Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ ΝΗΣΙΩΝ

Transcript

1

2

3 ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Β: ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΥΠΟΜΝΗΜΑ

4 Το παρόν έγγραφο εκπονήθηκε κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ ΚΑΙ ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ κ. Albert MASSOT Τμήμα Θεμάτικο B: Διαρθρωτικές πολιτικές και συνοχή Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ κ. Catherine MORVAN ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Πρωτότυπο: ES. Μεταφράσεις: DE, EL, EN, IT, PL, PT, RO. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ Για να επικοινωνήσετε με τον Θεμάτικο Τμήμα ή να εγγραφείτε συνδρομητής στο μηνιαίο ενημερωτικό δελτίο του, στείλτε μήνυμα στο: Το χειρόγραφο ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του Βρυξέλλες, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2011 Το παρόν έγγραφο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο στην ακόλουθη διεύθυνση: ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν έγγραφο αποτελούν αποκλειστική ευθύνη του συντάκτη και δεν εκφράζουν κατ ανάγκην την επίσημη θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η αναπαραγωγή και η μετάφραση για μη εμπορικούς σκοπούς επιτρέπεται υπό την προϋπόθεση ότι γίνεται δεόντως μνεία της πηγής και κατόπιν ενημέρωσης του εκδότη και αποστολής αντιγράφου σε αυτόν.

5 ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Β: ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΥΠΟΜΝΗΜΑ Περιεχόμενο Το σημείωμα αυτό συντάχθηκε ως υποστηρικτικό έγγραφο για την αντιπροσωπεία της Επιτροπής Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που θα επισκεφθεί τα Κανάρια Νησιά τον Αύγουστο του Περιλαμβάνει: 1) ένα εισαγωγικό μέρος το οποίο παρουσιάζει τα βασικά φυσικά στοιχεία και ορισμένες ιστορικές πληροφορίες 2) ένα ειδικό κεφάλαιο για το πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο των Νησιών 3) ένα τρίτο κεφάλαιο που αναλύει τη γεωργία των Καναρίων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις βασικές της πηγές χρηματοδότησης και, τέλος, τους παράγοντες κινδύνου για τις βασικές της παραγωγές (και πιο συγκεκριμένα, τον αντίκτυπο της επιτροπής της μπανάνας του ΠΟΕ και της ανανέωσης του γεωργικού πρωτοκόλλου της συμφωνίας σύνδεσης με το Μαρόκο). IP/B/AGRI/NT/2011_09 27/06/2011 PE EL

6

7 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΩΝ 5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Φυσικά στοιχεία Ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Μια ισπανική αυτόνομη κοινότητα με ιδιότυπα χαρακτηριστικά Η ένταξη της Ισπανίας στις ΕΚ και η σταδιακή ενσωμάτωση της γεωργίας των Καναρίων στην ΚΓΠ Κανάρια Νησιά, μια εξόχως απόκεντρη περιοχή στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η οικονομία των Κανάριων Νησιών: βασικοί δείκτες Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΤΟΜΕΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ ΝΗΣΙΩΝ Ο οικονομικός, περιβαλλοντικός και ο εδαφικός ρόλος της γεωργίας των Καναρίων Διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της γεωργίας των Καναρίων Το εμπόριο γεωργικών τροφίμων Η γεωργία των Καναρίων και η Ευρωπαϊκή Ένωση ΤΟ POSEICAN Το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης 2007/ Η πολιτική συνοχής Θεσμικοί παράγοντες κινδύνου για το μέλλον της γεωργίας των Καναρίων Το νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο Οι μεταρρυθμίσεις της ΚΓΠ και των POSEI ενόψει της εφαρμογής τους κατά την περίοδο Η επιτροπή του ΠΟΕ για την μπανάνα Η ανανέωση του γεωργικού πρωτοκόλλου της συμφωνίας σύνδεσης με το Μαρόκο Γεωργική συγκυρία: η δύσκολη κατάσταση των τομέων της ντομάτας και της μπανάνας 36 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 37 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙ Η ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ 39 3

8 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή 4

9 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ, ΧΑΡΤΩΝ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΧΑΡΤΕΣ ΧΑΡΤΗΣ 1: Το αρχιπέλαγος των Κανάριων Νησιών 7 ΧΑΡΤΗΣ 2: Δίκτυο προστατευόμενων περιοχών των Καναρίων 9 ΧΑΡΤΗΣ 3: Πυκνότητα πληθυσμού ανά νησιά και δήμο 14 ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Βασικοί δείκτες των Καναρίων ανά νησί 8 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Βασικοί δείκτες των Κανάριων Νησιών, της Ισπανίας και της ΕΕ των ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Σύνθεση του ΑΕγχΠ ανά τομέα των Καναρίων σε σύγκριση με το ισπανικό ΑΕγχΠ 18 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Βασικά διαρθρωτικά στοιχεία του τομέα γεωργικών τροφίμων των Καναρίων 24 ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εξωτερικό εμπόριο γεωργικών τροφίμων του συνόλου των συναλλαγών των Κανάριων Νησιών και ισοζύγια (έτος 2010, σε εκατομμύρια ευρώ) 26 ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Ενισχύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη γεωργία των Καναρίων (2010) 29 ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Χρηματοδοτικό σχέδιο του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης των Καναρίων (2007/2013) (σε ευρώ) 31 ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 1 Λογότυπος των POSEI για την προώθηση των αγροτικών προϊόντων με προέλευση τα Κανάρια 30 5

10 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή 6

11 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Φυσικά στοιχεία Τα Κανάρια Νησιά, με συνολική έκταση τετρ. χλμ. (ΠΙΝΑΚΑΣ 1) συναπαρτίζουν ένα αρχιπέλαγος στον Ατλαντικό Ωκεανό που αποτελείται από επτά βασικά νησιά (από τη δυτική προς την ανατολική πλευρά) (ΧΑΡΤΗΣ 1): πρόκειται για τα νησιά El Hierro (268,7 τετρ. χλμ.), La Palma (708,3 τετρ. χλμ.), La Gomera (369,7 τετρ. χλμ.), Τενερίφη (2.034,3 τετρ. χλμ.), Gran Canaria (1.560,1 τετρ. χλμ.), Fuerteventura (1.659 τετρ. χλμ.) και Lanzarote (845,9 τετρ. χλμ.) (ΠΙΝΑΚΑΣ 1). Στα νησιά αυτά προστίθενται και μια σειρά από μικρότερα εδάφη: το Αρχιπέλαγος Chinijo (με τα νησιά Alegranza, La Graciosa, Montaña Clara, Roque del Este και Roque del Oeste το σύνολο των οποίων υπάγονται διοικητικά στη Lanzarote) και το νησί Lobos (που ανήκει στη Fuerteventura). ΧΑΡΤΗΣ 1: ΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ ΝΗΣΙΩΝ Πηγή: Το Αρχιπέλαγος, δεδομένου ότι είναι ηφαιστειογενούς φύσεως, εμφανίζει ένα πολύ ιδιαίτερο ανάγλυφο εδάφους με μεγάλους κρημνούς, χαράδρες, βουνά και ηφαιστειογενείς ζώνες (ορισμένες από αυτές είναι ακόμα ενεργές). Παρά τη μικρή έκταση των Καναρίων, το 32% βρίσκεται σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 600 μ., το 21% πάνω από τα μ. ενώ οι κορυφές σε όλα σχεδόν τα νησιά είναι πολύ υψηλές: η κορυφή Teide στην Τενερίφη (3.718 μέτρα, υψόμετρο που την καθιστά το υψηλότερο βουνό της Ισπανίας), η Roque de los Muchachos στο La Palma (2.426 μέτρα), η Pico de la Nieves στην Gran Canaria (1.949 μέτρα), η Pico de Malpaso στο El Hierro (1.500 μέτρα) και η Garajonay στο La Gomera (1.487 μέτρα). Το κλίμα είναι ωκεάνιο υποτροπικό και η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται όλο τον χρόνο από 20 έως 30 C. Ωστόσο, καταγράφονται σημαντικές τοπικές διαφορές ανάλογα με το υψόμετρο, την απόσταση από την αφρικανική ακτή και τη λεκάνη απορροής (βόρεια ή νότια) κάθε νησιού. Η παρουσία υψηλών λοφίσκων έχει ως αποτέλεσμα τη συμπύκνωση της ατμοσφαιρικής μάζας και τη διατήρηση της υγρασίας, ιδίως στο βόρειο τμήμα των Νησιών, κάτι που ωφελεί τη βλάστηση. 7

12 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή Σε συνάρτηση με την επιρροή του Ατλαντικού Ωκεανού και τη μορφολογία, ο δείκτης των βροχοπτώσεων εμφανίζει σημαντικές διαφορές. Στις ορεινές περιοχές, οι βροχοπτώσεις φθάνουν τα 700 χιλιοστά ετησίως αλλά σε κάποια από τα δυτικά νησιά όπως το La Palma μπορούν να φθάσουν και τα χιλιοστά. Πολύ συχνά οι βροχές είναι καταρρακτώδεις και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις διαδικασίες διάβρωσης. Αντίθετα, στα νησιά που βρίσκονται προς τα ανατολικά (Fuerteventura και Lanzarote) όπου επικρατεί ένα άνυδρο και ημίξηρο κλίμα, οι βροχές είναι σπάνιες (100 χιλιοστά/έτος στην ακτή και 300 χιλιοστά στην ενδοχώρα). ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ ΑΝΑ ΝΗΣΙ ΚΑΤΑΤΑΞΗ (NUTS 3) KAI ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ (ΝΗΣΙ) ΕΚΤΑΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ 2001/07 (ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ X 1000 ΚΑΤ.) τετρ. χλμ. (2010) Αριθ. κατ. (2010) Ισοζύγιο καθαρής μετανάστευσης Μεταβολή συνολικού πληθυσμού ΠΕΡΙΟΧΕΣ NATURA 2000 % της ηπειρωτικής έκτασης Εξόχως απόκεντρη περιοχή της ΕΕ ΚΑΝΑΡΙΑ 7.447, εκτάρια (100%) Αγροτικά κατά βάση νησιά El Hierro 268, ,14 8,21 58% Fuerteventura 1.659, ,39 63,55 43% La Gomera 369, ,13 20,63 48% Νησιά ενδιάμεσης κατάστασης La Palma 708, ,97 6,30 52% Lanzarote 845, ,63 48,03 54% Αστικά κατά βάση νησιά Gran Canaria 1.560, ,87 13,20 42% Τενερίφη 2.034, ,63 25,17 48% ΕΕ των ,00 499,7 M 2,9 3,6 11% Πηγή: Fifth Report on Economic, Social and Territorial Cohesion, Πέμπτη έκθεση για την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, Υπό αυτές τις συνθήκες, η διαχείριση των υδάτινων πόρων συνιστά μια μεγάλη πρόκληση με στόχο την κάλυψη των αναγκών του αγροτικού τομέα (που αποτελεί και τον μεγαλύτερο χρήστη νερού) και ενός αυξανόμενου πληθυσμού. Κυριαρχεί η εκμετάλλευση των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων (μέσω πηγαδιών και στοών) αν και σε μερικά νησιά (Gran Canaria, Gomera) υπάρχουν επίσης ταμιευτήρες που συγκεντρώνουν το νερό της βροχής. Το σύστημα της στάγδην άρδευσης στη γεωργία είναι πολύ διαδεδομένο καθώς συμβάλλει στην εξοικονόμηση των υφιστάμενων ελάχιστων υδάτινων πόρων. Τέλος, ξεχωρίζει η εγκατάσταση συστημάτων αφαλάτωσης για την αστική κατανάλωση. Πιο συγκεκριμένα, τα δύο πιο άνυδρα νησιά (Fuerteventura και Lanzarote) υδροδοτούνται εξ ολοκλήρου με θαλασσινό νερό. Η αφαλάτωση έχει ωστόσο το μειονέκτημα του υψηλού ενεργειακού κόστους για το Αρχιπέλαγος. Η μεγάλη ποικιλία μικροκλιμάτων από τα υγρά δάση μέχρι το ημίξηρο κλίμα, δημιουργεί μια μεγάλη βιολογική ποικιλία και ποικιλία τοπίων τα οποία φιλοξενούν πολλά ενδημικά είδη στην πανίδα και τη χλωρίδα τους. Η UNESCO έχει χαρακτηρίσει τρία νησιά στο σύνολό τους καθώς και μέρος της Gran Canaria ως «αποθέματα βιόσφαιρας» (El Hierro, La Palma και Lanzarote). Το Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών των Καναρίων περιλαμβάνει 146 εκτάσεις που περικλείουν διάφορες κατηγορίες περιβαλλοντικής προστασίας οι οποίες 8

13 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών ενδέχεται να επικαλύπτονται ή να συμπληρώνονται (ΧΑΡΤΗΣ 2). Ο χαρακτηρισμός μιας περιοχής ως προστατευόμενης στο πλαίσιο του δικτύου των Καναρίων προηγείται χρονικά του αντίστοιχου χαρακτηρισμού στο πλαίσιο άλλων δικτύων όπως π.χ. το Natura 2000 ή η Σύμβαση του Ramsar (υγρότοποι) και περιλαμβάνει, πέραν του αντίστοιχου φυσικού τόπου που πρέπει να διαφυλαχθεί, μια οικολογικά ευαίσθητη έκταση και μια έκταση κοινωνικοοικονομικής σημασίας. Η βασική κατηγορία προστασίας είναι το Εθνικό Πάρκο. Στα Κανάρια Νησιά υπάρχουν τέσσερα τέτοια πάρκα τα οποία καταλαμβάνουν συνολική έκταση εκταρίων: το Caldera de Taburiente στο La Palma, το Garajonay στο La Gomera, το Teide στην Τενερίφη και το Timanfaya στο Lanzarote. Υπάρχουν επίσης τρία Φυσικά Πάρκα: το Jandía, το Pilancones και το Las Nieves. Σε κοινοτικό επίπεδο, η μισή ηπειρωτική έκταση των Νησιών ( εκτάρια) έχει καταχωρηθεί ως περιοχή Natura 2000 (ΠΙΝΑΚΑΣ 1), στην οποία προστίθενται και άλλα εκτάρια του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Τα Κανάρια είναι η ισπανική αυτόνομη κοινότητα με τις περισσότερες περιοχές σε αυτό το δίκτυο. Ξεπερνά κατά πολύ τα ποσοστά της Ισπανίας (27,1%) και της ΕΕ των 27 (11%) (ΠΙΝΑΚΑΣ 1). Ένας υγρότοπος αποτελεί επίσης αναπόσπαστο τμήμα της Σύμβασης του Ramsar. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η αυτόνομη κυβέρνηση των Καναρίων έχει χαρακτηρίσει τα νησιά περιοχή «απαγόρευσης διαγονιδιακών οργανισμών». ΧΑΡΤΗΣ 2. ΔΙΚΤΥΟ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ Πηγή: Πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης των Καναρίων 2007/2013 Λόγω των ιδιαίτερων φυσικών και οικονομικών τους συνθηκών, τα Κανάρια αναγνωρίστηκαν από την ΕΕ ως «εξόχως απόκεντρη περιοχή» (βλ. 2.3). Επίσης, τρία από τα νησιά τους (El Hierro, Fuerteventura και La Gomera) χαρακτηρίζονται ως αγροτικές κατά βάση περιοχές, σύμφωνα με τη μεθοδολογία του ΟΟΣΑ, η οποία υιοθετήθηκε και από την Ευρωπαϊκή 9

14 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή Επιτροπή. Δύο από αυτά είναι περιοχές ενδιάμεσης κατάστασης (La Palma και Lanzarote). Και τέλος τα υπόλοιπα δύο (Gran Canaria και Τενερίφη) κατατάσσονται στις αστικές κατά βάση περιοχές (ΠΙΝΑΚΑΣ 1). Συνολικά, το 16,4% του πληθυσμού των Καναρίων ζει σε αγροτικούς δήμους (με λιγότερους από 150 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο) οι οποίοι καταλαμβάνουν το 67% της επικράτειας Ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία Τα Κανάρια Νησιά κατοικούνταν στο παρελθόν από τους «guanches», εθνότητα βερβέρικης καταγωγής. Κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες επαφές με ευρωπαϊκές εκστρατείες και ξεκίνησε η κατάκτησή τους από το Στέμμα της Καστίλλης στο οποίο ενσωματώθηκαν πλήρως τον 15ο αιώνα μετά και την ολοκληρωτική υποταγή των γηγενών του τελευταίου νησιού, της Τενερίφης. Από τότε, στο Αρχιπέλαγος αρχίζουν να εγκαθίστανται διαδοχικά κύματα εποίκων και εμπόρων ευρωπαϊκής καταγωγής δρομολογώντας μια δυναμική διαδικασία εθνοτικών και πολιτισμικών προσμίξεων. Το πολιτιστικό υπόστρωμα guanche (στοιχεία του οποίου διακρίνουμε μέχρι και σήμερα στα τοπωνύμια, στη γλώσσα, στη γαστρονομία και σε ορισμένες τέχνες, λαϊκές και αθλητικές δραστηριότητες) άρχισε σταδιακά να επικαλύπτεται με πολιτιστικά, γλωσσικά και θρησκευτικά πολιτιστικά στοιχεία ευρωπαϊκής προέλευσης, κυρίως από την ισπανική μητρόπολη, αλλά και με πορτογαλικές, βρετανικές, φλαμανδικές, γαλλικές ή ιταλικές επιρροές, μεταξύ πολλών άλλων πολιτισμών. Μετά τον αμερικανικό αποικισμό, στις ευρωπαϊκές επιρροές προστέθηκαν και οι λατινοαμερικανικές. 10

15 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών ΠΙΝΑΚΑΣ 2. ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ ΝΗΣΙΩΝ, ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΕ των 27 ΚΑΝΑΡΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΕΕ των 27 ΝΗΣΙΑ 1. ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ Συνολική έκταση (σε τετρ. χλμ.) 2009) Χρησιμοποιούμενη αγροτική έκταση (ΧΑΕ) (000 εκτάρια) (2007) 58, ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ Συνολικός πληθυσμός (1000 κατ.) (2010) Δημογραφική πυκνότητα 2009 (κάτ./τετρ. χλμ.) 284,5 93,1 115,5 Δημογραφική αύξηση 2000/2007 (% μέση ετήσια) 2,4 1,6 0,4 % του πληθυσμού ηλικίας ετών που έχει γεννηθεί εκτός 16,28% --- 6,6% της ΕΕ (2008) % του πληθυσμού ηλικίας 0-14 ετών (2007) 15,6 14,6 15,8 % του πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω (2007) 12,5 16,6 16,9 Παιδική θνησιμότητα 2006/2007 (ανά γεννήσεις) 4, ,7 Προσδόκιμο ζωής γυναικών 2007 (σε έτη) 83, ,0 Προσδόκιμο ζωής ανδρών 2007 (σε έτη) 77, ,8 3. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΕγχΠ (σε εκατομμύρια ευρώ) (2008) Κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ (σε ευρώ) (2008) Κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ 2008 (σε ΜΑΔ) Κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ 2008 (Δείκτης ΕΕ των 27 = 100) (σε ΜΑΔ) Αύξηση του ΑΕγχΠ 2000/2007 (% μέση ετήσια) 3,3 3,3 2,2 Αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ 2000/07 σε πραγματική αξία 0, ,80 (%) Δαπάνες % του ΑΕχγΠ σε Ε+A (2007) 0,64 1,3 1,85 % του ενεργού πληθυσμού στη γεωργία (2007) 3,2 4,3 5,6 % του ενεργού πληθυσμού στον βιομηχανικό τομέα (2007) 7,1 15,9 19,4 % του ενεργού πληθυσμού στον κατασκευαστικό τομέα (2007) 12,5 11,9 8,2 % ανεργίας του ενεργού πληθυσμού (2008) 17,4 11,3 7,0 Ανεργία των νέων 2008 (% του ενεργού πληθυσμού ηλικίας 15-32,1 24,6 15,6 24 ετών) Δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης 2007 (0=χαμηλός, 100=υψηλός) 52, Πηγές: Στοιχεία 2008, 2009 και 2010: Eurostat, Εθνικό Στατιστικό Ινστιτούτο (INE) και Στατιστικό Ινστιτούτο Καναρίων (ISTAC). Στοιχεία 2007: Fifth Report on Economic, Social and Territorial Cohesion, Πέμπτη έκθεση για την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι από τα Κανάρια ξεκίνησε η πρώτη εκστρατεία του Χριστόφορου Κολόμβου με προορισμό την Αμερική και με την πάροδο του χρόνου τα νησιά αναδείχθηκαν σε βάση διέλευσης για τα ταξίδια προς τον Νέο Κόσμο. Με τον τρόπο αυτόν, οι εκατέρωθεν πολιτιστικοί και εμπορικοί δεσμοί μεταξύ των Καναρίων και του Νέου Κόσμου συσφίγγονταν συνεχώς. Μετανάστες από τα Κανάρια Νησιά συνέβαλαν καθοριστικά στην ίδρυση των αμερικανικών αποικιών ενώ ακόμα και σήμερα υπάρχουν σημαντικές κοινότητες στην Καραϊβική (Βενεζουέλα, Κούβα, Πουέρτο Ρίκο) και στη Νότια Αμερική. Παράλληλα, η επιστροφή των απογόνων των μεταναστών των Καναρίων («ινδιάνοι») και άλλων αποικιστών από την άλλη όχθη του Ατλαντικού έφερε μαζί της την εμπέδωση των αμερικανικών επιρροών στα νησιά, οι οποίοι είναι ιδιαίτερα εμφανείς στη γλώσσα των Καναρίων, στην αρχιτεκτονική, στη μουσική και σε μερικά χαρακτηριστικά γαστρονομικά πιάτα. Επί του παρόντος, η δεύτερη πιο σημαντική κοινότητα αλλοδαπών μετά τους Ευρωπαίους, είναι η λατινοαμερικανική κοινότητα. 11

16 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή Στο πλαίσιο αυτό, σημαντικά γεωργικά προϊόντα για τον αμερικανικό αποικισμό όπως η ζάχαρη ή το ρούμι μεταφέρθηκαν στην Αμερική από τις φυτείες ζαχαροκάλαμου που καλλιεργούνταν στο Αρχιπέλαγος. Αντιστρόφως, χαρακτηριστικά σήμερα προϊόντα των Νησιών όπως η πατάτα, η ντομάτα ή τα πούρα Αβάνας έχουν τις ρίζες τους στο διατλαντικό εμπόριο. Οι συναλλαγές με την Αμερική, την ευρωπαϊκή ήπειρο και τα βρετανικά νησιά διαμόρφωσαν την οικονομία των νησιών, η οποία βασίζεται ως επί το πλείστον στην εξαγωγή πρωτογενών προϊόντων: ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο και ρούμι την πρώτη περίοδο, αργότερα κρασί και κοχενίλη 1 και, τέλος, από τις αρχές του 19ου αιώνα, ντομάτα, μπανάνα και ψάρι. Οι διαδοχικές κρίσεις των αγροτικών εξαγωγών και η αντικατάστασή τους με νέα προϊόντα σηματοδότησαν τον οικονομικό μετασχηματισμό του Αρχιπελάγους. Στα μέσα του 19ου αιώνα εγκαθιδρύθηκε το καθεστώς της εμπορικής ελευθερίας για τα Κανάρια Νησιά, το οποίο αργότερα μετεξελίχθηκε στο ειδικό οικονομικό και φορολογικό καθεστώς που διαθέτουν σήμερα τα Νησιά στο εσωτερικό του ισπανικού κράτους. 1 Έντομο της φραγκοσυκιάς από το οποίο προέρχεται μια φυσική χρωστική ύλη η οποία ήταν πολύτιμη για την υφαντουργία μέχρι να εμφανιστούν οι τεχνητές χρωστικές ουσίες. 12

17 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών 2. ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 2.1. Μια ισπανική αυτόνομη κοινότητα με ιδιότυπα χαρακτηριστικά Μετά το 1982, τα Κανάρια γίνονται μία από τις αυτόνομες κοινότητες του Βασιλείου της Ισπανίας. Το καθεστώς αυτονομίας τους μεταρρυθμίστηκε εν μέρει το 1996 όταν τους αναγνωρίστηκε η κατηγορία της ιστορικής εθνικότητας. Πρωτεύουσες των νησιών είναι δύο, η Las Palmas de Gran Canaria ( κάτοικοι) και η Santa Cruz de Tenerife ( κάτοικοι). Μετά τις τελευταίες εκλογές του Μαΐου του 2011 συστάθηκε νέο αυτόνομο κοινοβούλιο και νέα περιφερειακή κυβέρνηση. Η Συνέλευση των Καναρίων η οποία περιλαμβάνει 60 έδρες 2, αποτελείται από 21 βουλευτές του Λαϊκού Κόμματος (PP), 21 βουλευτές της Συμμαχίας των Καναρίων (CC), 15 βουλευτές του Σοσιαλιστικού Κόμματος των Καναρίων PSOE και 3 βουλευτές των Νέων Καναρίων. Η νέα περιφερειακή κυβέρνηση αποτελείται από τον συνασπισμό της Συμμαχίας των Καναρίων (εθνικιστές) και του Σοσιαλιστικού Κόμματος. πρόεδρος της κυβέρνησης είναι ο Paulino Rivero Baute (CC). Δύο επαρχίες αποτελούν την αυτόνομη κοινότητα από διοικητική άποψη: 1) η επαρχία της Santa Cruz de Tenerife, στο δυτικό τμήμα, με τα νησιά El Hierro, La Palma, La Gomera και Τενερίφη και 2) η επαρχία Las Palmas, στο ανατολικό τμήμα με τα νησιά Gran Canaria, Fuerteventura, Lanzarote, το Αρχιπέλαγος Chinijo και το νησί Lobos. Τα κύρια νησιά διαθέτουν παράλληλα και από ένα όργανο τοπικής διακυβέρνησης που αποκαλείται «νησιωτική συνέλευση» και της οποίας τα μέλη εκλέγονται με καθολική ψηφοφορία. Ο πληθυσμός του Αρχιπελάγους (2,1 εκατομμύρια κάτοικοι το 2010) (ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2) κατατάσσει την αυτόνομη κοινότητα στην όγδοη θέση από δημογραφική άποψη μεταξύ των αυτόνομων κοινοτήτων του ισπανικού κράτους. Ο πληθυσμός αυτός συγκεντρώνεται στα δύο νησιά-πρωτεύουσες τα οποία είναι και τα μεγαλύτερα: στην Τενερίφη (43% του συνολικού πληθυσμού) και η Gran Canaria (40% του συνολικού πληθυσμού) (ΠΙΝΑΚΑΣ 1). Με άλλα λόγια, πάνω από το 80% του πληθυσμού βρίσκεται στα δύο κύρια νησιά, τα οποία χαρακτηρίζονται «αστικές κατά βάση περιοχές», όπως επισημάνθηκε ανωτέρω ( 1.1). Λόγω της μικρής έκτασής του, το Αρχιπέλαγος εμφανίζει υψηλή δημογραφική πυκνότητα (284,5 κάτ./τετρ. χλμ.), τριπλάσια του ισπανικού μέσου όρου (93 κάτ./τετρ. χλμ.), και 2,5 φορές μεγαλύτερη του αντίστοιχου κοινοτικού (115,5 κάτ./τετρ. χλμ.) (ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2). Η πυκνότητα αυτή είναι πιο υψηλή στα δύο πολυπληθέστερα νησιά, στην Gran Canaria (542 κατ./τετρ. χλμ.) και στην Τενερίφη (445,7 κάτ./τετρ. χλμ.). Από τους 87 δήμους των νησιών, οι 48 εμφανίζουν πυκνότητα μεγαλύτερη των 150 κατ./τετρ. χλμ. και θεωρούνται αστικοί δήμοι (ΧΑΡΤΗΣ 3) συγκεντρώνοντας το 83% του πληθυσμού. Οι υπόλοιποι θεωρούνται αγροτικοί δήμοι. Όπως αναλύθηκε ανωτέρω ( 1.2), η αυτόνομη κοινότητα των Κανάριων Νησιών τυγχάνει ενός ειδικού οικονομικού και φορολογικού καθεστώτος δεδομένης της ιστορίας τους και των γεωγραφικών τους χαρακτηριστικών. Μία από τις φορολογικές ιδιαιτερότητές τους είναι το αποθεματικό για επενδύσεις στα Κανάρια Νησιά (RIC) που μειώνει τη φορολογική βάση του εταιρικού φόρου. Επωφελούνται επίσης από την αποκαλούμενη ειδική ζώνη των Καναρίων (ZEC) η οποία μετατρέπει την κοινότητα σε μια «ελεύθερη ζώνη» όπου οι επιχειρήσεις οι οποίες εδρεύουν στην επικράτειά της τυγχάνουν σημαντικής μείωσης του εταιρικού φόρου. 2 Το αυτόνομο κοινοβούλιο των Καναρίων κατοχυρώνει μια τριπλή ισότητα: προβλέπει τον ίδιο αριθμό εδρών για τις δύο επαρχίες για τα δύο μεγαλύτερα νησιά και για τα μεγάλα και μικρά νησιά. Με τον τρόπο αυτόν επιδιώκεται η εξισορρόπηση των κριτηρίων του πληθυσμού και της έκτασης. 13

18 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή ΧΑΡΤΗΣ 3:ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΝΑ ΝΗΣΙ ΚΑΙ ΔΗΜΟ Πηγή: Πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης των Καναρίων 2007/ Η προσχώρηση της Ισπανίας στις ΕΚ και η σταδιακή ένταξη της γεωργίας των Καναρίων στην ΚΓΠ Το 1986, η προσχώρηση της Ισπανίας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες πυροδότησε μια έντονη αντιπαράθεση σχετικά με το μοντέλο ένταξης που θα εφαρμοζόταν στα Κανάρια Νησιά. Η κοινότητα των Καναρίων τάχθηκε τότε υπέρ ενός ειδικού καθεστώτος που θα επέτρεπε τη διαφύλαξη του φορολογικού και εμπορικού καθεστώτος του Αρχιπελάγους. Η επιλογή αυτή σήμαινε ότι η αυτόνομη κοινότητα δεν θα εντασσόταν στην τελωνειακή ένωση και στην 14

19 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ) και ότι δεν θα εφάρμοζε τον ΦΠΑ. Το καθεστώς αυτό περιλήφθηκε στην πράξη προσχώρησης 3. Κατά συνέπεια, σε πρώτη φάση οι διατάξεις σχετικά με την ΚΓΠ δεν ίσχυσαν στα νησιά με την εξαίρεση των διατάξεων που είχαν κοινωνικό και διαρθρωτικό χαρακτήρα. Ομοίως, τα γεωργικά και αλιευτικά προϊόντα δεν είχαν ελεύθερη πρόσβαση στην υπόλοιπη κοινοτική επικράτεια και επιβλήθηκαν σε αυτά δασμολογικές ποσοστώσεις καθώς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τιμές αναφοράς. Εφαρμόστηκε η προβλεπόμενη κατάργηση δασμών για τις ισπανικές παραγωγές της ηπειρωτικής χώρας στο πλαίσιο των εγκεκριμένων ποσοστώσεων και σε σχέση με τις προκαθορισμένες τιμές αναφοράς όταν κρίθηκε ενδεδειγμένο. Παράλληλα διατηρήθηκαν, σε μεταβατική βάση (1993) και για ορισμένα προϊόντα, ορισμένες εισφορές έναντι της Κοινότητας (εισφορά θαλάσσης ειδικό τέλος) Από την άλλη πλευρά, η μη εφαρμογή της ΚΓΠ σήμαινε ότι οι γεωργικές εισαγωγές που προέρχονταν από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα θα συνέχιζαν να επωφελούνται από τις επιστροφές της εξαγωγής. Τέλος, διαφυλάχθηκαν οι ισχύουσες τομεακές ρυθμίσεις για την ντομάτα και το αγγούρι για μια περίοδο τεσσάρων ετών ( ) και διατηρήθηκε το αποθεματικό της ισπανικής αγοράς για την μπανάνα των Καναρίων για δέκα χρόνια ( ) υπό τον όρο ότι δεν θα δημιουργείτο μια κοινή οργάνωση αγοράς (ΚΟΑ) για το συγκεκριμένο προϊόν (ανύπαρκτη ακόμα την εποχή εκείνη). Ωστόσο, οι πολιτικές και κοινωνικές συζητήσεις στα Νησιά σχετικά με τη σκοπιμότητα της πλήρους ένταξης στην τελωνειακή ένωση και στην κοινή γεωργική πολιτική δεν σταμάτησαν καθώς τροφοδοτούνταν από τις ανησυχίες των αγροτικών κατά βάση νησιών για το μέλλον των εξαγωγών τους. Μια σειρά από γεγονότα συνέκλιναν υπέρ της αναθεώρησης του μοντέλου ένταξης που συμφωνήθηκε το 1986: - Καταρχάς, η θέσπιση της ενιαίας πράξης του 1987 η οποία οδήγησε στην εγκαθίδρυση της εσωτερικής αγοράς το Γεγονός το οποίο με τη σειρά του επέφερε τη δημιουργία μιας ΚΟΑ για την μπανάνα με στόχο την εξάλειψη του υφιστάμενου κατακερματισμού στην κοινοτική αγορά ανάλογα με την προέλευσή της (μπανάνα «δολάριο» λατινοαμερικανικής προέλευσης μπανάνα από τις χώρες ΑΚΕ και ευρωπαϊκές παραγωγές της Μαδέρα, των υπερπόντιων διαμερισμάτων και των Κανάριων Νησιών) 4 - Την αναθεώρηση του καθεστώτος ένταξης υπαγόρευε επίσης η λήξη της μεταβατικής περιόδου το 1996, η οποία είχε χορηγηθεί για την ισπανική γεωργία στην πράξη προσχώρησης, και η πιθανή συντόμευσή της λόγω της εγκαθίδρυσης της εσωτερικής αγοράς - Τρίτον, η επίσπευση των μεταρρυθμίσεων της ΚΓΠ επέβαλε την περαιτέρω ένταξη της γεωργίας των Καναρίων. Μια μεταρρυθμιστική διαδικασία των μηχανισμών της, η οποία ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 80 και κορυφώθηκε τον Ιούλιο του 1991 με την παρουσίαση μιας ριζοσπαστικής μεταρρυθμιστικής πρότασης βάσει της οποίας το μέσο των τιμών στήριξης επρόκειτο να αντικατασταθεί σταδιακά με τις άμεσες ενισχύσεις των παραγωγών (μεταρρύθμιση McSharry 1992) 3 4 Άρθρα 25, 155, 186 και 187 της πράξης προσχώρησης και πρωτόκολλο αριθ. 2 με τα παραρτήματά του Α και Β (ΕΕ ΕΚ L 302 της ) Η ΚΟΑ της μπανάνας δημιουργήθηκε τελικά με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 404/1993 (ΕΕ L 47 της ) Στη συνέχεια, ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2013/2006 (ΕΕ L 384 της ) προσάρμοσε τις άμεσες ενισχύσεις υπέρ της μπανάνας στο καθεστώς της ενιαίας ενίσχυσης, και ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1234/2007 (EE L 299 της ) ενσωμάτωσε τη ρύθμιση της αγοράς μπανάνας στο εσωτερικό της ενιαίας ΚΟΑ. Όπως αναλύεται στο σημείο 3.4, ο τομέας της μπανάνας είναι σήμερα ενσωματωμένος στα «προγράμματα ειδικών μέτρων λόγω του απομακρυσμένου και νησιωτικού χαρακτήρα ορισμένων περιφερειών» (POSEI) 15

20 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή - Η εφαρμογή μιας «ανανεωμένης μεσογειακής πολιτικής» μετά το 1992 εγκυμονούσε επίσης τον κίνδυνο της εύνοιας των εξαγωγών των τρίτων μεσογειακών χωρών σε βάρος των παραγωγών των Καναρίων - Τέλος, το 1986 ξεκίνησε στην πόλη Punta del Este ένας νέος γύρος διαπραγματεύσεων της GATT με στόχο την ελευθέρωση του παγκόσμιου γεωργικού εμπορίου και τη μείωση της κρατικής στήριξης των γεωργικών παραγωγών. Τελικά, το καθεστώς ένταξης 5 τροποποιήθηκε το 1991 και συγκεκριμενοποιήθηκε στα εξής: σταδιακή ένταξη των Νησιών στην τελωνειακή ένωση (θα ολοκληρωνόταν τον Δεκέμβριο του 2000) εγκαθίδρυση ενός ειδικού καθεστώτος εφοδιασμού του Αρχιπελάγους με αγροτικά προϊόντα προς κατανάλωση ή επεξεργασία, το οποίο συμπληρωνόταν από μια εισφορά εισαγωγής των εμπορευμάτων («εισφορά επί της παραγωγής και επί των εισαγωγών APIM) εφαρμογή μειωμένου ΦΠΑ (ο έμμεσος γενικός φόρος των Καναρίων - ICIG) και τέλος, πλήρης ένταξη της γεωργίας των Καναρίων στην ΚΓΠ. Αυτό το νέο νομοθετικό πλαίσιο που θεσπίστηκε το 1991 συνέπεσε χρονικά με την αναγνώριση των Κανάριων Νησιών ως εξόχως απόκεντρης περιοχής και τη συνεπακόλουθη θέσπιση του «προγράμματος ειδικών μέτρων λόγω του απομακρυσμένου και νησιωτικού χαρακτήρα ορισμένων περιφερειών» (POSEICAN) Κανάρια, εξόχως απόκεντρη περιοχή στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το πρώτο ευρωπαϊκό κείμενο σχετικά με τα ειδικά προγράμματα υπέρ των εξόχως απόκεντρων περιοχών είναι ένα ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 1987 για τα γαλλικά υπερπόντια διαμερίσματα (DOM). Η απόφαση 89/687/ΕΚ της θεσμοθέτησε το πρώτο πρόγραμμα υπέρ των DOM, το οποίο στην πραγματικότητα αποτελεί και το σημείο εκκίνησης των POSEI. Το 1991 πραγματοποιήθηκε ένα βήμα περισσότερο και, πέραν της επικαιροποίησης του POSEIDOM, δημιουργήθηκαν τα προγράμματα υπέρ της Μαδέρα και των Αζόρων (POSEIMA) και των Κανάριων Νησιών (POSEICAN) (βλ. σημείωμα 6). Το 1999 η Συνθήκη του Άμστερνταμ κατοχύρωσε την έννοια της «εξόχως απόκεντρης περιοχής» στο άρθρο 299 κάνοντας ρητή αναφορά στα Κανάρια Νησιά. Τέλος, με την υπογραφή της Συνθήκης της Λισαβόνας, στα άρθρα 349 και 355 της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ) επαναλαμβάνεται ο ορισμός της «εξόχως απόκεντρης περιοχής» της Συνθήκης του Άμστερνταμ καθώς και τα ειδικά μέτρα σε σχέση με την τελωνειακή ένωση, την κοινή εμπορική πολιτική, τη φορολογική πολιτική, τις ελεύθερες ζώνες, την κοινή γεωργική πολιτική, την κοινή αλιευτική πολιτική, τους όρους προμήθειας πρώτων υλών και βασικών καταναλωτικών αγαθών, τις κρατικές ενισχύσεις και τις προϋποθέσεις πρόσβασης στα διαρθρωτικά ταμεία. Σύμφωνα με τη Συνθήκη, η έννοια της «εξόχως απόκεντρης περιοχής» θεμελιώνεται στην ιδιαίτερη διαρθρωτική οικονομική και κοινωνική κατάσταση ορισμένων περιοχών η οποία 5 6 Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 1911/1991, ΕΕ L 171 της Απόφαση 91/314/ΕΚ (ΕΕ L 171 της ) Η απόφαση αυτή συμπληρώθηκε από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1601/92 (EE L 173 της ) που εγκαθίδρυσε ένα ειδικό καθεστώς για τα γεωργικά προϊόντα των Καναρίων στο πλαίσιο του POSEICAN και στη συνέχεια τροποποιήθηκε από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 2826/2000 (EE L 328 της ). Όπως επισημαίνεται παρακάτω ( 3.4), ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1601/92 καταργήθηκε από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1454/2001 (EE L 198 της ) και αυτός με τη σειρά του αντικαταστάθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 247/2006 (ΕΕ L 42 της ), ο οποίος αποτελεί την ισχύουσα νομική βάση των POSEI. 16

21 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών επιδεινώνεται από τη μεγάλη απόσταση, τον νησιωτικό τους χαρακτήρα, τη μικρή έκταση, τη δύσκολη μορφολογία και κλίμα, την οικονομική εξάρτηση όσον αφορά έναν μικρό αριθμό προϊόντων. Οι παράγοντες αυτοί συντελούν καθοριστικά στην ανάπτυξή τους. Τα Κανάρια Νησιά πληρούν αναμφίβολα αυτούς τους όρους: - Από γεωγραφική άποψη, βρίσκονται στον Ατλαντικό Ωκεανό, σε απόσταση χλμ. από την Ιβηρική Χερσόνησο και χλμ. από τις Βρυξέλλες πληρώντας επομένως τις προϋποθέσεις του νησιωτικού χαρακτήρα και της μεγάλης απόστασης των πιο αντιπροσωπευτικών τους αγορών, με ό,τι επιπλέον κόστος συνεπάγεται αυτό από πλευράς υλικοτεχνικής υποστήριξης και μεταφοράς. Από την άλλη πλευρά, ο γεωγραφικός κατακερματισμός οδηγεί στο φαινόμενο του αποκαλούμενου «διπλού νησιωτικού χαρακτήρα», το οποίο διακρίνει όλα τα μικρά νησιά σε σύγκριση με την Τενερίφη και την Gran Canaria, όπου συγκεντρώνονται οι διοικητικές και οικονομικές δραστηριότητες. - Χαρακτηρίζονται επίσης από τη μικρή χρησιμοποιούμενη έκτασή τους, και ιδίως τη γεωργική, η οποία αντιμετωπίζει μεγάλο κίνδυνο διάβρωσης 7, ειδικά στα νησιά Fuerteventura και Gran Canaria, όπου πάνω από το 50% του εδάφους από το συγκεκριμένο φαινόμενο. Λόγω των ανώμαλων μορφολογικών συνθηκών, που χαρακτηρίζονται από τις απόκρημνες πλαγιές και τις τεράστιες ορεινές και ηφαιστειογενείς εκτάσεις, μόνο το 7,26% της έκτασης προσφέρεται για καλλιέργειες. Το 20,4% χαρακτηρίζεται δασική έκταση, το 4,02% λειμώνες και βοσκότοποι, το 0,43% ποτάμια και λίμνες και η υπόλοιπη έκταση (67,89%) προορίζεται για «άλλες χρήσεις». Όπως είδαμε παραπάνω ( 1.1), το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας υπάγεται σε καθεστώτα περιβαλλοντικής προστασίας. - Η έλλειψη χρησιμοποιούμενης έκτασης επιδεινώνεται από την έλλειψη νερού για την αστική και αγροτική κατανάλωση. Δεν είναι τυχαίο ότι η τιμή του νερού στα Κανάρια είναι η υψηλότερη στην Ισπανία (1,74 ευρώ/μ³ έναντι των 1,08 ευρώ που ήταν η μέση τιμή στο ισπανικό κράτος το 2006). Παρ όλα αυτά, η κατανάλωση αυξάνεται με αμείωτη ένταση. Την περίοδο 2000/2007 η μέση κατανάλωση των νοικοκυριών (λίτρα/κάτοικοι/ημέρα) αυξήθηκε κατά 10,8% λόγω κυρίως του τουρισμού. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη και το φαινόμενο της αλάτωσης. - Από κοινωνική και δημογραφική άποψη, τα νησιά χαρακτηρίζονται, όπως είδαμε παραπάνω, από υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα (285 κάτ./τετρ. χλμ.) ( 1.1.). Επίσης παρατηρείται υψηλή διαρθρωτική ανεργία (28,5% του ενεργού πληθυσμού το 2011) ενώ ασκούνται υψηλές μεταναστευτικές πιέσεις οι οποίες ενισχύονται από τη μικρή απόσταση που χωρίζει τα Νησιά από την αφρικανική ήπειρο: υπενθυμίζουμε ότι το νησί Fuerteventura απέχει μόλις 95 χλμ. από τις ακτές της Σαχάρας. - Το Αρχιπέλαγος διακρίνεται επίσης από μια ευάλωτη οικονομία, λόγω της υψηλής εξάρτησής της από το εξωτερικό και του περιορισμένου αριθμού δραστηριοτήτων (τουρισμός) και προϊόντων τοπικής παραγωγής (γεωργικές εξαγωγές). Αρκεί να αναφέρουμε εν προκειμένω ότι οι εισαγωγές προϊόντων το 2010 ανήλθαν σε εκατομμύρια ευρώ και οι εξαγωγές έφθασαν τα εκατομμύρια (ΠΙΝΑΚΑΣ 5), με το ελλειμματικό υπόλοιπο να ανέρχεται σε εκατομμύρια ευρώ ( 3.3). 7 Οι μέσες ετήσιες απώλειες εδάφους ήταν το ,72 τόνοι/εκτάριο. Το 69,25% της έκτασης του διαθέσιμου εδάφους πλήττεται από μικρού μεγέθους διαδικασίες διάβρωσης (0 έως 10 τόνοι/εκτάριο). Το 21,86% εμφανίζει διάβρωση μεσαίου επιπέδου (από 10 έως 25 τόνους/εκτάρια τον χρόνο. Και το 8,89% της έκτασης υφίσταται μια διαδικασία διάβρωσης που χαρακτηρίζεται σοβαρή (περισσότεροι από 25 τόνοι/εκτάριο κάθε έτος). Πηγή: MARM «Perfil Ambiental de España»,

22 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή - Τέλος, πρέπει να αναφερθούν οι ιδιαίτεροι φυσικοί κίνδυνοι που απειλούν το Αρχιπέλαγος, όπως οι θύελλες και οι δασικές πυρκαγιές. Σε αυτούς μπορούν να προστεθούν οι περιστασιακές ηφαιστειακές εκρήξεις. Την τελευταία φορά που σημειώθηκαν τέτοιες εκρήξεις ήταν στο νησί La Palma το 1949 (Nambroque και San Juan) και το 1971 (Teneguía) Η οικονομία των Κανάριων Νησιών: βασικοί δείκτες Τη δεκαετία του 60 η γεωργία συνέβαλλε περίπου στο 32% του περιφερειακού ΑΕγχΠ. Σήμερα αντιστοιχεί μόλις στο 1,3% (βλ. 3.1). Ως αποτέλεσμα αυτού του βαθύτατου μετασχηματισμού, η οικονομία των Καναρίων είναι σήμερα κατά βάση τριτογενής. Η συνεισφορά της ΑΠΑ (ακαθάριστη προστιθέμενη αξία) του τομέα των υπηρεσιών στο ΑΕγχΠ προσεγγίζει το 83% (ΠΙΝΑΚΑΣ 3). Η βασική συνιστώσα του είναι ο τουρισμός και οι συναφείς με αυτόν δραστηριότητες, οι οποίες αναπτύσσονται καθ όλη τη διάρκεια του έτους λόγω των εξαιρετικών κλιματολογικών συνθηκών των Νησιών ( 1.1). Με λίγο λιγότερους από 10 εκατομμύρια ξένους επισκέπτες τον χρόνο, τα Κανάρια αποτελούν την τρίτη σημαντικότερη τουριστική περιφέρεια της Ισπανίας μετά την Καταλονία και τις Βαλεαρίδες Νήσους. ΠΙΝΑΚΑΣ 3. ΣΥΝΘΕΣΗ ΑΝΑ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΑΕγχΠ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΑΕγχΠ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2010 (*) ΚΑΝΑΡΙΑ % ΙΣΠΑΝΙΑ % % ΚΑΝ/ΙΣ (ΣΕ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ , , ,9% (ΑΠΑ) ΑΠΑ της γεωργίας, κτηνοτροφίας και αλιείας 489,0 1,3% ,0 2,7% 1,9% ΑΠΑ του ενεργειακού τομέα 1.040,1 2,8% ,0 3,0% 3,5% ΑΠΑ του βιομηχανικού τομέα: 1.384,2 3,7% ,0 12,6% 1,1% ΑΠΑ της βιομηχανίας τροφίμων, ποτών και 594,9 1,6% ,0 2,0% 2,9% καπνού ΑΠΑ του κατασκευαστικού τομέα 3.483,8 9,2% ,0 10,0% 3,6% ΑΠΑ του τομέα των υπηρεσιών ,3 83,0% ,0 71,7% 4,5% (*) Στοιχεία της σύνθεσης ανά τομέα του ΑΕγχΠ με βάση τη συνεισφορά του κάθε τομέα στη συνολική ΑΠΑ χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η αξία των καθαρών φόρων επί των προϊόντων. Προσωρινά στοιχεία του οικονομικού έτους Πηγές: Στατιστικό Ινστιτούτο Κανάριων Νησιών (ISTAC), Περιφερειακή Λογιστική Υπηρεσία της Ισπανίας και προσωπική επεξεργασία Η βιομηχανία έχει μικρή οικονομική βαρύτητα και συνεισφέρει κάτω από το 4% του περιφερειακού ΑΕγχΠ, ποσοστό πολύ πιο χαμηλό από τα ηπειρωτικά πρότυπα (ΠΙΝΑΚΑΣ 3). Στο πλαίσιο αυτό, η βιομηχανία γεωργικών τροφίμων καταλαμβάνει σημαντική θέση: αντιστοιχεί στο 43% της περιφερειακής βιομηχανικής ΑΠΑ, η συνεισφορά της στο ΑΕγχΠ 18

23 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών των Καναρίων είναι της τάξεως του 1,6% (ΠΙΝΑΚΑΣ 3) και απασχολεί το 29,6% του συνόλου του πληθυσμού (ΠΙΝΑΚΑΣ 4 IV). Ο ενεργειακός υποτομέας έχει επίσης κάποια σημασία (2,8% του ΑΕγχΠ) (ΠΙΝΑΚΑΣ 3), ο οποίος στηρίζεται κατά βάση στη δραστηριότητα διύλισης πετρελαίου. Το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας είναι θερμικής προέλευσης αν και αξίζει να σημειωθεί η σταδιακή ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας η οποία ενθαρρύνεται από τις ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες των Νησιών. Για να καλυφθεί η ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση για κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας (4,2 Mw./κάτοικο το 2008) και δεδομένου ότι δεν υπάρχει καμία δυνατότητα παραγωγής υδραυλικής ενέργειας εδραιώνονται σταδιακά η αιολική ενέργεια (λειτουργούν εγκαταστάσεις ισχύος 142 Mw) και η ηλιακή ενέργεια (95 Mw). Οι εγκαταστάσεις των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας παράγουν ενέργεια συνολικής ισχύος 277 Mw και εξακολουθούν να απέχουν πολύ από τις θεωρητικές δυνατότητες ανάπτυξής τους. Στο μέλλον θα μπορούσε επίσης να αναπτυχθεί και η γεωθερμική ενέργεια που συνδέεται με την ενεργή ηφαιστειότητα. Ο κατασκευαστικός τομέας, που συνδέεται άμεσα με την τουριστική ανάπτυξη, είναι ο δεύτερος σημαντικός τομέας συνεισφέροντας το 9,2% του ΑΕγχΠ το 2010 (ΠΙΝΑΚΑΣ 3). Παρά τις ισχυρές απώλειες που προκάλεσε η παρούσα οικονομική κρίση σε αυτό το πεδίο δραστηριότητας, ο τομέας αυτός εξακολουθεί να είναι σημαντικός. Η κατακόρυφη πτώση της εσωτερικής κατανάλωσης και η μείωση του τουρισμού λόγω της κρίσης οδήγησαν στην έκρηξη της φούσκας των ακινήτων στην Ισπανία γενικότερα, και στα Κανάρια Νησιά ειδικότερα. Υπό τις συνθήκες αυτές, η επιδείνωση της κατασκευαστικής δραστηριότητας η οποία το 2007, πριν από την κρίση, απασχολούσε περίπου το 12,5% του ενεργού πληθυσμού (ΠΙΝΑΚΑΣ 1.3) συνέβαλε καθοριστικά στην κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας, η οποία άλλωστε βρισκόταν ανέκαθεν σε πολύ υψηλά επίπεδα. Το 2008, ο άνεργος πληθυσμός του Αρχιπελάγους ανερχόταν στο 17,4% του ενεργού πληθυσμού (ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3). Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, στο πρώτο τρίμηνο του 2011 η περιφερειακή ανεργία πλήττει το 28,5% του ενεργού πληθυσμού. Η υψηλή δημογραφική ανάπτυξη των Καναρίων, η οποία την περίοδο 2000/2007 κατέγραφε ετησίως ποσοστά της τάξεως του 2,4%, πολύ υψηλότερα από τα αντίστοιχα ισπανικά (1,6%) ή της ΕΕ των 27 (0,4%) (ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2) συμβάλλει και αυτή με τη σειρά της στη διαρθρωτική ανεργία και εξηγεί γιατί η ανεργία των νέων είναι διπλάσια του μέσου όρου της ΕΕ (ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3). Παρόλο που το ποσοστό γονιμότητας ακολουθούσε καθοδική πορεία και το ποσοστό των παιδιών κάτω των 14 ετών είναι σήμερα αντίστοιχο του ευρωπαϊκού (15,6%) (ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2), η γενική πληθυσμιακή πυραμίδα είναι πιο νεανική από αυτήν της ηπειρωτικής χώρας και του μεγαλύτερου τμήματος της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η κατάσταση αυτή ενισχύεται από την έξαρση που εμφανίζει τελευταία το φαινόμενο της μετανάστευσης: το 2008, το 16,28% του πληθυσμού των Καναρίων ηλικίας από 15 έως 64 ετών είχε γεννηθεί εκτός της ΕΕ (σε αντιδιαστολή με το 6,6% που καταγράφει η ΕΕ των 27 στο σύνολό της) (ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2). Την περίοδο αυτή στο Αρχιπέλαγος ζουν περίπου αλλοδαποί. Οι μισοί από αυτούς είναι ευρωπαϊκής προέλευσης και οι άλλοι μισοί προέρχονται είτε από τη Λατινική Αμερική είτε από την Αφρική. Την τελευταία περίοδο ιδιαίτερα σημαντικές ήταν οι μεταναστευτικές κινήσεις από τις αφρικανικές χώρες, και ιδίως στα νησιά που βρίσκονται σε πολύ κοντινή απόσταση με την αφρικανική ήπειρο (Fuerteventura y Lanzarote). Στον ΠΙΝΑΚΑ 1 εμφανίζονται τα ισοζύγια καθαρής μετανάστευσης και η μεταβολή του συνολικού πληθυσμού των Νησιών, σε σύγκριση με τα αντίστοιχα στοιχεία της ΕΕ: ενώ η ΕΕ των 27 την περίοδο 2001/2007 κατέγραψε μέσο ισοζύγιο μετανάστευσης της τάξης του 2,6 ανά κατοίκους, στο νησί Fuerteventura καταγράφηκε δείκτης 55,39, στο Lanzarote 39,63, στην Τενερίφη 21,63 και στο La Gomera 21,13. Σε όλα τα νησιά αυξήθηκε σημαντικά ο συνολικός πληθυσμός και η 19

24 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή αύξηση αυτή ήταν πολύ μεγαλύτερη από τη μέση κοινοτική αύξηση της αντίστοιχης περιόδου (ΠΙΝΑΚΑΣ 1). 20

25 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών 3. Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΤΟΜΕΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ ΝΗΣΙΩΝ 3.1. Ο οικονομικός, περιβαλλοντικός και εδαφικός ρόλος της γεωργίας των Καναρίων Ο πρωτογενής τομέας έχει μικρή σημασία για το ΑΕγχΠ του Αρχιπελάγους: με μια ΑΠΑ αξίας 489 εκατομμυρίων ευρώ, αντιστοιχεί μόλις στο 1,3%, στα ίδια περίπου επίπεδα με το ποσοστό που αντιπροσωπεύει η γεωργία στην ΕΕ των 27-1,1%- αλλά σε χαμηλότερα επίπεδα του ισπανικού ποσοστού στο σύνολό του - 2,7% (ΠΙΝΑΚΑΣ 3). Η μικρή σημασία των γεωργικών ειδών διατροφής σε σύγκριση με τους υπόλοιπους οικονομικούς κλάδους (και ειδικότερα με τον κλάδο των υπηρεσιών) (ΠΙΝΑΚΑΣ 3) δεν σημαίνει ότι ο τομέας αυτός δεν διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοοικονομική ισορροπία της περιοχής: - Υποστηρίζει το ένα πέμπτο των εξαγωγών των Καναρίων (ΠΙΝΑΚΑΣ 5 I.1) με τις μπανάνες, τα οπωροκηπευτικά, τα αλιευτικά προϊόντα, τον καπνό, τα λουλούδια και τα φυτά να συγκαταλέγονται μεταξύ των βασικών αντιπροσωπευτικών τους προϊόντων. - Απασχολεί εργαζόμενους σε σύνολο για την ευρύτερη οικονομία των Καναρίων (3,1%) (Στοιχεία του τελευταίου τριμήνου του ΠΙΝΑΚΑΣ 4 - I), και έχει ιδιαίτερη σημασία για τα νησιά El Hierro, La Palma και La Gomera. Σε ένα περιβάλλον κρίσης όπως το σημερινό, αξίζει να επισημάνουμε ότι ο γεωργικός τομέας των Καναρίων συγκεντρώνει δραστηριότητες που μπορούν να είναι υψηλής έντασης όσον αφορά το εργατικό δυναμικό και που έχουν εμφανή ικανότητα απορρόφησης του ενεργού πληθυσμού χαμηλής ειδίκευσης ο οποίος έμεινε άνεργος με την κατάρρευση του κατασκευαστικού τομέα. - Στους άμεσους απασχολούμενους του πρωτογενούς τομέα πρέπει να προσθέσουμε άλλα άτομα της βιομηχανίας των τροφίμων, των ποτών και του καπνού (ΠΙΝΑΚΑΣ 4 IV), αριθμός που αντιστοιχεί στο 29,6% του συνόλου των απασχολούμενων στη βιομηχανία των Καναρίων. - Η γεωργία επιτρέπει επίσης τη διατήρηση ενός βασικού αγροτικού ιστού σε μια περιφέρεια όπου κάποιες περιοχές της ενδοχώρας των Νησιών εμφανίζουν σημαντικές ανισορροπίες και ραγδαία μείωση του πληθυσμού. Ως εκ τούτου, αποτελεί βασικό πυλώνα ενός αγροτικού περιβάλλοντος που εκτείνεται σε τετρ. χλμ. και στο οποίο κατοικούν άτομα 8. - Δίνει ζωή σε ένα ευρύ φάσμα συναφών δραστηριοτήτων οι οποίες εκτείνονται από τη συσκευασία των γεωργικών προϊόντων μέχρι τις εργασίες φόρτωσης και εκφόρτωσης στα λιμάνια. Η εξειδίκευση των νωπών προϊόντων δεν έχει επιτρέψει μέχρι σήμερα την εδραίωση μεγάλων μεταποιητικών βιομηχανιών οπωροκηπευτικών προϊόντων. Ωστόσο, ο υποτομέας των τροφίμων, των ποτών και του καπνού έχει πιο βαρύνουσα οικονομική σημασία από τον αγροτικό τομέα (1,6%). Προσανατολισμένος στην τροφοδοσία της αγοράς των Καναρίων και, κατά προτεραιότητα, στην αγορά του κάθε νησιού, εμφανίζει έναν κύκλο εργασιών αξίας 1.668,7 εκατομμυρίων (ΠΙΝΑΚΑΣ 4 IV), αντιπροσωπεύοντας το 22,2% του συνόλου του περιφερειακού βιομηχανικού τομέα. Ξεχωρίζουν οι κλάδοι των γαλακτοκομικών (συνολικά έσοδα αξίας 294,8 8 Στοιχεία των δήμων που έχουν χαρακτηριστεί αγροτικοί βάσει του νόμου 45/2007 για τη βιώσιμη ανάπτυξη του αγροτικού περιβάλλοντος, έχουν πληθυσμό κάτω των κατοίκων και πυκνότητα μικρότερη των 100 κατοίκων/τετρ. χλμ. 21

26 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή εκατομμυρίων ευρώ το 2008), των αναψυκτικών και ποτών (293,5 εκατομμύρια) και των προϊόντων άρτου, ζαχαροπλαστικής και ζυμαρικών (201,27 εκατομμύρια). Άλλοι κλάδοι ιδιαίτερης σημασίας είναι η διαλογή και η συσκευασία των αυγών, η επεξεργασία και η συσκευασία των προϊόντων κρέατος και τα αμπελοοινικά προϊόντα. - Τέλος, η γεωργία των Καναρίων αποτελεί μια αποτελεσματική προστασία για ένα άκρως ενδιαφέρον περιβάλλον από οικολογική άποψη (βλ. 1.1), το οποίο χαρακτηρίζεται από την ανεπάρκεια φυσικών πόρων (γη και νερό), από σοβαρά προβλήματα αλάτωσης και διάβρωσης (βλ. 2.3) και εκτίθεται σε ισχυρές δημογραφικές πιέσεις, οι οποίες εντείνονται από τον τουρισμό και τα μεταναστευτικά ρεύματα που προέρχονται από την αφρικανική ήπειρο (βλ. 2.4) Διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της γεωργίας των Καναρίων Κύριο χαρακτηριστικό της γεωργίας των Καναρίων είναι η έλλειψη νερού και εδάφους κατάλληλου για καλλιέργεια. Το καλλιεργήσιμο έδαφος αντιστοιχεί μόλις στο 7,6% της συνολικής έκτασης και έτσι εξηγείται γιατί τα εκτάρια της καλλιεργήσιμης γης των Καναρίων επικαλύπτονται από την Ισπανία. Οι περιορισμοί που ισχύουν για τους συντελεστές παραγωγής αντισταθμίζονται ωστόσο από τις ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες οι οποίες επιτρέπουν τόσο την ανάπτυξη τροπικών και υποτροπικών παραγωγών όσο και την εξαγωγή ενός ευρέος φάσματος οπωροκηπευτικών «εκτός εποχής» σε εξωτερικές αγορές ( 3.3). Επίσης, χάρη σε μια μεγάλη ανθρώπινη προσπάθεια, επί του παρόντος αρδεύεται το 40% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης ( εκτάρια), το 76,1% της οποίας αρδεύεται με σύστημα στάγδην άρδευσης προκειμένου να αξιοποιούνται στο έπακρο οι υφιστάμενοι ελάχιστοι υδάτινοι πόροι. Τα Κανάρια αριθμούν αγροτικές εκμεταλλεύσεις (ΠΙΝΑΚΑΣ 4 I). Οι διαστάσεις τους είναι γενικά μικρές: 4 εκτάρια χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης (το χαμηλότερο επίπεδο της Ισπανίας) και 18,2 μέσες κτηνοτροφικές μονάδες 9 (ΠΙΝΑΚΑΣ 4 - I). Έχουν ωστόσο σημαντικότερη οικονομική διάσταση, με 33 ΜΟΔ ανά εκμετάλλευση 10, υπερδιπλάσια του ισπανικού μέσου όρου (15,6). Αυτή η υψηλή οικονομική απόδοση επιτρέπει την υποστήριξη 2,2 ΜΕE κατά μέσο όρο 11 ανά εκμετάλλευση (ΠΙΝΑΚΑΣ 4- I). Εντούτοις, πέραν των στατιστικών μέσων όρων, ο γεωργικός τομέας των Καναρίων διακρίνεται για τον διττό του χαρακτήρα. Ένας υποτομέας γεωργικών προϊόντων εξαγωγής υψηλής ειδίκευσης (φρούτα, οπωροκηπευτικά, φυτά και λουλούδια) που αντιπροσωπεύει το 67% της αγροτικής ΑΠΑ, συνυπάρχει με μια γεωργία που είναι προσανατολισμένη στον εσωτερικό εφοδιασμό (κρασί, ζωικά προϊόντα) και ξεχωρίζει για τον κοινωνικό και περιβαλλοντικό της ρόλο. Αυτός ο διττός χαρακτήρας της παραγωγής είναι διαρθρωτικό φαινόμενο. Το 85% των εκμεταλλεύσεων έχουν έκταση κάτω των 5 εκταρίων και το 55% δεν φθάνουν τις 8 ΜΟΔ. Σε αυτές τις μικρές εκμεταλλεύσεις στηρίζεται ο κύριος όγκος της αγροτικής παραγωγής που προορίζεται για την αγορά των Καναρίων. Στον αντίποδα, το μεγαλύτερο μέρος της εξαγωγής συγκεντρώνεται στις εκμεταλλεύσεις που έχουν έκταση άνω των 50 εκταρίων ή μεγάλα θερμοκήπια. Στο ίδιο τμήμα της γης βρίσκεται το 5% των εκμεταλλεύσεων που υπερβαίνουν τις 40 ΜΟΔ. 9 Οι κτηνοτροφικές μονάδες ισοδυναμούν με τον αριθμό των ζώων μιας εκμετάλλευσης πολλαπλασιαζόμενου με έναν συντελεστή που διαφέρει ανά είδος και κατηγορία. Ως εκ τούτου, καλύπτονται από έναν μόνο δείκτη για τα διάφορα ζωικά κεφάλαια. 10 ΜΟΔ: μονάδα οικονομικής διάστασης (1 ΜΟΔ= ευρώ τυπικού ακαθάριστου κέρδους), 11 ΜΕΕ μονάδες εργασίας/έτος. 1 ΜΕΕ ισοδυναμεί με την εργασία που πραγματοποιεί ένα άτομο σε καθεστώς πλήρους απασχόλησης κατά τη διάρκεια ενός έτους (1.826 ώρες). 22

27 Η γεωργία των Κανάριων Νησιών Τρεις παραγωγές συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργούμενης έκτασης (ΠΙΝΑΚΑΣ 4 II): οι αμπελώνες ( εκτάρια), μια ιδιαίτερη σημαντική καλλιέργεια λόγω του μεγάλου αριθμού μικρών καλλιεργειών στις οποίες στηρίζεται μπανανιές (με εκτάρια που βρίσκονται κατά βάση στα νησιά Τενερίφη και La Palma), η παραγωγή των οποίων σημειώνει άνοδο φθάνοντας τους τόνους και των οποίων η αξία ισοδυναμεί με το ένα τέταρτο σχεδόν της τελικής αγροτικής παραγωγής ΤΑΠ και η καλλιέργεια γεώμηλων, η οποία αν και δεν είναι τόσο σημαντική από πλευράς εξαγωγών, καταλαμβάνει έκταση εκταρίων. Άλλες σημαντικές φυτικές καλλιέργειες από οικονομικής πλευράς είναι: οι καλλιέργειες ντομάτας (που συγκεντρώνονται στην Gran Canaria, στην Τενερίφη και στη Fuerteventura, καταλαμβάνουν έκταση εκταρίων στα θερμοκήπια, εμφανίζουν παραγωγή τόνων το 2010 και η αξία τους αντιστοιχεί στο 9% της ΤΑΠ, αν και εμφανίζουν μείωση) τα καλλωπιστικά φυτά και λουλούδια (711 εκτάρια), που παρουσιάζουν μεγάλη ανάπτυξη και επί του παρόντος αντιπροσωπεύουν το 7% της ΤΑΠ των Καναρίων οι καλλιέργειες αγγουριών και πιπεριάς και τα πράσινα φασόλια, οι οποίες αν και καταλαμβάνουν ελάχιστη έκταση, ωστόσο έχουν βαρύνουσα σημασία στον τομέα των εξαγωγών. Μεταξύ των ζωικών παραγωγών ξεχωρίζει η παραγωγή των αιγοειδών (γάλα και κρέας), τα οποία αριθμούν κεφαλές (αντιστοιχούν στο 10,5% επί του συνόλου της Ισπανίας) και η ωοπαραγωγική πτηνοτροφία (με 2,2 εκατομμύρια μονάδες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 5,2% του συνόλου των ισπανικών μονάδων) (ΠΙΝΑΚΑΣ 4 - III). Σε ό,τι αφορά την πολιτική της ποιότητας των τροφίμων, τα Κανάρια Νησιά έχουν 14 τρόφιμα και ποτά τα οποία έχουν αναγνωριστεί ως ονομασίες προστατευόμενης προέλευσης (ΠΟΠ) ή ως προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη (ΠΓΕ) μεταξύ των οποίων: τα τυριά «Queso Majorero», «Queso de Guía», το «Ronmiel» και τα κρασιά «Tacoronte-Acentejo» και «Lanzarote». Οι τελευταίοι χαρακτηρισμοί που έγιναν το 2011 και είναι ακόμα μεταβατικές είναι η ΠΟΠ «Papas Antiguas de Canarias» και η ΠΓΕ «Plátano de Canarias». Υπάρχουν επίσης εκτάρια που διατίθενται για οικολογικές καλλιέργειες (ΠΙΝΑΚΑΣ 4 ΙΙ). 23

28 Θεματικό Τμήμα Β: Διαρθρωτικές Πολιτικές και Συνοχή ΠΙΝΑΚΑΣ 4. ΒΑΣΙΚΑ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΤΩΝ ΚΑΝΑΡΙΩΝ I. ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙ Σ (2010) Συνολικό ς αριθμός εκμεταλλ εύσεων Εκτάρια ανά εκμετάλλευ ση Κτηνοτρο φικές Μονάδες (ΚΜ) Μέσες ΜΕΕ ανά εκμετάλλευ ση Μέσες ΜΟΔ ανά εκμετάλλευ ση Σύνολο των απασχολο ύμενων στον αγροτικό τομέα ,0 18,2 2,2 33, II. ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕ ΝΗ ΕΚΤΑΣΗ (σε εκτάρια) (2008) III. ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ (αριθ. κεφαλών) (2010) IV. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ, ΠΟΤΩΝ ΚΑΙ ΚΑΠΝΟΥ (2009) Αμπελών ες Μπανανιές Γεώμηλα Οπωροκηπ ευτικά γενικά Ντομάτες θερμοκηπίο υ Οικολογικέ ς καλλιέργει ες Ωοτόκες Αιγοειδή Προβατοει Χοίροι όρνιθες δή Κοτόπουλα κρεατοπαρ αγωγής Αγελάδες (θηλάζουσ ες και γαλακτοφό ρες) Σύνολο απασχολ ουμένων Κύκλος εργασιών (σε εκατ. ) % διαφορά 2009/2008 Σύνολο απασχολου μένων στη βιομηχανία % διαφορά απασχολο υμένων 2009/2008 % κύκλος εργασιών επί του συνόλου της βιομηχανία ς ,6% -1,9% 1.668,7 22,2% -3,7% Επεξηγηματικές σημειώσεις: ΧΓΕ: χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση ΜΕΕ: μονάδα εργασίας/έτος ΜΟΔ: μονάδα οικονομικής διάστασης (βλ. τους ορισμούς στις υποσημειώσεις 9 έως 11). Πηγές: MARM (κατάλογος αγροτικών στατιστικών 2009), ΙΝΕ (βιομηχανική έρευνα επιχειρήσεων) και προσωπική επεξεργασία Το εμπόριο γεωργικών τροφίμων Οι εμπορικές συναλλαγές των γεωργικών τροφίμων έχουν ιδιαίτερη σημασία για τα Κανάρια Νησιά λόγω του νησιωτικού τους χαρακτήρα και της μικρής ικανότητας τους να διασφαλίσουν τον ανεφοδιασμό του πληθυσμού τους, μόνιμου ή εποχιακού (τουρισμός). Από την άλλη μεριά, ο διττός χαρακτήρας της αγροτικής παραγωγής των Καναρίων που ήδη αναφέρθηκε ( 3.2) αποτυπώνεται στις εμπορικές σχέσεις: παραδοσιακά εξαγωγικοί τομείς συνυπάρχουν με άλλους τομείς που προσανατολίζονται προς την εσωτερική κατανάλωση, οι οποίοι με τη σειρά τους εκτίθενται σε μεγάλο ανταγωνισμό από το εξωτερικό λόγω του ειδικού φορολογικού και εμπορικού καθεστώτος των Νησιών. Τέλος, οι σημαντικές αγροτικές εισαγωγές του Αρχιπελάγους διευκολύνουν την τροφοδότηση σημαντικού μέρους της 24