ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ

Transcript

1 ΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΗΜΗΤΡΙΟΣ Π. ΚΟΜΙΛΗΣ Επίκουρος καθηγητής ΞΑΝΘΗ 2012

2 1. Εισαγωγή Το παρόν σύγγραµµα καλύπτει τις ανάγκες του εργαστηρίου του µαθήµατος «Τεχνολογία και ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων ΙΙ», που διδάσκεται στο Τµήµα Μηχανικών Περιβάλλοντος του.π.θ. από τον καθηγ. κ. Βουδριά και τον επικ. καθ.. Κοµίλη. Το εργαστήριο αποτελείται από ασκήσεις που έχουν σαν στόχο την υλοποίηση µίας προµελέτης για τη χωροθέτηση, διαστασιολόγηση και σχεδίαση ενός ΧΥΤΑ σε µία περιοχή. Συγκεκριµένα, στα εργαστήρια περιλαµβάνεται η: Χωροθέτηση τουλάχιστον ενός ΧΥΤΑ σε περιοχή της Περιφ. Α. Μακεδονίας- Θράκης, βάσει συγκεκριµένων κριτηρίων αποκλεισµού και ιεράρχησης. Σχεδίαση των κύριων τµηµάτων του ΧΥΤΑ (παρουσίαση τοµών, κατόψεων και λεπτοµερειών). Οι παραπάνω δύο στόχοι υλοποιούνται µέσω 5 εργαστηριακών ασκήσεων που περιγράφονται στη συνέχεια. Πέραν του παρόντος συγγράµµατος, οι σχεδιάσεις θα στηριχτούν, επιπλέον, και σε συγγράµµατα που είναι διαθέσιµα στη βιβλιοθήκη του πανεπιστηµίου και του διδάσκοντα 1. Επιπλέον υλικό θα αναρτάται στο eclass.duth.gr. Εργαστήριο 1 Χωροθέτηση σε χάρτη κλίµακας 1: που θα περιέχει την υπό µελέτη περιοχή. Βάσει κριτηρίων, που θα σας δοθούν, θα οριοθετήσετε σε χάρτη τις περιοχές αποκλεισµού. Στη συνέχεια βάσει πρόσθετων κριτηρίων, θα προσπαθήσετε να βαθµολογήσετε µε δική σας κλίµακα τις ευρύτερες, υποψήφιες για χωροθέτηση περιοχές. Στη συνέχεια θα επιλέξετε τις υποψήφιες περιοχές µε την υψηλότερη βαθµολογία. Επιστηµονικό άρθρο που περιέχει ενδεικτικά κάποια κριτήρια χωροθέτησης θα σας αποσταλεί ηλεκτρονικά, χωρίς να είστε υποχρεωµένοι να χρησιµοποιήσετε τα κριτήρια που αναφέρονται σε αυτό. Παρόλα αυτά, σε κάθε οµάδα εργασίας κάποια κριτήρια θα είναι διαφορετικά από τις άλλες. Η κάθε οµάδα θα χρησιµοποιήσει τη δική της µεθοδολογία αξιολόγησης των περιοχών, βασιζόµενη στα κριτήρια που θα της δοθούν. Εργαστήριο 2 Βασική διαστασιολόγηση ΧΥΤΑ. Πληθυσµός περιοχής, πληθυσµιακές προεκτάσεις, µοναδιαία παραγωγή απορριµµάτων, σύσταση απορριµµάτων, ποσοστά και υλικά ανακύκλωσης κ.λ.π. Θα απαιτηθούν οι βασικοί σκαριφηµατικοί υπολογισµοί επί του τοπογραφικού του χώρου (των επιλεγµένων περιοχών) ώστε να εκτιµηθούν: ο όγκος των εκσκαφών (αν µπορούν να γίνουν), η µορφολογία του χώρου µετά την διαµόρφωση, ο συνολικός ωφέλιµος όγκος του χώρου, ο όγκος του απαιτούµενου χώµατος για χωµατοκάλυψη και τέλος η διάρκεια ζωής του ΧΥΤΑ. Η διάρκεια ζωής αποτελεί ένα βασικό κριτήριο επιλογής των υποψήφιων χώρων (αν οι υποψήφιοι χώροι είναι άνω του ενός). Στα πλαίσια του εργαστηρίου θα δίδεται πρόγραµµα σε Excel που θα βοηθάει στη διαστασιολόγηση του ΧΥΤΑ. 1 Το σχέδιο του εξώφυλλου προέρχεται από το Solid Waste Landfill Design Manual Washington State Department of Ecology, June

3 Εργαστήριο 3 Λεπτοµερής σχεδίαση ΧΥΤΑ σε συγκεκριµένη περιοχή. Ισοζύγιο χώµατος και σχεδιασµός φάσεων διάθεσης ΧΥΤΑ. Η διάθεση των απορριµµάτων γίνεται σε φάσεις ώστε συγκεκριµένα τµήµατα (κελλιά µε την ευρύτερη έννοια) να πληρώνονται, να καλύπτονται µε ηµερήσιο και χώµα της ενδιάµεσης κάλυψης. Θα περιλαµβάνονται κατόψεις ή τοµές µε τις διαφορετικές φάσεις του ΧΥΤΑ και θα υπολογίζονται οι απαιτήσεις σε χώµα ξεχωριστά για την κάθε φάση. Ισοζύγιο χώµατος θα γίνεται σε αυτό το στάδιο και θα γίνονται προβλέψεις εφόσον απαιτείται της εισαγωγής χώµατος εκτός των ορίων του ΧΥΤΑ. Εργαστήριο 4 Σχεδιασµός δικτύου συλλογής / επεξεργασίας εκχυλισµάτων. Το εργαστήριο αυτό θα περιλαµβάνει και τον υπολογισµό της ποσότητας των εκχυλισµάτων που παράγονται από ένα ΧΥΤΑ σε µηνιαία και ετήσια βάση µε χρήση του υδρολογικού ισοζυγίου. Τα πρωτογενή µετεωρολογικά δεδοµένα της περιοχής θα πρέπει να αναζητηθούν από τους φοιτητές. Θα παραδοθούν επίσης κατόψεις και τοµές του δικτύου συλλογής, ενώ θα γίνει και µία βασική σχεδίαση του προτεινόµενου συστήµατος επεξεργασίας των εκχυλισµάτων. Εργαστήριο 5 Σχεδιασµός δικτύου συλλογής βιοαερίου και σχεδιασµός έργων αποκατάστασης και ελέγχου (monitoring) του ΧΥΤΑ µετά το κλείσιµό το. Το εργαστήριο θα περιλαµβάνει καταρχάς τον υπολογισµό της ποσότητας του βιοαερίου Θα περιλαµβάνεται κάτοψη µε τα πηγάδια ανάκτησης βιοαερίου (ΠΑΒ) καθώς και τοµές των επιλεγόµενων ΠΑΒ. Θα σηµειωθούν σε κατόψεις τα σηµεία ελέγχου, ενώ θα παρουσιαστούν τοµές της τελικής εδαφοκάλυψης. Θα εκτιµηθούν οι απαιτούµενες ποσότητες της τελικής εδαφοκάλυψης. Σηµειώνεται οτι το κύριο τµήµα του εργαστηρίου αυτού θα έχει καλυφθεί στο εργαστήριο 3, αφού η τελική χωµατοκάλυψη θα γίνεται σταδιακά. Στα πλαίσια των παραπάνω εργαστηρίων, θα λάβετε υπόψη και τα κριτήρια βαθµολόγησης των εργασιών σας, όπως αυτά φαίνονται στη συνέχεια. Συνεπώς, θα πρέπει στα σχέδια σας και στην περιγραφή σας να συµπεριλάβετε και τα στοιχεία που αναφέρονται στα κριτήρια αυτά. 3

4 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ 1. Κριτήρια βαθµολόγησης χωροθέτησης ΧΥΤΑ (Εργαστήριο 1) Παρουσίαση και περιγραφή κριτηρίων αποκλεισµού 2. Παρουσίαση επιµέρους χαρτών µε ζώνες αποκλεισµού 3. Τελικός χάρτης επιλεγόµενων και αποκλεισµένων περιοχών 4. Παρουσίαση κριτηρίων και βαθµολογίας αξιολόγησης 5. Αιτιολόγηση επιλογής τελικής/ών περιοχών για εγκατάσταση ΧΥΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ (20 βαθµοί) 4

5 2. Κριτήρια βαθµολόγησης σχεδίασης ΧΥΤΑ (Εργαστήρια 3,4,5) Τα κριτήρια αξιολόγησης της σχεδίασης του ΧΥΤΑ, που επίσης αποτελούν παραµέτρους που πρέπει να λάβετε υπόψη κατά τη σχεδίαση, είναι τα παρακάτω. Οι παρακάτω παράµετροι πρέπει να θίγονται στο εργαστήριό σας και σε ορισµένες περιπτώσεις να υπάρχει έστω ένα απλό σκαρίφηµα (π.χ. περιγραφή διαστάσεων µετώπου εργασίας πιθανά µε κάποιο σκαρίφηµα, τοµή πλευρικών και κεντρικών αγωγών συλλογής εκχυλισµάτων). ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΧΩΡΟΥ 1. Έλεγχος ορατότητας και τοποθέτηση τοιχίου 2. Έλεγχος εσωτερικής κυκλοφορίας 3. Φράχτες, ασφάλεια και έλεγχος ανέµων 4. Λειτουργίες (κτίσµα φύλακα, πλάστιγγα ζύγισης, δεξαµενή νερού) ΕΛΕΓΧΟΣ ΥΓΡΩΝ ΕΚΧΥΛΙΣΜΑΤΩΝ 5. Έλεγχος επιφανειακού νερού 6. Λίµνες παρακράτησης αποστραγγιστικών νερών 7. Σχεδίαση τελικού καλύµατος 8. Σχεδίαση στεγανωτικού πυθµένα 9. Σύστηµα συλλογής εκχυλισµάτων 10. Ισουψείς / κλίσεις πυθµένα / πλευρών ΧΥΤΑ ΤΕΛΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ 11. Τελική χρήση ΧΥΤΑ 12. Τελική βλάστηση 13. Έλεγχος διάβρωσης ΜΕΤΩΠΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 14. Σχεδίαση µετώπου εργασίας 15. Καθηµερινές εργασίας χωµατοκάλυψης 16. Έλεγχος µετώπου εργασίας σε ακραίες καιρικές συνθήκες ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΧΥΤΑ ΣΕ ΦΑΣΕΙΣ 17. ιαστασιολόγηση, χωροθέτηση φάσεων ανάπτυξης ΧΥΤΑ 18. Εκσκαφές χώµατος και διαστασιολόγηση χώρου αποθήκευσης 19. Καθηµερινή µετακίνηση εδάφους για χωµατοκάλυψη ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ 20. Γεωλογία και υδρογεωλογία χώρου 21. Σχεδίαση τυπικών γεωλογικών τοµών 22. Σχεδίαση τυπικών τοµών ΧΥΤΑ 23. Χωρητικότητα απορριµµάτων 24. Ισοζύγιο εδάφους (απαιτήσεις, διαθεσιµότητα) ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ 25. Έλεγχος αερίων και υπογείων νερών σε ευρύτερη περιοχή 26. Προβλέψεις παθητικής εκτόνωσης αερίου 27. Σύστηµα (πιθανής) συλλογής και (πιθανής) χρήσης αερίου ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ (4 βαθµοί) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ (100 βαθµοί)

6 Εργαστήριο 1 - Χωροθέτηση ΧΥΤΑ Στόχος του εργαστηρίου. Επιλογή κατάλληλων χώρων για χωροθέτηση ΧΥΤΑ και ιεράρχηση των τελικών χώρων µε µεθοδολογία που εσείς θα αναπτύξετε βασισµένη σε αυτή που παρουσιάστηκε στο µάθηµα. Τα κριτήρια θα διαφοροποιούνται ανά οµάδα. Θα σας δοθούν διαφορετικές περιοχές σε χάρτες 1: Θα ακολουθήσετε τη διαδικασία της αρχικής απόρριψης ευρύτερων περιοχών βάσει κριτηρίων, που θα διαφοροποιούνται µερικώς ανά οµάδα, και στη συνέχεια του εντοπισµού υποψήφιων θέσεων των ΧΥΤΑ, τις οποίες και θα αξιολογήσετε. Θα παραδώσετε χάρτες αποκλεισµού ανά κριτήριο και τελικό χάρτη υποψήφιων περιοχών, και θα αναπτύξετε µεθοδολογία βαθµολόγησης υποψήφιων περιοχών, τις οποίες θα ιεραρχήσετε βάσει δική σας µεθοδολογίας αξιολόγησης. Σηµειώνεται οτι στην πράξη, η διαδικασία της χωροθέτησης ΧΥΤΑ αποτελεί ξεχωριστή προµελέτη και είναι µία αρκετά σύνθετη διαδικασία, αν ληφθεί υπόψη οτι δεν υπάρχουν εθνικά νοµοθετηµένα κριτήρια χωροθέτησης, ενώ υπάρχει έντονη κοινωνική αντίδραση κατά τη χωροθέτηση οχλουσών εγκαταστάσεων. Η κοινωνική αποδοχή αποτελεί συχνά ίσως το σηµαντικότερο κριτήριο, εκτός των επιστηµονικών, χωροθέτησης ενός χώρου διάθεσης απορριµµάτων (Χ Α). Χρήση άλλων κριτηρίων (π.χ. διαφοροποίηση σε απόσταση από οικισµό) είναι δεκτή εφόσον τεκµηριωθεί βάσει του χάρτη. Π.χ. υπάρχει πιθανότητα να απορριφθούν όλες οι περιοχές σε ένα χάρτη, συνεπώς τα κριτήρια απόρριψης πρέπει να αλλάξουν (µείωση αποστάσεων απόρριψης). Κριτήρια απόρριψης: Θα ποικίλλουν ανάλογα µε οµάδα Κριτήρια ιεράρχησης: Η κάθε οµάδα θα αναπτύξει τουλάχιστον 5 κριτήρια ιεράρχησης για τα οποία θα χρησιµοποιήσει πίνακα βαθµολόγησης και συντελεστές βαρύτητας που θα τεκµηριώσει. Μπορείτε να κάνετε µερική χρήση / τροποποίηση των κριτηρίων ιεράρχησης που παρουσιάζονται στο συνηµµένο άρθρο χωροθέτησης. Θα κάνετε χρήση φύλλων της ΓΥΣ κλίµακας 1:50000 ή άλλων χαρτών και σε ψηφιακή µορφή. Οι χάρτες που θα παραδώσετε θα πρέπει να συνοδεύονται από το σχετικό υπόµνηµα και κλίµακα. Οι χάρτες θα χωρίζονται σε 4 τεταρτηµόρια, Β, ΒΑ, Ν, ΝΑ και κάποια κύρια γεωλογικά και υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά ανά τεταρτηµόριο θα δίδονται στα αρχικά στοιχεία (διαφορετικά ανά οµάδα). Θα αναζητήσετε στη βιβλιογραφία τις σχετικές 4 υδραυλικές αγωγιµότητες των σχηµατισµών που αναφέρονται. Υπενθυµίζεται οτι η ισοδιάσταση στους χάρτες της ΓΥΣ είναι 20 µ. Επίσης, η κλίµακα είναι 1:50000, και συνεπώς το 1 cm επί χάρτου αντιστοιχεί σε cm ή 500 m. Για να υπολογίζετε κλίση θα µετράτε την απόσταση µεταξύ δύο γειτονικών ισοϋψών (µε χάρακα ή κλιµακόµετρο) και θα υπολογίζετε την πραγµατική απόσταση. Αν π.χ. η 6

7 (οριζόντια) απόσταση µεταξύ δύο ισοϋψών είναι 200 m, τότε η κλίση θα είναι 20 m : 200 m = 10%. Ο τελικός σας χάρτης θα περιέχει τις υποψήφιες περιοχές για ΧΥΤΑ και θα συνοδεύεται από το βαθµό ιεράρχησης του κάθε χώρου. Για την κάθε υπόψήφια περιοχή θα υπολογίζεται και την συνολική έκταση. Η κατανοµή των εργασιών θα γίνει µε βάση πινάκιο (αρχείο Excel) που θα αναρτηθεί στη θέση "έγγραφα" του σχετικού µαθήµατος στο Eclass. Σε περίπτωση που απαιτηθούν πρόσθετα στοιχεία, θα πρέπει να µιλήσετε µε το διδάσκοντα. Πρόσβαση σε αρχεία που αφορούν στο εργαστήριο µπορείτε να βρίσκετε µόνο µέσω του eclass (θέση έγγραφα). Ενθαρρύνεται η χρήση προγραµµάτων GIS (π.χ. MapInfo, ArcView) για την διαδικασία της χωροθέτησης. Οι τελικοί χάρτες πρέπει να υποβληθούν εκτυπωµένοι. Η εργασία πρέπει να περιλαµβάνει εξώφυλλο, εισαγωγή, περιγραφή της µεθoδολογίας, αιτιολόγηση και παρουσίαση των αποτελεσµάτων και να συνοδεύεται από τους χάρτες. Όλοι οι χάρτες πρέπει να είναι ευανάγνωστοι και να περιέχουν οπωσδήποτε κλίµακα και υπόµνηµα. 7

8 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΜΟΝΑ ΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Ή ΑΛΛΩΝ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ Χ.Υ.Τ.Α. ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 2. Π. Κοµίλης ΠΕΡΙΛΗΨΗ Μία ολοκληρωµένη µεθοδολογία για τη χωροθέτηση µονάδων διαχείρισης αποβλήτων ή άλλων επικινδύνων υλικών και δραστηριοτήτων παρουσιάζεται στο παρόν άρθρο. Στον όρο διαχείριση περιλαµβάνεται η επεξεργασία, η αποθήκευση, η ενδιάµεση ή τελική διάθεση στερεών ή υγρών αποβλήτων, ενώ ο όρος επικίνδυνα υλικά ή δραστηριότητες αναφέρεται σε εκείνα τα υλικά - που δεν είναι απόβλητα - ή δραστηριότητες, η διαχείριση ή υλοποίηση, αντίστοιχα, των οποίων δύναται να έχει αρνητικές επιπτώσεις στη δηµόσια υγεία και στο περιβάλλον (π.χ. αποθήκευση καυσίµων ή λιπασµάτων, εγκατάσταση µονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος). Η µεθοδολογία που παρουσιάζεται είναι καταρχάς γενικευµένη ώστε να καλύπτει όλες τις περιπτώσεις επικινδύνων υλικών / δραστηριοτήτων, ενώ µπορεί να εξειδικευτεί ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά των παραπάνω. Η µεθοδολογία αποκλείει κατά το 1 ο βήµα πλήρως κάποιες περιοχές που κρίνονται ως ακατάλληλες γιά τη χωροθέτηση των προαναφερόµενων µονάδων. Στη συνέχεια, κατά το 2 ο βήµα της µεθοδολογίας, λαµβάνει χώρα έρευνα πεδίου κατά τη οποία προσδιορίζονται οι υποψήφιες γιά χωροθέτηση περιοχές. Στο 3 ο βήµα της µεθοδολογίας γίνεται βαθµολόγηση των υποψήφιων χώρων µε τη χρήση κριτηρίων που έχουν συγκεκριµένους συντελεστές βαρύτητας, ενώ η βαθµολόγηση στηρίζεται σε βαθµονοµηµένες κλίµακες. Τα κριτήρια βαθµολόγησης λαµβάνουν υπόψη υδρογεωλογικές παραµέτρους, χρήσεις γης, αποστάσεις από οικισµούς, αποστάσεις από σηµεία ύδρευσης κ.λ.π. Η µεθοδολογία εφαρµόζεται γιά τη χωροθέτηση χώρων υγειονοµικής ταφής αστικών στερεών αποβλήτων στη Λέσβο, τα αποτελέσµατα της οποίας παρουσιάζονται περιληπτικά. 2 Βασισµένο στο άρθρο: Kontos, Th, D.P. Komilis, C.P. Halvadakis (2003) Siting MSW Landfills in Lesvos island with a GIS-based methodology, Waste Management and Research, 21,3,

9 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χωροθέτηση χώρων διάθεσης απορριµµάτων (Χ Α) στην Ελλάδα αποτελεί µιά δύσκολη διαδικασία λόγω µιάς αυξηµένης κοινωνικής αντίδρασης του συνόλου που πιθανά θα γειτνιάσει µε τέτοιους χώρους. Οι πηγές της αντίδρασης αυτής είναι καταρχάς η υποβαθµισµένη και συχνά επικίνδυνη φύση των αποβλήτων. Επίσης, βασική πηγή της κοινωνικής αντίδρασης είναι συχνά η ανησυχία του κόσµου γιά τη µη σωστή σχεδίαση τέτοιων χώρων και φυσικά το γεγονός οτι µόλις πρόσφατα η χώρα µας έχει ξεκινήσει την διαδικασία κατασκευής χώρων διάθεσης αποβλήτων µε υγειονοµικές προδιαγραφές, οι οποίες διαφέρουν σηµαντικά από τους παραδοσιακούς χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριµµάτων. Η ίδια καχυποψία και αρνητική στάση επικρατεί γενικότερα και γιά όλους τους χώρους διάθεσης ή αποθήκευσης επικινδύνων αποβλήτων ή άλλων υλικών καθώς και γενικότερα χώρους εγκατάστασης οχλουσών δραστηριοτήτων (π.χ. χώροι αποθήκευσης καυσίµων, χώροι αποθήκευσης λιπασµάτων, µονάδες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος κ.λ.π.), που δύναται να έχουν αρνητική επίδραση στο περιβάλλον και τη δηµόσια υγεία. Άνω των 4000 ανεξέλεγκτων χωµατερών υπήρχαν στην Ελλάδα µέχρι το µέσο της δεκαετίας του 90, ενώ ο αριθµός αυτός έχει µειωθεί στις περίπου Είκοσι δύο χώροι υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων (Χ.Υ.Τ.Α.) λειτουργούν επί του παρόντος στην Ελλάδα ενώ περίπου 30 βρίσκονται υπό σχεδίαση ή κατασκευή. ιάφορες µεθοδολογίες χωροθέτησης χωµατερών έχουν περιγραφεί στη βιβλιογραφία (Kao et al., 1996; Siddiqui et al., 1996; Dorhofer et al., 1998; Lin et al., 1998; Yagoub et al., 1998; Herzog, 1999; Lukasheh et al., 2001). Η κύρια αρχή στην οποία στηρίζονται οι µεθοδολογίες αυτές είναι ο εντοπισµός εκείνης/ων της/των περιοχής/ών στην/τις οποία/ες η εγκατάσταση Χ Α ελαχιστοποιεί τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλο και τη δηµόσια υγεία. Παρακάτω αναφέρονται οι βασικές αρχές της µεθοδολογίας, όπως αυτή διαµορφώθηκε κατά τη χωροθέτηση ΧΥΤΑ στη ν. Λέσβο από το Εργαστήριο ιαχείρισης Αποβλήτων του Τµ. Περιβάλλοντος του Παν. Αιγαίου. Η µεθοδολογία µπορεί παρόλα αυτά να γενικευτεί γιά άλλους χώρους διάθεσης ή αποθήκευσης υλικών ή άλλων οχλουσών γενικότερα - δραστηριοτήτων. H µεθοδολογία αποτελείται από 3 τµήµατα. 2. Κριτήρια καταλληλότητας (1 ο τµήµα µεθοδολογίας) Το 1 ο βήµα περιλαµβάνει τη δηµιουργία θεµατικών χαρτών µε βάση διάφορα κριτήρια καταλληλότητας. Τα κριτήρια βασίζονται σε περιβαλλοντικά, κοινωνικά, χωροταξικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά του νησιού. Κάθε κριτήριο περιλαµβάνει ουσιαστικά 2 βασικές κατηγορίες: τις κατηγορίες που περιλαµβάνουν όλες τις περιοχές που είναι κατάλληλες γιά χωροθέτηση του χώρου διάθεσης ή αποθήκευσης ή άλλης επικίνδυνης δραστηριότητας 3 και τις κατηγορίες που περιλαµβάνουν τις ακατάλληλες γιά χωροθέτηση περιοχές. Οι κατάλληλες περιοχές λαµβάνουν βαθµό 1, ενώ οι µη κατάλληλες περιοχές βαθµό 0. Τα κριτήρια αποκλεισµού µπορούν να βασίζονται επίσης 3 Θα χησιµοποιείται ο γενικός όρος «οχλούσες δραστηριότητες» 9

10 και σε νοµοθετικούς περιορισµούς της εκάστοτε νοµαρχίας (ή άλλου δηµόσιου φορέα). Πέραν των νοµοθετικών περιορισµών, οι επιστήµονες / µελετητές µπορούν να συµπεριλάβουν ή αυξήσουν τους ελάχιστους περιορισµούς κάποιων κριτηρίων στα πλαίσια της ασφάλειας της δηµόσιας υγείας και του περιβάλλοντος. Στην περίπτωση της χωροθέτησης ΧΥΤΑ Λέσβου χρησιµοποιήθηκαν 11 κριτήρια καταλληλότητας συνολικά, όπως φαίνονται στον πίνακα 1. Πίνακας 1. Κριτήρια αποκλεισµού (ακαταλληλότητας) περιοχών κατά την χωροθέτηση ΧΥΤΑ στη ν. Λέσβο (Kontos et al., 2003) Κριτήριο Αποστάσεις από αναφερόµενη περιοχή (m) Αστικές περιοχές (οικισµοί και στρατόπεδα) < 500 Αεροδρόµια < 3000 Σηµεία υδροληψίας από υπόγεια νερά (πηγές, < 500 πηγάδια) Επιφανειακά νερά < 500 (από σηµεία υψηλών ποσοτήτων επιφανειακού νερού) και πλήρης αποκλεισµός εντός υγροτόπων Οικολογικά ευαίσθητες περιοχές < 500 από υγρότοπους και εντός περιοχών που έχουν χαρακτηριστεί ως «ΝATURA 2000 Αρχαιολογικές περιοχές και µελλοντικά Πλήρης αποκλεισµός εντός των ορίων θεσµοθετηµένες αρχαιολογικές περιοχές αυτών Ζώνες ανάπτυξης Πλήρης αποκλεισµός εντός των ορίων αυτών Φυσικά µνηµεία και πάρκα < 500 Υδρογεωλογία Αποκλείονται καταρχάς οι περιοχές µε υψηλή και µέτρια υδροπερατότητα καθώς και τα γεωθερµικά πεδία Φυσική βλάστηση Αποκλείονται περιοχές υπό αναδάσωση, δάση καρυδιάς, βελανιδιάς και κωνοφόρων, καλλιεργήσιµη γη, υγρότοποι Καλλιέργειες Αποκλείεται καλλιεργήσιµη γη, < 500 από αρδευόµενες περιοχές και από λεκάνες πληµµύρας (100 ετών) Τονίζεται ότι όλα τα παραπάνω κριτήρια αποκλεισµού δεν καθορίζονται άµεσα από την ελληνική νοµοθεσία. ιαφορετικοί επιστήµονες µπορούν να προσθέσουν, µειώσουν ή εξειδικεύσουν κάποια κριτήρια αποκλεισµού. Παραδειγµατικά, σύµφωνα µε τον Savage et al. (1998), µία περιοχή που θα χαρακτηριζόταν ως χείριστη για την χωροθέτηση ενός ΧΥΤΑ θα συνδύαζε τα παρακάτω: 1. Υπόβαθρο µε πολλά περατά στρώµατα (π.χ. χαλίκι, ρηγµατοποιηµένα στρώµατα) 2. Ο πυθµένας του ΧΥΤΑ να είναι κοντά στον υδροφόρο ορίζοντα ή το βάθος από την επιφάνεια στο υπόγειο νερό να είναι µικρότερο των 10 m 10

11 3. Το υπόγειο νερό της ευρύτερης περιοχής να χρησιµοποιείται για υδρευτικούς λόγους 4. Ο ΧΥΤΑ να γειτνιάζει µε επιφανειακά νερά ή µε πληµµυρική λεκάνη (αποστάσεις µικρότερες των 100 m). Γενικότερα πάντως, τα κριτήρια που αναφέρονται στον πίνακα 1 αποτελούν κάποια συνήθη ελάχιστα κριτήρια αποκλεισµού περιοχών για χωροθέτηση ΧΥΤΑ. Είναι προφανές ότι αν µε την εφαρµογή των παραπάνω κριτηρίων αποκλειστούν όλες οι δυνατές για χωροθέτηση ΧΥΤΑ περιοχές (π.χ. σε ένα µικρό νησί), τότε πρέπει να γίνει επανεξέταση και µείωση των περιορισµών κάποιων κριτηρίων. Παραδειγµατικά αναφέρονται οι περιπτώσεις πολλών µικρών Ελληνικών νησιών, τα οποία έχουν καταχωρηθεί στο δίκτυο NATURA 2000 και που σύµφωνα µε τον πίνακα 1 θα αποκλείονταν πλήρως από οποιαδήποτε δραστηριότητα κατασκευής και λειτουργίας ΧΥΤΑ σε αυτά. 3. Μελέτη πεδίου (2 ο βήµα µεθοδολογίας) Μετά τoν αποκλεισµό των ακατάλληλων περιοχών, απαιτείται η περισσότερο προσεκτική µελέτη των κατάλληλων περιοχών µε τη χρήση χαρτών και επιτόπιας επίσκεψης. Και σε αυτό το στάδιο µπορούν να αποκλειστούν περιοχές που δεν αποκλείστηκαν κατά το βήµα 1, αφού οι επισκέψεις πεδίου µπορούν πάντα να φανερώσουν πληροφορία που πιθανώς δεν έχει καταγραφεί σε χάρτες. Το αποτέλεσµα του δεύτερου βήµατος είναι η επιλογή συγκεκριµένων υποψήφιων χώρων (candidate sites), οι οποίοι στη συνέχεια αξιολογούνται µε µία διαδικασία βαθµολόγησης, όπως φαίνεται στη συνέχεια. 4. Ιεράρχηση υποψήφιων χώρων (3 ο βήµα µεθοδολογίας) Το τρίτο βήµα της µεθοδολογίας είναι η βαθµολόγηση/ιεράρχηση των περιοχών που δεν έχουν αποκλειστεί κατά το πρώτο βήµα. Η βαθµολόγηση στηρίζεται στην ανάπτυξη κριτηρίων βαθµολόγησης και σε συντελεστές βαρύτητας για το κάθε κριτήριο. Τονίζεται εδώ ότι δεν υπάρχει διεθνώς αποδεκτή µεθοδολογία βαθµολόγησης χώρων. Οι συντελεστές βαρύτητας των χρησιµοποιούµενων κριτηρίων είναι συνήθως υποκειµενικοί, ενώ λίγες µεθοδολογίες έχουν ενσωµατώσει τεχνικές για την αντικειµενική βαθµολόγηση των χώρων. Τα συνήθη κριτήρια βαθµολόγησης υποψήφιών ΧΥΤΑ είναι τα παρακάτω (Kontos et al., 2003): 1. Υδρογεωλογικά (το κριτήριο αυτό µπορεί να διαβαθµιστεί σε υποκριτήρια που βασίζονται σε συγκεκριµένα υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής, όπως υδραυλική αγωγιµότητα υποβάθρου και µανδύα αποσάθρωσης, πάχος µανδύα αποσάθρωσης, βάθος υδροφόρου, χρήσεις υδροφόρου, ικανό πορώδες εδάφους κ.λ.π.). 2. Χρήσεις γης και ιδιοκτησιακό καθεστώς 3. Μέγεθος λεκάνης απορροής ανάντη του ΧΥΤΑ 4. Τοπογραφικές κλίσεις εν λόγω περιοχής 11

12 5. Προσβασιµότητα στο χώρο 6. Κόστος έργων υποδοµής 7. Κεντροβαρικότητα χώρου και κόστος µεταφοράς απορριµµάτων 8. Επάρκεια υλικού χωµατοκάλυψης 9. Χρόνος ζωής ΧΥΤΑ 10. Κλιµατολογικά κριτήρια (π.χ. διεύθυνση ανέµου σε σχέση µε οικισµούς) 11. Οικολογική ευαισθησία περιοχής 12. Απόσταση από οικισµούς και απόκρυψη 13. Επιδράσεις σε οικονοµικές δραστηριότητες περιοχής Ο πίνακας 2 περιγράφει τη µεθοδολογία βαθµολόγησης που χρησιµοποιήθηκε στη περίπτωση χωροθέτησης ΧΥΤΑ στη Λέσβο κατά την οποία έγινε χρήση 19 συνολικά κριτηρίων ιεράρχησης. 12

13 Πίνακας 2. ιαδικασία βαθµολόγησης οχλουσών δραστηριοτήτων µε χρήση 13 κριτηρίων ιεράρχησης ΒαθµόςΥδρογεωλογία Απόσταση από πηγές νερού (km) 10 Χαµηλής περατότητας πέτρωµα; > 2 km κατάντι Βάθος σε υδροφορέα > 50 m > 0.5 km ανάντι Βλάστηση περιοχής ιαθεσιµότητα υλικού Μέσο βάθος ΧΥΤΑ (m 3 κάλυψης αποβλήτων ανά m 2 ) (βάθος εκσκαφής σε m) και απόσταση µεταφοράς αυτού (σε km) Λιβάδια > 3 m > 25 9 Φρύγανα χωρίς την παρουσία 2 3 m δέντρων km κατάντι Λιβάδια ή φρύγανα µε την < 0.5 km ανάντι παρουσία µακίας βλάστησης 7 Χαµηλής περατότητας πέτρωµα; Λιβάδια ή φρύγανα µε αραιά 1 2 m Βάθος σε υδροφορέα m καλλιεργήσιµα δένδρα km κατάντι Υγιές σύστηµα µακίας βλάστησης ή υποβαθµισµένος ελαιώνας 5 Χαµηλής περατότητας πέτρωµα; ιάσπατα κωνοφόρα ή 0,5 1 m; απόσταση Βάθος σε υδροφορέα < 30 m βελανιδιές µεταφοράς < 1.5 km 4 ιάσπαρτα µαύρα κωνοφόρα ή 0,5 1 m; καρυδιές απόσταση µεταφοράς > 1.5 km 3 Χαµηλής έως µέτριας περατότητας km κατάντι Νεαρά κωνοφόρα δέντρα πέτρωµα ανεξαρτήτου βάθους (φυσική αναδάσωση) 2 άση κωνοφόρων ή βελανιδιών< 0,5 m; απόσταση µεταφοράς < 1.5 km 1 < 0,5 m; απόσταση µεταφοράς > 1.5 km 0 Περατά πετρώµατα < 0.2 km κατάντι <

14 Βαθµός Πίνακας 2 (συν.). ιαδικασία βαθµολόγησης οχλουσών δραστηριοτήτων µε χρήση 13 κριτηρίων ιεράρχησης Απόσταση από αστικές περιοχές (σε km) µε συγκεκριµένο πληθυσµό Ορατότητα από κατοικηµένες εριοχές και οδικό δίκτυο ιακίνηση απορριµµατοφόρων µέσω κατοικηµένων περιοχών Χρόνος ζωής ΧΥΤΑ (σε έτη) Χρήσεις γης στην εγγύτητα του υποψήφιου χώρου 10 > 2 km ανεξάρτητα πληθυσµού Καθόλου ορατότητα εν παρατηρείται > 20 Καµία δραστηριότητας σε ακτίνα 1,5 km km, < 50 κάτοικοι Αγροτικές ή κτηνοτροφικές δραστηριότητες σε ακτίνα km km, < 50 κάτοικοι > 2 km από εθνικό ή αγροτικό δίκτυο Μέσω πόλεων σε κεντρικό εθνικό δίκτυο Τουριστικές δραστηριότητες σε απόσταση km km, κάτοικοι > 2 km από αστικό κέντρο Κατοικίες σε ακτίνα km km, κάτοικοι km, κάτοικοι km, κάτοικοι km από εθνικό ή αγροτικό δίκτυο < 0.5 km από εθνικό ή αγροτικό δίκτυο km από αστική περιοχή km, > 5000 κάτοικοι < 0.5 km από αστική περιοχή km, > 5000 κάτοικοι Μέσω µίας πόλης σε αγροτικό οδικό δίκτυο Μέσω περισσότερων της µίας πόλης σε αγροτικό δίκτυο Αγροτικές ή κτηνοτροφικές δραστηριότητες σε ακτίνα µικρότερη των 0.5 km (χωρίς οπτική επαφή) Αγροτικές ή κτηνοτροφικές δραστηριότητες σε ακτίνα µικρότερη των 0.5 km (µε οπτική επαφή) Τουριστικές δραστηριότητες σε ακτίνα µικρότερη των 0.5 km (χωρίς οπτική επαφή) Τουριστικές δραστηριότητες σε ακτίνα µικρότερη των 0.5 km (µε οπτική επαφή) 1 Οικίες εντός 0.5 km 0 < 0.5 km ανεξάρτητα πληθυσµού <

15 Βαθµός 10 > 200 m Πίνακας 2 (συν.) ιαδικασία βαθµολόγησης οχλουσών δραστηριοτήτων µε χρήση 13 κριτηρίων ιεράρχησης Χαρακτηριστικά κατάντη υδρολογικής λεκάνης Απόσταση από ευαίσθητα οικοσυστήµατα (οικολογία Απόσταση από σώµα νερού m m m m m 4 < 100 m 3 < 100 m 2 < 100 m 1 < 100 m 0 < 100 m Σηµαντικότητα σώµατος νερού Οποιοδήποτε σώµα νερού Χείµαρρος^ γειτονικής λεκάνης Σηµαντικότητα γειτονικής λεκάνης Υποβαθµισµένη $ λεκάνη ουδέτερη περιοχή Χείµαρρος γειτονικής λεκάνης Σηµαντική$$ περιοχή Ρέµα^^ ευρύτερης περιοχής Ρέµα ευρύτερης περιοχής Ρέµα ευρύτερης περιοχής Χείµαρρος γειτονικής λεκάνης Υποβαθµισµένη λεκάνη Ουδέτερη περιοχή Σηµαντική περιοχή Υποβαθµισµένη λεκάνη ουδέτερη περιοχή περιοχής) > 3 km, διαφορετικές υδρολογικές λεκάνες > 3 km, κοινή υδρολογική λεκάνη 2-3 km, διαφορετικές υδρολογικές λεκάνες 2-3 km, κοινή υδρολογική λεκάνη 1-2 km, διαφορετικές υδρολογικές λεκάνες 1-2 km, κοινή υδρολογική λεκάνη km, διαφορετικές υδρολογικές λεκάνες Χείµαρρος km, κοινή υδρολογική γειτονικής λεκάνης Σηµαντική περιοχή λεκάνη Ρέµα ευρύτερης Υποβαθµισµένη km, διαφορετικές περιοχής λεκάνη υδρολογικές λεκάνες Ρέµα ευρύτερης km, κοινή υδρολογική Ουδέτερη περιοχή περιοχής λεκάνη Ρέµα ευρύτερης < 0.2 km, κοινή υδρολογική Σηµαντική περιοχή περιοχής λεκάνη Ιδιοκτησιακό καθεστώς ηµοτική γη χωρίς περιορισµούς εγκατάστασης ΧΥΤΑ ηµοτική γή ασική έκταση ηµοτική γή που χρησιµοποιείται από το στρατό; Ιδιωτική γη µε κτηνοτροφική χρήση; Καλλιεργηµένη ιδιωτική γή Περιοχή αναδάσωσης ^: Σώµα νερού µε περιστασιακή ροή νερού κατά τη διάρκεια του χειµώνα; ^^: Σώµα νερού µε συνεχή ροή νερού κατά τη διάρκεια του χειµώνα; $: Υποβαθµισµένες λεκάνες είναι αποδέκτες αστικών λυµάτων, ελαιο-λυµάτων, στερεών αποβλήτων; $$: Σηµαντικές περιοχές περιλαµβάνουν κατοικήσιµες περιοχές, υγροτόπους, αρδευόµενη γή κ.λ.π. 15

16 Έξη (6) από τα 19 κριτήρια ιεράρχησης δεν παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Τα κριτήρια αυτά παρουσιάζονται παρακάτω. 4.1 Χαρακτηριστικά ανάντη υδρολογικής λεκάνης Περιοχές µε ανάντι υδρολογικές λεκάνες µικρότερες των 40,000 m 2 και µεγαλύτερες των 400,000 m 2 έλαβαν βαθµολογία 10 (καλύτερη περιοχή) και 0 (χειρότερη περιοχή) αντίστοιχα. Περιοχές µε λεκάνες µε ενδιάµεσες επιφάνειες έλαβαν βαθµολογίες που υπολογίστηκαν αναλογικά. Το µέγεθος της ανάντη υδρολογικής λεκάνης επηρεάζει τα κόστη των έργων αποστράγγγισης γύρω από τον υποψήφιο χώρο. 4.2 Προσανατολισµός χώρου Όλες οι περιοχές µε προσανατολισµό ανατολικό (οι ανατολικοί άνεµοι είναι οι λιγότερο συχνοί στη Λέσβο) και εκείνες µε προσανατολισµό βόρειο (οι βόρειοι άνεµοι είναι οι περισσότερο συχνοί στη Λέσβο) έλαβαν βαθµούς 9 και 2 αντίστοιχα. Χώροι εκτεθειµένοι σε όλους τις κατευθύνσεις ανέµων και χώροι πλήρως καλυµένοι από τους ανέµους, έλαβαν βαθµούς 0 (χειρότερος χώρος) και 10 (καλύτερος χώρος) αντίστοιχα. Ενδιάµεσοι βαθµοί χρησιµοποιήθηκαν γιά ενδιάµεσες κατευθύνσεις ανέµων. 4.3 Πρόσβαση σε χώρο Βαθµός 10 δόθηκε σε όλους τους υποψήφιους χώρους που απαιτούν δρόµο πρόσβασης µικρότερο του 1 km. 6, 4, 3, 2 και 1 βαθµοί αφαιρέθηκαν, αντίστοιχα, γιά την κατασκευή πρόσθετων 4 km νέου δρόµου, γιά την ασφαλτόστρωση και διάνοιξη 4 km δρόµου που δεν εξυπηρετεί άλλες ανάγκες παρά µόνο τον ΧΥΤΑ, γιά την απλή ασφαλτόστρωση δρόµου 4 km που δεν εξυπηρετεί άλλες ανάγκες (χωρίς διάνοιξη), γιά την διάνοιξη και ασφαλτόστρωση 4 km δρόµου που εξυπηρετεί και άλλους σκοπούς και γιά την απλή ασφαλτόστρωση δρόµου 4 km που εξυπηρετεί άλλες ανάγκες. Βαθµός 0 δόθηκε σε όλους τους χώρους µε αρνητικό τελικό βαθµό. 4.4 Παρουσία δικτύων (ηλεκτρισµός και νερό) Η παρουσία δικτύων νερού στην εγγύτητα των υποψήφιων χώρων λήφθηκε ως η καλύτερη περίπτωση (βαθµός 10), ενώ η απουσία παρόµοιων δικτύων είχε σαν αποτέλεσµα την βαθµολόγηση του χώρου µε 0. εν χρησιµοποιήθηκαν ενδιάµεσοι βαθµοί σε αυτό το κριτήριο. 4.5 Κεντροβαρικότητα χώρου Η γειτνίαση υποψήφιων χώρων στα κέντρα παραγωγής απορριµµάτων επηρεάζει τα κόστη µεταφοράς. Συνεπώς, είναι επιθυµητό ένας υποψήφιος ΧΥΤΑ να βρίσκεται 16

17 σχετικά κοντά σε αστικά κέντρα ή σε κέντρα υψηλής παραγωγής απορριµµάτων. Βαθµός 10 δόθηκε σε όλους τους χώρους µε συνολική ποσότητα απορριµµάτων µικρότερη των 3000 km-ton/d (άθροισµα γινοµένων ποσοτήτων παραγωγής απορριµµάτων από κάθε αστικό κέντρο επί τις αποστάσεις των αστικών κέντρων από τους υποψήφιους ΧΥΤΑ). Βαθµός 0 δόθηκε σε όλους τους χώρους µε συνολικό άθροισµα µεγαλύτερο των 5700 ton-km/d. Αναλογικά δόθηκαν ενδιάµεσοι βαθµοί. Για την κατανόηση του υπολογισµού του συντελεστή κεντροβαρικότητας των υποψήφιων χώρων, παρουσιάζεται το παρακάτω παράδειγµα: Παράδειγµα ποσοτικοποίησης κεντροβαρικότητας 5 km Πόλη 1 (30 t/d) Χώρος 2 15 km 20 km Πόλη 2 (10 t/d) 10 km Χώρος 1 Πόλη 1: Παράγει 30 t/d Πόλη 2: Παράγει 10 t/d Κεντροβαρικότητα χώρου 1: 20* *10 = 700 t-km/d Κεντροβαρικότητα χώρου 2: 5* *15 = 300 t-km/d Οι αποστάσεις µπορεί να είναι πραγµατικές αποστάσεις (το ιδανικότερο) µε χρήση του υπάρχοντος οδικού δικτύου ή, για ταχείς υπολογισµούς, µπορεί να είναι οι ευθείες αποστάσεις µεταξύ των κόµβων. Με βάση το παραπάνω απλό σκαρίφηµα, ο χώρος 2 είναι περισσότερο κεντροβαρικός από το χώρο 1 δηλ. έχει µικρότερο συντελεστή t-km/d - και σε µία σχετική βαθµολόγηση θα έπαιρνε «υψηλότερο» βαθµό από το χώρο 1 (το παραπάνω ισχύει εφόσον οι υψηλοί βαθµοί υποδεικνύουν καλύτερους χώρους για διάθεση απορριµµάτων). 17

18 4.6 Υφιστάµενη περιβαλλοντική υποβάθµιση Υποψήφιοι χώροι σε περιοχές που περιέχουν ήδη χωµατερές µεγαλύτερες των m 2 και µικρότερες των m 2 έλαβαν βαθµούς 10 and 8, αντίστοιχα. Χώροι που ελάµβαναν απόβλητα ελαιουργείων και άλλα οικιακά απορρίµµατα έλαβαν βαθµούς 6 και 4 αντίστοιχα. Χώροι µε ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις («καθαροί» χώροι) έλαβαν βαθµούς Συντελεστές βαρύτητας Οι συντελεστές βαρύτητας των 19 κριτηρίων βαθµολόγησης υπολογίστηκαν µε βάση την Μεθοδολογία Αναλυτικής Ιεράρχησης (Saaty, 1980; Saaty et al. 2000). Σύµφωνα µε τη µέθοδο αυτή όλα τα κριτήρια συγκρίνονται µεταξύ τους ανά δύο και η σηµαντικότητα ενός κριτηρίου I σε σχέση µε ένα άλλο κριτήριο j (a ij ) βαθµολογείται µε βάση κλίµακα από 1 έως 9. Ένας πίνακας σύγκρισης ζευγαριών κριτηρίων παράγεται όπου a ii = 1 και a ij = 1/a ji. Η σχετική σηµαντικότητα του κάθε κριτηρίου σε σχέση µε κάποιο άλλο υπολογίζεται µε τη µεθοδολογία του Saaty (2000) και οι συντελεστές βαρύτητας των κριτηρίων κανονικοποιούνται σε τιµή 1. Οι συντελεστές βαρύτητας που χρησιµοποιήθηκαν στην περίπτωση της Λέσβου φαίνονται στον πίνακα 3. Ο τελικός βαθµός της κάθε περιοχής υπολογίζεται από τη σχέση: RI j = k i= 1 w i v ij RI j :βαθµός ιεράρχησης υποψηφίου χώρου j w i : κανονικοποιηµένος συντελεστής βαρύτητας για το κριτήριο i (κυµαίνεται από 0 έως 1) v ij : βαθµολογία του χώρου j για το κριτήριο i. Οι βαθµοί µπορεί να είναι ακέραιοι αριθµοί αν και δεν είναι απαραίτητο µε βάση την κλίµακα που ο κάθε µελετητής επιλέγει, π.χ. 0 έως 10, όπου το 0 αντιστοιχεί στο «χειρότερο» για χωροθέτηση χώρο και το 10 στον καλύτερο για χωροθέτηση χώρο). k : ο αριθµός των κριτηρίων ιεράρχησης (στην προαναφερθείσα µελέτη χρησιµοποιήθηκαν 19 κριτήρια) Συνεπώς, µε βάση τις τιµές του πίνακα 3, ο τελικός βαθµός του χώρου (1) προέκυψε από το άθροισµα των παρακάτω γινοµένων: 7.5% * % * % * % * % * 0 = 6.90 Προσέξτε ότι το άθροισµα των συντελεστών βαρύτητας πρέπει να ισούται µε 100%. Το πιο σηµαντικό κριτήριο φάνηκε οτι είναι η διαθεσιµότητα χωµατοκάλυψης και στη συνέχεια ακολούθησαν τα κριτήρια προστασίας νερού (υδρογεωλογικό κριτήριο και κριτήριο γειτνίασης σε πηγές νερού). Το λιγότερο σηµαντικό κριτήριο ήταν η παρουσία δικτύων ηλεκτρισµού ή ύδατος στην περιοχή µε συντελεστή βαρύτητας 1.8%. 18

19 Πίνακας 3: Βαθµολόγηση υποψήφιων χώρων στο νησί της Λέσβου µε την χρήση 19 κριτηρίων ιεράρχησης Συντελεστής Βαθµοί υποψήφιων χώρων (v ΚΡΙΤΗΡΙΑ βαρύτητας ij ) (w i ) (1) * (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) Υδρογεωλογία 7.5% Γειτνίαση σε πηγές νερού 7.5% Φυσική βλάστηση 4.2% Χώµα ηµερήσιας κάλυψης 8.3% Βάθος ΧΥΤΑ 5.0% Γειτνίαση σε αστικές περιοχές 5.8% Ορατότητα 3.3% Πέρασµα οχηµάτων µέσω κατοικηµένων περιοχών 5.8% Χρόνος ζωής υποψήφιου ΧΥΤΑ 5.0% Χρήσεις γης 5.8% Χαρακτηριστικά κατάντη λεκάνης 5.8% Οικολογία περιοχής 2.5% Ιδιοκτησία γης 7.5% Χαρακτηριστικά ανάντη υδρολογικής λεκάνης 3.3% Προσανατολισµός χώρου 4.2% Πρόσβαση 5.0% Παρουσία δικτύων 1.8% Κεντροβαρικότητα χώρου 7.5% Υπάρχουσα υποβάθµιση περιβαλλοντική 4.2% Τελικός βαθµός ιεράρχησης (RI j ) *: Τα τοπωνύµια των χώρων φαίνονται στον Χάρτη Παρατηρήσεις Η µεθοδολογία που περιγράφεται παραπάνω είναι απλά ένα εργαλείο λήψης αποφάσεων (ΕΛΑ) και δεν εξάγει πάντα την βέλτιστη λύση, αφού µία τέτοια λύση είναι και αποτέλεσµα κοινωνικών αποφάσεων ιδιαίτερα στην περίπτωση χωροθέτησης οχλουσών δραστηριοτήτων. Παραδειγµατικά, στην περίπτωση της Λέσβου, ο υποψήφιος * Οι αριθµοί αντιστοιχούν στην αρίθµηση των περιοχών όπως φαίνεται στο σχήµα 3. 19

20 χώρος που ιεραρχήθηκε πρώτος δεν επιλέχτηκε τελικώς από την Νοµαρχία λόγω έντονης αντίδρασης από τις στρατιωτικές αρχές, αφού ο χώρος ανήκει σε στρατιωτική ζώνη (αυτό δεν είχε ληφθεί υπόψη κατά τη διαδικασία απόρριψης). Η τελική επιλογή ως υποψήφιου ΧΥΤΑ για την περιοχή της Λέσβου ήταν τελικά η ιεραρχηµένη ως τρίτη περιοχή (περιοχή Κλεφτόβιγλα). 7. Αναφορές 1. DORHOFER G., SIEBERT H. (1998). The Search for Landfill Sites - Requirements and Implementation in Lower Saxony, Germany. Environmental Geology, Vol. 35(1), DUGGER B. (1997). Utilizing Geographic Information Systems for Assessment of Environmental Impacts of Solid Waste Disposal Sites in Northern and Central Thailand ESRI International User Conference 3. EHLER G., COWEN D., MACKEY H. (1995). Design and Implementation of a Spatial Decision Support System for Site Selection ESRI International User Conference 4. GOODCHILD M., PARKS B., STEYAERT L. (1993). Environmental Modeling with GIS. Oxford University Press, New York 5. HERZOG M. (1999). Suitability Analysis Decision Support System for Landfill Siting (and other purposes) ESRI International User Conference 6. KAO, J.J., LIN, H.Y. (1996). Multifactor Spatial Analysis for Landfill Siting. Journal of Environmental Engineering, 122, 10, ΚΟΝΤΟS T., D.KOMILIS, C.P.HALVADAKIS, "Siting MSW landfills in Lesvos island with a GIS-based methodology" δεκτό γιά δηµοσίευση στο περιοδικό Waste Management and Research 8. LIN H., KAO J. (1998). Enhanced Spatial Model for Landfill Siting Analysis. Journal of Environmental Engineering, 125, 9, LUKASHEH, A.F., DROSTE, R.L., WARITH, M.A. (2001). Review of Expert System (ES), Geographical Information System (GIS). Decision Support System (DSS), and their application in landfill design and management. Waste Management and Research, 15, SAATY T. (1980). The Analytic Hierarchy Process. McGraw-Hill, New York 11. SAATY T., MILLET I., (2000). On the Relativity of Relative Measures - Accommodating Both Rank Preservation and Rank Reversals in the AHP. European Journal of Operational Research, 121, SAVAGE, G.M., L.DIAZ, C.G.GOLUEKE, C.MARTONE, R.K.HAM (1998), Guidance for Landfilling Waste in Economically Developing countries, ISWA and CalRecovery Inc. 13. SIDDIQUI, M., EVERETT, J., VIEUX, B. (1996). Landfill Siting Using Geographic Information Systems: A Demonstration. Journal of Environmental Engineering 122, 6, YAGOUB M., BUYONG T. (1998). GIS Applications for Dumping Site Selection ESRI International User Conference 20

21 Σχήµα 1. Ζώνες αποκλεισµού γύρω από αστικές περιοχές (πηγή: ΓΥΣ) 21

22 Σχήµα 2. Ζώνες διαφορετικής υδροπερατότητας (αποκλείονται οι περιοχές µε µαύρη σήµανση), ενώ οι υπόλοιπες λαµβάνουν βαθµούς µεταξύ 0 και 10 κατά τη διαδικασία βαθµολόγησης. Το 10 δίδεται στο λιγότερο υδροπερατό σχηµατισµό (permeability: περατότητα, brine water: υφάλµυρα νερά). 22

23 Σχήµα 3. Κατάλληλες περιοχές και υποψήφιοι χώροι υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων στη Λέσβο (final candidate sites: τελικοί υποψήφιοι χώροι, candidate sites: υποψήφιοι χώροι, road network: οδικό δίκτυο, suitable areas: κατάλληλες περιοχές, urban areas: αστικές περιοχές, airport: αεροδρόµιο) 23

24 ΧΩΡΟΙ ΙΑΘΕΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ (Χ Α) 1. Ανεξέλεγκτος χώρος 2. Χωµατερή / Ηµι-ελεγχόµενη διάθεση 3. Χώροι Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων (ΧΥΤΑ) o Βιοαντιδραστήρες --> επιτάχυνση σταθεροποίησης o Χώροι Υγειονοµικής Ταφής Υπολειµµάτων (ΧΥΤΥ) 24

25 Ο ΗΓΙΑ 1999/31 περί Υ.Τ. αποβλήτων (Ελλ. Νοµοθ. Η.Π /3508 ΦΕΚ 1572Β/2002) ΧΥΤΑ επικινδύνων αποβλήτων ΧΥΤΑ µη επικινδύνων αποβλήτων ΧΥΤΑ αδρανών αποβλήτων ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΧΥΤΑ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ Εως 2010 µείωση βιοαποδ. αποβλ. 25% µείωση (ε.β. 95) Εως 2013 µείωση βιοαποδ. αποβλ. 50% µείωση (ε.β. 95) Εως 2020 µείωση βιοαποδ. αποβλ. 65% µείωση (ε.β. 95) 25

26 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (Σ Α) Νοµαρχιακός Σχεδιασµός (αρχικά) Περιφερειακός Σχεδιασµός (µεταγενέστερα) 13 Περιφερειακά Σχέδια --> προσδιορισµός αριθµού (και ευρύτερων θέσεων) εγκαταστάσεων διαχείρισης ΑΣΑ 26

27 ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΧΥΤΑ (& χωροθέτηση οχλουσών δραστηριοτήτων) Επιστηµονικά κριτήρια Κοινωνικά κριτήρια / Κοινωνική αποδοχή Σύνδροµο ΝΙΜΒΥ (Not In My Back Yard ή Οχι Στην Πίσω Μου Αυλή) 27

28 ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΟΧΛΟΥΣΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 1. Επιστηµονική προσέγγιση 2. Παρουσίαση (νέων) περιοχών 3. Κοινωνική αντίδραση Κατάληξη σε κοινωνικά αποδεκτή περιοχή! Μη κατάληξη σε κοινωνικά αποδεκτή περιοχή Υλοποίηση!!! 28

29 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΟΧΛΟΥΣΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 1. Επιλογή κοινωνικά αποδεκτών περιοχών 2. Έλεγχος αυτών βάσει επιστηµονικών κριτηρίων 3. Αποκλεισµός περιοχών Κατάληξη σε τουλάχιστον µία επιστηµονικά αποδεκτή περιοχή! Μη κατάληξη σε επιστηµονικά αποδεκτή περιοχή Υλοποίηση!!! 29

30 ΜΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ 1. Αποκλεισµός περιοχών (επιστηµονικά κριτήρια) 2. Προσεκτικό φιλτράρισµα υποψήφιων ευρύτερων περιοχών (χρήση χαρτών 1:5000 και επισκέψεις πεδίου) 3. Ιεράρχηση / βαθµολόγηση τελικών υποψήφιων περιοχών (κριτήρια αξιολόγησης) 1. ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ i. Απόσταση από οικισµούς 500 m (βάσει νοµοθεσίας) ii. Απόσταση από στρατόπεδα 500 m (ενδεικτ. τιµή) iii. Απόσταση από αεροδρόµια 3 km (ενδεικτ. τιµή) iv. Απόσταση από κεντρ.αρτηρίες 500 m (ενδεικτ. τιµή) v. Αποκλεισµός αρχαιολογικών περιοχών (ΚΥΑ /1997) vi. Αποκλεισµός Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) (ΚΥΑ /1997) vii. Απόσταση από φυσικά µνηµεία / βιότοπους 500 m (ενδεικτ. τιµή) viii. Απόσταση από πηγές και σώµατα νερού 500 m ix. Αποκλεισµός περιοχών υψηλής υδροπερατότητας (καρστικές) x. Αποκλεισµός δασικών εκτάσεων και λεκάνες πληµµύρας (100 ετών) xi. Απόσταση από ζώνες κτηνοτροφικ. & υψηλής παραγωγικότ. 500 m 30

31 Ζώνες οικιστικού ελέγχου και αρχαιολογικές περιοχές (πηγή: ΓΥΣ, εφορείες αρχαιοτήτων, δήµοι) 31

32 ΦΙΛΤΡΑΡΙΣΜΑ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΕΥΡΥΤΕΡΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 1. Χρήση χαρτών 1:5000 µε στόχο τον περαιτέρω αποκλεισµό περιοχών: i. Με χρόνο ζωής χώρου µικρότερο των 10 ετών ii. Με µεγάλη ανάντη λεκάνη απορροής iii. Εντός ρεµάτων, χειµάρων και περιοχών πληµµύρας iv. Με κλίσεις µεγάλες (π.χ. > 30%) 2. Επισκέψεις πεδίου σε ευρύτερες περιοχές i. ιαθεσιµότητα υλικού χωµατοκάλυψης ii. Εµβαδό και χωρητικότητα χώρου 3. Εντοπισµός τελικών υποψήφιων χώρων για κατασκευή ΧΥΤΑ 32

33 Τελικές ευρύτερες υποψήφιες περιοχές και τελικοί υποψήφιοι χώροι 33

34 3. ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΧΩΡΩΝ ΜΕ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΝΗΘΗ ΚΡΙΤΗΡΙΑ i. Υδρογεωλογία ii. Γειτνίαση σε πηγές νερού iii. Φυσική βλάστηση iv. Χώµα ηµερήσιας κάλυψης v. Βάθος ΧΥΤΑ vi. Γειτνίαση σε αστικές περιοχές vii. Ορατότητα viii. Πέρασµα οχηµάτων µέσω κατοικηµένων περιοχών ix. Χρόνος ζωής υποψήφιου ΧΥΤΑ x. Χρήσεις γης xi. Χαρακτηριστικά κατάντη λεκάνης xii. Οικολογία περιοχής xiii. Ιδιοκτησία γης xiv. Χαρακτηριστικά ανάντη υδρολογικής λεκάνης xv. Προσανατολισµός χώρου xvi. Πρόσβαση xvii. Παρουσία δικτύων xviii. Κεντροβαρικότητα χώρου (Υπολογισµός συνολικής tonne-km/d ανά υποψήφιο ΧΥΤΑ) xix. Υπάρχουσα περιβαλλοντική υποβάθµιση 34

35 ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗΣ (5 ενδεικτικά κριτήρια) Βαθµός 10 Απόσταση από αστικές περιοχές (σε km) µε συγκεκριµένο πληθυσµό > 2 km ανεξάρτητα πληθυσµού Ορατότητα από κατοικηµένες εριοχές και οδικό δίκτυο ιακίνηση απορριµµατοφόρων µέσω κατοικηµένων περιοχών Χρόνος ζωής ΧΥΤΑ (σε έτη) Χρήσεις γης στην εγγύτητα του υποψήφιου χώρου Καθόλου ορατότητα εν παρατηρείται > 20 Καµία δραστηριότητας σε ακτίνα 1,5 km km, < 50 κάτοικοι Αγροτικές ή κτηνοτροφικές δραστηριότητες σε ακτίνα km km, < 50 κάτοικοι > 2 km από εθνικό ή αγροτικό δίκτυο Μέσω πόλεων σε κεντρικό εθνικό δίκτυο Τουριστικές δραστηριότητες σε απόσταση km km, κάτοικοι > 2 km από αστικό κέντρο Κατοικίες σε ακτίνα km km, κάτοικοι km, κάτοικοι km, κάτοικοι km, > 5000 κάτοικοι km από εθνικό ή αγροτικό δίκτυο < 0.5 km από εθνικό ή αγροτικό δίκτυο km από αστική περιοχή < 0.5 km από αστική περιοχή Μέσω µίας πόλης σε αγροτικό οδικό δίκτυο Μέσω περισσότερων της µίας πόλης σε αγροτικό δίκτυο Αγροτικές ή κτηνοτροφικές δραστηριότητες σε ακτίνα µικρότερη των 0.5 km (χωρίς οπτική επαφή) Αγροτικές ή κτηνοτροφικές δραστηριότητες σε ακτίνα µικρότερη των 0.5 km (µε οπτική επαφή) Τουριστικές δραστηριότητες σε ακτίνα µικρότερη των 0.5 km (χωρίς οπτική επαφή) Τουριστικές δραστηριότητες σε ακτίνα µικρότερη των 0.5 km (µε οπτική επαφή) km, > 5000 κάτοικοι 1 Οικίες εντός 0.5 km 0 < 0.5 km ανεξάρτητα πληθυσµού <

36 Η κάθε Νοµαρχία µπορεί να χρησιµοποιεί διαφορετικά κριτήρια αποκλεισµού περιοχών για χωροθέτηση ΧΥΤΑ. Παραδειγµατικά, στον πίνακα στη συνέχεια φαίνονται τα κριτήρια αποκλεισµού του Ν. Αιτωλοακαρνανίας Πίνακας: Κριτήρια αποκλεισµού περιοχών µε βάση το πλαίσιο διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Ν.Α. Αιτωλοακαρνανίας (αριθµ. απόφασης 76/2000) Κριτήρια καταλληλότητας Ελάχιστη απόσταση (m) Οριο σχεδίου πόλεως 600 Όριο οικισµού (περιλαµβάνει ΖΟΕ) 500 Ορια ΓΠΣ 600 Αυτοκινητόδροµος (υφιστάµενος 300 σχεδιαζόµενος) Εθνικό δίκτυο 100 Επαρχιακό οδικό δίκτυο (πρωτεύον) 50 Ξενοδοχεία 500 Στρατιωτικές εγκαταστάσεις 200 Εκκλησίες 200 Περιοχές και σηµεία ιστορικής σηµασίας 300 Λίµνες 500 Ποτάµια 500 Αρδευόµενη γή 100 άση 200 Αναδασωτέες εκτάσεις 200 Ορια προστασίας NATURA (92/43/EOK) Ορια προστασία υγροβιότοπων 1000 Υδρευτικές γεωτρήσεις Πηγές 800 Αρδευτικές γεωτρήσεις Πηγές 300

37 Υπόµνηµα χαρτών ΓΥΣ 37

38 Βασικά στοιχεία κατά τη σχεδίαση χαρτών Όταν σχεδιάζετε χάρτες, θα πρέπει να λαµβάνετε υπόψη τα παρακάτω: Να σηµειώνετε την κλίµακα του χάρτη. Αυτό µπορεί να γίνει είτε µε αναγραφή της κλίµακας (π.χ. 1:500), είτε µε την ύπαρξη κλίµακας πάνω στο χάρτη που να συνοδεύεται 1 km από το πραγµατικό µήκος. Παραδειγµατικά:. Η κλίµακα είναι επιθυµητό να είναι όµοια και στους δύο άξονες του χάρτη. Να κάνετε χρήση υποµνήµατος (λεζάντα). Το υπόµνηµα θα περιέχει την επεξήγηση των συµβόλων που χρησιµοποιούνται στο χάρτη. Να αναφέρετε βασικές διαστάσεις εντός του χάρτη, έστω και αν σηµειώνεται η κλίµακα. Παραδειγµατικά, σε µία κάτοψη του πυθµένα ενός ΧΥΤΑ, όπου φαίνεται το δίκτυο συλλογής των εκχυλισµάτων, είναι επιθυµητό να αναγράφεται η απόσταση µεταξύ των παράλληλων σωλήνων συλλογής. Αυτό µπορεί να γίνει µε τη χρήση ενός βέλους µεταξύ των σωλήνων. Παραδειγµατικά, δες σχήµα στη συνέχεια: 20 m Σωλήνας συλλογής στραγγισµάτων 38

39 Εργαστήριο 2 Υπολογισµός χρόνου ζωής και βασική διαστασιολόγηση ΧΥΤΑ Στόχος του εργαστηρίου: Συλλογή βασικών πληροφοριών για διαστασιολόγηση του ΧΥΤΑ και εκτιµήσεις επιφάνειας και όγκου ΧΥΤΑ. Στοιχεία που θα σας δοθούν είναι: πληθυσµός περιοχής, πληθυσµιακές προεκτάσεις, µοναδιαία παραγωγή απορριµµάτων, σύσταση απορριµµάτων, ποσοστά και υλικά ανακύκλωσης κ.λ.π.. Τελικά, στόχος σας είναι να υπολογίστε τη διάρκεια ζωής του ΧΥΤΑ εφόσον υπάρχει δεδοµένο τοπογραφικό ή αντίστροφα τις συνολικές απαιτήσεις σε επιφάνεια βάσει επιθυµητού χρόνου ζωής. Θα απαιτηθούν οι βασικοί σκαριφηµατικοί υπολογισµοί (τοµές, κατόψεις), που θα βοηθήσουν στον υπολογισµό του συνολικού ωφέλιµου όγκου του χώρου, όγκος του απαιτούµενου χώµατος για χωµατοκάλυψη και τελικώς της απαιτούµενης επιφάνειας του ΧΥΤΑ. Πολύ απλά, χωράει η επιφάνεια αυτή στις περιοχές που εντοπίσατε στο εργαστήριο 1? Πρόσβαση σε πρωτογενή δεδοµένα που αφορούν στο εργαστήριο θα βρείτε στο eclass. Αρχικά δεδοµένα και καθοδήγηση για διεκπεραίωση 2 ου εργαστηρίου: o Πληθυσµιακή προέκταση. Χρησιµοποιήστε τα δεδοµένα του πίνακα για την προέκταση ανά έτος για τα επόµενα 20 έτη. o Υπολογισµός παραγωγής απορριµµάτων ανά έτος για τα επόµενα 15 ή 20 έτη (συνήθης χρόνος ζωής περιβαλλοντικών έργων) βάσει πληθυσµού και ΜΠΑ. o Υπολογισµός των ποσοτήτων οργανικών και της ποσότητας που οδηγείται εκτός ΧΥΤΑ και προς ΧΥΤΑ. Χρήση των ποσών στόχων που αναφέρονται στην ΚΥΑ 29407/3508 µειωµένα όµως κατά 50% π.χ. ο στόχος για το 2010 είναι µείωση των οργανικών σε σχέση µε έτος βάσης κατά 25%. Θα κάνετε χρήση της τιµής 25% Χ 50% = 12.5% ως µείωση για το 2010 και ως έτος βάσης θα χρησιµοποιήσετε το έτος της πληθ. απογραφής, ήτοι το έτος 2001 (πληθυσµός που αναφέρεται στα δεδοµένα). o Εκτίµηση του συµπιεσµένου όγκου απορριµµάτων (εντός ΧΥΤΑ) ανά έτος βάσει της πυκνότητας στο ΧΥΤΑ. Μία τυπική πυκνότητα συµπιεσµένων απορριµµάτων (χωρίς το έδαφος) εντός του ΧΥΤΑ είναι τα 600 kg/m 3. Σηµειώνεται ότι σε ελληνικό ΧΥΤΑ (ΧΥΤΑ. Μακεδονίας) έχουν µετρηθεί πυκνότητες, µίγµατος συµπιεσµένων απορριµµάτων και εδάφους, ίσες µε 850 kg/m 3. o Υπολογισµός του συνολικού απαιτούµενου όγκου και του όγκου του χώµατος. Να θεωρηθεί οτι το 20% - 25% του συνολικού διαθέσιµου όγκου του χώρου είναι χώµα (περιλαµβάνει ενδιάµεση και τελική κάλυψη). Συνεπώς, αν τα συµπιεσµένα απορρίµµατα είναι 1000 m 3, τότε ο συνολικός απαιτούµενος όγκος στο ΧΥΤΑ πρέπει να είναι 1000/0.75 = 1330 m 3 περίπου, που αποτελείται από απορρίµµατα και χωµατοκάλυψη. Στα παραπάνω ποσοστά, να σηµειώστε ότι το µεγαλύτερο µέρος του όγκου του χώµατος καταναλώνεται κατά την τελική χωµατοκάλυψη. Η ηµερήσια και ενδιάµεση χωµατοκάλυψη εκτιµάται σε ποσοστά µικρότερα του 15% του συνολικού όγκου. Στη συνέχεια θα βρείτε µεθοδολογία υπολογισµού του ηµερήσιου εδάφους για ένα κελλί απορριµµάτων συναρτήσει των διαστάσεων του κελλιού. o Επειδή τα απορρίµµατα αποδοµούνται µε το χρόνο, η µάζα τους και συνεπώς ο όγκος τους µειώνεται λόγω βιολογικής µετατροπής του σε αέρια και υγρά. Λόγω αυτής της µείωσης του όγκου, παρατηρείται καθίζηση στο ΧΥΤΑ. Θεωρήστε οτι η µία µέγιστη 39

40 µείωση όγκου ίση µε 10% γίνεται για τα επόµενα έτη διάθεσης. Συνεκτιµήστε το αυτό στους υπολογισµούς των συνολικών απαιτήσεων όγκου για το ΧΥΤΑ. o Υπολογισµός του µέσου βάθους και µέσου ύψους του ΧΥΤΑ άνω της επιφάνειας του εδάφους. Βασιστείτε σε ένα απλό σκαρίφηµα χρησιµοποιώντας κλίσεις 1:4 για τα πλευρικά τοιχώµατα κάτω από το έδαφος, κλίση πλευρική και ταµπανιών άνω του εδάφους 1:4. Κάνετε λογικές παραδοχές, όπου απαιτείται, και λάβετε υπόψη και το βάθος στον υδροφόρο ορίζοντα. Παράδειγµα, εκσκαφές άνω των 30 µέτρων µπορεί να είναι οικονοµικά ανέφικτες. o Το βάθος της εκσκαφής (αν είναι εφικτή φυσικά) θα εξαρτηθεί από: o Βάθος σε υδροφόρο (ανώτερο υψόµετρο σε περίοδο βροχών), και διατηρήστε τουλάχιστον 3 µέτρα απόσταση από πυθµένα ΧΥΤΑ έως την ελεύθερη επιφάνεια υδροφόρου. Η ελληνική νοµοθεσία απαιτεί τουλάχιστον 1 µέτρο πάχος εδάφους, κάτω από το πυθµένα του ΧΥΤΑ, το οποίο όµως να έχει Κ < 10-9 m/s. o Ποσότητα εδάφους που απαιτείται για χωµατοκάλυψη. Είναι ιδανικό αν και όχι αναγκαίο το χώµα για τη συνολική κάλυψη του ΧΥΤΑ (ηµερήσια και τελική) να προέρχεται από τις εκσκαφές επι τόπου και να µην «εισάγεται» από αλλού. o Επιθυµητό χρόνο ζωής ΧΥΤΑ, που είναι συνήθως τουλάχιστον 20 έτη. Αντίστροφα, από τη συνολική χωρητικότητα ενός ΧΥΤΑ µπορεί να υπολογιστεί ο χρόνος ζωής. o Τελικά υπολογισµός απαιτούµενης έκτασης για ταφή απορριµµάτων. Θεωρήστε µία λογική γεωµετρία του χώρου. Μπορεί να χρησιµοποιηθούν και εµπειρικοί τύποι για υπολογισµό απαιτούµενης έκτασης βάσει του ωφέλιµου όγκου του ΧΥΤΑ ή το πρόγραµµα σε φύλλο Excel που δίδεται από το διδάσκοντα. o Αυξήστε την παραπάνω έκταση κατά 15%-20% για άλλες δραστηριότητες εκτός της ταφής (δρόµοι πρόσβασης εντός ΧΥΤΑ, φυλάκιο, γεφυροπλάστιγγα, αποθήκευση χώµατος για κάλυψη απορριµµάτων). o Σε αυτό το στάδιο µπορείτε να υπολογίστε το χρόνο ζωής του ΧΥΤΑ, αν έχετε περιορισµένη έκταση. Αντίστροφα, για ένα ελάχιστο χρόνο ζωής του ΧΥΤΑ (επιθυµητή τιµή) 20 ετών, µπορείτε να υπολογίστε την απαιτούµενη συνολική επιφάνεια για χωροθέτηση του ΧΥΤΑ. o είτε αν τελικά η επιφάνεια που υπολογίζετε βάσει χρόνου ζωής 20 ετών χωράει στην περιοχή που έχετε εντοπίσει στο χάρτη. Αν όχι, µειώστε το χρόνο ζωής του ΧΥΤΑ αναλογικά. Τυπική σύσταση ΑΣΑ (κ.β.) (βάσει / 2003) Τυπική σύσταση µετάλλων / γυαλιού / : 9,0% Τυπική σύσταση χαρτιού: 20% Τυπική σύσταση ζυµώσιµων: 47% Τυπική σύσταση πλαστικών: 8,5% Άλλα υλικά: 15,5% Ανακύκλωση κατ ελάχιστο του 10% των µετάλλων και γυαλιού (έως το 2010). Στη συνέχεια θεωρήστε οτι σταθερά ανακυκλώνεται το 20% των παραγόµενων µετάλλων και γυαλιού. Θεωρήστε αµελητέα ανακύκλωση των πλαστικών. 40

41 Αν απαιτούνται κατά την κρίση σας άλλα στοιχεία, επικοινωνήστε µε τον διδάσκοντα. Ένα ενδεικτικό λογιστικό φύλλο για τον υπολογισµό της παραγωγής των απορριµµάτων και των απορριµµάτων που οδηγούνται για ταφή φαίνεται στη συνέχεια: Ενδεικτικό λογιστικό φύλλο για υπολογισµό παραγωγής απορριµµάτων

42 Υπολογισµοί για διαστασιολόγηση ΧΥΤΑ βάσει τυπικού σχήµατος Ένας απλός τρόπος εκτίµησης της επιφάνειας του ΧΥΤΑ είναι µέσω της χρήσης των εµπειρικών σχέσεων που δόθηκαν στο µάθηµα. ΠΡΟΣΟΧΗ όµως. Ως V στη σχέση θα πρέπει να κάνετε χρήση του όγκου των απορριµµάτων (V απορρ ) και όχι του συνολικού όγκου (V συνολ ). Παρόλα αυτά ένα αρνητικό µε τη χρήση εµπειρικών σχέσεων είναι οτι δεν γνωρίζετε τις διαστάσεις του ΧΥΤΑ. ηλαδή, ποίο θα είναι το βάθος κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και το ύψος άνω της επιφάνειας του εδάφους? Μία άλλη προσέγγιση είναι να θεωρήσετε ένα µέσο βάθος (π.χ. 8 µ κάτω από την επιφάνεια του εδάφους) και µέσο ύψος (10 µ πάνω από την επιφάνεια του εδάφους) των απορριµµάτων (δηλ. 8 µ + 10 µ = 18 µ) και να το διαιρέσετε µε τον συνολικό όγκο που έχετε υπολογίσει. Έτσι αν έχετε υπολογίσει ένα συνολικό όγκο µ 3 για 20 έτη, τότε µία µέση επιφάνεια είναι : / 18 = µ 2 ή περίπου 27 στρέµµατα. Για τα 27 στρέµµατα µπορείτε να βρείτε τη διάµετρο που αντιστοιχεί, αν θεωρήσετε ένα κυκλικό ΧΥΤΑ και να το τοποθετήσετε στο σχέδιό σας, ώστε να δείτε αν χωράει. Αυτή η απλή προσέγγιση όµως συνήθως υποεκτιµά την έκταση. Ένας πιο λεπτοµερής υπολογισµός της έκτασης του ΧΥΤΑ, περιγράφεται στη συνέχεια και προτείνεται για χρήση στα πλαίσια του εργαστηρίου: 1. Έστω οτι µε χρήση του Excel υπολογίζω έναν όγκο απορριµµάτων που θα οδηγηθούν στο ΧΥΤΑ ίσο µε V απορρ m 3 (συµπιεσµένα απορρίµµατα, δηλ. µε πυκνότητα 600 kg/m 3 ) για χρόνο ζωής π.χ. 20 έτη. O όγκος αυτός µπορεί να µειωθεί κατά κάποιο ποσοστό, εφόσον σε διάστηµα 20 ετών είναι σύνηθες να παρατηρείται καθίζηση των απορριµµάτων λόγω βιοαποδόµησης. Συνεπώς, επιπλέον όγκος για απόθεση απορριµµάτων µπορεί να συµπεριληφθεί. Άρα µπορώ να αυξήσω το V απορρ κατά 10%, δηλαδή να κάνω χρήση της τιµής V απορρ_νέο = V απορρ x 110%. 2. Χοντρικά, τα απορρίµµατα αυτά θέλουν συνολική χωµατοκάλυψη (περιλαµβάνει ηµερήσια, ενδιάµεση και τελική) που αποτελεί περίπου το 20%-25% του συνολικού όγκου του χώρου. 3. Άρα ο συνολικός όγκος του χώρου (υπόγειος και υπέργειος) είναι V συν = V απορρ_νέο : 75%. 4. Ο όγκος του απαιτούµενου χώµατος είναι: V χώµα = V συν x 25% 5. Η συνολική έκταση της εκσκαφής µπορεί αρχικώς να υπολογιστεί από τον όγκο του απαιτούµενου χώµατος και ένα µέγιστο βάθος εκσκαφής D (το ορίζω). Θεωρώ δηλαδή οτι σκάβω τόσο ώστε να µπορέσω να έχω έδαφος από την ίδια την περιοχή και να µην εισάγω έδαφος από εκτός. Το D θα πρέπει να είναι πολλαπλάσιο του συνήθους ύψους των κελλιών. Παραδειγµατικά αν ένα κελί έχει ύψος περίπου 2,5 m (µαζί µε τη χωµατοκάλυψη), τότε το D θα πρέπει να είναι ακέραιο πολλαπλάσιο των παραπάνω τιµών (π.χ. 7,5 m, 10 m, 15 m κ.λ.π). 6. Θέτω ένα L (π.χ. 100 m) δες σχήµα στo συνηµµένο Excel. 7. Θέτω την κλίση των υπόγειων πρανών SL (4:1). Κλίση 4:1 σηµαίνει ότι σε οριζόντια απόσταση 4 µέτρων, ανεβαίνω υψοµετρικά 1 µέτρο. 8. Θεωρώ τετράγωνη διάταξη του ΧΥΤΑ. Συνεπώς, η έκταση µεταξύ των πρανών είναι Α 1 = L 2 (δες σχήµα).