότερα επίπεδα από τη ζήτηση, ο κόσμος φοβήθηκε από μια ενδεχόμενη επανάληψη των φαινομένων της περιόδου , οπότε οι αγοραστές κατέφυγαν σε αύξηση των αποθεμάτων τους. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 υπήρξε μια πλήρης ανακατανομή της δύναμης, στον τομέα του πετρελαίου, και οι εταιρίες πετρελαίου έχασαν πολύ από την μέχρι τότε δύναμή τους. Όταν η τιμή του αργού πετρελαίου έφτασε τα 35δολάρια το βαρέλι (τη στιγμή που ήταν περίπου 2δολάρια για 50χρόνια), οι εταιρίες πετρελαίου ξεκίνησαν μια διαφοροποιημένη στρατηγική προσανατολιζόμενοι προς το κάρβουνο, τα μεταλλεύματα, και τα νέα είδη ενέργειας. Οι τιμές του πετρελαίου ήταν πολύ υψηλές, λόγο του γεγονότος πως η ζήτηση βρισκόταν στα ίδια περίπου επίπεδα με την προσφορά. Η ζήτηση άρχισε να κινείται με πιο αργούς ρυθμούς όταν τα αποθέματα έφτασαν σε αρκετά υψηλά επίπεδα, ενώ η προσφορά άρχισε να αυξάνεται όταν νέες περιοχές παραγωγής άρχισαν διανομή πετρελαίου (Αλάσκα, Β. Θάλασσα, Μεξικό, 12

13 Αίγυπτος, Αγκόλα, Μαλαισία), γεγονός που οδήγησε σε υπερπροσφορά πετρελαίου, η οποία επανέφερε τις τιμές σε χαμηλότερα επίπεδα. Έντονες όμως ήταν οι αλλαγές στις τιμές του πετρελαίου, τόσο πριν όσο και μετά το χρονικό διάστημα Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η αύξηση της παραγωγής πετρελαίου από την Β. Θάλασσα και την Αλάσκα αύξησε τον ανταγωνισμό μεταξύ των χωρών του ΟΠΕΚ και των ανεξάρτητων χωρών, με αποτέλεσμα ο ΟΠΕΚ, λόγω μειωμένης ζήτησης, να προχωρήσει σε αλλαγή της πολιτικής διαμόρφωσης της τιμής του πετρελαίου. Η συνήθης πολιτική ήταν μια αύξηση της τιμής του πετρελαίου όταν υπήρχε πτώση στο δολάριο, στην προσπάθεια να διατηρηθεί η αντικειμενική αξία του πετρελαίου. Λόγω όμως αύξησης της παραγωγής από το Μεξικό και τη Β. Θάλασσα, ο ΟΠΕΚ μείωσε την τιμή στα 18 δολάρια το βαρέλι (τη στιγμή που οι χώρες εκτός ΟΠΕΚ, προσέφεραν το βαρέλι στα 21 δολάρια) Τη δεκαετία του 1980 υπήρξαν νέες ανακατατάξεις στη βιομηχανία πετρελαίου, οι οποίες προκλήθηκαν και από την έναρξη μιας σειράς εξαγορών επιχειρήσεων. Ανεξάρτητες εταιρίες άρχισαν να εξαφανίζονται σταδιακά, φαινόμενο που δεν παρατηρήθηκε μόνο σε μικρές επιχειρήσεις. Οι εταιρίες πετρελαίου, για να επιβιώσουν θα έπρεπε πλέον να δώσουν μεγαλύτερη έμφαση τόσο στους μετόχους τους, όσο και στην παραγωγικότητά τους. Σε μία προσπάθεια λοιπόν να μειώσουν τα υψηλά κόστη, ξεκίνησαν προγράμματα πλεονάσματος- αφθονίας (redundancy) της παραγωγής. Οι καταναλωτές είχαν πλέον διδαχθεί ότι αυτό που τους ήταν απαραίτητο, ήταν μια ακίνδυνη συγκρατημένη προσφορά. Όμως, οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου απέδειξαν στους παραγωγούς πως κι αυτοί είχαν ανάγκη από μια σταθερή ζήτηση. Εισάγεται, λοιπόν, μια ενοποιημένη στρατηγική από κάποιους παραγωγούς πετρελαίου όπως η Βενεζουέλα, το Κουβέιτ και η Σαουδική Αραβία. Από την άλλη πλευρά, οι χώρες κατανάλωσης υιοθετούν μια στρατηγική διατήρησης αποθεμάτων κατευθυνόμενη από την Αντιπροσωπεία Διεθνούς Ενέργειας (International Energy Agency), οπότε και διαφαίνεται να επέρχεται μια ισορροπία μεταξύ εταιριών πετρελαίου, χωρών παραγωγής και χωρών κατανάλωσης πετρελαίου. Τη δεκαετία του 1990 οι μεγαλύτερες εταιρίες πετρελαίου στις ΗΠΑ ήταν: Exxon, Texaco, Chevron, Mobil, Amoco, Conono, Antlantic Richfield, Phillips κ.α. (ξεπερνούν τις στο σύνολο). Στην Ευρώπη: Shell (UK and Netherlands), BP (UK), Total (France), Elf (France), ENI (Italy), Petrofina (Belgium), Veba (Germany) κ.α. Στις χώρες παραγωγής :Petromin (Saudi Arabia), PDVSA (Venezuela), Petrobras (Brazil), Pemex (Mexico), Sonatrach (Algeria), Petramina (Indonesia), NIOC (Iran), Kuoco (Kuwait) κ.α. (Capt. Philippe Valois, 1997) 12. Παράλληλα όμως εμφανίζεται και ένας νέος παίχτης στην αγορά: ο αποφασιστικός καταναλωτής. Όταν η Shell αποφάσισε να καταστρέψει μία από τις πλατφόρμες στη Β. Θάλασσα, οι καταναλωτές ξεκίνησαν διαδικασία μποϊκοτάζ στα προϊόντα της Shell στη Γερμανία, με πιέσεις τόσο έντονες που η Shell αποφάσισε να αναβάλλει την απόφαση της αυτή. Ακόμη κι αν οι λόγoι του μποϊκοτάζ ήταν αμφισβητήσιμοι, η δύναμη των καταναλωτών ήταν ολοφάνερη. Αυτή η μεγέθυνση της δύναμης των καταναλωτών είχε επιπτώσεις στην μεταφορά του πετρελαίου μέσω θαλάσσης. Οι εταιρίες πετρελαίου έχασαν σταδιακά την 12 Πηγή: Capt. Philippe Valois, Tankers, an introduction to the transpot of oil by sea, Great Bretain, 1997, Witherby. 13

14 εξουσία τους στην αγορά, λόγο της αύξησης των πλοιοκτητών με ανεξάρτητους στόλους (αρχικά κατά βάση οι Έλληνες). Όπως ήταν λογικό, η πετρελαϊκή κρίση το 1973 καθώς και το 1979 οδήγησε τη ζήτηση για θαλάσσιες μεταφορές σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από την προσφορά, γεγονός που με τη σειρά του οδήγησε σε μία ανάλογη κρίση στους ναύλους. Η ποιότητα των σκαφών άρχισε να φθείρει. Οι χώρες απαιτούσαν πιο αυστηρούς κανονισμούς από τον ΙΜΟ (International Maritime Organization) αλλά καμία χώρα (εκτός από τις ΗΠΑ) δεν έλαβε τα ανάλογα μέτρα για να επιβάλλει πρόστιμα στα πλοία που δεν συμμορφώνονταν με τους κανονισμούς αυτούς. Οι σημαίες ευκαιρίες χρησιμοποιούνταν σε μεγάλο βαθμό. Οι εταιρίες πετρελαίου έπρεπε να καθιερώσουν μια πολιτική επιθεώρησης. 1.5 Η κρίση στους ναύλους Παρόλο που μια ενδεχόμενη κρίση στους ναύλους μπορεί να είναι κατά κάποιο τρόπο αναμενόμενη και προβλέψιμη ως ένα βαθμό, η έκταση και η διάρκεια της κρίσης που σημειώθηκε στους ναύλους το 1973 καθώς και το 1979, ξεπέρασε κάθε δυνατή πρόβλεψη Η πρώτη κρίση του πετρελαίου Πηγαίνοντας πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 70, η ανάπτυξη της βιομηχανίας πετρελαίου ήταν συνεχής, ενώ η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου αυξανόταν με ταχείς ρυθμούς, προσεγγίζοντας διπλάσια επίπεδα κάθε 10 χρόνια. Οι Majors αποτελούσαν ακόμη τους βασικούς παίκτες στην αγορά, ενώ η μόνη τους ανησυχία ήταν η δυνατότητα τους να ανταποκριθούν στην συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση. Η ανησυχία τους μετετράπη σε προνοητικότητα, η οποία εκφράστηκε μέσα από τις προσπάθειες εύρεσης νέων πηγών πετρελαίου, τις νέες, επιπλέον παραγγελίες σκαφών για τη μεταφορά του πετρελαίου, καθώς και τη δημιουργία νέων διυλιστηρίων, ώστε να ανταποκριθούν στην συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για συγκεκριμένα προϊόντα. Οι συνέπειες της παραπάνω κατάστασης ήταν δύο: σχεδιάστηκαν όλο και μεγαλύτερα σκάφη για μεταφορά πετρελαίου, ενώ παράλληλα, σχηματίστηκαν ατελείωτες ουρές αναμονής στα ναυπηγεία, για παραγγελίες νέων πλοίων, αφού το order book ήταν κλεισμένο για τα επόμενα 5 χρόνια. Το 1973 έρχεται η πρώτη κρίση του πετρελαίου. Η τιμή του αργού πετρελαίου τετραπλασιάζεται. Η κατανάλωση, ενώ αναμενόταν να διπλασιαστεί ανά 10 χρόνια, παρέμεινε σταθερή ή μειώθηκε ελαφρά. Όπως ήταν επόμενο, οι παραγγελίες για νέα σκάφη, δεν ήταν χρήσιμες πια. Στα επόμενα 5 χρόνια, λοιπόν, θα έβγαιναν καινούργια, μεγάλα πλοία, τη στιγμή που κανείς δεν ήξερε που να τα χρησιμοποιήσει. Στις αρχές της δεκαετίας του 80 η προσφορά των VLCC ήταν διπλάσια από τη ζήτηση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η αγορά των ναύλων κατέρρευσε τελείως. Οι πλοιοκτήτες ήταν αναγκασμένοι να συμφωνήσουν σε επίπεδα ναύλων που κάλυπταν μόνο το κόστος του ταξιδιού τους, ελπίζοντας σε καλύτερες ημέρες. Κάποιοι δεν το άντεξαν και οδηγήθηκαν σε χρεοκοπία. Μια πρωτάκουστη κρίση ναύλων ξεκινούσε και θα συνεχιζόταν για περισσότερα από 20 χρόνια. 14

15 1.6 Εύρεση λύσεων Μείωση της προσφοράς Η μόνη λύση σε αυτήν την κατάσταση ήταν η μείωση της προσφοράς, σε μια προσπάθεια να προσεγγίσει τα επίπεδα της ζήτησης, οπότε και υιοθετήθηκαν διάφοροι μέθοδοι για να επιτευχθεί αυτό. Μείωση της προσφοράς συνεπάγεται εξάλειψη κάποιων δεξαμενόπλοιων από την αγορά. Κάποια δεξαμενόπλοια έκαναν το παρθενικό τους ταξίδι από το ναυπηγείο στο διυλιστήριο. Από τη στιγμή που το αργό πετρέλαιο είχε γίνει πλέον μια ακριβή ποσότητα, μειώθηκαν και οι μεταφερόμενες ποσότητες, και κάτω από αυτές τις συνθήκες, η εύρεση ενός πλήρους φορτίου ήταν δύσκολο να επιτευχθεί. Πολλά δεξαμενόπλοια ξεκινούσαν το ταξίδι τους με dead freight Μείωση του κόστους Από την άλλη πλευρά, αν τα δεξαμενόπλοια μείωναν την ταχύτητά τους, θα κατανάλων και λιγότερα καύσιμα. Η βασική ανησυχία των πλοιοκτητών ήταν να μειώσουν το κόστος των πλοίων τους, γι αυτό και συχνά επιλεγόταν η τακτική αυτή. Όπως είναι λογικό, όταν τα πλοία ταξίδευαν με ταχύτητα μειωμένη στα μισά επίπεδα, η προσφορά θα μειωνόταν. Κάτι τέτοιο όμως, συνεπαγόταν χρηματική επιβάρυνσηκόστος για τον ιδιοκτήτη του φορτίου, ο οποίος επιθυμούσε να του παραδοθεί το φορτίου του το συντομότερο δυνατό. Το μεταβλητό κόστος των δεξαμενόπλοιων μπορούσε να πέσει σε χαμηλότερα επίπεδα με τη μείωση της ταχύτητας των πλοίων, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Οι μεγαλύτερες προσπάθειες όμως γίνονταν για να μειωθεί το σταθερό κόστος. Για να επιτευχθεί αυτό, λοιπόν, μειώθηκε καταρχήν ο αριθμός των ανθρώπων που απασχολούνταν στο πλοίο, κάποιες φορές μάλιστα με τη βοήθεια των επενδύσεων στον αυτοματισμό. Σταδιακά, ακριβά πληρώματα θυσιάστηκαν και αντικαταστάθηκαν από φθηνότερα (ενδεικτικά, ένα υψηλής ποιότητας πλήρωμα κοστίζει 4 φορές περισσότερο από ένα Ευρωπαϊκό). Οικονομία έγινε και στην συντήρηση του πλοίου. Επιδιορθώσεις γίνονταν, μόνο όταν αυτό ήταν απαραίτητο, ενώ οι όροι των συμβολαίων ασφάλισης διαπραγματεύονταν έντονα σε κάθε ανανέωση. 1.7 Η δεύτερη κρίση του πετρελαίου Προς το τέλος της δεκαετίας, το 1979, η αγορά βίωσε την δεύτερη πετρελαϊκή κρίση όταν η τιμή του πετρελαίου αυξήθηκε για άλλη μια φορά φθάνοντας τα 18 δολάρια το βαρέλι. Η αύξηση αυτή ήταν συνέπεια, ως ένα βαθμό, της πολιτικής που ακολούθησε ο ΟΠΕΚ με τον καθορισμό και επιβολή ποσοστώσεων παραγωγής για τις χώρες μέλη του, προκειμένου να επιτύχει ικανοποιητικά επίπεδα τιμής για το πετρέλαιο. Η επιβάρυνση του ενεργειακού κόστους από την αύξηση της τιμής του πετρελαίου ήταν σαφώς μεγαλύτερη από εκείνη που υπήρξε το 1973, αφού επιβράδυνε τους ρυθμούς ανάπτυξης που υπήρχαν στις αρχές του 1979, οδηγώντας παράλληλα σε μια βαθιά ύφεση και μείωση της παραγωγής ενεργείας. Τέλος, ο πόλεμος μεταξύ Ιράν και Ιράκ είχε σημαντική επίδραση στις τιμές αφού η καταστροφή κοιτασμάτων, αποθηκών και αγωγών μείωσε την προσφερόμενη ποσότητα πετρελαίου. 13 Μέρος του ναύλου δεν πληρωνόταν λόγο μειωμένου φορτίου σε σχέση με το πλήρες φορτίο) 15

16 Λόγω της μείωσης της ζήτησης για πετρέλαιο, οι χώρες μέλη του ΟΠΕΚ βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση και ορισμένες από αυτές προσπάθησαν να αποκτήσουν μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά προκειμένου να μπορέσουν να χρηματοδοτήσουν τα αναπτυξιακά τους προγράμματα. Τα προβλήματα των χωρών του ΟΠΕΚ επιδεινώθηκαν από την πολιτική που ακολούθησαν οι χώρες μη- μέλη. Η πρώην ΕΣΣΔ καθώς και χώρες από την ΒΔ Αφρική εκμεταλλεύτηκαν την δυνατότητα να πωλήσουν σε υψηλές τιμές και να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση που είχε χειροτερέψει από την μείωση της ζήτησης. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες αλλά και πολλοί άλλοι, οδήγησαν τελικά στην πτώση της τιμής του αργού πετρελαίου (Βλάχος 1997). 14 Το 1985 ήταν ένα έτος κρίσης για την αγορά πετρελαίου που ήταν αποκορύφωμα μιας διαδικασίας που είχε αρχίσει από το Αυτή η διαδικασία χαρακτηρίζονταν από μείωση της ζήτησης για εισαγωγές πετρελαίου από τις χώρες του ΟΠΕΚ και κατά συνέπεια επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης. Το γεγονός αυτό είναι εμφανές από το διάγραμμα που ακολουθεί, όπου φαίνεται η μείωση της παραγωγής των χωρών μελών του ΟΠΕΚ σε ποσοστό 45% για τα έτη Γεωργαντόπουλος Ελ.,Βλάχος Γ.Π.,Ναυτιλιακή Οικονομική, Πειραιάς 1997, Εκδόσεις J&J Hellas 16

17 Διάγραμμα 1.2 Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου ΟΠΕΚ και άλλων χωρών, , (εκ. τόνοι) MH OΠΕΚ ΟΠΕΚ Πηγή : Γκιαζιάκης Κ., Παπαδόπουλος Α.Ι., Πλωμαρίτου Ε.Η., Εισαγωγή στις Ναυλώσεις, Αθήνα 2002, Εκδόσεις Σταμούλη (Drewry Shipping Consultants). Διάγραμμα 1.3 Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου σαν ποσοστό 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ΟΠΕΚ ΜΗ ΟΠΕΚ Πηγή : Γκιαζιάκης Κ., Παπαδόπουλος Α.Ι., Πλωμαρίτου Ε.Η., Εισαγωγή στις Ναυλώσεις, Αθήνα 2002, Εκδόσεις Σταμούλη (Drewry Shipping Consultants). 17

18 Προκειμένου να αντιμετωπισθούν τα οικονομικά προβλήματα που έπληξαν τα κράτη μέλη του ΟΠΕΚ, υιοθετήθηκε μια πολιτική που είχε ως στόχο την απόκτηση μεγαλύτερου μεριδίου της αγοράς με προφανή τελικό σκοπό την αύξηση των εσόδων. Η απόφαση αυτή πάρθηκε τον Δεκέμβριο του 1985, στη συνάντηση του ΟΠΕΚ, και αποτέλεσε μια σημαντική στροφή στην μέχρι τότε πολιτική του. Η παραγωγή ξεπέρασε τα 20 εκ. βαρέλια ημερησίως με αποτέλεσμα τη μείωση των τιμών. Το παρόν σκηνικό δεν άργησε να αλλάξει. Το καλοκαίρι του 1986 ο ΟΠΕΚ αποφάσισε να καθιερώσει ένα νέο μηχανισμό τιμών με βάση τον οποίο οι παραγωγοί δεν θα πωλούσαν σε τιμή χαμηλότερη από την επίσημα καθορισμένη. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η διατήρηση των τιμών σε υψηλά επίπεδα για το πρώτο μισό του Ακολούθησε μια μείωση της παραγωγής με αποτέλεσμα η ζήτηση να ξεπεράσει την προσφορά, οπότε και οι εταιρίες πετρελαίου αναγκάστηκαν να αγοράσουν στην τιμή του ΟΠΕΚ. Η πολιτική του ΟΠΕΚ όμως να σταθεροποιήσει την παραγωγή δημιούργησε ένα συναίσθημα φόβου με αποτέλεσμα την αύξηση της ζήτησης και την παράλληλη άνοδο των τιμών. Χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου ήταν η δημιουργία αποθεμάτων για την αντιμετώπιση πιθανής μείωσης της προσφοράς πετρελαίου. Κάτι τέτοιο όμως δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Η αύξηση της παραγωγής συνεχίστηκε με αποτέλεσμα να σημειωθεί περαιτέρω μείωση της τιμής του πετρελαίου. Σημαντική επίδραση στην όλη κατάσταση είχε η λήξη του πολέμου μεταξύ Ιράν Ιράκ. Το γεγονός αυτό οδήγησε πολλούς στο να πιστέψουν ότι θα παρουσιαστεί αύξηση της παραγωγής για να μπορέσουν οι χώρες αυτές να βελτιώσουν τη δεινή οικονομική τους κατάσταση (Βλάχος, Γεωργαντόπουλος, 1997). 1.8 Η αγορά πετρελαίου την δεκαετία του 90 Η αγορά πετρελαίου παρουσίασε ραγδαία ανάπτυξη στα μέσα της δεκαετίας το 90, οφειλόμενη τόσο στην αυξημένη ζήτηση για καύσιμα από τους Ασιάτες όσο και στην σταθερή ανάπτυξη της οικονομίας στον βιομηχανοποιημένο κόσμο. Το 1997 η ζήτηση πετρελαίου αυξήθηκε κατά 2,8%, το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης από το 1988, φτάνοντας τα 73,8 εκ. βαρέλι ανά ημέρα. Την ίδια περίοδο όμως, παρατηρείται τεράστια αύξηση και στην παραγωγή πετρελαίου, φτάνοντας το 3,3% (επίσης το μεγαλύτερο ποσοστό από το 1988), περίπου 74,4 εκ. βαρέλια ανά ημέρα. Πέρα από τις παραπάνω αυξήσεις, αρκετά υψηλές είναι και οι τιμές του αργού πετρελαίου από την άνοιξη του 1996 μέχρι τα τέλη του 1997, επίπεδα που είχαν να εμφανιστούν από την εποχή του πολέμου στον Κόλπο. (ενδεικτικά, το Brent έφτασε σε επίπεδα πάνω από 25 δολ. το βαρέλι, τον Οκτώβριο του 1996). Η ραγδαία αυτή αύξηση στα μέσα της δεκαετίας του 90 έληξε ξαφνικά, στα τέλη του 1997 όταν η αύξηση της ζήτησης διεκόπη, η προσφορά πετρελαίου διογκώθηκε, οπότε και οι τιμές του πετρελαίου κατέρρευσαν. Η οικονομική Ασιατική κρίση είχε αποδυναμώσει τη ζήτηση και, καθώς, ο ΟΠΕΚ είχε αυξήσει σημαντικά την παραγωγή πετρελαίου, προκλήθηκε αύξηση των αποθεμάτων και πτώση των τιμών. Οι τιμές του πετρελαίου λοιπόν, ανετράπησαν το 1998 με την τιμή του Dubai να πέφτει κάτω από τα 10 δολάρια το βαρέλι. Ο ΟΠΕΚ ήταν αναγκασμένος να προχωρήσει σε μειώσεις της παραγωγής, αλλά παρόλο που το έπραξε δεν κατάφερε και πάλι να μειώσει το πλεόνασμα της προσφοράς που υπήρχε. 18

19 1.8.1 Η προσφορά πετρελαίου Στις αρχές της δεκαετίας του 90 παρατηρήθηκαν πολλές σημαντικές αλλαγές στη σύνθεση του ΟΠΕΚ Πρώτα απ όλα, δύο από τα ισχυρά μέλη του ΟΠΕΚ έφυγαν από τον οργανισμό, το Εcuador το 1993, ενώ ακολούθησε η Gabon το Ο πόλεμος του Κόλπου, άλλαξε την περίοδο το μοτίβο παραγωγής πετρελαίου για τα μέλη του ΟΠΕΚ στη Μέση Ανατολή. Το Ιράκ και το Κουβέιτ είδαν την παραγωγή τους να πέφτει κατακόρυφα ως επακόλουθο των καταστροφών του πολέμου καθώς επίσης και των διεθνών κυρώσεων. Το Ιράν και η Λιβύη έχασαν επίσης κάποια από την επιρροή τους στον ΟΠΕΚ, έπειτα από διάφορες μορφές κυρώσεων που τους επιβλήθηκαν, οι οποίες εμπόδισαν τις επενδυτικές δραστηριότητές τους καθώς και τις δυνατότητες για αύξηση της παραγωγής. Ο μεγάλος «νικητής» από τον πόλεμο του Κόλπου ήταν η Σαουδική Αραβία, όσον αφορά την αύξηση στα επίπεδα παραγωγής πετρελαίου. Η παραγωγή της Σ. Αραβίας το 1989 ήταν, κατά μέσο όρο, 4,88 εκ. βαρέλια ημερησίως, ενώ το 1991 η παραγωγή ανήλθε στα 8,16 εκ. βαρέλια, υψηλότερα κατά τα 2/3 περίπου συγκρινόμενη με αυτή του Η επιπλέον αυτή παραγωγή, οδήγησε σταδιακά το Ιράκ και το Κουβέιτ σε μια θέση όπου το μέγεθος της επιρροής τους στην συνολική παραγωγή πετρελαίου στη Μέση Ανατολή, ήταν πολύ χαμηλό. Σημαντικό γεγονός αποτελούσε η άρνηση της Σ. Αραβίας να επιστρέψει στα χαμηλότερα επίπεδα παραγωγής που ίσχυαν πριν από τον πόλεμο στον Κόλπο. Η Σ. Αραβία παρήγαγε περίπου 8 εκ. βαρέλια ημερησίως, τη στιγμή που το Κουβέιτ και το Ιράκ είχαν επιστρέψει στα επίπεδα παραγωγής που ίσχυαν πριν από τον πόλεμο. Το 1997 η Σ. Αραβία άρχισε να γίνεται εξαιρετικά ανήσυχη, αφού θεωρούσε πως δεν αποκομούσε τα επιθυμητά οφέλη από την συνεχώς αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση, τη στιγμή που τα επίπεδα παραγωγής της παρέμεναν σταθερά στα 8 εκ. βαρέλια ημερησίως περίπου. Οι χώρες παραγωγοί εκτός ΟΠΕΚ, κυρίως στη Βόρεια Θάλασσα και την Λατινική Αμερική, αύξησαν σταδιακά το μερίδιό τους, ενώ παράλληλα, και πιο σημαντικό ίσως, είναι το γεγονός ότι εκτόπισαν τους παραγωγούς της Μ. Ανατολής (Middle East Gulf) από αγορές στρατηγικής σημασίας στον Ατλαντικό. Σε μια προσπάθεια να κερδίσει ξανά το μερίδιο της στην αγορά και να διατηρήσει τους πελάτες της, η Σ. Αραβία σχεδίασε μια αύξηση στην παραγωγή της, σύμφωνη με τις επίσημες αναλογίες του ΟΠΕΚ, το Νοέμβριο του 1997 φτάνοντας την παραγωγή της στα 8,7 εκ. βαρέλια ημερησίως. Δυστυχώς όμως για τον ΟΠΕΚ, η αύξηση αυτή συνέπεσε με έναν εξαιρετικά ήπιο χειμώνα, καθώς επίσης και με την οικονομική κρίση στην Ασία. Αποτέλεσμα των γεγονότων αυτών ήταν να μειωθεί δραματικά η ζήτηση, τη στιγμή που ο ΟΠΕΚ είχε προχωρήσει σε αύξηση της προσφοράς. Οι τιμές κατέρρευσαν και τα αποθέματα αυξήθηκαν, σε σημείο που ο ΟΠΕΚ προχώρησε σε μείωση της παραγωγής. Όταν η τιμή του Dubai έπεσε κάτω από 10 δολάρια το βαρέλι τόσο τα μέλη του ΟΠΕΚ, όσο και τα μη μέλη του, προχώρησαν σε νέες μειώσεις της παραγωγής. Tο διάγραμμα 1.4 παρουσιάζει τα συνολικά επίπεδα παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου, καθώς επίσης και τα επίπεδα παραγωγής του ΟΠΕΚ και του ΟΟΣΑ 15 για την περίοδο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Organization for Economic Cooperation and Development). Ο Οργανισμός ιδρύθηκε το 1961 και αποτελεί τη συνέχεια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας ο οποίος είχε δημιουργηθεί το 1948 με σκοπό την 19

20 Διάγραμμα 1.4 Παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου, , (εκ. βαρέλια/ημέρα) Other OECD OPEC Πηγή : Γκιαζιάκης Κ., Παπαδόπουλος Α.Ι., Πλωμαρίτου Ε.Η., Εισαγωγή στις Ναυλώσεις, Αθήνα 2002, Εκδόσεις Σταμούλη (Drewry Shipping Consultants Ltd) Η ζήτηση πετρελαίου Το διάγραμμα 1.5 παρουσιάζει την εξέλιξη της κατανάλωσης πετρελαίου τη δεκαετία του 90. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης για την περίοδο ήταν 1,4% (σχεδόν ίσος με αυτόν της παραγωγής), ενώ παρουσίασε μία μικρή μείωση σε σχέση με την παραγωγή τα τελευταία πέντε χρόνια της περιόδου αυτής. Το 1997 η ζήτηση πετρελαίου αυξήθηκε κατά 2,8% στα 73,8 εκ. βαρέλια ημερησίως. ανοικοδόμηση των οικονομιών των χωρών της Ευρώπης. Αποτελείται από 29 μέλη- κράτη που κατέχουν περίπου το 47% της παγκόσμιας χωρητικότητας των πλοίων. 20

21 Διάγραμμα 1.5 Παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου, (εκ. βαρέλι/ ημέρα) Total non- OPEC Total OECD Πηγή: ΙΕΑ Η ζήτηση του ΟΟΣΑ (OECD) αυξήθηκε με ετήσιο ρυθμό 1,5% στη διάρκεια της δεκαετίας του 90 φτάνοντας τα 46,6 εκ. βαρέλια ημερησίως το 1997, και με μερίδιο 63,2% της συνολικής ζήτησης, από 64,7% που ήταν το Οι τιμές του αργού πετρελαίου Οι τιμές του πετρελαίου τη δεκαετία του 90 παρουσίασαν υψηλή μεταβλητότητα, φτάνοντας τα 40δολάρια το βαρέλι κατά τη διάρκεια του πολέμου στον Κόλπο το 1990 και πέφτοντας κάτω από 10 δολάρια το Μάρτιο του 1998 (Dubai). O πίνακας 1.1 παρουσιάζει την κινητικότητα των τιμών του πετρελαίου για την περίοδο

22 Πίνακας 1.1 Τρέχουσες τιμές αργού πετρελαίου ($/barrel), ) UK Dubai FSU USA USA Nigeria Malaysia Tapis Brent Fateh Urals WTI ANS Bonny Lighted ,92 13,19 14,15 15,96 14,15 15,98 15, ,24 15,69 17,39 19,68 17,68 19,68 18, ,72 20,47 22,65 24,52 21,98 24,52 24, ,99 16,53 19,00 21,50 18,36 21,54 21, ,31 17,19 18,09 20,55 18,15 20,57 20, ,00 14,93 15,39 18,44 16,36 18,45 18, ,80 14,75 15,23 17,19 15,74 17,21 17, ,02 16,10 16,62 18,41 17,18 18,42 18, ,65 18,54 20,06 22,15 20,40 21,16 21, ,12 18,15 18,33 20,62 18,99 19,57 21,03 1Q98 14,05 12,40 13,17 15,97 13,43 14,22 14,83 2Q98 13,33 12,25 11,84 14,59 12,11 13,30 14,44 Πηγή: Γκιαζιάκης Κ., Παπαδόπουλος Α.Ι., Πλωμαρίτου Ε.Η., Εισαγωγή στις Ναυλώσεις, Αθήνα 2002, Εκδόσεις Σταμούλη (ΙΕΑ, OECD, BP, OPEC). Η δεκαετία του 90 ξεκίνησε με την τιμή του Brent στα 21 δολάρια το βαρέλι, ενώ το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς οι τιμές έπεσαν κάτω από 14 δολάρια. Οι παράγοντες που επηρέασαν την παρούσα χρονική περίοδο ήταν η εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ, η μείωση τόσο της παραγωγής όσο και της κατανάλωσης πετρελαίου από την πρώην Σοβ.Ένωση και η μείωση της παραγωγής από τις ΗΠΑ από το 1990 και έπειτα. Η έναρξη του πολέμου για την απελευθέρωση του Κουβέιτ το 1991 οδήγησε τις τιμές σε επίπεδα κάτω από τα 20 δολάρια το βαρέλι. Για τα δύο επόμενα χρόνια οι τιμές κινήθηκαν μεταξύ 18-21δολάρια/βαρέλι. Στο δεύτερο μισό του 1993 οι τιμές του πετρελαίου άρχισαν να πέφτουν με πρωταρχική την τιμή του Brent κάτω από 14 δολάρια τις αρχές του Μια μικρή βελτίωση της ζήτησης σε συνδυασμό με μια συρρίκνωση της προσφοράς οδήγησαν την τιμή του Brent στα δολάρια από τα μέσα του 1994 έως τις αρχές του Το μεγαλύτερο διάστημα του 1996 οι τιμές του πετρελαίου κινούνταν προς τα κάτω, οπότε και τα διυλιστήρια δεν είχαν κανένα κίνητρο να κρατούν αποθέματα. Ένας αρκετά κρύος όμως χειμώνας, το 1996 οδήγησε τη ζήτηση σε υψηλότερα επίπεδα από τα αναμενόμενα, οπότε και τα λιγοστά αποθέματα μειώθηκαν σε πρωτοφανή χαμηλά 22

23 επίπεδα. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα, την άνοιξη του 1996, οι τιμές του πετρελαίου να φτάσουν σε επίπεδα υψηλότερα και από την εποχή του πολέμου στον Κόλπο ακόμη. Οι τιμές έπεσαν και πάλι το καλοκαίρι του 1996, αλλά αυξήθηκαν και πάλι το φθινόπωρο ως επακόλουθο του ξεσπάσματος των νέων εχθροπραξιών στο Ιράκ. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου επιτεύχθηκε η άρση των κυρώσεων που είχαν επιβληθεί στο Ιράκ. Το πετρέλαιο, συνεπώς, ξεκίνησε και πάλι να εξάγεται στις 11 Δεκεμβρίου, αλλά η επιρροή του ήταν σχετικά μικρή στις τιμές, αφού μια ξαφνική μείωση στα αποθέματα των ΗΠΑ, ένας κρύος χειμώνας και μια εξάρθρωση της προσφοράς οδήγησαν τις τιμές σε υψηλά επίπεδα. Τους τέσσερις πρώτους μήνες του 1997, ένας ήπιος χειμώνας και μια συνεχώς αυξανόμενη προσφορά στον Ατλαντικό οδήγησαν την τιμή του Brent από τα 25 δολάρια στα 17. Οι τιμές κινήθηκαν στα επίπεδα οπότε τον Οκτώβριο αρχίζουν νέες εντάσεις στον Κόλπο οι οποίες οδηγούν τις τιμές στα 22 περίπου δολάρια το βαρέλι. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω στα τέλη του Νοεμβρίου αρχίζει μια καθοδική πορεία για την τιμή του πετρελαίου, η οποία θα διαρκέσει για τέσσερις μήνες και θα οδηγήσει την τιμή του Dubai σε επίπεδα κάτω από τα 10 δολάρια το βαρέλι στις 17 Μαρτίου Ακολούθησε μια σειρά από άσχημα γεγονότα που οδήγησαν τις τιμές του πετρελαίου σε χαμηλά επίπεδα. Ένα ίσως από τα πιο σημαντικά ήταν η άκαιρη απόφαση του ΟΠΕΚ να αυξήσει τις επίσημες αναλογίες παραγωγής πετρελαίου κατά 2,5εκ. βαρέλια ημερησίως. Το γεγονός αυτό ίσως να μην είχε τόση μεγάλη σημασία αν δεν είχε συμπέσει με την δυνητική μείωση της ζήτησης την περίοδο εκείνη. Οι τιμές άρχισαν να πέφτουν. Τον Ιούνιο η τιμή του Brent έφτασε στα 10,38 δολάρια το βαρέλι ενώ του WTI άγγιξε τα 11,55 δολάρια, τα χαμηλότερα επίπεδα μέσα σε 12 χρόνια, καθώς επίσης και μέχρι πριν την κρίση του Από το 2001 στο 2002 Το 2001 ξεκίνησε με εκκλήσεις για μείωση της πετρελαϊκής παραγωγής από τον ΟΠΕΚ, καθώς η τιμή του μαύρου χρυσού δεχόταν πιέσεις και οι φόβοι για την πορεία της μετά το πέρας του χειμώνα αυξάνονταν. Στις αρχές του χρόνου τα μέλη του καρτέλ συμφώνησαν να περιορίσουν την παραγωγή τους κατά 1,5 εκ. βαρέλια ημερησίως, με σκοπό τη διατήρηση της τιμής κοντά στα 25δολάρια και μετά το χειμώνα, όπου η ζήτηση για πετρέλαιο είναι παραδοσιακά υψηλή. Οι υπουργοί Πετρελαίου των κρατών μελών του καρτέλ υποστήριξαν την πρόταση για τη μείωση, που έφερε τη συνολική ημερήσια παραγωγή του ΟΠΕΚ στα 25,2 εκ. βαρέλια. Η απόφαση αυτή όμως έφερε αναστάτωση στην αγορά, όπου η τιμή του μαύρου χρυσού υποχώρησε, αντίθετα με τις προσδοκίες του ΟΠΕΚ Η 11 η Σεπτεμβρίου Μια ακόμη καταλυτική εξέλιξη για το πετρέλαιο ήταν οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11 ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ. Υπό την πίεση των ΗΠΑ και υπό τη σκιά μιας πιθανολογούμενης παγκόσμιας ύφεσης, ο ΟΠΕΚ αποφάσισε να διατηρήσει σταθερή την πετρελαϊκή του παραγωγή στα 23,2 εκ βαρέλια ημερησίως, η οποία στο ενδιάμεσο είχε μειωθεί για ακόμη μια φορά. 23

24 Ακόμη και οι παραδοσιακοί υποστηρικτές των υψηλών τιμών του καρτέλ αναγκάστηκαν να αναθεωρήσουν προς τα κάτω τις απαιτήσεις τους, υπό την απειλή μιας επικείμενης παγκόσμιας ύφεσης και τις πιέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι ΗΠΑ είχαν ζητήσει από το καρτέλ να διατηρήσει ίδια ή και να αυξήσει την πετρελαϊκή του παραγωγή (Το Βήμα, 2004) 16. Αμέσως μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα η τιμή του πετρελαίου είχε βρεθεί πολύ κοντά στα 30 δολάρια το βαρέλι, προτού ξεκινήσει και πάλι την καθοδική της πορεία, η οποία την έκανε να ξεφύγει από την ζώνη διακύμανσης των δολαρίων που είχε ορίσει ως επιθυμητή ο ΟΠΕΚ. Η εξέλιξη αυτή ήταν κακή για τα μέλη του καρτέλ, που θα έπρεπε να τονώσουν την τιμή, μειώνοντας την παραγωγής τους, καθώς το πετρέλαιο ήταν σημαντική πηγή εσόδων για αυτά. Μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα και τις πιέσεις των ΗΠΑ, ο ΟΠΕΚ ξεκαθάρισε πως ήταν διατεθειμένος να τροφοδοτήσει με περισσότερο πετρέλαιο τις αγορές σε περίπτωση παρατεταμένου πολέμου. Το επόμενο διάστημα ο ΟΠΕΚ εμφανίστηκε αδύναμος να αναστρέψει την πτωτική πορεία της τιμής του πετρελαίου, που συνέχισε να κινείται κάτω από τα 20 δολάρια το βαρέλι. Τα σχέδια του ΟΠΕΚ για νέα μείωση της παραγωγής απέτυχαν να δώσουν ώθηση στις τιμές, καθώς τα σημάδια για τον αντίκτυπο της παγκόσμιας οικονομικής επιβράδυνσης στη ζήτηση για μαύρο χρυσό ήταν πιο πειστικά. Τα σχέδια για μείωση της παραγωγής που όλοι περίμεναν σκόνταψαν στην απροθυμία των μη μελών του ΟΠΕΚ να συνεισφέρουν στην προσπάθεια του με μειώσεις της δικής τους παραγωγής. Έτσι ο ΟΠΕΚ αποφάσισε την αναβολή της εφαρμογής νέων περιορισμών στην πετρελαϊκή παραγωγή, προκειμένου να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις του με τη Ρωσία και άλλα μη μέλη. Η σύγχυση που δημιουργήθηκε είχε ως συνέπεια η τιμή του πετρελαίου να πέσει κάτω από τα 19 δολάρια. Το επόμενο διάστημα οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Η τιμή κατρακύλησε κάτω από τα 18 δολάρια το βαρέλι και η σκιά της κόντρας ανάμεσα στον ΟΠΕΚ και τους ανταγωνιστές πετρελαιοπαραγωγούς ήταν βαριά. Έπειτα από έντονο παρασκήνιο, η Ρωσία αποφάσισε να προχωρήσει σε μείωση της πετρελαϊκής της παραγωγής κατά βαρέλια ημερησίως μόνο, ποσότητα που ο ΟΠΕΚ θεώρησε πολύ μικρή, καθώς είχε θέσει ως προϋπόθεση για τις δικές του μειώσεις τον περιορισμό της παραγωγής των μη μελών κατά βαρέλια. Τελικά ο ΟΠΕΚ κινούμενος σωστά και μεθοδικά, υποχρέωσε τη Ρωσία να ανακοινώσει τη μείωση της πετρελαϊκής παραγωγής κατά βαρέλια ημερησίως Σήμερα Πετρέλαιο- δολάριο Μέσα στο 2003 το ευρώ ενισχύθηκε σημαντικά έναντι του δολαρίου ώστε οι χώρες που παράγουν πετρέλαιο να βλέπουν το κατ εξοχήν πετρελαϊκό νόμισμα, δηλαδή το δολάριο, να χάνει την αξία του και βεβαίως, να παρακολουθούν τα έσοδά τους να μειώνονται. Το αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει ένα κερδοσκοπικό παιχνίδι στις παγκόσμιες αγορές και ξαφνικά η τιμή του πετρελαίου να εκτοξεύεται από τα Χριστοδουλάκης Α. Γ., «Γιατί το η τιμή του πετρελαίου θα μείνει στα ύψη;», Το Βήμα, 25 Ιανουαρίου

25 στα 35 δολάρια στην αγορά της Νέας Υόρκης και στα 33 δολάρια το brent στην αγορά του Λονδίνου. Παρά τις προβλέψεις για μείωση της τιμής κάτι τέτοιο δεν έγινε. Είναι φανερό ότι όσο η ισοτιμία μεταξύ ευρώ-δολαρίου παραμένει συντριπτικά υπέρ του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος, αντίστοιχα η τιμή του πετρελαίου θα βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα (Το Βήμα, 2004) 17. Ενώ η παγκόσμια αγορά ανέμενε την προηγούμενη χρονιά ότι θα προμηθευόταν φθηνό ιρακικό πετρέλαιο, συνέβη το αντίθετο. Η ιρακινή παραγωγή των 2 εκ. βαρελιών την ημέρα ουσιαστικά διεκόπη έπ αόριστον, ο ΟΠΕΚ σταθεροποίησε τη δική του παραγωγή και το brent ακρίβυνε τόσο ώστε να κλείσει το 2003 με τη δεύτερη μεγαλύτερη μέση ετήσια τιμή της ιστορίας, έως τότε, στα 28,48 δολάρια το βαρέλι. Στις αρχές του 2004 βρέθηκε πάνω από τα 30 δολάρια ανά βαρέλι. Για τους αναλυτές της διεθνούς αγοράς, οι λόγοι της μεγάλης ανόδου είναι άλλοι: τα αποθέματα στις ΗΠΑ ήταν μικρότερα από ότι ανέμεναν, το δολάριο υποχώρησε δραματικά έναντι του ευρώ και του γεν, η ζήτηση αποδείχθηκε υψηλότερη της προβλεπόμενης, κατά βάση λόγω της Κίνας, και ο ΟΠΕΚ μείωσε τον Σεπτέμβριο την παραγωγή του κρατώντας έτσι τις τιμές υψηλά. Όλοι όμως έβλεπαν πως οι πραγματικοί λόγοι ήταν άλλοι: η καθυστέρηση της επιστροφής του ιρακινού πετρελαίου στην αγορά. Από την άλλη, η Τουρκία είχε προειδοποιήσει ότι θα δυσχέραινε τη διέλευση των μεγάλων πετρελαιοφόρων από τον Βόσπορο για περιβαλλοντικούς λόγους. Το αποτέλεσμα ήταν 200 πετρελαιοφόρα φορτωμένα με ρωσικό πετρέλαιο να περιμένουν στον Εύξεινο Πόντο να διαβούν τα στενά του Βοσπόρου. Αυτό είχε άμεση συνέπεια όχι μόνο τη δυσκολία στην τροφοδοσία της παγκόσμιας αγοράς, αλλά και τον ξαφνικό τριπλασιασμό των ναύλων. Επιπλέον, όσοι προσπάθησαν στο διάστημα αυτό να βρουν εναλλακτικές πηγές προμήθειας μπορεί να έβρισκαν ποσότητες να αγοράσουν πχ από το Ιράν, αλλά δεν έβρισκαν δεξαμενόπλοια διαθέσιμα να μεταφέρουν αυτές τις ποσότητες Το ακριβό πετρέλαιο Πρώτη φορά ίσως από την εποχή των αρχών της δεκαετίας του 70, η αύξηση της τιμής του πετρελαίου εμφανίστηκε με χαρακτηριστικά περισσότερο μόνιμα και λιγότερο συγκυριακά. Οι λόγοι που η τιμή του πετρελαίου έχει αυξηθεί τόσο είναι τόσο συγκυριακοί όσο και διαρθρωτικοί. Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου αποδίδεται: Στην αυξημένη ζήτηση η οποία στηρίζεται στις προβλέψεις ότι συνολικά στην παγκόσμια οικονομία θα σημειωθεί κατά το 2004 ρυθμός ανάπτυξης 4,7% χάρη στην Κίνα και τις ΗΠΑ. Στην κίνηση των ΗΠΑ να αυξήσουν σημαντικά τα αποθεματικά τους. Στην πρόβλεψη ότι οι πολιτικό-στρατιωτικές εξελίξεις στο Ιράκ και στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής μπορεί να χειροτερεύσουν. Στα προβλήματα του ΟΠΕΚ που τον εμποδίζουν να ομαλοποιήσει την ροή του αργού πετρελαίου. (Οικονομία, 2004) ο.π. 18 Αγγελής, Γ., «Το ακριβό πετρέλαιο ήρθε για να μείνει», Οικονομία, 16 Μαΐου