ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Τυπολογία δομών που εμποδίζουν τη μετανάστευση του Ευρωπαϊκού χελιού (Anguilla anguilla) και προτεινόμενες τεχνικές λύσεις που θα διευκολύνουν τη μετανάστευσή του Anguilla anguilla ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Μαθιοπούλου Αθανασία Βιολόγος Πάτρα, Ιούλιος 2012

2 Τυπολογία δομών που εμποδίζουν τη μετανάστευση του Ευρωπαϊκού χελιού (Anguilla anguilla) και προτεινόμενες τεχνικές λύσεις που θα διευκολύνουν τη μετανάστευσή του Επιβλέπων Καθηγητής Κουτσικόπουλος Κωνσταντίνος (Καθηγητής) Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή Κουτσικόπουλος Κωνσταντίνος (Καθηγητής) Κλαδάς Ιωάννης (Καθηγητής ΤΕΙ Ηπείρου) Βαγγέλης Τζανάτος (Λέκτορας) 1

3 Πρόλογος Τελειώνοντας τη διπλωματική μου εργασία, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Κωνσταντίνο Κουτσικόπουλο, ο οποίος μου ανέθεσε το θέμα και με καθοδήγησε σε όλη τη διάρκεια αύτης της εργασίας. Οι συμβουλές του ήταν καθοριστικές για τη μορφή αύτης της δουλειάς, αλλά και για την ολοκλήρωση της. Ευχαριστώ τα μέλη της τριμελής επιτροπής μου, τον κ. Ι. Κλαδά και κ. Β. Τζανάτο, για τις συμβουλές παρατηρήσεις τους. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Νίκο Δημητρίου, η συμβολή του οποίου ήταν πολύτιμη,όπως και τα υπόλοιπα μέλη του εργαστηρίου για το ευχάριστο κλίμα που είχαν δημιουργήσει. 2

4 Περιεχόμενα Περίληψη... 6 ABSTRACT ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κανονισμός 1100/2007/ΕΕ Είδη χελιού-περιοχές Εξάπλωσης Βιολογικός κύκλος Μεταναστευτική Συμπεριφορά του Αργυρόχελου Περίοδος κατάδρομης μετανάστευσης Θερμοκρασία νερού Παροχή νερού Σεληνόφως και φως Θολερότητα/Σκοτάδι Συνάφεια των παραγόντων μετανάστευσης Οι ιδιαιτερότητες του χελιού και η σημασία τους για τη διαχείριση Στοιχεία που οδήγησαν στην οδηγία 1100/ Οικολογική συνέχεια Πού βρίσκεται η κατάσταση του χελιού σήμερα Κατάσταση στην Ελλάδα Διαχειριστικές επικράτειες χελιού (EMUs) Τί αντιπροσωπεύει η Ελλάδα στην παραγωγή χελιού Τάσεις αποθέματος Μέτρα που επιβάλλονται από την Οδηγία 1100/ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΧΕΛΙΟΥ Επιπτώσεις των εμποδίων στη μετανάστευση του αργυρόχελου Τύποι εμποδίων

5 2.3.Μεγάλα Αντλιοστάσια στην Ελλάδα Φράγματα στην Ελλάδα ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ Εισαγωγή Φράγματα Αχελώου, Άραχθου, Αλφειού, Λάδωνα Αχελώος Άραχθος Αλφειός Λάδωνας ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ Αποτελέσματα τυπολογίας βάσει απόστασης φράγματος από τη θάλασσα Αποτελέσματα τυπολογίας βάσει σκοπού του φράγματος Μόρνος και Ευήνος Αποτελέσματα τυπολογίας βάσει υψομέτρου Αποτελέσματα τυπολογίας βάσει όγκου ταμιευτήρα Συσχέτιση των παραμέτρων Κριτήρια εκτίμησης εμποδίων στην ανάδρομη μετανάστευση Κριτήρια εκτίμησης εμποδίων στην κατάδρομη μετανάστευση Αξιολόγηση Αξιολόγηση της επίδρασης των φραγμάτων στην ανάδρομη μετανάστευση Αξιολόγηση της επίδρασης των φραγμάτων στην κατάδρομη μετανάστευση Φράγματα σε σειρά ΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Συμπεριφορά χελιών στα εμπόδια Διακοπή της λειτουργίας των τουρμπινών τις περιόδους μετανάστευσης Σκάλες ψαριών Τεχνολογία στην Αμερική

6 6.5.Τρόποι προσέλκυσης ψαριών Bio Acoustic Fish Fence (BAFF)* * Αποτροπή ψαριών μέσω φωτός ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Βιβλιογραφία

7 Περίληψη Το απόθεμα του Ευρωπαϊκού χελιού (Anguilla anguilla), βρίσκεται σε ιστορικό ελάχιστο και η αλιεία του δεν είναι βιώσιμη, με τα δεδομένα να δείχνουν μείωση της στρατολόγησης της τάξης του 95%. Παρόμοιες πτωτικές τάσεις ισχύουν και στην Ελλάδα. Γι το λόγο αυτό ο κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1100/2007 αναγκάζει όλα τα κράτη μέλη να προχωρήσουν στη σύνταξη διαχειριστικών σχεδίων για το χέλι προκειμένου να αυξηθούν οι διαφυγές αργυρόχελου στο 40% των διαφυγών που θα είχαμε αν δεν υπήρχαν οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Οι λόγοι μείωσης του αποθέματος του Anguilla anguilla είναι διάφοροι, με πιο σημαντικό για την παρούσα εργασία τις τεχνητές δομές που αποκλείουν κατάλληλους βιοτόπους για το χέλι. Στην παρούσα εργασία έγινε μια πρώτη τυπολογία των φραγμάτων, με ιδιαίτερη έμφαση στα φράγματα των Διαχειριστικών μονάδων 1 και 2 για το χέλι. Για το σκοπό αυτό, δημιουργήθηκε μια βάση δεδομένων, με στοιχεία από την Ελληνική Επιτροπή Μεγάλων Φραγμάτων και έρευνα στο google earth. Καταρχάς, τα αποτελέσματα της πρώτης τυπολογίας, έδειξαν ότι φράγματα σε ποσοστό 80% έχουν ύψος 0-50 m και από αυτά το 35% έχει ύψος 10-20m και το 25% 20-30m. Το 40% των μεγάλων φραγμάτων βρίσκεται σε απόσταση από τη θάλασσα έως 20km. Τα φράγματα που βρίσκονται πιο κοντά στην ακτή είναι τα Πουρνάρι ΙΙ (27km), Πουρνάρι Ι (30km), ο Λούρος (42km), το φράγμα του Φλόκα (17km), ο Στράτος (70km) και το φράγμα Αχυρών (11km). Το 35% των φραγμάτων χρησιμοποιείται αποκλειστικά για άρδευση και 10% αποκλειστικά για ύδρευση. Το 50% των φραγμάτων βρίσκεται σε υψόμετρο 0-200m και το 45% των φραγμάτων βρίσκεται σε υψόμετρο m. Η τυπολογία των φραγμάτων βάσει του όγκου του ταμιευτήρα έδειξε ότι τα περισσότερα φράγματα (60%) έχουν όγκο ταμιευτήρα έως m 3 και ποσοστό 20% από m 3 έως m 3. Στη συνέχεια, αξιολογήθηκαν τα παραπάνω φράγματα για την επίδραση τους τόσο στην ανάδρομη, όσο και στην κατάδρομη μετανάστευση. Ως προς την ανάδρομη μετανάστευση των χελιών, σύμφωνα με τα κριτήρια του Steinbach και με βάση τη σειρά του εμποδίου στην πορεία του χελιού, σημαντικά κρίθηκαν τα φράγματα του Στράτου, Πουρναρίου ΙΙ, Φλόκα, Μόρνου και Εύηνου. Ως προς την κατάδρομη μετανάστευση, σημαντικά κρίθηκαν τα φράγματα Καστράκι, Στράτος, Πουρνάρι Ι και ΙΙ, Λάδωνα, Φλόκα, Λούρου, καθώς είναι φράγματα που 6

8 χρησιμοποιούνται -είτε αποκλειστικά είτε σε συνδυασμό με άλλες χρήσεις- για παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Παρ όλα αυτά, τα παραπάνω συμπεράσματα δεν είναι απόλυτα, καθώς πρέπει να αξιολογηθεί η αφθονία του χελιού στη συνολική μεταναστευτική του οδό. Στη Ευρώπη χρησιμοποιούνται τεχνικές παρεμβάσεις για τη διευκόλυνση της μετανάστευσης, όπως σκάλες χελιών ή διακοπή της λειτουργίας των τουρμπινών των υδροηλεκτρικών εργοστασίων. Στην Ελλάδα μεγάλο ποσοστό φράγματων έχουν μεγάλο ύψος (πάνω από 10m), όταν στην Ευρώπη ύψος πάνω από 2m θεωρείται σχεδόν απροσπέλαστο από τα χέλια, σύμφωνα με τα κριτήρια του Steibach. Τεχνικές λύσεις, όπως δημιουργία ειδικών χελιοδιαδρόμων, ίσως να μην ενδείκνυται λόγω αυτής της ιδιομορφίας. ABSTRACT The European eel (Anguilla anguilla) fishery is considered no more sustainable. In fact, present recruitment is about 1-5% of the maximum levels recorded in the past (early 70 s). Similar downward trends are observed in the Hellenic landings. For this reason, the EU regulation 1100/2007 obliges all Member States to propose management plans for the eel. The main objective is to increase silver eel escapement to the sea in order to participate in the reproduction of the population. The escapement should reach 40% of the escapement occurring without anthropogenic influence. The reasons reducing the stock of Anguilla anguilla are various, with the most important in this study, the artificial structures which exclude suitable habitat for eel. In the present a typology of dams was developed, with special emphasis on dams in Eel Management Units 1 and. For this purpose, we created a database with data from the Greek Dams Commission and from geographical elements about the position and altitude of the dams. The results revealed that 80% of the dams have heights varying between 0 and 50 m (35% have 10-20m height and 25% 20-30m). 7

9 About 40% of large dams are located at less than 20km from the sea. The dams closest to the shore is Pournari II (27km), Pournari I (30km), Louros (42km), Stratos (70km), Floka (17km) and Axyron (11km). 35% of the dams are used for irrigation and only 10% exclusively for water supply. 50% of dams are in altitudes 0-200m and 45% of dams are in altitude m. The volume of 60% of the reservoirs was up to m 3 and 20% have reservoir volumes up to m 3. The dams were evaluated for their effect both on upstream, and downstream eel migration. For the upstream migration of eels, according to the criteria of Steinbach and based on their sequential position from the sea, the major dams were Stratos, Floka, Pournari II, Kaki Lagada, Mornos and Evinos. As for the downstream migration, significantly important dams are Kastraki, Stratos, Floka, Pournari I and II, Ladon, Louros, because these dams are used, either alone or in combination with other uses, for hydro-energy production. Nevertheless, these hierarchy is only based on geographical and technical elements and it have to be completed by the abundance of eel in the related ecosystems.. In Europe technical measures to facilitate the migration of eels comprise fishladdes or shutting down the turbines of hydroelectric plants. In Greece, a large percentage of the dams have great height (over 10m), when in Europe height over 2m is considered almost impassable by the eel. In these cases, technical solutions, such as creating special eel passes, may be expensive, difficult and of reduced efficiency. 8

10 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1.Κανονισμός 1100/2007/ΕΕ Με τον κανονισμό 1100/2007, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγκάζει όλα τα κράτη μέλη να προχωρήσουν στη δημιουργία προγραμμάτων διαχείρισης χελιού. Στόχος κάθε προγράμματος διαχείρισης είναι να μειωθεί η ανθρωπογενής θνησιμότητα ώστε να επιτραπεί, με υψηλή πιθανότητα, ποσοστό διαφυγής στη θάλασσα τουλάχιστον 40% της βιομάζας αργυρόχελων σε σχέση με τη βέλτιστη δυνατή εκτίμηση διαφυγής που θα υπήρχε εάν δεν είχαν επέλθει στα αποθέματα οι επιπτώσεις των ανθρωπογενών επιρροών. Ο κανονισμός δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην κατάδρομη μετακίνηση των χελιών (από τα εσωτερικά ύδατα προς τη θάλασσα) για να μπορέσει να κλείσει ο κύκλος ζωής του με την αναπαραγωγή να τοποθετείται στη θάλασσα των Σαργασσών. Η λογική του κανονισμού είναι ότι δεν έχει κανένα νόημα να βοηθήσουμε την ανάδρομη μετανάστευση είτε με τεχνικά μέτρα είτε με εμπλουτισμούς, αν τα χέλια δεν μπορέσουν τελικά να διαφύγουν. Τα προγράμματα διαχείρισης χελιού καταρτίζονται για τη μακροπρόθεσμη επίτευξη του στόχου αυτού. Σύμφωνα με έκθεση του ICES (2006), ο πληθυσμός του Ευρωπαϊκού χελιού ως σύνολο έχει μειωθεί στις περισσότερες περιοχές, το απόθεμα είναι έξω από τα όρια της βιολογικής ασφάλειας και η τρέχουσα αλιεία δεν είναι βιώσιμη. Η στρατολόγηση (στρατολόγηση είναι η διαδικασία ένταξης νεαρών σταδίων στο ενήλικο απόθεμα) βρίσκεται σε ιστορικό ελάχιστο και οι περισσότερες πρόσφατες παρατηρήσεις δεν δείχνουν ανάκαμψη. Τα επίπεδα που παρατηρήθηκαν από το 1990 είναι κάτω από το 20% των επιπέδων που είχαμε πριν από τρεις γενεές χελιού, δηλαδή κάτω από το 20% των επιπέδων που είχαμε πριν από περίπου χρόνια κατά μέσο όρο (η διάρκεια της μιας γενεάς εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος, η ενηλικίωση στη Σκαδιναβία παρατηρείται στα έτη, ενώ στην Ιταλία στα 8-13 έτη λόγω υψηλών θερμοκρασιών). Το Ευρωπαϊκό χέλι ως εκ τούτου πληρεί τις προϋποθέσεις για ένταξη στην IUCN Κόκκινη λίστα με τα είδη που απειλούνται με εξαφάνιση με το χαρακτηρισμό Critically Endangered (CR), κάτι που έγινε το 2008 (ICES Advice 2011, Book 9), ενώ Σουηδία το είχε εντάξει στην εθνική της κόκκινη λίστα (red list) ήδη από το 2005 (ICES 2006). 9

11 Ο χαρακτηρισμός Critically Endangered της IUCN, σημαίνει ότι το είδος αντιμετωπίζει εξαιρετικά υψηλό ρίσκο εξαφάνισης, ο πληθυσμός του έχει μειωθεί ή αναμένεται να μειωθεί κατά 80% μέσα σε τρεις γενεές. 1.2.Είδη χελιού-περιοχές Εξάπλωσης Τα χέλια του γένους Anguilla αποτελούνται από 18 είδη/υποείδη και είναι ευρέως διαδεδομένα σε ολόκληρο τον κόσμο. Εξαπλώνονται στις πιο τροπικές, υποτροπικές και εύκρατες περιοχές, εκτός από το Βόρειο Ατλαντικό και τις δυτικές ακτές τις Βόρειας και Νότιας Αμερικής. Τα χέλια ανήκουν στην οικογένεια Anguillidae των τελεόστεων ιχθύων, η οποία περιλαμβάνει συνολικά 18 είδη. Από αυτά τα 15 είδη ανήκουν στο γένος Anguilla το οποίο εμφανίζει ευρεία εξάπλωση. Τα τέσσερα πιο εμπορικά είδη του γένους Anguilla είναι το A. anguilla (ευρωπαϊκό χέλι), το A. rostrata (αμερικανικό χέλι), το A. japonica (ιαπωνικό χέλι) και το A. marmorata. Τα χέλια είναι κατάδρομα είδη, με τα νεαρά στάδια να διαβιούν σε δέλτα, ποτάμια και λίμνες και με την ωοτοκία να συμβαίνει πίσω στον ωκεανό. Ο κατάδρομος κύκλος ζωής των Αnguillids είναι μοναδικός, επειδή έχουν σχετικά μεγάλη ανάπτυξη προνυμφών-ο λεπτοκέφαλος που είναι σαν μεγάλο διαφανές φύλλο- κάτι που είναι μια ιδιόμορφη περίπτωση προνύμφης των Ελοπόμορφων ψαριών (elopomorph fishes) και θεωρείται ότι είναι πολύ καλά προσαρμοσμένος σε πλανγκτονική ζωή στην ανοιχτή θάλασσα (Smith 1989,Pfeiler 1999, Miller and Tsukamoto 2004). Αφού οι λεπτοκέφαλοι φθάσουν στις περιοχές στρατολόγησης τους, μεταμορφώνονται σε υαλόχελα και μεταναστεύουν σε παράκτιες περιοχές. Ιστορικά, ήταν γνωστό μόνο ότι τα ασημόχελα μετανάστευαν πίσω στον ωκεανό και τα υαλόχελα επιστρέφαν στα γλυκά νερά, αλλά το πού γίνεται η ωοτοκία και το πού γίνεται η ανάπτυξη των προνυμφών ήταν ένα μεγάλο μυστήριο. 10

12 Αυτό άλλαξε όταν στην αρχή του περασμένου αιώνα ο Δανός βιολόγος Johannes Schmidt ανακάλυψε πρώτος ότι το μέρος αναπαραγωγής των χελιών του Ατλαντικού, Anguilla αnguilla και Anguilla rostrata, ήταν η θάλασσα των Σαργασσών, μετά από περίπου 20 χρόνια μελετών σε όλο το βόρειο Ατλαντικό ωκεανό (Schmit 1922,1925). Αυτή η ανακάλυψη υπέδειξε καθαρά ότι το Ευρωπαϊκό χέλι κάνει μια σημαντικά μεγάλη μετανάστευση πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων. Το αμερικάνικο χέλι κάνει επίσης μια μεγάλη μετανάστευση, αλλά η περιοχή ωοτοκίας του στη Θάλασσα των Σαργασσών είναι πιο κοντά στις περιοχές μετανάστευσης του στη Βόρεια Αμερική. Το A. anguilla εξαπλώνεται κατά μήκος των ακτών του Βορείου Ατλαντικού, από τη Σκανδιναβία έως τη βόρεια Αφρική και από τις Αζόρες έως την ανατολική Μεσόγειο. Το A. rostrata εξαπλώνεται κατά μήκος των ατλαντικών ακτών του Καναδά και των ΗΠΑ έως τον Παναμά και τα υπόλοιπα είδη εξαπλώνονται στον Ειρηνικό και Ινδικό Ωκεανό. Όλα τα είδη βρίσκονται και στα αντίστοιχα εσωτερικά ύδατα των περιοχών που βρέχονται από τις θάλασσες αυτές. Τα χέλια απουσιάζουν από τα παράλια της Νότιας Αμερικής, ενώ επίσης, δεν απαντούν στις δυτικές ακτές της Αμερικής, της Αφρικής και της Αυστραλίας. Πιθανώς, το πρότυπο κατανομής των χελιών σχετίζεται με την κυκλοφορία των ωκεανών (Tesch 2003). Μετά την ανακάλυψη του Schmidt, ότι δηλαδή η ωοτοκία του Ευρωπαϊκού και Αμερικάνικου χελιού λαμβάνει χώρα στη θάλασσα των Σαργασσών, άρχισαν οι έρευνες για την περιοχή ωοτοκίας του Ιαπωνικού χελιού στον Ειρηνικό ωκεανό. Τα αποτελέσματα των ερευνών κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η περιοχή ωοτοκίας βρίσκεται στα νερά δυτικά των νησιών Mariana, σε μια περιοχή 15 N, 140 E τρέχουσα του Βόρειου Ισημερινού (Tsukamoto 1992). Η περιοχή που εκτιμάται ως περιοχή ωοτοκίας είναι τοποθετημένη περίπου 2000km νότια ή νοτιανατολικά από τα ενδιαιτήματα όπου αναπτύσσεται το Ιαπωνικό χέλι στην Ανατολική Ασία, και έτσι επιβεβαιώθηκε μια μεγάλη μετανάστευση του γένους Anguilla στον Ειρηνικό ωκεανό για πρώτη φορά (Jun Aoyama, 2009). 11

13 Εικ : Χάρτης της γεωγραφικής εξάπλωσης του γένους Anguilla (με μαύρες έντονες γραμμές). Δεν εντοπίζονται χέλια στο Νότιο Ατλαντικό, στον ανατολικό Ειρηνικό και στις πολικές περιοχές (Jun Aoyama, 2009) 1.3.Βιολογικός κύκλος Τα χέλια διαθέτουν έναν ασυνήθιστο και πολύπλοκο κύκλο ζωής. Είναι κατάδρομα είδη, που σημαίνει ότι περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε υφάλμυρα και γλυκά νερά αλλά μεταναστεύουν στη θάλασσα για να ωοτοκήσουν. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, τα ώριμα άτομα του ευρωπαϊκού (A. Anguilla) και του αμερικανικού (Α. rostrata) χελιού, μετακινούνται από τα ύδατα που διαβιούν στη Θάλασσα των Σαργασσών (Δυτικός Ατλαντικός ωκεανός) για να αναπαραχθούν την περίοδο Ιανουαρίου-Απριλίου (Schmidt 1922). Ο προσδιορισμός της Θάλασσας των Σαργασσών ως πεδίο ωοτοκίας των χελιών οφείλεται στη διαπιστωμένη παρουσία ιχθυονυμφών στη συγκεκριμένη περιοχή. Όλα τα άτομα κάθε είδους αναπαράγονται στην ίδια περιοχή και υπάρχει ένα μοναδικό κοινό απόθεμα γεννητόρων. Μάλιστα, δεν έχει παρατηρηθεί επιστροφή ώριμων ατόμων από τη Θάλασσα των Σαργασσών, γεγονός που οδηγεί στην υπόθεση ότι τα χέλια αναπαράγονται μία μόνο φορά και πεθαίνουν. Αναφορικά με το ευρωπαϊκό χέλι, μετά την ωοτοκία και αφού ολοκληρωθεί η εκκόλαψη ακολουθεί το στάδιο του προ-λεπτοκέφαλου και αργότερα του λεπτοκέφαλου (πρόκειται για μικροσκοπικές ιχθυονύμφες). Στη συνέχεια, οι λεπτοκέφαλοι, μεταφέρονται με τη βοήθεια των ρευμάτων (Ρεύμα του Κόλπου & 12

14 Ρεύμα του Βορείου Ατλαντικού), προς τις παράκτιες περιοχές εξάπλωσης τους. Κατά τη διάρκεια της μετακίνησης αυτής ο λεπτοκέφαλος μεταμορφώνεται σε γυαλόχελο. Το γυαλόχελο παρουσιάζει πολύπλοκη και μεταβαλλόμενη συμπεριφορά και κινείται προς τις παράκτιες περιοχές και τις εκβολές. Το στάδιο του γυαλόχελου αλιεύεται τόσο για απ ευθείας βρώση, όσο και για ιχθυοκαλλιέργεια. Καθώς τα γυαλόχελα συνεχίζουν τη μετανάστευσή τους προς τα γλυκά νερά συσσωρεύονται σταδιακά χρωστικές στο δέρμα τους το οποίο αποκτά σκουρότερο χρώμα. Σε αυτό το στάδιο του κύκλου ζωής τους τα χέλια αναφέρονται ως elvers (δεν υπάρχει δόκιμος όρος στα ελληνικά για αυτό το στάδιο). Τα elvers εξελίσσονται σε κιτρινόχελα. Τα κιτρινόχελα θα φτάσουν τελικά μετά από 5-7 χρόνια στη γεννητική ωριμότητα οπότε και σηματοδοτείται το στάδιο του αργυρόχελου. Το αργυρόχελο σταματά να τρέφεται και μεταναστεύει το φθινόπωρο και νωρίς το χειμώνα (κυρίως Οκτώβρη-Νοέμβρη) προς τη θάλασσα. Ακολούθως, ξεκινά το ταξίδι του προς τα πεδία ωοτοκίας του στη Θάλασσα των Σαργασσών. Τόσο το κιτρινόχελο όσο και το αργυρόχελο, αλιεύονται για βρώση. Εικ : κύκλος ζωής Ευρωπαϊκού χελιού (Τροποποιημένη από cefas.defra.gov.uk) Το είδος παρουσιάζει πολύπλοκη και μεταβαλλόμενη, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο, συμπεριφορά (διατροφή, τακτισμοί). Σε επίπεδο πληθυσμού το χέλι εμφανίζει ετερογένεια η οποία σχετίζεται με την κατακερματισμένη γεωγραφική κατανομή του (fragmentation). Επίσης, η μη συσχέτιση του μεγέθους του 13

15 ενδιαιτήματος με την αφθονία προκαλεί ετερογένεια στην πυκνότητα, ενώ παρατηρείται και τυχαία κατανομή ως προς το μέγεθος των νεαρών που προσεγγίζουν τις ακτές. Επιπλέον, στα ενήλικα άτομα δεν εντοπίζεται το φαινόμενο της επιστροφής στα προγονικά εδάφη, δηλαδή στα εδάφη όπου γεννήθηκαν (homing). Το χέλι αποτελεί θήραμα άλλων ειδών σε όλα τα στάδια της ζωής του η οποία θεωρείται ότι μπορεί να ξεπεράσει σε διάρκεια τα 25 χρόνια. Είναι αναμενόμενο, οι ποικίλες βιολογικές και ηθολογικές αποκρίσεις του είδους στις διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες να επιφέρουν μεγάλη διασπορά στα χαρακτηριστικά του αποθέματος. Εικ : Περιοχή εξάπλωσης του Anguilla Anguilla (Oceana Protecting the World s Ocean) 1.4.Μεταναστευτική Συμπεριφορά του Αργυρόχελου Τα χέλια μεταναστεύουν σε μεγάλες ομάδες κατά τη διάρκεια μεταναστευτικών περιόδων: συγκεντρώνονται από ρεύματα και μικρά ποτάμια συστήματα λεκανών απορροής μεγάλων ποτάμιων συστημάτων της Ευρώπης, όπως οι ποταμοί Rhine, Meuse και Loire. Όπως έγραψε ο Lowe (1952), η καθοδική μετανάστευση των αργυρόχελων εξαρτάται από τρία πράγματα: τον αριθμό των διαθέσιμων αργυρόχελων στη λίμνη ή στο ποτάμι, τις εξωτερικές συνθήκες και την απόκριση του χελιού σε αυτές τις εξωτερικές συνθήκες. Σε πολλά βιολογικά φαινόμενα είναι σημαντικό ότι φυσικά φαινόμενα (π.χ. περιβαλλοντικοί παράγοντες) συμπίπτουν με βιολογικά φαινόμενα. 14

16 Όταν το χέλι μεταμορφωθεί σε αργυρόχελο, είναι έτοιμο να ξεκινήσει την καθοδική του μετανάστευση. Αλλάζει η μεταναστευτική του συμπεριφορά και γίνεται δεκτικό σε συγκεκριμένους μεταναστευτικούς παράγοντες οι οποίοι θα προκαλέσουν την κατάδρομη μετανάστευση. Η ανάγκη για μετανάστευση είναι τόσο ισχυρή, ώστε τα χέλια πολλές φορές να αφήνουν το νερό προκειμένου να διαφύγουν (Tesch 2003). Η μετανάστευση των χελιών τυπικά συμβαίνει τη νύχτα και κατά τη διάρκεια βροχόπτωσης (Bertin 1951). Οι μεταναστευτικές κινήσεις έχουν συσχετισθεί με περιβαλλοντικούς παράγοντες οι οποίοι έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της παροχής του νερού (βροχόπτωση, πλημμύρες, ροή από τα φράγματα) και χαμηλές συνθήκες φωτισμού (άνεμος, αύξηση θολερότητας, φάσεις της σελήνης) (Otamura 2002). Η μετανάστευση, επίσης, συμπίπτει με μείωση της θερμοκρασίας το χειμώνα. Τα ενδιαιτήματα των χελιών είναι εξαιρετικά ποικίλα. Χέλια μπορούν να εντοπισθούν σε γλυκά νερά και αλμυρά, σε λίμνες, σε έλη, σε ποτάμια και δέλτα Περίοδος κατάδρομης μετανάστευσης Η περισσότερη πληροφορία για το χρόνο και τη δυναμική των κατάδρομων μεταναστεύσεων, προέρχεται από τη βιομηχανία της εμπορικής αλιείας. Οι κατάδρομες κινήσεις του Ευρωπαϊκού αργυρόχελου ξεκινούν, τυπικά, το φθινόπωρο και διαρκούν έως νωρίς την άνοιξη. Στη Γαλλία, η αλιεία αργυρόχελων επιτρέπεται από 1 Οκτωβρίου έως 15 Φεβρουαρίου. Αν και λίγα είναι γνωστά για τις πιθανές κινήσεις το Σεμπέβρη, η πλειοψηφία των αργυρόχελων στον ποταμό Loire μεταναστεύει το Νοέμβρη (Durif και Elie, 2008). Οι πρώτες μεταναστευτικές κινήσεις εξαρτώνται από το χρόνο εξέλιξης των κιτρινόχελων σε ασημόχελα. Τα πρώτα μεταναστευτικά αργυρόχελα πρωτο-εμφανίζονται τον Αύγουστο και το Σεμπτέβριο. Υπάρχουν αναφορές ότι καθοδικές κινήσεις λαμβάνουν χώρα και την άνοιξη. Αυτές συχνά συμβαίνουν σε περιοχές συνδεδεμένες με φράγματα, όπως αναφέρεται στη μελέτη του Feunteun et al. (2000) και Acou et al. (2008). Τέτοιες καθοδικές κινήσεις χελιών, εκτός του φθινοπώρου, έχουν επίσης αναφερθεί στη λίμνη Fardume στη Σουηδία, αλλά αυτά τα αργυρόχελα έχουν αποθέματα τροφής στο πεπτικό τους σύστημα (Westin 2003). 15

17 Η καθοδική μετακίνηση των αργυρόχελων, έχει διερευνηθεί λεπτομερώς με τη χρήση τηλεμετρίας στο γερμανικό τμήμα του ποταμού Meuse από Bruijs et al. (2003) και Winter et al. (2006). Οι καθοδικές μετακινήσεις συμβαίνουν κυρίως τις περιόδους Οκτώβρη με Νοέμβρη 2002 και Γενάρη με Φλεβάρη του Ωστόσο, εντοπίσθηκαν μερικά χέλια να ξεκινούν την καθοδική τους μετακίνηση μετά από αυτές τις περιόδους, δηλαδή κατά το Μάρτιο του 2003 και ακόμη και μέχρι το Νοέμβριο του Στη βόρεια Σουηδία (ποταμός Imsa), η μετανάστευση μπορεί να ξεκινά νωρίς τον Ιούλιο αλλά το μέγιστο της να είναι το Σεμπτέβρη και Οκτώβρη και τα περισσότερα άτομα να μεταναστεύουν τον Νοέμβρη. (Hvidsten 1985; Haraldstad et al. 1985; Vollestad et al. 1986). Ο χρόνος της μετανάστευσης είναι παρόμοιος για την Ιρλανδία με μία έναρξη τον Ιούλιο-Αύγουστο και ένα μέγιστο το Σεπτέβρη και Οκτώβρη (Poole et al. 1990). Από αυτές τις μελέτες, εμφανίζεται ότι τα χέλια ξεκινούν τη μετανάστευση νωρίτερα στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη, όπως στον ποταμό Imsa στη Νορβηγία (Vollestad et al. 1986). Οι Bergesen και Klemetsen (1988) μελέτησαν χέλια από το βόρειο όριο της περιοχής διασποράς, κατά μήκος των Νορβηγικών ακτών. Τα αργυρόχελα μεταναστεύουν κυρίως τον Αύγουστο, ξεκινώντας από τον Ιούλιο. Ίσως αυτή η πρόωρη μετανάστευση από αυτές τις περιοχές να συμβαίνει γιατί τα χέλια έχουν μεγαλύτερη απόσταση να διανύσουν από αυτα τα σημεία, σε σχέση με άλλες περιοχές, και έτσι να φθάνουν την ίδια χρονική στιγμή στην περιοχή ωοτοκίας μαζί με τους άλλους υποπληθυσμούς. Οι καθοδικές μετακινήσεις γενικά συμβαίνουν σε σύντομες χρονικές περιόδους. Έχει βρεθεί ότι στον ποταμό Meuse (Lith-Alphen), μέσα σε 20 μέρες συλλάμβάνεται το 50% των αργορόχελων που συλλαμβάνεται σε αλιεία χρόνων, και σε 10 μέρες έχουν απόδοση συλλήψεων περισσότερη από 60% των συνολικών συλλήψεων αλιείας ενός χρόνου. Μελέτες από Oberwahrenbrock (1999) στον ποταμό Mosel στον υδροηλεκτρικό σταθμό του Fankel (Γερμανία), έδειξαν ότι κατά τη διάρκεια 3 μηνών νυχτερινών δειγματοληψιών, το μεταναστευτικό μέγιστο παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια μιας νύχτας ( παραμονή πανσέληνου και αύξηση της ροής ποταμού) στο οποίο πέρασε το 67% όλων των μεταναστευτικών χελιών και το 90% όλων των χελιών πέρασε κατά τη διάρκεια των 10 ημερών των περισσότερων συλλήψεων (δηλαδή, τις 10 μέρες με την υψηλότερη μεταναστευτική δραστηριότητα). 16

18 Στον ποταμό Nive στη Γαλλία, έλαβε χώρα παρακόλουθηση της μετανάστευσης αργυρόχελων την περίοδο 1999 έως 2001 (Durif 2004; Durif et al. 2003; Gosset et al. 2005). Το 1999 η μετανάστευση συνέβη σε μια περίοδο 19 ημερών, από τις 60 μέρες του δείγματος. Το 75% του συνολικού αριθμού των χελιών πιάστηκε στις παγίδες 8 συνεχόμενες νύχτες. Το 2000, η μετανάστευση παρακολουθήθηκε για 75 μέρες και τα χέλια μετανάστευσαν τις 20 από αυτές. 36% των αργυρόχελων μετανάστευσε σε δύο νύχτες. Τελικά, το 2001, η παρακολούθηση έλαβε χώρα σε 90 νύχτες και τα χέλια πιάστηκαν κατά τη διάρκεια 22 χελιοβραδυών, με το 40% του πληθυσμού τους να συλλαμβάνεται σε 4 συνεχόμενες νύχτες. (Maartenn C.M. Bruijs and Caroline M.F. Durif) Θερμοκρασία νερού Η επίδραση της θερμοκρασίας δεν είναι ξεκάθαρη και το εύρος των θερμοκρασίων κατά τις οποίες λαμβάνει χώρα η μετανάστευση είναι ποικίλες, σύμφωνα με διάφορες μελέτες. Γενικά, τα μεταναστευτικά γεγονότα συμβαίνουν όταν η θερμοκρασία πέφτει. Στη Νορβηγία, στον ποταμό Imsa, τα χέλια μεταναστεύουν σε θερμοκρασίες ανάμεσα σε 4 C και 18 C (Vollestad et al. 1986). Το μέγιστο της μετανάστευσης έχει παρατηρηθεί σε θερμοκρασία νερού 9 C και η μετανάστευση μειώνεται τόσο σε υψηλότερες, όσο και σε χαμηλότερες θερμοκρασίες από αυτή. Ο Hvidsten (1985) δίνει ένα μέγιστο κατώφλι στους 14 C για τις κινήσεις του αργυρόχελου. Στην Ισπανία, η θερμοκρασία κυμαίνεται από 10 C έως 16 C (Lobon- Cervia και Carrascal 1992). Οι Vollestad et al. (1986) βρήκαν ότι τα χέλια μεταναστεύουν νωρίτερα όταν οι θερμοκρασίες του καλοκαιριού είναι χαμηλές. Στον ποταμό Nive, τα χέλια μεταναστεύουν σε θερμοκρασίες ανάμεσα σε 7 C και 17 C. Δεδομένα από επαγγελματική αλιεία στον ποταμό Loire στη Γαλλία έδειξαν ότι τα χέλια μεταναστεύουν από θερμοκρασίες από -3 C έως 21 C, με τις μέγιστες μεταναστεύσεις να συμβαίνουν σε θερμοκρασίες από 6 C έως 15 C (M.C.M. Bruijs and C.M.F. Durif). 17

19 1.4.3.Παροχή νερού Η ροή του νερού έχει επίδραση στην κατάδρομη μετανάστευση του χελιού. Κατά τη διάρκεια υψηλής ροής, οι συλλήψεις είναι μεγαλύτερες απ ότι κατά τη διάρκεια χαμηλής ροής (Tesch 1977). Πειράματα έδειξαν ότι η παροχή του ποταμού επηρεάζει την κατάδρομη μετανάστευση στον ποταμό Meuse, όπου και τα χέλια ακολουθούν το δρόμο με την υψηλότερη παροχή (Jansen et al. 2007). Η μεγάλη παροχή νερού είναι πλεονέκτημα για την μετανάστευση, καθώς απαιτεί λιγότερη ενέργεια. Η δυναμική της κατάδρομης μετανάστευσης είναι συνδεδεμένη με την παροχή του νερού καθώς η ταχύτητα κολύμβησης του χελιού εξαρτάται από την ταχύτητα ροής (M.C.M. Bruijs and C.M.F. Durif) Σεληνόφως και φως Η επίδραση της σελήνης φαίνεται να είναι διττή. Είναι γνωστό ότι τα χέλια αποφεύγουν το φως και έτσι μια πανσέληνος θα ανέστελε τη μετανάστευση. Παρ όλα αυτά, από έρευνες και από την εμπειρία των επαγγελματιών αλιέων, φαίνεται ότι τα αργυρόχελα είναι πιο δραστήρια κατά τη διάρκεια του τελευταίου τετάρτου της σελήνης (Tesch 2003). Αύξηση των συλλήψεων παρατηρείται σε μια περίοδο που κυμαίνεται από 4 μέρες πριν το τελευταίο τέταρτο, μέχρι και δύο μέρες μετά το τελευταίο τέταρτο. Εικ : φάσεις σελήνης (τροποποιημένη από 18

20 Οι Boetius (1967) και Jens ( ), υποστηρίζουν ότι ο παράγοντας που επηρεάζει δεν είναι το φως της σελήνης, αλλά η φάση της. Πειράματα έδειξαν ότι χέλια κλεισμένα σε δεξαμενές είχαν την ίδια δραστηριότητα όπως και τα χέλια στα ποτάμια (Boetius, 1967) και ακόμα παρατηρήθηκε ότι κατά τη διάρκεια συννεφιασμένων βραδυών το φεγγάρι είχε πάλι επίδραση. Οι Lowe (1952), Deelder (1954), Hain (1975), Haraldstad et al. (1985) και Vollestad et al. (1952) διαφωνούν με την άποψη αυτή. Κατά τη διάρκεια μιας μελέτης του Haraldstad et al. (1985), παρατηρήθηκε ότι η μετανάστευση ηταν υψηλότερη κατά τη διάρκεια του πρώτου τετάρτου και σταματούσε τελείως με την πανσέληνο. Το συμπέρασμα που βγήκε, ήταν ότι η μετανάστευση δεν επηρεάζεται από τη φάση της σελήνης, αλλά εξαρτάται από το φως. Ο Korringa (1947) προτείνει ότι το φως της σελήνης πυροδοτεί έναν εσωτερικό ρυθμό, κάτι που παρατηρείται και σε άλλα ζώα. Σε αυτή την περίπτωση το φως της σελήνης είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει. Ανεξάρτητες στατιστικές μελέτες από τους Deelder (1954) και Jens ( ) έδειξαν ότι η μετανάστευση είναι άμεσα επηρεασμένη από τη σελήνη. Αυτή, όμως, η επίδραση δεν είναι η ίδια παντού. Στο επάνω μέρος του ποταμού Rhine, οι μεταναστεύσεις συμβαίνουν πριν το τελευταίο τέταρτο, στη Βαλτική θάλασσα και στα ολλανδικά νησιά μετά το τελευταίο τέταρτο της σελήνης. Δεδομένα από επαγγελματική αλιεία στον ποταμό Loire (Durif και Elie 2008) έδειξαν ότι οι μετακινήσεις των χελιών είναι υψηλότερες στο τελευταίο τέταρτο της σελήνης και στο νέο φεγγάρι (39% και 29% αντίστοιχα) συγκριτικά με το νέο φεγγάρι (17%) και το πρώτο τέταρτο (18%). Είναι δύσκολο να βγει συμπέρασμα για την επίδραση του κύκλου της σελήνης. Φαίνεται να υπάρχει μια ενδογενής δραστηριότητα (Jens ; Boetius 1967), η οποία να προκαλείται από το φως της σελήνης και να προκαλεί, έτσι, τις μεταναστεύσεις. (M.C.M. Bruijs and C.M.F. Durif). 19

21 1.4.5.Θολερότητα/Σκοτάδι Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα χέλια αποφεύγουν ισχυρά το φως και αυτή η αναστολή προκαλείται από το φως, η δράση του οποίου ξεπερνά την επίδραση της ροής, σύμφωνα με Hadderingh et al. (1999). Τα χέλια αποφεύγουν τον έντονο φωτισμό. Αυτή η συμπεριφορά τους χρησιμοποιείται για να τα αποτρέψει από τις τουρμπίνες των υδροηλεκτρικών εργοστασίων. Δεδομένα από επαγγελματική αλιεία στον Loire, έδειξαν ότι ο χαμηλός φωτισμός έχει ως αποτέλεσμα πρόωρη μετανάστευση, με παρόμοιο τρόπο όπως και η μείωση της θερμοκρασίας. Όλα τα δεδομένα συγκλίνουν πως τα χαμηλά επίπεδα φωτισμού θεωρούνται ως ιδανικά για κατάδρομη μετανάστευση. Κατά τη διάρκεια μελέτης στον ποταμό Nive, οι κατάδρομες μεταναστεύσεις συσχετίσθηκαν με τη θολερότητα (R 2 = 0.67, Durif et al., 2003). Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν τη θετική επίδραση του ανέμου, ο οποίος αυξάνει τη θολερότητα. Τα χέλια σταματούν να μεταναστεύουν κατά τη διάρκεια της ημέρας: η επαγγελματική αλιεία του αργυρόχελου γίνεται πάντα τη νύχτα. Τα χέλια σταματούν τη μετανάστευση για μερικές εβδομάδες εάν υπάρχει εμπόδιο ή όταν τα επίπεδα του φωτός είναι πολύ υψηλά (Lowe 1952; Vollestad et al. 1994; Durif et al. 2003; Watene et al. 2003). Ο Bertin (1951) αναφέρει ότι τα χέλια σταματούν να κολυμπούν όταν μια δέσμη ισχυρού φωτός φανεί στο ποτάμι (M.C.M. Bruijs and C.M.F. Durif) Συνάφεια των παραγόντων μετανάστευσης Η μετανάστευση των αργυρόχελων συμβαίνει κυρίως μετά την πανσέληνο και αυξάνεται με τη ροή του νερού, συχνά τις βροχερές περιόδους το φθινόπωρο. Τα κύρια καθοδικά γεγονότα συμβαίνουν μετά το ηλιοβασίλεμα και πριν τα μεσάνυχτα. Οι πιο σημαντικές παράμετροι που μειώνουν τη μετανάστευση των αργυρόχελων φαίνεται να είναι η μείωση της ροής του νερού,η μείωση της θολερότητας και το σκοτάδι. Αυτά τα εναύσματα έχει βρεθεί ότι είναι σημαντικά και σε σχέση με την έναρξη της μετανάστευσης στις περισσότερες μελέτες. Ωστόσο, αν και τα αργυρόχελα κατεβαίνουν τα ποτάμια όταν η ροή αυξάνεται (Euston et al. 1997; Bruijs et al. 2003;Durif et al. 2003), δεν συνοδεύεται η ροή του ποταμού με τα γεγονότα 20

22 μετανάστευσης. Επίσης, το σκοτάδι φαίνεται να είναι προαπαιτούμενο για να συμβεί η μετανάστευση. Οι Behrmann-Godel και Eckmann (2003) βρήκαν κατά τη διάρκεια μελέτης σε υδροηλεκτρικό φράγμα, ότι η έναρξη συμπίπτει με την πρώτη πλημμύρα και ακολουθεί γεμάτο φεγγάρι, αλλά ήταν ανεξάρτητο από την ώρα της ημέρας, επειδή η μετανάστευση και το πέρασμα από τις τουρμπίνες συνέβησαν τόσο την ημέρα όσο και τη νύχτα. Αυτοί οι παράγοντες πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στην εξεικονόμηση ενέργειας που χρησιμοποιείται από τα ζώα και ότι τα προστατεύουν από τους θηρευτές κατά τη διάρκεια της κατάδρομης μετανάστευσης (M.C.M. Bruijs and C.M.F. Durif). 1.5.Οι ιδιαιτερότητες του χελιού και η σημασία τους για τη διαχείριση Η ύπαρξη ενός ενιαίου αποθέματος γεννητόρων καθιστά αναγκαία την ανάπτυξη ενιαίας διαχείρισης, ενώ ταυτόχρονα η πολύπλοκη ηθολογία αλλά και η κατανομή των αναπτυξιακών σταδίων σε διαφορετικές περιοχές επιβάλλουν να υπάρχει διαχείριση και σε τοπικό επίπεδο (Dekker 2000). Σημεία που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής στην εφαρμογή μέτρων για την προστασία και αποκατάσταση του αποθέματος του χελιού είναι τα ακόλουθα: 1. Η δυσκολία στην εύρευση στοιχείων για την πληθυσμιακή μείωση του αποθέματος, καθώς η γενετική ωριμότητα έρχεται μετά από πολλά χρόνια και η αναπαραγωγή συμβαίνει μία μόνο φορά κατά τη διάρκεια ζωής του χελιού. 2. Η αλιεία του είδους πραγματοποιείται σε δύο διαφορετικά ηλικιακά στάδια, στα νεαρά άτομα, γυαλόχελο, elver και στα ενήλικα άτομα, κιτρινόχελο, αργυρόχελο. Αυτό σε συνδυασμό με πιθανή υπεραλίευση διογκώνει τον κίνδυνο μελλοντικής εξάντλησης του αποθέματος. 3. Η ανάδρομη (προς τα γλυκά νερά) και η κατάδρομη (προς τη θάλασσα) μετανάστευση των χελιών εμποδίζεται από διάφορους φραγμούς (όπως αντλιοστάσια, φράγματα), οι οποίοι αυξάνουν σημαντικά τα ποσοστά θνησιμότητας κατά τη στρατολόγηση των γόνων και τη διαφυγή των γεννητόρων αντίστοιχα. 4. Το πέρασμα από τη θάλασσα στα εσωτερικά ύδατα μέσω συγκεκριμένων υδάτινων οδών ευνοούν τη συγκέντρωση της αλιευτικής προσπάθειας. Δηλαδή, εξαιτίας της 21

23 μαζικής μετανάστευσης των χελιών είναι αναπόφευκτη η μαζική αλίευσή τους στα πεδία συγκέντρωσης τους. 5. Η αλλοίωση των λιμναίων, ποτάμιων και παράκτιων ενδιαιτημάτων, δηλαδή των φυσικών βιοτόπων που διαβιεί το χέλι εξαιτίας ανθρωπογενών παρεμβάσεων. Όλα τα παραπάνω στοιχεία συνηγορούν υπέρ της άμεσης λήψης μέτρων για να διασφαλιστεί το μέλλον του αποθέματος του Ευρωπαϊκού χελιού. Από όλες τις αναλύσεις είναι φανερό ότι οι παρακάτω παράγοντες είναι υπεύθυνοι για την ανησυχητική πτώση του μεγέθους του αποθέματος κατά την τελευταία δεκαετία, χωρίς όμως να είναι δυνατή η ιεράρχηση τους (ICES 2002): Υπερ-αλίευση σε όλα τα αναπτυξιακά στάδια του χελιού, η οποία επηρεάζει αρνητικά το μέγεθος του αποθέματος των γεννητόρων και αυτό ίσως να προκαλεί μικρότερη στρατολόγηση. Το φαινόμενο της υπερ-αλίευσης στα νεαρά στάδια (γυαλόχελο) καθίσταται ιδιαίτερα ανησυχητικό. Περιβαλλοντικές παράμετροι που σε κλίμακα ωκεανού επηρεάζουν την επιβίωση και τη φυσική κατάσταση των νεαρών σταδίων (λεπτοκέφαλοι) πριν την άφιξή τους στα παράκτια οικοσυστήματα. Ρύπανση των εσωτερικών υδάτων αν και τα υπάρχοντα περιορισμένης έκτασης στοιχεία δεν αποδίδουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις σε αυτή την αιτία. Παρασιτισμός, με την έντονη εξάπλωση του νηματώδους Αnguillicola crassus μετά την εισαγωγή του από την Άπω Ανατολή το Φυσικοί φραγμοί που εμποδίζουν την άνοδο των νεαρών σταδίων στα εσωτερικά ύδατα. Αν και το συνολικό ποσοστό των περιοχών της Ευρώπης στις οποίες η πρόσβαση για το χέλι έχει γίνει αδύνατη αντιπροσωπεύει το 30% περίπου, η αιτία αυτή μπορεί να αποβεί κρίσιμη σε επίπεδο περιφέρειας ή λεκανών απορροής. Μείωση ή αλλοίωση των βιοτόπων κυρίως στα εσωτερικά υδάτινα συστήματα. Παρεμβάσεις που σχετίζονται με την κατασκευή υδροστασίων, αντλητικών εγκαταστάσεων και φραγμάτων, ή αποξηράνσεις λιμνών και λιμνοθαλασσών, καθώς και η δημιουργία αποστραγγιστικών έργων προκαλούν σημαντικά προβλήματα στη μετανάστευση των χελιών και αυξάνουν σημαντικά τα ποσοστά φυσικής θνησιμότητας. 22

24 Αλλαγές κλιματολογικές που επιδρούν στα υδρολογικά και υδροδυναμικά χαρακτηριστικά του ωκεανού σε τέτοια κλίμακα που να μειώνουν τις πιθανότητες επιτυχούς δι-ωκεανικής μεταφοράς. Περιορισμένη γνώση τόσο της βιολογίας και οικολογίας του είδους όσο και των δραστηριοτήτων αλιευτικής εκμετάλλευσης που μπορούν να παρέχουν ανακριβείς ή και μεροληπτικές εκτιμήσεις για την υπάρχουσα κατάσταση αλλά και τις πιθανές μελλοντικές εξελίξεις. 23

25 1.6.Στοιχεία που οδήγησαν στην οδηγία 1100/2007 Η οδηγία 1100/2007 ήταν αποτέλεσμα των συστάσεων του ICES (2006), της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας καθώς και της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τα ύδατα. Παρακάτω, παρατίθενται διαγράμματα που δείχνουν τις τάσεις των δεικτών παραγωγής Ευρωπαϊκού υαλόχελου, τις χρονοσειρές παρακολούθησης υαλόχελου, τις τάσεις στη στρατολόγηση κιτρινόχελου και τις εκφορτώσεις χελιού στην Ευρώπη. Εικ : Τάσεις στους δείκτες παραγωγής Ευρωπαϊκού υαλόχελου ανά μονάδα προσπάθειας (δεδομένα από EIFAC/ICES Working Group). Dekker W et al. ICES J. Mar. Sci. 2007;64:

26 Εικ : Χρονοσειρές παρακολούθησης υαλόχελου στην Ευρώπη. Τα δεδομένα έκφράζονται σε σχετική κλίμακα (%) με αναφορά στη μέση τιμή της στρατολόγησης της περιόδου Οι έντονες γραμμές δείχνουν το γεωμετρικό μέσο των σειρών από Loire(F), Ems (D), Alv(S) και Den Oever (NL) και όλες οι σειρές έχουν συνδυαστεί. Ο άξονας των y είναι σε λογαριθμική κλίμακα. Στοιχεία από WGEEL report 2007 (in ICES Advice 2007, Book 9). Οι διαθέσιμες πληροφορίες υποδεικνύουν ότι το απόθεμα βρίσκεται σε ιστορικό ελάχιστο σε όλες τις περιοχές διασποράς του και συνεχίζει να μειώνεται. Η θνησιμότητα από την αλιεία θεωρείται ότι είναι υψηλή τόσο στα νεαρά άτομα (υαλόχελα) όσο και στα μεγαλύτερα άτομα (ασημόχελα). Η στρατολόγηση στο απόθεμα βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, 1-5% στα επίπεδα της περιόδου πριν το 1980 κάτι που ισοδυναμεί με μείωση της τάξης 95%, και οι πιο πρόσφατες παρατηρήσεις δεν υποδεικνύουν ανάκαμψη (εικ & ). Εκτιμάται ότι η συνολική απόδοση παραγωγής έχει μειωθεί στο μισό αυτής που υπήρχε στα μέσα του 1960 (ICES Advice 2007, Book 9). 25

27 Εικ : Οι χρονοσειρές παρακολούθησης στρατολόγησης κιτρινόχελου στα Ευρωπαϊκά ποτάμια. Τα δεδομένα έκφράζονται σε σχετική κλίμακα (%) με αναφορά στη μέση τιμή της στρατολόγησης της περιόδου (ICES Advice 2007, Book 9) Εικ : Εκφορτώσεις χελιού (σε τόνους) στην Ευρώπη.(FAO, in ICES Advice 2008 Book 9). 26

28 Εικ : Στατιστικά στρατολόγησης του Ευρωπαϊκού χελιού (δεδομένα από FAO, με μικρές διορθώσεις) και τάσεις στην παραγωγή χελιών από υδατοκαλλιέργειες (στην ΕΕ) εκφρασμένα σε τόνους (t). Τον Ιούνιο του 2007, το χέλι συμπεριλήφθηκε στο Παράρτημα ΙΙ του CITES με τα είδη που δεν απειλούνται απαραίτητα με εξαφάνιση, αλλά τον εμπόριο τους πρέπει να ελεγχθεί ώστε να αποφευχθεί χρησιμοποίηση τους ασυμβίβαστη με την επιβίωση τους. Το χέλι είναι το μόνο είδος που αξιολογείται από το ICES για να εμφανισθεί στη λίστα του CITES. Η λίστα τέθηκε σε εφαρμογή τον Μάρτιο του 2009 (ICES Advice 2007, Book 9). Η αλιεία υαλόχελου σε όλη την Ευρώπη δείχνει μια χρονική κατανομή από τον Οκτώβριο μέχρι το Μάιο. Η αλιεία κιτρινόχελου κυρίως ξεκινά τον Απρίλιο με μέγιστο σημείο τους μήνες Ιούνιο/Ιούλιο και ακολουθεί μια μείωση μέχρι τον Οκτώβρη όπου και η περίοδος τελειώνει. Το πρότυπο αλιείας για το αργυρόχελο είναι παρόμοιο με αυτό για το κιτρινόχελο, αλλά το μέγιστο σημειώνεται τους μήνες Αύγουστο-Οκτώβριο. Οι υδατοκαλλιέργειες χελιού αυξήθηκαν ραγδιαία από τις αρχές του Από το έτος 2000 έφθασαν σε παρόμοιο μέγιστο με τη συνολική απόδοση παραγωγής. Αυτό σημαίνει ότι η αύξηση της αλιείας υαλόχελων οφείλεται στις υδατοκαλλιέργειες αυτού (εικ. 1.8) (ICES Advice 2007, Book 9). 27

29 Ο κανονισμός της Ευρωπαϊκή Ένωσης 1100/2007, υποχρεώνει τη λήψη μέτρων για την ανασύσταση του αποθέματος του Ευρωπαϊκου χελιού (Anguilla anguilla). Ο στόχος του κανονισμού είναι η προστασία και η βιώσιμη χρήση του αποθέματος. Για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος, τα κράτη μέλη πρέπει να αναπτύξουν διαχειριστικά σχέδια για τις λεκάνες απορροής ποταμών, τα οποία θα μειώσουν την ανθρωπογενή θνησιμότητα. Τα σχέδια διαχείρισης για το χέλι θα πρέπει να επιτρέπουν, με μεγάλη πιθανότητα, διαφυγές προς τη θάλασσα τουλάχιστον 40% της βιομάζας αργυρόχελων, σε σχέση με την καλύτερη δυνατή εκτίμηση που θα είχαμε αν δεν υπήρχαν ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. 1.7.Οικολογική συνέχεια Για τα μεταναστευτικά είδη, είναι απαραίτητη η ανεμπόδιστη μετακίνηση τους από το ένα περιβάλλον στο άλλο, προκειμένου να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν (FAO, 2001).Η διαχείριση του αποθέματος του Ευρωπαϊκού χελιού, προϋποθέτει, την ικανότητα μετακίνησης του από το ένα ενδιαίτημα στο άλλο. Άρα, η ελεύθερη μετακίνηση ανάμεσα στην παράκτια ζώνη και στα εσωτερικά ύδατα, αποτελεί προτεραιότητα του κανονισμού 1100/2007 για το ευρωπαϊκό χέλι. Η έννοια της οικολογικής συνέχειας, δηλαδή αυτής της ανεμπόδιστης μετακίνησης ψαριών, ιζημάτων, φερτών υλών κλπ ανάμεσα στα ποτάμια και σε κάθε είδους επιφανειακά ύδατα, πρωτοεμφανίστηκε στην οδηγία 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ύδατα. Έχει παρατηρηθεί ότι ψάρια που καθυστερούν να μεταναστεύσουν συγκεντρώνονται μαζικά και αποτελούν εύκολη λεία για τους θηρευτές, ενώ ταυτόχρονα εκτίθεται σε πολλές ασθένειες και παράσιτα. Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι η μειωμένη δυνατότητα μετακίνησης ανάμεσα στα οικοσυστήματα μπορεί να αποβεί καταστρεπτική για το μέλλον του πληθυσμού των ψαριών, άρα και για τον πληθυσμό του χελιού. 28

30 1.8.Πού βρίσκεται η κατάσταση του χελιού σήμερα Το απόθεμα του χελιού συνεχίσε να μειώνεται μέσα στο Η τάση στην στρατολόγηση υαλόχελων έχει πέσει στο 5% του μέσου όρου της περιόδου στην περιοχή του Ατλαντικού και σε λιγότερο από 1% στην περιοχή της Βόρειας Θάλασσας, μη φανερώνοντας κάποιο σημάδι ανάκαμψης. Η στρατολόγηση νεαρών κιτρινόχελων μειώνεται συνεχώς ήδη από τη δεκαετία του 50. Η αφθονία όλων των οντογενετικών σταδίων του χελιού (υαλόχελο, κιτρινόχελο και ασημόχελο) είναι σε ιστορικό ελάχιστο. Το απόθεμα είναι σε κρίσιμο στάδιο. Το 2007, το χέλι συμπεριλήφθηκε στο παράρτημα ΙΙ της CITES με είδη που δεν απειλούνται απαραίτητα με εξαφάνιση, αλλά είδη των οποίων πρέπει να ελεγχθεί το εμπόριο για να αποφευχθεί ασυμβίβαστη χρησιμοποίηση τους με την επιβίωση των ειδών. Ο κατάλογος τέθηκε σε εφαρμογή το Μάρτιο του Το χέλι εισήχθη το Σεπτέμβριο του 2008 ως κρισίμως απειλούμενο με εξαφάνιση στην Κόκκινη λίστα της IUCN (ICES Advice 2011, Book 9). 29

31 1.9.Κατάσταση στην Ελλάδα Διαχειριστικές επικράτειες χελιού (EMUs) Η Ελληνική επικράτεια είναι χωρισμένη σε τέσσερις διαχειριστικές μονάδες για το χέλι (eel management units-emu), σύμφωνα με τα κλιματικά, υδρολογικά, γεωμορφολογικά και διοικητικά δεδομένα ( Hellenic EMP, 2009). Πίνακας 1.9.1: Ελληνικές Διαχειριστικές Μονάδες χελιού -EMUs (από EMP, 2009) EMU Όνομα Νομοί Περιοχή 1 Βορειοδυτική Ελλάδα Αιτωλοακαρνανία, Άρτα, 1 Πρέβεζα, Λευκάδα, Ιωάννινα, Θεσπρωτία, Κέρκυρα 2 Δυτική Πελοπόννησος Αχαϊα, Ηλεία, Μεσσηνία, 2 Ζάκυνθος, Κεφαλονιά 3 Ανατολική Μακεδονία-Θράκη Έβρος, Ροδόπη, Καβάλα, 3 Ξάνθη 4 Κεντρική Ελλάδα-Νησιά Η υπόλοιπη χώρα (35 νομοί) 4 Αιγαίου Εικ : Χάρτης προτεινόμενων μονάδων διαχείρισης χελιού στην Ελλάδα ( Hellenic ΕMP, 2009) 30

32 * Ως Hellenic EMP, θα αναφέρεται σε όλο το κείμενο, το Ελληνικό Σχέδιο Διαχείρισης χελιού- Hellenic Eel Management Plan και ως EMU οι διαχειριστικές μονάδες για το χέλι. Η σχετική σημασία κάθε EMU για το απόθεμα του χελιού σταδιακά μειώνεται από την EMU-01 προς την EMU-04. Η EMU-01 (7 Νομοί, 3 Περιφέρειες) βρίσκεται στη Βορειοδυτική Ελλάδα. Συνιστά το 70% της συνολικής επιφάνειας των Ελληνικών λιμνοθαλασσών και το 45% των λιμνών. Παρά τη σημαντική μείωση των αλιευμάτων χελιού της EMU-01 (από 180 t στα μέσα της δεκαετίας του 80, σε 50 t τα τελευταία χρόνια), η ενότητα αυτή παραμένει η σημαντικότερη στην παραγωγή χελιού καθώς η παρουσία χελιού σχετίζεται με την παρουσία λιμνοθαλασσών και λιμνών. Η EMU-02 (5 Νομοί, 2 Περιφέρειες) βρίσκεται στη Δυτική Πελοπόννησο. Συνιστά το 5% της συνολικής επιφάνειας των Ελληνικών λιμνοθαλασσών και το 3% των λιμνών. Τα αλιεύματα χελιού σε αυτήν την ενότητα αυξήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του 80 σε αντίθεση με το γενικό πρότυπο και αντιπροσωπεύουν τώρα το 40% της συνολικής λιμνοθαλάσσιας αλιευτικής παραγωγής στην Ελλάδα (περίπου 40 t). Η EMU-03 (4 Νομοί, 1 Περιφέρεια) βρίσκεται στη Νοτιοανατολική Ελλάδα. Συνιστά το 24% της συνολικής επιφάνειας των Ελληνικών λιμνοθαλασσών και το 9% των λιμνών. Η αλιευτική παραγωγή μειώθηκε από τους 70 t στις αρχές της δεκαετίας του 80 σε λιγότερο από 1 t. Η EMU-04 καλύπτει το υπόλοιπο της επικράτειας, κυρίως την κεντρική-ανατολική ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου (35 Νομοί, 8 Περιφέρειες). Η αλιευτική παραγωγή της EMU-04 είναι σχεδόν μηδενική (EMP, 2009). Η παρακάτω εικόνα (εικ ) δείχνει ξεκάθαρα ότι τις μεγαλύτερες (συγκριτικά) εκφορτώσεις τις έχουμε στην EMU-01. Κατά την περίοδο , οι μέγιστες ετήσιες εκφορτώσεις της κυμαίνονται από 110 έως 200 τόνους/έτος. Για τη δεύτερη σημαντική διαχειριστική μονάδα (EMU-02), οι μέγιστες ετήσιες εκφορτώσεις έχουν καταγραφεί κατά τη διάρκεια της περιόδου ( τόνοι/έτος), ενώ μετά από αυτήν την περίοδο οι εκφορτώσεις μειώνονται και τα τελευταία χρόνια κυμαίνονται από 10 έως 20 τόνους/έτος. 31

33 Εικ : Εκφορτώσεις χελιού ανά EMU (τροποποιημένη από Hellenic EMP, 2009) Τί αντιπροσωπεύει η Ελλάδα στην παραγωγή χελιού Τα στοιχεία παραγωγής από το Υπουργείο Αγροτικής ανάπτυξης και Τροφίμων υποδεικνύουν ότι η συνολική ετήσια παραγωγή χελιού (εκφορτώσεις και υδατοκαλλιέργειες) κυμάνθηκε από 300 τόνους το 1980, σε 1000 τόνους το Οι τάσεις της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών είναι αντίθετες, μία μείωση για την πρώτη και μια αύξηση για τη δεύτερη. Από την άλλη πλευρά, τα δεδομένα παραγωγής από το NSSH και FAO αναφέρουν ότι η ετήσια συνολική παραγωγή χελιού (εκφορτώσεις και υδατοκαλλιέργειες) κυμαίνονται από 4 τόνους το 1989 σε 45 τόνους το 1991, αλλά αυτά τα δεδομένα περιλαμβάνουν μόνο τις εκφορτώσεις από τα εσωτερικά ύδατα και τα νερά της θάλασσας. Σε αυτές τις σειρές, δεν παρατηρείται καμία πτωτική τάση. Εξάλλου, τα δεδομένα του FAO, προτείνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αλιευμάτων παρέχονται από τις περιφέρειες του Αιγαίου. Αυτό είναι μάλλον παράξενο αν εξετάσουμε τα κλιματικά και γεωυδρολογικά στοιχεία αυτής της περιοχής (το αιγαίο ανήκει στην EMU-4, που είναι ελάσσονος σημασίας για τη διαχείριση του χελιού). Σε κάθε περίπτωση, οι πηγές μπορούν να θεωρηθούν ως ανακριβείς και μεροληπτικές και οι εκφορτώσεις να είναι υποτιμημένες λόγω εσφαλμένων ή/και μη δηλωθείσας παραγωγής καθώς και λόγω παράνομης αλιείας (Hellenic EMP, 2009). 32

34 Production (t) Τάσεις αποθέματος Την τελευταία δεκαετία, οι Ελληνικές εκφορτώσεις από τις λιμνοθάλασσες παρέχονται κυρίως από τις EMU-01 και EMU-02, οπότε πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε αυτές τις δύο. Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνονται οι χρονοσειρές των εκφορτώσεων χελιού που προέρχονται από αλιεία στις λιμνοθάλασσες ανά EMU (Hellenic EMP, 2009) aquaculture lagoon Year Εικ : Ετήσια παραγωγή χελιών από λιμνοθάλασσες και υδατοκαλλιέργειες (Hellenic EMP, 2009) Εικ : Χρονοσειρές εκφορτώσεων χελιού από τις λιμνοθάλασσες ανά EMU (Hellenic EMP, 2009) Οι χρονοσειρές των εκφορτώσεων χελιού από την EMU-01 χαρακτηρίζονται από σχετικά ταχεία αύξηση κατά τη διάρκεια της περιόδου παρ όλη τη 33

35 συνολική μείωση της στρατολόγησης μετά τη δεκαετία του 70 (δεν υπάρχουν στοιχεία στρατολόγησης από την Ελλάδα και προτείνεται ότι το γενικό Ευρωπαϊκό πρότυπο είναι το ίδιο και για την Ελλάδα). Αυτή η περίοδος ακολουθείται από συνεχείς μειωτικές τάσεις. Στο τέλος της δεκαετίας του 80 οι εκφορτώσεις μόνο από αλιεία στις λιμνοθάλασσες έφθασαν τους 300 τόνους. Η συνολική αλιεία, όμως, την ίδια χρονική περίοδο εκτιμόταν ότι ήταν 549,17 τόνοι. Πίνακας : Εκτιμήσεις της αλιείας χελιού (σε τόνους) από διαφορετικές αλιευτικές δραστηριότητες κατά τη δεκαετία του 80 (Hellenic EMP, 2009) Εκτιμώμενες εκφορτώσεις στις λιμνοθάλασσες για το Αλιεία με βολκούς στις λιμνοθάλασσες (EMU1) Ερασιτεχνική αλιεία Εμπόδια στα δέλτα και παράκτια (EMU1) Λίμνες (EMU1&4) Θαλάσσια Αλιεία Σύνολο % στόχος διαφυγής Η εκτιμούμενη σύγχρονη παραγωγή είναι 145, 26 τόνοι, δηλαδή το περίπου το ¼ της εκτιμούμενης συνολικής παραγωγής στα τέλη της δεκαετίας του 80, και όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, παρατηρείται μια μείωση στη παραγωγή, της τάξεως του 73,6 %. 34

36 Πίνακας : Εκτιμήσεις της αλιείας χελιού (σε τόνους) από αλιευτικές δραστηριότητες κατά την πρόσφατη περίοδο. (Hellenic EMP, 2009). Μέσες εκφορτώσεις από λιμνοθάλασσες Αλιεία από βολκούς στις λιμνοθάλασσες (EMU1) Ερασιτεχνική αλιεία Εμπόδια στα δέλτα και παράκτια (EMU1) Λίμνες (EMU1&4) Θαλάσσια αλιεία Σύνολο Μέτρα που επιβάλλονται από την Οδηγία 1100/2007 Σύμφωνα με την Οδηγία 1100/2007, ένα πρόγραμμα διαχείρισης χελιού μπορεί να περιλαμβάνει, τουλάχιστον, τα ακόλουθα μέτρα: Μείωση της εμπορικής αλιευτικής δραστηριότητας Περιορισμό της ερασιτεχνικής αλιείας Μέτρα εμπλουτισμού του αποθέματος Διαρθρωτικά μέτρα ώστε τα ποτάμια να καταστούν προσπελάσιμα και να βελτιωθούν τα ποτάμια ενδιαιτήματα, καθώς και άλλα περιβαλλοντικά μέτρα, Μεταφορά αργυροχέλων από εσωτερικά ύδατα σε ύδατα από τα οποία μπορούν να διαφύγουν ελεύθερα στη Θάλασσα των Σαργασών Καταπολέμηση Ζωϊκών εχθρών Προσωρινή παύση λειτουργίας υδροηλεκτρικών μηχανοστροβίλων Μέτρα που αφορούν την υδατοκαλλιέργεια 35

37 2.ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΧΕΛΙΟΥ 2.1.Επιπτώσεις των εμποδίων στη μετανάστευση του αργυρόχελου Στα ποτάμια συστήματα, τα φράγματα και τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια είναι τα πιο σημαντικά εμπόδια, όχι μόνο επειδή εμποδίζουν τη μετανάστευση, αλλά επειδή προκαλούν και θνησιμότητα στις κατάδρομες μεταναστεύσεις των ψαριών. Παράλληλα με τον κίνδυνο από τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια, τα αργυρόχελα επηρεάζονται επίσης από τις μεγάλες πτώσεις από τους ταμιευτήρες των φραγμάτων ή από τους υπερχειλιστές, από την παγίδευση και τον αποπροσανατολισμό τους στα αντλιοστάσια και από την πρόσληψη σε νερά ψύξεως των εργοστασίων. Αύξηση των ταχυτήτων ροής μπροστά στην είσοδο των ψυκτήρων, μπορεί να δρα ως ροή έλξης για τα ψάρια που μεταναστεύουν κατάδρομα, αλλά όταν η ταχύτητα ροής είναι μεγαλύτερη από το μέγιστο της κολυμβητικής ικανότητας των ψαριών, αυτά εγκλωβίζονται και δεν μπορούν να δραπετεύσουν από την εσωτερική ροή. Ειδικά τα αντλιοστάσια, τα οποία χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση νερού σε πεδινές περιοχές στην Ολλανδία και στη Γερμανία, πιστεύεται ότι προκαλούν την κύρια καταστροφή στα ψάρια, κυρίως όταν προσπαθούν να διαφύγουν από αυτές τις περιοχές. Η θνησιμότητα κατά τη διάρκεια του περάσματος από τα αντλιοστάσια φαίνεται να είναι πολύ μεγαλύτερη απ ότι από τους υδροηλεκτρικούς σταθμούς. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν υπάρχουν εναλλακτικές δίοδοι, π.χ. περάσματα ψαριών, και το αντλιοστάσιο είναι η μόνη δίοδος. Τα αντλιοστάσια που είναι σε χρήση προκαλούν 100% θνησιμότητα. Αναλόγως με τον τύπο του εμποδίου, είναι πιθανοί διαφορετικοί τύποι ζημιάς σε ένα ψάρι (Adam and Bruijs, 2006): Σε φράγματα με κεφαλή πάνω από 10m ή/και σε δομές με ισχυρή κατασκευή στην περιοχή εξόδου του νερού, τα ψάρια ίσως υπόκεινται σε θανατηφόρους τραυματισμούς. Φίλτρα και φίλτρα σκουπιδιών μπροστά από την είσοδο του νερού, προκαλούν μεγάλη θνησιμότητα στα ψάρια. Οι τουρμπίνες και οι αντλίες προκαλούν θνησιμότητα με την άμεση επαφή με τα πτερύγια. 36

38 Τα ψάρια που περνούν ανάμεσα από τα φίλτρα σε πόσιμο ή νερό ψύξης, πεθαίνουν στην επόμενη ζώνη (κατά μήκος της ροής του ποταμού) Ψάρια που περνούν και επιβιώνουν από υδραυλικές δομές, είναι εύκολα θύματα για αρπακτικά ψάρια ή πτηνά στην έξοδο του νερού. Μία γρήγορη αλλαγή των ωσμωτικών συνθηκών στους υδατοφράκτες των παράκτιων περιοχών, ίσως να προκαλεί υψηλές θνησιμότητες στα ψάρια, ειδικά όταν ψάρια των γλυκών νερών εισέρχονται στα θαλάσσια ύδατα. Ωστόσο, η κύρια της αιτία της άμεσης θνησιμότητας κατά την κατάδρομη μετανάστευση των αργυρόχελων είναι οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί, οι οποίοι έχουν κατασκευασθεί σε συνδυασμό με φράγματα. Αυτοί οι σταθμοί προκαλούν προβλήματα στην κατάδρομη κετανάστευση των ψαριών, ειδικά αυτών που έχουν δύο φάσεις στον κύκλο ζωής τους, συμπεριλαμβανομένων εκτεταμένων μεταναστεύσεων μεταξύ της θάλασσας και των γλυκών νερών. Σε πολλούς Ευρωπαϊκούς ποταμούς, όπως ο Rhine και ο Meuse, πολυάριθμοι υδροηλεκτρικοί σταθμοί έχουν εγκατασταθεί. Οι τύποι των τουρμπινών που χρησιμοποιούνται στα Ευρωπαϊκά ποτάμια είναι Kaplan, Straflo ή Francis. Σε μεγάλα ποτάμια αυτοί οι σταθμοί έχουν ικανότητα από 5 έως 100MWe. 37

39 Εικ : σχηματική αναπαράσταση της ροής νερού δια μέσου των υδροηλεκτρικών Η λειτουργία των υδροηλεκτρικών σταθμών στα ποτάμια προκαλεί θνησιμότητα στην κατάδρομη μετανάστευση των ψαριών, όταν αυτά παρασύρονται και περνούν γρήγορα από τα πτερύγια των τουρμπινών. Μελέτες για τη θνησιμότητα των ψαριών στους Ευρωπαϊκούς σταθμούς δημοσιεύτηκαν από τους Raben Von (1955, 1957) και Berg (1986). Σε αυτές τις μελέτες, το ποσοστό της θνησιμότητας του Ευρωπαϊκού χελιού, το οποίο είναι πολύ ευαίσθητο στα πτερύγια των τουρμπινών, κυμάνθηκε από 15% έως και 38%. Ωστόσο, η δίοδος από τις τουρμπίνες δεν είναι η μόνη αιτία θνησιμότητας,. Η πρόσκρουση στα φίλτρα προκαλεί επίσης θνησιμότητα (Adam and Bruijs, 2006). Ο ρόλος αυτών των φίλτρων είναι να αποφευχθεί η είσοδος σκουπιδιών στις τουρμπίνες. Όταν οι ταχύτητες προσέγγισης προς τα φίλτρα σκουπιδιών είναι μεγαλύτερες από την κολυμβητική ικανότητα, τα ψάρια παγιδεύονται στα φίλτρα. Την περίοδο , αρκετές έρευνες για την κατάδρομη μετανάστευση των ψαριών στους υδροηλεκτρικούς σταθμούς πραγματοποιήθηκαν σε όλο τον κόσμο. Στο πρώτο διεθνές συμπόσιο για το χέλι (International Catadromous Eel Symposium), στο St. Louis των Ηνωμένων Πολιτειών το 2000, αναφέρθηκε εκτενώς 38