Ανατομία και ιδεολογία του Φαισσμού.

Transcript

1 Ανατομία και ιδεολογία του Φαισσμού. Κατάδυση στα βαθιά νερά ενός επίκαιρου φαινομένου Επιµέλεια: Μαυροζαχαράκης Μανόλης Κοινωνιολόγος Πολιτικός Επιστήµονας

2 Φασισµός Ο φασισµός είναι ριζοσπαστική αυταρχική εθνικιστική πολιτική ιδεολογία και µαζικό κίνηµα που έχει ως στόχο να θέσει το έθνος, το οποίο ορίζει βάσει αποκλειστικών βιολογικών, πολιτισµικών ή/και ιστορικών συνθηκών, υπεράνω κάθε άλλης αξίας και να δηµιουργήσει µια κινητοποιηµένη εθνική κοινότητα. Η έννοια της λέξης "φασισµός" σήµερα χρησιµοποιείται πολλές φορές για να χαρακτηρίσει πρόσωπα, θεσµούς ή καταστάσεις που µπορεί να µην έχουν καµιά σχέση µε την αρχική έννοια του όρου. Το ουσιαστικό "φασισµός" και το επίθετο "φασίστας" χρησιµοποιούνται σήµερα πολλές φορές, εκτός από τον αρχικό ορισµό )την εθνικιστική και φυλετική πολιτική ιδεολογία που πρωτοεµφανίζεται στην Ιταλία του Μουσολίνι και αναπτύσσεται από τους Γερµανούς Ναζιστές και άλλους και που προτείνει έναν απολυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης, από έναν συγκεκριµένο Αρχηγό, που θα συνενώσει όλες τις τάξεις σε ένα Έθνος, που µάλιστα είναι το ανώτερο έθνος και έχει προορισµό να κυριαρχήσει στα άλλα, "κατώτερα" έθνη και φυλές), και σε µια πολύ ευρύτερη έννοια, προσδιορίζοντας ως "φασισµό" γενικά κάθε άδικη, αντιδηµοκρατική και βίαιη πράξη, ιδεολογία, συναίσθηµα, συνήθεια στο χώρο της πολιτικής, της κοινωνίας, της οικογένειας, και των σχέσεων. Η υπερβολική χρήση αυτού του δεύτερου ορισµού έχει εν µέρει υποκαταστήσει τον αρχικό ορισµό (ότι φασισµός είναι µόνο η ονοµασία του κινήµατος του Μουσολίνι). Ετυµολογία Ο όρος φασισµός προέρχεται από την ιταλική λέξη Fascismo που ετυµολογείται από την λατινική «fasces» (φάσκες, ενικός: fascis, ιταλικά fascio :φάσιο) που ονοµάζονταν συγκεκριµένο αρχαίο ρωµαϊκό έµβληµα εξουσίας, που απεικόνιζε «ράβδους δεµένες γύρω από έναν πέλεκυ». Η λέξη παραπέµπει στους «littores» (λιτόρες) που ήταν ένα είδος οµάδων σωµατοφυλάκων των γερουσιαστών της αρχαίας Ρώµης οι οποίοι διακρίνονταν από µια ράβδο που κρατούσαν και η οποία ήταν το σύµβολο της εξουσίας τους. Οι fasces ήταν στην αρχαία Ρώµη σύµβολο της εξουσίας των δικαστών και συµβόλιζαν την «ισχύ δια της ενώσεως»: µια µόνο ράβδος σπάζει εύκολα, ενώ µια δέσµη πολύ δύσκολα. Οι ράβδοι δεµένες γύρω από έναν διπλό πέλεκυ που έγινε το σύµβολο του φασισµού. Η αντιστοιχία µε τους φασιστές της δεκαετίας του '20 βρίσκεται στο ότι οι πρώτες οµάδες φασιστών που σχηµατίστηκαν στην Ιταλία ονοµάστηκαν «fascio di combattimento», δηλαδή οµάδες-δέσµες µάχης. Γέννηση του φασισµού Ο φασισµός γεννήθηκε µετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσµίου Πολέµου στην Ιταλία από τον Μπενίτο Μουσολίνι το 1919 χωρίς ακόµα ν αποτελεί δόγµα ή να προσδιορίζει κάποιο συγκεκριµένο πρόγραµµα. Μελέτη του φασισµού

3 Το κίνηµα του φασισµού µελετήθηκε από πολλούς ξένους ερευνητές µεταξύ των οποίων οι πιο γνωστοί είναι ο Ρόµπερτ Πάξτον (Robert Paxton) και ο Εµίλιο Τζεντίλε. Από τους πιο έγκυρους Έλληνες µελετητές του φαινοµένου θεωρείται ακόµη ο Νίκος Πουλαντζάς. Ταυτισµένος µε τη νεωτερικότητα του µεσοπολέµου (βλ. Ε.Τζεντίλε "φασισµός και νεωτερικότητα"), από το τέλος του ευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου ο φασισµός είναι στιγµατισµένος και πολύ λίγες πολιτικές οµάδες τα τελευταία 60 χρόνια τόλµησαν να ταυτιστούν ανοιχτά µαζί του. Σε αντίθεση µε άλλες ιδεολογίες, ο φασισµός δεν ανέπτυξε ποτέ πλήρες δόγµα ή πολιτική θεωρία και, κυρίως, δεν γράφτηκαν οποιαδήποτε σηµαντικά πολιτικά κείµενα από φασιστική σκοπιά µετά το Έτσι, σχεδόν όλα τα κείµενα πάνω στο θέµα της φασιστικής ιδεολογίας έχουν γραφτεί από µη φασίστες και αντιφασίστες συγγραφείς, και έτσι είναι συχνά δύσκολο να καθορίσει κανείς τη θέση του φασισµού πάνω σε διάφορα σηµαντικά θέµατα. Η λέξη "φασίστας" χρησιµοποιείται συνήθως µε αρνητική σηµασία, συχνά ως µια ετικέτα για επίκριση µιας αντίθετης άποψης, υποδηλώνοντας απολυταρχισµό και αντιδηµοκρατική αντίληψη. Πηγή: wikipedia.org Φασισµός Φασισµός (αγγ. Fascism, γαλλ. Fascisme, γερµ. Faschismus, ιταλ. Fascismo) είναι η ιδεολογία και το πολιτικό κίνηµα που επιβλήθηκαν ως καθεστώς στην Ιταλία από το 1922 ως το 1943, στη Γερµανία από το 1933 ως το 1945, στην Ισπανία από το 1939 ως το 1975 και σε ορισµένες άλλες χώρες της Ευρώπης αλλά και άλλων ηπείρων- κατά διαφορετικές χρονικές περιόδους. Ο φασισµός, ως πολιτικοκοινωνικό κίνηµα, πρέσβευε τη δηµιουργία ενός ολοκληρωτικού κράτους που όλα θα υπακούνε στον κεντρικό µηχανισµό, θα δρουν και θα υπάρχουν όπως αυτός θέλει, όλα θ' ανήκουν στο κράτος, τίποτα δε θα υπάρχει έξω από αυτό. Το σύνθηµά του ήταν «να πιστεύεις, να υπακούς, να πολεµάς». Την περίοδο ανάµεσα στους δύο Παγκόσµιους Πολέµους εδραιώθηκαν σε αρκετές χώρες της Ευρώπης φασιστικά καθεστώτα και κάτω από αυτές τις αρχές χτυπήθηκε και κυνηγήθηκε κάθε προοδευτική κίνηση, απαγορεύτηκαν οι διεκδικητικοί αγώνες, επιβλήθηκε η υποχρεωτική συµµετοχή στις φασιστικές οργανώσεις, δικαιολογήθηκαν δολοφονίες, σαµποτάζ και λίγο αργότερα οι επεκτατικές, ιµπεριαλιστικές επιθέσεις της Ιταλίας (1936) στην Αιθιοπία, Ελλάδα (1940) και αλλού. Η Ιταλική λέξη Fascismo προέρχεται από την λατινική fasces, αρχαίο ρωµαϊκό έµβληµα εξουσίας που παρίστανε µια δέσµη ράβδων µε έναν πέλεκυ στο εσωτερικό της. Οι fasces ήταν στην αρχαία Ρώµη σύµβολο της εξουσίας των δικαστών και συµβόλιζαν την «ισχύ δια της ενώσεως»: µια µόνο ράβδος σπάζει εύκολα, ενώ µια δέσµη πολύ δύσκολα. Οι ράβδοι δεµένες γύρω από έναν διπλό πέλεκυ έγιναν το σύµβολο του φασισµού. Οι πρώτες οµάδες φασιστών που σχηµατίστηκαν στην Ιταλία ονοµάστηκαν «fascio di combattimento», δηλαδή οµάδες-δέσµες µάχης. Τον όρο πρώτος χρησιµοποίησε ο

4 Μπενίτο Μουσολίνι, το 1915 ενώ το 1919 ίδρυσε το φασιστικό κόµµα και υιοθέτησε τις fasces ως έµβληµα του. Το κλίµα που επικρατούσε στην Ιταλία µετα την λήξη του Α' Παγκοσµίου Πολέµου ευνόησε την ανάπτυξη του φασισµού. Η οικονοµική και πολιτική κρίση είχε φτάσει στο κατακόρυφο, γενική αναταραχή επικρατούσε σ' ολόκληρη την χώρα, οι παλιοί πολέµαρχοι δεν µπορούσαν να παραδεχτούν πως η Ιταλία βγήκε ουσιαστικά ηττηµένη από τον πόλεµο. Η φιλελεύθερη δηµοκρατία ήταν ανίκανη πλέον να συγκρατήσει τα πράγµατα και να δώσει µια διέξοδο στην κρίση. Έτσι, η αστική τάξη εκτίµησε πως µόνο µε τη βία και την τροµοκρατία (που πήρε αφάνταστες διαστάσεις) θα µπορούσε να επιβληθεί. Το φασιστικό σύστηµα αναπτύχθηκε περισσότερο στη Γερµανία, µε την εµφάνιση και επικράτηση του ναζιστικού κινήµατος. Από το 1930 και µετά ο φασισµός επιβάλλεται πραξικοπηµατικά από τις κυβερνήσεις πολλών κρατών σ' αυτά. Τέτοια ήταν η Πολωνία, Ουγγαρία, Ελλάδα, Ρουµανία, Πορτογαλία, Ισπανία κ.ά. Μετά τη συντριβή του στο Β' Παγκόσµιο πόλεµο η ανάπτυξή του πέφτει κατακόρυφα. Όµως κι ως τα σήµερα ο φασισµός αξιοποιείται για την αντιµετώπιση των προοδευτικών κινηµάτων σ' όλο τον κόσµο. Ο Φασισµός απέρριψε τα κύρια φιλοσοφικά ρεύµατα του 18ου και 19ου αιώνα, το πνεύµα της Αµερικανικής και της Γαλλικής επανάστασης που είχε δώσει έµφαση στην ελευθερία του ατόµου και στην ισότητα µεταξύ των ανθρώπων και των φυλών. Το µήνυµα του ιαφωτισµού είχε συντελέσει στην προβολή της ατοµικής αξιοπρέπειας και είχε τονίσει την ευρύτητα των αντιλήψεων σε µια εκκοσµικευµένη κοινωνία. Αντίθετα ο φασισµός εξύµνησε ως απόλυτη αρχή την υπέρτατη κυριαρχία του έθνους. Έθεσε ως αιτήµατα αφ ενός την αναβίωση του πνεύµατος της αρχαίας πόλης-κράτους ιδιαίτερα της πειθαρχίας και της απόλυτης αφοσίωσης στο καθήκον που χαρακτήριζαν την Σπάρτη και αφ ετέρου τον πλήρη συντονισµό κάθε πνευµατικής και πρακτικής δραστηριότητας στον αγώνα κατά του σύγχρονου ατοµικισµού και επιστηµονικού σκεπτικισµού. Το Ιταλικό σύνθηµα «να πιστεύεις, να υπακούς, να πολεµάς» ήταν η απάντηση του Φασισµού στο τρίπτυχο «ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη» της Γαλλικής επανάστασης και στα προφητικά και τα χριστιανικά µηνύµατα ειρήνης. Ο συνδιασµος της τυφλής πίστης και της ανδροπρεπούς µαχητικότητας θα µετέτρεπε το έθνος σε µια µονίµως επιστρατευµένη ένοπλη δύναµη που θα κατακτούσε, θα διατηρούσε και θα διεύρυνε την εξουσία του. Σύµφωνα µε ορισµένους µελετητές τα πρώτα ψήγµατα των βάσεων της Φασιστική ιδεολογίας τα συναντάµε στην σκέψη του Φλωρεντινού Νικολό Μακιαβέλι ( ). Πίστευε ότι η ύπαρξη του κράτους νοµιµοποιείται από την εξουσία, όταν αυτή ασκείται ορθολογικά από έναν άνδρα ικανο να χειραγωγεί τον λαό και να χρησιµοποιεί τον στρατό για τις προσωπικές του επιδιώξεις του. Αναζητώντας τον «νέο ηγεµόνα» και την νέα καθοδηγητική αρχή της πολιτικής, γνώριζε «ότι άνοιγε έναν δρόµο αδιάβατο µέχρι τώρα από τον άνθρωπο». Ο δρόµος αυτός οδήγησε τελικά στην απόλυτη κυριαρχία του κράτους. Έως τα µέσα του 17ου αιώνα η διατήρηση του νόµου και της τάξης

5 αναδείχθηκε σε ανώτατη κατευθυντήρια αρχή, αλλά στο στάδιο αυτό το κράτος δεν έχει ακόµα µετατραπεί σε αντικείµενο δέους ή ευλάβειας. Η τελευταία αυτή αντίληψη για το κράτος εµφανίστηκε µόνον ύστερα από την Γαλλική επανάσταση, στις θεωρίες κυρίως των Γερµανών Ροµαντικών φιλοσόφων, όπως του Γιόχαν Γκότληπ Φίχτε ( ) και του Γκέοργκ Βίλχελµ Φρήντριχ Χέγκελ ( ). Οι διανοητές αυτοί ανήγαγαν την εθνική συλλογικότητα σε απόλυτη αρχή, τόσο από ηθική όσο και από πολιτική σκοπιά. Το ουτοπικό «κλειστό κράτος» του Φίχτε ήταν αυταρχικό, αντιατοµικιστικό και οικονοµικά αυτάρκες. Ωστόσο ο Φίχτε δεν είχε περιβάλλει το κράτος µε την ιερότητα την οποία του προσέδωσε ο Χέγκελ. Οι οπαδοί του Χέγκελ, όπως και εκείνοι του Φίχτε, παρέβλεψαν την πολυπλοκότητα και την αµφησιµία της φιλοσοφίας του και συγκέντρωσαν την προσοχή τους στην πλευρά της θεωρίας του που εξυµνούσε το κράτος ως αυτοσκοπό, «πραγµατικότητα της ηθικής ιδέας», «συγκεκριµένης ελευθερίας». Μόνον ως υπήκοος του κράτους (το οποίο είχε γνωρίσει ο Χέγκελ υπό την µορφή της προσωπικής µοναρχίας) µπορεί το άτοµο να κατακτήσει την αντικειµενική πραγµατικότητα και τον ηθικό βίο. Η φύση της απεριόριστης κυριαρχίας του κράτους αποκαλύπτεται κατ εξοχήν στον πόλεµο. Στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε αισθητή η επίδραση του Γερµανού φιλοσόφου Φρίντριχ Νίτσε, ο οποίος δεν ήταν πρόδροµος του φασισµού όπως λανθασµένα πιστεύεται σε πολλές περιπτώσεις, αφού απεχθανόταν τον Γερµανικό εθνικισµό, τον αντισηµιτισµό και την κρατική εξουσία. Αντίθετα πρέσβευε έναν ακραίο ατοµικισµό, καταδικάζοντας την τυφλή υπακοή των πιστών και οπαδών, όπως και τις παραδοσιακές αξίες της εκκλησίας και της πατρίδας. Απεχθανόταν όµως εξίσου τον κοινό άνθρωπο και την δηµοκρατία. Πίστευε στις µεγάλες προσωπικότητες και στα αποκλειστικά δικαιώµατα τους. Θεωρώντας ότι η εποχή του υστερούσε σε µεγαλείο και ηρωισµό, εξυµνούσε το θάρρος των µαχητών του πνεύµατος, οι οποίοι ήταν αρκετά δυνατοί τις θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις που είχαν κληρονοµήσει. Ο Γάλλος αντιφιλελεύθερος ριζοσπάστης σοσιαλιστής Ζωρζ Σορέλ προέβαλε στην αναρχοσυνδικαλιστική θεωρία του τον δυναµισµό και την νέα ζωτικότητα του ηρωικού προλεταριάτου έναντι της εξασθενηµένης αστικής τάξης. Στο έργο του «Σκέψεις για την βία» (1908) ο Σορέλ υποστήριξε ότι το εργατικό κίνηµα είχε ανάγκη από ανορθολογικούς µύθους για να φέρει σε πέρας την ιστορική αποστολή του. Η ιδέα αυτή επηρέασε πολλούς σοσιαλιστές στις λατινικές χώρες και ιδιαίτερα στην βορειοκεντρική Ιταλία, την εποχή που διαµορφωνόταν η πολιτική συνείδηση του νεαρού Μουσολίνι. Σύµφωνα µε τον Σορέλ η βία ήταν «µεγαλειώδης» εφόσον εκπορευόταν από ένα κίνηµα µε ιστορική αποστολή. Το έργο του Γάλλου διανοητή συνένωσε την ριζοσπαστική σοσιαλιστική θεωρία της Αριστεράς µε τον ριζοσπαστικό συντηρητισµό της εξιάς στην κοινή απόρριψη της αστικής µετριότητας. Το κίνηµα του φασισµού µελετήθηκε από πολλούς ξένους ερευνητές µεταξύ των οποίων οι πιο γνωστοί είναι ο Ρόµπερτ Πάξτον (Robert Paxton) και ο Εµίλιο Τζεντίλε. Από τους πιο έγκυρους Έλληνες µελετητές του φαινοµένου θεωρείται ο Νίκος Πουλαντζάς. Σε αντίθεση µε άλλες ιδεολογίες, ο φασισµός δεν ανέπτυξε ποτέ πλήρες δόγµα ή πολιτική θεωρία και, κυρίως, δεν γράφτηκαν οποιαδήποτε σηµαντικά πολιτικά κείµενα από φασιστική σκοπιά µετά το Έτσι, σχεδόν όλα τα κείµενα πάνω στο θέµα της φασιστικής ιδεολογίας έχουν γραφτεί από µη φασίστες και αντιφασίστες συγγραφείς, και έτσι είναι συχνά δύσκολο να καθορίσει κανείς τη θέση του φασισµού πάνω σε διάφορα

6 σηµαντικά θέµατα. Η λέξη "φασίστας" χρησιµοποιείται συνήθως µε αρνητική σηµασία, υποδηλώνοντας απολυταρχισµό και αντιδηµοκρατική αντίληψη.

7

8 F%83%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82 Τι είναι ο φασισµός; του Εµίλιο Τζεντίλε Κυρ, 29/04/2012 Τι είναι ο φασισµός; Ο φασισµός ως κοµµατική οργάνωση, ιδεολογία και κρατική πολιτική Του Εµίλιο Τζεντίλε 1. Ένα µαζικό κίνηµα διαταξικής συνεργασίας, στα διοικητικά στελέχη του οποίου όµως, καθώς και στη µεγάλη µάζα των οπαδών του, υπερισχύουν νέοι που ανήκουν κυρίως στις µεσαίες τάξεις, στην πλειονότητά τους αναλαµβάνοντας για πρώτη φορά πολιτική δράση, οργανωµένοι στην πρωτοεµφανιζόµενη και άγνωστη ως τότε (σ.σ.: στο Μεσοπόλεµο) µορφή του «κόµµατος-πολιτοφυλακή». Ένα κίνηµα που δεν βασίζει την ταυτότητά του στην κοινωνική ιεραρχία και την ταξική προέλευση, αλλά στην αρχή της συντροφικότητας. Που θεωρεί ότι είναι επιφορτισµένο µε µια αποστολή εθνικής αναγέννησης, ότι βρίσκεται σε µια κατάσταση πολέµου εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων, και που επιδιώκει να κατακτήσει το µονοπώλιο της πολιτικής εξουσίας χρησιµοποιώντας την τροµοκρατία, την κοινοβουλευτική τακτική και το συµβιβασµό µε τις κυρίαρχες δυνάµεις, µε σκοπό να δηµιουργήσει ένα νέο καθεστώς καταστρέφοντας την κοινοβουλευτική δηµοκρατία. 2. Μια κουλτούρα που είναι θεµελιωµένη στη σκέψη που βασίζεται σε µύθους, και στην αντίληψη της ζωής που συνδυάζει τραγικότητα και ακτιβισµό (µιας ζωής όµως που γίνεται αντιληπτή ως εκδήλωση της επιθυµίας για εξουσία), στο µύθο της

9 νεότητας ως πρωταγωνιστή της ιστορίας και στη στρατιωτικοποίηση της πολιτικής ως µοντέλο ζωής και συλλογικής οργάνωσης. 3. Μια ιδεολογία µε χαρακτήρα αντι-ιδεολογικό και πραγµατιστικό, που προβάλλει ως αντι-υλιστική, αντι-ατοµιστική, αντι-φιλελεύθερη, αντι-δηµοκρατική, αντι-µαρξιστική, µε λαϊκίστικες και αντικαπιταλιστικές τάσεις. Μια ιδεολογία εκφρασµένη περισσότερο αισθητικά παρά θεωρητικά, µέσω ενός νέου πολιτικού ύφους και µέσω µύθων, τελετουργιών και συµβόλων µιας λαϊκής θρησκείας που ιδρύθηκε σε συνδυασµό µε τη διαδικασία διαπαιδαγώγησης, κοινωνικοποίησης και φιντεϊστικής ολοκλήρωσης των µαζών µέσω της δηµιουργίας ενός «Νέου Ανθρώπου». 4. Μια ολοκληρωτική αντίληψη της υπεροχής της πολιτικής ως καθολικής εµπειρίας και συνεχούς επανάστασης, για την πραγµατοποίηση, µέσω του ολοκληρωτικού Κράτους, της συγχώνευσης του ατόµου και των µαζών στην µυστική κοινότητα του έθνους (εθνική και ηθική κοινότητα) υιοθετώντας µέτρα διάκρισης και δίωξης εναντίον εκείνων που θεωρείται ότι δεν ανήκουν σε αυτή την κοινότητα γιατί είναι εχθροί του καθεστώτος ή γιατί ανήκουν σε φυλές που θεωρούνται κατώτερες ή σε κάθε περίπτωση επικίνδυνες για την ακεραιότητα του έθνους. 5. Μια ηθική του αστού της πόλης βασισµένη στην απόλυτη υποταγή των πολιτών στο Κράτος, στην πλήρη αφοσίωση του ατόµου στην εθνική κοινότητα, στην πειθαρχία, στον ανδρισµό, στη συντροφικότητα και στο πολεµικό πνεύµα. 6. Ένας αστυνοµικός µηχανισµός που προλαµβάνει, ελέγχει και καταστέλλει κάθε µορφή διαφωνίας ή αµφισβήτησης µε τη συνδροµή της οργανωµένης τροµοκρατίας. 7. Ένα µοναδικό κόµµα που έχει ως στόχο να εξασφαλίζει, µέσω µιας δικής του πολιτοφυλακής, την ένοπλη άµυνα του καθεστώτος (το οποίο γίνεται κατανοητό ως το σύνολο των νέων δηµόσιων ιδρυµάτων που δηµιουργήθηκαν από το επαναστατικό κίνηµα) να επιτηρεί την επιλογή των νέων διευθυντικών στελεχών και το σχηµατισµό της «διοικητικής αριστοκρατίας» να οργανώνει τις µάζες στο ολοκληρωτικό Κράτος, εµπλέκοντάς τες σε µια εκπαιδευτική διαδικασία συνεχούς συναισθηµατικής και φιντεϊστικής κινητοποίησης να ενεργεί στο εσωτερικό του καθεστώτος ως όργανο της «συνεχούς επανάστασης» για την πραγµατοποίηση του µύθου του ολοκληρωτικού Κράτους στο επίπεδο των θεσµών, της κοινωνίας, της νοοτροπίας και των εθίµων. 8. Ένα πολιτικό σύστηµα βασισµένο στη συµβίωση κόµµατος και Κράτους, που είναι οργανωµένο σύµφωνα µε µια ιεραρχία λειτουργιών, η οποία καθορίζεται από ψηλά υπό την επίβλεψη του «αρχηγού». Ένα αρχηγός που περιβάλλεται από µια «χαρισµατική αγιοσύνη», ο οποίος διατάζει, διευθύνει και συντονίζει τις δραστηριότητες του κόµµατος, του καθεστώτος και του Κράτους, και ενεργεί ως ύψιστος και αδιαµφισβήτητος κριτής στις συγκρούσεις µεταξύ των ηγετικών στελεχών του καθεστώτος. 9. Μια κορπορατιστική οργάνωση της οικονοµίας, που καταργεί τις συνδικαλιστικές ελευθερίες, διευρύνει τη σφαίρα παρέµβασης του Κράτους και επιδιώκει να εξασφαλίσει, σύµφωνα µε τις τεχνοκρατικές και συναδελφικές αρχές, τη συνεργασία των παραγωγικών τάξεων κάτω από τον έλεγχο του καθεστώτος, µε στόχο πάντα την απόκτηση περισσότερης εξουσίας, διατηρώντας όµως την ατοµική ιδιοκτησία και το διαχωρισµό των τάξεων.

10 10. Μια εξωτερική πολιτική µε ιµπεριαλιστικούς στόχους που αποβλέπει στην απόκτηση εξουσίας και σε εθνικά µεγαλεία µε απώτερο σκοπό τη δηµιουργία ενός νέου πολιτισµού. Απόσπασµα από το βιβλίο του Εµίλιο Τζεντίλε «Φασισµός. Ιστορία και Ερµηνεία», µετάφραση: Ευάγγελος Κατσιφός, εκδ. Ασίνη: Αθήνα 2007 rednotebook.gr

11

12 Χαρακτηριστικά του φασισµού Μαρτίου 1, 2013 by Herr K. Ο Umberto Eco παρουσιάζει πώς αρχίζει να εκδηλώνεται ο φασισµός (1995). Μετάφραση Gravity and the Wind : Παρά την ασάφεια αυτή, νοµίζω πως µπορούµε να σκιαγραφήσουµε έναν κατάλογο χαρακτηριστικών τα οποία είναι αντιπροσωπευτικά αυτού που ονοµάζω «πρωτοφασισµό», ή «αρχέγονο φασισµό». Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν µπορούν να οργανωθούν σε ένα ενιαίο σύστηµα πολλά απ αυτά αλληλοαναιρούνται, και είναι επίσης αντιπροσωπευτικά και άλλων µορφών δεσποτισµού ή φανατισµού. Η παρουσία ενός και µόνο απ αυτά, όµως, αρκεί για να επιτρέψει στο φασισµό να συµπτυχθεί γύρω του. 1. Το πρώτο χαρακτηριστικό του πρωτοφασισµού είναι η λατρεία της παράδοσης. Η παραδοσιαρχία, βέβαια, είναι πολύ παλαιότερη από τον φασισµό. εν χαρακτήριζε µόνο την αντιεπαναστατική σκέψη των Καθολικών µετά τη Γαλλική Επανάσταση, αλλά γεννήθηκε στους ελληνιστικούς χρόνους, ως αντίδραση στον κλασικό ελληνικό ορθολογισµό. Στη λεκάνη της Μεσογείου, λαοί διαφόρων θρησκειών (που οι περισσότερες απ αυτές είχαν γίνει δεκτές στο ρωµαϊκό πάνθεο) άρχισαν να ονειρεύονται κάποια αποκάλυψη που είχε συµβεί στην αυγή της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτή η αποκάλυψη, σύµφωνα µε τη µυστηριακή αίγλη που καλλιεργούσε η παραδοσιαρχία, είχε παραµείνει για πολύ καιρό κρυµµένη κάτω από το πέπλο γλωσσών που ήταν πια ξεχασµένες στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, στους κέλτικους ρούνους, στους παπύρους των σχεδόν άγνωστων θρησκειών της Ασίας. Αυτή η νέα κουλτούρα έπρεπε να είναι συγκρητιστική. Ο συγκρητισµός δεν είναι απλά, όπως λένε τα λεξικά, «ο συνδυασµός διαφόρων µορφών πίστης και λατρευτικής πρακτικής» ένας τέτοιος συνδυασµός πρέπει να ανέχεται τις αντιφάσεις. Καθένα από τα αρχικά µηνύµατα περιέχει ψήγµατα σοφίας, και όποτε έµοιαζαν να λένε διαφορετικά ή ασύµβατα πράγµατα αυτό συνέβαινε µόνο και µόνο γιατί όλα παραπέµπουν, µε αλληγορικό τρόπο, στην ίδια αρχέγονη αλήθεια. Συνεπώς, δεν µπορεί να υπάρξει καµία πρόοδος στη γνώση. Η αλήθεια έχει ήδη καταγραφεί µια για πάντα, κι εµείς το µόνο που µπορούµε να κάνουµε είναι να συνεχίζουµε να ερµηνεύουµε το δυσνόητο µήνυµά της. Αν κοιτάξει κανείς τις βιβλιοθήκες διαφόρων φασιστικών καθεστώτων, θα βρει όλους τους µείζονες διανοητές της παραδοσιαρχίας. Η ναζιστική εσωτερική γνώση τρεφόταν µε παραδοσιαρχικά, συγκρητιστικά και µυστικιστικά στοιχεία. Η πηγή που επηρέασε περισσότερο τις θεωρίες της νέας ιταλικής δεξιάς, ο Ιούλιος Έβολα, συνδύαζε το Άγιο ισκοπότηρο µε τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, και την αλχηµεία µε την Αγία Ρωµαϊκή και Γερµανική Αυτοκρατορία. Και µόνο το γεγονός ότι η ιταλική δεξιά, για να δείξει πόσο ανοιχτό µυαλό διαθέτει, διεύρυνε αυτό τον κατάλογο ώστε να συµπεριλάβει και έργα του Ντε Μαιτρ, του Γκενόν και του Γκράµσι, αποτελεί ολοφάνερη απόδειξη συγκρητισµού.

13 Αν κοιτάξετε τα ράφια που, στα αµερικάνικα βιβλιοπωλεία, φέρουν την επιγραφή «Νέα Εποχή», θα βρείτε εκεί µέχρι και Άγιο Αυγουστίνο, ο οποίος, απ ό,τι γνωρίζω, δεν ήταν φασίστας. Αλλά το να συνδυάζεις τον Άγιο Αυγουστίνο µε το Στόουνχεντζ αυτό είναι σύµπτωµα πρωτοφασισµού. 2. Η παραδοσιαρχία συνεπάγεται την απόρριψη του µοντερνισµού. Και οι φασίστες και οι εθνικοσοσιαλιστές κυριολεκτικά λάτρευαν την τεχνολογία, ενώ οι διανοητές της παραδοσιαρχίας συνήθως την απορρίπτουν ως αντίθετη προς τις παραδοσιακές πνευµατικές αξίες. Όµως, παρόλο που ο ναζισµός υπερηφανευόταν για τα βιοµηχανικά του επιτεύγµατα, ο εγκωµιασµός του µοντερνισµού δεν ήταν παρά η επιφάνεια µιας ιδεολογίας βασισµένης στην ιδέα Αίµα και Γη (Blut und Boden). Η απόρριψη του σύγχρονου κόσµου ήταν µεταµφιεσµένη σαν αντίκρουση του καπιταλιστικού τρόπου ζωής, αλλά αφορούσε κυρίως στην απόρριψη του Πνεύµατος του 1789 (και του 1776, φυσικά). Ο ιαφωτισµός, η Εποχή του Ορθολογισµού, γίνεται αντιληπτή ως απαρχή της σύγχρονης αχρειότητας. Κατ αυτή την έννοια, ο πρωτοφασισµός µπορεί να οριστεί ως ανορθολογισµός. 3. Ο ανορθολογισµός βασίζεται επίσης στη λατρεία της δράσης για τη δράση. Επειδή η δράση είναι από µόνη της όµορφη, πρέπει να αναλαµβάνεται πριν, ή χωρίς, οποιαδήποτε σκέψη. Η σκέψη είναι µια µορφή αποδυνάµωσης. Εποµένως, η κουλτούρα είναι ύποπτη, στο βαθµό που ταυτίζεται µε την κριτική στάση. Η καχυποψία απέναντι στον κόσµο της διανόησης αποτελούσε πάντοτε σύµπτωµα του πρωτοφασισµού, από την υποτιθέµενη ρήση του Γκέµπελς («όταν ακούω να µιλάνε για κουλτούρα αρπάζω το όπλο µου») µέχρι τη συχνή χρήση εκφράσεων όπως «εκφυλισµένοι διανοούµενοι», «κουλτουριάρηδες», «παρηκµασµένοι σνοµπ», «τα πανεπιστήµια είναι φωλιές κοµµουνιστών». Οι επίσηµοι φασίστες διανοούµενοι ασχολούνταν κυρίως µε το να επιτίθενται στον σύγχρονο πολιτισµό και την αριστερή διανόηση, που έχουν προδώσει τις παραδοσιακές αξίες. 4. Καµιά συγκρητιστική πίστη δεν αντέχει στην αναλυτική κριτική. Το κριτικό πνεύµα κάνει διακρίσεις µεταξύ των εννοιών, και αυτές οι διακρίσεις αποτελούν σηµάδι µοντερνισµού. Στον σύγχρονο πολιτισµό, η επιστηµονική κοινότητα επαινεί τη διαφωνία ως µέθοδο βελτίωσης της γνώσης. Για τον πρωτοφασισµό, η διαφωνία είναι προδοσία. 5. Εξάλλου, η διαφωνία αποτελεί σηµάδι ποικιλοµορφίας. Ο πρωτοφασισµός καλλιεργεί και αναζητεί τη συναίνεση µε το να οξύνει και να εκµεταλλεύεται το φυσικό φόβο του διαφορετικού. Η πρώτη έκκληση ενός φασιστικού ή πρώιµου φασιστικού κινήµατος είναι η έκκληση ενάντια στους παρείσακτους. Εποµένως, ο πρωτοφασισµός είναι εξ ορισµού ρατσιστικός. 6. Ο πρωτοφασισµός πηγάζει από την ατοµική ή κοινωνική απογοήτευση. Αυτός είναι και ο λόγος που ένα από τα πιο τυπικά χαρακτηριστικά των φασιστικών καθεστώτων του παρελθόντος ήταν η επίκληση προς µια απογοητευµένη µεσαία τάξη που µαστιζόταν από µια οικονοµική κρίση ή ένιωθε πολιτικά εξευτελισµένη και φοβισµένη από την πίεση που ασκούσαν οι χαµηλότερες κοινωνικές τάξεις. Στην εποχή µας, που οι παλιοί «προλετάριοι» είναι πλέον µικροαστοί (και τα λούµπεν στοιχεία είναι κατά κανόνα

14 αποκλεισµένα από την πολιτική σκηνή), ο φασισµός του αύριο θα βρει το ακροατήριό του σ αυτή τη νέα πλειοψηφία. 7. Στους ανθρώπους που νιώθουν πως δεν έχουν πλέον ξεκάθαρη κοινωνική ταυτότητα, ο πρωτοφασισµός λέει πως το µοναδικό τους προνόµιο είναι το πιο κοινό, ότι έχουν γεννηθεί στην ίδια χώρα. Αυτή είναι και η απαρχή του εθνικισµού. Άλλωστε, το µοναδικό πράγµα που µπορεί να δώσει ταυτότητα στο έθνος είναι οι εχθροί του. Έτσι, στη ρίζα της πρωτοφασιστικής ψυχολογίας υπάρχει µια εµµονή µε τις συνωµοσίες, ιδιαίτερα τις διεθνείς. Οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν πολιορκηµένοι. Ο πιο εύκολος τρόπος να πολεµήσεις µια συνωµοσία είναι η επίκληση στην ξενοφοβία. Αλλά η συνωµοσία πρέπει να έχει και εσωτερικούς µοχλούς: οι Εβραίοι είναι συνήθως ο καλύτερος στόχος, γιατί έχουν το πλεονέκτηµα να είναι ταυτόχρονα και εσωτερικοί και εξωτερικοί εχθροί. Στις Η.Π.Α., ένα εµφανές δείγµα συνωµοσιολογικής εµµονής βρίσκεται στο βιβλίο του Πατ Ρόµπερτσον Η Νέα Τάξη Πραγµάτων, αλλά, όπως έχουµε δει πρόσφατα, υπάρχουν και πολλά άλλα. 8. Οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν ταπεινωµένοι από τον επιδεικτικό πλούτο και την δύναµη των εχθρών τους. Όταν ήµουν µικρό παιδί, µου είχαν µάθει ότι οι Εγγλέζοι είχαν πέντε γεύµατα τη µέρα. Έτρωγαν πιο συχνά από τους φτωχούς αλλά νηφάλιους Ιταλούς. Και ότι οι Εβραίοι είναι πλούσιοι και βοηθάνε ο ένας τον άλλο µέσω ενός µυστικού δικτύου αµοιβαίας αρωγής. Έτσι, µε µια συνεχή µετατόπιση της ρητορικής εστίασης, οι εχθροί είναι ταυτόχρονα πολύ ισχυροί και πολύ αδύναµοι. Οι φασιστικές κυβερνήσεις είναι καταδικασµένες να χάνουν τους πολέµους τους, γιατί είναι εγγενώς ανίκανες να κάνουν µια αντικειµενική εκτίµηση της δύναµης του εχθρού. 9. Για τον πρωτοφασισµό, δεν υπάρχει αγώνας για τη ζωή αντίθετα, η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας. Εποµένως, ο ειρηνισµός ισοδυναµεί µε συναλλαγή µε τον εχθρό. Είναι κακός, γιατί η ζωή είναι ένας συνεχής πόλεµος. Αυτό, όµως, επιφέρει ένα «σύµπλεγµα Αρµαγεδδώνα». Εφόσον οι εχθροί πρέπει να ηττηθούν, θα πρέπει να υπάρξει µια τελική µάχη, µετά από την οποία το κίνηµα θα έχει υπό τον έλεγχό του ολόκληρο τον κόσµο. Μια τέτοια «τελική λύση», όµως, θα σηµάνει την αρχή µιας περιόδου ειρήνης, µιας Χρυσής Εποχής, πράγµα που έρχεται σε αντίφαση µε το δόγµα του συνεχούς πολέµου. Κανείς φασίστας ηγέτης δεν έχει καταφέρει ποτέ να λύσει αυτό το πρόβληµα. 10. Ο ελιτισµός αποτελεί χαρακτηριστική διάσταση κάθε αντιδραστικής ιδεολογίας, στο βαθµό που είναι θεµελιωδώς αριστοκρατικός, και ο αριστοκρατικός και µιλιταριστικός ελιτισµός συνεπάγεται την περιφρόνηση προς τους αδύναµους. Ο πρωτοφασισµός µπορεί να εκφράσει µόνο έναν λαϊκό ελιτισµό. Κάθε πολίτης ανήκει στον καλύτερο λαό του κόσµου, τα µέλη του κόµµατος είναι οι καλύτεροι πολίτες, κάθε πολίτης µπορεί (ή πρέπει) να γίνει µέλος του κόµµατος. Αλλά δεν µπορεί να υπάρχουν πατρίκιοι χωρίς πληβείους. Ο Ηγέτης, που γνωρίζει ότι η εξουσία δεν του απονεµήθηκε δηµοκρατικά αλλά την κατέκτησε µε τη βία, γνωρίζει επίσης ότι η δύναµή του βασίζεται στην αδυναµία των µαζών οι µάζες είναι αδύναµες, και γι αυτό χρειάζονται και αξίζουν έναν ηγεµόνα. Και εφόσον η οµάδα είναι οργανωµένη ιεραρχικά (σύµφωνα µε το στρατιωτικό πρότυπο), κάθε ηγέτης περιφρονεί τους υφισταµένους του, και καθένας απ αυτούς περιφρονεί τους κατωτέρους του. Αυτό ενισχύει την αίσθηση του µαζικού ελιτισµού.

15 11. Μέσα σ αυτή την προοπτική, όλοι µαθαίνουν πως πρέπει να γίνουν ήρωες. Σε κάθε µυθολογία, ο ήρωας είναι ένα εξαιρετικό ον, αλλά για την πρωτοφασιστική ιδεολογία ο ηρωισµός είναι ο κανόνας. Αυτή η λατρεία του ηρωισµού συνδέεται στενά µε τη λατρεία του θανάτου. εν είναι τυχαίο ότι ένα από τα συνθήµατα που είχαν οι ισπανοί φαλαγγίτες ήταν το «viva la muerte» («ζήτω ο θάνατος»). Στις µη φασιστικές κοινωνίες, ο απλός λαός µαθαίνει ότι ότι ο θάνατος είναι κάτι το δυσάρεστο που όµως πρέπει να το αντιµετωπίζει µε αξιοπρέπεια και οι πιστοί µαθαίνουν ότι είναι ένας οδυνηρός τρόπος για να περάσουν σε µια µεταφυσική ευτυχία. Αντίθετα, ο πρωτοφασίστας ήρωας αποζητά τον ηρωικό θάνατο, ο οποίος διαφηµίζεται ως η µεγαλύτερη ανταµοιβή για µια ηρωική ζωή. Ο πρωτοφασίστας ήρωας ανυποµονεί να πεθάνει. Μέσα στην ανυποµονησία του, συχνά στέλνει κι άλλους ανθρώπους στο θάνατο. 12. Επειδή και ο συνεχής πόλεµος και ο ηρωισµός είναι δύσκολα παιχνίδια, ο πρωτοφασίστας µεταθέτει τον πόθο του για εξουσία στη σεξουαλική συµπεριφορά του. Έτσι προκύπτει ο µατσισµός [σ.τ.μ.: το αντριλίκι] (που συνεπάγεται αφενός την περιφρόνηση προς τη γυναίκα και αφετέρου την καταδίκη παρεκκλινουσών ερωτικών συνηθειών, όπως η αγνότητα ή η οµοφυλοφιλία). Και επειδή και το σεξ είναι δύσκολο παιχνίδι, ο πρωτοφασίστας ήρωας προτιµά να παίζει µε τα όπλα σαν φαλλικό υποκατάστατο. 13. Ο πρωτοφασισµός βασίζεται σε έναν επιλεκτικό λαϊκισµό, έναν ποιοτικό λαϊκισµό, θα έλεγε κανείς. Σε µια δηµοκρατία, οι πολίτες έχουν ατοµικά δικαιώµατα, αλλά οι πολίτες συνολικά έχουν πολιτική επιρροή µόνο από ποσοτική άποψη ακολουθούνται οι αποφάσεις της πλειοψηφίας. Για τον πρωτοφασισµό, όµως, τα άτοµα ως άτοµα δεν έχουν δικαιώµατα, και ο Λαός γίνεται αντιληπτός σαν ποιότητα, σαν µια µονολιθική οντότητα που εκφράζει την Κοινή Βούληση. Και επειδή κανένα µεγάλο σύνολο ατόµων δεν µπορεί ποτέ να έχει κοινή βούληση, ο Ηγέτης παριστάνει το διερµηνέα τους. Έχοντας χάσει την εξουσία της αντιπροσώπευσης, οι πολίτες δεν πράττουν καλούνται µόνο να παίξουν το ρόλο του Λαού. Έτσι, ο Λαός δεν είναι παρά ένα θεατρικό εφεύρηµα. Για να πάρουµε µια γεύση ποιοτικού λαϊκισµού δεν χρειαζόµαστε πλέον την Πιάτσα Βενέτσια της Ρώµης, ούτε το Στάδιο της Νυρεµβέργης. Υπάρχει στο µέλλον µας ένας τηλεοπτικός ή διαδικτυακός λαϊκισµός, στον οποίο η συναισθηµατική αντίδραση µιας επιλεγµένης οµάδας πολιτών θα µπορεί να παρουσιάζεται και να γίνεται αποδεκτή ως η Φωνή του Λαού. Λόγω του ποιοτικού λαϊκισµού του, ο πρωτοφασισµός πρέπει να είναι κατά των «διεφθαρµένων» κοινοβουλευτικών κυβερνήσεων. Μια από τις πρώτες φράσεις που είπε ο Μουσολίνι στο ιταλικό κοινοβούλιο ήταν «Θα µπορούσα να µετατρέψω αυτό το βουβό και καταθλιπτικό µέρος σε στρατόπεδο για τις σπείρες µου» οι «σπείρες» είναι µια υποδιαίρεση της παραδοσιακής ρωµαϊκής λεγεώνας. Βέβαια, αµέσως βρήκε καλύτερο καταυλισµό για τις σπείρες του, αλλά λίγο αργότερα διέλυσε το κοινοβούλιο. Όποτε ένας πολιτικός αµφισβητεί τη νοµιµότητα ενός κοινοβουλίου γιατί δεν αντιπροσωπεύει πλέον τη Φωνή του Λαού, αρχίζει και µυρίζει πρωτοφασισµό. 14. Ο πρωτοφασισµός µιλάει την «Νέα Οµιλία». Η Νέα Οµιλία επινοήθηκε από τον Όργουελ στο βιβλίο του 1984, ως επίσηµη γλώσσα του Αγγλικού Σοσιαλισµού. Αλλά σε

16 πολλές µορφές δικτατορίας συναντά κανείς πρωτοφασιστικά χαρακτηριστικά. Όλα τα ναζιστικά και φασιστικά σχολικά εγχειρίδια χρησιµοποιούσαν φτωχό λεξιλόγιο και στοιχειώδη σύνταξη, µε σκοπό να περιορίσουν τη διάδοση των εργαλείων της σύνθετης και κριτικής σκέψης. Αλλά πρέπει να είµαστε σε θέση να αναγνωρίσουµε άλλα είδη Νέας Οµιλίας, ακόµα κι αν παίρνουν τη φαινοµενικά αθώα µορφή ενός δηµοφιλούς τοκσόου. Το πρωινό της 27ης Ιουλίου 1943, έµαθα ότι, σύµφωνα µε ραδιοφωνικές ανακοινώσεις, ο φασισµός είχε καταρρεύσει και ο Μουσολίνι είχε συλληφθεί. Όταν η µητέρα µου µε έστειλε να αγοράσω την εφηµερίδα, είδα ότι οι εφηµερίδες στον κοντινότερο πάγκο είχαν διαφορετικούς τίτλους. Επιπλέον, αφού είδα τους τίτλους, συνειδητοποίησα ότι κάθε εφηµερίδα έγραφε διαφορετικά πράγµατα. Αγόρασα µία στην τύχη, και διάβασα στην πρώτη σελίδα ένα µήνυµα που το υπέγραφαν πέντε ή έξι πολιτικά κόµµατα ανάµεσά τους η Χριστιανική ηµοκρατία, το Κοµµουνιστικό Κόµµα, το Σοσιαλιστικό Κόµµα, το Κόµµα της ράσης, και το Φιλελεύθερο Κόµµα. Μέχρι τότε, πίστευα ότι υπήρχε µόνο ένα κόµµα σε κάθε χώρα, και ότι στην Ιταλία αυτό ήταν το Εθνικό Φασιστικό Κόµµα. Τώρα, ανακάλυπτα ότι στη χώρα µου µπορούσαν να υπάρχουν ταυτόχρονα διάφορα κόµµατα. Καθώς ήµουν έξυπνο παιδί, κατάλαβα ότι όλα αυτά τα κόµµατα δεν µπορεί να γεννήθηκαν µέσα σε µια νύχτα, άρα θα πρέπει να υπήρχαν εδώ και αρκετό καιρό ως µυστικές οργανώσεις. Το µήνυµα στην πρώτη σελίδα πανηγύριζε για το τέλος της δικτατορίας και την επιστροφή της ελευθερίας: της ελευθερίας του λόγου, του τύπου, της πολιτικής σύµπραξης. Αυτές τις λέξεις, «ελευθερία», «δικτατορία» τις διάβαζα τώρα για πρώτη φορά στη ζωή µου. Χάρη σ αυτές τις λέξεις, ξαναγεννήθηκα ως ελεύθερος δυτικός άνθρωπος. Πρέπει να είµαστε σε εγρήγορση, ώστε το νόηµα αυτών των λέξεων να µην ξεχαστεί ξανά. Ο πρωτοφασισµός βρίσκεται ακόµα γύρω µας, πολλές φορές µε πολιτικά. Θα ήταν πολύ ευκολότερο, για µας, αν εµφανιζόταν στην παγκόσµια σκηνή κάποιος και έλεγε «Θέλω να ξανανοίξω το Άουσβιτς, θέλω να παρελάσουν ξανά οι Μελανοχίτωνες στις ιταλικές πλατείες». Αλλά η ζωή δεν είναι τόσο απλή. Ο πρωτοφασισµός µπορεί να επιστρέψει µε το πιο αθώο προσωπείο. Είναι καθήκον µας να τον αποκαλύπτουµε και να καταδεικνύουµε οποιαδήποτε από τις νέες εκφάνσεις του κάθε µέρα, σε κάθε µέρος του κόσµου. Και είναι καλό να θυµόµαστε τα λόγια που είπε ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ στις 4 Νοεµβρίου 1938: «Τολµώ να πω ότι, αν ποτέ η αµερικανική δηµοκρατία πάψει να προχωρεί ως ζωντανή δύναµη και να προσπαθεί µέρα και νύχτα, µε ειρηνικό τρόπο, να κάνει όλους τους πολίτες µας καλύτερους, τότε ο φασισµός θα δυναµώσει στη χώρα µας». Η ελευθερία και η απελευθέρωση είναι µια ατέρµονη διαδικασία.

17 ΠΕΡΙ ΦΑΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΚΑΚΩΝ... Στις 14 Ιανουαρίου 1930,στην καρδιά του Βερολίνου,ο νεαρός Χορστ Βέσσελ έπεσε νεκρός απο το µαχαίρι ενός προαγωγού.ο Βέσσελ συζούσε µε µία δεκαοκτάχρονη πόρνη και το έγκληµα οφειλόταν είτε σε ερωτική αντιζηλία, είτε σε διαφωνία γιά την µοιρασιά των κερδών απο την ''εργασία'' του δύστυχου κοριτσιού.. Το γεγονός θα είχε µείνει µιά απλη καταγραφή στο αστυνοµικό δελτίο και θα είχε προ πολλού χαθεί απο την µνήµη,αν δεν συνέτρεχαν δύο παράγοντες. Ο νεκρός Χορστ Βέσσελ ήταν δραστήριο στέλεχος των ''ταγµάτων εφόδου'' του ναζιστικού κόµµατος. Λίγο πριν δολοφονηθεί,είχε γράψει µερικά ποιήµατα,ένα απο τα οποία είχε τον τίτλο''ψηλά τις σηµαίες''.. Ο Γκέµπελς κατάλαβε αµέσως την ευκαιρία για προπαγάνδα. Ετσι ο φόνος εµφανίστηκε ως ''έγκληµα κοµµουνιστών'' και οι στίχοι του ''ψηλά τις σηµαίες'' µελοποιήθηκαν και έγιναν το ''Εµβατήριο Χορστ Βέσσελ'',ο ύµνος των ναζί και ο εθνικός ύµνος του ''τρίτου ραίχ''. Οσοι πιστεύουν πως η επικράτηση του ναζισµού ήταν το αποτέλεσµα µιας µακροχρόνιας πνευµατικής - ιδεολογικής ζύµωσης, κάνουν λάθος. Ασφαλώς υπήρχαν και εκείνα τα τµήµατα της αστικής και µεγαλοαστικής Γερµανίας που παθιάζονταν µε τις θεωρίες του Αλφρεντ Ρόζενµπεργκ, µε την Θούλη και µε το αχτυλίδι των Νιµπελούγκεν..Αλλά η κρίσιµη µάζα,η λαική Γερµανία που στήριξε τον Χίτλερ,παθιαζόταν µε τις λέξεις ψωµί, δουλειά και ασφάλεια... Ζούσε καθηµερινά την ταπείνωση της φτώχειας, της ανεργίας, της ανεξέλεγκτης βίας,αλλά και το αίσθηµα της καταρράκωσης της εθνικής αξιοπρέπειας,αποτέλεσµα των εξευτελιστικών όρων που επέβαλαν οι δυνάµεις της Entente µετά την λήξη του Α Παγκοσµίου Πολέµου ( κάτι σαν µιά ''τρόικα'' της εποχής...). Ο ''µέσος Γερµανός'' έβλεπε ακόµα την αδυναµία των ''παραδοσιακών'' πολιτικών δυνάµεων - της Αριστεράς µή εξαιρουµένης - να δώσουν µιά πειστική απάντηση στο ερώτηµα του '' πώς και πότε θα ανακτήσω την κυριαρχία µου ;'' Σε αυτό το ερώτηµα ''απάντησε '' ο ναζισµός µε την θεωρία του ''ζωτικού χώρου'' την οποία αποδέχθηκε ( για να µην ξεχνιόµαστε ) η αστικοδηµοκρατική Ευρώπη,αλλά και η Σοβιετική Ενωση,έως το 1940.Και αν η βουλιµία των ναζί γιά επέκταση σταµατούσε στο '' Ανσλους'', δηλαδή την προσάρτηση της Αυστρίας, ενδεχοµένως σήµερα στις Συνόδους Κορυφής της Ε.Ε.,ο Γερµανός καγκελάριος θα προσερχόταν µε σβάστικα στο µανίκι. Το γεγονός ότι δεν εξελίχθηκαν έτσι τα πράγµατα, αλλά ο ναζισµός τελικά

18 συνετρίβη στρατιωτικά,όπως και η Μεγάλη Στρατιά του Ναπολέοντα από τον ''στρατηγό χειµώνα'', δεν αλλάζει την αφετηρία που ήταν η αποδοχή και η στήριξή του απο µεγάλο µέρος του γερµανικού λαού αλλά και άλλων ευρωπαικών λαών. Γι αυτό,δεν αρκεί να αναθεµατίζουµε το φαινόµενο. Πρέπει να κατανοήσουµε τις αιτίες που το γέννησαν, το γιγάντωσαν και το ''νοµιµοποίησαν''.αλλιώς, θα επαναλαµβάνεται συνεχώς,αλλάζοντας απλώς τόπο και ονοµασίες. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, µε αφορµή την ''εκτίναξη'' της χρυσαυγής σε τρίτο κόµµα µε βάση όλες τις δηµοσκοπήσεις, ήρθε στην ''επικαιρότητα'' το ζήτηµα του φασισµού στην ελληνική πολιτική και κοινωνική πραγµατικότητα. Και, οπως συνήθως συµβαίνει στον τόπο µας, το ζήτηµα εµφανίζεται στον δηµόσιο λόγο µε τρόπο επιφανειακό και συχνά προσχηµατικό. Είτε ως αντιπαράθεση ακτιβισµού,δια της οποίας οι µεν επιβεβαιώνουν τον αντιφασισµό'τους και οι δε ''τιµωρούν'', είτε ως αφορµή για την εκποµπή µηνυµάτων ''διδακτικού'' περιεχοµένου,του τύπου'' ο φασισµός είναι κακό'', χωρίς προσπάθεια εµβάθυνσης στα αίτια και, κυρίως, χωρίς την παρµικρή διάθεση αυτοκριτικής, Με αφορµή λοιπόν την ασύλληπτης αδικίας επίθεση που δέχθηκε ο Γιώργος Νικάκης, επειδή δηµοσίευσε στα ''ΕΠΙΚΑΙΡΑ'' την γνωστή πιά επιστολή ''µε λες φασίστα'', θέλω να καταθέσω µιά άποψη που ενδεχοµένως θα ξενίσει ορισµένους φίλους. Η επιστολή των -κατα δήλωσή τους- ''φασιστών'', καλώς δηµοσιεύτηκε. Και θα έπρεπε να οδηγήσει όλους εµάς που είµαστε αντιφασίστες, σε προβληµατισµό γιά τα δικά µας λάθη που οδηγούν συµπολίτες µας να αποδέχονται και να επαναλαµβάνουν τέτοιες εγκληµατικές αντιλήψεις και πρακτικές. Να δηλώνουν αγάπη για τον Εθνικό Υµνο και την Ελληνική Σηµαία, που είναι κατεξοχήν σύµβολα Ελευθερίας και να δηλώνουν, την ίδια στιγµή ''φασίστες'',οπαδοί δηλαδή της απόλυτης άρνησης της Ελευθερίας. Αυτή η αντίφαση, προϊόν αµάθειας ή ηµιµάθειας, θα αρκούσε για να γελοιποιήσει την όποια εκδήλωση φασισµού ή ρατσισµού στην κοινωνία µας, αν η ''δική'' µας πλευρά δεν έκανε δύο θεµελιώδη λάθη. Λάθη που πρέπει να διορθωθούν προτού να οδηγηθούµε σε ακραίες και αδιέξοδες συγκρούσεις. Το πρώτο λάθος είναι η ''εκχώρηση'' του Πατριωτισµού στην ακροδεξιά, µέσα απο έναν ανιστόρητο διαχωρισµό του εθνικού'' απο το ''κοινωνικό'' ζήτηµα. Τόσο η Ελλάδα ως εθνικό κράτος,όσο και ο Ελληνισµός ως ιστορικό και πολιτισµικό µέγεθος, συγκροτούν ένα σύνολο Αξιών, Παραδόσεων και Ιδεών,µιά εθνική Ταυτότητα που κατόρθωσε να επιβιώσει γιά αιώνες,ακόµα και παρά την έλλειψη πολιτικής ελευθερίας. εν µπορεσα ποτέ να κατανοήσω γιατί η άρνηση αυτής της ταυτότητας αποτελει ''προοδευτική'' αντίληψη... Αναγνώριση και αποδοχή - και µάλιστα υπερήφανη αποδοχή- αυτής της ταυτότητας, δεν συνιστά άρνηση της αναγνώρισης της ετερότητας, του περίφηµου ''Αλλου''. Ισα- ίσα, γιά όποον έχει αληθινή Γνώση του Ελληνικού Τρόπου, η αναγνώριση αυτή είναι επιβεβληµένη, καθώς το ''κοινόν των Ελλήνων'' είναι Πνευµατικό και Ηθικό και όχι φυλετικό -''γονιδιακό'', δηλαδή φασιστικό.

19 Αν ο Μέγας Αλέξανδρος είναι πράγµατι πρότυπο των κατά δήλωσή τους ''φασιστών'', µάλλον θα κατέρρεαν λιπόθυµοι αν διάβαζαν την ''πολιτική διαθήκη'' του Μεγαλου Εκπολιτιστή, τον ''Λόγο της Όπης''. Ας τον διαβάσουν όµως και οι ανιστόρητοι που τον χαρακτηρίζουν...''ιµπεριαλιστή''!!! Αλλά και όλες οι µεγάλες Απελευθερωτικές Επαναστάσεις, απο την Γαλλική µέχρι την Κουβανέζικη, έγιναν ( και πέτυχαν ) στο όνοµα της ΠΑΤΡΙ ΑΣ. Το δεύτερο λάθος, είναι η άρνηση της καθηµερινής πραγµατικόητας που βιώνει η πλειοψηφία των πολιτών στα αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο, στο όνοµα µιάς ''αλληλεγγύης'' προς τους αλλοδαπούς,ανεξαρτήτως του τρόπου,των συνθηκών διαβίωσης και,κυρίως,των επιπτώσεων αυτής της συνύπαρξης,επιπτώσεων κοινωνικών,οικονοµικών και,µακροπρόθεσµα,δηµογραφικών. Είναι εµφανής η έλλειψη µιάς σύγχρονης, αποτελεσµατικής µεταναστευτικής πολιτικής απο την πλευρά των ελληνικών κυβερνήσεων της τελευταίας εικοσαετίας. Το ερώτηµα είναι αν η έλλειψη οφείλεται σε ανικανότητα, αδιαφορία ή συνειδητή επιλογή στο πλαίσιο της παραδοσιακής µειοδοτικής στάσης της άρχουσας εξουσιστικής ελίτ. Η δική µου απάντηση είναι πως συµβαίνουν όλα αυτά µαζί. Αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την άρνηση της πραγµατικότητας που είναι πως το µεταναστευτικό, ιδιαίτερα µετά την εκδήλωση της δηµοσιονοµικής κατάρρευσης του 2009, πρέπει να αντιµετωπιστεί ριζικά και άµεσα σε όλες τις διαστάσεις του. Και ριζική αντιµετώπιση σηµαίνει συνύπαρξη της ανθρωπιστικής προσέγγισης µε την περιφρούρηση της κοινωνικής συνοχής, την προστασία των συνταγµατικά κατοχυροµένων δικαιωµάτων στην ζωή, την ασφάλεια, την ισότητα, την εργασία και την περιουσία. Οποιος σέβεται αυτά τα δικαιώµατα, δικαιούται να ζητήσει την προστασία και την αρωγή της Ελλάδας.Αλλά µεταξύ των απροσδιορίστου αριθµού αλλοδαπών που βρίσκονται στην χώρα µας, υπάρχουν δυστυχώς πολλοί που δεν εµπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Ελπίζω πως δεν θα βρεθεί ανόητος να πει πως η προηγούµενη διαπίστωση ''νοµιµοποιεί'' την ρατσιστική βία. Αλλά υπάρχουν περιπτώσεις όπου η άσκηση της ''νόµιµης βίας'',δηλαδή η επιβολή κατασταλτικών µέτρων απο την Πολιτεία είναι επιβεβληµένη. Αυτή την απλή αλήθεια,την αυτονόητη για µιά οργανωµένη κοινωνία, καµιά ''αντιρατσιστική'' λογική δεν µπορεί να την εκχωρεί στην ακροδεξιά. υστυχώς όµως στον τόπο µας, αυτό συνέβη. Αλλά 'εστω κι έτσι, έστω και τώρα, υπάρχει καιρός µα διορθώσουµε τα λάθη. Αρκεί να κατανοήσουµε τις αδυναµίες της ''δικής'' µας προσέγγισης, να ξεπεράσουµε ιδεοληψίες και δογµατικές αγκυλώσεις και να ''συναντηθούµε'' µε την κοινωνική πραγµατικότητα. Σε µιά τέτοια κατεύθυνση, η απόφαση του Γιώργου Νικάκη και των ''ΕΠΙΚΑΙΡΩΝ'' να µην λογοκρίνουν, αλλά να δηµοσιεύσουν την επιστολή των ''φασιστών'',δεν αποτελεί εµπόδιο, αλλά,αντιθέτως, αφορµή για προβληµατισµό. εν ταιριάζουν λοιπόν στις ανάγκες του καιρού,αλλά και στις Αξίες µας, οι άδικες επιθέσεις,µε χαρακτηρισµούς

20 που διαστρεβλώνουν και κακοποιούν την Αλήθεια,σε δηµοσιογράφους-ενεργούς πολίτες και µέσα ενηµέρωσης που αντιστέκονται στην παρακµή. Στην µάχη ανάµεσα στην βαρβαρότητα και στον Πολιτισµό, ο Νικάκης και τα Επίκαιρα έχουν πάρει από την αρχή θέση και την κρατάνε,καθαρή και θσρραλέα. Είναι έπαλξη του Πολιτισµού και της ηµοκρατίας. Αυτό το γνωρίζει ολόκληρη η κοινωνία της Νέας Σµύρνης. Το γνωρίζουν και οι φίλοι που αστόχησαν, τί κρίµα, τόσο πολύ µε την ανακοίνωσή τους. Ας κρατήσουµε απο όλη αυτή την ''περιπέτεια'' την ανάγκη να γίνει, επιτέλους, ενας διάλογος χωρίς κραυγές και χαρακτηρισµούς, ανάµεσα σε όσους θέλουµε να αντιµετωπίσουµε αποφασιστικά και αποτελεσµατικα τον φασισµό αλλά και όλα τα άλλα ''κακά'' των καιρών µας. Κι αυτό ας αναγνωριστεί ως µία ακόµα συµβολή του Τύπου στην πορεία της κοινωνίας µας προς την Αυτογνωσία και την Απελευθέρωση.

21 Κυριακή, 1 Μαΐου 2011 Στοιχεία ιδεολογίας του Φασισµού Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος Ακούµε πολλές φορές από τα µέσα ενηµέρωσης, ή διαβάζουµε σε πικετοφορίες, αντιδράσεις µιας οµάδας ανθρώπων, σε αποφάσεις ή ενέργειες, που έγιναν σε βάρος τους από µια κοινωνική, πολιτική, ή εργασιακή εξουσία, ως αποτέλεσµα: φασιστικής νοοτροπίας, φασιστικής κοινωνίας, φασιστικής συµπεριφοράς, κλπ. Τονίζεται σε αυτές ως επιθετικός προσδιορισµός η λέξη φασιστική, δηλώνοντας, τη δυσαρέσκεια, την... αντίθεσή τους, για κάτι που δεν διέπεται από τα γνωστά στοιχεία µιας δηµοκρατικής πολιτείας. Με το παρόν κείµενο µας δίνεται η δυνατότητα, να δούµε από κοντά µερικά στοιχεία της έννοιας του φασισµού, ο οποίος ταλάνισε, δραµατικά, την ανθρωπότητα τον περασµένο αιώνα. «Η υπεροχή του κράτους στα άτοµα και οµάδες» Η πρώτη θεµελιώδης αρχή του φασισµού, σαφώς αντιδηµοκρατική και αντιφιλελεύθερη, είναι η υπεροχή του κράτους έναντι του ατόµου και των κοινωνικών οµάδων. Τα πρωτεία ανήκουν στο κράτος και όχι στο λαό. Το κράτος δεν τίθεται ως όργανο στην υπηρεσία του ατόµου. Στο φασιστικό κράτος το άτοµο δεν αποτελεί σκοπό, αλλά είναι στοιχείο δια µέσου του οποίου θα πραγµατοποιήσει τους σκοπούς του. Το ίδιο το κράτος αντιπροσωπεύει τη διακεκριµένη προσωπικότητα που την προσδίδουν τα άτοµα που το αποτελούν και έχει πολύ διαφορετικούς στόχους από τους προσωπικούς σκοπούς των ατόµων. «εν αναγνωρίζεται το Κοινοβούλιο» Ο φασισµός αντιτίθεται στη δηµοκρατική θεωρία της εθνικής ή λαϊκής κυριαρχίας, αφού το έθνος ή ο λαός στην ανοργάνωτη ενότητά του στερείται νοµικής έννοιας και αποκαθιστά την κυριαρχία του κράτους. Επιπρόσθετα δεν αναγνωρίζει ο φασισµός κυριαρχία στο Κοινοβούλιο, που εκλέγεται

22 από το λαό, το οποίο δεν το θεωρεί ως εκπρόσωπο του λαού, αλλά συµφερόντων, τη δε εκλογική διαδικασία ως πολιτικό τέχνασµα που ενδιαφέρει όχι το σύνολο της κοινωνίας αλλά ένα κόµµα ή µιαν τάξη. «Ιθύνουσα Φασιστική Τάξη: Η εκλεκτή Μειοψηφία» Αντιτίθεται ακόµη ο φασισµός στον καθορισµό της γενικής θελήσης από την πλειοψηφία του εκλογικού σώµατος, η οποία πλειοψηφία είναι ασταθής και µεταβαλλόµενη ανάλογα µε τις µεταστροφές της κοινής γνώµης. «Αφού το έθνος δεν είναι άθροισµα ατόµων, αλλά απέραντος αλυσίδα γενεών και το σύνολον όλων των πνευµατικών και σωµατικών δυνάµεων του λαού, ό σχηµατισµός της γενικής θελήσεως δια της πλειοψηφίας µιας εφήµερου γενεάς κρίνεται απαράδεκτος και ή εκλογική διαδικασία τεχνητή και καθαρώς συµβατική. Μόνον µία εκλεκτή µειοψηφία αποτελούσα την ίθύνουσαν τάξιν (ελίτ) δύναται να έκφραση την γενικήν θέλησιν του έθνους, µόνον οί ολίγοι οί εκ φύσεως αρχηγοί δύνανται ν' αποτελέσουν την συνισταµένην του γενικού καλού.» «Ολοκληρωτικό Κράτος» Η φασιστική ιδεολογία τίθεται κατά της φιλελεύθερης δηµοκρατίας και κατά της ελευθερίας του ατόµου. Έτσι: «Αντί του αχρωµάτιστου ουδέτερου κράτους της φιλελεύθερης δηµοκρατίας, αφού δεν έχει τη δυνατότητα να επιβάλει ένα κοινό ιδεώδες, ο φασισµός περιλαµβάνει µε ένα αδιάσπαστο σύνδεσµο όλες τις ανεξαιρέτους εθνικές δυνάµεις, αντικαθιστά την δυαδική σκέψη του κράτους και ατόµου µέσα από έναν κρατικό µονισµό. Στο φασιστικό κράτος οι αρµοδιότητες του επεκτείνονται σε κάθε εκδήλωση της κοινωνικής δράσης, οικονοµικής, πνευµατικής, εκπολιτιστικής, και περιλαµβάνει όλους τους κύκλους της ζωής του λαού, και δεν σταµατά µπροστά σε κανένα ανθρώπινο βιοτικό πεδίο. εν περιορίζεται σε έναν µόνον τοµέα της ανθρώπινης δραστηριότητας αλλά εισχωρεί παντού και περιλαµβάνει τα πάντα. Έτσι το φασιστικό κράτος προσλαµβάνει την ιδιότητα του ολοκληρωτικού κράτους.» «Το Φασιστικό ως Λαϊκό Κράτος» Αν και ο φασισµός δεν δέχεται τη δηµοκρατική αρχή της πλειοψηφίας, ούτε απονέµει την υπεροχή στο λαό, ούτε αναγνωρίζει ότι στο λαό ανήκει η κυριαρχία, εντούτοις δεν αρνείται ότι ο λαός αποτελεί το µέσο της πραγµατοποίησης των σκοπών του έθνους που ενσωµατώθηκαν στο κράτος. Με βάση την αντίληψη αυτή, οργανώνει µεθοδικά την ενσυνείδητη και διαρκή συµµετοχή των µαζών στη ζωή του κράτους. Έτσι οι µάζες αναπτύσσουν σπουδαία δράση και προσπαθεί ο φασισµός να µεταδώσει στο λαό την αίσθηση της ανώτερης αποστολής του. Με τη λογική αυτή, ο Φασισµός, δεν µπορεί να θεωρηθεί ούτε απολυταρχικό σύστηµα, ούτε δικτατορία.

23 Στα απολυταρχικά κράτη η πολιτική εξουσία ασκείται από µια προνοµιούχο τάξη προς όφελός της, µε πατριωτικό εγωϊσµό και µε φροντίδα διαφύλαξης των προνοµίων της. Η δικτατορία αφ ετέρου αποτελεί παροδική εκδήλωση σε περίπτωση κινδύνου ή ανάγκης της χώρας, δεν περιορίζεται από νόµους αλλά στηρίζεται στην άσκηση της βίας. Αντίθετα µε τα ανωτέρω, ο φασισµός, ακολουθεί την αρχή «όλα από το λαό και για τον λαό», επιδιώκει τη βελτίωση της τύχης των µαζών και δίκαια θεωρείται το φασιστικό κράτος ως λαϊκό κράτος. «Το φασιστικό κράτος δεν ανέχεται την υπερβολική ελευθερία» Τις αρχές της γαλλικής επανάστασης, της ελευθερίας και της ισότητας και τη διδασκαλία περί των θεµελιωδών ατοµικών δικαιωµάτων, στα οποία στηρίζεται η φιλελεύθερη δηµοκρατία, αντικαθιστά ο φασισµός µε την πειθαρχία, την ιεραρχία, τη δικαιοσύνη, των υποχρεώσεων του πολίτη και της οργάνωσης της κοινωνίας και του κράτους. Το φασιστικό κράτος δεν ανέχεται την υπερβολική ελευθερία, αντίθετα µάλιστα βρίσκεται στην ανάγκη να την παραβιάζει συνεχώς. Στη θέση της ατοµικής ελευθερίας της φιλελεύθερης δηµοκρατίας ο φασισµός τοποθετεί την κοινωνική και ατοµική πειθαρχία. «Εφόσον το κράτος αποτελεί ηθικήν, πολιτικήν και οικονοµικήν ενότητα ή έννοια των ατοµικών δικαιωµάτων του φιλευθέρου κράτους δεν γίνεται δεκτή εν των φασισµώ. Απονέµει ούτος εις το άτοµον τόσα µόνον δικαιώµατα όσα επιτρέπει το συµφέρον του έθνους». Ο Η. Κυριακόπουλος υποστηρίζει πως: η µη αναγνώρισις ατοµικών δικαιωµάτων δεν σηµαίνει ότι υπό το φασιστικόν καθεστώς υφίσταται παντελής ελευθερία του ατόµου. Σηµαίνει υποταγήν του ατόµου εις το Κράτος και όχι εκµηδένισιν αυτού. ( «Η θεωρία του φασισµού και το φασιστικόν κράτος», 1939, σελ.17) Ενώ ο Στέφανος Χ. Στεφανόπουλος θα σηµειώσει: «Το φασιστικό κράτος καταργεί την έννοιαν του ατοµικού δικαιώµατος και δεν επιτρέπει εις τα άτοµα την ελευθέραν δράσιν και πρωτοβουλίαν παρά µόνον εφόσον δύνανται ν αποβούν εξυπηρετικαί του εθνικού συµφέρονος» (Οικονοµικαί και Κοινωνικαί µελέται»,1937 σελ. 149). «Ανοργάνωτη η Ιδέα της Ανθρωπότητας» «Η από αιώνες συγκεντρώσεως ατόµων επί του αυτού εδάφους, της δηµιουργίας κοινών παραδόσεων, πολιτισµού, ηθών, εθίµων, κοινής γλώσσης και ιδία ενιαίας εθνικής συνειδήσεως, δηµιουργήθηκε µια κοινωνική ενότης, η εθνική κοινωνία, το έθνος. Αλλά η εθνική κοινωνία αποτελεί κάτι το ανοργάνωτο που δεν µπορεί να εκφραστεί. Λαµβάνει έκφραση και µπορεί να πραγµατοποιήσει σκοπούς µόνο δια µέσου του Κράτους. Έτσι το Κράτος αποτελεί τη νοµική ενσάρκωση του έθνους, το ανώτατο όργανο προς πραγµατοποίηση εθνικού ιδεώδους. Το εθνικό αίσθηµα είναι το αίσθηµα της πνευµατικής, εκπολιτιστικής και ηθικής κοινωνίας και κατά συνέπεια της καθαρής και απλής ενότητας του λαού, ενώ το αίσθηµα του κράτους είναι κυρίως η υποταγή και υπακοή του ατόµου στην ενότητα αυτή. Το εθνικό ιδεώδες ή αυτό το ίδιο το εθνικό συµφέρον προσδιορίζει του λοιπού την λύσιν των πολιτικών και κοινωνικών προβληµάτων και αποτελεί τον σκοπό του κράτους. Έτσι θεοποιείται το κράτος και αποκρούεται η ωχρή ανοργάνωτη ιδέα της

24 ανθρωπότητας.» «Η ιαδοχή Αρχηγίας µε το Βιολογικό Νόµο» Ο φασισµός υποστηρίζει ότι µόνο µία ισχυρή θέληση πρέπει να διευθύνει το κράτος. Στην υπερέχουσα προσωπικότητα του αρχηγού οφείλουν να υπακούουν όλες οι δυνάµεις του κράτους. Ενεργών ο αρχηγός πολιτικώς ως εκπρόσωπος του συνόλου του λαού προσλαµβάνει κύρος απροσµέτρητο και είναι ο ενδεδειγµένος για να ενσαρκώσει το κοινό ιδεώδες. Στην φιλελεύθερη δηµοκρατία όπου κυριαρχεί η πλειοψηφία του αριθµού δεν υπάρχει συνειδητή υπεύθυνος αρχηγία. Υπάρχει απλά η νοµική ευθύνη του αντιπροσώπου. Η ευθύνη αυτή µετεβλήθη εις το φασιστικόν κράτος εις την συνειδητήν ατοµική ευθύνη του αρχηγού. Ο βιολογικός νόµος της επιλογής, επί τη βάσει του οποίου σχηµατίζεται εις µίαν κοινωνίαν η εκλεκτή µειοψηφία, η ιθύνουσα τάξη, αυτός (σ.σ. ο βιολογικός νόµος, δηλαδή) καθορίζει τον τρόπο αναδείξεως και επιβολής του αρχηγού. ---

25 Ο νεοναζισµός δεν είναι οι άλλοι Του Μάνου Χατζηδάκι 15 Ιουνίου 1994 Ο Μάνος Χατζηδάκις περνά στην αθανασία Λίγους µήνες πριν πεθάνει, έγραψε το παρακάτω κείµενο το οποίο είχε δηµοσιευθεί στο πρόγραµµα αντιναζιστικής συναυλία που είχε δώσει η Ορχήστρα των Χρωµάτων. Ο Νεοναζισµός, ο φασισµός, ο ρατσισµός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόµενο συµπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η µεγεθυµένη έκφραση-εκδήλωση του κτήνους που περιέχουµε µέσα µας χωρίς εµπόδιο στην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του. Η µόνη αντιβίωση για την καταπολέµηση του κτήνους που περιέχουµε είναι η Παιδεία. Η αληθινή παιδεία και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς ανήσυχη αµφισβητούµενη συµπερασµατολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει ούτε δηµιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήµατα και την ανασφάλεια. Όµως, µια τέτοια παιδεία δεν ευνοείται από τις πολιτικές παρατάξεις και από όλες τις κυβερνήσεις, διότι κατασκευάζει ελεύθερους και ανυπότακτους πολίτες µη χρήσιµους για ευτελές παιχνίδι των κοµµάτων και της πολιτικής. Κι αποτελεί πολιτική «παράδοση» η πεποίθηση πως τα κτήνη, µε κατάλληλη τακτική και αντιµετώπιση, καθοδηγούνται, τιθασεύονται. Ενώ τα πουλιά Για τα πουλιά, µόνον οι δολοφόνοι, οι άθλιοι κυνηγοί αρµόζουν, µε τις «ευγενικές παντός έθνους παραδόσεις». Κι είναι φορές που το κτήνος πολλαπλασιαζόµενο κάτω από συγκυρίες και µε τη µορφή «λαϊκών αιτηµάτων και διεκδικήσεων» σχηµατίζει φαινόµενα λοιµώδους νόσου που προσβάλλει µεγάλες ανθρώπινες µάζες και επιβάλλει θανατηφόρες επιδηµίες. Πρόσφατη περίπτωση ο Β Παγκόσµιος Πόλεµος. Μόνο που ο πόλεµος αυτός µας δηµιούργησε για ένα διάστηµα µιαν αρκετά µεγάλη πλάνη, µιαν ψευδαίσθηση. Πιστέψαµε όλοι µας πως σ αυτό τον πόλεµο η ηµοκρατία πολέµησε τον φασισµό και τον νίκησε. Σκεφτείτε: η «ηµοκρατία», εµείς µε τον Μεταξά κυβερνήτη και σύµµαχο τον Στάλιν, πολεµήσαµε τον Ναζισµό, σαν ιδεολογία άσχετη από µας τους ίδιους. Και τον νικήσαµε. Τι ουτοπία και τι θράσος. Αγνοώντας πως απαλλασσόµενοι από την ευθύνη του κτηνώδους µέρους του εαυτού µας και τοποθετώντας το σε µια άλλη εθνότητα υποταγµένη ολοκληρωτικά σ αυτό, δεν νικούσαµε κανένα φασισµό αλλά απλώς µιαν άλλη εθνότητα επικίνδυνη που επιθυµο9ύσε να µας υποτάξει. Ένας πόλεµος σαν τόσους άλλους από επικίνδυνους ανόητους σε άλλους ανόητους, περιστασιακά ακίνδυνους. Και φυσικά όλα τα περί «Ελευθερίας», «ηµοκρατίας» και «λίκνων πνευµατικών και µη», για τις απαίδευτες στήλες των εφηµερίδων και τους αφελείς αναγνώστες. Ποτέ δεν θα νικήσει η Ελευθερία, αφού την στηρίζουν και την µεταφέρουν άνθρωποι, που εννοούν να µεταβιβάζουν τις δικές τους ευθύνες στους άλλους. (Κάτι σαν την ηθική των γερόντων χριστιανών. Το καλό και το κακό έξω από

26 µας. Στον Χριστό και τον διάβολο. Κι ένας Θεός που συγχωρεί τις αδυναµίες µας εφόσον κι όταν τον θυµηθούµε µες στην ανευθυνότητα του βίου µας. Επιδιώκοντας πάντα να εξασφαλίσουµε τη µετά θάνατον εξακολουθητική παρουσία µας. Αδυνατώντας να συλλάβουµε την έννοια της απουσίας µας. Το ότι µπορεί να υπάρχει ο κόσµος δίχως εµάς και δίχως τον Καντιώτη τον Φλωρίνης.) εν θέλω να επεκταθώ. Φοβάµαι πως δεν έχω τα εφόδια για µια θεωρητική ανάπτυξη, ούτε την κατάλληλη γλώσσα για τις απαιτήσεις του όλου θέµατος. Όµως το θέµα µε καίει. Και πριν πολλά χρόνια επιχείρησα να το αποσαφηνίσω µέσα µου. Σήµερα ξέρω πως διέβλεπα µε την ευαισθησία µου τις εξελίξεις και την επανεµφάνιση του τέρατος. Και δεν εννοούσα να συνηθίσω την ολοένα αυξανόµενη παρουσία του. Πάντα εννοώ να τροµάζω. Ο Νεοναζισµός δεν είναι οι άλλοι. Οι µισητοί δολοφόνοι, που βρίσκουν όµως κατανόηση από τις διωκτικές αρχές λόγω µιας περίεργης αλλά όχι και ανεξήγητης συγγενικής οµοιότητας. Που τους έχουν συνηθίσει οι αρχές και οι κυβερνήσεις σαν µια πολιτική προέκτασή τους ή σαν µια επιτρεπτή αντίθεση, δίχως ιδιαίτερη σηµασία που να προκαλεί ανησυχία. (Τελευταία διάβασα πως στην Πάτρα, απέναντι στο αστυνοµικό τµήµα άνοιξε τα γραφεία του ένα νεοναζιστικό κόµµα. Καµιά ανησυχία ούτε για τους φασίστες, ούτε για τους αστυνοµικούς. Ούτε φυσικά για τους περιοίκους.) Ο εθνικισµός είναι κι αυτός νεοναζισµός. Τα κουρεµένα κεφάλια των στρατιωτών, έστω και παρά τη θέλησή τους, ευνοούν την έξοδο της σκέψης και της κρίσης, ώστε να υποτάσσονται και να γίνονται κατάλληλοι για την αποδοχή διαταγών και κατευθύνσεων προς κάποιον θάνατο. ικό τους ή των άλλων. Η εµπειρία µου διδάσκει πως η αληθινή σκέψη, ο προβληµατισµός, οφείλει κάπου να σταµατά. εν συµφέρει. Γι αυτό και σταµατώ. Ο ερασιτεχνισµός µου στην επικέντρωση και ανάπτυξη του θέµατος κινδυνεύει να γίνει ευάλωτος από τους εχθρούς. Όµως οφείλω να διακηρύξω το πάθος µου για µια πραγµατική κι απρόσκοπτη ανθρώπινη ελευθερία. Ο φασισµός στις µέρες µας φανερώνεται µε δυο µορφές. Ή προκλητικός, µε το πρόσχηµα αντιδράσεως σε πολιτικά ή κοινωνικά γεγονότα που δεν ευνοούν την περίπτωσή τους ή παθητικός µες στον οποίο κυριαρχεί ο φόβος για ό,τι συµβαίνει γύρω µας. Ανοχή και παθητικότητα λοιπόν. Κι έτσι εδραιώνεται η πρόκληση. Με την ανοχή των πολλών. Προτιµότερο αργός και σιωπηλός θάνατος, από την αντίδραση του ζωντανού και ευαίσθητου οργανισµού που περιέχουµε. Το φάντασµα του κτήνους παρουσιάζεται ιδιαιτέρως έντονα στους νέους. Εκεί επιδρά και το marketing. H επιρροή από τα ΜΜΕ ενός τρόπου ζωής που ευνοεί το εµπόριο. Κι όπως η εµπορία ναρκωτικών ευνοεί τη διάδοσή τους στους νέους, έτσι και η µουσική, οι ιδέες, ο χορός και όσα σχετίζονται µε τον τρόπο ζωής τους έχουν δηµιουργήσει βιοµηχανία και τεράστια κι αφάνταστα οικονοµικά ενδιαφέροντα. Και µη βρίσκοντας αντίσταση από µια στερεή παιδεία όλα αυτά δηµιουργούν ένα κατάλληλο έδαφος για να ανθίσει ο εγωκεντρισµός, η εγωπάθεια, η κενότητα και φυσικά κάθε κτηνώδες ένστικτο στο εσωτερικό τους. Προσέξτε το χορό τους µε τις οµοιόµορφες στρατιωτικές κινήσεις, µακρά από κάθε διάθεση επαφής και επικοινωνίας. Το τραγούδι τους µε τις

27 συνθηµατικές επαναλαµβανόµενες λέξεις, η απουσία του βιβλίου και της σκέψης από τη συµπεριφορά τους και ο στόχος για µια άνετη σταδιοδροµία κέρδους και εύκολης επιτυχίας. Βιώνουµε µέρα µε τη µέρα περισσότερο το τµήµα του εαυτού µας που ή φοβάται ή δεν σκέφτεται, επιδιώκοντας όσο γίνεται περισσότερα οφέλη. Ώσπου να βρεθεί ο κατάλληλος «αρχηγός» που θα ηγηθεί αυτό το κατάπτυστο περιεχόµενό µας. Και τότε θα ναι αργά για ν αντιδράσουµε. Ο νεοναζισµός είµαστε εσείς κι εµείς όπως στη γνωστή παράσταση του Πιραντέλο. Είµαστε εσείς, εµείς και τα παιδιά µας. εχόµαστε να µαστε απάνθρωποι µπρος στους φορείς του AIDS, από άγνοια αλλά και τόσο «ανθρώπινοι» και συγκαταβατικοί µπροστά στα ανθρωποειδή ερπετά του φασισµού, πάλι από άγνοια, αλλά κι από φόβο κι από συνήθεια. Και το Κακό ελλοχεύει χωρίς προφύλαξη, χωρίς ντροπή. Ο νεοναζισµός δεν είναι θεωρία, σκέψη και αναρχία. Είναι µια παράσταση. Εσείς κι εµείς. Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος.

28 Η Άνοδος της Άκρας εξιάς και του Νεο-φασισµού στην Ευρώπη. Έπρεπε να δούµε τον Jean-Marie Le Pen να περνά στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία και να παίρνει 18% για να αναγνωριστεί από διάφορους «Ευρωπαϊστές» ότι έχουµε µια επικίνδυνη άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Σάµπως και η έξαρση της νεο-ναζιστικής και ρατσιστικής βίας στην Ευρώπη, η οποία θα έπρεπε να προβληµατίσει ακόµα και πιο δύσπιστους, δυστυχώς δεν στάθηκε επαρκής. Φαίνεται ότι ο «φετιχισµός» της «τυπικής δηµοκρατίας» δηµιούργησε φαινόµενα της «παρωπίδας» για αναλυτές, όπου η ωµή βία κατά των αδυνάτων, των φτωχών και των µειονοτήτων δεν θεωρείται κριτήριο µιας δηµοκρατικής πολιτείας, δηλαδή της ουσιαστικής δηµοκρατίας. Το φαινόµενο Λεπέν δεν είναι ένα ξεκοµµένο και ιδιάζον Γαλλικό φαινόµενο: Στην Ευρώπη του σήµερα βιώνουµε µια αισθητή παρουσία διαφόρων ακροδεξιών κοµµάτων και οµάδων της, µέρος των οποίων και νεο-φασιστικές οµάδες. Αυτό διαφαίνεται είτε µε αυξητική τάση στα εκλογικά ποσοστά αυτών των καταστάσεων (φαινόµενο όχι καθολικό για όλη την Ευρώπη, αλλά αρκετά ανησυχητικό εκεί που παρατηρείται), αλλά και έντονη ρατσιστική βία. Απαιτείται εποµένως µια νηφάλια εξέταση του φαινόµενου αυτού, αν θα αναπτύξουµε τις στρατηγικές εκείνες για την καταπολέµηση του. Ας δούµε όµως πιο αναλυτικά σε ποσοστά αυτή την δραµατική παρουσία της ακροδεξιάς σε πανευρωπαϊκό επίπεδο: Στη ανία η συµµαχία ρυµουλκείται από το ακροδεξιό ανέζικο Λαϊκό κόµµα, το οποίο κέρδισε τις εκλογές τον περασµένο Νοέµβριο στη βάση ενός ρατσιστικού προγράµµατος κατά της µετανάστευσης και του πολιτικού ασύλου και για περικοπές στη (λιγοστή) βοήθεια στον αναπτυσσόµενο κόσµο. Στη Πορτογαλία ο κυβερνητικός συνασπισµός περιλαµβάνει και το ρατσιστικό Λαϊκό κόµµα του Paulo Portas. Ενώ στη γειτονική Ισπανία ο Jose Maria Aznar, του οποίου το κόµµα έχει τις καταβολές του σε Φρανκοϊκά στοιχεία (από τα οποία αποµακρύνθηκε αφότου ανέλαβε την εξουσία), ξανακέρδισε για δεύτερη φορά τον Μάρτη του Στη Ολλανδία ο έξαλλος ρατσιστής ονόµατι Pim Fortuyn φαινόταν να κέρδιζε πέραν του 30% στις γενικές εκλογές τον άλλο µήνα, µετά την περυσινή επιτυχία του στις τοπικές εκλογές του Ρότερνταµ, όµως η δολοφονία του τελικά τον εµπόδισε. Στη Νορβηγία το ακροδεξιό Progress Party στηρίζει την κυβέρνηση από τον περασµένο Οκτώβρη. Στην Ιταλία ο ακροδεξιός µεγαλοεπιχειρηµατίας των media Silvio Berlusconi κέρδισε τις εκλογές και µε τους δύο ακροδεξιούς συµµάχους του, τον Umberto Bossi, αρχηγό του ξενοφοβικού Northern League, και τον Gianfranco Fini, αρχηγό του µετα-φασιστικού National Alliance. Στο Βέλγιο το ακροδεξιό Vlaams Blok έγινε η µεγαλύτερη πολιτική δύναµη στη χώρα το περασµένο Οκτώβρη του Το πρόγραµµα του είναι εξοβελίσει όλους τους µη ευρωπαίους µετανάστες. Στην Αυστρία το παρα-φασιστικό κόµµα του Χάϊντερ έχει έξι υπουργεία στη κυβέρνηση.

29 Ο παρακάτω πίνακας είναι από το Βρετανικό περιοδικό Economist 25/4/2002 και δίνει κάποια συγκριτικά στοιχεία για τα εκλογικά αποτελέσµατα ακροδεξιών κόµµατων: Είναι φανερό λοιπόν ότι δεν παρατηρείται ανοδική τάση εκλογικών αποτελεσµάτων στις τελευταίες εκλογές, αλλά ότι η παρουσία τους έχει γίνει πιο έντονή, κι ίσως πιο ανησυχητικό ότι κατάφεραν να «νοµιµοποιηθούν» µε το να γίνουν µόνιµο φαινόµενο και µέσο της επιρροής τους ή ακόµα και συµµετοχής τους σε κυβερνήσεις. Αυτό που αποκαλούµε «νεο-φασιστικό φαινόµενο» αποτελεί βαθύτερο και περίπλοκο φαινόµενο που αγγίζει την ίδια την πολιτική δόµηση της φιλελεύθερης δηµοκρατίας. Το ίδιο το πολιτικό σύστηµα αντιµετωπίζει βαθιά κρίση νοµιµοποίησης, πρόκειται για αµφισβήτηση του ίδιου του συστήµατος. Το γνωστό ρητό του Μπρεχτ ότι «η σκύλα που γέννησε τον φασισµό δεν πέθανε ακόµα», φαίνεται να επαληθεύεται. Άκρα εξιά, Νεοναζισµός και Νεοφασισµός. Θα ήταν λάθος βέβαια να ισοπεδώνουµε όλα τα ακροδεξιά κινήµατα ως «φασιστικά», παρόλο που ο όρος «φασίστας» έχει καταντήσει ύβρις και αποτρόπαιο είδος, γι αυτό και διάφοροι ακροδεξιοί πολλές φορές χαρακτηρίζονται ως τέτοιοι. Σίγουρα υπάρχει ιδεολογική συγγένεια, µε την έννοια ότι τα ζητήµατα που τίθενται ως ρητορική στον πολιτικό τους λόγο προσοµοιάζουν, για παράδειγµα είναι έντονα κατά της µετανάστευσης και χρησιµοποιούν τις µεταναστευτικές και µειονοτικές οµάδες σαν αποδιοποµπαίοι τράγοι για τα κακώς έχοντα της κοινωνίας (ανεργία, εγκληµατικότητα, τις ελλείψεις στο κράτος πρόνοιας). Επίσης έχουν αυταρχικό χαρακτήρα και τονίζουν την ανάγκη καταστολής (κυρίως κατά των ξένων), τονίζοντας τον «νόµο και την τάξη», αυτό που ο Νίκος Πουλαντζάς ονόµαζε «αυταρχικό κρατισµό» στη περίοδο «παρακµής της δηµοκρατίας» (Πουλαντζάς, Ν. Το Κράτος, η Εξουσία, Ο Σοσιαλισµός). Όµως αυτές είναι πολιτικές και τακτικές του κάθε ρατσιστή δηµαγωγού χωρίς να τον κάνει φασίστα, αυστηρά µιλώντας, πολιτικές οι οποίες µπορούν να αποτελέσουν την βάση ενός κοινού προγράµµατος γιατί οι στάσεις τους συγκλίνουν. Υπάρχει και η γκρίζα ζώνη του «παρα-φασισµού» όπου υπάρχει ένα συνοθύλεµα από ιδεολογικές πηγές ή από σηµεία αναφοράς, ορισµένες εκ των οποίων είναι φασιστικές. Ορισµένοι µελετητές ονοµάζουν αυτά τα κόµµατα απλά ως «ξενοφοβικά λαϊκιστικά κόµµατα». Το ενδιαφέρον και ανησυχητικό είναι ότι σήµερα υπάρχει µια συµµαχία από διάφορες ακροδεξιές ιδεολογικές αποκλίσεις οι οποίες όµως συγκλίνουν και συνεργάζονται σε κυβερνητικό επίπεδο. Ο Μπερλουσκόνι είναι ακραίος δεξιός της συντηρητικής παράταξης, όµως µπορεί κάλλιστα να έχει στην κυβέρνηση του (µετα)φασίστες και (παρα)φασίστες. Το πιο ανησυχητικό ίσως είναι ότι υπάρχει ένα ευρύτερο ευνοϊκό κλίµα ρατσιστικής συναίνεσης σε µαζικό-κοινωνικό επίπεδο. Ίσως να πρέπει να µιλούµε για ένα νέο ρατσιστικό «ιστορικό µπλοκ», για να παραφράσουµε µια προσφιλή έννοια του Γκράµσι, δηλαδή µια ευρύτερη κοινωνικο-ταξική και ιδεολογική συµµαχία µεταξύ των µικροαστικών και λούµπεν στοιχείων µε αντιδραστικά και λαϊκιστικά στοιχεία της αστικής τάξης.

30 Το φαινόµενο «φασισµός»» αποτελείται από ιδεολογήµατα και πολιτικές πρακτικές που εκφράζουν «συνέχεια» του φασιστικού και ναζιστικού φαινοµένου µετά τη συντριβή του το ηλαδή περιέχει το στοιχείο του νέου, γιατί σε ορισµένες µορφές υπάρχει κατατεµαχισµός των διάφορων οµάδων που αποτελούν τους σύγχρονους φασίστες, πολλές φορές µε βία µεταξύ τους που ανταγωνίζονται για το ποιός θα είναι ο πιο γνήσιος φασίστας. Εποµένως υπάρχει µια πολυµορφία ακόµα και στο φασιστικό φαινόµενο σήµερα. Ακόµα ένα καινούριο στοιχείο είναι το νέο πολιτικοκοινωνικό σκηνικό το οποίο δεν προσοµοιάζει µε την Ευρώπη του µεσοπόλεµου- οι συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές, υπάρχουν νέα στοιχεία. Αυτό ωθεί και τις ίδιες τις φασιστικές οµάδες σε πόλωση: η µια τάση είναι προς τον εκσυγχρονισµό µε µια προσπάθεια για εκλεπτυσµό και όχι τόσο ακραίο (µιλούµε για ιδεολογία και άρθρωση πολιτικού λόγου). Ένα τέτοιο παράδειγµα είναι αυτό του Gianfranco Fini, αυτόν που ορισµένοι µελετητές ονοµάζουν electoral fascism (εκλογικό φασισµό). Η προσπάθεια είναι να έχουν µια πιο αποδεχτή εικόνα για να µπορούν να συµµετάσχουν στη κυβέρνηση. Έτσι το Ιταλικό φασιστικό Κόµµα από MSI (Movimento Sociale Italiano) αλλάζει όνοµα για να «εκµοντερνιστεί» σε Allianza Nazionale (Εθνική Συµµαχία). Το ίδιο συµβαίνει και µε το Ισπανικό φασιστικό Κόµµα FRENTE NACIONAL που στην προσπάθεια του να αποµακρυνθεί από to FRANCOISM και το FALANCE της Ισπανίας, δεν επιτίθεται ενάντια στην φιλελεύθερη δηµοκρατία και µιλά για την ανάγκη του να σωθεί η Ευρώπη. Η άλλη τάση µπορεί να ονοµαστεί Ο Φασισµός στους δρόµους» που σηµαίνει ουσιαστικά εκφυλισµό προς τον εξτρεµισµό και τη βία (παραδείγµατος χάριν η νεοναζιστική οµάδα «COMBAT 18», BNP). Ουσιαστικά µιλούµε για φασιστική τροµοκρατία, µε επιθέσεις ενάντια στους ξένους, τους µετανάστες και τους πολιτικούς πρόσφυγες, Εβραίους και µειονότητες, ΗΑΤΕ ΜΑLE και µετάδοση του µηνύµατος ότι κινδυνεύει η λευκή φυλή από τους µαύρους κλπ. Οφείλουµε να αναφέρουµε εδώ ότι οι τέσσερις δυτικοευρωπαϊκές χώρες όπου το νεοναζιστικό φαινόµενο ανθεί και έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις (Αυστρία, Γερµανία, Γαλλία, Ιταλία) έχει επιτευχθεί από το κόµµατα και τους ηγέτες τους η εικόνα του πολιτικά αποδεκτού κόµµατος και ιδεολογίας από τη µια, και από την άλλη το αναγκαίο κλίµα τροµοκρατίας ενάντια στους ξένους, µε τα γνωστά εκλογικά αποτελέσµατα τους. Μια ολοκληρωµένη µελέτη χρειάζεται να αναλύσει τους παραγόντων που συνθέτουν το πρόβληµα: ρατσιστική βία, πολιτικές οργανώσεις µε παρα/νεο-φασιστικό περιεχόµενο, της λεγόµενης «Ευρώπης-φρούριο» (fortress Europe), την παρουσία νεοφασιστών στη βουλή και στο Ευρωκοινοβούλιο, σε κυβερνήσεις, σε τοπικές διοικήσεις. εν θα επιχειρηθεί αυτό σε τούτο το άρθρο, επιγραµµατικά θα αναφέρουµε κάποια παραδείγµατα από κάθε χώρα αναφερόµενος στο ιστορικό και ορισµένα χαρακτηριστικά από κάθε κόµµα: Στην Ιταλία το Allianza Nazionale του Gianfranco Fini. Το κόµµα αυτό διαδέχθηκε απ ευθείας το Partito Fasista Republicano. Οι σκοποί του είναι να «καθαρίσει» την Ιταλία από τους ξένους που την µολύνουν και να δηµιουργήσουν µια νεά Ιταλία, που σηµαίνει νέο κράτος, νέα σύνορα, έµφαση στις ηθικές αξίες. Στις Γενικές εκλογές του 1994 έλαβε 12,7%, ενώ στις Ευρωεκλογές 12,5%. Αναφέρουµε εδώ µία χαρακτηριστική

31 αναφορά του ηγέτη του κόµµατος αυτού: Ο Μουσολίνι ήταν ο µεγαλύτερος ηγέτης του αιώνα. Στην Ιταλία επίσης λειτουργεί και το λεγόµενο Lombard League στη βόρειο Ιταλία: παίζει το ρόλο του αντι-µεταναστευτικού στοιχείου στο βορρά, µε το ίδιο ρατσιστικό περιεχόµενο όπως το MSI. Στο στόχαστρο του έχει όχι µόνο τους ξένους αλλά και τους νοτίους που θεωρεί «τεµπέληδες», «απατεώνες», «µαφιόζους» κτλ.. Στο Βέλγιο το αντι-µεταναστευτικό κόµµα είναι το Progress Party. Προηγείται µε 35% του Eργατικού κόµµατος σε δηµοσκοπήσεις. Το ακροδεξιό κόµµα Vlaans Blok στοχεύει επίσης ενάντια στους µετανάστες που είναι και πρώτο κόµµα στη δεύτερη µεγαλύτερη πόλη του Βελγίου (Antwerp) µε 33% (σε σύγκριση µε το 28% του 1994). Στη Γερµανία µέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1980 κρυπτο-φασιστικό κόµµα National Democratic Party of Germany. Συµπληρώνεται από το Republicaner Deutsche Volksunion. Στo πρόγραµµα τους διαφαίνεται µια νοσταλγία για Τρίτο Ράιχ, εθνικισµός και υπερπατριωτισµός, είναι ενάντια στη µετανάστευση και είναι έντονα αντικοµουνιστές και αντισηµιτιστές. Τώρα όµως την σκυτάλη πήρε το German People's Union (DVU) το οποίο πήρε 13% των ψήφων στην ανατολικο-γερµανικό κράτος της Saxony-Anhalt στις εκλογές. Υπολογίζεται ότι θα πάρει µέχρι 21% στο βορειο-ανατολικό κρατίδιο Mecklenberg-Pomerania! Αυτό, που εµποδίζει την άκρα δεξιά της Γερµανίας προς το παρών από πλευράς αντιπροσώπευσης είναι το 5% όριο σε πανεθνικό επίπεδο για να πάρει έδρα στη λίστα της επικράτειας λόγω της πολυδιάσπασης της. Ένα σηµαντικό ζήτηµα διαφωνίας ανάµεσα στους µελετητές του φασιστικού φαινοµένου γύρω από το ζήτηµα του αν υπάρχει ένας εν γένει φασισµός, δηλαδή ένα πολιτικό γονίδιο αν θέλετε που λειτουργεί γενικά σ όλα τα φασιστοειδή κινήµατα ή αν πρόκειται για ειδικά φαινόµενα που παρουσιάζονται µόνο κάτω από τις ιδιάζουσες συνθήκες της κάθε χώρας, σαν sui generis φαινόµενα, χωρίς καµιά ουσιαστική σχέση µεταξύ τους. Νοµίζω ότι η πρώτη θεώρηση είναι σαφώς ανώτερη, χωρίς να υποτιµούµε τις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης. Με αυτό τον τρόπο µπορούµε να εξηγήσουµε καλύτερα το φαινόµενο και την ιδιότητα του να µεταλλάσσεται και να επιβιώνει, µέσα σε συνθήκες εντελώς διαφορετικές από αυτές που ιστορικά, και ορισµένες φορές γεωγραφικά, τον γέννησαν. Άκρα εξιά, Άκρα Αριστερά και το λεγόµενο Κέντρο: Οι Θεωρία Σύγκλισης των Ακρών Το κατεστηµένο και διάφοροι «κεντρώοι», της εξιάς κυρίως, παρουσιάζουν την άνοδο της ακροδεξιάς ως µέρος ενός ενιαίου φαινοµένου της επίθεσης δήθεν «των άκρων» κατά της δηµοκρατίας, τσουβαλιάζοντας έτσι την «άκρα δεξιά» µε την «άκρα Αριστερά». Κι έτσι ο ηγέτης Νέας ηµοκρατίας Κωστάκης Καραµανλής, ο οποίος και στεγάζει στο κόµµα του διάφορους «µοναρχόστροφους» αλλά και «φίλους» της χούντας, καταδικάζει «κάθε είδους ακρότητες», όπως παλαιότερα ο θείος κατά την διάρκεια του 70 καταφερόταν κατά του «αριστεροχουντισµού». Στην Τουρκία του Εβρέν η «άκρα Αριστερά» και η «άκρα εξιά» τυπικά τελούσαν υπό καταδίωξη, στην πραγµατικότητα ήταν η Αριστερά υπό καταδίωξη και κάθε δηµοκράτης ακτιβιστής. Μέρος της σύγχυσης είναι και το γεγονός ότι πολλές φορές οι ίδιοι οι φασίστες, όπως ο Λεπέν, λένε ότι είναι «σοσιαλιστές» στην κοινωνική πολιτική και «υπέρ δεξιός» στο

32 θέµα ασφάλειας και µετανάστευσης. Οι δε περιπτώσεις «εθνικών µεταλλάξεων» πρώην Αριστερών προσφέρονται από πρώτη µατιά ως παραδείγµατα των γνωστών κοινότοπων ρήσεων που θέλουν «τα δυο άκρα (δεξιά και αριστερά) να συγκλίνουν» και τη φυσιολογική πορεία ενός ανθρώπου να ξεκινά από ριζοσπαστικές ανησυχίες στα νιάτα του για να καταλήξει σε συντηρητικές βεβαιότητες στην ωριµότητά του. Η περίπτωση του ιδρυτή του Φασισµού, του Μουσολίνι, µε την «εθνική µετάλλαξη» του από ηγέτη της αριστερής πτέρυγας του Σοσιαλιστικού Κόµµατος Ιταλίας στον πιο ορκισµένο πολέµιο του διεθνισµού και του κοµµουνισµού (βλέπε Γκεοργκ Σόϊερ, Σύντροφος Μουσολίνι, Ρίζες και δρόµοι του πρωτογενούς Φασισµού), ή του Όσβαλτ Μόσλεϋ από Εργατικό βουλευτής σε Συντηρικό και µετά στον ηγέτη της Βρετανικής Ένωσης των Φασιστών (βλέπε Ross Bradshaw Germany Calling: A Short History of British Fascism) ή πρόσφατα η στροφή του Γερµανού Χορστ Μάλερ, πρώην ακροαριστερού Μαοϊκού στον νεοφασισµό δηµιουργούν ίσως ερωτήµατα. Η πραγµατικότητα είναι ότι οι µετακινήσεις από τον ένα πολιτικό χώρο σε άλλό, πολλές φορές τον αντίθετο δεν είναι σπάνιο φαινόµενο, αλλά µέρος της ζωής. Καθόλου δεν δείχνουν την ιδεολογική ή άλλη συγγένεια µεταξύ των αµφότερων στάσεων: η πολιτική είναι µια ζωντανή κοινωνική λειτουργία σε συνεχή κίνηση. Αποτελεί όχι µόνο συσκότιση και παραπλάνηση να συνδέεται ή να θεωρείται ότι υπάρχει οποιαδήποτε συγγένεια µεταξύ της λεγόµενης «άκρας Αριστερά» µε την «άκρα εξιά», αλλά πολιτικό έγκληµα. Πρώτο, ουδεµία σχέση υπάρχει µεταξύ των ιδεών της Αριστεράς για κοινωνική αλληλεγγύη, δικαιοσύνη και ισότητα ενάντια στην εξουσία του κεφαλαίου µε τα φασιστικά ιδεολογήµατα για φυλετική ανωτερότητα και κατωτερότητα και ρατσιστικές ιδέες όπως αυτές που αναφέρονται «εγγενή ροπή φυλών προς το έγκληµα». Επίσης ο διεθνιστικός χαρακτήρας και οι οικουµενικές αξίας της Αριστεράς καµία σχέση ή συγγένεια έχουν µε την Ακροδεξιά. Τυγχάνει λόγω συγκυριακών λόγων ακροδεξιοί να είναι πολέµιοι της παγκοσµιοποίησης, αλλά αυτό γίνεται γιατί είναι ούλτρα-εθνικιστές, ενώ οι «ακροαριστεροί» γιατί είναι διεθνιστές µε ταξικό περιεχόµενο. εύτερο, τα φασιστογενή (και λοιπά συγγενικά) «κοινωνικά αντι-κινήµατα», όπως πολύ εύστοχα χαρακτηρίζει τα ρατσιστικά κόµµατα και κινήσεις ο Μισέλ Βιεβόρκα (Wieviorka 1994), δηλαδή κινήσεις αντιπερισπασµού σε κοινωνικά κινήµατα µε εµµονή σε σηµεία αναφοράς όπως η ύπαρξη, η ταυτότητα, η φύση όπως η «φυλή» και το «περιούσιο έθνος». Αποτελούν την άρνηση των κοινωνικών κινηµάτων γιατί καταστρέφουν ή θέλουν να καταστρέψουν την έννοια της κοινωνικής αλληλεγγύης και κοινωνικής ταυτότητας. Γι αυτό και ο κοινωνικός εταίρος ή αντίπαλος µετατρέπεται είτε σε παντοδύναµο µυθικό εχθρό, πανταχού παρών σε συνοµωσίες και µυστικές επιβουλές (π.χ. παντού βλέπουν σιωνιστικές συνωµοσίες), το οποίο απολυτοποιείται και αποµακρύνεται ως το κακό, το διαβολικό, το µοχθηρό. Είτε παίρνει προσιτή µορφή, και εποµένων πρέπει να πραγµοποιηθεί και να υποβιβαστεί σε µη άνθρωπο ή ανθρωπόµορφο ων κατώτερης αξίας (π.χ. οι ναζί προσοµοίαζαν τους κοµµουνιστές, τους Εβραίους, τσιγγάνους και οµοφυλόφιλους µε τρωκτικά τα οποία και έπρεπε να εξολοθρευτούν για το καλό του έθνους). Το «κοινό καλό» δεν υπάρχει πλην της φυσικής εξόντωσης ή

33 εξοβελισµού αυτού που αποκαλούν «εχθρό» του έθνους προς την «παλιγγενεσία». Το απάρχαϊντ ήταν µορφή αποικιοκρατικού φασισµού. Τρίτο, οι θεωρίες της σύγκλισης των άκρων αποπροσανατολίζουν από και συσκοτίζουν το γεγονός της ουσιαστικής σύµπλευσης πολλών σηµείων ανάµεσα στην παραδοσιακή δεξιά, ιδίως λαϊκιστικού τύπου κόµµατα µε την άκρα εξιά. Επίσης συσκοτίζουν οι θεωρίες αυτές την σχέση καπιταλιστικής οικονοµίας και φιλελεύθερου κράτους στην τόσο στην παραγωγή των βαθύτερων κοινωνικών αιτίων και κρίσεων, όσο στην παραγωγή του ευρύτερου κλίµατος ρατσιστικής πόλωσης µέσω του καθηµερινών, ιδεολογικών καθώς επίσης και των δοµικών διακρίσεων µέσα στους θεσµούς του κράτους. Το κλίµα επώασης του φαινοµένου φασισµός και άκρα εξιά είναι ήδη παρών. Από µια άποψη ο φασισµός και οι άλλες καπιταλιστικές δικτατορίες αποτελούν και «βαλβίδα ασφαλείας» διαιωνίζοντας την καπιταλιστικό σύστηµα εκµετάλλευσης καταστρέφοντας την Αριστερά που θέλει το ποιοτικό ξεπέρασµα του στον σοσιαλισµό! Τέταρτο, υπάρχει έντονα το στοιχείο της αυθαιρεσίας για το ποιον θεωρεί κάποιους «άκρα Αριστερά». Παλαιότερα τα κοµµουνιστικά κόµµατα θεωρούνταν «άκρα Αριστερά», όχι όµως σήµερα στην Γαλλία για παράδειγµα. Οι «Κόκκινοι Χµερ» του Πολ Ποτ στην Καµποτία ήταν «άκρα Αριστερά»; Η άποψη µου είναι όχι, ήταν µάλλον ρατσιστικού τύπου στρεβλή κατάσταση που ουδεµία σχέση είχαν µε τον διεθνισµό της Αριστεράς. Ότι δηλώνει ο αυτεπάγγελτα καθένας δηλώνει ή αυτο-ορίζεται δεν σηµαίνει ότι ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα. Υπάρχει βέβαια και κάτι ύποπτο και σίγουρα αφύσικο στο να νοµιµοποιείται η εξιά, της οποίας σκοπός είναι η διατήρηση του στάτους κβο, στο να ορίζει ποιος είναι Αριστερός και ποιος «ακροαριστερός». Στο κάτω-κάτω ας ξεκαθαρίσει τα πράγµατα πρώτα στο δεξιό στρατόπεδο, µε την ακροδεξιά. Τί είναι ακριβώς ο Φασισµός και τί ο Ναζισµός; Βάση του φαινοµένου σε ιδεολογικό επίπεδο είναι η ιδέα της εθνικής παλιγγενεσίας, της αναγέννησης και αναδόµησης του έθνους και η έννοια της εθνικής καθαρότητας απαλλαγµένης δήθεν από όλα τα στοιχεία εκείνα που την διαβρώνουν και που αποτελούν πηγή όλων των κακών της κοινωνίας. Σύµφωνα µε τον Νίκο Πουλαντζά το φασιστικό κράτος είναι ένα καπιταλιστικό κράτος ειδικού ή εξαιρετικού τύπου, το οποίο εκφράζει την πολιτική κρίση στις ταξικές και κοινωνικές του σχέσεις και στην πράξη διατηρεί το καπιταλιστικό σύστηµα καταστρέφοντας το εργατικό κίνηµα και την Αριστερά. Πρέπει όµως να διαχωριστεί από «Βοναπαρτικού τύπου» και άλλες µορφές καπιταλιστικής δικτατορίας αν θα είµαστε σε θέση να το κατανοήσουµε (για να το αντιµετωπίσουµε). Βέβαια αυτό το φαινόµενο συµβαίνει κατά την εποχή ιµπεριαλισµού και µονοπωλιακού καπιταλισµού: «Όποιος σιωπά για τον ιµπεριαλισµό πρέπει να παραµείνει σιωπηλός και για τον φασισµό», µας λεει ο Πουλαντζάς (Φασισµός και ικτατορία, NLB, Verso, 1974). Αξίζει να αναφέρουµε ότι ιστορικά ο φασισµός επικράτησε αφού η Αριστερά είχε ήδη ηττηθεί, χωρίς να χάσει όµως την µάχιµη δύναµη, όπως συνέβηκε στην Ιταλία και Γερµανία και τις αποτυχηµένες επαναστάσεις της Αριστεράς, κάτι που ο Πουλαντζάς δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί.

34 Τα επιµέρους στοιχεία τα οποία συνθέτουν τον φασισµό είναι τα ακόλουθα: (ι) Το ρατσιστικό στοιχείο στην προσέγγιση τους είτε πρόκειται για καθαρότητα εξ αίµατος είτε πρόκειται για πολιτισµική ή γλωσσική καθαρότητα. Ορισµένες φορές στην προσπάθεια να διαχωρίσουν το φασιστικό από το ναζιστικό φαινόµενο, κάποιοι καταφεύγουν στην υπόδειξη ότι ειδοποιός διαφορά µεταξύ των δύο είναι ότι στον µεν ναζισµό υπάρχει έντονα το ρατσιστικό στοιχείο βασισµένο στην καταγωγή εξ αίµατος, στοιχείο που λένε δεν υπάρχει το φασισµό του Μουσολίνι. Αυτό είναι παραπλανητικό γιατί πρόκειται για απλά διαφορετική διαµόρφωση του τι είναι εθνοτική οµάδα βάσει των ιστορικών, δηµογραφικών και κοινωνικών συνθηκών της κάθε χώρας. Στον πόλεµο της Αβησσυνίας ο Μουσολίνι και οι φασίστες ήταν από τους πιο στυγνούς ρατσιστές και δολοφόνους εναντίον των µαύρων. Ο σηµερινός ρατσισµός παίρνει και τη µορφή πολιτιστικού ρατσισµού ή νεο-ρατσισµού ο οποίος βασίζεται στο ότι η πολιτιστική διαφορετικότητα µεταξύ των «φυλών» είναι τέτοια που καθιστά αδύνατη την ειρηνική συµβίωση. Ο Λεπεν έχει επενδύσει αφάνταστα σε αυτό τον µύθο. Μια από τις πασίγνωστες δηλώσεις που αρέσκεται να επαναλαµβάνει είναι: «Υπάρχουν αγεφύρωτες διαφορές µεταξύ των φυλών... υπάρχουν διαφορές στα χρωµατοσώµατα...απλά υπάρχουν παρά πολλοί µετανάστες και ποιος ξέρει πόσα παιδιά γεννοβολούν, τα οποία στέλλουν στους δρόµους για να ζητήσουν και να πάρουν από το κράτος προνοίας...» (ιι) Το αντι-αριστερό/ αντικοµουνιστικό στοιχείο γιατί θεωρούν ότι η οικουµενικότητα της αριστεράς και ο διεθνισµός που περιέχει αποτελούν κίνδυνο για την καθαρότητα του έθνους. Γι αυτό και µετά από επαναστάσεις όπως στη Γερµανία, την Ιταλία και στην Ουγγαρία οι οποίες ήταν αποτυχηµένες έδειξαν από ανοχή µέχρι και ενθάρρυνση στους φασίστες, η λεγόµενη λευκή τροµοκρατία εύκολα µετατράπηκε σε φασιστική τροµοκρατία. Ενώ για παράδειγµα τον Χίτλερ πολλοί µεγαλοαστοί και οι τραπεζίτες τον αντιπαθούσαν, γιατί σίγουρα δεν ήταν της τάξης τους, ευχαρίστως ήταν έτοιµοι να τον δεχτούν, να τον ενθαρρύνουν και να τον χρηµατοδοτήσουν, φτάνει να εξυπηρετούσε τα συµφέροντα τους και να αφάνιζε τον κοµµουνιστικό κίνδυνο. Σήµερα ο αντικοµµουνισµός βέβαια παίρνει νέες µορφές, για παράδειγµα παρουσιάζεται ακόµα και ως «σιωνιστική συνοµωσία» γιατί λένε ο Μαρξ ήταν Εβραίος! Επίσης το ότι η Αριστερά βρίσκεται µπροστάρης στον αντι-ρατσιστικό αγώνα και στην προστασία των µεταναστών (οι οποίοι αποτελούν το νούµερο ένα εχθρό του έθνους) κατηγορούνται ως «προδότες» (όπως παλιά κατηγορούνταν ως «πράκτορες» της ΕΣΣ ). (ιιι) Η πολεµοκαπηλεία και ο επεκτατισµός γιατί ακριβώς δίνει την ευκαιρία στον λαϊκισµό των φασιστών να µετατοπίσουν την προσοχή του λαού από τα καθηµερινά κοινωνικά προβλήµατα και την κοινωνική αδικία στις συγκρούσεις µε έξωθεν δυνάµεις και ξένους δάκτυλους. (ιν) Αρχηγισµός/ αυταρχισµός και αυστηρή ιεραρχική δοµή Αναφέρουµε αυτό το ζήτηµα γιατί σε περιόδους κρίσεις διάφοροι στρέφονται στην ιδέα του «ισχυρού άντρα», ο οποίος θα δώσει δήθεν λύση στα κοινωνικά και πολιτικά προβλήµατα της κοινωνίας. Η κρίση νοµιµοποίησης του δηµοκρατικού καθεστώτος, ένα καθεστώς που νοσεί και έχει διαβρωθεί σε τέτοιο βαθµό που πλέον δεν µπορεί να

35 συγκαλύψει τις αντιφάσεις του. Στην Ελλάδα αυτή η τάση εκφράζεται από αυτούς που νοσταλγούν την χούντα! (ν) Η Φασιστική Βία συνδέεται µε την περιθωριοποιηµένη από την πολιτική ζωή λούµπεν οµάδα, η οποία παρασύρει και τµήµατα της εργατικής τάξης σε τροµοκρατικές πράξεις, ή καλύτερα θέλει να καταλύσει την εργατική αλληλεγγύη αντικαταστώντας την µε τον ρατσισµό. Η δραµατική άνοδος της ρατσιστικής βίας από νεο-ναζιστικές οργανώσεις σε βάρος µεταναστών και µειονοτήτων σ όλη την Ευρώπη πρέπει να µας προβληµατίσει όλους. Κοινωνικές Συνθήκες στη Νέα Ευρώπη και Άνοδος των Φαινοµένων στην βάση Εθνοτικών Στοιχείων Είναι συγκεκριµένες κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτικές συνθήκες που εκκολάπτουν τα φαινόµενα αυτά: Η ανεργία, κοινωνικός αποκλεισµός, ανταγωνισµός, η ίδια η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισµού στην ανατολική Ευρώπη και η κρίση των ιδεολογιών, γενικά οι κοινωνικές αντιξοότητες αποτελούν την βάση πάνω στην οποία η ακροδεξιά κτίζει την υπόθεση της. Ο ευρωφασισµός και ο ευρωρατσισµός κάθε άλλο παρά τείνει να σβήσει, αλλά φαίνεται ξεκάθαρα τώρα να υπάρχει και να εξελίσσεται µια Ευρωπαϊκή φασιστική υποκουλτούρα. Τονίζω την λέξη «υποκουλτούρα» γιατί δεν πρόκειται για µια ηγεµονική κουλτούρα αλλά για µια υποβόσκουσα κατάσταση που φαίνεται δυστυχώς να παραµένει µαζί µας. Αυτή η µειονότητα ενώ θα ανέµενε κανείς ότι θα αφανιζόταν µε το χρόνο ως αντίθετη µε τα φαινόµενα της λεγόµενης παγκοσµιοποίησης και πολιτισµικής ενοποίησης φαίνεται να µεγαλώνει. Βέβαια αυτό έχει κοινωνική και πολιτική εξήγηση γιατί ακριβώς τα φαινόµενα αυτά αποτελούν όχι αντίθεση µε τις παγκόσµιες τάσεις που παρατηρούνται αλλά εγγενείς αντιφάσεις που οργανικά εκκολάπτονται από τις ίδιες τις τάσεις. Ποιοι είναι οι λόγοι ή παράγοντες αυτοί; Ο πρώτος παράγοντας είναι ιστορικό-πολιτικός: Αποτελεί την σηµερινή µορφή της παράδοσης της Ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας, δηλαδή εσωτερίκευση του αποικισµού και ιµπεριαλισµού του παρελθόντος. Η παρακµή της ιστορικής αυτοκρατορίας και η παρουσία πληθυσµών από τις πρώην αποικίες, είτε ως προσωρινοί εργάτες, είτε ως µόνιµοι κάτοικοι (µετανάστες ή απόγονοι µεταναστών) είναι η συνεχής αναφορά, η αν θέλετε η συνεχής παρουσία του (ένοχου) παρελθόντος καταλήστευσης, εκµετάλλευσης και καταστολής των αποικιών από τον αποικιοκράτη. Τώρα, µε την περιοριστική µεταναστευτική πολιτική και την Ευρώπη-φρούριο, η αυτοκρατορία στρέφεται προς τα µέσα, «προστατεύοντας» τα σύνορα της. Οι λογής-λογής Λεπέν δεν είναι παρά στρεβλή έκφανση αυτού και του ιδίου φαινοµένου. Ο δεύτερος παράγοντας είναι οι οξυµένες αντιθέσεις και κρίσεις δηµογραφικού, πολιτικού και οικονοµικού χαρακτήρα στις λιγότερο οικονοµικά ανεπτυγµένες χώρες που αυξάνουν συνεχώς το µεταναστευτικό ρεύµα προς τις πλουσιότερες χώρες. Οι ανακατατάξεις σαν αποτέλεσµα των δηµογραφικών αλλαγών σ ένα ανταγωνιστικό

36 πλαίσιο στο κυνήγι για εργασία και η υπόθαλψη από τους εργοδότες για να πιέσουν τους µισθούς προς τα κάτω δηµιουργούν το κλίµα της ρατσιστικής πόλωσης. Οι οξυµένες οικονοµικές και πολιτικές κρίσεις στις πλουσιότερες χώρες που έχουν ως αποτέλεσµα την αύξηση της ανεργίας, τη διεύρυνση του ταξικού χάσµατος και τον κοινωνικό αποκλεισµό πολλών οικονοµικών και εθνοτικών οµάδων οι οποίες αναπόφευκτα ωθούνται προς τα άκρα. Η ολοκληρωτική καταστροφή γεωγραφικών περιοχών και των κοινοτήτων που τις αποτελούν ωθεί κυρίως τους νέους σε κρίσεις ταυτότητας και κινήσεις απόγνωσης, εξ ου και η άνοδος του φαινοµένου των SKIN HEADS από λούµπεν στοιχεία. Κύρια ευθύνη για την κατάσταση αυτή έχει η νεοφιλελεύθερη πολιτική των κοµµάτων της εξουσίας των τελευταίων χρόνων τα οποία εξυπηρετούν τα συµφέροντα των πολυεθνικών και του διεθνούς χρηµατιστικού κεφαλαίου. την πολιτική αυτή την άρχισαν ως γνωστό τα λεγόµενα «γεράκια» της δεξιάς, η λεγόµενη Νέα εξιά» του Ρέιγκαν και της Θάτσερ. Κι όµως είναι ο προσηλυτισµός των σοσιαλδηµοκρατικών κοµµάτων στο νεοφιλευθερισµό που εφάρµοσε εν πολλοίς τις πολιτικές των ιδιωτικοποιήσεων, των απορυθµίσεων και ευρύτερα τις επιθέσεις κατά των εργατικών κεκτηµένων και του κράτους προνοίας. Εποµένως, το αίσθηµα της προδοσίας από τις εργατικές µάζες κατά των παραδοσιακών εργατικών κοµµάτων, των οποίων οι πολιτικές οδηγούν στην ανεργία και την καταρράκωση ολόκληρων εργατικών κοινοτήτων (π.χ. στη βόρεια Αγγλία) µε αποτέλεσµα την κοινωνική εξάρθρωση της έννοιας της αλληλεγγύης της κοινότητας. Αυτές είναι και οι πιο ευνοϊκές συνθήκες για την ρητορική των ακροδεξιών κοµµάτων: Έτσι για την ανεργία φταινε... οι ξένοι! Τρίτο, η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισµού και των καθεστώτων στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης που προκάλεσε ένα τεράστιο πολιτικό και ιδεολογικό κενό, πράγµα που συνέτεινε στην όξυνση της οικονοµικής κρίσης και στην ώθηση πολλών οµάδων προς τον εξτρεµισµό. Για την ανατολική Ευρώπη η κατάρρευση είχε άµεσο αποτέλεσµα την κοινωνική, οικονοµική, πολιτική και ιδεολογική κρίση και εξαθλίωση, ενώ για την δύση είχε τεράστια ιδεολογική και συµβολική επίδραση πάνω σε εργατικές µάζες και κόµµατα. Τέταρτο, η δηµοκρατική κρίση που περνούν οι καπιταλιστικές χώρες και ο αυταρχικός και νεοφιλελεύθερος ευρωσυγκεντρωτισµός, ο οποίος ουσιαστικά πλήττει τη δηµοκρατία σε εθνικό επίπεδο, υποσκάπτοντας το κοινωνικό κράτος µε την εισαγωγή του νεοφιλεύθερου µοντέλου αυτού από τις Βρυξέλλες. Ο διαχωρισµός µεταξύ της «δηµοκρατίας ως διαδικασία» και της «δηµοκρατίας ως καθεστώς» έχει ιδιαίτερη σηµασία. Οι δηµοκρατικές διαδικασίες είναι µεν µέρος, σηµαντικό µάλιστα µέρος ενός δηµοκρατικού καθεστώτος αλλά παραµένουν απλά µέρος του όλου. Η λεγόµενη «διαδικαστική δηµοκρατία» για να έχει νόηµα και να µην λειτουργεί ουσιαστικά ως µηχανισµός αποπλάνησης, νοµιµοποίησης και κατάργησης της ουσιαστικής δηµοκρατίας προϋποθέτει την σε βάθος παρέµβαση στην οργάνωση της κοινωνίας, ουσιαστική συµµετοχή στα κέντρα λήψεων αποφάσεων, πλέρια προστασία των βασικών ανθρωπίνων δικαιωµάτων κ.τ.λ. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (2000: 287) συνοψίζει ότι η δηµοκρατία είναι «το καθεστώς εκείνο που προσπαθεί να πραγµατώσει, στο µέτρο του εφικτού, την

37 ατοµική και συλλογική αυτονοµία, και ταυτόχρονα το κοινό καλό κατά την αντίληψη της συγκεκριµένης κοινότητας.» Το παιγνίδι του δικοµµατισµού ακριβώς στερεί το δικαίωµα επιλογή στον πολίτη. Λίγο-πολύ ο απλός απολιτικός πολίτης βλέποντας ότι επειδή δεν υπάρχει νόηµα στη συµµετοχή του στο εκλογικό παιγνίδι όπου «όλοι οι πολιτικοί είναι οι ίδιοι», εγκαταλείπει την διαδικασία: Αποχή, λευκό κι αδράνεια λοιπόν αψηφώντας ολόκληρο το σύστηµα. Τέλος, η άνοδος φαινοµένων πολιτισµικής και εθνοτικής ετερότητας, τα οποία έρχονται ως αντίδραση στην τάση για παγκοσµιοποίηση, που αντιµετωπίζεται από τις οµάδες αυτές αφ ενός ως ισοπέδωση των εθνοτικών τους ιδιαιτεροτήτων και ταυτοτήτων και αφ ετέρου ως επιστέγαση της οικονοµικής ηγεµονίας των πλουσιοτέρων χωρών επ αυτών. Την αντίδραση αυτή των επηρεαζόµενων κοινωνικών-εθνοτικών οµάδων εκµεταλλεύονται οι διάφορες εθνικιστικές οµάδες που τους ωθούν προς τις ακρότητες. Η Απάντηση: Ποιος Αντι-φασισµός και ποιος Αντι-ρατσισµός; Φυσικό αντίβαρο είναι η διεθνιστική αριστερή προσέγγιση ως εναλλακτική λύση, µπορεί να δώσει απαντήσεις στις ανησυχίες των κοινοτικών και εθνοτικών οµάδων µε την άρθρωση αυτού του πολιτικού λόγου που βασίζεται στην κοινωνική ισότητα, στην ισότιµη και δίκαιη συµµετοχή των εθνοτικών οµάδων στην εξουσία και εξισορρόπηση στην κατανοµή του πλούτου, της κοινωνικής αλληλεγγύης και της ορθολογιστικής οικονοµικής ανάπτυξης. Ιστορικά η κρίση της Ευρωπαϊκής αριστεράς και η αδυναµία της να αρθρώσει αυτόν τον πολιτικό λόγο αφήνει ένα κενό που η φιλελεύθερη» δηµοκρατία αδυνατεί να λύσει. Κι όµως οι καιροί αλλάζουν µε την άνθηση της κινηµατικής αριστεράς κατά της παγκοσµιοποίησης. Η Αριστερά καλείται σε δράση και σε αυτό τον τοµέα. Στη Γένοβα για παράδειγµα µέρος των αγώνων ήταν αφιερωµένο στην υπεράσπιση των δικαιωµάτων των µεταναστών και κατά του ρατσισµού. εν υπάρχει περιθώριο για ολιγωρία πλέον. Αυτοί που αρνούνταν να παραδεχτούν την άνοδο του νεο-φασισµού και της άκρας δεξιάς ας ανοίξουν τα µάτια τώρα. Η συσπείρωση της Αριστεράς γύρω από συγκεκριµένες δράσεις και καµπάνιες είναι κάτι περισσότερο από αναγκαία. Όπως επισηµαίνει ο κοινωνιολόγος Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ «ο αληθινός αντίπαλος του λεπενισµού είναι η πολιτική συνείδηση και η κινητοποίηση των πολιτών» (κείµενο που γράφτηκε από το 1995). Επιβάλλεται µια νέα κοινωνική συµµαχία, και τονίζουµε τον κοινωνικό χαρακτήρα της συµµαχίας στην βάση του κοινωνικού φόρουµ, το οποίο να είναι σαφώς τοποθετηµένο ενάντια στην ακροδεξιά και τους διάφορους εθνοσωτήρες και νεο-θρησκευτικούς φανταµεταλιστές (π.χ. νεοορθόδοξοι, ισλαµιστές και λοιποί ευαγγελιστές) για την αποτελεσµατική αναχαίτιση του κύµατος ρατσισµού και νεο-φασισµού στην Ευρώπη. Πολύ σωστά ο Μπαλιµπάρ (1984) τονίζει την ανάγκη ενός µαζικού αντι-ρατσιστικού κινήµατος το οποίο να ενθαρρύνει την αυτόνοµη οργάνωση των µεταναστών και να κινητοποιεί στη βάση των παραδόσεων αντίστασης στην εκµετάλλευση. Η πρόκληση για την αριστερά και το εργατικό κίνηµα είναι να σταθεί αποφασιστικό εµπόδιο στο «κατατεµαχισµό της ταυτότητας της εργατικής τάξης και της ιδεολογικο-πολιτικής αλληλεγγύης της και την διολίσθηση

38 µερίδας της εργατικής τάξης και της µικροαστικής τάξης σε ξενοφοβικές αµυντικές ιδεολογίες» (Lloyd 2001: 709). Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να αναζητηθούν εκείνες οι συµµαχίες η οποίες θα συντονίσουν την δράση τους ενάντια στο ξενοφοβικό κλίµα το οποίο δηµιουργεί και την εστία επώασης νεοφαστικών και ακροδεξιών «αντι-κινηµάτων». Η συµµαχία αυτή θα είναι αρχικά τουλάχιστον, κατ ανάγκη προσωρινή και µάλλον σε περιορισµένο πρόγραµµα, αλλά µε πολλές προοπτικές για το µέλλον. Αναγκαία προϋπόθεση βέβαια είναι η συµµαχία αυτή να είναι συµµαχία της βάσης, µε τοπικές επιτροπές και πρωτοβουλίες για να µην περιορίζεται σε ελιτίστικες οµάδες και ηγετίστικες κινήσεις εντυπώσεων ή µε απλές χειρονοµίες καλής θελήσεως. Μαζική κινητοποίηση λοιπόν κατά του ρατσιστικού και φασιστικού λαίλαπα: No pasaran Βιβλιογραφία Bradshaw, R. (1993) Germany Calling: A Short History of British Fascism, Mushroom Bookshop, Nottingham. Γουλφ, Σ. (1995) Ο Εθνικισµός στην Ευρώπη, Θεµέλιο, Αθήνα. Geddes, A. (1995) Immigrant and Ethnic Minorities and the EU s Democratic Deficit in Journal of Common Market Studies, Vol. 33, No. 2, June. Griffin, R. (ed.) (1995) Fascism, Oxford Readers, Oxford. Καστοριάδης, Κ. (2000) «Η ηµοκρατία ως διαδικασία και ως καθεστώς», Η Άνοδος της Ασηµαντότητας, Ύψιλον, Αθήνα, σελ Lloyd, K. (2001) Anti-racism, social movements and civil society, Anthias, F. and Lloyd, C. (ed) Rethinking Anti-racisms, From Theory to Practice, Routledge, London, σελ Miles, R. (1989) Racism, Routledge, London. Miles, R. (1993) The Articulation of Racism and Nationalism: Reflections on European History in Wrench, J. and Solomos, J. (ed.) Racism Migration in Western Europe, Berg, Oxford. Μπαλιµπάρ, Ε. και Βάλλεστάιν, Ι. (1991) Φυλή, Έθνος, Τάξη, οι ιφορούµενες Ταυτότητες, εκδόσεις Ο Πολίτης, Αθήνα. Πουλαντζάς, Ν. Το Κράτος, η Εξουσία, Ο Σοσιαλισµός), γ έκδοση, Θεµέλιο. Πουλαντζάς, Ν. (1974) Fascism and Dictatorship (Φασισµός και ικτατορία), NLB, Verso, London. Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ (1995) [συλλογικός τόµος] Compattre le Front National, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία Σόϊερ, Γκ. (1999) Σύντροφος Μουσολίνι, Ρίζες και δρόµοι του πρωτογενούς Φασισµού, Φιλίστωρ, Αθήνα. Wieviorka, M. (1995) The Arena of Racism, Sage, London. Wieviorka, M. (1994) Racism in Europe: Unity and Diversity in Rattansi, A. and Westwood, S.(ed.) Racism, Modern and Identity, Polity press, Cambridge. ηµοσιεύτηκε 8th June από τον χρήστη nicostrim

39 Σάββατο, 22 Σεπτεµβρίου 2012 Εθνικισµός, Φασισµός και Χρυσή Αυγή Όταν ρωτάνε τους χρυσαυγίτες βουλευτές πως αυτοπροσδιορίζονται πολιτικά, αυτοί απαντάνε ότι είναι εθνικιστές. Όταν ρωτάνε τους αντίπαλους τους, αυτοί τους προσδιορίζουν ότι είναι φασίστες νεοναζί. Υπάρχει δηλαδή ένα πρόβληµα ερµηνείας στο τι εκφράζει ο καθένας. Ο εθνολόγος-µελετητής ηµήτρης Ε. Ευαγγελίδης, πριν 32 χρόνια σωστά είχε ερµηνεύσει ότι «σηµαντικό ρόλο στην ιδεολογική σύγχυση και στον πολιτικό αποπροσανατολισµό, διαδραµατίζει η αλλοίωση των εννοιών της πολιτικής, κοινωνιολογικής, φιλοσοφικής, κλπ ορολογίας»[1]. Αυτό το διαπίστωσα όταν είχα τις διαδικτυακές µου µάχες µε άτοµα που εκφράζουν εθνοµηδενιστικές και µεταµοντέρνες αντιλήψεις. Για αυτούς ήµουν ένας ακροδεξιός εθνικιστής. Σήµερα στην εποχή του µνηµονίου και της αυταρχικής νεοφιλελεύθερης πολιτικής των µνηµονιακών κυβερνήσεων, για τους χρυσαυγίτες και τους µνηµονιακούς, είµαι ένας ακροαριστερός, ένας σοσιαλιστής, ένας υπέρµαχος των..σοβιέτ. Έτσι λοιπόν σε αυτό το µικρό άρθρο, θα προσπαθήσω να διευκρινίσω αυτές τις δύο ιδεολογικές έννοιες, ώστε ο καθένας να βγάλει τα συµπεράσµατά του στο τι είναι τελικά η ΧΑ. Άλλωστε, πάντα ήµουν εναντίον στην... «προκατάληψη επιβεβαίωσης», δηλαδή στην τάση να ερµηνεύονται πληροφορίες µε τρόπο που να επιβεβαιώνει τις δικές µας προδιαµορφωµένες αντιλήψεις. ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ Θα ξεκινήσω µε τις ερµηνείες που του δίνουν διάφοροι µελετητές, οι οποίοι φυσικά δεν είναι µεταµοντέρνοι. Έτσι λοιπόν εθνικισµός γενικώς σηµαίνει προσπάθειαν ενός έθνους προς επιβολήν τον. Αλλά δεν αποτελεί εθνικισµόν κάθε τοιαύτη επιβολή, παρά µόνον η γινοµένη εντός των ορίων τον

40 έθνους, αντιθέτως προς την εκτεινοµένην πέραν αυτών, η οποία αποτελεί ιδιαιτέραν, ουσιωδώς διαφέρουσαν κατηγορίαν εθνικής εκδηλώσεως.[2] είναι ένα ιδεολογικό κίνηµα µε σκοπό την επίτευξη και τη διατήρηση της αυτονοµίας, της ενότητας και ταυτότητας για έναν πληθυσµό που ορισµένα από τα µέλη της κρίνουν ότι συνιστούν πραγµατικό ή δυνητικό "έθνος".[3] Όρος συνώνυµος του Πατριωτισµού, της Φιλοπατρίας. Αντίθετος του ιεθνισµού. Υποδηλώνει αφ' ενός µεν την στάση ενός ατόµου µε ανεπτυγµένη εθνική συνείδηση το όποιον αγωνίζεται αδιάκοπος διά την προκοπή του Έθνους του, αφ' ετέρου δε την κοσµοθεωρία εκείνην της οποίας θεµελιώδης αρχή είναι η άποψη ότι το συµφέρον του Έθνους προέχει κάθε άλλου συµφέροντος ή επιδιώξεως ατοµικής ή οµαδικής.[4] Νοµίζω ότι είναι αρκετοί αυτοί οι ορισµοί. Είναι ξεκάθαροι και αποδεικνύουν ότι ο εθνικισµός δεν είναι η κακιά ιδεολογία όπως έχει επικρατήσει στην Ελλάδα της Πνευµατικής ιαστρέβλωσης. Επίσης µία µεγάλη και σκόπιµη εννοιολογική σύγχυση που υπάρχει και έχει επικρατήσει, είναι ότι πολλοί θεωρούν και νοµίζουν ότι ο εθνικισµός είναι ένας. εν είναι έτσι. Οι εθνικισµοί είναι πολλοί και διάφορων τύπων. Αυτό έχει να κάνει κυρίως µε τον επηρεασµό του εθνικισµού από άλλες ιδεολογίες, όπως αυτές του ολοκληρωτισµού, του σοσιαλισµού, του φιλελευθερισµού ακόµα και αυτής της παγκοσµιοποιήσεως. Έτσι λοιπόν οι διάφοροι µελετητές(παπαναστασίου, Κώστας Χατζηαντωνίου, Andrew Heywood, Anthony D.Smith, Λεξικό UNESCO κλπ) χωρίζουν τον εθνικισµό σε Πολιτικό και Οικονοµικό Αποικιοκρατικό και αντί-αποικιοκρατικό Πολιτισµικό και εθνοπολιτισµικό Εθνοτικό Συντηρητικό και Φιλελεύθερο Επιθετικό και επεκτατικό Σοβινιστικό και ολοκληρωτικό Οι παραπάνω εθνικισµοί είναι χαρακτηριστικοί. Θα µείνω όµως στους δύο(ή τέσσερεις) τελευταίους, µιας και κατά την γνώµη µου είναι αυτοί που µας ενδιαφέρουν σε αυτό το άρθρο και αφορούν και την ΧΑ. Εκείνο που διακρίνει αυτές από τις υπόλοιπες(ειδικά στην τελευταία) είναι η ύπαρξη του σοβινισµού του (chauvinism), µια πίστη στην ανωτερότητα ή την υπεροχή του έθνους έναντι των άλλων. Τέτοιες ιδέες ήταν ιδιαίτερα εµφανείς στον Ευρωπαϊκό ιµπεριαλισµό, ο οποίος δικαιολογούταν από µια ιδεολογία φυλετικής και πολιτισµικής υπεροχής. Ο εθνικός σοβινισµός (national chauvinism) τρέφεται από ένα συναίσθηµα έντονου, ακόµη και υστερικού εθνικιστικού ενθουσιασµού. Το άτοµο ως ξεχωριστό, ορθολογικό ον εξαλείφεται εντελώς από την ίο κύµα του πατριωτικού αισθήµατος, που εδράζεται µε την επιθυµία για επίθεση, επέκταση και πόλεµο. Ο δεξιός Γάλλος εθνικιστής Charles

41 Maurras απεκάλεσε αυτόν τον έντονο πατριωτισµό «ολοκληρωτικό εθνικισµό» (integral nationalism): άτοµα και ανεξάρτητες οµάδες χάνουν την ταυτότητά τους µέσα σε ένα πανίσχυρο «έθνος», το οποίο έχει µια ύπαρξη και σηµασία πέρα από τη ζωή κάθε µεµονωµένου ατόµου. Τέτοιος επιθετικός εθνικισµός συνοδεύεται συνήθως από µιλιταρισµό. Η στρατιωτική δόξα και κατάκτηση είναι οι απόλυτες αποδείξεις του εθνικού µεγαλείου και είναι ικανές να γεννούν έντονα συναισθήµατα εθνικιστικής αφοσίωσης.[5] Ο ολοκληρωτικός εθνικισµός έχει µια ιδιαίτερα δυνατή απήχηση στους περιθωριοποιηµένους και αδύναµους, στους οποίους ο εθνικισµός προσφέρει την προοπτική της ασφάλειας, του αυτοσεβασµού και της υπερηφάνειας. Ο ολοκληρωτικός εθνικισµός προϋποθέτει µια αυξηµένη αίσθηση «του ανήκειν» σε µια ξεχωριστή εθνική οµάδα. Τέτοιο έντονο εθνικιστικό συναίσθηµα συνήθως διεγείρεται από «αρνητική ενσωµάτωση», την περιγραφή ενός έθνους ή µιας φυλής ως απειλή ή ως εχθρό. Απέναντι στον εχθρό, το έθνος συσπειρώνεται και βιώνει ένα έντονο αίσθηµα της δικής του ταυτότητας και σηµασίας. Ο ολοκληρωτικός εθνικισµός γεννιέται εποµένως από µια σαφή διάκριση ανάµεσα σε «αυτούς» και «εµάς». [6]Χρειάζεται να υπάρχει ένα «αυτοί» για να χλευάζουµε ή να µισούµε ούτως ώστε να σφυρηλατείται η αίσθηση του «εµείς». Στην πολιτική, ο ολοκληρωτικός εθνικισµός συχνά εµφανίστηκε στις ρατσιστικές ιδεολογίες, οι οποίες διαιρούν τον κόσµο στους «δικούς µας» και τους «άλλους», όπου οι «άλλοι» γίνονται αποδιοποµπαίος τράγος για όλες τις συµφορές και τις απογοητεύσεις από τις οποίες υποφέρουν οι «δικοί µας». Συνεπώς, µόνο σύµπτωση δεν είναι το γεγονός ότι τέτοιου είδους διαιρέσεις αποτελούν γόνιµο έδαφος για τις ακραίες φυλετιστικές ιδέες όπως αυτή του Φασισµού αλλά και πολιτισµικές όπως της Πολυπολιτισµικότητας. Προσωπικά όπως έχω πει, κύριοι υπεύθυνοι για την άνοδο του Φασισµού στην Ελλάδα, είναι οι εθνοµηδενιστές µε την πολυπολιτισµικότητα τους αλλά και το φαύλο Πολιτικό Σύστηµα. ΦΑΣΙΣΜΟΣ Ο φασισµός ως κοινωνικό-πολιτικό φαινόµενο ερµηνεύεται διττά [7]: Ως πολιτικοκοινωνικό σύστηµα της άκρας δεξιάς, µε έντονα αυταρχικό και εθνικιστικό χαρακτήρα, που καταργεί τον κοινοβουλευτισµό και τη δηµοκρατία και βασίζεται στο µονοκοµµατισµό και στον ολοκληρωτισµό[8]. Ως συµπεριφορά, δηλαδή ο χαρακτηρισµός µίας αυταρχικής ενέργειας, πράξης ή καταπιεστικής ή/και δεσποτικής συµπεριφοράς. Αυτή η ερµηνεία είναι µία απλή που δείχνει γενικευµένα την σηµασία του φασισµού. Ένας από τους κορυφαίους µελετητές του φασισµού είναι πιο σαφής: «είναι µία µορφή πολιτικής συµπεριφοράς που χαρακτηρίζεται από µονοµανή ενασχόληση µε την κοινωνική παρακµή, την ταπείνωση ή τον κατατρεγµό και από µια αντισταθµιστική προσήλωση στην ενότητα, στην ενεργητικότητα και στον εξαγνισµό. Στα πλαίσια λοιπόν αυτής της στάσης, ένα κόµµα µαζικής απήχησης που αποτελείται από αφοσιωµένους εθνικιστές ακτιβιστές, οι οποίοι βρίσκονται σε ταραχώδη αλλά αποτελεσµατική συνεργασία µε παραδοσιακές ελίτ, εγκαταλείπει τις δηµοκρατικές ελευθερίες και, χωρίς ηθικούς ή νοµικούς περιορισµούς, επιδιώκει να πραγµατοποιήσει εσωτερικές εκκαθαρίσεις και να επεκταθεί εξωτερικά.»[9] Σας θυµίζει κάτι; εν νοµίζω κάποιος να µπορούσε να φανταστεί ότι είναι ένα κοµµάτι της Ελλάδας

42 του 2012, της Ελλάδας του Μνηµονίου. Φασισµός λοιπόν κατά τον Πάξτον είναι η συµπεριφορά. Ως ιδεολογία, έχει κάποια βασικά χαρακτηριστικά που τον κάνουν να ξεχωρίζει σαφέστατα από τις άκρες των ιδεολογιών(αριστερά και δεξιά), αν και σε ορισµένες περιπτώσεις αυτές οι γραµµές συµπίπτουν. Γι αυτό και πολλοί µελετητές τον θεωρούν κοσµοθεωρία ή πολιτική θρησκεία και όχι πολιτική ιδεολογία. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι: Αντί-ορθολογισµός ή/και η ανάπτυξη της αντί-διαφωτιστικής σκέψης γενικότερα. Ο ιαφωτισµός βασίζεται σε γενικές γραµµές στην ηµοκρατία και στον Φιλελευθερισµό. Όλοι οι κοινωνοί του φασισµού σιχαίνονται τη φιλελεύθερη δηµοκρατία για τον ανθρωπισµό της, τις αρχές του συµβιβασµού και της συνύπαρξης που τη διέπουν, την ισότητα των εθνών και των λαών, και τους δεσµούς της µε το νόµο και την παράδοση και το έθιµο. Αδιάκοπη Πάλη. Η αντίληψη που έχει ο φασισµός για τη ζωή ως «αδιάκοπη πάλη», έδωσε στον ίδιο έναν ανήσυχο και επεκτατικό χαρακτήρα. Τα εθνικά προσόντα µπορούν µονάχα να καλλιεργηθούν µέσα από τη σύγκρουση και να επιδειχθούν µέσα από την κατάκτηση και τη νίκη. Ουσιαστικό ρόλο σε αυτό παίζει και η αρβίνεια σκέψη επίσης περιέβαλε τον φασισµό µε ένα ξεχωριστό σύνολο πολιτικών αξιών, οι οποίες εξισώνουν το «καλό» µε τη δύναµη και το «κακό» µε την αδυναµία. Ηγεσία και Ελιτισµός. Τα φασιστικά Κόµµατα λειτουργούν σε αυστηρές ιεραρχικές γραµµές. Απαιτούν την ενθουσιώδη και υποταγή από τις ορδές τους, µέσω καλλιέργειας της αδιαµφισβήτητης cult γύρω από του πρόσωπο του Αρχηγού του Κόµµατος, της πηγής όλης της Σοφίας και του Οφέλους τον Fuhrer, τον Vozhd, τον Duce, τον Caudillo ή τον «Μεγάλο Τιµονιέρη». Η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε εκτενέστερα από τον Νίτσε(ιδιαίτερα αγαπηµένος φιλόσοφος των νεοναζί) όπου περιέγραψε τον «υπεράνθρωπο» ως ένα άτοµο που υπερβαίνει «το ένστικτο της αγέλης» της συµβατικής ηθικής και ζει σύµφωνα µε τη δική του θέληση και τις δικές του επιθυµίες. Οι φασίστες, ωστόσο, µετέτρεψαν το ιδανικό του υπερανθρώπου οε µια θεωρία υπέρτατης και αδιαµφισβήτητης πολιτικής ηγεσίας. Σοσιαλισµός ή αντικαπιταλισµός. Για την φασιστική ιδεολογία, ο καπιταλισµός είναι ένα σύστηµα µέσω του οποίου το κεφάλαιο χρησιµοποιεί τον λαό ή την φυλή για τους δικούς του σκοπούς. Ο φασισµός είναι ένα σύστηµα µέσω του οποίου ο λαός ή η φυλή χρησιµοποιούν το κεφάλαιο για τους δικούς τους σκοπούς. Οι φασίστες επίσης απεχθάνονται τον υλισµό που καλλιεργεί ο καπιταλισµός: η επιθυµία για πλούτο ή κέρδος κινείται αντίθετα στο ιδεαλιστικό όραµα της εθνικής αναγέννησης ή κατάκτησης, που εµπνέει τους φασίστες. Ιστορικά τα φασιστικά καθεστώτα εφάρµοσαν σοσιαλιστικού τύπου οικονοµικές πολιτικές που σχεδιάστηκαν για να ρυθ- µίσουν ή να ελέγξουν τον καπιταλισµό. Ολοκληρωτικός εθνικισµός. Νοµίζω ότι αναφέρθηκα εκτεταµένος σε αυτόν πιο πριν. Απλά προσθέτω ότι στον φασισµό, ανάλογη έκταση είναι και ο επεκτατικός εθνικισµός, οι «χαµένες πατρίδες». Λαϊκισµός. Αυτός ορίζεται ως ιδεολογικό χαρακτηριστικό (και όχι απλώς πολιτικό χαρακτηριστικό) το οποίο θεωρεί ότι η κοινωνία διαχωρίζεται σε δύο οµοιογενείς και ανταγωνιστικές οµάδες, τον «αγνό λαό» εναντίον της «διεφθαρµένης elite» ή στην περίπτωσή µας οι «εθνικιστές» εναντίων των «φιλελευθέρων» και υποστηρίζει ότι η

43 πολιτική θα πρέπει να αποτελεί έκφραση της λαϊκής βούλησης, µία πολιτική βέβαια που είναι εναντίον της. Κύριο πολιτικό της όπλο είναι ο κοινωνικός αυτοµατισµός, δηλαδή η πρακτική που γίνεται όταν µια κοινωνική ή επαγγελµατική οµάδα η τάξη αντιδρά (δικαίως ή αδίκως) σε µια ρύθµιση που την αφορά προσπαθούµε να στρέψουµε την υπόλοιπη κοινωνία εναντίον της. Ιστορικά, µπορούµε να εστιάσουµε στην «νύχτα των µαχαιριών», όπου οι Ναζί εκτέλεσαν τα τάγµατα εφόδου τους, όταν είδαν ότι αυτά ήταν ανάχωµα για τις επιδιώξεις τους. Φυλετισµός και αντιεθνισµός. Όλες οι µορφές φασισµού δεν περιλαµβάνουν απροκάλυπτο φυλετισµό (racialism), ούτε και όλοι οι φυλετιστές (racialists) είναι και ανάγκη φασίστες. Αυτό όµως που είναι κοινό σε όλους τους υπέρµαχους τους φασισµού είναι η απόρριψη του έθνους ως πολιτισµική οντότητα και η πίστη στην φυλή, δηλαδή η αντανάκλαση µια πίστη σε βιολογικές ή γενετικές διαφορές µεταξύ των ανθρωπίνων όντων. Μιλιταρισµός και Συλλογική Κουλτούρα. Ο φασισµός µεγεθύνει κατά κόρον τον «εξωτερικό κίνδυνο», ή τον δηµιουργεί, µε στόχο τη συσπείρωση των πολιτών για την υπεράσπιση της «γης των πατέρων». Επίσης µεγάλο ρόλο παίζει και τα κοινά τυποποιηµένα κουστούµια, τα οποία µε τον τρόπο τους εξυπηρετούν την ενίσχυση υψηλών επιπέδων κοινωνικής τάξης και κοµφορµιστικής συµπεριφοράς. Ο νεοφιλελευθεροποιηµένος γκλοµπαλισµός και η λαθροµετανάστευση είναι τροφές για τις νεοφασιστικές ιδεολογίες. Ιστορικά η Φασιστική ιδεολογία εκφράστηκε και εκφράζεται µε τα διάφορα εθνικοσοσιαλιστικά και φασιστικά κινήµατα και κόµµατα. Όπως αναφέρει ο Πάξτον, «οι φασίστες αλλάζουν συχνά θέσεις χωρίς να νιώθουν την υποχρέωση να εξηγήσουν τους λόγους». Και δίνει µία εξήγηση για τον κύκλο ζωής των φασιστικών κινηµάτων και κοµµάτων. Αναφέρει ότι «συνήθως ξεκινούν ως κινήµατα διαµαρτυρίας, υιοθετώντας ένα µεγάλο εύρος θεµάτων που ακούγονται αντικαθεστωτικά, ακόµη και επαναστατικά. Αν δεν υπήρχε η εθνικιστική δηµαγωγία τους, θα µπορούσε κανείς να τα νοµίσει για αριστερά κινήµατα. Ακόµη και όταν τα κινήµατα ριζώνουν πια ως λειτουργικά κόµµατα,εξακολουθούν να ακούγονται αντικαθεστωτικά. Στη συνέχεια, καταλαµβάνουν την εξουσία µε τη βοήθεια ενός κατεστηµένου που φοβάται τους ακροαριστερούς περισσότερο από τους ακροδεξιούς. Εκεί πια βρίσκουν τρόπους συνύπαρξης µε το κατεστηµένο, επειδή χρειάζονται το στρατό και τους βιοµηχάνους για να προετοιµαστούν για τους επιθετικούς τους πολέµους. Στους απογοητευµένους αρχικούς οπαδούς τους χρυσώνουν το χάπι µε όνειρα εθνικής νίκης και κάθαρσης.φαίνεται, λοιπόν, ότι αποτελεί µέρος της φύσης της φασιστικής εµπειρίας η υιοθέτηση και στη συνέχεια η προδοσία των κινηµάτων διαµαρτυρίας»[ελευθεροτυπία, Έψιλον, ]. Οι Φασίστες, ιδιαίτερα στην Ιταλική παράδοση, θεωρούν το κράτος ως ένα υπέρτατο ηθικό ιδεώδες, που αντανακλά τα κοινά συµφέροντα της εθνικής κοινότητας, εξ ου και η πίστη τους στον ολοκληρωτισµό. Οι Ναζί, ωστόσο, αντιµετώπισαν το κράτος περισσότερο ως όχηµα που περιέχει, ή ως εργαλείο που υπηρετεί, τη φυλή. Τελειώνω µε το ερώτηµα, τελικά ο Φασισµός είναι αριστερός ή δεξιός; Το µόνο σίγουρο είναι ότι είναι αντικαπιταλιστικός, αντιδηµοκρατικός, γενικά αντίθετος σε ότι πρεσβεύει την ιαφώτιση, την ατοµική και εν µέρη την συλλογική ελευθερία και ισότητα, ενώ ανήκει στο πολιτικό φάσµα του Ολοκληρωτισµού(όπως και ο κοµµουνισµός), δηλαδή δεν ανήκει αποκλειστικά στην δεξιά ή στην αριστερά[10]. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

44 Κλείνω πάλι µε τον Ευαγγελίδη, όπου είχε πει προφητικά πάλι πριν 30 χρόνια ότι «η διαστρέβλωση των εννοιών και η χρησιµοποίηση των όρων είτε µε άλλο, παραπλήσιο περιεχόµενο είτε ακόµη και µε εντελώς αντίθετο του πραγµατικού, είναι ένα ανυπολόγιστης άξιας όπλο στα χέρια εκείνων πού ξέρουν να το χειρισθούν». Για αυτό λοιπόν, λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, διαβάζοντας την βιβλιογραφία που σας υπέδειξα και χρησιµοποίησα για την συγγραφή του παρόντος άρθρου(και όχι µόνο), θα µπορείτε να καταλάβετε τελικά τι είναι ο εθνικισµός, τι είναι ο φασισµός και κυρίως που ανήκει πολιτικά η Χρυσή Αυγή. Το Μνηµόνιο τρέφει την Φασιστική ιδεολογία, η Πολιτική ανοµία και η κρατική αυταρχικότητα την Φασιστική συµπεριφορά. Και να το πω πιο ξεκάθαρα: η ΧΑ τρέφεται και δυναµώνει από το παρόν Πολιτικό Σύστηµα. Η ΧΑ είναι ο συνδυασµός του ορθόδοξου σοσιαλιστικού τύπου αντίληψης της οικονοµίας µε τον ολοκληρωτικό εθνικισµό. Το παρόν Πολιτικό Σύστηµα ή το Κόµµα του Μνηµονίου, είναι ο συνδυασµός του χρηµατοπιστωτικού καπιταλισµού αντίληψης της οικονοµίας µε την πολιτικό ολιγαρχισµό. Η ανισότητα και η αυταρχικότητα θρέφουν φασιστικές πολιτικές και συµπεριφορές. Τι είναι για εµένα η ΧΑ; ένα νεοναζιστικό κόµµα,[11] το οποίο το παρόν αυταρχικό µνηµονιακό Πολιτικό σύστηµα προσπαθεί να εκµεταλλευτεί επικοινωνιακά, µε σκοπό τα περάσει µε φασιστικό τρόπο τα απεχθή νεοφιλελεύθερα υφεσιακά µέτρα. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ [1]-«Πολιτική ορολογία», Λάβρυς, 1980, αντί προλόγου. [2]-Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Επιθεώρηση Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών, Εθνικισµός, σελ 5-6 [3]- Anthony Smith, Nationalism, 2010, σελ 9 [4]- ηµήτρης Ε. Ευαγγελίδης, «Πολιτική ορολογία», Λάβρυς, 1980, αντί προλόγου. [5]-Andrew Heywood, «Πολιτικές ιδεολογίες», Επίκεντρο, 2007, σελ [6]- Την ίδια ακριβώς συµπεριφορά έχουν και οι υπέρµαχοι της πολυπολιτισµικότητας. Μόνο που αυτοί θεωρούν τους «αυτούς» υπεράνω από τους «εµείς». Περισσότερα στο έργο του Brian Barry µε τον τίτλο «Culture and Equality». [7]-Λεξικό Τριανταφυλλίδη στο [8]- Ο ολοκληρωτισµός (totalitarianism) είναι ένα σύστηµα πολιτικής εξουσίας, που περιστοιχίζει τα πάντα και εγκαθιδρύεται µέσα από ιδεολογική χειραγώγηση και απροκάλυπτο τρόµο και κτηνωδία. ιαφέρει από την απολυταρχία, τον αυταρχισµό και την παραδοσιακή δικτατορία στο ότι επιζητά την απόλυτη εξουσία µέσα από την πολιτικοποίηση κάθε πλευράς της κοινωνικής και προσωπικής ύπαρξης.

45 [9]- Ρόµπερτ Πάξτον, «Η ανατοµία του φασισµού», Κέδρος, 2006, σελ 302 [10]-Andrew Heywood στο «Πολιτικές ιδεολογίες», Gregor στο «Totalitarianism and Political Religion», Maier στο τρίτοµο έργο «Totalitarianism and Political Religion», και πολλά άλλα. [11]-Αν κοιτάξει κάποιος τα άρθρα των µελών του, µπορεί εύκολα κάποιος να διαπιστώσει ότι δεν έκρυψε ποτέ την νεοναζιστική του ιδεολογία. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι το άρθρο του βουλευτού Ηλία Κασιδιάρη µε τον τίτλο «ο Χίτλερ πέρα από την ιστορία»(εφηµ. ΧΑ, , σελ 2), όπου είναι ένας ύµνος στον Χίτλερ και στη εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία.

46 ς-το-φασισµό/ Αντιµετωπίζοντας το φασισµό του Σπύρου Μαρκέτου Νυρεµβέργη Εµπειρία, θεωρία και στρατηγική της νίκης Τρεις µήνες αφότου αποκαλύφθηκε, στις εκλογές του Μαίου, η κλιµάκωση της φασιστικής απειλής, κι ενώ η ακροδεξιά χούντα που µας κυβερνά τροφοδοτεί

47 συστηµατικά τον ρατσισµό για να φορτώσει στους µετανάστες τα κρίµατα των τραπεζιτών, εµφανίζονται σοβαρές ενδείξεις ότι η κοινωνία αφυπνίζεται. εν είναι περίεργο ότι έρχονται από τη βάση µάλλον παρά από την κορυφή. Οι διεργασίες φαίνεται να έχουν προχωρήσει ιδίως σε µέρη όπου σχηµατίστηκαν Αντιφασιστικά Μέτωπα, όπως η Καβάλα, το Ρέθυµνο και η Κορινθία. Αν τις δούµε σε ιστορική προοπτική θα µπορούσαµε να τις χαρακτηρίσουµε προσπάθειες να φτιαχτούν τοπικά ενιαία µέτωπα, σε αντιδιαστολή προς τα ευρύτερα λαϊκά µέτωπα, τα οποία περιλαµβάνουν και µη αριστερές δυνάµεις, και γι αυτόν το λόγο συχνά ανακόπτουν τις ριζοσπαστικές διαθέσεις της βάσης. Η ιστορική εµπειρία δείχνει ότι τα ενιαία µέτωπα αποτελούν απαραίτητο στοιχείο της στρατηγικής µε την οποία αντιµετωπίζεται ο φασισµός, και µάλιστα ότι χρειάζεται ακόµη ευρύτερη µαζική κινητοποίηση ενάντια στη µαζική κινητοποίηση που επιδιώκουν οι ναζί, των απόκληρων, αλλά σε αντιδραστική βάση. Θα διαδραµατίσει κρίσιµο ρόλο να φτιαχτούν σε κάθε πλατεία και γειτονιά, µέσα στο άγριο φθινόπωρο που µας έρχεται, λαϊκές κουζίνες, τις οποίες ως τώρα κυρίως οι αναρχικοί οργανώνουν, λαϊκά ιατρεία και οµάδες νοµικής συνδροµής. Αλλά όλα αυτά δεν αρκούν, χρειάζεται οπωσδήποτε και η δηµιουργία αντιφασιστικών οµάδων βάσης, οι οποίες θα µαταιώσουν το σχέδιο των µαχαιροβγαλτών να κερδίσουν το δρόµο. Και τέτοιες οµάδες δεν µπορούν να δηµιουργηθούν παρά µόνο µε τη συνεργασία όλων των τάσεων που δραστηριοποιούνται στον αντιφασιστικό αγώνα. Ο δρόµος θέλει συντονισµένη δράση, όχι ιδεολογική καθαρότητα. Απαιτείται πρώτα πρώτα λοιπόν οι ήδη οργανωµένες αντιφασιστικές δυνάµεις να συνεννοηθούν χωρίς χρονοτριβή για συντονισµό της δράσης σε τοπικό όσο και κεντρικό επίπεδο. Προφανώς υπάρχουν διαφορές απόψεων ή και στρατηγικής, αλλά πιο σηµαντικά είναι τα πάµπολλά σηµεία επαφής, και η κοινή ανάγκη είναι πλέον επιτακτική. Είναι απαραίτητο σε όλα τα µέρη οι δυνάµεις του αντιφασισµού να συνεργαστούν στο πλαίσιο των τοπικών κινήσεων, και να µη µένουν διάσπαρτες. Και επίσης είναι αυτονόητο ότι, για παράδειγµα, στις συγκεντρώσεις της Κίνησης Ενωµένοι Ενάντια στον Ρατσισµό και τη Φασιστική Απειλή πρέπει πάντοτε να καλείται να µιλήσει κόσµος από την Κίνηση Απελάστε τον Ρατσισµό, και το αντίστροφο. Αυτό που προέχει όµως είναι να συνεννοηθούν οι ηγεσίες αυτών των κινήσεων µε αντιφασίστες από τον αναρχικό χώρο και την υπόλοιπη αριστερά, ώστε να φτιαχτεί εγκαίρως ένα ενιαίο µέτωπο, ικανό ν ανταποκριθεί στις σηµερινές προκλήσεις. ικαιολογίες του τύπου Οι µεν είναι στην Ανταρύα, οι δε στον Σύριζα, και οι άλλοι αναρχικοί, ή τον αντιφασιστικό συντονισµό πρέπει να τον δούµε συγκεκριµένα την κάθε φορά, δείχνουν ελλειπέστατη κατανόηση των προβληµάτων. Ελπίζω ότι οι ηγεσίες των αντιφασιστικών κινήσεων δεν θα δώσουν και άλλο χρόνο απρόσκοπτης οργάνωσης στους κασιδιάρηδες και στο κράτος. Πρέπει να πρυτανεύσει επιτέλους η λογική της κοινής κινητοποίησης και νίκης, και όχι του φυλάω το µαγαζάκι µου, που είδαµε σε ποιά χάλια οδήγησε το ΚΚΕ. Εδώ διδάσκει µάλιστα και η εµπειρία κινηµάτων άλλων χωρών, ιδίως εκείνων που κατόρθωσαν πράγµατι να νικήσουν τους φασίστες.

48 Η Βρετανία του , όπου το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο και ο θατσερισµός προκάλεσαν κοινωνική και πολιτική πόλωση, µας δίνει ένα τέτοιο παράδειγµα. Το ναζιστικό Εθνικό Μέτωπο (National Front) είχε πρακτικές, δυνάµεις και επιρροή ανάλογες της σηµερινής Χρυσής Αυγής, και τροφοδοτούνταν από µια πολύ ευρύτερη δεξαµενή της ρατσιστικής ακροδεξιάς που είχαν στήσει ηγετικά στελέχη των Συντηρητικών, όπως ο Ήνοχ Πάουελ. Το συνέτριψε όµως η Αντιναζιστική Συµµαχία (Anti-Nazi League, ANL), µια µετωπική οργάνωση της αριστεράς, φτιαγµένη µε πρωτοβουλία του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόµµατος (Socialist Workers Party, SWP), η οποία έκανε εξαιρετική δουλειά στα γήπεδα, στους δρόµους και στη νεολαία και οργάνωσε κινήµατα που άφησαν τη σφραγίδα τους στην εποχή, όπως το Rock Against Racism. Eύλογα υποστηρίζεται ότι χωρίς την ANL η Βρετανία θα είχε τον δικό της Λεπέν πολύ πριν τη Γαλλία. Η Αντιφασιστική ράση (Anti-Fascist Action, AFA) συνέχισε τη δεκαετία του 1980 το έργο της ANL. Οργάνωνε στους δρόµους επιχειρήσεις µε στρατιωτική πειθαρχία, αλλά καθοδηγούνταν από µια ανοιχτή κεντρική επιτροπή, στην οποία συµµετείχαν πολλές οµάδες της αριστεράς και των αναρχικών. Στους αγώνες της εστιάζει το εκπληκτικό Τσακίζοντας τους φασίστες,του Σην Μπέρτσαλ (Sean Birchall, Beating the Fascists. The Untold Story of Anti-Fascist Action, Freedom Press, Λονδίνο 2010), γραµένο από αναρχική σκοπιά. Αξίζει να διαβαστεί, δίπλα σε µερικά άλλα βιβλία τα οποία δίνουν µια σύγχρονη κατανόηση του τι είναι ο φασισµός και πώς νικιέται. Ευτυχώς έχει µεταφραστεί στη γλώσσα µας µια ωραία µελέτη που συµπυκνώνει την εµπειρία της πρώτης φάσης του µεταπολεµικού αντιφασιστικού κινήµατος στη Βρετανία, το Ποτέ ξανά, του ιστορικού Κόλιν Σπαρκς (Colin Sparks, Ποτέ ξανά, Κίνηση Απελάστε τον Ρατσισµό, Αθήνα 2011 [1980]). Ο Σπαρκς ήταν δραστήριο µέλος της AΝL, όπως άλλωστε και ο Ντέηβ Ρέντον, ένας άλλος πολύ καλός ιστορικός, του οποίου η µελέτη Όταν αγγίξαµε τον ουρανό. Η Αντιναζιστική Συµµαχία επείγει να µεταφραστεί (David Renton, When We Touched the Sky: The Anti-Nazi League , New Clarion Press, Cheltenham 2006). Και φυσικά, ο κόσµος που ενδιαφέρεται ν αποκτήσει µια πιο θεωρητική και συνολική κατανόηση του φασισµού διαβάζει πρώτα πρώτα το συνθετικό έργο του µεγάλου ιστορικού Ρόµπερτ Πάξτον (Robert Paxton, Η ανατοµία του φασισµού, Κέδρος, Αθήνα 2006) δυστυχώς είναι εξαντληµένο, αλλά βρίσκεται σχετικά

49 εύκολα σε πιντιέφ στο διαδίκτυο. Οι τρεις πυλώνες του αντιφασισµού Το σύντοµο και καλογραµένο βιβλίο του Σπαρκς αναλύει εύληπτα και παραστατικά τέσσερεις µάχες της αριστεράς ενάντια στον φασισµό δυο που χάσαµε (Γερµανία και Ισπανία στη δεκαετία του 1930) και δυο που κερδίσαµε (Βρετανία στις δεκαετίες του 1930 και του ). Εξετάζει στρατηγικές και προτείνει τακτικές ένα σηµαντικό του πόρισµα είναι ότι η πάλη ενάντια στον φασισµό στηρίζεται σε τρεις πυλώνες, που πρέπει και οι τρεις να προσεχτούν εξίσου. εν µπορείς να παραµελήσεις κανέναν τους. Ο πρώτος πυλώνας είναι η αντίκρουση της συνθηµατολογίας των φασιστών η µάχη για το νου και την καρδιά του λαού, ο οποίος σε καιρούς κρίσης αποξενώνεται από το σύστηµα, αλλά δεν στρέφεται αυτόµατα στην αριστερά. Ο δεύτερος πυλώνας είναι η µαζική κινητοποίηση: στη µάχη ενάντια στη Χρυσή Αυγή πρέπει να κινητοποιηθούν όλοι οι διαθέσιµοι µαζικοί φορείς, από τα συνδικάτα και την τοπική αυτοδιοίκηση ως τους επιστηµονικούς συλλόγους και τους συλλόγους γονέων και κηδεµόνων. Και ο τρίτος απαραίτητος πυλώνας είναι ο έλεγχος των δρόµων. εν υπάρχει ούτε ένα ιστορικό παράδειγµα στο οποίο να νίκησε η αριστερά τον φασισµό δίχως να οργανωθεί για να κατακτήσει, ενάντια σε φασίστες και δυνάµεις καταστολής, τον δηµόσιο χώρο. Οι ναζί πρέπει να διωχτούν από τους δρόµους, και αυτό δεν γίνεται µε προσευχές, αλλά µε µάχιµη οργάνωση. Όλοι εκείνοι που φαντάζονται πως ο φασισµός αντιµετωπίζεται µε εκδηλώσεις πολιτισµικού σνοµπισµού ή µε κηρύγµατα περί µη βίας ας θυµηθούν πόσο πολύ βοήθησαν παλαιότερα οι αντιλήψεις τους την άνοδο του Χίτλερ και του Μουσσολίνι, και πόσο καθοριστικά συνέβαλαν δυστυχώς στο ξέσπασµα του εύτερου Παγκόσµιου Πολέµου. Ιδανικός εκφραστής τους ήταν ο Τσάµπερλαιν, ο ανόητος βρετανός πρωθυπουργός που προώθησε την πολιτική του κατευνασµού. υστυχώς έχουµε και ανάµεσά µας πολλούς Τσάµπερλαιν. Ως πρόσφατα η αριστερά, µε κύρια εξαίρεση την ΚΕΕΡΦΑ, εγκατέλειπε τους αναρχικούς µόνους τους στη µάχη των δρόµων. Οι ηγεσίες του Συνασπισµού και του ΚΚΕ εθελοτυφλούσαν µπροστά στο

50 πρόβληµα του φασισµού, και δυστυχώς άφησαν, παρ όλες τις επίµονες εκκλήσεις µας, το φίδι να εκκολαφθεί στον Άγιο Παντελεήµονα και τώρα πια να σέρνεται σ όλη την Ελλάδα. Η τύφλωσή τους οφειλόταν εν µέρει στο ανεπαρκές θεωρητικό τους υπόβαθρο ως πρόσφατα δεν είχαν καµιά εποπτεία της κρίσης του ύστερου καπιταλισµού, πόσο µάλλον του φασισµού. Είχανε µείνει στον Πουλαντζά οι µεν, στον ηµητρώφ οι δε. Εν µέρει όµως οφειλόταν και στον πάγιο φόβο τους για τη µαζική κινητοποίηση, στην οποία ποτέ δεν πρωτοστάτησαν, παρ όλες τις πιέσεις που δέχονταν από την ίδια τους τη βάση, και την οποία στήριξαν µόνον όποτε έλπισαν ότι θα µπορούσαν να την µετριάσουν ή να την ελέγξουν. Αλλά ο ελληνικός λαός έχει πλέον µπει αµετάκλητα σε τροχιά κινητοποίησης, και από εµάς εξαρτάται αν θα πάει αριστερά ή άκρα δεξιά. Η ανεργία, πολιτική επιλογή εν είναι όµως αυτό το µόνο πρόβληµα µε τις αριστερές ηγεσίες. Εξίσου θλιβερό είναι ότι τους λείπουν η φαντασία και η τόλµη για ν αρθρώσουν ένα όραµα ικανό να κινητοποιήσει το λαό και να τον αποµακρύνει από την ηλίθια, αλλά ωστόσο για πολλούς πειστική, ρητορεία της άκρας δεξιάς ιώξτε τους µετανάστες, τσακίστε την αριστερά, και τα προβλήµατά σας λύθηκαν. Ας δούµε, για παράδειγµα, ένα κοµβικής σηµασίας πρόβληµα, της ανεργίας. Οι άνεργοι επίσηµα πλησιάζουν ήδη το ένα τέταρτο του εργατικού δυναµικού, αλλά στην πραγµατικότητα το ξεπερνούν κατά πολύ, και θα παίξουν κρίσιµο ρόλο στην επερχόµενη σύγκρουση. Όπως και οι περισσότεροι απ όσους πλήττονται από τη µνηµονιακή πολιτική, εγκαταλείποντας τα κυβερνητικά κόµµατα πηγαίνουν είτε αριστερά είτε στη Χρυσή Αυγή. Οι αναλύσεις του Χριστόφορου Βερναρδάκη και άλλων έχουν τεκµηριώσει πως συνιστούν µια από τις τρεις κοινωνικές δεξαµενές από τις οποίες αντλούν κυρίως ψήφους οι µαχαιροβγάλτες, δίπλα στους εργοδότες και µικροϊδιοκτήτες, και το προσωπικό των σωµάτων ασφαλείας. Θα έπρεπε

51 φυσικά να δίνουν δύναµη στην αριστερά, αλλά συχνά αδιαφορούν γι αυτήν, καθώς ο λόγος της λίγο τους αγγίζει. Τα όσα ψελλίζουν στο ζήτηµα της ανεργίας ο Σύριζα και το ΚΚΕ δεν ενθουσιάζουν κανέναν. Τι θα έλεγε µια αληθινή αριστερά για τους ανέργους, ώστε να µην τους αφήσει να γίνουν λεία των χρυσαυγιτών; Είναι πολύ απλό και πολύ δύσκολο µαζί. Σίγουρα, πάντως, όχι αυτά που λέει σήµερα. Θα έλεγε, κατά τη γνώµη µου, ότι µπορεί να λύσει και πράγµατι θα λύσει άµεσα το πρόβληµα. Με έναν τρόπο όµως τον οποίο µάλλον δεν διανοούνται οι ηγεσίες της. Οι ίδιες που, για να γίνουµε λίγο κακοί, πρόπερσι θεωρούσαν την κρίση επικοινωνιακό κόλπο των καπιταλιστών, πέρισυ αρνούνταν να κάνουνε λόγο για το χρέος, και ως τώρα εξακολουθούν να θεωρούν καταστροφή τη δραχµή. Και ποτέ τους δεν πόνταραν στη µαζική κινητοποίηση, που είναι απαραίτητη για κάθε πραγµατική αλλαγή. Μια αληθινή αριστερή κυβέρνηση µπορεί και πρέπει να κάνει µισό εκατοµµύριο προσλήψεις σε φορείς του δηµοσίου για την κάλυψη άµεσων κοινωνικών αναγκών µέσα στον αµέσως ερχόµενο χρόνο, και άλλο µισό εκατοµµύριο µέσα στον επόµενο, όταν θα έχουν δηµιουργηθεί οι κατάλληλες διοικητικές υποδοµές. Ναι, µιλάµε σοβαρά για ένα εκατοµµύριο προσλήψεις µέσα σε δυο χρόνια, ώστε να εξαφανιστεί η ανεργία. Οι ανάγκες υπάρχουν, όλος ο κόσµος συµφωνεί εδώ, χρειαζόµαστε απαραίτητα κι επειγόντως νηπιαγωγούς, νοσοκόµους και κοινωνικές λειτουργούς, καθηγητές και γιατρούς, δασοφύλακες και καθαρίστριες, και κάθε λογής ανθρώπους ικανούς και πρόθυµους να προσφέρουν. Έτσι ώστε οι εργαζόµενοι στο δηµόσιο από σήµερα να γίνουν, σε πείσµα τραπεζιτών και νεοφιλελεύθερων, σε δυο χρόνια. Λεφτά υπάρχουν; Εδώ µια αληθινή αριστερά θα απαντούσε ότι φυσικά και λεφτά υπάρχουν, αλλά είτε αφήνονται στις τσέπες των πλούσιων είτε δίνονται στους τραπεζίτες και στους µαφιόζους που αρπάζουν τη δηµόσια περιουσία. Η φορολόγηση του πλούτου, η κατάργηση των φοροαπαλλαγών του κεφαλαίου, και η κοινωνικοποίηση των τραπεζών, των υπηρεσιών κοινής ωφελείας και των στρατηγικών βιοµηχανιών αρκούν για να χρηµατοδοτήσουν την εξαφάνιση της ανεργίας. Συµπληρωµατικά υπάρχει η λύση των ελλειµµατικών προϋπολογισµών, στηριγµένων εν µέρει σε εσωτερικό δανεισµό κι εν µέρει στην έκδοση χρήµατος, η οποία στις τρέχουσες συνθήκες υποαπασχόλησης του παραγωγικού δυναµικού µικρό µόνον κίνδυνο πληθωρισµού προκαλεί. Αν ο κύριος όγκος των νεοπροσλαµβανόµεων παίρνει καθαρά χίλια ευρώ (ή µάλλον, αύριο, ισοδύναµες δραχµές) τον µήνα, που δυστυχώς σήµερα πλέον φαντάζουν ζηλευτός µισθός, τότε το συνολικό ετήσιο κόστος µιας θέσης εργασίας, µαζί µε όλες τις ασφαλιστικές εισφορές, τους φόρους κλπ. είναι της τάξης των είκοσι χιλιάδων ευρώ (ή δραχµών). Το συνολικό ετήσιο κόστος της απασχόλησης µισού εκατοµµύριου εργαζοµένων είναι λοιπόν περίπου 10 δισεκατοµµύρια η απασχόληση ενός εκατοµµυρίου ανθρώπων, που εξαλείφει κυριολεκτικά την ανεργία, στοιχίζει 20 δις. Στην πραγµατικότητα πολύ λιγότερα, γιατί µειώνει κατακόρυφα το κόστος των επιδοµάτων, αναζωογονεί τα ταµεία, δηµιουργεί πλήθος άλλες θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τοµέα

52 και, σπρώχνοντας όλους τους µισθούς προς τα πάνω, βελτιώνει την ενεργό ζήτηση, η οποία αλυσιδωτά ενισχύει τα οικονοµικά του κράτους. Με άλλα λόγια, η συνολική λύση αυτού που αναγνωρίζεται ως το βασικό κοινωνικό πρόβληµα σήµερα κοστίζει αρκετά λιγότερο από το ένα δέκατο του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (επίσηµα, 227 δις ευρώ το 2010), αλλά και από τους τόκους που πλήρωσε το δηµόσιο στους τοκογλύφους το 2011 (17 δις). Λιγότερα απ όσα δίνει το δηµόσιο για την εξυπηρέτηση του δηµόσιου χρέους µέσα σ ένα τρίµηνο (κάπου 70 δις το χρόνο), και πολύ λιγότερα από το ένα δέκατο όσων δώσαµε από το 2008 στους χρεωκοπηµένους τραπεζίτες (συνολικά 218 δις, σύµφωνα µε τους υπολογισµούς του αναλυτή Πάνου Παναγιώτου). Τέλος, θα κοστίσει λιγότερο από την αύξηση του χρέους της κεντρικής κυβέρνησης που προκάλεσε µόνο µέσα στο 2011 η καταστροφική πολιτική των κοµµάτων εξουσίας (19 δις) ή τη µείωση του εγχώριου προϊόντος τα τρία τελευταία χρόνια (20 δις), που προκλήθηκε από την ίδια πολιτική, και όχι πολύ παραπάνω από τα καθαρά ποσά που κάθε χρόνο στέλνουν οι ξένοι καπιταλιστές στο εξωτερικό (πάνω από 10 δις για τόκους, µερίσµατα και κέρδη). Όλα αυτά πρέπει να τα φωνάξουµε δυνατά στα παπαγαλάκια του νεοφιλελευθερισµού, που από αύριο άλλωστε θα προσπαθούν να συνέλθουν από το κραχ του ευρώ. εν υπάρχει αµεσότερος τρόπος από αυτόν για την αναδιανοµή του προϊόντος προς όφελος των λαϊκών στρωµάτων, ή για την επανεκκίνηση της οικονοµίας. εν πρόκειται για κανένα κοµµουνιστικό µέτρο, ο Ρούζβελτ έκανε πολύ χειρότερα στις ΗΠΑ του 1930, αλλά σίγουρα αλλάζει τους κοινωνικούς συσχετισµούς ριζικά υπέρ της εργασίας. Η σηµερινή µαζική ανεργία δεν είναι οικονοµική αναγκαιότητα, είναι πολιτική επιλογή. Που γίνεται πολύ πιο εύκολη για τους κρατούντες από την αφωνία της σηµερινής αριστεράς. Και µε τη σειρά της διευκολύνει αφάνταστα το σχέδιό τους, να επιβάλουν τον κοινωνικό κανιβαλισµό, µέσω και της Χρυσής Αυγής. Φυσικά, για να γίνουν όλα αυτά πρέπει να διώξουµε τους σηµερινούς κυβερνώντες και ν ανατρέψουµε το πλέγµα εξουσίας αν δεν τα κάνουµε τώρα αυτά δεν θα τα κάνουµε ποτέ όσο ζούµε. Από µόνη της η απορρόφηση ενός εκατοµµυρίου ανέργων είναι παλιός καλός κεϋνσιανισµός, όσο και αν φοβούνται ακόµη και να την φανταστούν οι οικονοµικοί εγκέφαλοι της παλιάς αριστεράς. Αλλάζει βέβαια η σηµασία της αν συνοδευτεί από τα γνωστά µέτρα που συνεχώς επαναλαµβάνουµε διαγραφή του χρέους, έξοδο από το ευρώ, εθνικοποίηση των τραπεζών, έλεγχο της κίνησης κεφαλαίων, εργατικό έλεγχο, και τα λοιπά. Αλλά και πάλι όλα αυτά δεν αρκούν η αλλαγή πορείας της χώρας χρειάζεται και να επικυρωθεί συµβολικά. Κάθαρση

53 Την προηγούµενη φορά, η ταφόπλακα του ναζισµού µπήκε στη Νυρεµβέργη. Στην ίδια πόλη που χρησιµοποιούσε ο Χίτλερ για επιδείξεις ισχύος των ναζιστών, εκεί όπου είχαν διακηρυχθεί οι ρατσιστικοί Νόµοι της Νυρεµβέργης, οι Σύµµαχοι που νίκησαν στον εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο δίκασαν απο το 1945 ως το 1949 παραπάνω από εκατό στελέχη του καθεστώτος. Εκτός από τους ηγέτες των Ναζί, πολλοί από τους οποίους στάλθηκαν στην αγχόνη, καταδικάστηκαν σε βαρειές ποινές ανώτατοι δικαστές, γιατροί, στρατιωτικοί, παρακρατικοί, προπαγανδιστές, και κάθε λογής παρατρεχάµενοι. Με τις Αρχές της Νυρεµβέργης συµπεριλήφθηκαν στα εγκλήµατα πολέµου, που τιµωρούνται από το διεθνές δίκαιο, η κακοµεταχείριση ή η υπαγωγή σε καταναγκαστική εργασία πολιτών των κατεχόµενων χωρών, καθώς και η λεηλασία δηµόσιας ή ιδωτικής περιουσίας. Οι φόνοι, οι εξανδραποδισµοί, οι απελάσεις και οι διώξεις µε βάση πολιτικά, φυλετικά ή θρησκευτικά κριτήρια χαρκτηρίστηκαν εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας. Κρίθηκε επίσης ότι οι διαταγές ανωτέρων δεν συνιστούν ελαφρυντικό. Οι αρχές αυτές βρίσκουν βέβαια εφαρµογή και στην ανθρωπιστική κρίση στην οποία οδηγήθηκαν η Ελλάδα και άλλες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, και ίσως να µην αργήσει η ώρα που θα χρησιµοποιηθούν εναντίον όσων µας έφεραν στη σηµερινή κατάσταση. Όταν ανατραπεί το καθεστώς, µε την ψήφο ή µε λαϊκή εξέγερση, θα έρθει η ώρα της κάθαρσης. Πρώτα πρώτα θα λειτουργήσει η Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου, ώστε να µάθει ο ελληνικός λαός πώς και γιατί δηµιουργήθηκε το χρέος που νοµιµοποίησε την πτώχευση και την υποδούλωσή µας. Ώστε να τεκµηριωθεί πέρα από κάθε αµφιβολία πως το χρέος είναι απεχθές και ούτε πρέπει ούτε µπορεί να πληρωθεί, ιδίως στην κατάσταση ανάγκης στην οποία µας έριξαν οι κανιβαλικές επιλογές Τρόικας και κυβέρνησης. Αλλά τελικά µάλλον θα χρειαστεί, για να κλείσουµε το θλιβερό κεφάλαιο των µνηµονίων και των αντιδηµοκρατικών εκτροπών, και κάτι ανάλογο µε τη ίκη της Νυρεµβέργης. Ώστε να λογοδοτήσουν επιτέλους οι πολιτικοί υπεύθυνοι της καταστροφής, οι ηγέτες των νεοναζί υποτακτικών τους, οι τραπεζίτες και οι καπιταλιστές που τους χρηµατοδοτούν, και οι τηλεπερσόνες που σπέρνουν κυνικά το µίσος για να διαιρέσουν το λαό. Μια ίκη του Αγίου Παντελεήµονα ίσως;

54 Το καθεστώς είναι τρωτό, και η Χρυσή Αυγή, που ετοιµάζεται να σταθεί ανάµεσα στο λαό και στα ελικόπτερα, ακόµη περισσότερο. Αλλά αν δεν αντιµετωπιστεί συστηµατικά κι εγκαίρως, µπορεί να γίνει επικίνδυνος εχθρός αύριο. εν πρόκειται να εξαφανιστεί από µόνη της, και δεν πρόκειται να νικηθεί αν δεν εργαστούµε σύντονα γι αυτόν το σκοπό. Ο χαµένος χρόνος πρέπει να κερδηθεί. Και η ιστορική µνήµη πρέπει ν αναζωογονηθεί όχι µόνον όσον αφορά τα θύµατα και τα εγκλήµατα, αλλά και όσον αφορά την τιµωρία.

55 ΦΑΚΕΛΟΣ 27 Ιουνίου 2012 Ο φασισµός στο σαλόνι µας Εισαγωγικό σηµείωµα Ο εκλογικός θρίαµβος της Χρυσής Αυγής αντιµετωπίστηκε µε υποκριτική έκπληξη. Στο ThePressProject επιχειρούµε µέσα από τη µελέτη µίας χαρακτηριστικής περίπτωσης, του Άγιου Παντελεήµονα, που σταδιακά αναδείχθηκε σε σηµαία της ακροδεξιάς ρητορικής, να δείξουµε την πορεία προς αυτή την κατάληξη. Εστιάζουµε στο πώς στη διάρκεια των τελευταίων ετών σταδιακά άλλαξε ο λόγος για τους µετανάστες στην πλατεία του Άγιου Παντελεήµονα (κυρίως τους ασιάτες µετανάστες: είναι χαρακτηριστικό ότι τα στερεότυπα που αφορούσαν τους Αλβανούς της δεκαετίας του 90 έχουν ατονήσει εδώ και καιρό), παίρνοντας ως παράδειγµα την εφηµερίδα «Καθηµερινή», και ακολούθως συζητούµε το αν και κατά πόσο η όξυνση της ρητορικής περί εγκληµατικότητας των µεταναστών ανταποκρίνεται στα στατιστικά δεδοµένα. Ο φάκελος περιλαµβάνει συγκεντρωµένο υλικό από τις εφηµερίδες, βίντεο και εικόνες, σχετικές επιστηµονικές έρευνες καθώς και συνεντεύξεις από ειδικούς και ακτιβιστές. Αυτός είναι ο πρώτος φάκελος της νέας έκδοσης του ThePressProject. Τα bold τµήµατα του

56 κειµένου σάς δίνουν τη δυνατότητα να περιηγηθείτε στο υλικό τεκµηρίωσης του φακέλου, ενώ στο δεξί µέρος θα βρείτε µια σειρά εργαλείων και οπτικουακουστικό υλικό. Άγιος Παντελεήµονας Ο Άγιος Παντελεήµονας είναι µια γειτονιά του ήµου Αθηναίων που ανήκει στο 6ο δηµοτικό διαµέρισµα, µαζί µε γειτονιές όπως η Κυψέλη, τα Κάτω Πατήσια και ο Σταθµός Λαρίσης. Πρόκειται για µια περιοχή που, όπως αποδεικνύει η εναποµείνασα σήµερα αρχιτεκτονική της κληρονοµιά, κατοικήθηκε από µεσαία τουλάχιστον στρώµατα από τον 19ο αιώνα. Η ανοικοδόµηση της δεκαετίας του 60 µε τη µέθοδο της αντιπαροχής πρόσθεσε στην περιοχή και τα νέα µικροαστικά στρώµατα. Ωστόσο η δεκαετία του 90 βρίσκει την περιοχή ήδη υποβαθµισµένη, καθώς η περιβαλλοντική επιβάρυνση της δεκαετίας του 80 έχει οδηγήσει σταδιακά τους µεσαίας τάξης, σχετικώς ευκατάστατους πια, κατοίκους εκτός αθηναϊκού κέντρου. Στη θέση τους, και εξαιτίας των χαµηλών σχετικά ενοικίων, θα έρθουν κατά χιλιάδες οι µετανάστες από τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης και την Αλβανία (Καβουλάκος-Κανδύλης 2012). Στην οδό Φυλής, στην καρδιά της περιοχής του Αγίου Παντελεήµονα, συγκεντρώνεται από δεκαετίες η δραστηριότητα των οίκων ανοχής. Οι κάτοικοι της περιοχής δραστηριοποιούνται γύρω από το ζήτηµα αυτό ήδη από τη δεκαετία του 90, καθώς η λειτουργία τους, λένε, συνδέεται µε το οργανωµένο έγκληµα. Χαρακτηριστική είναι η συγκρότηση οµάδων περιφρούρησης από κατοίκους, για την οποία µας ενηµερώνει ο Ριζοσπάστης της 10ης Μαρτίου 1995: Σε... αναγκαστική αργία βρίσκονται το τελευταίο δεκαπενθήµερο οι οίκοι ανοχής, γύρω από τις οδούς Φυλής και Θήρας, καθώς οι κάτοικοι της περιοχής έχουν εγκαταστήσει σε 24ωρη βάση οµάδες περιφρούρησης και επεµβαίνουν ειδοποιώντας την αστυνοµία, µόλις δουν κάποιο από τα φωτάκια των εισόδων να ανάβει, ένδειξη ότι... το "κατάστηµα" λειτουργεί! Το πρωτότυπο, όσο και δυναµικό, µέτρο στο οποίο κατέληξαν τον τελευταίο καιρό, προήλθε µετά τη ραγδαία αύξηση τον τελευταίο χρόνο των οίκων ανοχής και τη µε γεωµετρική πρόοδο υποβάθµιση της περιοχής τους. Όπως επισηµαίνουν οι ίδιοι, ένας περιορισµένος αριθµός νόµιµων οίκων ανοχής θα ήταν ανεκτός, ωστόσο σήµερα η κατάσταση είναι εκρηκτική, αφού από την Πλατεία Αµερικής µέχρι και την Πλατεία Βικτωρίας έχουν καταµετρηθεί 102 παράνοµοι οίκοι ανοχής, οι οποίοι συνεχώς αυξάνονται. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το καλοκαίρι του 1999, ο τότε Υπουργός ηµόσιας Τάξης Μιχάλης Χρυσοχοΐδης καταθέτει νοµοσχέδιο µε θέµα «Εκδιδόµενα µε αµοιβή πρόσωπα». Στη συζήτηση στην ολοµέλεια της Βουλής το παράδειγµα της οδού Φυλής χρησιµοποιείται από βουλευτές όλων των κοµµάτων. Ειδική µνεία γίνεται, µάλιστα, από τον πρόεδρο του ΗΚΚΙ ηµήτρη Τσοβόλα στο σπίτι του προέδρου της Κυβέρνησης του Βουνού καθηγητή Συνταγµατικού ικαίου Αλέξανδρου Σβώλου, στη γωνία Φερών και Φυλής, που εξακολουθεί τότε να χρησιµοποιείται ως οίκος ανοχής κι αυτό, παρά «την ιδιαίτερη σηµασία που έχει η µνήµη του Αλ. Σβώλου για εµένα υπό την επιστηµονική µου ιδιότητα» και τις ενέργειες που εξαγγέλλει ο Υπουργός Πολιτισµού Ευάγγελος

57 Βενιζέλος, απαντώντας σε ερώτηση της βουλευτίνας του ΠΑΣΟΚ Ελένης Ανουσάκη λίγους µήνες νωρίτερα. Στην ίδια συζήτηση του 1999, ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Νάσος Αλευράς επισηµαίνει ότι «υπάρχουν πτυχές εγκληµατικότητας σε έξαρση σε περιοχές της Αθήνας» και υπενθυµίζει περιστατικό που συνέβη εκείνες τις µέρες στην πλατεία Πλυτά της Γούβας (εκεί που έπαιζε µικρός ο Νίκος Μιχαλολιάκος) «όπου συµµορίες Αλβανών λαθροµεταναστών αντάλλαξαν πυροβολισµούς το απόγευµα, δηµιουργώντας πανικό στις οικογένειες και στα παιδιά που έπαιζαν στην πλατεία». Ο Άγιος Παντελεήµονας είναι, λοιπόν, µια µόνο απ τις βασανισµένες γειτονιές του ήµου Αθηναίων, κι αυτό συµβαίνει εδώ και δεκαετίες. Τι µεσολάβησε όµως ώστε τα τελευταία χρόνια να φτάσει να γίνει συνώνυµο της υποβάθµισης και τελικά κύριο πεδίο εκδίπλωσης της αντιµεταναστευτικής ρητορικής; Πώς αναγορεύτηκε από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης σε εθνική απειλή; Μέσα σε µικρό χρονικό διάστηµα, η παρουσίαση της πλατείας του Άγιου Παντελεήµονα από τα ΜΜΕ έχει διολισθήσει προς µια εξαιρετικά φορτισµένη ρητορική. Τα αποτελέσµατα των πρόσφατων εκλογών δείχνουν πως η διάδοση του απορριπτικού για τους µετανάστες λόγου είναι µεγάλη. Επίσης, η σύνδεση του µεταναστευτικού προβλήµατος µε την εγκληµατικότητα εµφανίζεται ως δεδοµένη για µεγάλο µέρος του πληθυσµού. Ωστόσο µέχρι πρόσφατα δεν ήταν έτσι, ακόµη και στο ταλαιπωρηµένο κέντρο της Αθήνας. Σύµφωνα µε την έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών "Επιχειρηµατικότητα, κίνδυνοι και ανταγωνισµός στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας" που διεξήχθη το 2007 µεταξύ 730 επιχειρηµατιών του εµπορικού ιστορικού κέντρου (Βαρουξή et al 2009: ), οι επιχειρηµατίες του κέντρου αναγνωρίζουν αυθορµήτως ως τρεις κυριότερες απειλές εναντίον τους τις κλοπές, τον ανταγωνισµό και την κρίση (σ. 263). Οι µετανάστες υπάρχουν φυσικά στην εικόνα αλλά µε την ιδιότητα των ανταγωνιστών εξαιτίας του παράνοµου υπαίθριου εµπορίου και των πολλών κινέζικων επιχειρήσεων, ενώ η χαµηλή και ορατή εγκληµατικότητα της περιοχής, που επίσης απασχολεί τους Έλληνες επιχειρηµατίες, συσχετίζεται άµεσα µε το ζήτηµα της διακίνησης και χρήσης ναρκωτικών, και άρα δεν περιορίζεται στους µετανάστες. Ακόµη κι έτσι, µόνο το 57,6% δηλώνει θετικά ότι χρειάζεται λήψη αστυνοµικών µέτρων για την αντιµετώπιση των πλανόδιων µικροπωλητών (σ. 332) και µόνο το 7,5% δηλώνει ότι πρέπει το κράτος να διώχνει τους αλλοδαπούς εν γένει για να ενισχυθεί η επιχειρηµατική δραστηριότητα (σ. 231). Μεταξύ των ευρηµάτων της έρευνας ασφαλώς υπάρχουν ψήγµατα της µεταστροφής που επήλθε στο µεταξύ αυτό που µας ενδιαφέρει εδώ είναι αυτή ακριβώς η διαδικασία. Απ το οργανωµένο έγκληµα στη συλλογική ευθύνη Παρά την πολύχρονη υποβάθµιση της περιοχής του Αγίου Παντελεήµονα, µόνο από το 2008 και µετά η γειτονιά βρέθηκε στο κέντρο της προσοχής των µέσων ενηµέρωσης. Το ζήτηµα της εγκληµατικότητας ήταν η κεντρική αλλά όχι η µοναδική αφορµή. Για παράδειγµα, η έγκριτη µα συντηρητική Καθηµερινή, τον Απρίλη του 2008, περιγράφει τον Άγιο Παντελεήµονα σαν µια

58 κατοίκους της. Ένας Έλληνας καταστηµατάρχης της περιοχής που διαθέτει προϊόντα από τις βαλκανικές χώρες δηλώνει: «Βάλαµε λίγα πράγµατα στην αρχή, και σιγά - σιγά, όταν είδαµε ότι έχουν µεγάλη πέραση φτάσαµε να πουλάµε αποκλειστικά για τους ξένους. Προσλάβαµε και πωλητές από χώρες καταγωγής των πελατών µας». Στο άρθρο του διαβάζουµε για το κουρείο που γεµίζει κόσµο, γίνεται στέκι και «η κουβεντούλα ανάβει», για ένα ρωσικό παντοπωλείο όπου κάνει κουµάντο η γυναίκα του αφεντικού, καθώς αφηγείται το αφεντικό γελώντας, σε ένα κλίµα χαρακτηριστικά πιο αγαθό από ό,τι έµελλε να ακολουθήσει. Ωστόσο το παλιό, καλό οργανωµένο έγκληµα εξακολουθεί να υπάρχει στην περιοχή, αρκετά για να πυροδοτήσει λίγες βδοµάδες αργότερα πρωτοσέλιδο της ίδιας εφηµερίδας µε τίτλο «Έρµαιο συµµοριών ο Άγιος Παντελεήµονας». Σ αυτό το ρεπορτάζ ένας άλλος επιχειρηµατίας δηλώνει: «Η περιοχή έχει πρόβληµα, όπως και οι περισσότερες περιοχές του κέντρου. Έχει µεγάλο αριθµό µεταναστών: Οι περισσότεροι απ αυτούς είναι καλά παιδιά, αλλά υπάρχουν και µερικοί σκάρτοι που δηµιουργούν προβλήµατα». Η σταδιακή έλευση εκατοντάδων Αφγανών µεταναστών στην περιοχή και η πρόχειρη διαβίωσή τους στην πλατεία του Αγίου Παντελεήµονα φαίνεται ωστόσο να αλλάζει την ποιότητα της συζήτησης. Οι δυνάµεις της ακροδεξιάς αποφασίζουν να ενεργοποιηθούν και να εκµεταλλευτούν πολιτικά την κατάσταση, κάτι που δεν είχαν κάνει δέκα χρόνια νωρίτερα στην πλατεία Κουµουνδούρου. Τον Νοέµβριο του 2008, µια επιτροπή κατοίκων και καταστηµαταρχών της περιοχής καλεί σε συγκέντρωση στην πλατεία, µε βάση µια επιστολή προς τις αρµόδιες αρχές που υπογράφεται από χίλιους κατοίκους. Αριστερές και αντιρατσιστικές οργανώσεις, αλλά και η κοντινή αναρχική κατάληψη villa amalias καλούν σε αντισυγκεντρώσεις και τα αίµατα δεν αργούν ν ανάψουν. Στον απόηχο των γεγονότων αυτών, ο ακροδεξιός τύπος ταυτίζει τους αντιρατσιστές µε τον ΣΥΡΙΖΑ, ενώ λίγο αργότερα η επιτροπή κατοίκων τα βάζει, µεταξύ άλλων, µε το ΕΜΠ που φιλοξενεί σε σέρβερ του το Indymedia. Στην άλλη πλευρά, η villa amalias σε κείµενο που κυκλοφορεί αµέσως µετά τα γεγονότα κάνει την εκτίµηση ότι «η πρωτοβουλία καθοδηγήθηκε από το µαγαζί του Καρατζαφέρη [ΛΑ.Ο.Σ.] και κατέληξε σε πολιτική διαφήµισή του. Αυτοί άλλωστε φρόντισαν να µοιραστούν όλα αυτά τα κείµενα [από την πλατεία Αττικής ως την Άνω Κυψέλη], να ενηµερώσουν όλα τα µµε και να ανακοινώσουν µέσω του site τους τη συνδιοργάνωση ενός πογκρόµ παρέα µε µερίδα κατοίκων-καταστηµαταρχών». Η Καθηµερινή, πιστή για την ώρα στην γραµµή των ίσων αποστάσεων, εκτιµά ότι «Η έκρηξη οργής των κατοίκων για την αδιαφορία των αρµόδιων φορέων («είµαστε όµηροι στην ίδια µας τη γειτονιά») αποτέλεσε αντικείµενο εκµετάλλευσης από ακραίες δυνάµεις (µέλη της «Χρυσής Αυγής» και κρανοφόρων αναρχικών), που επί ώρες επιδόθηκαν σε πετροπόλεµο». Η υπόθεση του Αγίου Παντελεήµονα επισκιάζεται τις αµέσως επόµενες µέρες από τα γεγονότα που ακολούθησαν τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου στις 6 εκέµβρη 2008 και τον αντίκτυπό τους.

59 Το αµέσως επόµενο διάστηµα, οι αριστερές και αντιρατσιστικές οργανώσεις επιδιώκουν ανεπιτυχώς, όπως παραδέχεται και ο Θανάσης Κούρκουλας από την Κίνηση «Απελάστε το ρατσισµό», να αποκτήσουν τοπική παρουσία ως αντίβαρο της φασιστικής ακροδεξιάς, η οποία, παρά το κλίµα των ηµερών, προσπαθεί να ανασυνταχθεί. Οι µήνες περνούν βρισκόµαστε στην εποχή του «Λεφτά υπάρχουν» η συντεταγµένη αποχώρηση του Κώστα Καραµανλή από την πρωθυπουργία ανοίγει τον δρόµο στο νέο ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου. Ο µικρόκοσµος του Άγιου Παντελεήµονα δεν συµµερίζεται την ευφορία των ηµερών. Οι ανοιχτές βίαιες αντιπαραθέσεις συνοδεύονται από έναν πόλεµο χαµηλής ισχύος και µεγάλου βάθους, όπως αποδείχτηκε, τουλάχιστον από την πλευρά της ακροδεξιάς. Οι νέες πιεστικές συνθήκες του πρώτου µνηµονίου αυξάνουν τον εκνευρισµό του κόσµου κι ανοίγουν το δρόµο στις πιο ακραίες θέσεις. Ταυτοχρόνως, το ΠΑΣΟΚ δεν διστάζει να πριµοδοτεί τον ρατσιστικό λόγο του ΛΑΟΣ αποβλέποντας σε πρόσκαιρα πολιτικά οφέλη αποδυνάµωσης της Νέας ηµοκρατίας, ενδεχοµένως χωρίς να µπορεί να προβλέψει ότι την περίοδο εκείνη επωάζει το αβγό του φιδιού. Το µαχητικό ρεπορτάζ της Μαρίας εληθανάση βρίσκει ακόµη τον δρόµο του προς τις σελίδες της Καθηµερινής: Την εικόνα του φόβου, της οργής, του µίσους, συµπληρώνουν οι καθηµερινές επιθέσεις από κακοποιά στοιχεία και η δυναµική στρατολόγηση «µαχητών του µίσους» σε σχολεία της περιοχής των Πατησίων και της Κυψέλης. Όχι τυχαία, στα προχθεσινά επεισόδια πρωτοστάτησαν ανήλικοι Έλληνες και Αλβανοί. «Είναι φυσικό να εξεγείρονται οι Αλβανοί που έχουν δηµιουργήσει περιουσία στην περιοχή», δηλώνει στην «Κ» κάτοικος της περιοχής που πρεσβεύει την αυτοδικία και επιθυµεί να διατηρήσει την ανωνυµία του. «Για την κατάσταση φταίει η πολιτική αδιαφορία. Κανένα κόµµα δεν έχει σταθεί στο πλευρό της πλατείας. Ό,τι κάνουν, το κάνουν οι κάτοικοι µόνοι τους. Εµείς καλούµεθα να αµυνθούµε στη βία µε βία. Περιµένω έναν νεκρό και τότε ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Έντονη οργή κατά του πολιτικού συστήµατος εκφράζει και άλλη κάτοικος, συνταξιούχος του ηµοσίου: «Η εξουσία έχει κάνει την περιοχή σκουπιδότοπο. Θα πάρουµε τα όπλα. εν υπάρχει άλλη λύση. Η αδιαφορία µάς έχει κάνει επιθετικούς. Μέχρι τώρα περιοριζόµασταν στη λεκτική βία. Τώρα θα προχωρήσουµε. Θέλουµε µια φυσιολογική ζωή όπως αυτή που έχουν στο Κολωνάκι, την Εκάλη, τη Βούλα και τη Βουλιαγµένη. Ισοπολιτεία δεν θέλουµε; Η επανάσταση θα ξεκινήσει από εδώ». Όµως η άποψη της εφηµερίδας, όπως εκφράζεται στο κύριο άρθρο της, είναι διαφορετική από της συντάκτριας. Αρχίζει πια να εδραιώνεται η αντίληψη της συλλογικής ευθύνης των µεταναστών για όλα τα δεινά της ελληνικής κοινωνίας: Το ζήτηµα της λαθροµετανάστευσης συνιστά τη σηµαντικότερη απειλή εθνικής ασφάλειας για τη χώρα. Το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη δείχνει να έχει αντιληφθεί το πρόβληµα και επιχειρεί να συντονίσει όλο τον κρατικό µηχανισµό σε µια προσπάθεια να το αντιµετωπίσει.

60 Πρόκειται για θετική εξέλιξη, καθώς η κατάληψη πολλών γειτονιών της Αθήνας από οµάδες λαθροµεταναστών έχει λάβει εφιαλτικές διαστάσεις. Η Ελλάδα δεν αντέχει άλλο την εισροή λαθροµεταναστών τον χρόνο. Όσο για τα υπόλοιπα µέλη της κυβέρνησης θα πρέπει να καταλάβουν ότι το συγκεκριµένο θέµα δεν αφορά µόνο την ΕΛ.ΑΣ. αλλά και τα υπουργεία Άµυνας και Εξωτερικών, τα οποία οφείλουν να ενεργοποιηθούν άµεσα. Λίγες βδοµάδες αργότερα, ο Νίκος Μιχαλολιάκος της Χρυσής Αυγής εκλέγεται δηµοτικός σύµβουλος Αθηναίων. Στα εκλογικά τµήµατα της περιοχής, η «Ελληνική Αυγή για την Αθήνα» πετυχαίνει τα καλύτερα ποσοστά της. Κι αυτό ήταν µόνο η αρχή... Στη διαδικασία αυτή ο κύριος παράγοντας που θα πρέπει να υπολογιστεί είναι βεβαίως η µεροληπτική, έως σηµείου προκλήσεως, στάση των ΜΜΕ. Ξεκινάµε από την απλή διαπίστωση, βεβαιωµένη και από µελέτες που εντοπίζουν το φαινόµενο και στη διεθνή εµπειρία, ότι τα κανάλια και οι εφηµερίδες κανονικά δεν θεωρούν σκόπιµο να µας ενηµερώνουν για καµία δράση των µεταναστών, αν δεν είναι εγκληµατική. Θεωρούν πως γενικώς «οι µειονοτικές οµάδες δεν ενδιαφέρουν την πλειοψηφία του πληθυσµού, εκτός και αν αποτελούν απειλή για την κοινωνική ευταξία» (Τσουκαλά 2001, 68). Σε συνδυασµό µε την εκ των πραγµάτων ενδεή τους διαβίωση, αυτό έχει ως συνέπεια τα υψηλότατα ποσοστά στην κάλυψη της εγκληµατικότητας των οικονοµικών µεταναστών από τον Τύπο» (Φραγκίσκου 2009, 174). Εις ό,τι αφορά την τηλεόραση, ο ρατσιστικός λόγος δεν περιορίζεται στις εκποµπές πολιτικού χαρακτήρα, αλλά επεκτείνεται µε πιο στρογγυλεµένες διατυπώσεις, τη γνωστή διγλωσσία του ακροδεξιού χώρου (Ψαρράς 2010), σε όλο το τηλεοπτικό φάσµα. Η διασπορά του στις εκποµπές life style είναι τόσο πυκνή, ώστε να θεωρείται δεδοµένο ότι µια συζήτηση για τη µόδα µπορεί να διακοπεί προκειµένου να αφουγκραστούµε τη «δικαιολογηµένη αγανάκτηση» των κατοίκων κάποιας περιοχής που πήραν τα όπλα και αυτοδίκησαν έναντι µεταναστών (Πανούσης 2007, Τσουκαλά 2001, Φραγκίσκου 2009). Η πρακτική των µέσων ενηµέρωσης ενισχύει την πολιτικοποίηση του εγκλήµατος και των ποσοτικών του απεικονίσεων, τη χρήση του δηλαδή προκειµένου να επικυρώσει συγκεκριµένες πολιτικές. Έτσι, πίσω από τον ηθικό πανικό και τις ηθικές σταυροφορίες, ελλοχεύει ο προσανατολισµός της εξουσίας «που αναζητά ένα εξιλαστήριο θύµα για τον εξαγνισµό των κοινωνικών προβληµάτων και την εκτόνωση της ήδη υφιστάµενης κοινωνικής δυσφορίας» ( Ροϊνιώτη, 2009). Το φαινόµενο είναι γνωστό, διεθνές και πολυσχολιασµένο. Ενδεικτικά, στη Μεγάλη Βρετανία, ήδη από τη δεκαετία του 1970, οι Hall et al. (1978) πηγαίνουν ένα βήµα παραπέρα και υποστηρίζουν ότι «η εκ των άνω δηµιουργία κρίσεων αποτελεί πάγια τακτική των κυβερνήσεων σε περιόδους ορατών οικονοµικών κρίσεων ή όταν ο εκάστοτε συσχετισµός δυνάµεων τείνει να διαταράσσει την κοινωνική ισορροπία». Για την εγκληµατικότητα και τις στατιστικές της

61 Σε µια πρώτη µατιά, ο ρατσιστικός, αντιµεταναστευτικός απορριπτικός λόγος φαίνεται να έχει στο πλευρό του τους αριθµούς. Στην Ελλάδα της κρίσης, στην περιοχή ευθύνης της Γενικής Αστυνοµικής ιεύθυνσης Αττικής το 2011 οι ανθρωποκτονίες αυξήθηκαν κατά 24,6% σε σχέση µε το 2008, οι ληστείες κατά 104%, οι κλοπές και διαρρήξεις κατά 26% και οι απάτες κατά 43% (Παραδόξως, οι παραβάσεις του νόµου περί ναρκωτικών έχουν µειωθεί κατά 25% και οι πλαστογραφίες κατά 73,5%!). Με τους αλλοδαπούς να υπολογίζονται στο 8% των κατοίκων της χώρας (Παύλου 2004), ευλόγως προβληµατίζεται κανείς από την υπερεκπροσώπησή τους µεταξύ των συλλαµβανόµενων από την αστυνοµία: Σύµφωνα µε την ΕΛ.ΑΣ.οι αλλοδαποί ευθύνονται για το 41,3% των ανθρωποκτονιών, το 54% των ληστειών και το 43,8% των κλοπών και διαρρήξεων στη χώρα για το έτος Οι παραπάνω αριθµοί, στη βάση των οποίων συγκροτείται ο λόγος για την εγκληµατικότητα, προέρχονται από τις αστυνοµικές στατιστικές. Είναι, ωστόσο, αναγκαίο να ρίξουµε µια πιο προσεκτική µατιά στις στατιστικές αυτές και στο τι ακριβώς απεικονίζουν, γιατί µια σειρά από παρατηρήσεις γι αυτές αποδεικνύουν ότι πιο πολύ συσκοτίζουν παρά φωτίζουν την κατάσταση στον χώρο του εγκλήµατος. Ας εµπιστευτούµε για λίγο τα αναλυτικά στοιχεία που δίνει η Ελληνική Αστυνοµία για την εξέλιξη του αδικήµατος της ανθρωποκτονίας στην Ελλάδα στην τελευταία εικοσαετία: Έτος Τελεσθείσες Απόπειρες Σύνολο Εξιχνιάσεις Ηµεδαποί Αλλοδαποί Σύνολο

62 Πηγή: ΕΛ.ΑΣ., , Ένα πρώτο συµπέρασµα είναι πως, αντίθετα µε ό,τι θα περίµενε κανείς, οι ανθρωποκτονίες από το 1991 µέχρι σήµερα δεν σηµειώνουν συνεχή αυξητική τάση, ενώ η ανώτατη τιµή εµφανίζεται το Σε σχέση µε τις κλοπές-διαρρήξεις και τη συµµετοχή των αλλοδαπών: Υπάρχει στην εγκληµατολογία µια εκτενής συζήτηση για τις µεθοδολογικές αδυναµίες των αστυνοµικών στατιστικών, που αξίζει να την παρακολουθήσουµε. Καταρχάς, οι στατιστικές της ΕΛ.ΑΣ. αφορούν συλλήψεις φεροµένων ως δραστών και όχι καταδίκες ( Ροϊνιώτη 2009). Στις εξιχνιάσεις των αδικηµάτων, οι αστυνοµικές στατιστικές δεν διακρίνουν µεταξύ τελεσθεισών πράξεων και αποπειρών. Επίσης, αν κατά τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας οι κατηγορίες αλλάξουν, η στατιστική δεν ενηµερώνεται ( Καλίτσης 2009). Πιο συγκεκριµένα: από τις κλοπές και διαρρήξεις που τελέστηκαν το 2011 στην Αττική εξιχνιάστηκαν οι Σε αυτές που εξιχνιάστηκαν εµπλέκονται αλλοδαποί και ηµεδαποί δράστες. Όµως δεν έχουµε στοιχεία για τις υπόλοιπες. Ξέρουµε αντιθέτως ότι η αστυνοµία κατευθύνει τις έρευνές της προς τους αλλοδαπούς διότι ανταποκρίνεται σε συγκεκριµένες κοινωνικές πιέσεις προκειµένου να αποδείξει την αποτελεσµατικότητά της σε πεδία στα οποία κυρίως εστιάζει ο δηµόσιος διάλογος. Αυτό οφείλεται σε δύο λόγους: πρώτον, στις προκαταλήψεις των ίδιων των αστυνοµικών, που εκφράζονται πλέον καθαρά στην εκλογική τους συµπεριφορά αλλά εκφράζονται και στην ίδια την άσκηση των αστυνοµικών τους καθηκόντων. Σε αντίθεση µε τα εγκλήµατα που αποδίδονται στους µετανάστες, τα εγκλήµατα ρατσιστικής βίας πολύ δύσκολα βρίσκουν τον δρόµο προς την καταγραφή, πόσο µάλλον την καταγγελία και διαλεύκανση. Υπάρχουν περιπτώσεις που τα θύµατα ρατσιστικών επιθέσεων δεν µπορούν να καταθέσουν στην αστυνοµία παρά µόνο υπό την πίεση Ελλήνων δικηγόρων. εύτερον, στην πραγµατική κοινωνική πίεση που δέχεται η αστυνοµία προκειµένου να φανεί αποτελεσµατική στην καταπολέµηση εγκληµάτων στα οποία εµπλέκονται µετανάστες (Τσουκαλά 2001). Η αστυνοµική στατιστική είναι εργαλείο προστασίας του γοήτρου της αστυνοµίας και επιβεβαίωσης των επιτυχιών της ( Καλίτσης 2009, Λαµπροπούλου 1994). Γι αυτό η σύγχρονη εγκληµατολογία θεωρεί τις αστυνοµικές στατιστικές δευτερογενή, έµµεσα κι όχι πρωτογενή δεδοµένα (Τσίγκανου 2010, Ροϊνιώτη 2009). Αυτή η διαπίστωση ενισχύεται και από την διεθνή εµπειρία ότι οι αστυνοµικοί τείνουν να ελέγχουν περισσότερο ορισµένες οµάδες πληθυσµού, όπως φυλετικές µειονότητες, µετανάστες κλπ. Χαρακτηριστική από αυτή την άποψη είναι η εβδοµαδιαία ανασκόπηση δραστηριότητας της

63 Γενικής Αστυνοµικής ιεύθυνσης Αθηνών: Για την εβδοµάδα 2-8 Ιουνίου 2012, π.χ., οι αλλοδαποί αποτελούσαν το 70% των ελεγχθέντων και το 85% των προσαχθέντων από το κέντρο της πόλης σε διάφορες αστυνοµικές υπηρεσίες παρόµοια είναι η εικόνα για τις προηγούµενες εβδοµάδες. Με δεδοµένα τα προβλήµατα των αστυνοµικών στατιστικών, για να διαµορφωθεί µια πληρέστερη εικόνα της εγκληµατικότητας και να αποκαλυφθεί ο λεγόµενος «σκοτεινός αριθµός» της, οι αστυνοµικές στατιστικές συµπληρώνονται απ τους εγκληµατολόγους µε τις λεγόµενες έρευνες θυµατοποίησης, όπου ζητείται από τους ερωτώµενους να δηλώσουν αν υπήρξαν θύµατα εγκληµατικών πράξεων. Ακόµη κι έτσι όµως υπάρχει ένα «ελληνικό παράδοξο», όπως επισηµαίνει η Χριστίνα Ζαραφωνίτου: Συγκρίνοντας τα ποσοστά της ανασφάλειας των Ελλήνων µε εκείνα που αφορούν τη θυµατοποίησή τους, τουλάχιστον στις συµβατικές µορφές εγκληµατικότητας, διαπιστώνεται ότι είναι κατ εξοχήν δυσανάλογα και υψηλά, συγκριτικά και µε τα αντίστοιχα των υπολοίπων χωρών που περιλαµβάνονται στην ευρωπαϊκή και διεθνή έρευνα θυµατοποίησης. Προκειµένου να ερµηνευθεί αυτό το «παράδοξο», παράγοντες όπως η ικανοποίηση από την ποιότητα ζωής των κατοίκων και από το επίπεδο των προσφεροµένων κρατικών υπηρεσιών στο πεδίο ελέγχου του εγκλήµατος, φαίνονται ιδιαίτερης σηµασίας. Συµπληρωµατικά θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και επί µέρους παράγοντες όπως είναι οι στάσεις των θυµάτων και οι αντιδράσεις τους µέσα από τα υψηλά µεν επίπεδα ανασφάλειάς τους, από τα χαµηλά δε επίπεδα µέτρων αυτοπροστασίας τους, συγκριτικά και µε τα ευρωπαϊκά δεδοµένα, καθώς και ο ρόλος των µέσων µαζικής ενηµέρωσης. Πράγµατι, άλλες εγκληµατολογικές έρευνες (Τσαλίκογλου 1996) έχουν δείξει εδώ και καιρό ότι η απειλή που νιώθουν οι πολίτες, ο φόβος του εγκλήµατος, περισσότερο οφείλεται στην τάση των ειδήσεων να παρουσιάζουν επίµονα τα ειδεχθή εγκλήµατα, παρά στον στατιστικό κίνδυνο να πέσουν όντως θύµατα τέτοιων επιθέσεων. Θα πίστευε κανείς ότι η προσέγγιση των σωφρονιστικών στατιστικών θα έλυνε µερικά απ τα προβλήµατα των αστυνοµικών στατιστικών και θα ξεκαθάριζε κάπως τα πράγµατα. Ωστόσο το διεθνές και τεκµηριωµένο βιβλιογραφικά φαινόµενο της υπερεκπροσώπησης των µεταναστών στις σωφρονιστικές στατιστικές έχει άλλες εξηγήσεις: πρώτον πολλοί κρατούνται για παραβιάσεις της νοµοθεσίας περί αλλοδαπών (πλαστογραφία, παραβιάσεις εργατικού δικαίου κ.λπ.) Επίσης, υπάρχουν ανάµεσά τους πολλοί υπόδικοι, διότι οι µετανάστες δεν πληρούν τους όρους που απαιτούνται από τις αρχές για την επιβολή περιοριστικών όρων ή άλλων εναλλακτικών µέτρων προς την προσωρινή κράτηση: νόµιµη παραµονή στη χώρα, νόµιµη σταθερή εργασία κ.λπ. Τρίτον, τα δικαστήρια τους επιβάλλουν αυστηρότερες ποινές απ ό,τι στους ηµεδαπούς, ενώ το επίπεδο της υπεράσπισης είναι πολύ χαµηλό. Στην Ελλάδα καταγγέλλονται και δίκες χωρίς διερµηνέα. (Τσουκαλά 2001, σ. 29 κ.επ., Τσίγκανου 2010). Την άποψη ότι «έχουµε γίνει Σικάγο» φαίνεται πως δεν µπορούν να στηρίξουν και ορισµένα συγκριτικά στοιχεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο: η αύξηση των βίαιων εγκληµάτων (ανθρωποκτονίες, σωµατικές βλάβες, ληστείες, βιασµοί κλπ.) στην Ελλάδα κατά 17% µεταξύ 2006 και 2009, θα πρέπει

64 να συγκριθεί τόσο µε τη µείωση κατά 17% στην Αγγλία και Ουαλία ή στην Πολωνία, όσο και µε την αύξηση κατά 42% στην Κύπρο, 34% στην ανία και 32% στο Λουξεµβούργο. Τι να πουν οι φιλήσυχοι Λουξεµβούργιοι, στην καρδιά της Ευρώπης, µε τη διπλάσια από τη δική µας αύξηση; Επίσης, τα ίδια συγκριτικά στοιχεία δείχνουν ότι ο δείκτης ανθρωποκτονιών στην Αθήνα (1,98 ανθρωποκτονίες ανά κατοίκους στην περίοδο ) είναι συγκρίσιµος µε το Βερολίνο (1,93) και το Λονδίνο (1,92), ενώ πόλεις όπως οι Βρυξέλλες και το Άµστερνταµ είναι πιο επικίνδυνες απ αυτή την άποψη (3,09 και 3,65 αντίστοιχα). Τέτοιες συγκρίσεις στατιστικών στοιχείων δεν βρίσκουν συνήθως το δρόµο τους προς τα ελληνικά µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Όπως δηλαδή το έχει διατυπώσει µε σαφήνεια ο Ηλίας ασκαλάκης (1985), «στις στατιστικές δεν καταγράφεται το έγκληµα, αλλά τα αποτελέσµατα της δράσης των οργάνων της επίσηµης κοινωνικής αντίδρασης... η εικόνα που αντλούµε από την εγκληµατολογική στατιστική δεν στοιχειοθετεί τη φαινοµενολογία του εγκλήµατος αλλά τη φαινοµενολογία του στίγµατος για τη µελέτη της οποίας και µόνο προσφέρεται η εγκληµατολογική στατιστική». Συζήτηση / Απαντήσεις Ο νέος υπουργός Προστασίας του Πολίτη Νίκος ένδιας, µιλώντας την Κυριακή στη Βουλή κατά τη συζήτηση των προγραµµατικών δηλώσεων είπε και τα εξής: «Θα σας δείξω µόνο δυο διαγράµµατα. Έχουν µια έννοια. Αυτά τα διαγράµµατα δείχνουν τις ανθρωποκτονίες µε ληστείες. Θα δείτε εδώ ότι το 51,66% από τους ανακαλυφθέντες δράστες είναι αλλοδαποί. Έλληνες είναι µόνο το 14,25% και το 33,87% δεν έχουν αποκαλυφθεί. Κοιτάξτε τώρα τον επόµενο χρόνο. Ανεβαίνουµε στο 52,46%. Μειώνονται οι Έλληνες στο 11,48% και µένει το 36% που δεν έχουν ανακαλυφθεί. Είναι απίστευτα µεγάλος ο αριθµός των αλλοδαπών που µετέχει στο σοβαρό έγκληµα». Στον φάκελο "Ο φασισµός στο σαλόνι µας" η ερευνητική οµάδα του ThePressProject εξέθεσε αναλυτικά τους λόγους για τους οποίους δεν πρέπει να εµπιστευόµαστε τις στατιστικές που υποτίθεται ότι απεικονίζουν την εγκληµατικότητα. Θέλουµε εδώ µόνο να συµπληρώσουµε ορισµένες σκέψεις σε σχέση µε τη σκοπιµότητα του υπουργού µ' αφορµή τα όσα είπε στο κοινοβούλιο. Καταρχάς, να επισηµάνουµε ότι ο κ. ένδιας έχει προνοµιακή ενηµέρωση από τους υφισταµένους του. Στα στατιστικά στοιχεία που δηµοσιεύει τακτικά η ΕΛ.ΑΣ., αν και οι ληστείες κατηγοριοποιούνται σε 17 (!) κατηγορίες, δεν αναφέρονται ξεχωριστά οι ληστείες µετά φόνου. Από την άλλη, οι ανθρωποκτονίες δεν διακρίνονται σε κατηγορίες, έτσι δεν ξέρουµε ποιες ακριβώς ήταν οι αιτίες τους και θα πρέπει να εµπιστευτούµε το έγγραφο που κατέθεσε ο υπουργός στα πρακτικά της βουλής. Και είναι γεγονός: Ποιος δεν θα εντυπωσιαζόταν από το στοιχείο ότι το 52,46% των δολοφόνων του 2011 είναι αλλοδαποί; Ας δούµε, όµως, λίγο πιο προσεκτικά τα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. το 2011 έγιναν 184 ανθρωποκτονίες. Αν υποθέσουµε ότι για κάποιον περίεργο λόγο

65 όλες οι ανθρωποκτονίες του 2011 έγιναν στα πλαίσια ληστειών (έστω ότι λόγω κρίσης δεν υπήρξαν ξεκαθαρίσµατα λογαριασµών, απονενοηµένοι έρωτες, οικογενειακές τραγωδίες κλπ.), µιλάµε για 96 αλλοδαπούς ληστές και δολοφόνους. Κι αν λάβουµε υπόψη ότι στην περιοχή ευθύνης της Γενικής Αστυνοµικής ιεύθυνσης Αττικής έγιναν 86 ανθρωποκτονίες το 2011, τότε την ανοχύρωτη Αθήνα, την οποία σύντοµα θα ανακαταλάβει ο κ. ένδιας (το υποσχέθηκε κι αυτό στη Βουλή), πρέπει να ελέγχουν 45 αλλοδαποί ληστές και δολοφόνοι. Αναµφισβήτητα κάποιοι απ' αυτούς θα είναι και λαθροµετανάστες. Απίστευτα µεγάλος αριθµός! Αν ήµαστε στη θέση του κ. ένδια, θα καλούσαµε τους αξιωµατικούς της ΓΑ Α να µας εξηγήσουν πώς γίνεται 45 αλλοδαποί λαθροµετανάστες ληστές και δολοφόνοι να κάνουν τόσο µεγάλο σαµατά και κάτι χιλιάδες αστυνοµικοί που πληρώνονται από τον δηµόσιο κορβανά να µην µπορούν να τους σταµατήσουν. Μάλλον κάποιοι δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους εκεί µέσα... Κάτι τέτοια βλέπουν τα κόµµατα δεξιά της Νέας ηµοκρατίας και παίρνουν πρωτοβουλίες: Η Χρυσή Αυγή υπόσχεται να προσλάβει εταιρείες σεκιούριτι για να περιπολούν τις νύχτες στον Άγιο Παντελεήµονα (φηµολογείται ότι θα δώσει και νόµιµες, πληρωµένες δουλειές στα µέλη της µ' αυτόν τον τρόπο), ενώ ταυτόχρονα µε τους Ανεξάρτητους Έλληνες καταθέτει στη Βουλή πρόταση νόµου για κατάργηση του περί ιθαγένειας νόµου Ραγκούση. Αν και οι αλλοδαποί λαθροµετανάστες ληστές και δολοφόνοι που πήραν ελληνική ιθαγένεια µε τον νόµο Ραγκούση πρέπει στις αστυνοµικές στατιστικές να καταγράφονται ως ηµεδαποί... Τα πράγµατα δεν είναι αστεία. Ο κ. ένδιας δεν είναι ηλίθιος. Η ακροδεξιά στροφή της ελληνικής κοινωνίας είναι εδώ και είναι µεγάλη κι αναπόδραστη. Ο υπουργός είναι, κι αυτός, έτοιµος να την εξυπηρετήσει. ΥΓ. Αν οι περιορισµοί που προτείνει η Χρυσή Αυγή για την πολιτογράφηση αλλοδαπών εφαρµόζονταν και για την απώλεια ιθαγένειας ελλήνων πολιτών ("Να µην έχει καταδικασθεί αµετάκλητα για αδίκηµα που τέλεσε εκ δόλου, κατά την τελευταία δεκαετία πριν από την υποβολή της αίτησης πολιτογράφησης, σε ποινή στερητική της ελευθερίας τουλάχιστον ενός έτους ή τουλάχιστον έξι µηνών και ανεξαρτήτως χρόνου έκδοσης της καταδικαστικής απόφασης, για εγκλήµατα προσβολών του πολιτεύµατος, προδοσίας της Χώρας, ανθρωποκτονίας από πρόθεση και επικίνδυνης σωµατικής βλάβης, εγκλήµατα σχετικά µε την εµπορία και τη διακίνηση ναρκωτικών, τη νοµιµοποίηση εσόδων από παράνοµες δραστηριότητες, διεθνή οικονοµικά εγκλήµατα, εγκλήµατα µε χρήση µέσων υψηλής τεχνολογίας, εγκλήµατα περί το νόµισµα, εγκλήµατα σχετικά µε την εµπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία (ν. 3625/2007, ΦΕΚ 290 Α ) εγκλήµατα συγκρότησης ή ένταξης ως µέλους σε εγκληµατική οργάνωση κατά την έννοια του άρθρου 187 του Ποινικού Κώδικα και εγκλήµατα του άρθρου 187 Α του Ποινικού Κώδικα, αντίστασης κατά της αρχής, αρπαγής ανηλίκων, κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονοµικής εκµετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, κλοπής, ληστείας, απάτης, υπεξαίρεσης, εκβίασης, τοκογλυφίας, του νόµου περί µεσαζόντων, πλαστογραφίας, ψευδούς βεβαίωσης, υφαρπαγής ψευδούς βεβαίωσης, συκοφαντικής δυσφήµισης, λαθρεµπορίας, εγκλήµατα που αφορούν τα όπλα, αρχαιότητες, την προώθηση µεταναστών που στερούνται τίτλου παραµονής στο εσωτερικό της Χώρας ή τη διευκόλυνση µεταφοράς ή προώθησής τους ή της εξασφάλισης καταλύµατος σε αυτούς για απόκρυψη"), θα έπρεπε να χάσουν την ιθαγένειά τους οι µισοί

66 καθαρόαιµοι. Να το κοιτάξει αυτό η νοµική οµάδα της ΧΑ, υπάρχει κίνδυνος να µείνουν µόνοι τους στη χώρα. Ή µήπως όχι; Η ιδεολογική οικολογία του φασισµού: Η έκρηξη του κοινωνικού συντηρητισµού στην Ελλάδα του µνηµονίου Σεπτεµβρίου 30, 2012 από seisaxthiablog Το αντιφασιστικό µέτωπο ή θα είναι (και) ιδεολογικό-πολιτισµικό ή δεν θα υπάρξει Του Γιώργου Σαββίδη Η Χρυσή Αυγή είναι µέρος του συστήµατος, επαναλαµβάνει συνεχώς και ορθώς η Αριστερά. Όµως τι θα µπορούσε να σηµαίνει αυτό πέραν από το ότι η δύναµη της αυξήθηκε ακριβώς τη στιγµή του βαθέµατος της κρίσης, τη στιγµή δηλαδή που το σύστηµα έχει όλο και περισσότερο ανάγκη µηχανισµούς ωµής εξωθεσµικής βίας που θα δρουν (αποτελεσµατικά) στις παρυφές του, συµβάλλοντας αποφασιστικά στο κλίµα κοινωνικού ντρεσαρίσµατος όσων πρόκειται να αντιδράσουν; Τι θα µπορούσε να σηµαίνει επίσης πέραν του ότι εκδοτικές παραφυάδες της άλλοτε life style αναπτυξιακής «ισχυρής Ελλάδας» συνέβαλαν όσο τίποτα στο ξέπλυµα και το «κουστουµάρισα» του φαινοµένου; Για να το διατυπώσουµε διαφορετικά: Μέσα σε ποιες συνθήκες αυτές οι δίοδοι που άνοιξε το σύστηµα στην οργάνωση έγιναν «αποτελεσµατικές», σε βαθµό µάλιστα που να τίθεται πλέον ανοικτά ζήτηµα από τους συστηµικούς φορείς (ακόµη και τα µεγάλα ΜΜΕ, όπως την Καθηµερινή και το Μέγκα) περί «κινδύνου της ηµοκρατίας», δηλαδή επί της ουσίας για το ενδεχόµενο µίας ανεξέλεγκτης αυτονόµησης µολονότι βέβαια, όταν µνηµονεύεται αυτός ο κίνδυνος, γίνεται (πάντα!) µε τη συµπληρωµατική καταδίκη της «ακραίας Αριστεράς», τις περισσότερες δε φορές «απλώς» της Αριστεράς και της βίας «από όπου και αν προέρχεται»; Εάν η Χρυσή Αυγή είναι µέρος του συστήµατος θα πρέπει και οι αιτίες της ανόδου της να είναι συστηµικές και σίγουρα να ξεφεύγουν από

67 την απλή γραµµική αιτιότητα, είτε αυτή είναι δεξιά (πολλοί οι µετανάστες άρα ), είτε αυτή είναι «αριστερή» (οικονοµική κρίση και κυριαρχία των ξένων άρα ). Ταυτόχρονα βέβαια, εφόσον και άλλοι καπιταλιστικοί σχηµατισµοί περνούν εξίσου δύσκολες δοκιµασίες από την νεοφιλελεύθερη διαχείριση της κρίσης, χωρίς να έχουν εµφανίσει ακόµη το φαινόµενο της ανόδου και κυρίως της θεσµοποίησης µίας τόσο ακραίας και ανοικτά βίαιης οργάνωσης, αποκτά σηµασία και το ιδιαίτερο ιδεολογικό περιβάλλον που διαµορφώθηκε από τη συστηµική αντίδραση στην κρίση εντός του ελληνικού καπιταλισµού. Εδώ συναντάµε το ζήτηµα της εκρηκτικής ιδεολογικής επέκτασης του κοινωνικού συντηρητισµού στον ελληνικό κοινωνικό σχηµατισµό την περίοδο του µνηµονίου. Ένα θέµα µάλλον όχι επαρκώς προσεγµένο στις αναλύσεις των συνεπειών της κρίσης, οι οποίες λαµβάνουν πολλές φορές άµεσα οικονοµίστικο χαρακτήρα. Ακόµη και όταν κατά περίπτωση γίνεται η αυθόρµητη αναφορά στο ότι «γυρίζουµε στη δεκαετία του 50», αυτή η επιστροφή συνήθως νοείται ως απώλεια αγοραστικής δύναµης και πτώσης του «βιοτικού επιπέδου». Όµως, η ευθεία σύνδεση της «πτώσης του βιοτικού επιπέδου» µε την άνοδο του φασισµού δεν µπορεί να εξηγήσει το οφθαλµοφανές, πώς γίνεται δηλαδή χώρες π.χ. στη Λατινική Αµερική, µε πολύ κατώτερο βιοτικό επίπεδο από αυτό της Ελλάδας, να βρίσκονται σήµερα στην πρωτοπορία των κοινωνικών δικαιωµάτων, µε τη «δεξιά» να ονοµάζεται στις χώρες αυτές «σοσιαλδηµοκρατία». Η επιστροφή στις «καθαρές» ταυτότητες Εάν είναι σωστό να πούµε ότι η αυταρχική ακροδεξιά έχει βαθιές ρίζες στην Ελλάδα, το ίδιο σηµαντικό θα ήταν να τονιστεί η σύνδεση της ακροδεξιάς µε τις εξίσου βαθιές ρίζες του παραδοσιακρατικού συντηρητισµού. Πρόκειται για ένα σύνολο από ιδεολογικές στάσεις και συµπεριφορές, για ένα habitus, πάνω στο οποίο η Χ.Α. επένδυσε και επενδύει ανελλιπώς, προβάλλοντας µία δυναµική σωµατώδη εκδοχή του, αφού όµως συνάντησε πρώτα ένα καλά προετοιµασµένο έδαφος. Πράγµατι, οι συστηµικές αποδείξεις για τον βαθµό επέκτασης και προβολής αυτού του habitus, που αρχικά πήραν τη µορφή της πρόθυµης υποδοχής του ΛΑΟΣ (το οποίο, αφού έπαιξε τον «ιστορικό του ρόλο», εξαφανίστηκε, µπολιάζοντας το σύστηµα µε τα πλέον επιθετικά και αδίστακτα στελέχη του), στη συνέχεια δε, διοχετεύτηκαν απενοχοποιηµένα µέσα από τις

68 σκληροπυρηνικές εκφράσεις του συστήµατος που έµοιαζαν υπεράνω φασιστικής υποψίας, είναι ενδεικτικές: Τις συναντάµε στις πολύµορφες εκκλήσεις για «επιστροφή» στις παραδοσιακές αξίες που θα µας «βγάλουν από την κρίση» τις αγνές αξίες των απλών παραδοσιακών πολιτών που πούλησαν τα «λαµόγια», οι διεφθαρµένοι πολιτικοί. Τις συναντάµε επίσης στις εκκλήσεις για «επιστροφή» των νέων στην οικογένεια, στις παραινέσεις ορισµένων ζηλωτών της εκκλησίας, που εντός της κρίσης µοιάζουν να «δικαιώνονται» (ενώ κάποιοι αγκαλιάζουν λόγους ανάλογους της Χ.Α., ίσως µάλιστα και την ίδια την οργάνωση). ίπλα στις παραδοσιακές αξίες βρέθηκε η αφύπνιση της «Ελλάδας που προσπαθεί», των Ελλήνων που ενωµένοι µπορούν να µεγαλουργήσουν και να δείξουν στους «Ευρωπαίους» τι θα πει ελληνικό δαιµόνιο (άποψη που υπονοεί αυτόµατα ότι η Ελλάδα βρίσκεται εκτός Ευρώπης: υπεράνω και υποδεέστερη ταυτόχρονα). Η νέα εθνικοφροσύνη της τόνωσης της αυτοπεποίθησης του «Έλληνα» ήταν βέβαια εύκολη, αφού ήρθε µετά από χρόνια ανορθολογικών θεωριών για τη συνέχεια του ελληνικού «αίµατος» και εκποµπών για την εξωγήινη προέλευση των Ελλήνων και τις παγκόσµιες ανθελληνικές συνωµοσίες (εκποµπές που δεν πάρθηκαν ίσως όσο σοβαρά θα έπρεπε, και που σίγουρα είχαν, όπως και οι «300», πολύ σηµαντικότερη φαντασιακή επίδραση από όση άφηνε να εννοηθεί η «χαβαλετζίδικη» πρόσληψη τους). Εάν όµως αυτό το κοµµάτι επιβολής της νεοσυντηρητικής αφασίας φάνταζε εύκολο, για την επιστροφή του σεξουαλικού συντηρητισµού έπρεπε να επιστρατευτεί το µεγάλο όπλο της «υγειονοµικής βόµβας» είτε αυτή αφορά την κανιβαλική έκθεση, από πρώην «εκσυγχρονιστές» υπουργούς, της εικόνας της «άτιµης» αλλοδαπής ιερόδουλης-φορέα του Aids (που είχε το επιπλέον µνηµονιακό «πλεονέκτηµα» ότι κόντεψε να διαλύσει τον ιστό εµπιστοσύνης που µε κόπο είχαν χτίσει οι δηµόσιοι φορείς υγείας για τη διάγνωση των σεξουαλικών νοσηµάτων), είτε µε την κατασκευή της εικόνας του «σεξουαλικά πεινασµένου-βιαστή» µετανάστη. Η επιστροφή στην αποκαθαρµένη σεξουαλικά εικόνα της «οικογένειας», της γυναίκας που βρίσκεται στη θέση της (µε τα παιδιά στο σπίτι, στην κουζίνα, κλπ.) και του τίµιου άντρα που είναι «αυθεντικός» άντρας (σαν τον αναστηµένο ασπρόµαυρο Ξανθόπουλο στη διαφήµιση εταιρείας τηλεφωνικού καταλόγου όχι όµως σαν τον γραφικό «τοιούτο» που εµφανίζεται µαζί του) είναι έτσι η άλλη όψη της «υγειονοµικής βόµβας». Η προσωπικότητα που συγκροτεί η συστηµική αφήγηση της κρίσης και της «διεξόδου» στην Ελλάδα είναι εποµένως πρωτίστως παραδοσιοκρατική και στη συνέχεια αυταρχική. (Αυτό φαίνεται να το έχουν καταλάβει και οι εκπρόσωποι του αυταρχικού νεοφιλελευθερισµού, που δεν τολµούν να συµπεριλάβουν έστω και στοιχειώδεις αρχές του κοινωνικού φιλελευθερισµού στο πρόγραµµά τους όπως αποδείχθηκε και στην περίπτωση Τζήµερου). Μπορεί βέβαια στο τέλος η φιγούρα του executive να ηγεµονεύει, µπορεί να ξέρουµε ότι οι ιδιωτικές επενδύσεις και οι ιδιωτικοποιήσεις θα µας σώσουν και θα µας φέρουν πίσω στην ανάπτυξη (όπως στα τούρκικα σήριαλ, όπου οι πλέον οικογενειοκρατικές, προνεωτερικές και αυταρχικές καταστάσεις διαδραµατίζονται µε φόντο την πισίνα της οικογενειακής βίλας ενός πλούσιου επιχειρηµατία). Μαζί όµως µε την επιστροφή της ανάπτυξης θα πρέπει να έχουµε αποκαθαρθεί, να έχουµε επιστρέψει στην «αυθεντική» µας ταυτότητα, να είµαστε

69 «περήφανοι στη φτώχια µας». Πρόκειται για κάτι που µόνο υποκρισία ή ψεύτικο κάλυµµα «συµφερόντων» δεν είναι: είναι Ιδεολογία, δηλαδή πραγµατική-υλική δύναµη επιβολής. Φασιστικός κονστρουκτιβισµός: Ρατσιστής δεν γεννιέσαι, γίνεσαι Η εξήγηση του φασισµού δια της ιδεολογικής οικολογίας που τον γεννά και τον θρέφει µας παρέχει και τη δυνατότητα απάντησης στο ζήτηµα της «ιδεολογικής συνείδησης» όσων υποστηρίζουν τη Χ.Α. Όσο λανθασµένο ήταν να ισχυρίζεται κάποιος ότι οι υποστηρικτές «δεν τους γνώριζαν», άλλα τόσο προβληµατικό είναι να ισχυριστεί ότι πλατιές λαϊκές µάζες είναι εν γνώσει τους και τεκµηριωµένα οπαδοί φασιστικών και ναζιστικών αντιλήψεων. Αυτός ο τύπος εξήγησης έχει όµως ένα πολύ γενικότερο µειονέκτηµα που αφορά και τις δύο εκδοχές του: Εξαρτά ένα ερώτηµα ιδεολογικής ταυτότητας από τη «γνώση», ενώ η ιδεολογία δεν είναι το πεδίο της «ακριβούς γνώσης», αλλά του «περίπου». Γι αυτό και στο δίλληµα «ξέρουν ή δεν ξέρουν;» είναι προτιµότερο να αντιτάξουµε το «δεν (θέλουν να) ξέρουν αλλά τους αρέσει!». (Ίσως µάλιστα όχι απλώς δεν θέλουν να ξέρουν, αλλά φοβούνται και να µάθουν). Μεγάλο µέρος των λαϊκών µαζών βρίσκει στη Χ.Α. την «καθαρότερη» επιβεβαίωση και ασφάλεια µιας ήδη καλά προετοιµασµένης ταυτότητας. Η κύρια έκφραση αυτής της ταυτότητας είναι στην παρούσα στιγµή η ρατσιστική αντίδραση ενάντια στους µετανάστες, γιατί κατά κανόνα η ισχυρή ταυτότητα συγκροτείται µέσα από την επιθετική εξωτερική συσχέτιση µε το αντικείµενο αποκλεισµού της. Ένα µέρος των λαϊκών µαζών εξοστρακίζει έτσι πάνω στους µετανάστες όσα αρνητικά χαρακτηριστικά φοβάται για τον εαυτό του, διατηρώντας και «απολαµβάνοντας» έτσι τον θετικό πυρήνα της καθαρής του ταυτότητας. Η Χ.Α. γίνεται ο εκτελεστικός διαµεσολαβητής αυτής της εξωτερικής συσχέτισης (και από αυτή τη σκοπιά πραγµατοποιεί πράγµατι µια πλήρως συστηµική λειτουργία), αντλώντας πολιτικό κεφάλαιο πάνω σε µια ταυτότητα που έχει συγκροτηθεί κυρίως από τους κατεξοχήν συστηµικούς φορείς. Στους φορείς αυτούς, όµως, ο δυναµικός και βίαιος τρόπος δράσης της οργάνωσης θέτει πλέον το πρόβληµα της πλήρους αυτονόµησής της και της δυνητικής κατασκευαστικής της παρέµβασης στον ίδιο τον πυρήνα της θετικής ταυτότητας µε ριζοσπαστικοποίηση των ρατσιστικών, αυταρχικών και βίαιων χαρακτηριστικών της (όπως επισηµαίνει άλλωστε η οργάνωση «δεν είναι ένα µονοθεµατικό κόµµα»-µε αντικείµενο δηλαδή το µεταναστευτικό). Αυτό που σε επίπεδο πολιτικής έκφρασης ξεκίνησε ως µια ελληνική εκδοχή του σαρκοζισµού, επιδιώκοντας τη δεξιά ιδεολογική ηγεµόνευση, έγινε πλέον δυνητικά ανεξέλεγκτη ιδεολογική µάζα, κάτι που φαίνεται να καταλαβαίνουν πλέον και οι ίδιοι οι φορείς της συστηµικής εξουσίας. Υπ αυτή την έννοια, τίθεται πράγµατι ένας σηµαντικός αντι-συστηµικός κίνδυνος από φασιστική σκοπιά, που θα πρέπει να αποτρέψει την Αριστερά να προχωρήσει στην πλήρη ταύτιση Χ.Α. και συστήµατος. Από την ίδια σκοπιά, εξάλλου, αναδεικνύεται και η προτεραιότητα των πλατιών συµµαχιών για την αντιµετώπιση του φασιστικού φαινοµένου, µε δυνάµεις που δεν υποστηρίζουν απλώς τον εκσυγχρονισµένο και ορθολογικά νεωτερικό χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας, αλλά ενδιαφέρονται πρωτίστως για την µε κάθε τρόπο υπεράσπιση της δικαιωµατοκρατικής, κοινωνικά φιλελεύθερης και ιδεολογικά δηµοκρατικής συγκρότησης τόσο της δηµόσιας,

70 όσο και της ιδιωτικής σφαίρας. Το αντιφασιστικό µέτωπο ή θα είναι (και) ιδεολογικόπολιτισµικό ή δεν θα υπάρξει. REDNotebook ΚΥΡΙΑΚΗ, 11 Νοεµβρίου 2012 ηµοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1733 στις 8 Νοεµβρίου 2012 Το Ποντίκι Οι απαρχές του ελληνικού φασισµού Οι απαρχές της ιστορίας του ελληνικού φασισµού µε ξεκάθαρα χαρακτηριστικά πρέπει να αναζητηθούν στη διάρκεια της δεκαετίας του Η προσπάθεια εντοπισµού φασιστικών περιπτώσεων και φαινοµένων στην Ελλάδα πριν από το 1920 πρέπει να θεωρηθεί υπερβολική και δίχως καµιά βάση. Περιπτώσεις σαν αυτές των συγγραφέων Περικλή Γιαννόπουλου και Ίωνα ραγούµη συνιστούν ιδιόρρυθµες περιπτώσεις διανοουµένων, οι οποίες ωστόσο δεν είχαν καµιά απολύτως σχέση µε τον φασισµό και τα βασικά του χαρακτηριστικά. Ο Γιαννόπουλος ήταν φανατικά αρχαιολάτρης θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ελληνολάτρης διανοητής, ωστόσο πολύ απείχε από το να χαρακτηριστεί ως

71 πρόδροµος του ελληνικού φασισµού λόγω της ελληνοκεντρικής του παιδείας. Ανάλογη περίπτωση µε αυτήν του Γιαννόπουλου συνιστούσε και ο Άγγελος Σικελιανός, που ακολούθησε δική του, πρωτότυπη ελληνοκεντρική πορεία. Είναι καιρός πλέον να εγκαταλείψουµε αυτήν την απίθανη ελληνική παραδοξότητα να ταυτίζεται η αρχαιογνωσία στην Ελλάδα µε τη συντηρητική ιδεολογία. Και ο Ίων ραγούµης επίσης παραµένει µια παρεξηγηµένη προσωπικότητα, µια και µε καµιά λογική και κανένα σοβαρό ιδεολογικό επιχείρηµα δεν θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως πρόδροµος του φασισµού. Πόσω µάλλον που υπήρξε φανατικός θιασώτης της ουδετερότητας στον Α Παγκόσµιο Πόλεµο, υποστήριξε τη δηµιουργία ενός πολυεθνικού ελληνικού κράτους και κατόπιν µάλιστα, λίγο πριν δολοφονηθεί, µέσω της Οκτωβριανής Επανάστασης έδειξε ενδιαφέρον για τη σοσιαλιστική ιδεολογία. Τέλος, πέρα από τις προσωπικές περιπτώσεις, ούτε το κίνηµα των Επιστράτων είχε φασιστικά χαρακτηριστικά, όπως αστήριχτα έχει υπαινιχτεί. Το κίνηµα αυτό συγκροτούσαν έφεδροι αξιωµατικοί και υπαξιωµατικοί, µικροαστοί στην πλειονότητά τους, οι οποίοι είχαν αποστρατευθεί από την αντιβενιζελική κυβέρνηση το 1916, όταν οι βενιζελικοί σχηµάτισαν την κυβέρνηση της Εθνικής Άµυνας στη Θεσσαλονίκη. Οι πρώτες οργανώσεις Ο πρώτος ελληνικός σύνδεσµος µε φασιστικά χαρακτηριστικά µπορεί να θεωρηθεί ο «Σύνδεσµος της Ακαδηµαϊκής Προόδου», που ιδρύθηκε το 1923 και είχε ως έµβληµα τον Αδαµάντιο Κοραή. Ο σύλλογος αυτός αρχικά ήταν ένας κλειστός φοιτητικός σύλλογος, που λίγο µετά την ίδρυσή του διευρύνθηκε κάνοντας δεκτά µέλη και από την εκτός πανεπιστηµίου επιστηµονική κοινότητα. Βασικός σκοπός του συλλόγου ήταν η προστασία της πατρίδας, της θρησκείας και της οικογένειας, δίνοντας επιπλέον ιδιαίτερη έµφαση στην εθνική των Ελλήνων γλώσσα. Η δράση του περιοριζόταν σε διαλέξεις που οργάνωνε σε πανεπιστηµιακούς και µη χώρους, όπως στη Φιλοσοφική Σχολή, στον Σύλλογο «Παρνασσός», στην Αρχαιολογική Εταιρεία. Σε αυτές τις διαλέξεις καλούνταν και µιλούσαν συνήθως καθηγητές και επιστήµονες διαφόρων ειδικοτήτων. Ωστόσο, τα µέλη του συλλόγου λάµβαναν δυναµικά µέρος και σε διάφορες εκδηλώσεις και συλλαλητήρια υπέρ της Κύπρου, όπως και υπέρ της ωδεκανήσου. Βασική του επίσης δραστηριότητα ήταν να αποτρέπει την ένταξη των φοιτητών στο νεοσύστατο τότε ΚΚΕ. Ως πρώτος πρόεδρος του συλλόγου καταγράφεται ο Ευστάθιος Κουβελάκης, τον οποίο διαδέχτηκε τρία χρόνια αργότερα ο Στυλιανός Κορρές, ο οποίος έχει ενεργό συµµετοχή στις τότε προσπάθειες για την εξυγίανση της Παιδείας. Για την Ιστορία, αναφέρουµε ότι µέλη αυτού του συνδέσµου δραστηριοποιήθηκαν χρόνια µετά, στη διάρκεια της γερµανικής κατοχής, στη ναζιστική «Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση» (ΕΣΠΟ), τα γραφεία της οποίας βρίσκονταν στη συµβολή των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος και ανατινάχτηκαν σε µια από τις πλέον σπουδαίες αντιστασιακές επιχειρήσεις, στις 29 Σεπτεµβρίου του 1942, από µια οµάδα αποφασισµένων ανδρών και γυναικών της αντιστασιακής οργάνωσης «Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζοµένων Νέων» (ΠΕΑΝ). Κόµµα Εθνικής Αναδηµιουργίας

72 Το «Κόµµα Εθνικής Αναδηµιουργίας» υπήρξε δηµιούργηµα του δικηγόρου ηµήτρη Σκουρτσή. Όπως συµβαίνει συνήθως µε τους φασιστικών αποκλίσεων πολιτικούς σχηµατισµούς, έτσι και το ΚΕΑ, πέρα από την αντικοµµουνιστική ρητορική, ζητούσε εξυγίανση της δηµόσιας ζωής αλλά και της Εκκλησίας, κι ένα από τα βασικά του αιτήµατα ήταν η εξάλειψη του παλαιοκοµµατισµού. Το ΚΕΑ γενικά «αγωνιζόταν» για την επιβολή ενός νέου λαϊκοσοσιαλιστικού κράτους. Το κόµµα διέθετε δική του εφηµερίδα, τη «Λαϊκή Πυγµή». Στο έντυπο δηµοσιεύονταν πύρινα άρθρα κατά του κοινοβουλευτισµού αλλά και κατά του µαρξισµού. Στις στήλες του δηµοσίευσαν πολλά ηχηρά ονόµατα της εποχής, µεταξύ των οποίων ο Ιωάννης Ριζόπουλος, που «χάρισε» µάλιστα και το όνοµά του στο προάστιο της Αθήνας, τη Ριζούπολη. Ένας ακόµα επιφανής αρθρογράφος υπήρξε και ο στρατηγός Γ. Ψαρρός, όπως και ο στρατηγός Τσιπούρας, ο οποίος, αφού υπηρέτησε ως νοµάρχης της κατοχής, κατόπιν προσέφερε τις υπηρεσίες του και στον ΕΛΑΣ. Χαρακτηριστικό δείγµα του πνεύµατος της αρθρογραφίας έχουµε από τον αρχηγό του κόµµατος: «Η Πατρίς ευρίσκεται εν κινδύνω. Τα παλαιά κόµµατα διά της αντιπατριωτικής των πολιτικής έχουν φέρει ταύτην εις το χείλος του τάφου. Ολίγον ακόµη εάν εξακολουθήσει η κατάστασις αυτή, η Πατρίς µας θα έχει τελείως καταστραφεί. Τα παλαιά κόµµατα χωρισθέντα εις 2 στρατόπεδα τα οποία διακρίνει µίσος άσβεστον, αποβλέπουσιν εις εν και µόνο, εις το πώς το εν θα εξοντώσει το άλλο, αδιαφορούντα επί του εάν διά της τάσεώς των πρόκειται να οδηγήσουν την Πατρίδα µας εις τον αλληλοσπαραγµόν και την παντελή καταστροφή». Παρά την εντυπωσιακή αρθρογραφία, το «Κόµµα Εθνικής Αναδηµιουργίας» δεν µακροηµέρευσε και διαλύθηκε εις τα εξ ων συνετέθη στέλνοντας τους απαρηγόρητους άστεγους οπαδούς του να στεγαστούν σε συγγενείς πολιτικούς σχηµατισµούς. Για την Ιστορία και επειδή κανείς δεν χάνεται, ο δικηγόρος ηµήτρης Σκουρτσής συνέχισε να αρθρογραφεί «αντικοµµουνιστικά» και µετά τον πόλεµο, ως εκλεκτό και σηµαίνον µέλος του ικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Εν Θεσσαλονίκη Στις αρχές του 1927 έκαναν στους τοίχους της πόλης την εµφάνισή τους προκηρύξεις µε αντικοµµουνιστικό και αντισηµιτικό περιεχόµενο. Όπως ήταν φυσικό, τόσο οι κοµµουνιστές όσο και η εβραϊκή κοινότητα της πόλης θορυβήθηκαν. Οι τοιχοκολληµένες προκηρύξεις έφεραν τον τίτλο «Οι Εβραίοι και ο κοµµουνισµός». Με δυο λόγια, υποστηριζόταν ότι εξυφαίνεται σκοτεινή και ύπουλη συνωµοσία από την πλευρά της Μόσχας µε όργανα τους Εβραίους της πόλης. Μάλιστα, η προκήρυξη προέτρεπε την εκδίωξη των Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη. Η εβραϊκή κοινότητα αντέδρασε έντονα στον τότε γενικό διοικητή, το ίδιο έπραξε και ο γενικός γραµµατέας του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης. Μάλιστα, ο εβραϊκής καταγωγής βουλευτής Ζακ Βεντούρα έφερε το θέµα στη Βουλή δυο µέρες µετά την εµφάνιση των προκηρύξεων, στις 4 Απριλίου του Ώς το 1928, είχαν κάνει την εµφάνισή τους στη Θεσσαλονίκη δέκα περίπου σύλλογοι, κυρίως µε αντικοµµουνιστικό περιεχόµενο. Συγκεκριµένα στη Μακεδονία, το 1926, κάνει την εµφάνισή της η πρώτη αντικοµµουνιστική οργάνωση, «Η Λεγεώνα Εθνικής Σωτηρίας». Ακολουθεί το 1927 η δραστήρια «Εθνική Ένωση Ελλάς» (ΕΕΕ), τα λεγόµενα τρία έψιλον, που είχε και αντισηµιτική

73 ιδεολογία, και τέλος η «Πατρίς» µε αντικοµµουνιστικό επίσης προσανατολισµό. Ένωσις Ελλήνων Φασιστών Το 1928 κάνει την εµφάνισή της η πρώτη ουσιαστικά αµιγώς φασιστική οργάνωση, µε αρχηγό τον Θεόδωρο Υψηλάντη, ο οποίος καταγόταν από την πλευρά του πατέρα του από την οικογένεια των Υψηλάντηδων, ενώ από την πλευρά της µητέρας του ήταν εγγονός του Σίµωνος Σίνα. Ως οργάνωση χρονολογείται από το 1922, λίγο µετά την κατάληψη της εξουσίας στην Ιταλία από τον Μουσολίνι. Στο πολιτικό προσκήνιο, ωστόσο, καταγράφεται από τον Μάρτιο του Οι Έλληνες φασίστες δεν κατάφεραν να µακροηµερεύσουν, λόγω έλλειψης οπαδών. Πανελλήνιος Ένωσης Κοινωνικής Άµυνας Η ΠΕΚΑ ιδρύθηκε τον Νοέµβριο του 1929, ωστόσο είχε αποκλειστικά αντικοµµουνιστικό προσανατολισµό, δίχως αποκλίσεις φασιστικές. Η οργάνωση αυτή δεν έλαβε πολιτικά χαρακτηριστικά και διατήρησε αυτά της λέσχης ιδεών. Μάλιστα όταν έγινε µια προσπάθεια να της αποδοθούν φασιστικά χαρακτηριστικά, η οµάδα διαλύθηκε. Η προς φασίστες επιστολή του Θεόδωρου Υψηλάντη ΠΡΟΚΗΡΥΞΙΣ ΤΟΥ Θ. ΥΨΗΛΑΝΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΑΣΙΣΤΑΣ ΑΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΟΣ «Σεβαστοί εις τους φίλους µας και τροµεροί εις τους εχθρούς µας, Ανακοινώθη η κατωτέρω προκήρυξις του κ. Θεοδώρου Υψηλάντου, αρχηγού των Ελλήνων Φασιστών προς τους Φασίστας απάσης της Ελλάδος. Φασίσται, Αναλαβών την αρχηγίαν της προ πολλού ιδρυθείσης Ελληνικής Φασιστικής Οργανώσεως, αισθάνοµαι ευθύς εξ αρχής την υποχρέωσιν ν αποστείλω εις πάντας υµάς εγκάρδιον χαιρετισµόν διά την πρώτην µεθ υµών ψυχικήν επικοινωνίαν, ήτις θα συνδέσει την Φασιστικήν Οργάνωσιν από του τελευταίου Φασίστου µέχρι του αρχηγού της εις ιεράν ενότητα ιδεολογίας και σκοπών. Εργασθείς µέχρι τούδε εν σιγή, κρίνω σήµερον επίκαιρον ίνα ρίψω φως επί των σκοπουµένων της Ενώσεως των Ελλήνων Φασιστών, ήτις εν γενικαίς µόνον γραµµαίς διά της προκηρύξεώς της ωµίλησε περί αυτών». Η προκήρυξη, αφού κάνει λόγο για την κοινοβουλευτική διαφθορά και τις αντεθνικές θέσεις των κοµµουνιστών, συνεχίζει στον ίδιο τόνο. «Η Φασιστική ιδεολογία περικλείει εν εαυτή την Ένωσιν, την Πειθαρχίαν και την Εργασίαν. ηλαδή την βαθείαν πίστιν και την ζωτικήν εκείνην ενέργειαν, η οποία συµπίπτει µε το καθήκον του πολίτου προς πραγµάτωσιν της ευηµερίας και της ισχύος της πατρίδος του, ενέργειαν ήτις συνεπάγεται την κατάπαυσιν των εµφυλίων διαµαχών, την συναδέλφωσιν του λαού και την κοινήν συνεργασίαν διά την ανάνηψιν του Έθνους από του ληθάργου και του µαρασµού» Εκτύπωσε Aποθήκευσε ως WORD Aποθήκευσε ως HTML

74 Οι εχθροί της ηµοκρατίας και το ξεχείλωµα του φασισµού Γιώργος Σιακαντάρης, 20/04/2013 Πληθαίνουν οι πολιτικές αναλύσεις που γίνονται για να εξηγηθεί το φαινόµενο της ανόδου της Χρυσής Αυγής, αλλά κυρίως για τα πιθανά µέτρα που πρέπει να ληφθούν, ώστε να διαµορφωθεί ένας σύγχρονος ηγεµονικός λόγος κατά του νεοναζισµού. Όλοι όσοι αναγνωρίζουν, στον ένα ή τον άλλο βαθµό, εκούσια ή ακούσια, θεωρητικώς ή ενστικτωδώς, την φιλελεύθερη δηµοκρατία ως αυταξία, βλέπουν στην άνοδο της Χρυσής Αυγής µια βόµβα στα θεµέλια της κοινωνίας µας. Πολύ φοβάµαι όµως πως αυτές οι αναλύσεις, παρόλο που γίνονται στο όνοµα της υπεράσπισης του ορθολογισµού, διέπονται περισσότερο από ένα θεµιτό πάθος κατά της βίας, όχι όµως και από µια ανάλυση της διαφοράς µεταξύ της βίας που χρησιµοποιούν οι εχθροί της δηµοκρατίας από τη µία και του φασισµού από την άλλη. Το ζητούµενο βεβαίως δεν είναι να δούµε ποιος κάνει τις πιο «εµβριθείς» αναλύσεις και ποιος όχι. Το ζητούµενο είναι το πώς, άνθρωποι από τον σοσιαλδηµοκρατικό, τον συντηρητικό, τον φιλελεύθερο, τον ανανεωτικό και ριζοσπαστικό αριστερό χώρο, θα βρουν τρόπους και παρά τις διαφορές που τους χωρίζουν, θα µπορέσουν να αρθρώσουν ένα ηγεµονικό λόγο υπέρ της ηµοκρατίας. Γιατί το µεγάλο έλλειµµα της εποχής και της χώρας είναι το έλλειµµα δηµοκρατίας. Για να γίνει κάτι τέτοιο, πρέπει να αποφευχθεί η σύγχυση που προκύπτει όταν ο φασισµός, ως το πλέον αντι-ανθρωπιστικό ιδεολογικό, κοινωνικό και πολιτικό µόρφωµα, συγχέεται µε τις διάφορες µορφές εκδήλωσης της βίας. Και από µορφές εκδήλωσης βίας στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη «να φάνε και οι κότες». Όµως όλες οι µορφές βίας δεν είναι φασισµός. Ας περιοριστώ στην ελληνική περίπτωση, αν και αρκετές φορές έχω αναφερθεί και σε περιστατικά βίας στη υτική Ευρώπη, που καθόλου δεν υπολείπονται των δικών µας. Η βία στην Ελλάδα, όπως αυτή προέκυψε µετά την υπογραφή του Μνηµονίου, δεν ήταν φυσικά κεραυνός εν αιθρία. Πριν απ αυτή την έξαρση της βίας, είχε διαµορφωθεί στην Ελλάδα ένας ηγεµονικός λόγος, ο οποίος πήγαζε από τα αριστερά και «περιέργως» εκβαλλόταν στα δεξιά, σύµφωνα µε τον οποίο η ηµοκρατία, αποτελεί µια τυπική πλευρά του καπιταλιστικού συστήµατος ή του δυτικού ορθολογικού κακού για την καθ ηµάς Ανατολή και τίποτα παραπάνω. Σύµφωνα µε αυτές τις θεωρήσεις, η ηµοκρατία είτε είναι άσχετη µε τα λαϊκά αιτήµατα, είτε λειτουργεί ως µηχανισµός υπαγωγής των λαϊκών αιτηµάτων στις λογικές του καπιταλιστικού συστήµατος, είτε βρίσκεται σε διάσταση µε την προτεραιότητα του κοινοτισµού έναντι του ατόµου και της κοινωνίας.

75 Το κοινό σηµείο αυτών των θεωρήσεων είναι πως αντιλαµβάνονται τη ηµοκρατία ως µια τυπικότητα και τίποτα παραπάνω. Όποιος όµως πιστεύει πως το δικαίωµα της ελεύθερης εκλογής, της αλλαγής µέσω εκλογών των κυβερνώντων, αλλά και το δικαίωµα της ελεύθερης έκφρασης της γνώµης είναι ένα τυπικό δικαίωµα, είναι πολύ εύκολο να θεωρήσει ότι το δικαίωµα της διαφορετικής γνώµης του άλλου, είναι επίσης τυπικό. Γι αυτόν είναι εύκολο να πει πως «η Χούντα δεν τελείωσε το 73» και από εκεί είναι πολύ εύκολο να πει πως η εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων δεν είναι δα και κανένα µεγάλο αµάρτηµα. Αρκεί αυτή η εξόντωση να είναι προς όφελος του λαού, της τάξης ή της φυλής. Η κατάληξη αυτής της αντίληψης, είναι η νοµιµοποίηση της άποψης πως το αναφαίρετο δικαίωµα του κάθε πολίτη να αντιµετωπίζεται ως φορέας νόµιµων απόψεων, µε τις οποίες ο καθένας µπορεί φυσικά και να διαφωνεί, είναι ένα τυπικό δικαίωµα. Από εδώ ως τη νοµιµοποίηση της άσκησης διαπροσωπικής βίας έναντι οποιουδήποτε σκέφτεται διαφορετικά απ αυτόν που ex officio εκφράζει τα συµφέροντα της τάξης, του λαού, του έθνους ή και εγώ δεν ξέρω ποιου άλλου, είναι όσο η απόσταση να ανέβει κανείς από την Κάτω Πλατεία στην Άνω και από εκεί να πάρει στα χέρια του το ψηφοδέλτιο της Χρυσής Αυγής. Η έξαρση όµως των φαινοµένων βίας στην Ελλάδα του Μνηµονίου, είναι ένα σηµαντικό πρόβληµα, αλλά δεν είναι φασισµός. Όπως δεν είναι φασισµός και πολλές από τις πλευρές εκδήλωσης της κοινωνίας της αγένειας. Μερικές κοινωνικές στάσεις όπως η έλλειψη σεβασµού µερικών δηµοσίων λειτουργών προς τους πολίτες, η ιδιοποίηση του δηµόσιου χώρου στις συγκοινωνίες ή στους δηµόσιους οργανισµούς για ίδιο όφελος και η αδιαφορία για τις ανάγκες και τις προτεραιότητες των άλλων, αλλά και κάποιες «πολιτικές» στάσεις και συµπεριφορές όπως η γενικευµένη νοµιµοποίηση παραβατικών φαινοµένων (φοροδιαφυγή, εκβιασµοί, ρουσφέτια, διαφθορά στις διαπροσωπικές συναλλαγές, όπως και στις συναλλαγές µε το ηµόσιο) και ανοµικών φαινοµένων («δεν πληρώνω», γιαουρτώµατα), προδίδουν µια κοινωνία έτοιµη να ριχτεί στις αγκαλιές του φασισµού. εν είναι όµως αυτό φασισµός. Όπως δεν είναι φασισµός, αν και είναι µορφή ιδεολογικής βίας, το να ταυτίζει κανείς την εφηµερίδα Αυγή µε τη Χρυσή Αυγή. Είναι όµως όλα τα παραπάνω, τα υλικά µε τα οποία γίνεται η ασφαλτόστρωση του δρόµου, µέσα από τον οποίο η αδύναµη κοινωνία των πολιτών οδηγείται στον φασισµό. Το ξεχείλωµα όµως του τι είναι φασισµός, ευνοεί τον πραγµατικό φασισµό. Κατά τη γνώµη µου οι ιδεολογίες και οι πρακτικές που απαξιώνουν τη ηµοκρατία είναι βία, αλλά δεν είναι φασισµός. Γιατί ο τελευταίος δεν είναι µια θεωρία βίας σαν όλες τις άλλες. Είναι µια θεωρία βίας που έρχεται σε αντίθεση µε τον ίδιο τον ανθρώπινο πολιτισµό. Όταν κανείς εξοµοιώνει γενικά τη βία µε τον φασισµό ως µορφή έκφρασης ενός βαθύτατου µίσους για την ίδια την ανθρώπινη κοινωνία, δεν κάνει τίποτα άλλο από το να κάνει πιο εύπεπτο τον φασισµό στις συνειδήσεις των κοινωνικά περιθωριοποιηµένων. Ο φανατισµός δεν είναι φασισµός, αν και ο φασισµός είναι και φανατισµός. Αυτή η εξοµοίωση είναι βούτυρο στο ψωµί των απανταχού κασιδιάριδων, µια που στη συνείδηση µεγάλων στρωµάτων τίποτα πλέον δεν διαχωρίζει τους φασίστες από τους εχθρούς της δηµοκρατίας. Οι φασίστες όµως δεν είναι µόνο απλοί εχθροί της δηµοκρατίας, είναι εχθροί του ανθρώπινου λόγου και πολιτισµού, εχθροί του ανθρωπισµού.

76 Η δυνατότητα αντιµετώπισης του φασιστικού τέρατος, περνάει µέσα από µια προσπάθεια άρθρωσης ενός σύγχρονου ηγεµονικού λόγου υπέρ της ηµοκρατίας. Ενός λόγου που θα αναδεικνύει τη ηµοκρατία όχι µόνο ως µια µορφή πολιτεύµατος, αλλά και ως κοινωνικό σύστηµα, που περισσότερο απ όλα τα άλλα επιτρέπει εκείνο τον ταξικό ανταγωνισµό, µέσα από τον οποίο µπορούν να προκύψουν τεράστια οφέλη για µεγάλα κοινωνικά στρώµατα. Η ηµοκρατία οφείλει να είναι η απάντηση της Αριστεράς στις κοινωνικές ανισότητες και της εξιάς στην αποσταθεροποίηση των κοινωνικών σχέσεων. Η ηµοκρατία ως µορφή κράτους παροχής υπηρεσιών προς τους πολίτες, αποτελεί την πιο αποστοµωτική απάντηση προς όλους τους εχθρούς της. Γιατί, σε τελική ανάλυση, ηµοκρατία είναι η προσπάθεια για την επικράτηση της κοινής λογικής και του ορθού λόγου, έναντι του ανορθολογισµού των ασυνάρτητα ψεκασµένων Ελλήνων. Φυσικά και δεν χωράει καµία συµµαχία µε αυτούς τους «ασυνάρτητα ψεκασµένους» Έλληνες. Ακόµη όµως και αν διαφωνούµε για την εξοµοίωση ή όχι των άκρων, πρέπει να συµφωνήσουµε πως χρειάζεται να υπερασπίσουµε τη ηµοκρατία και τον ορθό λόγο. Αλλά στην Ελλάδα, για να επιτύχουµε κάτι τέτοιο, πρέπει «να ανακαλύψουµε» άλλους πολιτικούς, άλλους αστούς, άλλους συνδικαλιστές και άλλους πνευµατικούς ανθρώπους. Το Μνηµόνιο δεν µας εµποδίζει να τους ψάξουµε. Μερικοί είναι δίπλα µας. Απάντηση: 1 - Ν -ΠΑΣΟΚ- ΗΜΑΡ: "Περιθωριακό φαινόµενο ο ρατσισµός" 20/04/ :37:16 Παναγιώτης ηµητράς Κυβέρνηση Ν -ΠΑΣΟΚ- ΗΜΑΡ σε Ευρωπαίο Επίτροπο για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα: "Περιθωριακό φαινόµενο ο ρατσισµός" Συµφωνείς Γιώργο Σιακαντάρη; Αν ναι τότε ζούµε σε διαφορετικούς κόσµους, αν όχι τι θα κάνεις για αυτό που δηλώθηκε και στο όνοµά σου; "Συµµεριζόµεθα την ανησυχία των Επιτρόπου για τη σηµαντική αύξηση των ρατσιστικών επιθέσεων κατά την τελευταία περίοδο. Ευτυχώς, εν τούτοις, η επίδειξη ρατσιστικών διαθέσεων παραµένει περιθωριακό φαινόµενο στην ελληνική κοινωνία. Η κουλτούρα της φιλοξενίας και της ευρύτητας πνεύµατος παραµένει ισχυρή. Τα τεράστια προβλήµατα τα οποία αντιµετωπίζει σήµερα η ελληνική κοινωνία λόγω της οικονοµικής κρίσης, εν συνδυασµώ µε τα προβλήµατα που δηµιουργούνται λόγω της συνεχούς εισόδου χιλιάδων παράνοµων µεταναστών, δεν έχουν αµβλύνει την ευθυκρισία της... Η κοινοβουλευτική δύναµη η οποία εδόθη από µέρος του εκλογικού σώµατος στην οργάνωση αυτή δεν αποτελεί ένδειξη ανόδου του ρατσισµού στην κοινωνία, όπως

77 άλλωστε συµπεραίνουν πολλές έρευνες. Επίσης, δεν αποτελεί ένδειξη οποιασδήποτε πολιτικής ή κοινωνικής προσέγγισης ή ταύτισης προς τη ρατσιστική ιδεολογία. Η κοινοβουλευτική αυτή δύναµη αποτελεί κατά βάσιν έκφραση λαϊκής απογοήτευσης και διαµαρτυρίας εναντίον σκληρών, αν και αναγκαίων, µέτρων λιτότητας, καθώς και της αυξανόµενης ανεργίας ως συνέπειας της µακροχρόνιας οικονοµικής ύφεσης." Απάντηση: 2 - Συλλογική ευθύνη; 20/04/ :26:39 Γιωργοσ Σιακανταρησ Φίλε Πάνο ηµητρά υποθέτω πως η ερώτησή σου αν συµφωνώ µε αυτό το λαϊκίστικο και ανόητο κείµενο είναι µάλλον ειρωνική. Τώρα στο ερώτηµα τι κάνω για να αντιµετωπίσω τέτοιες ανόητες θέσεις, όπως αυτές που το υπάρχον πολιτικό µας σύστηµα εξέφρασε στον επίτροπο, νοµίζω πως δεν είσαι υποστηρικτής της συλλογικής ευθύνης για να κατηγορείς και µένα γι αυτές τις ανοησίες. Η θέση µου είναι εκφρασµένη πολλές φορές. Εδώ µέσα, στη Μεταρρύθµιση, θα βρεις και το άρθρο µου που δηµοσιεύτηκε στα Νέα στις µε τίτλο «Γιατί ανεβαίνει η Χρυσή Αυγή». Μπορείς να µε µεµφθείς γι αυτά που γράφω εκεί. εν υπάρχουν συλλογικές ευθύνες του τύπου το ΠΑΣΟΚ λέει ανοησίες, ο Σιακαντάρης είναι ΠΑΣΟΚ, άρα ο Σιακαντάρης συµµερίζεται τις ανοησίες του ΠΑΣΟΚ. Απάντηση: 3 - Πάµε παρακάτω. 20/04/ :04:04 Θεόδωρος Ζαρέτος Είναι ασαφές πια αν οι λεβεντιές της Μανωλάδας είναι φασίστες ή εχθροί της ηµοκρατίας ή ποινικοί εγκήµατίες. Αν τους ονοµάσω φασίστες µπορεί να κάνω πιο εύπεπτο το φασισµό, αν τους πω εχθρούς της ηµοκρατίας µπορεί να υποβαθµίζω τον εγχώριο γασιστικό κίνδυνο και αν τους ονοµάσω εγκληµατίες αρνούµαι να τοποθετηθώ επί της ουσίας. Σε κάθε περίπτωση νοµίζω ότι η ηµοκρατία µας σήµερα κινδυνεύει περισσότερο από τους "εχθρούς της ηµοκρατίας" γιατί ο πατενταρισµένος φασισµός του κάθε κασιδιάρη ούτε κτά διάνοια δεν πείθει ως πολιτική λύση. Πείθει τους καραψεκασµένους της "Πάνω Πλατείας" που µε ιδιαίτερη φροντίδα τους προετοιµάζουν στην "Κάτω Πλατεία". Αυτός είναι ο Λόγος που πρέπει να ηγεµονεύσει κατά την άποψή µου. Αλλιώς ας βγάλουν ένα κοινό Ψήφισµα κατά του φασισµού όλα τα κόµµατα "του δηµοκρατικού τόξου" και µετά ας συνεχίσουν πάραπολλά στελέχη τους και ορισµένοι πολιτικοί αρχηγοί, τη δουλειά που περιγράψαµε ότι κάνουν στην "Κάτω Πλατεία" Απάντηση: 4 - Αντίδραση 21/04/ :21:02

78 Παναγιώτης ηµητράς Η σιωπή είναι συνενοχή. Όταν ένα κόµµα στο οποίο είσαι οργανικά και θεσµικά ενταγµένος λέει κάτι το τόσο εξωφρενικό σε τόσο υψηλό θεσµικό επίπεδο οφείλεις αυτό που λέει τουλάχιστο να το επικρίνεις δηµόσια αν όχι να ζητήσεις να υπάρξει διαφοροποίηση από την κυβερνητική γραµµή που χρεώνεται σε αυτό και άρα στα στελέχη του. Έτσι λειτουργεί η δηµοκρατία. Απάντηση: 5 - Θα µείνω µε την απορία... 21/04/ :15:29 A. Αντιρρησίας Μα, αγαπητοί φίλοι, τι ακριβώς ήταν αυτό που σας ενόχλησε πια τόσο πολύ στο κείµενο που ανέφερε ο Παναγιώτης ηµητράς στην «απάντηση 1»; Εµένα, θα µου επιτρέψετε να το υπερασπιστώ. Πρόκειται, θυµίζω, για την απάντηση µιας κυβέρνησης, της τρικοµµατικής ελληνικής κυβέρνησης, προς έναν ευρωπαίο επίτροπο. εν πρόκειται για κανένα εµβριθές και βαθυστόχαστο κείµενο που αναλύει τον ρατσισµό στη χώρα µας, κι ούτε όφειλε να είναι τέτοιο. Η κυβέρνηση µε την απάντηση αυτή δηλώνει ένα είδος αισιοδοξίας που δεν είναι καθόλου ακατανόητη, ούτε πρωτόγνωρη. Σε καιρούς που κλείνονται διεθνώς τα τουριστικά πακέτα προς Ελλάδα, τι περιµένατε δηλαδή εσείς να δηλώσει επίσηµα αυτή η έρµη, η χιλιοεξυβρισµένη, η «ακατάλληλη», η «φτωχή», η «λίγη για τις περιστάσεις», η «ανεπαρκέστατη», η «προδοτική» κυβέρνηση; Τι ακριβώς περιµένατε να δηλώσει προς τον ευρωπαίο επίτροπο; Ότι οι έλληνες είναι ένας λαός βαθιά και αγιάτρευτα ρατσιστικός, ξενοφοβικός, γερµανόφοβος, παρακρατικός, που σε κάθε υπόγειο της Αθήνας και του Πειραιά και της Πάτρας και της Θεσσαλονίκης προετοιµάζονται βόµβες σε χύτρες ταχύτητας για να ανατρέψουν τη ηµοκρατία; Και στο κάτω κάτω της γραφής, το αισιόδοξο αυτό κείµενο-απάντηση προς τον ευρωπαίο επίτροπο, περιέχει και µεγάλο βαθµό αληθείας. Πράγµατι, οι περισσότεροι συµπολίτες µας συνεχίζουν να βάζουν στα σούπερ µάρκετ της χώρας και έξτρα τρόφιµα για τις οικογένειες των ανθρώπων που δυστυχούν, ασχέτως αν είναι έλληνες ή µετανάστες. Πράγµατι, καταθέτουν φάρµακα, κουβέρτες, παλαιά ρούχα, ηλεκτρικές συσκευές κ.λ.π. για να φτάσουν σε αυτούς που τα έχουν ανάγκη. Πράγµατι, ακόµη κι αυτή η ψήφος στη Χρυσή Αυγή, στο 80% των περιπτώσεων δεν είναι ψήφος «θετική». Ξεχάσατε την περίπτωση της περίφηµης «µούντζας»; Παλιότερα, άτοµα που εναντιώνονταν στο «σύστηµα» γενικώς και αορίστως, πήγαιναν και ψήφιζαν κυνηγούς, Τζούλια, Τσιτσιολίνα, και καµιά φορά (ουέ) ακόµα και ΚΚΕ!!! (Έχω ένα θείο που µόνο κοµµουνιστής δεν ήτανε, κι όποτε έρχονταν οι εκλογές δήλωνε εξοργισµένος: «Θα πάω να το ρίξω Παπαρήγα να πάνε να χεστούνε όλοι τους»). ηλαδή, ψήφιζε ΚΚΕ ρίχνοντας στην ουσία µια µούντζα. Ε, λοιπόν, σήµερα πλέον, η ΜΟΥΝΤΖΑ αυτή, πήρε τη µορφή ψήφου στη Χρυσή Αυγή. Τι να κάνουµε τώρα; Να βγάλουµε τους ψηφοφόρους της «φασίστες» ντε και καλά; Επιµένω: Η απάντηση της κυβέρνησης στον ευρωπαίο επίτροπο ήταν στη σωστή κατεύθυνση και θα µείνω µε την απορία γιατί την κράξατε όλοι τόσο πολύ, ιδιαίτερα δε εκπλήσσοµαι για την αντίδραση του Γιώργου Σιακαντάρη ο

79 οποίος είναι ενηµερωµένος για την διαφορά του «δηµόσιου» και του «ιδιωτικού» λόγου, όπως επίσης ξέρει ότι παρόλη την επίσηµη δήλωση της κυβέρνησης, εντελώς άλλα πράγµατα συζητούνται ιδιωτικά. εν µπορώ λοιπόν να αντιληφθώ προς τι αυτό το ολοκληρωτικό «απεταξάµην» που εξέφρασε. Τώρα πάλι, αν όλα αυτά που σας έγραψα βρίσκετε να απέχουν τόσο πολύ πια από την ιδέα που έχετε στο µυαλό σας περί του «ορθού λόγου», σας ζητώ συγνώµη εκ των προτέρων, αλλά παρόλο τον σεβασµό και την εκτίµηση προς τις εµβριθείς αναλύσεις τις οποίες θεωρώ απολύτως απαραίτητες, πιστεύω ότι µερικές φορές καλό είναι και να απλοποιούµε και λιγάκι τη σκέψη µας. εν βλάπτει. Τουναντίον µάλιστα. Ωφελεί. Εκτύπωση στις 22/05/2013 Από την ιστοσελίδα Μεταρρύθµιση May 11

80

81 «Φασισµός=Καπιταλισµός» του Ν. Μπογιόπουλου Παραµονές του Α' Παγκοσµίου Πολέµου η αυτοκρατορία της «Κρουπ», πέρα από τον καθολικό έλεγχο στον τοµέα της βαριάς βιοµηχανίας που ασκούσαν οι επιχειρήσεις της στο εσωτερικό της Γερµανίας, είχε συνάψει συµφωνίες µε τις πολεµικές βιοµηχανίες της Αγγλίας και της Γαλλίας. Οι εργάτες που απασχολούσε η δυναστεία στη Γερµανία και στις επιχειρήσεις της στο εξωτερικό ανέρχονταν στους Στο τέλος του πολέµου, οι δουλειές της «Κρουπ» είχαν πάει τόσο καλά που το εργατικό δυναµικό της είχε ανέλθει κοντά στις εργάτες... * Ο θησαυρισµός της «Κρουπ» δε σταµάτησε παρά την ήττα της Γερµανίας στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο. Παρότι η Συνθήκη των Βερσαλλιών απαγόρευε να κατασκευάζονται όπλα στη Γερµανία, η «Κρουπ», που, στο εσωτερικό της Γερµανίας, είχε µετατρέψει την πολεµική της βιοµηχανία σε βιοµηχανία παραγωγής σιδηροδροµικών και γεωργικών µηχανών, ιατρικών εργαλείων κ.λπ., στο εξωτερικό, όπως σε Σουηδία και Ολλανδία συνέχιζε την παραγωγή όπλων. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, τον οποίο η «Κρουπ» χρηµατοδότησε αδρά, η δυναστεία επανήλθε ως βασικός παραγωγός όπλων για το γερµανικό στρατό. Υπό την εποπτεία των ναζί, οι εργάτες της «Κρουπ» εργάζονταν σε συνθήκες δουλείας. Τα µεροκάµατα που έπαιρναν γύριζαν πίσω στην «Κρουπ» µέσω της πληρωµής ενοικίων για τα σπίτια που κατασκεύαζε η «Κρουπ» γύρω από τα εργοστάσιά της στα οποία έµεναν οι εργάτες και µέσω της πληρωµής για αγορά τροφίµων και ειδών πρώτης ανάγκης στα πρατήρια που πάλι η «Κρουπ» είχε ιδρύσει... Η βιοµηχανία «Κρουπ» ήταν ταυτισµένη µε την πολεµική µηχανή του Χίτλερ κατά τον Β' Παγκόσµιο Πόλεµο. Ενώ η «Κρουπ» τροφοδοτούσε ασταµάτητα τους ναζί σε πολεµικό υλικό, εντούτοις συνέβη το εξής περίεργο: Παρά τις αεροπορικές επιχειρήσεις Αµερικανών και Εγγλέζων στα εδάφη που βρίσκονταν βιοµηχανικοί στόχοι στο εσωτερικό της Γερµανίας, όπως π.χ. στο Εσεν, οι εγκαταστάσεις της «Κρουπ» έµεναν ανέπαφες από τους βοµβαρδισµούς. Εκεί, στο Εσεν, βρισκόταν και η βίλα του Γουσταύου Μπόλεν, του «κύριου Κρουπ» δηλαδή, όπου ο «κύριος Κρουπ» είχε µερικά χρόνια νωρίτερα δεξιωθεί τον Χίτλερ, δηλώνοντας τη στήριξη του ιδίου και 400 ακόµα κεφαλαιοκρατών της Γερµανίας στο «όραµα» του ναζισµού... Μετά το τέλος του πολέµου, ο Γουσταύος Μπόλεν ουντ Χάλµπαχ, ο επικεφαλής της «Κρουπ», κατά τη δίκη του µε την κατηγορία του εγκληµατία πολέµου στη Νυρεµβέργη, αθωώθηκε, και συνέχισε να διευθύνει τις υποθέσεις της «Κρουπ», που σχεδόν 70 χρόνια µετά αποτελεί έναν πολυεθνικό κολοσσό

82 που το 1992 ενώθηκε µε την ανταγωνιστική «Hoesch» (ως Krupp Hoesch) και το 2004 µε την «Thyssen» (ως «Thyssen Krupp») και απλώνει τα πλοκάµια του σε όλα τα σηµεία του πλανήτη (σ.σ.: αναλυτικότερα στο «Κρουπ, η αυτοκρατορία των εξοπλισµών», *** Τα παραπάνω, που σηµειώνονται µε αφορµή ότι αύριο συµπληρώνεται η 68η επέτειος από την Αντιφασιστική Νίκη, στις 9 Μάη 1945, απαντούν ευθέως στο ερώτηµα «τίνος γέννηµα είναι ο φασισµός και ο ναζισµός». Οχι λιγότερο ευθεία για το ποιοι είναι εκείνοι που θρέφουν την οχιά και την αναπαράγουν, είναι η απάντηση που δίνει ο Γουσταύος Μπόλεν, δηλαδή ο «κύριος Κρουπ» αυτοπροσώπως. Απολαύστε: «Ο Εθνικοσοσιαλισµός απελευθέρωσε τον Γερµανό εργάτη από τη µέγγενη ενός δόγµατος (σ.σ. του κοµµουνιστικού δόγµατος) που ήταν βασικά εχθρικό τόσο για τον εργοδότη όσο και για τον εργαζόµενο. Ο Αδόλφος Χίτλερ επέστρεψε τον εργάτη στο έθνος του. Τον µετέτρεψε σε πειθαρχηµένο στρατιώτη της εργασίας και συνεπώς σύντροφό µας (σ.σ. σύντροφο των βιοµηχάνων)»! Αυτός ο ύµνος στον Χίτλερ, που µετέτρεψε τον εργάτη σε «πειθαρχηµένο στρατιώτη της εργασίας» και σε «σύντροφο» των βιοµηχάνων, εκφωνήθηκε από τον ίδιο τον «κύριο Κρουπ» σε οµιλία του στις 26 Γενάρη 1934 και περιλαµβάνεται στα Πρακτικά ικών της Νυρεµβέργης, Τόµος 1, Κεφάλαιο VIII. Πιο... ατράνταχτη οµολογία ότι η καπιταλιστική βαρβαρότητα είναι η τροφός του φασισµού, ότι οι κεφαλαιοκράτες, τα µονοπώλια, είναι οι προαγωγοί του φασισµού, µε τον οποίο όταν «χρειάζεται» εξασφαλίζουν «ηρεµία», «πειθαρχία» και πολλά, πάρα πολλά κέρδη, δύσκολα µπορεί να βρεθεί. Πόσο µάλλον που ο «κύριος Κρουπ», ένα χρόνο νωρίτερα, στη µυστική σύσκεψη της 20ής Φλεβάρη 1933, ήταν ένας εκ των παρευρισκοµένων βιοµηχάνων, τραπεζιτών κ.λπ. που έδωσαν στους παριστάµενους Χίτλερ και Γκέρινγκ την τελική τους έγκριση για την κατάληψη από τους ναζί της εξουσίας... * Και τώρα, ο λόγος σε κάποιον που γνώρισε πολύ καλά τον ναζισµό και τον φασισµό. Ο λόγος στον Μπρεχτ: «Ο φασισµός είναι µια ιστορική φάση όπου µπήκε τώρα ο καπιταλισµός, κι έτσι είναι κάτι το καινούργιο και παλιό µαζί. Ο καπιταλισµός στις φασιστικές χώρες υπάρχει πια µονάχα σαν φασισµός κι ο φασισµός δεν µπορεί να πολεµηθεί παρά σαν καπιταλισµός στην πιο ωµή και καταπιεστική του µορφή, σαν ο πιο θρασύς κι ο πιο δόλιος καπιταλισµός. Πώς, λοιπόν, τώρα να πει κάποιος αντίπαλος του φασισµού την αλήθεια για το φασισµό όταν δε θέλει να πει τίποτα για τον καπιταλισµό, που τον προκαλεί; Πώς να 'χει η αλήθεια αυτή πραχτική σηµασία; Αυτοί που είναι αντίπαλοι του φασισµού χωρίς να 'ναι αντίπαλοι του καπιταλισµού, αυτοί που παραπονιούνται για τη βαρβαρότητα που αίτια τάχα έχει τη βαρβαρότητα την ίδια, µοιάζουν µ' ανθρώπους που θέλουν το µερτικό τους απ' τ' αρνί χωρίς όµως να σφαχτεί το αρνί. Θέλουν να φάνε το κρέας, να µη δουν όµως τα αίµατα. Αυτοί θα ικανοποιηθούν αν ο χασάπης πλύνει τα χέρια του προτού φέρει το κρέας στο τραπέζι. εν είναι κατά των σχέσεων ιδιοκτησίας, που προκαλούν τη βαρβαρότητα, παρά µονάχα κατά της βαρβαρότητας, υψώνουν τη φωνή εναντίον της, κι αυτό το κάνουν από χώρες όπου κυριαρχούν οι ίδιες σχέσεις ιδιοκτησίας, όπου όµως οι χασάπηδες πλένουν ακόµα τα χέρια τους προτού φέρουν το κρέας στο τραπέζι. Οι φωνακλάδικες διαµαρτυρίες κατά των βαρβαρικών µέτρων µπορεί να 'ναι αποτελεσµατικές για λίγο καιρό, όσο δηλαδή οι ακροατές τους πιστεύουν πως στη δικιά τους χώρα δε θα 'ταν ποτέ δυνατό να παρθούν τέτοια µέτρα. Ορισµένες χώρες είναι σε θέση να κρατήσουν τις σχέσεις ιδιοκτησίας τους µε λιγότερο βίαια για την ώρα µέσα απ' ό,τι άλλες. Εκεί η δηµοκρατία προσφέρει ακόµα τις υπηρεσίες για τις οποίες άλλες χώρες

83 αναγκάζονται να καταφύγουν στη βία, δηλαδή την εξασφάλιση της ιδιοκτησίας στα µέσα παραγωγής. Το µονοπώλιο στα εργοστάσια, στα ορυχεία, στα τσιφλίκια δηµιουργεί πάντα βάρβαρες καταστάσεις σ' αυτές τις χώρες είναι όµως λιγότερο ορατές. Η βαρβαρότητα γίνεται ορατή απ' τη στιγµή που το µονοπώλιο δεν µπορεί πια να προστατευτεί παρά µονάχα µε την ανοιχτή βία». (Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια»). * Τέτοιος είναι, λοιπόν, ο φασισµός. Είναι η βαρβαρότητα στην οποία καταφεύγουν τα µονοπώλια, όταν το επιτάσσουν οι εκµεταλλευτικές σχέσεις ιδιοκτησίας στα µέσα παραγωγής. Και να γιατί, παραµονές της Αντιφασιστικής Νίκης, οι λαοί πρέπει να θυµούνται και να ξέρουν ότι «ο φασισµός δεν µπορεί να πολεµηθεί παρά σαν καπιταλισµός στην πιο ωµή και καταπιεστική του µορφή, σαν ο πιο θρασύς κι ο πιο δόλιος καπιταλισµός». * Για περισσότερα στοιχεία παραπέµπουµε: α) Στην εξαιρετική ένθετη έκδοση «Η " ηµοκρατία της Βαϊµάρης" η θεωρία των "άκρων" και ο αντικοµµουνισµός» («Ριζοσπάστης», 16/6/2012) και β) Στα εξαιρετικά άρθρα «Μονοπώλια και φασισµός: εσµοί αίµατος που δεν παραγράφονται» (Αναστάσης Γκίκας, «Ριζοσπάστης», 23/8/2009) και «Ο Σαµαράς και η... ηµοκρατία της Βαϊµάρης» (Νίκος Παπαγεωργάκης, «Ριζοσπάστης», 19/2/2012).

84 Λαξευτής Ο Χίτλερ, η «Χρυσή Αυγή» και οι θεωρίες συνωµοσίας Πέµπτη 06 Σεπτεµβρίου 2012 Γιώργος Τυρίκος - Εργάς Χίτλερ: «Ο Αγών µου». Χτες το βράδυ τελείωσα το βιβλίο το οποίο µέχρι το 1944 είχε πουλήσει πάνω από 11 εκατοµµύρια αντίτυπα και το οποίο µέχρι τις µέρες µας µπορεί να χαρακτηριστεί ως η επιτοµή της ναζιστικής-φασιστικής σκέψης. Είχα ανάγκη να το διαβάσω, όχι βέβαια ως θιασώτης τού Χίτλερ, αλλά ως ερευνητής που ενδιαφέρεται για τη µυθιστορηµατική αυτοβιογραφία και για την απολυταρχική ιδεολογία. Μερικά χρήσιµα συµπεράσµατα, τα οποία προκύπτουν και από µια σειρά άλλων αναγνωσµάτων, όπως το τελευταίο βιβλίο τού Ian Kershaw «Ο Xίτλερ, οι Γερµανοί και η Τελική Λύση» (εκδ. «Πατάκη»), αλλά και το «Από τη γλώσσα ως νόηµα, στην γλώσσα ως πράξη» του Λουκά Τσιτσιπή (εκδ. «Νήσος»): 1) Ιδανική εποχή για απολυταρχία είναι εκείνη όταν µεγάλα µέρη της λαϊκής µάζας υποφέρουν από φτώχεια και έλλειψη παιδείας. 2) Η φασιστική σκέψη είναι απλή και κατανοητή. Όµως στερείται λογικής βάσης και είναι ρηχή. Αυτό σηµαίνει πως µπορεί εύκολα να εξισωθεί και να απηχήσει στη σκέψη της ακαλλιέργητης πλειοψηφίας. 3) Αυτή η απλότητα, µε κατάλληλη ρητορική, καταφέρνει να εδραιώνεται και να παραγκωνίζει κάθε άλλο ρεύµα. Με λίγα λόγια, γίνεται απόλυτη και φαντάζει ως η µόνη αλήθεια και σωτηρία. 4) Μένει να βρεθεί ένας κεντρικός εκφραστής της και µένει να αποφασίσουν όσοι θα έχουν οικονοµικό και κοινωνικό όφελος, πως παρ όλη την ανοησία και απανθρωπιά των θέσεων του φασισµού, είναι προς συµφέρον τους να µπουν στη γενικότερη προπαγάνδα του. Και τότε, επεξηγώντας τον C. Jaspers, «αυτό που δεν είναι δυνατόν να γίνει, κάθε φορά γίνεται»... Σας φαίνεται αντιφατικό που η «Χρυσή Αυγή» υφίσταται ως κοινοβουλευτική δύναµη στη «δηµοκρατική» Ελλάδα; εν είναι αντιφατικό... Είναι, θα έλεγα, νοµοτελειακό. Και µερικά λόγια για τους θιασώτες των µεγάλων συνωµοσιών, για να καλύψουµε ένα κάποιο κενό στη συζήτηση και αρθρογραφία περί του νεοναζισµού στη σύγχρονη εποχή. Ακούγεται από πολλούς πως στην Ελλάδα η άνοδος της «Χρυσής Αυγής» δεν είναι παρά ένα ακόµα «κόλπο» του καπιταλισµού για να τραβήξει τα βλέµµατα οπουδήποτε αλλού. Έχει διατυπωθεί η σκέψη πως οι κορπορατιστές στις µέρες µας, παγκοσµίως, κάνουν ό,τι

85 είναι δυνατόν για να δηµιουργούν προβλήµατα που θα εστιάσουν το ενδιαφέρον του κόσµου αλλού και όχι πάνω τους... Η απάντησή µου είναι η εξής: Σταµατήστε να σκέφτεστε ότι σε όλα υπάρχει ένα καλά µελετηµένο, κρυφό σχέδιο, που διαφεύγει από τους πολλούς. Η πραγµατικότητα είναι πιο πρόχειρη απ ό,τι φαίνεται. Μας καλεί να την κατανοήσουµε βήµα - βήµα και όχι µε λογικά άλµατα. Αν έχετε µια θεωρία, διατυπώστε την µε κοµψότητα. Όσο πιο πολλά προσπαθήσετε να εντάξετε µέσα της, τόσο θα αποκλίνετε από το σκοπό σας. Το είπε ο Έκο καλύτερα: για τον τρελό τα πάντα αποδεικνύουν όλα τα υπόλοιπα ταυτοχρόνως. Μπορεί να υπάρχει µια ολιστική αλήθεια πίσω από το χάος, η δική µας όµως αλήθεια πρέπει να φροντίσει να είναι πάνω απ όλα ακράδαντα αποδεδειγµένη. Στη διάρκεια της φυσικής µας ύπαρξης, δεν προλαβαίνουµε να µιλήσουµε ξεκάθαρα για το όλον. Μπορούµε όµως µέσα από το µερικό να δούµε τις πραγµατικές διαστάσεις της πραγµατικότητας, χρησιµοποιώντας εργαλεία όπως η ανάδυση, οι θεωρίες επιτέλεσης κ.τ.λ.. Ακράδαντες αποδείξεις, αυτό χρειαζόµαστε. Ειδάλλως ξεφεύγουµε από την επιστήµη και κάνουµε µεταφυσική. Τι νοµίζετε; Ο Ράσσελ είχε γυρίσει στις πρώτες αρχές (µε το «Princepia Mathematica») γιατί στο απίστευτο µυαλό του ακόµα και το 1+1= 2 δεν ήταν αυτονόητα αποδεδειγµένο. Ήθελε ακράδαντες αποδείξεις ακόµα και για το πιο «απλό» πράγµα. Ας µάθουµε από το παράδειγµά του και µην παριστάνουµε τους επί παντός ειδικούς. Ούτως ή άλλως, η µεγαλύτερη οµορφιά, πιστεύω, της τελικής αλήθειας είναι πως αποτελεί εκείνο το πράγµα που συνεχώς θα µας διαφεύγει. Η καθαρή επιστήµη, η ελεύθερη σκέψη, ο ανθρωπισµός, προτάσσουν ξεκάθαρα ένα δρόµο δύσκολο, λιγότερο φανταχτερό, αλλά απέραντα αξιοπρεπή. Αυτόν που µέσα από την παρατήρηση, τη σκέψη και το πείραµα, µας δίνει την απόδειξη και έτσι µας οδηγεί µακριά από την απανθρωπιά και την ανοησία κάθε ακρότητας και κάθε ακραίας τοποθέτησης.

86 >> : Πώς φίλησα τον Μουσσολίνι: Τα πρώτα βήµατα του ελληνικού φασισµού Σπύρος Μαρκέτος Ο πρώτος τόµος του βιβλίου του Σπύρου Μαρκέτου «Πώς φίλησα τον Μουσσολίνι! Τα πρώτα βήµατα του ελληνικού φασισµού», κυκλοφορεί σε µια περίοδο που οι φασίστες, είτε µε τη µορφή των γραβατωµένων, «καθώς πρέπει» πολιτικών, είτε µε τη µορφή των τραµπούκικων συµµοριών, σηκώνουν ξανά κεφάλι και στην Ελλάδα όπως και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης. Αποτελεί σηµαντικό βοήθηµα για όποιον θέλει να εµβαθύνει πάνω στο ζήτηµα του φασισµού προκειµένου να τον αντιµετωπίσει. Μέσα από την ιστορική αφήγηση, αποκαλύπτεται στον αναγνώστη το διαρκές και σχεδόν ασταµάτητο φλερτ της ελληνικής άρχουσας τάξης και της «καλής κοινωνίας» της εποχής της δεκαετίας του 20, µε τις ιδέες και τις πρακτικές του φασισµού. Είναι η περίοδος που καθορίζεται από τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τις συνέπειές της, τις ατελείωτες θυσίες και την απίστευτη καταστροφή που σήµανε για τον ελληνικό λαό. Μέσα στις συνθήκες κατάρρευσης, που θα ακολουθήσουν την ήττα, πολλοί Έλληνες πολιτικοί, βιοµήχανοι, στρατιωτικοί, εκδότες, όχι µόνο εκφράζουν ανοιχτά το θαυµασµό τους για το φασιστικό καθεστώς του Μουσσολίνι στην Ιταλία, αλλά προσπαθούν να δηµιουργήσουν και το ελληνικό αντίστοιχό του. Οι φασίστες φαντάζουν ακόµη ως µια αήττητη δύναµη, που συντρίβει την αριστερά και τα συνδικάτα, εξασφαλίζοντας πολιτική και κοινωνική σταθερότητα για την ιταλική άρχουσα τάξη, κάτι που απελπισµένα ζητούσαν οι αστοί και στην Ελλάδα. Όµως ο ελληνικός φασισµός δεν αποτέλεσε απλά ένα φαινόµενο που κάποιοι αντιδραστικοί θέλησαν να εισάγουν. Είχε δικές του ρίζες απλωµένες µέσα στη ντόπια άρχουσα τάξη και γι αυτό αποτέλεσε πραγµατικό κίνδυνο. Ο Σ. Μαρκέτος µας εξηγεί το ρόλο διανοούµενων όπως ο Περικλής Γιαννόπουλος και ο Ίωνας ραγούµης που µε το ρατσιστικό, φιλοπόλεµο και εθνικιστικό κήρυγµά τους άνοιξαν το δρόµο για τις φασιστικές «ιδέες», ήδη από την πρώτη και τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα. Αργότερα, πολύ πιο ανοιχτά, εκδότες όπως ο Γεώργιος Βλάχος της έγκριτης και σήµερα «Καθηµερινής» και ο Καµπάνης της «Πρωτεύουσας», επίσηµου οργάνου του πρωθυπουργού Γούναρη, καθώς και άλλες εφηµερίδες µεγάλης κυκλοφορίας της εποχής, καλούσαν για δηµιουργία φασιστικών οµάδων και κόµµατος. Οι ιδέες αυτές έβρισκαν γόνιµο έδαφος για να ριζώσουν στην κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής εκείνης, στις ιµπεριαλιστικές και αλυτρωτικές ιδέες που έντυσαν την πολεµική προσπάθεια της δεκαετίας Όµως η δύναµη των φασιστών δεν ήταν οι ιδέες τους αλλά η δυνατότητα τους να οργανώνουν την οργή των µικροαστικών µαζών σε ένα αντιδραστικό κίνηµα, που χρησιµοποιούσε ως µοναδικό όπλο του την ωµή βία κυρίως εναντίον του εργατικού κινήµατος και της αριστεράς. «εν χρειάζεται πρόγραµµα σωτηρίας η Ιταλία, χρειάζεται άντρες και αποφασιστικότητα!», δήλωνε το 1922 ο Μουσσολίνι. Έτσι και η ελληνική άκρα δεξιά κινήθηκε για τη δηµιουργία παρακρατικών οµάδων αντίστοιχων των ιταλικών προτού µάλιστα αυτές εµφανιστούν στην Ιταλία. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο µετέπειτα δικτάτορας Μεταξάς ήδη από την περίοδο του Εθνικού ιχασµού δηµιουργούν τους «Επίστρατους» που, µαζί µε τους «Πολιτικούς Συλλόγους» του 20-22, αποτέλεσαν τις πρώτες απόπειρες δηµιουργίας οργανωµένων φασιστικών συµµοριών. Σύµφωνα µε το Σπ. Μαρκέτο, το καθεστώς Γούναρη το βρίσκεται στο «µεταίχµιο του φασισµού». Η στρατιωτική

87 ήττα στη Μικρά Ασία και η επακόλουθη κατάρρευση της κυβέρνησης, το εµποδίζουν να µετεξελιχθεί σε ένα ολοκληρωµένο φασιστικό καθεστώς παρόµοιο µε το ιταλικό και στερούν από τον ελληνικό φασισµό τη δυνατότητά του να επικρατήσει το Από την άλλη όµως η ελληνική άρχουσα τάξη είναι πολύ πιο αδύναµη από την ιταλική. Η ήττα στα µέτωπα της οικονοµίας και του πολέµου καθώς και τα αδιέξοδα που έχει δηµιουργήσει η δεκάχρονη πολεµική προσπάθεια έχουν δηµιουργήσει βαθιές διασπάσεις στο εσωτερικό της, που την εµποδίζουν να συνταχθεί ενωµένη πίσω από τις φασιστικές οµάδες. Ο ιχασµός, αποτελεί, κατά το συγγραφέα, µια από τις κύριες αδυναµίες του ελληνικού φασισµού εκείνης της περιόδου που τον εµποδίζει να µαζικοποιηθεί και να επιβληθεί. Ο συγγραφέας συγκρούεται µε την άποψη ότι στην Ελλάδα δεν υπήρχε αληθινός φασισµός στο µεσοπόλεµο. Στα χρόνια µετά το 22 µετά την πτώση των βασιλικών, φασισµός υπήρξε, ανεξάρτητα από το αν συνοδεύτηκε αυτός µε ένα µαζικό φασιστικό κίνηµα. Πολιτικοί και στρατηγοί, και µάλιστα ένα µεγάλο κοµµάτι τους από τη λεγόµενη «δηµοκρατική» παράταξη, όπως ο Πλαστήρας, αναζητούν τον Έλληνα Μουσσολίνι.?λλοι, όπως ο Κονδύλης, φιλοδοξούν να παίξουν οι ίδιοι αυτό το ρόλο χρησιµοποιώντας υπουργικές θέσεις, για να οργανώσουν φασιστικές οµάδες κρούσης και κάποιοι άλλοι, όπως ο Πάγκαλος και ο βιοµήχανος Χατζηκυριάκος, οργανώνουν πραξικοπήµατα. Ο Μαρκέτος θεωρεί πως ο φασισµός µπορεί να υπάρξει και χωρίς ένα µαζικό κίνηµα. Προκειµένου να στηρίξει αυτή την άποψη φέρνει τα παραδείγµατα χωρών όπως η Ουγγαρία, η Φινλανδία, η Πορτογαλία, το Βέλγιο και η Νορβηγία που η επικράτηση φασιστικών και ακροδεξιών κοµµάτων δεν συνδυάστηκε µε ένα πληβειακό κίνηµα. Το βιβλίο όµως πάσχει από µια σοβαρή, κατά τη γνώµη µου, αδυναµία, στην προσπάθεια να ερµηνευθεί η αποτυχία µαζικοποίησης και επικράτησης του φασισµού στα χρόνια µετά το 22. Εντοπίζει ως βασικό παράγοντα σ αυτή την εξέλιξη, την κάλυψη από τους βενιζελογενείς συντηρητικούς πολιτικούς, του «πολιτικού χώρου» που υπόσχονταν ότι θα καλύψουν οι φασίστες. Ισχυρίζεται ότι η χρησιµοποίηση από τους ίδιους του κρατικού µηχανισµού, για την καταστολή του νεαρού εργατικού κινήµατος, σε συνδυασµό µε τη λειτουργία φιλελεύθερων θεσµών, τράβηξε το έδαφος κάτω από τα πόδια των φασιστών. Το ότι το κράτος έπαιξε αυτό το ρόλο ισχύει, όµως αυτό, δεν εµπόδισε τους φασίστες. Αντίθετα όταν αργότερα η κυβέρνηση Βενιζέλου έχασε τη µάχη της οικονοµίας, µε την κρίση του 29, ο δρόµος για αυτούς, άνοιξε ακόµη πιο φαρδύς, όπως διαπιστώνει άλλωστε και ο συγγραφέας στο τέλος του βιβλίου του. Το βιβλίο εξετάζει την εξέλιξη των γεγονότων, µόνο µε βάση το τι συνέβαινε στους κόλπους της κυρίαρχης τάξης, υποτιµώντας το ρόλο της αριστεράς, ως πραγµατικού εµποδίου στην ανάπτυξη του φασισµού. Ο φασισµός µπορεί να χρησιµοποιείται από τους αστούς, επηρεάζει όµως και τη συνείδηση των µαζών. Ακόµη και αν δεχτούµε ότι δεν είναι απαραίτητο να συνοδεύεται από ένα αντιδραστικό κίνηµα χρειάζεται τη συναίνεση ή έστω την παθητική αποδοχή τους. Το τι συµβαίνει στα µυαλά του κόσµου δεν καθορίζεται µόνο από τη θέληση και τις συνοµωσίες των αστών, αλλά και από τις δικές του εµπειρίες και τους δικούς του αγώνες. Η εκλογική δύναµη της αριστεράς τη συγκεκριµένη περίοδο µπορεί να ήταν µικρή, όµως παρά τα σφάλµατά της, η δυνατότητά της να οργανώνει και να καθορίζει την αντίσταση του κόσµου, και ως εκ τούτου να επηρεάζει τις ιδέες του, ήταν πολύ µεγαλύτερη, πράγµα που δεν επέτρεψε σε µεγάλα κοµµάτια του πληθυσµού να στραφούν προς τους φασίστες. Η παρατήρηση του. Λιβιεράτου ότι ποτέ στο µεσοπόλεµο οι αγρότες δεν ήρθαν σε σύγκρουση µε τους εργάτες, είναι σηµαντική για να κατανοήσουµε το προς τα πού κινήθηκαν οι αντιλήψεις των µικροαστικών στρωµάτων στην Ελλάδα. Κινήµατα όπως αυτό των Παλαιών Πολεµιστών αλλά και οι σκληροί και ηρωικοί εργατικοί αγώνες της εποχής διαµόρφωσαν αυτή την κατάσταση. υστυχώς ο ρόλος τους αγνοείται στο συγκεκριµένο βιβλίο. Ήταν η δύναµη και όχι η αδυναµία της αριστεράς που εµπόδισε την ανάπτυξη των φασιστών. Παρά τις όποιες παρατηρήσεις το βιβλίο και οι απόψεις του Μαρκέτου αξίζει να µελετηθούν. Περιµένουµε την ολοκλήρωση των επιχειρηµάτων του συγγραφέα µε την κυκλοφορία του δεύτερου τόµου. Ads by Browse to Save

88 contramee Πώς θα σταµατήσουµε τους φασίστες; Σπύρος Μαρκέτος Εφηµερίδα Χρονικά,5 Απριλίου 2012 Συνέντευξη µε τον Σπύρο Μαρκέτο* Υπάρχουν ιστορικά παραδείγµατα για το τι σηµαίνει φασιστική απειλή σε καιρούς κρίσης; Όλος ο κόσµος ξέρει το πιο πρόχειρο τέτοιο παράδειγµα, τη ναζιστική Γερµανία. Όταν οι καπιταλιστές της χτυπήθηκαν από το κραχ του 1929, καταστροφικό όσο και η σηµερινή κρίση στην Ελλάδα, για να κρατήσουν τα προνόµιά τους έδωσαν την εξουσία στον Χίτλερ. Η αριστερά, απορροφηµένη από τις διαιρέσεις της, δεν αντιλήφθηκε έγκαιρα τον κίνδυνο. Μόλις δυνάµωσαν οι ναζί την τσάκισαν, κι έστησαν το απάνθρωπο καθεστώς τους. Εξαπέλυσαν τον εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, ώσπου εντέλει κατέστρεψαν κι εκείνους που τους είχαν φτιάξει εν υπάρχει µεγαλύτερο λάθος από το να υποτιµάς τον φασισµό. Οι ηγέτες του αρχικά φαίνονται γελοίοι, ο Χίτλερ και ο Μουσσολίνι ακριβώς έτσι έµοιαζαν στους συγχρόνους τους, αλλά είναι επικίνδυνοι. εν πρέπει να τους δώσουµε καµιά ευκαιρία να δυναµώσουν. Μια θεωρία λέει ότι διαφηµίζεις τους νεοναζί όταν µιλάς γι αυτούς, και είναι καλύτερο να τους αγνοείς. Ποια η γνώµη σου;

89 Λες και είχαν ανάγκη διαφήµισης από την αριστερά, λες και δεν τους διαφηµίζουν ακατάπαυστα τα κανάλια και οι λεγόµενες σοβαρές εφηµερίδες, από την Καθηµερινή ως το Βήµα και τα Νέα, ή ακόµη και δήθεν νηφάλια έντυπα κουλτούρας, όπως το ταλαίπωρο Books Journal. Αυτή όµως είναι θεωρία του καφενείου, δεν είναι σοβαρή άποψη. Συχνά την επαναλαµβάνουν φίλοι από το ΚΚΕ ή τον Συνασπισµό. Τους ρωτώ τότε, σε ποιά στοιχεία τα στηρίζετε αυτά που λέτε; Ποιά είναι η στρατηγική των κοµµάτων σας για ν αντιµετωπιστεί ο φασισµός; εν την κρίνω, απλά ζητώ να µάθω ποιά είναι. Κανείς δεν ξέρει φυσικά να πει ποια είναι αυτή η στρατηγική, απλούστατα γιατί καµιά τέτοια στρατηγική δεν υπάρχει. Ξέρετε τι συµβαίνει; Οι ηγεσίες αυτών των κοµµάτων δεν έχουν επεξεργαστεί καµιά στρατηγική για την αντιµετώπιση του φασισµού, κι έτσι πετάνε χαζοµάρες για να περνάει η ώρα, για να κρύψουν τις ευθύνες τους. Μην ασχολείστε µε το πρόβληµα, και θα λυθεί από µόνο του. Ωστόσο οι αγωνιστές της βάσης δεν έχουν αυτή την πολυτέλεια. Βλέπουν ότι η αδράνεια των ηγεσιών απλώς γιγαντώνει το πρόβληµα. έκα χρόνια τώρα ανεβαίνει η άκρα δεξιά, πρώτα το Λάος και ήδη οι χρυσαυγίτες, και ο στρουθοκαµηλισµός της επίσηµης αριστεράς δεν τους ενόχλησε καθόλου αντίθετα, τους ευνόησε. Άλλη άποψη λέει ότι δε χρειάζεται να αναπτυχθεί αντιφασιστικό µέτωπο, και ότι το δυνάµωµα των αγώνων ενάντια στα µνηµόνια µπορεί να τους κόψει το δρόµο. Αυτή στηρίζεται στη γνωστή αναγωγιστική θεωρία της δεκαετίας του 1930, που θεωρούσε τον φασισµό απλώς πολιτικό επιφαινόµενο, χωρίς δική του δυναµική. Ουσιαστικά, αναπαράγει τα τραγικά λάθη που άνοιξαν το δρόµο στον Χίτλερ και οδήγησαν το αριστερό κίνηµα της Γερµανίας στο χαµό. Τα ιστορικά δεδοµένα µάς δίνουν µια ολότελα διαφορετική εικόνα. Πρέπει να µελετήσουµε τα παραδείγµατα που έχουµε, και να δούµε πού αντιµετωπίστηκε σωστά ο φασισµός και πού όχι. Κατά τη γνώµη µου, αυτά τα παραδείγµατα δείχνουν ότι ο φασισµός, που σε καιρό κρίσης ενισχύεται από τους καπιταλιστές και το κράτος, δεν νικιέται αν δεν σχηµατιστεί ένα ευρύ αντιφασιστικό µέτωπο. Μέτωπο που να ενώνει όλες τις δυνάµεις, από τις γυναίκες που αρνούνται να επιστρέψουν στο ρόλο της νοικοκυράς, τους οργανωµένους µετανάστες και κάποιους δηµοκράτες ως τους αναρχικούς, και να πολεµά δίνοντας ιδεολογικές µάχες, κινητοποιώντας µαζικούς φορείς και ανακτώντας τον δηµόσιο χώρο, ιδίως τον έλεγχο των δρόµων. Σήµερα µόνον ένα τέτοιο µέτωπο, στο οποίο οφείλουν να συµµετάσχουν οι οργανώσεις της αριστεράς και ιδίως το ΚΚΕ, αν εννοούν σοβαρά αυτά που επαγγέλλονται, µπορεί ν ανασχέσει την εξάπλωση των χρυσαυγίτικων φέουδων, και ν απελευθερώσει ξανά, γιατί δυστυχώς νέα απελευθέρωση χρειάζεται, τον Άγιο Παντελεήµονα. Πες µας, γιατί είχαν σηµασία τα αντιναζιστικά συλλαλητήρια που έγιναν στις 17 Μάρτη; Για πρώτη φορά ένωσαν τόσες χιλιάδες λαού, ντόπιους και µετανάστες, νέους και ηλικιωµένους, παλαίµαχους και πρόσφατα κινητοποιηµένους, γυναίκες και άνδρες, σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, ενάντια στην εξάπλωση του φασισµού. Φέτος ήταν πολύ πιο µαζικά από παλιότερα αντίστοιχα συλλαλητήρια, επειδή ολοένα περισσότερος κόσµος καταλαβαίνει πως ο φασισµός είναι πραγµατικό πρόβληµα, και πως µόνον ο

90 οργανωµένος λαός µπορεί να τον σταµατήσει. εν θα εξατµιστεί από µόνος του, ούτε θα καταπολεµηθεί ποτέ από το κράτος, ό,τι και αν λεν οι νόµοι, γιατί στην πραγµατικότητα ορισµένοι κρατικοί µηχανισµοί είναι οι ίδιοι που τον καλλιεργούν. εν είναι τυχαίο ότι πρόσφατα η δικαιοσύνη αθώωσε τον νεοναζί Πλεύρη, ή ότι τα ΜΑΤ προστατεύουν τις κινητοποιήσεις των χρυσαυγιτών, ενώ εµπόδισαν τους αντιφασίστες να πραγµατοποιήσουν την προγραµµατισµένη συναυλία στον Άγιο Παντελεήµονα. Αυτό έγινε µε εντολή των πολιτικών προϊσταµένων τους, του ελεεινού Χρυσοχοΐδη και του τραπεζίτη Παπαδήµου, όλων των επικεφαλής της σηµερινής χούντας. Χρειάζονται τους φασίστες για να χτυπήσουν το διεκδικητικό κίνηµα των εργαζοµένων, και οργανώνουν τα πογκρόµ των µεταναστών και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης για να αποµακρύνουν την προσοχή από τις ευθύνες τους για τη χρεωκοπία. Τόσο αδίστακτες και κυνικές πολιτικές έχουµε να δούµε από τον καιρό της ναζιστικής Κατοχής. Πώς χρειάζεται να κινηθεί η αριστερά προκειµένου να εµποδίσει την είσοδο της Χρυσής Αυγής στη Βουλή; Η αριστερά έπρεπε να είχε κινητοποιηθεί πολύ νωρίτερα ενάντια στον φασιστικό κίνδυνο, κρίµα που δεν το έκανε, αλλά βέβαια δεν είναι ακόµη πολύ αργά. Είναι επικίνδυνο να µπει η Χρυσή Αυγή στη βουλή. Αν το πετύχει αυτό, οι παρακρατικοί µηχανισµοί που συνδέονται µαζί της θα διαβρώσουν ακόµη περισσότερο το κράτος. Επίσης, θα χρησιµοποιήσει το βήµα της βουλής για να προπαγανδίσει το µίσος µε το οποίο απειλεί άµεσα τη ζωή των µεταναστών, αλλά όχι µόνον αυτών. Μάθαµε όλοι και όλες, πιστεύω, τι έγινε την περασµένη εβδοµάδα στου Ζωγράφου, όπου φασίστες επιτέθηκαν και τραυµάτισαν άσχηµα αριστερούς φοιτητές. Τέτοια και χειρότερα επεισόδια θα έχουµε ολοένα συχνότερα στο µέλλον. Αν οι φασίστες χτυπούν σήµερα τους µετανάστες, το κάνουν όχι επειδή τους έχουν καµιά ιδιαίτερη προτίµηση, δεν συµβαίνει τίποτε τέτοιο, αλλά επειδή ξέρουν ότι λίγος είναι ο κόσµος που θα πάει να υπερασπιστεί τους µετανάστες. Τους χτυπάνε ακριβώς επειδή σήµερα οι µετανάστες είναι οι πιο αδύναµοι. Όσο περισσότερο δυναµώνουν όµως οι χρυσαυγίτες, τόσο θα πληθαίνουν οι στόχοι τους. Θ αρχίσουν να χτυπούν συνδικαλιστές, γυναίκες, αριστερούς, όλους εκείνους που αντιστέκονται στη χούντα. Αν δεν τους σταµατήσουµε τώρα, που είναι ακόµη λίγοι, τότε δεν θ αργήσει να έρθει και η σειρά µας. Πρέπει να πείσουµε γι αυτό όλους τους συντρόφους και τις συντρόφισσες που υποτιµούν τον κίνδυνο του φασισµού. Τι περιµένουν δηλαδή, να φανεί και στην Ελλάδα κανένας Μπρέιβικ;

91 Πώς θα σταµατήσουµε όµως τους φασίστες; Αυτό δεν είναι ζήτηµα αυτοσχεδιασµών, αλλά χρειάζεται στρατηγική. Και η στρατηγική για την αντιµετώπιση του φασισµού δεν µπορεί να βγει από το νου του ενός ή του άλλου ατόµου αντίθετα, χρειάζεται επεξεργασία, σε µορφές που να είναι ανοιχτές και επίκαιρες, από συλλογικούς φορείς. Χρειάζεται ανοιχτή κι εµπεριστατωµένη συζήτηση, στους κόλπους της αριστεράς και µε όλο τον κόσµο που αντιλαµβάνεται τον κίνδυνο του φασισµού. Νοµίζω πάντως ότι σηµαντικά στοιχεία της στρατηγικής αυτής θα είναι η δηµιουργία ενός µετώπου µαζικών φορέων, που θα δίνει άµεση απάντηση σε κάθε φασιστική επίθεση. Με οργανώσεις βάσης που θα ξαναπάρουν από τις φασιστικές συµµορίες, όπως είπαµε προηγουµένως, τον έλεγχο των δρόµων. Που θα κλείσουν όλα εκείνα τα γραφεία τα οποία στην πραγµατικότητα είναι άντρα τροµοκρατικών οργανώσεων, από τα οποία οργανώνονται και ξεκινούν πογκρόµ. Χρειαζόµαστε οµάδες που, ενώνοντας στους κόλπους τους ντόπιους και µετανάστες και αγωνίστριες, θα επιτρέψουν ξανά να κυκλοφορούν ασφαλείς στους δρόµους όλης της Αθήνας ντόπιοι και µετανάστες και γυναίκες, και να µη φοβούνται ακόµη κι επιθέσεις στα σπίτια και στα καταστήµατά τους, όπως αυτές που οργανώνουν στον Άγιο Παντελεήµονα και αλλού οι νεοναζί µε την κάλυψη πάντοτε της αστυνοµίας. Υπάρχει, τέλος, και το ιδεολογικό µέτωπο. Πρέπει να µιλήσουµε, σε απλή και κατανοητή γλώσσα, στους έφηβους που περιβάλλουν τις φασιστικές οµάδες επειδή θέλουν κάπου ν ανήκουν, στους κατεστραµµένους µικροαστούς κι εργάτες που από απόγνωση σκέφτονται να τις πλαισιώσουν, στις γυναίκες που πίστεψαν ότι το πρόβληµα για την ασφάλειά τους είναι οι µετανάστες και όχι οι ίδιοι οι νεοναζί. Πρέπει να εξηγήσουµε ότι ο φασισµός, όσο και αν δανείζεται συνθήµατα και οργανωτικές τεχνικές της αριστεράς, θέλει να διχάσει τους εργαζόµενους και να τσακίσει τις διεκδικήσεις µας. Ότι όσο και αν παριστάνει τον αντιστασιακό, είναι παρατρεχάµενος των τραπεζιτών και του κράτους. Ότι είναι πραγµατικός κίνδυνος και όχι φαντασίωση, όπως επαναλαµβάνουν δυστυχώς οι τυφλές ηγεσίες της αριστεράς. Αν κινηθούµε σύντονα θα τα καταφέρουµε όλα αυτά, γιατί τώρα πια ο κόσµος συνειδητοποιεί το πρόβληµα του φασισµού. Ο Σπύρος Μαρκέτος είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστηµών στο ΑΠΘ.

92 19ος αιώνας Αρχαία περίοδος Β' Παγκόσµιος Πόλεµος ιαχρονικά Μεσαίωνας Μεσοπόλεµος Σύγχρονη εποχή Ψυχρός Πόλεµος Τρίτη, 30 εκεµβρίου 2008 Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΟ ΟΣ ΤΟΥ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ

93 Το ιδεολογικό και πολιτικό περιβάλλον που δηµιούργησε και έθρεψε την αυταρχική προσωπικότητα του Μπενίτο Μουσολίνι δεν στάθηκε ικανό να σταµατήσει την διολίσθηση της Ιταλίας στο σκοτάδι του φασισµού και την ερηµιά του πολέµου. Στα τέλη του 19ου αιώνα η ενοποιηµένη Ιταλία αποτελεί πια κράτος µε την σύγχρονη έννοια του όρου, προσπαθώντας να ενταχθεί µέσα στο γενικότερο πλαίσιο του διπολικού ευρωπαϊκού ανταγωνισµού: από την µια οι κεντρικές δυνάµεις της Γερµανίας και της Αυστροουγγαρίας, κι από την άλλη ο άξονας µεταξύ των δυτικών δυνάµεων και της Ρωσίας (Entente). Καθένας από τους δύο συνασπισµούς επιθυµεί να προσελκύσει το νεοσύστατο κράτος µε το µέρος του -ο πρώτος επικαλούµενος τις συµβατικές υποχρεώσεις που προέκυπταν από την σύναψη του Τριµερούς Συµφώνου του 1882 µεταξύ Ρώµης και Βερολίνου, κι ο δεύτερος προτάσσοντας ως αντισταθµιστικά οφέλη εδαφικές παραχωρήσεις σε βάρος των Αυστριακών, εφόσον παρέµεναν ανοιχτά τα ζητήµατα των αλύτρωτων ιταλικών περιοχών που συνέχιζαν να βρίσκονται κάτω από τον ζυγό των Αψβούργων. 1917: υπηρετώντας την πατρίδα, στο πλευρό των υτικών Συµµάχων (Entente)

94 Στα εσωτερικά της χώρας, η µετάβαση από τον φεουδαλισµό σε µια σύγχρονη αστική δηµοκρατία δεν αποδεικνύεται εύκολη υπόθεση. Ο ιταλικός βορράς συσπειρώνει µεγάλες εργατικές µάζες σοσιαλιστών και αριστεριστών, σε αντίθεση µε το νότο, όπου κυριαρχεί το αγροτικό και εθνικιστικό στοιχείο. Αλλά δεν είναι η διαφορά της - ανύπαρκτης άλλωστε- οικονοµικής ευµάρειας µεταξύ των δύο πληθυσµιακών οµάδων που τις οδηγεί συχνά σε αντιπαράθεση. Η αιτία των οξύτατων ανταγωνισµών που αναπτύχθηκαν µεταξύ τους θα πρέπει ν αναζητηθεί περισσότερο στην διαφορετικότητα του ιδεολογικού προσανατολισµού και της αντίληψης γύρω από τα πατριωτικά και εθνικά ζητήµατα. Παρά τις συνεχείς ιδεολογικές διαιρέσεις των σοσιαλιστικών και προλεταριοποιηµένων µαζών, η άρχουσα αστική τάξη και η πάλαι ποτέ ιντελιγκέντσια δεν κατόρθωσε ν αποκτήσει τον έλεγχο της εξουσίας µέσα από µια δυναµική επέκταση της επιρροής της στις πλατύτερες λαϊκές σφαίρες. Παράλληλα, η αυξανόµενη ανάπτυξη της εργατικής τάξης, ιδιαίτερα στον βιοµηχανικό βορρά, καθώς επίσης και η ολοένα ενισχυόµενη µεσαία τάξη των αστικών κέντρων, ανέδειξαν το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόµµα (PSI - Partito Socialista Italiano) σε κυρίαρχη δύναµη. Ωστόσο, οι αντίθετες ροπές και µέσα στις τάξεις του ίδιου του κόµµατος, που ενσάρκωναν οι ρεφορµιστές αφενός και οι επαναστάτες διεθνιστές αφετέρου, αποτέλεσαν σηµαντικό στοιχείο διάσπασης, η οποία εκφράστηκε αρχικά µε τις διαφορετικές τοποθετήσεις των δύο ρευµάτων πάνω στο θέµα της συµµετοχής της Ιταλίας στον πόλεµο του 1914.

95 Βερσαλλιέρος Οι ρεφορµιστές και οι αντιδραστικοί (στους οποίους συγκαταλέγονταν οι µεγαλοαστοί, ο ανώτερος κλήρος και η αριστοκρατία) προπαγάνδιζαν την συµµετοχή της χώρας στον πόλεµο στο πλευρό της Γερµανίας. Από την άλλη µεριά, η επίσηµη γραµµή του ΙΣΚ διακήρυττε την αυστηρή ουδετερότητα, παρά την αντίθετη άποψη των περισσότερων συνδικαλιστικών οργανώσεων και της αριστερής πτέρυγας του κόµµατος, των λεγόµενων παρεµβατιστών, που επιθυµούσαν την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεµο ως συµµάχου της Entente. Κι αυτό επειδή θεωρούσαν ξεπερασµένη πλέον την δέσµευση των Ιταλών από το Τριµερές Σύµφωνο και ευελπιστούσαν πως η συµµετοχή στον πόλεµο θα συντελούσε σηµαντικά στην ενίσχυση του εθνικού φρονήµατος και της πλή-ρους ενοποίησης του ιταλικού λαού. Τελικά, η ιταλική κυβέρνηση αποφάσισε να ταχθεί υπέρ των δυτικών συµµάχων, εξασφαλίζοντας ως υποσχόµενο αντάλλαγµα την Τεργέστη, την ευρύτερη περιοχή του Τρεντίνο και άλλες στην Αδριατική, την Α. Αφρική και την Τουρκία (σύµφωνα µε την Συνθήκη του Λονδίνου το 1915).

96 1919: Η χρονιά που σηµατοδότησε την "Κόκκινη ιετία", στην διάρκεια της οποίας οι βιαιοπραγίες λίγο έλειψε να οδηγήσει σε καθολική επανάσταση µπολσεβίκικου τύπου. Η ακραία επαναστατική αριστερά υποστήριξε δυναµικά την συµµετοχή στον πόλε-µο, δηµιουργώντας µια λίγκα (Fascio Rivoluzionario d Azione Internazionalista) αποτελούµενη από ηγέτες συνδικαλιστών και άλλων τοπικών παραγόντων, µεσοαστούς κι εθνικιστές αγρότες. Η πλειοψηφία των σοσιαλιστών δεν έβλεπε θετικά µια εµπλοκή της χώρας στον πόλεµο, µα ήταν πλέον καιρός να κατανοήσει ότι οι διάφορες ταξικές εξεγέρσεις δεν ήταν αποτελεσµατικές ως προς την µεγάλη κοινωνική επανάσταση, επειδή αδυνατούσαν να εξασφαλίσουν την καθολική συµµετοχή των κοινωνικών στρωµάτων. Τρανταχτό παράδειγµα η απεργία στην Πάρµα το 1908 και η Κόκκινη Εβδοµάδα λίγους µήνες πριν την έναρξη του πολέµου, όπου η απεργιακή κινητοποίηση εργατών και σοσιαλιστών πήρε την µορφή ένοπλης εξέγερσης. Ολόκληρη η Ιταλία συγκλονίστηκε από τα γεγονότα που διαδραµατίστηκαν, ιδίως στα µεγάλα αστικά κέντρα της Φλωρεντίας, της Ανκόνα και της Νάπολης. Η αστυνοµία τότε αναγκάστηκε να προβεί σε εκατοντάδες συλλήψεις, µε αποτέλεσµα την όξυνση της κατάστασης. Παραδοσιακά αριστερίζουσες περιοχές, όπως η Εµίλια Ροµάνια και η Ανκόνα, θα συγκλονιστούν κυριολεκτικά, αλλά χωρίς σηµαντικό

97 αποτέλεσµα, αφού τελικά η Γενική Επιτροπή Εργασίας θα συµβιβάσει τα πράγµατα, ώστε η εξέγερση να καταπαύσει. Ο Μουσολίνι συνελήφθη πολλές φορές για ενεργό συµµετοχή σε ταραχές. Εδώ, φωτογραφίζεται και φακελώνεται από την αστυνοµία του καντονιού της Βέρνης, όταν συνελήφθη στην Βασιλεία (1903). Η Fascio λοιπόν κατέληγε στο συµπέρασµα ότι ο πόλεµος, πέρα από την ενίσχυση των συνεκτικών δεσµών του λαού και την δηµιουργία ενός κοινού αισθήµατος αφοσίωσης προς την πατρίδα, θα απέφερε ένα αποτελεσµατικό χτύπηµα στον γερµανικό µιλιταρισµό και τον ιµπεριαλιστικό επεκτατισµό του, ώστε ν αρθούν σε τελική φάση τα εµπόδια της πανευρωπαϊκής σοσιαλιστικής ολοκλήρωσης. Εν ολίγοις, πίστευε ότι το σοσιαλιστικό όνειρο θα είχε πολλά να ωφεληθεί από την συµµετοχή της χώρας στον πόλεµο, αφού µια τέτοια εµπλοκή δεν ερχόταν σε αντίθεση µε τις βασικές αρχές της κοινωνικής και ταξικής επανάστασης.

98 1930 Αλλά το ΙΣΚ αρνήθηκε σταθερά να θεωρήσει τα πράγµατα έστω και κάτω από αυτό το ευρύτατα συµβιβαστικό ιδεολογικό πρίσµα. Απορρίπτοντας κάθε εθνικισµό σαν κατάρα της Σοσισαλιστικής ιεθνούς, αντιλαµβανόταν τον πατριωτισµό σαν τροχοπέδη στα διεθνιστικά της ιδεώδη και την συµµετοχή της χώρας στον πόλεµο σαν την ύστατη προδοσία στις αρχές του Σοσιαλισµού. Εκτιµούσε το χάσµα Βορρά - Νότου και την έλλειψη εθνικής ενότητας ως απροσπέλαστα εµπόδια για επιτυχή έκβαση των πολεµικών επιχειρήσεων, και παράλληλα διέβλεπε στην ανικανότητα της χλιαρής κυβέρνησης την κυριότερη αιτία µιας µελλοντικής καταστροφής. Προφανώς ήταν ακόµη νωπές οι µνήµες της εκστρατείας του 1911 κατά της Λιβύης, που παρά τον ισχυρισµό της κυβέρνησης του Τζοβάνι Τζολίτι ότι την επέβαλλε η καταστρατήγηση των εκεί ζωτικών ιταλικών συµφερόντων, οι σοσιαλιστές ποτέ δεν έπαψαν να την θεωρούν ως έκφραση ιµπεριαλιστικών κι επεκτατικών σχεδίων.

99 Η άποψη αυτή, που εξέφραζε την επαναστατική και διεθνιστική µερίδα του ΙΣΚ, ερχόταν σε πλήρη συµφωνία µε το λαϊκό αίσθηµα. Όσο οι διεθνιστές κέρδιζαν έδαφος, τόσο οι ρεφορµιστές και οι αντιδραστικοί τίθεντο στο περιθώριο και δεν απολάµβαναν πια την λαϊκή συµπαράσταση. Το 1912, µε την καθοδήγηση κυρίως του νεαρού δηµοσιογράφου Μπενίτο Μουσολίνι, οι επαναστάτες κατόρθωσαν να επιτύχουν τον έλεγχο του κόµµατος και µέσα στα επόµενα δύο χρόνια να το καταστήσουν υπολογίσιµη πολιτική και κοινωνική δύναµη.

100 Ο Μουσολίνι γεννήθηκε το 1883 στο χωριό Πρεντάπιο της επαρχίας Εµίλια Ροµάνια, γνωστή για τις αριστερές ιδεολογικές πεποιθήσεις της και την επαναστατικότητά της, από γονείς που θερµά υποστήριζαν τον σοσιαλισµό. Ο πατέρας του Αλεσάντρο ήταν στο επάγγελµα σιδεράς και η µητέρα του, η Ρόζα Μαλτόνι, δασκάλα στο χωριό που ο µικρός Μπενίτο περπάτησε τα πρώτα του βήµατα. Την εποχή αυτή οι ντόπιοι επιδίδονται µε πάθος σε συζητήσεις και διαλογισµούς γύρω από τα θέµατα της επανάστασης και το µέλλον του σοσιαλισµού, βαθύτατα επηρεασµένοι από τις µαρξιστικές θεωρίες, τις ιδεολογικές εξάρσεις του Μπακούνιν και τα διδάγµατα του Ναπολέοντα και του Μπλανκί. Εκτός από το Μπενίτο, στον γιο του ο Αλεσάντρο θα χαρίσει επι-πλέον δύο ονόµατα : Αµιλκάρε και Αντρέα. Το πρώτο αποσκοπεί στο ν αποδοθεί φόρος τιµής στην ανάµνηση του Μεξικάνου επαναστάτη Μπενίτο Χουαρέζ, το δεύτερο και το τρίτο προς τους Ιταλούς σοσιαλιστές Αµιλκάρε Τσιπριάνι και Αντρέα Κόστα.

101 Το περιβάλλον όπου µεγαλώνει ο αυριανός δικτάτορας είναι ασφυκτικά πολιορκηµένο από τις φλογερές ιδέες των γαλλικών επαναστάσεων του 1789, του 1830 και του 1848, ενώ παράλληλα σε κάθε καρδιά της αγροτικής αυτής κοινωνίας φωλιάζει το µίσος για τους Αψβούργους, που εξακολουθούν να κατέχουν παραδοσιακά ιταλικές περιοχές. Είναι λοιπόν εύλογο από το φυτώριο αυτό των επαναστατών να ξεπηδήσει ο επαγγελµατίας, ο συνεπής επαναστάτης. Και θα καταφέρει σε νεαρότατη ηλικία ν αφήσει το στίγµα του στο σοσιαλιστικό κίνηµα της Ιταλίας, αναγάγοντας τον λαϊκισµό και την δηµαγωγία σε πανίσχυρα όπλα επιβολής της εξουσίας και συµβιβάζοντας τις αρχές του εργατικού κινήµατος, των επαναστατικών συνδικαλιστικών ιδεών του Ζορζ Σορέλ και του διεθνισµού µε αυτές του πατριωτικού εθνικισµού! Με άλλα λόγια, ο ταραχοποιός των τριών χωρών -Ιταλίας, Ελβετίας και Γαλλίας- θα

102 καταφέρει να τετραγωνίσει τον κύκλο των αντικρουόµενων από την ίδια τους την φύση ιδεολογικών ρευµάτων, επιτυγχάνοντας µιαν απίστευτη αρµονική τους συνύπαρξη εκεί όπου, κατά παράδοση, σηµειώνονταν οι προαιώνιες κόντρες. Μαθητής ακόµη, οργανώνει απεργίες και καταλήψεις, οπότε αποβάλλεται από το σχολείο του. Στο Ρέτζιο Εµίλια θα ασκήσει για λίγο το επάγγελµα του δασκάλου. Αργότερα, προκειµένου ν' αποφύγει την στρατιωτική θητεία, θα καταφύγει στην Ελβετία (1902) κυριολεκτικά απένταρος. Θα ζητιανέψει, θα δουλέψει στις οικοδοµές, µετά σαν βοηθός σε τυπογραφείο, για να καταλήξει να σπουδάζει στο πανεπιστήµιο της Λωζάνης την γαλλική γλώσσα. ιωγµένος από την Βέρνη, περνάει στην παρανοµία και συλλαµβάνεται στην Γενεύη για ν' απελαθεί στην Γαλλία. Η αστυνοµία τον έχει υπόψη της ως ανεπιθύµητο αναρχικό, ο ίδιος όµως αυτοχαρακτηρίζεται ως "επαναστάτης σοσιαλιστής".

103 Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου που ζει έξω από την πατρίδα του, στις πολιτικές συγκεντρώσεις που παρευρίσκεται έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον Ζαν Ζωρές και τον Αύγουστο Μπέµπελ, να διευρύνει τους πνευµατικούς του ορίζοντες πιθανόν από την επαφή του µε τον Καρλ Λίµπκνεχτ και την Ρόζα Λούξεµπουργκ και να µελετάει ατέλειωτες ώρες στην Βιβλιοθήκη της Γενεύης. Οι ιδέες του µεγάλου ρήτορα, ουµανιστή και καθηγητή της Φιλοσοφίας Ζωρές τον επηρεάζουν βαθιά. Από αυτόν δανείζεται την άποψη ότι δεν είναι το προλεταριάτο η σωτήρια για τον κόσµο δύναµη, αλλά η απαλλαγµένη από κάθε πολιτικό κι εκκλησιαστικό έλεγχο λαϊκή µάζα. Θεσµοί όπως η πατρίδα, η οικογένεια, η θρησκεία, οι νόµοι και η ιδιοκτησία δεν είναι δυνατό να έχουν µεγαλύτερη βαρύτητα από το ίδιο το άτοµο, για τον απλούστατο λόγο ότι οι θεσµοί αυτοί επινοήθηκαν για να το υπηρετούν και όχι για να υπηρετούνται από αυτό. Πρά το ότι µετά την εµπλοκή του στην υπόθεση Ντρέυφους ο Ζωρές θα χαρακτηριστεί εχθρός της πατρίδας, για τον Μουσολίνι αποτελεί ιδανικό πρότυπο. Αργότερα, όταν σαν γνήσιος ειρηνιστής θ αρνηθεί να υποστηρίξει τον πόλεµο (στις παραµονές του οποίου θα δολοφονηθεί από κάποιον φανατικό εθνικιστή), ο Μουσολίνι έχει ήδη διαχωρίσει τις θέσεις του. Αλλά τα διδάγµατα του Γάλλου θ ακολουθούν τον Ιταλό επαναστάτη για όλη του την ζωή.

104 Τα χρόνια που ζει στο εξωτερικό αποδεικνύονται για τον Μουσολίνι γόνιµα και παραγωγικά, τουλάχιστον στην αρθρογραφία. Θα δηµοσιεύσει πολλά άρθρα του σε µια σοσιαλιστική έκδοση των Ιταλών της Ελβετίας, το Avvenire del Lavoratore (Το Μέλλον του Εργάτη), στο Proletario (Ο Προλετάριος) της Ν. Υόρκης και στο Risvelio-Le Reveil (Το Ξύπνηµα), ένα σοσιαλιστικοαναρχικό φύλλο της Γενεύης. Θα συνεργαστεί επίσης µε τον Αρθρούρο Λαµπριόλα, τον στυλοβάτη του επαναστατικού σοσιαλισµού µέσα στο ΙΣΚ, που εκδίδει την Avanguardia Sosialista (Σοσιαλιστική Πρωτοπορία). Τον Φεβρουάριο του 1904 θα µιλήσει στο συνέδριο των Ιταλών Σοσιαλιστών της Ελβετίας, που πραγµατοποιείται στη Ζυρίχη, µε την ιδιότητα του Γραµµατέα του ΙΣΚ στη Συνοµοσπονδία Οικοδόµων Λωζάνης -τίτλο που κατέχει ήδη από το Η απέλαση έρχεται όταν παρατραβάει το σκοινί: συµµετέχει στην καµπάνια υποστήριξης µια απεργίας Ιταλών οικοδόµων στο La Chaux de Fonds.

105 Επιστρέφοντας στην Ιταλία, εκµεταλλεύεται το διάταγµα αµνηστίας για τους αντιρρησίες θητείας κι αποφασίζει να εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις. Υπηρετεί στους Βερσαλιέρους της Βερόνα, αποκτώντας δηµοτικότητα και το προσωνύµιο ο Κόκκινος. Κατόπιν, θα δραστηριοποιηθεί ξανά µε την ιδιότητα του δασκάλου και παράλληλα θα συνεργάζεται ως αρθρογράφος σοσιαλιστικών εντύπων, όπως η La Lima, η Avvenire del Lavoratore (της οποίας είναι αρχισυντάκτης), η Popolo di Trento, το περιοδικό Voce και ά. Τα άρθρα του αφορούν κυρίως την πάλη των τάξεων και το πολιτικό κίνηµα των Αλύτρωτων (Irredentismo), που σχετιζόταν µε το ζήτηµα της απελευθέρωσης των κατεχόµενων από τις Αυστροουγγρικές δυνάµεις ιταλικών περιοχών.

106 Το 1910 ιδρύει στο Φορλί την σοσιαλιστική εφηµερίδα La Lotta di Classe (Η πάλη των Τάξεων), όπου µε τα πύρινα άρθρα του θα καταφέρεται εναντίον των µετριοπαθών στις τάξεις του ΙΣΚ, της αποικιοκρατίας και της ελιτίστικης µπουρζουαζίας της κυβερνώσας κάστας. Το κεντρικό όργανο του ΙΣΚ, η εφηµερίδα Avanti, αναδηµοσιεύει τα άρθρα αυτά, κάνοντας τον Μουσολίνι πασίγνωστο σε ολόκληρη την χώρα. Οι αγώνες του κατά της καθεστηκυίας τάξης και οι απεργίες που µεθοδεύει τον φέρνουν στην θέση του αντιπροσώπου για το συνέδριο του ΙΣΚ στο Μιλάνο. Την στιγµή που το επίσηµο κράτος εκστρατεύει κατά της Λιβύης, η επαναστατική οµάδα και οι αριστεριστές του ΙΣΚ, µε πρώτο και καλύτερο τον Μουσολίνι, κάνουν την Εµίλια Ροµάνια να πάρει φωτιά. Το Φορλί κυριολεκτικά κυριαρχείται από τους ταραχοποιούς και η ένοπλη σύρραξη µε τα όργανα της τάξης είναι πια γεγονός. Ο επαναστάτης Μουσολίνι συλλαµβάνεται και καταδικάζεται σε ποινή φυλάκισης επτά µηνών µε την κατηγορία της υποκίνησης και της συµµετοχής σε στάση, την στιγµή που η Avanti χαρακτηρίζει την ιταλική επίθεση κατά της Λιβύης ως έργο τέχνης αποικιοκρατικής πειρατείας.

107 Η φυλακή κάθε άλλο παρά πτοεί τον µανιασµένο επαναστάτη. Με αυξηµένο γόητρο κι έχοντας κερδίσει επάξια την θέση του ανένδοτου σοσιαλιστή ηγέτη, ο Μουσολίνι κατατροπώνει τους ρεφορµιστές στο συνέδριο του ΙΣΚ στη Ρέτζιο Εµίλια (1912). Ο Λεονίντα Μπισολάτι αποπέµπεται και το προεδρείο σχεδόν οµόφωνα αναθέτει στον ελπιδοφόρο και µαχητικότατο νεαρό Μουσολίνι την διεύθυνση του Avanti. Μόνο ο Βέλα παρουσίασε αντιρρήσεις γι αυτήν την επιλογή, είτε γιατί γνώριζε την αδυναµία του σε θεωρητική κατάρτιση, είτε γιατί τον θεωρούσε ατοµικιστή και υπερβολικά εκκεντρικό. Αργότερα ο ίδιος θα χαρακτηρίσει τον Μουσολίνι ως επιδειξιοµανή, νιτσεϊστή και αντικείµενο άρρωστης προσωπολατρίας -δηλαδή αντίθετο προς κάθε µαρξιστική αρχή. Ως δεξί του χέρι τοποθετείται η Ρωσίδα πολιτική πρόσφυγας Αντζέλικα Μπαλαµπάνοβα (Angelica Balabanoff), γυναίκα µε πλούσια επαναστατική δράση σε ολόκληρη την Ευρώπη και αγαπηµένο παιδί του Λένιν, ο οποίος θα της εµπιστευτεί µελλοντικά πάµπολλες διπλωµατικές και πολιτικές αποστολές. Με την ιδιότητα του µέλους της συντακτικής επιτροπής του Avanti αλλά και του προεδρείου του ΙΣΚ, θα έρθει συχνά σε ρήξη µε τον Μουσολίνι, για τον οποίο δεν τρέφει ιδιαίτερη εκτίµηση.

108 Το έδαφος που κερδίζει ο Μουσολίνι σε δηµοτικότητα ολοένα διευρύνεται. Η επιτυχία του Avanti, που κάτω από την καθοδήγησή του θα εκτοξεύσει το τιράζ από 20 σε 100 χιλιάδες φύλλα, θα τον εγκαθιδρύσουν στο κόµµα ως αδιαφιλονίκητο ηγετικό στέλεχος, ιδίως µετά την αποποµπή των µασόνων και των άλλων κεντρώων και δεξιοφνονούντων φραξιονιστών, που αντιστρατεύονταν στις µεθόδους και τις ιδεολογίες του. Η κόκκινη εβδοµάδα του 1914 θα φέρει την Ιταλία στα πρόθυρα της παράλυσης, θα διχάσει τον λαό σχετικά µε το ζήτηµα της ένταξης της χώρας στον πόλεµο, θα τρίξει τα έτσι κι αλλιώς σαθρά θεµέλια του παλατιού και θα σπείρει προς όλες τις κατευθύνσεις το διττό ερώτηµα: πόλεµος ή όχι -κι αν ναι, µε ποιανού το µέρος;

109 Η κυβέρνηση ασφαλώς κρίνει πως το συµφέρον του έθνους καταδεικνύει την Entente. Ο λόγος είναι και ψυχολογικός: κανείς δεν µπορεί ν αρνηθεί το µίσος του για τους Αψβούργους. Από την άλλη, ο Μουσολίνι διαρκώς παροτρύνει υπέρ της απόλυτης ουδετερότητας, σύµφωνα και µε την επίσηµη θέση του ΙΣΚ, η αρχική απήχηση της οποίας άρχισε να κλονίζεται στα λαϊκά στρώµατα, αφού αργά αλλά σταθερά ο λαός τάσσεται υπέρ του πολέµου στο πλευρό της ύσης.

110 Για τον Μουσολίνι είναι πια φανερό πως η καθαρή ταξική πάλη και η αποκλειστική κοινωνική επανάσταση δεν µπορεί ν αποδώσει τους επιθυµητούς καρπούς λόγω ανεπάρκειας πάθους και ιδεολογικών κινήτρων. Χρειάζεται οπωσδήποτε µια πανεθνική ανάταση, που µόνο µέσω εθνικιστικών και πατριωτικών συνθηµάτων θα µπορούσε να επιτευχθεί. Και ο κίνδυνος να διολισθήσει η χώρα σε µια απροσδόκητη συµµαχία µε τις Κεντρικές υνάµεις, εξαιτίας της ανεδαφικής πλέον υποχρέωσής της που προέκυπτε δήθεν από την ξεπερασµένη Τριπλή Συµµαχία, δεν ήταν καθόλου αµελητέος. Ήδη οι Αυστριακοί βολιδοσκοπούσαν εντατικά τις διαθέσεις της ιταλικής κυβέρνησης, αλλά ο Μουσολίνι είχε προφανώς διαισθανθεί έγκαιρα τον κίνδυνο διαρροής των άλλων ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κοµµάτων και φοβόταν µήπως το ΙΣΚ συµπαρασυρθεί στην δύνη µιας απατηλής ιδεολογικής πειθαρχίας. Για παράδειγµα, το Σοσιαλδηµοκρατικό Γερµανικό Κόµµα (SPD) ενέκρινε -προς έκπληξη όλων, ακόµη κι αυτού του Λένιν- τα κονδύλια για τον πόλεµο, στην Γαλλία το αντίστοιχο κόµµα µεθούσε µε την ιδέα ενός ένδοξου πολέµου ενάντια στον προαιώνιο εχθρικό γείτονα και το γαλλικό τµήµα της ιεθνούς Εργατών (SFIO - Section Française de l Internationale Ouvrière) µέσα από την εφηµερίδα της Humanitè θα χαιρετίσει µε πανηγυρισµούς την έναρξη του πολέµου, επιδιώκοντας

111 προπαγανδιστικά µε κάθε ψυχολογικό µέσο να εµφυσήσει τον ανεξέλεγκτο εθνικισµό στις καρδιές των Γάλλων. Το µίσος τους εναντίον των Γερµανών, που θα καµφθεί µελλοντικά µόνο από το ποτάµι του αίµατος των χαρακωµάτων, πηγάζει από τις ιστορικές µνήµες, που τώρα πια αποδεικνύονται ισχυρότερες από κάθε κοµµατική και ιδεολογική πειθαρχία. Ο Σοσιαλισµός µπορεί να περιµένει Η Πορεία προς την Ρώµη

112 Ο Μουσολίνι, όµως, όχι! ιστάζει να πιστέψει ότι προς στιγµή το ΙΣΚ έρχεται σε κόντρα µε το επικρατούν λαϊκό αίσθηµα, αλλά δεν εθελοτυφλεί. Παρά το γεγονός ότι οι ελιτίστικες ιδέες του περί του πεφωτισµένου αναµορφωτή και του σοφού καθοδηγητή των µαζών δεν επιτρέπουν στον υπερόπτη επαναστάτη να τρέφει έναν γνήσιο σεβασµό για τις ανίκανες να προδιαγράψουν µόνες την τύχη τους και να ορίσουν το µέλλον τους λαϊκές µάζες, αντιλαµβάνεται στην παρούσα φάση πως η επιµονή του ΙΣΚ να αντιτίθεται προς την λαϊκή ορµή θα µπορούσε ν αποδειχθεί καταστροφική. Ο ίδιος αποτελεί έτσι κι αλλιώς την ενσάρκωση ενός ηρωικού προτύπου και χαίρει απόλυτης λαϊκής αφοσίωσης, ώστε δεν επιτρέπεται να καταφανεί απογοητευτικός και µεµψίµοιρος χάριν µιας στενότητας κρίσης, την οποία οι στείρες ιδεολογικές σοσιαλιστικές αρχές προσπαθούν να επιβάλλουν σε µια Ευρώπη που ήδη φλέγεται από πόθο για ξεκαθάρισµα λογαριασµών. Επιπλέον κολακεύεται από την διαρκή πολιορκία που του κάνουν σηµαίνουσες προσωπικότητες -εκπρόσωποι των πιο ετερόκλητων συµφερόντων: ο Ζίντεκουµ για λογαριασµό του SPD (ο οποίος προτιµά να µιλήσει µε τον Μουσολίνι αντί του προέδρου του ΙΣΚ, όπως θα ήταν τυπικά το σωστό) ο Βίλελµ Έλενµπόγκεν ως επικεφαλής της αυστριακής αντιπροσωπείας οι σοσιαλδηµοκράτες της Τεργέστης Πιτόνι και

113 Ολίβα ο Μαρσέλ Κασέν από το Υπουργείο Εξωτερικών της Γαλλίας (που πιθανόν να προσπάθησε και να τον δωροδοκήσει) και άλλοι. Όλοι τον πλησιάζουν µ έναν και µοναδικό σκοπό: να ευλογήσει επιτέλους τον πόλεµο, εµπλέκοντας την Ιταλία υπέρ του στρατοπέδου που ο καθένας από αυτούς τους γυρολάτρες ανήκει.

114 Η κατανόηση πως στην χώρα απουσιάζει µια ευρεία προλεταριακή µάζα εργατικού τύπου, εξαιτίας του ότι την εποχή που εξετάζουµε η Ιταλία δεν διαθέτει ακόµη αναπτυγµένη βαριά βιοµηχανία και γενικότερα τις κοινωνικοοικονοµικές εκείνες δοµές που θα της επέτρεπαν µια καλπάζουσα προλεταριοποίηση του λαού, καθιστά στα µάτια του Μουσολίνι το σοσιαλιστικό όνειρο της καθολικής επανάστασης ισχνό. ιαπιστώνει ότι απουσιάζει µια ισχυρή αστική τάξη µε πλήρη συνείδηση της ταυτότητάς της και της αποστολής της. Εποµένως δεν υφίσταται ο αντικειµενικός εχθρός του προλεταριάτου, ώστε κάθε επαναστατικό εγχείρηµα θα στερείτο στόχου καταστροφής. Αντιλαµβάνεται, επίσης, πως η εµπλοκή της χώρας στον πόλεµο θα συντελέσει σταδιακά στον εκσυγχρονισµό της και ταυτόχρονα θα εµφυσήσει πνοή πατριωτικής αλληλεγγύης στον χαλαρωµένο και αποπροσανατολισµένο λαό θωρακίζοντας την ιδεολογική του συνείδηση. Κι όσο για τον εσωκοµµατικό τοµέα, θα περιόριζε προς όφελος του ίδιου ακόµη περισσότερο τους συντηρητικούς της σοσιαλιστικής παράταξης, που επέµεναν στην ουδετερότητα.

115 Τον Οκτώβριο 1914 αποφασίζει ν αντιταχθεί επίσηµα στις θέσεις του Κόµµατος, χαρακτηρίζοντας ως προδοσία κάθε παθητικότητα κι εµµονή στην ουδετερότητα. Παραιτείται από συντάκτης της Avanti και προχωρεί στην έκδοση δικής του εφηµερίδας µε τίτλο Il Popolo d Italia (Ο Λαός της Ιταλίας), πάντα µε την οικονοµική στήριξη των πιστών της εµπλοκής στον πόλεµο. Αυτή του η ενέργεια προκαλεί την αποποµπή του από το ΙΣΚ. Τον εκέµβριο της ίδιας χρονιάς γίνεται µέλος της Fascio Rivoluzionario, που σύντοµα την εκπροσωπεί και επισήµως. Στόχος η κινητοποίηση του λαού υπέρ του πολέµου. Στο µεταξύ οι ακραίοι εθνικιστές παντού δηµιουργούν τις δικές τους Fasci και πιέζουν για την είσοδο της χώρας στον πόλεµο. Και ο Πρωθυπουργός Αντόνιο Σαλάντρα το επιθυµεί, για εντελώς διαφορετικούς λόγους: πιστεύει στην ενδυνάµωση της µοναρχίας µέσα από την σύντοµη διεξαγωγή ενός πολέµου, που ευελπιστεί να καταλήξει νικηφόρος υπέρ της Entente, συµβάλλοντας στην ενοποίηση των αλύτρωτων ιταλικών περιοχών µε την µητέρα πατρίδα.

116 Κάτω από αυτές τις απατηλές ονειρώξεις, η Ιταλία εµπλέκεται µε πάθος. Είναι γνωστά τα καταστροφικά οικονοµικά αποτελέσµατα και ο µεγάλος φόρος αίµατος στα πεδία των µαχών, αλλά αξίζει να επισηµάνουµε πως, όσο κι αν η χώρα του Μουσολίνι συντέλεσε στην νίκη του δυτικού συνασπισµού, ουσιαστικά η θέση της µετά την λήξη του πολέµου κατήντησε δυσµενέστερη. Το εθνικό χρέος αυξήθηκε κατά 500% και ο πληθωρισµός ξεπέρασε το 300%, ενώ οι απώλειες συνεχώς διογκώνονταν εξαιτίας της αποτυχίας των ιταλικών επιθέσεων. Το αποτέλεσµα αυτών των θλιβερών απολογισµών ήταν η γιγάντωση του εθνικισµού στο εσωτερικό της χώρας και η εµφάνιση νέων Fasci, που έσπρωχναν τον λαό στην υιοθέτηση µιας ακόµη πιο σιδηράς κι άκαµπτης πειθαρχίας για το καλό της πατρίδας. Στην πραγµατικότητα, ο πόλεµος δεν έφερε την ποθητή εθνική ενοποίηση, αλλά το αντίθετο. Την στιγµή που αρκετοί βιοµηχανικοί εργάτες απουσίαζαν από το µέτωπο προς εξυπηρέτηση της εργοστασιακής παραγωγής και οι βετεράνοι (combattenti) άρχισαν να τους µισούν και να τους αποκαλούν κοπανατζήδες (imboscati), το ΙΣΚ παρέµενε αµετάπειστο στην πολιτική της ουδετερότητας µε σύνθηµα Νe aderire, ne sabbotare (ούτε υποστήριξη, ούτε σαµποτάζ), βυθισµένο σε µια απελπιστική πανευρωπαϊκή αποµόνωση και έχοντας απολέσει την αλλοτινή ευρεία λαϊκή υποστήριξη. Η ένταση της αντίδρασης των ορθόδοξων Ιταλών σοσιαλιστών όχι µόνο δεν φόβιζε τον αποφασισµένο και αµετανόητο Μουσολίνι, αλλά τουναντίον

117 αποτέλεσε πραγµατικό τονωτικό και αναζωογονητικό οξυγόνο για τις αποφάσεις του να διαφοροποιηθεί και να συγκεντρώσει πάνω του όλη εκείνη την απαιτούµενη για το µέλλον ισχύ, που πηγάζει από την προσέγγιση του λαϊκού ενθουσιασµού.

118 Η λήξη του πολέµου (που για την Ιταλία στοίχισε σε ανθρώπινες ζωές περίπου νεκρούς και πάνω από τραυµατίες -εκτός από το οικονοµικό και κοινωνικό χάος που δηµιούργησε) δεν υπήρξε θετική και ως προς τις εδαφικές διεκδικήσεις της Ιταλίας. Ουσιαστικά δεν επήλθε ικανοποίηση αναφορικά µε τις διεκδικήσεις της στην Τουρκία και την Αφρική, αλλά µόνο ως προς την περιοχή του Τρεντίνο και της Τεργέστης. Αυτή η vittoria mutilata (κολοβή νίκη), σε συνδυασµό µε την απογοήτευση που επέφερε στις λαϊκές µάζες εξαιτίας της ανεργίας και της πολιτικής αστάθειας, οδήγησε στην απαξίωση του εκλογικού και πολιτικού συστήµατος της χώρας, που τώρα θεωρούνταν περισσότερο από ποτέ ξεπερασµένα. Ο νέος εκλογικός νόµος που εφαρµόστηκε κατά τις πρώτες µεταπολεµικές εκλογές ευνοούσε τα µαζικά κόµµατα, που ωστόσο δεν κατάφεραν να συνεργαστούν µεταξύ τους. Το ΙΣΚ ήταν ο µεγάλος νικητής, αλλά κράτησε εχθρική στάση απέναντι στο νεοϊδρυθέν Κόµµα του Ιταλικού Λαού (PPI). Οι κλασικοί φιλελεύθεροι είχαν την µεγαλύτερη δύναµη στο Κοινοβούλιο, αλλά αδυνατούσαν να ελέγξουν την πλειοψηφία και για τον λόγο αυτό χρειάζονταν δυνατές συµµαχίες. Η επαναστατική πτέρυγα των Σοσιαλιστών διατυµπάνιζε την βίαιη κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη, ως αναγκαία φάση για το πέρασµα στην δικτατορία του

119 προλεταριάτου. Το 1920 το συνδικαλιστικό κίνηµα αύξησε τα µέλη του από σε ! Οι απεργίες στον βιοµηχανικό και αγροτικό τοµέα, οι καταλήψεις και οι βιαιοπραγίες, καταµαρτυρούσαν πως η κατάσταση είχε οριστικά ξεφύγει από τον έλεγχο και ότι ήταν ζήτηµα χρόνου το ξέσπασµα µιας καθολικής επανάστασης µπολσεβικικού χαρακτήρα. Η διετία έµεινε γνωστή ως bienio rosso ( κόκκινη διετία ).

120 Μέσα σε αυτό το έκρυθµο κλίµα µια οµάδα εθνικιστών σοσιαλιστών και αριστεριστών παρεµβατιστών, µε βασικότερο ηγέτη τον Μουσολίνι, ιδρύουν το 1919 στο Μιλάνο το κίνηµα των Fasci Italiani di Combattimento (Λίγκα των Ιταλών Βετεράνων). Βασικές τους επιδιώξεις είναι η ανακήρυξη της ηµοκρατίας, το καθολικό εκλογικό δικαίωµα, η κατάργηση των τίτλων ευγενείας, της γραφειοκρατίας, της Γερουσίας και της υποχρεωτικής θητείας. Επιθυµούν τον γενικό αφοπλισµό και την απαγόρευση της πολεµικής παραγωγής για όλα τα κράτη, την ελευθερία γνώµης, Τύπου, θρησκευτικής συνείδησης και ιδεών. Οι υπέρµαχοι όλων αυτών δεν θα παραλείψουν στις 13 Απριλίου 1919 να επιτεθούν κατά σοσιαλιστών στο Μιλάνο σκοτώνοντας τρεις από αυτούς και να καταστρέψουν τα γραφεία του Avanti, καταδεικνύοντας το πώς οι ίδιοι αντιλαµβάνονταν την δηµοκρατία και την πολυφωνία. Η επίθεση βέβαια δεν ήταν προγραµµατισµένη, ούτε κι αποτελούσε τον κανόνα.

121 Κατά την διάρκεια επίσηµης επίσκεψης των δύο δικτατόρων στην Γιουγκοσλαβία. Ωστόσο οι Φασίστες γνωρίζουν πολύ καλά από δηµαγωγία και λαϊκισµό. ανειζόµενοι παραδοσιακά συνθήµατα της αριστεράς, διαδηλώνουν υπέρ της καθιέρωσης του εργατικού οκταώρου, τον καθορισµό του κατώτατου µεροκάµατου και της συνδικαλιστικής συµµετοχής στην διοίκηση των εργοστασίων. Προωθούν τις συνεχείς καταλήψεις, βάλλουν κατά των µεγαλοϊδιοκτητών της αγροτικής γης και επιζητούν την αναδιανοµή των µη παραγωγικών κλήρων στους αγρότες. Στο στόχαστρο ασφαλώς τίθενται και οι διεφθαρµένοι αστοί πολιτικοί και βουλευτές, για τους οποίους η τιµωρία δεν µπορεί να είναι άλλη από την κρεµάλα. εν είναι λοιπόν η (ανύπαρκτη έτσι κι αλλιώς) κοµµουνιστική απειλή, που συγκεντρώνει τα πυρά του Φασισµού στα πρώτα του βήµατα, αλλά το φιλελεύθερο αστικό κράτος και η µπουρζουαζία της αριστοκρατίας του αίµατος, τα κατάλοιπα του πάλαι ποτέ κραταιού φεουδαρχικού συστήµατος και η οργανωµένη εκκλησία.

122 Εντούτοις, απουσιάζουν οι ξεκάθαρες θέσεις και ο συνεπής προγραµµατισµός από τις προεκλογικές τους εξαγγελίες. Στις εκλογές του Νοέµβρη του 1919 γνωρίζουν βαριά ήττα, αφού ακόµη και στο βιοµηχανικό Μιλάνο αποσπούν µόνο ψήφους (σε σύνολο ). Αλλά το ηθικό τους παραµένει απτόητο. Επινοούν νέα µέσα εντυπωσιασµού: περίτεχνα σύµβολα και στολές υποβλητικές, σηµαίες φιλοτεχνηµένες µε µαεστρία, µουσικές, τραγούδια, λάβαρα. Κάθε κοµµατική συγκέντρωση, κάθε πορεία ή εκδήλωση αποτελεί τώρα πια σωστή φιέστα. Ταυτόχρονα, ο ιταλικός σοβινισµός επαναστατεί µε την ευκαιρία της διένεξης Ιταλίας - Γιουγκοσλαβίας για την αλµατία. Οι σοσιαλιστές και η αριστερά θα βρεθούν και πάλι κόντρα στο ρεύµα, που απαιτεί ξεκαθάρισµα λογαριασµών. Οι φασίστες και οι ακραίοι εθνικιστές, που στις τάξεις τους τώρα έχουν προσχωρήσει και απόστρατοι αξιωµατικοί, άνθρωποι του πνεύµατος και της τέχνης, καθώς επίσης και άλλοι απογοητευµένοι από την παθητικότητα της ιταλικής Κυβέρνησης, θ αντιδράσουν βίαια εναντίον των ειρηνιστών µε τραµπουκισµούς και ξυλοφορτώµατα. Κι όταν πια ο Ντ Ανούντσιο (που αργότερα ο Μουσολίνι θα τον ανακηρύξει εθνικό ποιητή) τον Σεπτέµβρη του 1919 θα καταλάβει το Φιούµε, κουρελιάζοντας κυριολεκτικά το ήδη πληγωµένο γόητρο µιας Κυβέρνησης που αποδεικνυόταν ολοφάνερα πλέον ανίκανη να διεκδικήσει το παραµικρό προς όφελος της χώρας, ο δρόµος προς το πολυπόθητο πραξικόπηµα που προετοιµάζεται µε σπουδή τόσο καιρό θα είναι ανοιχτός. Είναι η εποχή των δράσεων, αλλά και των εντυπωσιασµών: υιοθετούνται οι µαύρες στολές των Arditi (Μαχητές Ταγµάτων εφόδου) και ο ρωµαϊκός χαιρετισµός µε υψωµένο το δεξί χέρι.

123 Το ιταλικό κράτος βρίσκεται πια στα πρόθυρα της διάλυσης. Η αστυνοµία, ο στρατός, οι δηµόσιοι υπάλληλοι, ολόκληρος ο κρατικός µηχανισµός και τα θεσµικά όργανα προσχωρούν σταδιακά στους ακροδεξιούς του Ντ Ανούντσιο και του Μουσολίνι. Ο τελευταίος προσεταιρίζεται φανερά πια τους εθνικιστές και τους καπιταλιστές, σπρωγµένος από έναν ξεδιάντροπο οπορτουνισµό. Ξεπουλά το εργατικό κίνηµα και το προλεταριάτο που τον πίστεψε, την αγροτική λαϊκή µάζα που τον στήριξε µε τόσο πάθος και αυταπάρνηση, επειδή το ευαίσθητο πολιτικό του ένστικτο διαβλέπει ότι το µέλλον ανήκει οριστικά στους εµπρησµούς, την τροµοκρατία και την βία των Arditi και των Οµάδων Εφόδου. Οι νόµιµες διαδικασίες, άλλωστε, δεν µπορούν από µόνες τους να του χαρίσουν την εξουσία, αφού ούτε και οι εκλογές του 1920 για την ανάδειξη των κοινοτικών συµβουλίων θα φέρουν ικανοποιητικά αποτελέσµατα. Η πλάστιγγα γέρνει ξανά προς τους συντηρητικούς δεξιούς, που µαζί µε τους ορθόδοξους σοσιαλιστές, τους κοµµουνιστές και τον υπέργηρο πρωθυπουργό Τζολίτι απλώς κοιτούν την αστυνοµία να συνδράµει τους φασίστες στο καταστροφικό τους έργο: δολοφονίες αριστερών κοινοτικών και δηµοτικών αρχών, εµπρησµοί εργατικών κέντρων, σωµατείων, συνεταιρισµών και οίκων του λαού.

124 Το 1921 ο Μουσολίνι αποδεικνύεται για δεύτερη φορά αποστάτης. Ενόψει των εκλογών, θα συµµετέχει στον Εθνικό Συνασπισµό - οπότε θα κατέβει στις εκλογές σε ενιαίο ψηφοδέλτιο µε τις υπόλοιπες αστικές δυνάµεις. Ο Τζολίτι αφελώς ελπίζει ότι µε τον τρόπο αυτό θα κατευνάσει την µαχητικότητα του φασιστικού πυροτεχνήµατος και θ αποφευχθούν οι ακρότητες. Ωστόσο η πραγµατικότητα τον διαψεύδει. Ολόκληρη η χώρα και ιδιαίτερα η Β. Ιταλία µε τα δεκάδες εργατικά και βιοµηχανικά κέντρα θα σπαράξει από τις φασιστικές φρικαλεότητες. Αλλά και οι αναρχικοί και οι σοσιαλιστές δεν υστερούν καθόλου σε επίδειξη εγκληµατικότητας. Υπολογίζονται περίπου 200 δολοφονίες πολιτικών κινήτρων µέσα στους πρώτους 4 µήνες του 1921.

125 Η είσοδος του Μουσολίνι στο Κοινοβούλιο είναι πια γεγονός και µπορεί να εκληφθεί σαν προσωπικός του θρίαµβος, αφού στο Μιλάνο του αποδόθηκαν 200 χιλιάδες ψήφοι. Στην πρώτη του κιόλας κοινοβουλευτική οµιλία δηλώνει φανατικός αντιδηµοκράτης και πολέµιος του σοσιαλισµού, αποποιείται των ιδεών του διεθνισµού και αποτρέπει την αβασάνιστη αποδοχή των µαρξιστικών θεωριών ως βλαβερών για την ουσία του πατριωτικού τοπικισµού. Στην δεύτερη οµιλία του δεν θα διστάσει να προτείνει έµµεσα µια συνεργασία µε τους Κοµµουνιστές, υποστηρίζοντας πως ο ταξικός τους προσανατολισµός µε τον δικό του εθνικό µπορούν κάλλιστα να συνοδοιπορήσουν.

126 Μετά την παραίτηση του Τζολίτι αναλαµβάνει ο Ιβανόε Μπονόµι, που µάταια κι αυτός θα προσπαθήσει µε την σειρά του ν αποτρέψει τον εκφυλισµό της κοινωνικής συνοχής της χώρας. Στον δρόµο µαίνονται οι συγκρούσεις µεταξύ των αριστερών Arditi del Popolo (Τολµηροί του Λαού) και των Squadristi (Φασιστικά Τάγµατα Εφόδου). Ο Μουσολίνι µε τον γνωστό του θεατρινισµό και το θράσος του δηµαγωγού κατηγορεί τα θύµατά του για κόκκινη τροµοκρατία, αλλά καταφέρνει τελευταία στιγµή να ελέγξει τους φανατικούς τραµπούκους του δρόµου (αργότερα ο Χίτλερ θα τον µιµηθεί σε αυτή την πρακτική σκοπιµότητας, αν και κατά πολύ πιο απάνθρωπα και αποτελεσµατικά -εξολοθρεύοντας στην κυριολεξία τους πραιτοριανούς του Ραιµ κατά την νύχτα των µεγάλων µαχαιριών ). Με το Σύµφωνο Ειρήνης (Patto di Pacificazione) που θα συνάψει µε το ΙΣΚ εφαρµόζει κατ ουσίαν την τρίτη του αποστασία - µε την διαφορά ότι τώρα µοιράζεται τον ρόλο του προδότη µε τους σοσιαλιστές, που κι αυτοί θα κατηγορηθούν από τους αναρχοκοµµουνιστές οπαδούς τους για αποστασία. Οι ακραίοι φασίστες δυσανασχετούν µε αυτή του την µετριοπαθή και κατευναστική τακτική, τον κατηγορούν µάλιστα ανοιχτά για προδοσία και µερικοί θερµόαιµοι απαιτούν την καθαίρεσή του. Οι φανατικοί του Ντ Ανούντσιο, στερηµένοι από κάθε πολιτικό

127 ένστικτο κι ανίκανοι να κατανοήσουν κάθε έννοια πολιτικού οπορτουνισµού, θα συνεχίσουν τις επιδροµές και τους τραµπουκισµούς εν ονόµατι ενός δήθεν µαρξιστικού κινδύνου. Ο Μουσολίνι, βλέποντας τα περιθώρια για µια αποκλειστική από τον ίδιο χειραγώγηση του φασιστικού κινήµατος να στενεύουν επικίνδυνα, κάνει στροφή 180 µοιρών: καταγγέλλει το Σύµφωνο Ειρήνης και ιδρύει το Εθνικό Φασιστικό Κόµµα (PNF - Partito Nationale Fascista), προσεταιριζόµενος ξανά τους Squadristi, που εξαπολύονται µε αγριότερες διαθέσεις κατά των εκπροσώπων του εργατικού κινήµατος. Στο διπλωµατικό όµως πεδίο, δεν παύει να επιζητεί τις συµµαχίες των µεγάλων κοµµάτων προκειµένου να ενδυναµώσει κι άλλο την κοινοβουλευτική του θέση. Υπήρχε ασφαλώς αρκετός χρόνος αργότερα για να τα εξολοθρεύσει, στα πλαίσια της θείας αποστολής που ο Ντούτσε είχε αναλάβει. Το PNF οργανώθηκε πάνω στον άξονα τάξη - πειθαρχία - ιεραρχία και προσανατολίστηκε σταθερά κατά της µοναρχίας και υπέρ του οικονοµικού φιλελευθερισµού, της µείωσης των κρατικών δαπανών, της θέσπισης µιας δικαιότερης κοινωνικής και εργατικής νοµοθεσίας και της ανάπτυξης κλαδικών και φοιτητικών οργανώσεων και συνδικάτων. Οι πορείες και οι εκδηλώσεις του είναι µεγαλειώδεις και αξιοθαύµαστες όσον αφορά το τελικό ψυχολογικό αποτέλεσµα: σηµαίες και λάβαρα, σύµβολα νέα και παλαιά, πολεµικά άσµατα και ύµνοι λατρείας, µαζικές νεκρώσιµες τελετές για τους πεσόντες στα πεδία των µαχών ή των πολιτικών συγκρούσεων -όλα αποσκοπούν σε µια καθόλου ευκαταφρόνητη υπόµνηση ότι ο Φασισµός είναι

128 παρών, περισσότερο διεκδικητικός και µαχητικός από ποτέ. Ο µύθος της αρχαίας Ρώµης, που αναγεννάται σε µια νέα Ρώµη εθνικιστικού χαρακτήρα, καταλαµβάνει κεντρική θέση στην φασιστική ιδεολογία και αποτελεί την κατευθυντήρια γραµµή του προπαγανδιστικού προγράµµατος: οι µελανοχίτωνες οργανώνονται σε λεγεώνες, κοόρτες και εκατονταρχίες, η χρήση ρωµαϊκών εµβληµάτων και τίτλων για τους διοικητές γενικεύεται και τα επίπεδα της βίας φτάνουν πλέον σε τέτοιο ύψος, που και οι ίδιοι οι Φασίστες ηγέτες ανησυχούν. Αναλαµβάνοντας την πρωθυπουργία ο Λουίτζι Φάκτα το 1922, σε αντικατάσταση του Μπονόµι, δηµιούργησε έναν κεντροδεξιό συνασπισµό προς αντιµετώπιση του Φασιστικού κινήµατος, αλλά Σοσιαλιστές και κεντρώοι Φιλελεύθεροι δεν συντονίστηκαν αποτελεσµατικά, ενώ οι υπόλοιπες συντηρητικές δυνάµεις ανέχονταν τους Φασίστες σαν πολιτικό ανάχωµα κατά της ορµής της κοµµουνιστικής αριστεράς. Η δηµιουργία της Εργατικής Συµµαχίας (Alleanza del Lavoro) από τους σοσιαλιστές, τους ρεπου-µπλικάνους και τους συνδικαλιστές αναρχικούς, τον Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς, δεν κατάφερε επίσης να εντάξει στους κόλπους τους υπερασπιστές του αστικού φιλελευθερισµού και οδήγησε στην αποτυχηµένη διήµερη απεργία του Αυγούστου. Οι Φασίστες

129 ανταπέδωσαν σκληρά σε αυτή την µίνι αντίδραση µε νέα κύµατα βίας. Το παροδοξότερο όλων ήταν πως υψηλότατοι κληρικοί και διανοούµενοι, ακόµη και µέλη της βασιλικής οικογένειας αντιµετώπιζαν ευνοϊκά τους Φασίστες, όπως άλλωστε ο στρατός και ο διοικητικός κορµός της χώρας. Όλοι αυτοί στήριζαν µε τον τρόπο τους τον Μουσολίνι, παρά τις επιθέσεις του τελευταίου εναντίον τους σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, αλλά και µέσω του τύπου. Το πλέον παράλογο ήταν πως τον στήριζαν και όσοι δέχτηκαν την γροθιά του στα πεζοδρόµια, όπως για παράδειγµα οι ακραίοι αριστεριστές και οι αναρχικοί µαρξιστές. εν υπήρχε λοιπόν καταλληλότερη στιγµή από αυτήν για τον Μουσολίνι να καταλάβει πραξικοπηµατικά την εξουσία.

130 Έτσι, στις 27 Οκτωβρίου 1922 οι Φασίστες αρχίζουν τις κινητοποιήσεις τους, καταλαµβάνοντας αρχικά αστυνοµικά τµήµατα, οπλοστάσια και δηµόσιες υπηρεσίες στην Β. Ιταλία, σχεδόν χωρίς χρήση βίας. Σκοπεύουν να συγκεντρωθούν στην Ρώµη σε µια πορεία επίδειξης δύναµης και όχι να καταλάβουν µε βία την εξουσία. Πράγµατι, µια µέρα µετά, οι µελανοχίτωνες οδεύουν προς την Ρώµη µε κάθε διαθέσιµο µέσο. Στρατός και αστυνοµία εκφράζουν την νοµιµοφροσύνη τους προς τον Βασιλιά Βίκτωρα Εµµανουήλ, διαβεβαιώνοντας πως µπορούν άµεσα να διαλύσουν τους κινηµατίες. Αλλά ο Βασιλιάς διστάζει να υπογράψει το διάταγµα επιβολής στρατιωτικού νόµου φοβούµενος εµφύλιο πόλεµο κι αυτό οδηγεί την κυβέρνηση Φάκτα σε παραίτηση. Ο Μουσολίνι, που από το Μιλάνο αρνείται οποιαδήποτε άλλη θέση εκτός από αυτήν του Πρωθυπουργού, καλείται στην πρωτεύουσα προκειµένου πια ν αναλάβει την ηγεσία ενός κοινοβουλευτικού συνασπισµού. Καταφτάνει στις 30 Οκτωβρίου, ενώ την εποµένη οι µελανοχίτωνες, που µέχρι τότε παρέµεναν στις παρυφές της πόλης κραδαίνοντας τ αγαπηµένα τους ρόπαλα (manganelli), εισέρχονται στην Ρώµη θριαµβευτές.

131 εν πρόκειται όµως για ένοπλη επανάσταση -ούτε καν για πραξικόπηµα. Ο Ντούτσε σε ηλικία µόλις 39 ετών ανέλαβε απλά επικεφαλής ενός πολυκοµµατικού συνασπισµού, µε προγραµµατισµένο πλάνο άσκησης της εξουσίας σε πρώτη φάση για ένα έτος -µια νοµιµότατη διαδικασία. Κύριο µέληµα της νέας κυβέρνησης ήταν η εξυγίανση των οικονοµικών και η εργατική πολιτική. Προσωπικά ο Μουσολίνι πάσχιζε να σταθεροποιήσει την θέση του στο εσωτερικό του κόµµατος. Προς τούτο ιδρύει το Φασιστικό Μεγάλο Συµβούλιο, µε διοικητικές και εκτελεστικές εξουσίες ελεγχόµενες από τον ίδιο, και τον Ιανουάριο του 1923 την Εθελοντική Πολιτοφυλακή Εθνικής Ασφάλειας (Milizia Volontaria per la Sicurezza Nationale), προσδίδοντας στους µελανοχίτωνες χαρακτηριστικά κρατικού θεσµού. Την διοίκηση της MVSN αναλαµβάνουν αξιωµατικοί του στρατού, µε ρόλο καθαρά ασφαλιστικό του φασιστικού καθεστώτος. Αλλά ο νεαρός ηγέτης δεν αισθάνεται σταθερός στα πόδια του, επειδή οι ακραίοι εξτρεµιστές και οι φανατικοί σκληροπυρηνικοί που τον πλαισιώνουν καιροσκοπικά επιζητούν µια αµεσότερη σύνδεση µε την απόλυτη εξουσία πιέζοντας αφόρητα για φασιστική επανάσταση και επιβολή της δικτατορίας. Ο Μουσολίνι δεν καθορίζει πια τις εξελίξεις αλλά σύρεται απ τα γεγονότα, έχοντας πέσει θύµα των πολυάριθµων

132 µέσα στο φασιστικό κίνηµα διασπαστικών τάσεων, που ο ίδιος ακούσια καλλιέργησε προκειµένου να δικαιολογήσει ιδεολογικά τις πολιτικές του συµµαχίες. Οι εθνικιστές και οι Squadristi επιθυµούν την συνεργασία µε την υφιστάµενη πολιτική ελίτ, οι εξτρεµιστές την άµεση αντικατάσταση του φιλελεύθερου συστήµατος από µια δικτατορία, οι συνδικαλιστές προσανατολίζονταν προς µια φιλεργατική διακυβέρνηση µε στόχο τον εκσυγχρονισµό και εκδηµοκρατισµό της οικονοµίας, ενώ οι µετριοπαθείς απεχθάνονταν την δικτατορία. Τέλος, υπήρχαν και άλλα ρεύµατα µικρότερης σηµασίας: οι Καθολικοί Φασίστες (Clerico - Fascisti), που επιζητούσαν την σύµπλευση µε τον καθολικισµό οι Μοναρχοφασίστες, που οραµατίζονταν µια δικτατορία απόλυτα µοναρχική υπό τον Βίκτορα Εµµανουήλ οι ιδεαλιστές, µε ορίζοντα την πολιτιστική επανάσταση οι ακραίοι αριστεριστές, που φιλοδοξούσαν σε µια λαϊκή επανάσταση στους κόλπους του φασιστικού κινήµατος και οι ελιτιστές αποκρυφιστές, που προσδοκούσαν την αναβίωση της αριστοκρατικής κοινωνικής δοµής της αρχαίας Ρώµης µε την υιοθέτηση ιµπεριαλιστικών αρχών παγανιστικού χαρακτήρα. Μπροστά σε όλες αυτές τις τάσεις ο Μουσολίνι παρέµενε µετέωρος, προσπαθώντας να βρει τρόπους που θα τον στήριζαν να συγκρατήσει τα ηνία του κόµµατος, αλλά και την θέση του στην πολιτική εξουσία, αφού ακόµη δεν έχαιρε κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Η πλειοψηφία των εδρών κατακτήθηκε µε την αρωγή του Νόµου Ατσέρµπο στις εκλογές του Απριλίου του Η κρίση της κυβέρνησης Μουσολίνι από την υπόθεση Μεταότι, παρά την κατάθλιψη που έφερε στον Ντούτσε και το γερό ταρακούνηµα της θέσης του, τελικά έληξε υπέρ της δραστικής αντίδρασης των Φασιστών. Ο Μουσολίνι, πιεσµένος από ακραία στελέχη του

133 κόµµατός του και καλυµµένος από την γνωστή ανικανότητα του Βασιλιά (που, µεταξύ άλλων, δίσταζε ν αποσύρει την εµπιστοσύνη του προς αυτόν επειδή κατείχε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία), προχωρεί σε ρήξη µε τους Φιλελεύθερους και αναλαµβάνει την ιστορική, πολιτική και ηθική ευθύνη των γεγονότων. ιαλύει το Κοινοβούλιο και απαγορεύει την επιστροφή των αντιπολιτευοµένων Βουλευτών σε αυτό, διατάζοντας την αστυνοµία να καταπνίξει κάθε αντίδραση. Ακολουθεί όργιο συλλήψεων, λογοκρισία, απαγόρευση της λειτουργίας των µασονικών στοών και κλείσιµο όλων των συνδικάτων, εκτός από τα φασιστικά συνδικάτα που αναγνώριζε η συνοµοσπονδία των βιοµηχάνων (Confindustria). O δικτάτορας Μουσολίνι είναι πλέον υπόλογος µονάχα στον ίδιο τον Βασιλιά. Μετά την τέταρτη απόπειρα κατά της ζωής του, ο Μουσολίνι απαγορεύει την ύπαρξη και δράση άλλων κοµµάτων εκτός του φασιστικού, που άτυπα και σταδιακά ανακηρύσσεται ως επικυρίαρχος της κυβέρνησης. Τον Σεπτέµβριο του 1929 το Μεγάλο Συµβούλιο του Φασιστικού Κόµµατος αναδεικνύεται ως ανώτατο όργανο συντονισµού των κυβερνητικών δραστηριοτήτων, κατά παράβαση του ιταλικού Συντάγµατος που αναγνώριζε αυτό το δικαίωµα µόνο στον Μονάρχη. Τυπικά η εξουσία ανήκε ακόµη στον Βασιλιά Βίκτορα Εµµανουήλ, η Γερουσία ήταν παροπλισµένη, οι δήµαρχοι διορίζονταν µε διατάγµατα και η ισχύς του νόµου περί ευθύνης των Υπουργών ανεστάλη επ αόριστον. Τώρα κυβερνούσε

134 το Κόµµα µέσω διαταγµάτων, χωρίς ωστόσο να παρεµβαίνει στην ικαστική Εξουσία ή να φασιστοποιεί τον κορµό της δηµόσιας διοίκησης. Αργότερα, το Ειδικό ικαστήριο Άµυνας του Κράτους υπήρξε ιδιαίτερα ελαστικό στις αποφάσεις του, όταν δίκαζε πολιτικές υποθέσεις. Αξίζει να σηµειωθεί πως στην διετία µόνο µια καταδίκη σε θάνατο αποφασίστηκε από αυτό το δικαστήριο, ενώ Η Πολιτική Αστυνοµία καταδίκασε σε όλη την διάρκεια της δικτατορίας µόνο πέντε χιλιάδες άτοµα στην ποινή της φυλάκισης και περίπου διπλάσια σε αυτήν της εσωτερικής εξορίας (Confino). Ούτε η οικονοµική πολιτική άλλαξε δραµατικά, αφού το ιδιοκτησιακό καθεστώς και η ελίτ των βιοµηχάνων παρέµεναν σχετικά ανεξάρτητοι, όπως και το εργατικό δυναµικό της χώρας, που ελεγχόταν βασικά από τα συνδικάτα. Συµπερασµατικά, το Κόµµα δεν εφάρµοσε µια στυγνού τύπου δικτατορία (όπως το Ναζιστικό Κόµµα του Χίτλερ στην Γερµανία ή του Στάλιν στην Σοβιετική Ένωση), αλλά υποτάχθηκε στην επικυριαρχία του πολιτικού καθεστώτος. Τα µέλη του Κόµµατος παρέµεναν συχνά εκτός κυβέρνησης, επειδή ακολουθήθηκε γενικά η αρχή της φασιστοποίησης των ήδη διορισµένων προσώπων στις θέσεις των θεσµικών και κρατικών οργάνων. Σε πολλούς νευραλγικούς τοµείς, όπως η Παιδεία και η τοπική αυτοδιοίκηση, οι

135 Φασίστες αποτελούσαν µια παράδοξη µειοψηφία και η κατάσταση τα επόµενα χρόνια δεν φαίνεται να διαφοροποιήθηκε σε µεγάλο βαθµό. Σε µια Ιταλία που µαταιοπονούσε να βρει τον δρόµο της ανάµεσα στα σύγχρονα αστικά κράτη, η τυπολατρία του αρχαίου ρωµαϊκού µεγαλείου και η προσωπολατρία του Ντούτσε αναµιγνύονταν αδιάλειπτα µε το φασιστικό κύµα µιας επιφαινόµενης τροµοκρατίας κι ενός χλιαρά αµφισβητούµενου δεσποτισµού, αναπαράγοντας το πολιτικό κιτς της οικουµενικής διάνοιας ενός µανιοκαταθλιπτικού ηγέτη, που µέσα από την βάσανο του γαστρικού έλκους και των στοµαχικών νευρώσεων οραµατίστηκε να σώσει την χώρα του από την αστάθεια και το χάος των θεσιθήρων πολιτικών και της ανίκανης µοναρχίας. Το σχετικά ήπιο αυταρχικό καθεστώς του Μουσολίνι, γέννηµα της διστακτικότητας και της ανωριµότητας των µεγάλων αστικών κοµµάτων και της αφροσύνης των πραγµατικών υπερασπιστών της εργατικής τάξης και των αγροτικών µαζών, δεν κατόρθωσε ποτέ ν αγγίξει τα όρια του ολοκληρωτισµού, ούτε να ξεπεράσει το φράγµα της φρίκης των άλλων γνωστών µας δικτατορικών καθεστώτων. Ο λόγος είναι απλός: ο Μουσολίνι, είτε εξαιτίας µιας ανεξήγητης ψυχολογικής παρόρµησης, είτε από γνήσιο πολιτικό πιστεύω, παρέµεινε σε όλη του την ζωή δέσµιος του κατεστηµένου και των ήδη λειτουργούντων θεσµών, όντας και ο ίδιος θύµα της έµφυτης συµβιβαστικής διάθεσης που τον χαρακτήριζε. Ορµώµενος από φιλολαϊκά κίνητρα κι έχοντας βαθιά ριζωµένη µέσα του την σοσιαλιστική ιδέα από το οικογενειακό του περιβάλλον, κατέληξε να ενσαρκώσει τον ρόλο του αυταρχικού και δεσποτικού πατριώτη ηγέτη, που επενδύθηκε την ταξική του προβιά υπέρ των εθνικιστικών του ενστίκτων. Κι αυτό ασφαλώς είναι φυσικό αποτέλεσµα της δράσης ενός ανθρώπου, που ποτέ του δεν κατάφερε να ξεφύγει από τον πρώτο µικροαστικό του περίγυρο.

136 Οι παρτιζάνοι που συνέλαβαν τον Μουσολίνι επέτρεψαν σε κατοίκους του Dongo, ένα χωριό στις όχθες της λίµνης Como, να τον εκτελέσουν. στην συνέχεια το πτώµα του µεταφέρθηκε στο Μιλάνο. Εκεί, µεταξύ άλλων, κρεµάστηκε ανάποδα στην κεντρική πλατεία. ίπλα του κρέµεται η ερωµένη του, Κλαρέτα Πετάτσι (Claretta Petatsi). εν θα µπορούσαµε εύκολα να ισχυριστούµε ότι ο Μουσολίνι ήταν τέκνο περισσότερο των συγκυριών της εποχής και λιγότερο της ιταλικής αγροτικής επαρχίας -παρά την φαινοµενική πρωτοποριακή του δράση. Ενατένισε το µέλλον καιροσκοπικά και προσπάθησε δηµαγωγικά να στηρίξει την εξουσία του µε οποιοδήποτε κόστος, ακόµη κι αν αυτό σήµαινε την απάρνηση θέσεων και ιδεών που άλλοτε προασπιζόταν µε πάθος. Ασφαλώς είχε την σπάνια για τους δικτάτορες προσαρµοστική ικανότητα, αλλά παραδόξως η ικανότητά του αυτή συντόµευσε την πολιτική του καριέρα. Προφανώς οι καιροί είχαν αλλάξει και δεν µπόρεσε ν αντιληφθεί πως, στην πολιτική, δεν είναι λίγες οι φορές που ανταµείβεται η αφέλεια και αποτυγχάνει η αυθεντία. Το πλήρωµα του χρόνου απέδειξε πως, ο άλλοτε επαγγελµατίας επαναστάτης, µεταλλάχθηκε πολύ γρήγορα σε ερασιτέχνη δικτάτορα, προς απογοήτευση όλων όσων πίστεψαν σε αυτόν. Αναµφισβήτητα, αυτό οφείλεται στο ότι η ανθρώπινη διάνοια τελικά παραµένει αυστηρά µη προβλέψιµη.

137

138

139 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1) D. M. Smith: Mussolini (N. York, 1982) 2) I. Kirkpatrick: Mussolini: A Study in Power (N. York, 1964) 3) C. Hibbert: Benito Mussolini (London, 1962) 4) R. Collier: Duce (N. York, 1971) 5) A. J. Gregor: Young Mussolini and the Intellectual Origins of Fascism (Barkley, 1979) 6) D. J. Forsyth: The Crisis of Liberal Italy (N. York, 1993) 7) A. Lyttelton: The Seizure of Power: Fascism in Italy (N. York, 1973) 8) Georg Scheuer: Σύντροφος Μουσολίνι - Ρίζες και δρόµοι του πρωτογενούς φασισµού (εκδ. Φιλίστωρ, 1999) 9) Stanley G. Payne: H Ιστορία του Φασισµού (εκδ. Φιλίστωρ, 2000) 10) Ιστορία του Ελληνικου Έθνους (Εκδοτική Αθηνών) 11) Βασίλης Ραφαηλίδης: θερµοί και Ψυχροί Πόλεµοι (εκδ. Εικοσού Πρώτου, 1996) 12) Έγγραφα Βασιλικού Υπουργείου Εξωτερικών (έκδ. Αθήνα 1940)

140 Το άρθρο δηµοσιεύτηκε στο µηνιαίο περιοδικό Παγκόσµια Πολεµική Ιστορία τεύχος 8, τον Σεπτέµβριο του 2006 Η "φιλοσοφία" του φασισµού ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΕΡΤΙΚΑ Η αναζήτηση κάποιας «φιλοσοφίας» του φασισµού ή του ναζισµού είναι µια άνευ αντικειµένου υπόθεση. Κανένα φιλοσοφικό σύστηµα δεν µπορεί να ενοχοποιηθεί ως φορέας του φασισµού και του ναζισµού ή να κατηγορηθεί ως προάγγελός του. Τα δύο αυτά κινήµατα εµφανίζονται όταν τα µεγάλα φιλοσοφικά συστήµατα, µ αποκορύφωµα εκείνο του Χέγκελ, έχουν φθάσει στο τέλος τους, µαζί µε όσες κοινωνικές πραγµατικότητες τα δηµιούργησαν και τα ίδια τις εξέφρασαν. Ο Χέγκελ, µα και πριν από αυτόν ο Καντ, είναι εκφραστής της αστικής κοινωνίας των ανεξάρτητων επιχειρηµατιών και των αυτόνοµων ατόµων, την οποία πασχίζει να διασώσει από τις αντιφάσεις της. Όταν η κοινωνία των πολιτών χάνει τη βάση της, που είναι το αυτόνοµο άτοµο της καπιταλιστικής επιχείρησης, τότε τα φιλοσοφικά συστήµατα που ανορθώθηκαν πάνω της καταρρέουν µαζί της. Το ίδιο το φιλοσοφικό σύστηµα του Χέγκελ (Έγελος) είχε δεχθεί τις επιθέσεις των επιγόνων του από δεξιά και αριστερά, για να ξεπεραστεί τελικώς από την κοινωνική θεωρία και ειδικότερα τον µαρξισµό. Από τα συντρίµµια αυτού του συστήµατος, κι απ όσα προηγούµενα συστήµατα είχε αφοµοιώσει, άντλησαν ο εθνικοσοσιαλισµός κι ο φασισµός, για να τα συνδυάσουν σ έναν παρδαλό συνονθύλευµα. Με το τέλος του Β' παγκοσµίου πολέµου ο Χέγκελ και το σύστηµά του επικρίθηκαν δριµύτατα από υπέρµαχους του φυσικού δικαίου για την

141 ανηθικότητά τους - την απουσία κάποιας ηθικής φιλοσοφίας, που θα αναχαιτίζει τις αναγκαιότητες του ιστορικού γίγνεσθαι και θα κατοχυρώνει τα ατοµικά δικαιώµατα. Στον εγελιανισµό διέγνωσαν εκείνη τη συνιστώσα του εθνικοσοσιαλισµού που µετατρέπει τα άτοµα σε µέσο για την επίτευξη κάποιου σκοπού, στη συγκεκριµένη περίπτωση την κυριαρχία του γερµανικού φυλετικού ιδεώδους. Ο Χ. Μαρκούζε, προασπίζοντας τη διαλεκτική στο Λόγος και επανάσταση, επισηµαίνει ότι ο Χέγκελ στη Φιλοσοφία της ιστορίας πράγµατι εκµηδενίζει τα άτοµα, τα οποία αφανίζονται και χάνονται στο όνοµα της ιδέας του Λόγου: Η πανουργία του Λόγου βάζει τα άτοµα να δουλεύουν για λογαριασµό του κι έτσι ο Λόγος αναπτύσσει την ύπαρξή του ενώ τα άτοµα υφίστανται τις συνέπειες. Ωστόσο, σε µια δεύτερη ανάγνωση, εκείνη του Αλεξάντερ Κοζέβ, ο εθνικοσοσιαλισµός όχι µόνον δεν ακολούθησε τη διαλεκτική ανάπτυξη της ιδέας του Λόγου αλλά ήταν και ριζικά αναχρονιστικός. «Ο Χίτλερ», γράφει ο Κοζέβ, «άρχισε την πολιτική του δράση µε καθυστέρηση ενάµιση αιώνα. Και για τον λόγο αυτό φαντάστηκε και δηµιούργησε το τρίτο ράιχ ως κράτος αυστηρά προσηλωµένο στο εθνικό ιδεώδες που γεννήθηκε στο τέλος του Μεσαίωνα και είχε ήδη προσλάβει την τέλεια µορφή του στην επαναστατική ιδεολογία και την εφαρµογή της, που φέρουν τις υπογραφές του Ροβεσπιέρου και του Ναπολέοντα... Και θα µπορούσαµε να πούµε ότι ο 'Φύρερ' δεν είναι παρά ένας Γερµανός Ροβεσπιέρος, δηλαδή ένας αναχρονιστικός Ροβεσπιέρος που -έχοντας καταστείλει τον Θερµιδώρ του- ανέλαβε να πραγµατοποιήσει ο ίδιος το ναπολεόντειο εγχείρηµα». Το εγχείρηµα αυτό ήταν αφενός να δηµιουργήσει µιαν αυτοκρατορία, αφετέρου αυτή η αυτοκρατορία να στηρίζεται αποκλειστικά και µόνον στην ισχύ του γερµανικού κράτουςέθνους. Ο αναχρονισµός της «εθνικιστικής» ιδεολογίας του Χίτλερ στην προοπτική του αυτοκρατορικού σχεδίου της «νέας Ευρώπης» ήταν λοιπόν αρκετός για να οδηγήσει στη στρατιωτική συντριβή τη Γερµανία και να θέτει ακόµη και σήµερα υπό αίρεση κάθε ευρωπαϊκή ενοποίηση µε «ειρηνικά µέσα» που πραγµατοποιείται κάτω από την ηγεµονία ενός έθνους-κράτους όπως το γερµανικό. Ο Χέγκελ παρακολούθησε µ' ενθουσιασµό την πορεία της γαλλικής επανάστασης, και στο πρόσωπο του Ναπολέοντα αναγνώρισε εκείνον που πραγµατώνει το αντικειµενικό πνεύµα της ιστορίας. Θεώρησε ότι µε την επέµβασή του η Γερµανία θα απαλλασσόταν από το καθυστερηµένο παρελθόν της και θα εξελισσόταν σ' ένα ενιαίο σύγχρονο κράτος. Στο κράτος ο Χέγκελ αναγνώριζε την πραγµάτωση της ιδέας του Λόγου και της ελευθερίας. Με το όψιµο έργο του έγινε απολογητής του πρωσικού κράτους, στο οποίο εναπέθεσε και την τελική πραγµάτωση του αντικειµενικού πνεύµατος.

142 Για τον Χέγκελ, το κράτος ως φορέας του Λόγου υψώνεται πάνω από τους ανταγωνισµούς της κοινωνίας των πολιτών, δηλαδή των ιδιωτών, οι οποίοι επιδιώκουν το µέγιστο προσωπικό όφελος και δρουν µε ιδιοτέλεια. Η υποταγή του κράτους στα ανταγωνιστικά συµφέροντα των ατόµων σηµαίνει τη διάλυση της ολότητας και την ανοµία, ή ακριβέστερα την καθυπόταξη του όλου στο επιµέρους. Η κριτική του στις θεωρίες του φυσικού δικαίου και του αυτόνοµου ατόµου εκεί αποσκοπούν. Κάθε θεωρία φυσικού δικαίου προϋποθέτει την έλλογη φύση του ανθρώπου, όπως και το αυτόνοµο υποκείµενο του Καντ, το οποίο θέτει στον εαυτό του τον ηθικό νόµο µε βάση έναν σκοπό. Όταν όµως ένας σκοπός γίνεται η βάση για τον ηθικό νόµο, έχει ήδη αποφασιστεί κατά πόσον αυτός ο σκοπός αξίζει ή όχι να πραγµατωθεί. Κανένας σκοπός δεν είναι δυνατόν να υπερβαίνει τις ιστορικές περιστάσεις που τον έχουν γεννήσει, κι ο Καντ αντλεί τον καθολικό του γνώµονα από την ατοµική ιδιοκτησία. Ο καθένας όµως µπορεί να αρνηθεί την ατοµική ιδιοκτησία και να φθάσει σε µια διαφορετική αρχή. Υπ' αυτήν την έννοια, ο ηθικός νόµος του Καντ µπορεί να καταλήξει στην ανηθικότητα από τη σκοπιά του όλου. Η άρνηση της ατοµικής ιδιοκτησίας του αυτόνοµου ατόµουεπιχειρηµατία ήταν το αποτέλεσµα των οικονοµικών διαδικασιών που ωθούσαν στον απρόσωπο καπιταλισµό. Από την άλλη πλευρά, το δηµοκρατικό και σοσιαλιστικό κίνηµα των λαϊκών διεκδικήσεων ξεπερνούσε τον παθητικό ρόλο που επικύρωναν τα φιλοσοφικά συστήµατα του φιλελευθερισµού για την πλειονότητα του λαού. Τόσο ο φασισµός όσο και ο ναζισµός αναδύονται τη στιγµή που το παραδοσιακό αστικό στρώµα παρακµάζει, ενώ το σοσιαλιστικό κίνηµα προβάλλει στο προσκήνιο. Και οι δύο υποστηρίζονται από όσους διαθέτουν την οικονοµική εξουσία και χρειάζονται ένα ισχυρό κράτος που να µην υπόκειται στον έλεγχο του λαού. Αντιστρέφοντας την εγελιανή προσέγγιση του ισχυρού κράτους που αναχαιτίζει τους οικονοµικούς ανταγωνισµούς, όσοι διαθέτουν οικονοµική εξουσία αναζήτησαν ένα ισχυρό κράτος που θα αναχαιτίζει τις δηµοκρατικές διεκδικήσεις του λαού. Χωρίς περιστροφές, το φασιστικό κράτος είναι η κατάληψη της εξουσίας από τα ιδιωτικά οικονοµικά συµφέροντα, του όλου από το επιµέρους. Σ αυτήν την προοπτική, ο ολιγαρχικός φιλελευθερισµός, που θέλει το κράτος ανεξάρτητο από την κοινωνία, και την πολιτική αυτόνοµη από την οικονοµία, γίνεται µια ξεπερασµένη ιδεολογία. Πολιτική και οικονοµία, κράτος και κοινωνία συµπλέκονται, µ αποτέλεσµα η οικονοµία να είναι η πολιτική και το ιδιωτικό να µην διαχωρίζεται από το πολιτικό.

143 Η πύκνωση της πολιτικής στη φασιστική και ναζιστική της εκδοχή σήµαινε την κινητοποίηση της εξατοµικευµένης µάζας. Σε αντίθεση µε τις θεωρίες του φυσικού δικαίου που προϋποθέτουν το έλλογο άτοµο, ο φασισµός κι ο ναζισµός κινητοποίησαν τη µάζα διεγείροντας τα αταβιστικά και µιµητικά στοιχεία του ατόµου. Ο Λόγος, µια επίπονη µαθησιακή διαδικασία συγκρότησης ενός ανεξάρτητου εγώ, ήταν πάντοτε ένα προνόµιο µειονοτήτων. Η καθηµερινή συµπεριφορά αφοµοίωσης των επιτευγµάτων του πολιτισµού στηριζόταν και στηρίζεται σε µιµητικές συµπεριφορές ενός βαθύτερου υποστρώµατος, που έδινε στο άτοµο τη δυνατότητα προσαρµογής στις εκάστοτε εξουσιαστικές δοµές. Η µίµηση και η ταύτιση µε τον ηγέτη, µα και ο ρατσισµός µε βάση τα εξωτερικά µιµητικά χαρακτηριστικά της συµπεριφοράς µιας άλλης πληθυσµιακής οµάδας, είναι τα πρώτα στοιχειώδη δείγµατα της εξέγερσης ενάντια στον (θεϊκό ή ανθρώπινο) Λόγο. Οι ψυχολογικές αυτές διαδροµές, δεν µπορούν ασφαλώς από µόνες τους να εξηγήσουν το συνολικό πλέγµα της πολιτικής κινητοποίησης που επέβαλαν ο φασισµός κι ο ναζισµός. Επιβλήθηκαν πρώτα και κύρια σε όσα στρώµατα εξαθλιώνονταν από την οικονοµική κρίση της εποχής και βρήκαν διέξοδο στο φασιστικό και εθνικοσοσιαλιστικό µύθο. Από τη στιγµή που η µαζική κινητοποίηση δεν µπορεί να στηριχτεί στο έλλογο άτοµο αλλά στηρίζεται στην εξατοµικευµένη µάζα, η δύναµη του µύθου έρχεται να ξεπεράσει τα στάδια της λογικής επεξεργασίας. «Έχουµε δηµιουργήσει έναν µύθο», έλεγε ο Μουσολίνι στις 22 Οκτωβρίου 1922, «ο µύθος είναι µια πίστη, ένας ευγενής ενθουσιασµός δεν χρειάζεται να ναι πραγµατικότητα είναι µια ορµή και µια ελπίδα, πίστη και θάρρος ο µύθος µας είναι το Έθνος, το Μέγα Έθνος, που θέλουµε να το κάνουµε συγκεκριµένη πραγµατικότητα». Σ αυτή τη συνάφεια, τα λόγια του ενθουσιώδη για τον ναζισµό Καρλ Σµιτ είναι καίρια: «µπορούµε να πούµε ότι ο Χέγκελ πέθανε την ηµέρα που ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία». Ο Αντόνιο Γκράµσι προσδιόριζε τον µύθο σαν µια πολιτική ιδεολογία «που δεν εκφράζεται µε τη µορφή µιας ψυχρής ουτοπίας ή µιας λόγιας θεωρίας, αλλά σαν µια δηµιουργία της συγκεκριµένης φαντασίας που δρα πάνω στον απελπισµένο και κατακερµατισµένο λαό για να τον ξεσηκώσει και να οργανώσει τη συλλογική του βούληση». Στη δική του προοπτική, ο µύθος αναφερόταν στην τελική µάχη κεφάλαιου και εργασίας, µπουρζουαζίας και προλεταριάτου. Η σύγκρουση αυτών των δύο µύθων προσδιόρισε την ευρωπαϊκή πολιτική της εποχής του, εφόσον το αποφασιστικό ζήτηµα ήταν ποιος µύθος θα αφοµοίωνε πολιτικά τις µάζες και σε ποια κατεύθυνση. Με όρους της σηµερινής

144 πολιτικής, το ζήτηµα του φιλελεύθερου µύθου και ποιος θα τον αντιµετωπίσει είναι το διακύβευµα. ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ : 04/11/2012 ηµοσιεύτηκε 8th December 2012 από τον χρήστη ISTRILATIS Σάββατο, 20 Οκτωβρίου 2012 Ανατοµία της Φασιστικής Ιδεολογίας του Γιώργου Χαρκοφτάκη Μια από τις βασικές αιτίες σύγχυσης και παραλογισµού στο δηµόσιο διάλογο είναι η άγνοια για τις έννοιες που πραγµατευόµαστε. Η προκρούστεια ερµηνεία των ιδεών είναι κάτι συνηθισµένο από τους πολιτικούς φορείς και εντείνεται όσο εντείνεται και η ιδεολογική-πολιτική διαµάχη. Όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης [3.82.4] σε καιρούς κρίσης και παρακµής:

145 Για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους άλλαζαν ακόµα και την σηµασία των λέξεων. Η παράλογη τόλµη θεωρήθηκε ανδρεία και αφοσίωση στο κόµµα, η προσωπική διστακτικότητα θεωρήθηκε δειλία που κρύβεται πίσω από εύλογες προφάσεις και η σωφροσύνη προσωπίδα της ανανδρίας. Η παραφορά θεωρήθηκε ανδρική αρετή, ενώ η τάση να εξετάζονται προσεκτικά όλες οι όψεις ενός ζητήµατος θεωρήθηκε πρόφαση για υπεκφυγή. Μεγάλη συζήτηση γίνεται τελευταία για τον φασισµό και τις συγγενικές ιδεολογίες του, όπως ο ναζισµός ο οποίος αποτελεί την Γερµανική και πιο ακραία εκδοχή του. Ποια λοιπόν είναι τα θεµελιώδη εκείνα χαρακτηριστικά τα οποία κατατάσσουν ένα κόµµα ή ένα κράτος σε αυτή την κατηγορία ; Ο φασισµός έχει τρεις βασικές συνιστώσες, η πρώτη από αυτές είναι η λατρεία του ήρωα αρχηγού. Ο αρχηγός έχει µια ξεχωριστή θέση, γιατί είναι εκείνος που ερµηνεύει δεσµευτικά για τους υπόλοιπους τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Επειδή ο αρχηγός δεν πρέπει να περιορίζεται στην κρίση του, οι δηµοκρατικές διαδικασίες και οι λοιπές ελευθερίες δεν έχουν νόηµα ύπαρξης. Είναι ρατσιστές, έχουν ακλόνητη πίστη στην ανωτερότητα της λευκής φυλής. Το φασιστικό ιδεολόγηµα δεν έχει καµία σχέση µε την απονοµή δικαιοσύνης, είναι µια µεταφορά του δαρβινισµού στις κοινωνικές σχέσεις : Ο ισχυρότερος πρέπει να επιβιώνει. Επειδή κατά την δική µου εκτίµηση, µέτρο ανάπτυξης µιας κοινωνίας είναι ο τρόπος µε τον οποίο συµπεριφέρεται στους αδύνατους, αυτό είναι µια

146 µεγάλη οπισθοδρόµηση. εν θα πρέπει να µας κάνει καµία εντύπωση, αν εκτός από τους αλλόφυλους κυνηγούν τους αστέγους και τους ανάπηρους. Υπάρχει και η τρίτη συνιστώσα, ίσως η πιο επικίνδυνη. Ο φασισµός πρεσβεύει την παντοδυναµία του κράτους. Το κράτος Λεβιάθαν είναι ο Μεγάλος Αδελφός ο οποίος έχει τον πρώτο λόγο σε όσα πράττουµε αλλά και σε όσα σκεπτόµαστε. Έτσι θα πρέπει να ελέγχει την φυλή του ανθρώπου µε τον οποίο θέλουµε να αναπαραχθούµε, την εκπαίδευση µας, τις παρέες και τις συνήθειες µας. Οι ιδεολογίες αυτές προέρχονται από ανεξάρτητες θεωρίες του 19ου αιώνα. Η πρωταρχική σηµασία των ηρωικών µορφών που άλλαξαν την ιστορία υποστηρίχθηκε από τον Τ. Carlyle σε σειρά διαλέξεων και στο βιβλίο του On Heroes, Hero-Worship, and the Heroic in History. Η ρατσιστική ιδεολογία είχε βρει τον κύριο εκφραστή της στις θεωρίες του Arthur de Gobineau και κυρίως στο βιβλίο του An Essay on the Inequality of the Human Races το οποίο αποτελούσε και κύριο ανάγνωσµα για του συνεπείς εθνικοσοσιαλιστές του Γ Ραϊχ. Τέλος η παντοδυναµία του κράτους υποστηρίχθηκε µε συνέπεια από τον γνωστό ιδεαλιστή φιλόσοφο F. Hegel. Η Λογική του Φασισµού* (Αφιερωµένο στους θαυµαστές της Χρυσής Αυγής) Γράφει ο Αντώνης Κακαράς

147 Το απριλιανό καθεστώς/δικτατορία είχε ανάγκη από έναν τρόπο πρόσθετο της προπαγάνδας και της επαναστατικής ιδεολογίας, µε τον οποίο θα πείθονταν ολόκληρος ο λαός, οι Ε και κύρια οι εργαζόµενοι, ότι έπρεπε να συνεργαστούν, να υπακούουν, να ανέχονται. εν ήταν µόνον το γεγονός πως χρειαζόταν επίφαση ηρεµίας, ώστε να φανεί η διαφορά µε την κατάσταση της προεπαναστατικής ανώµαλης περιόδου. Το καθεστώς όφειλε και ήθελε να συνεργαστεί και µε την κυρίαρχη τάξη, µε τους βιοµηχάνους, µε το µεγάλο κεφάλαιο. Ώφειλε/ήθελε να έχει την στήριξή τους. «Η δικτατορία κατόρθωσε µε τη δύναµη του τρόµου να εξασφαλίσει την πολυπόθητη για το µεγάλο κεφάλαιο κοινωνική συνοχή και έτσι να διευκολύνει τη διαδικασία καπιταλιστικής ανάπτυξης, κύρια σε βάρος των εργαζοµένων» (Μοσχονάς). Έτσι εξηγείται ο ρόλος των µηχανισµών αστυνόµευσης από τις Ε, που δεν υπήρχε πριν τη δικτατορία. ηλαδή ο νέος ρόλος κύρια της ΕΣΑ µε την επέκταση των δραστηριοτήτων της και στους πολίτες. Τα στρατοδικεία, ο στρατιωτικός νόµος, η υπόλοιπη εργατική νοµοθεσία έρχονται συµπληρωµατικά στον τρόµο, που η άµεση επαφή των οργάνων του καθεστώτος επιβάλλει µε τις µεθόδους τους. Η έκδηλη βία, τα βασανιστήρια και ή έντεχνη διοχέτευση φρικιαστικών λεπτοµερειών στην αγριότητά τους, βοηθούν σηµαντικά, πειθαναγκάζουν σε υπακοή, αποτρέπουν την αντίσταση αφού τροµοκρατούν. Την προσέγγιση και ανάλυση της ΕΣΑ και των ΕΣΑτζήδων και τον τρόπο που λειτούργησαν το διάστηµα µελετούν αρµόδιοι επιστήµονες. Καλύπτουν απορίες, που θα µπορούσαν να διατυπωθούν για το φαινόµενο αυτό, εκτός ίσως των προεκτάσεων και σχέσεων των ανθρώπων, που στελέχωναν την υπηρεσία αυτή µε τις δοµές και λειτουργία των Ε απ όπου προέρχονταν. Στα συµπεράσµατά τους οι συγγραφείς προβάλλουν ενδιαφέρουσες ερµηνείες συµπεριφορών και απόψεις. Η Φατούρου καταλήγει (αποδεικνύει;) πως, οι νέοι άνθρωποι µε την κατάλληλη εκπαίδευση γίνονται βασανιστές, µετατρεπόµενοι και οι ίδιοι σε θύµατα. Είναι τολµηρό αυτό το συµπέρασµα, όχι εύκολα αποδεκτό απ όσους υπέστησαν βασανιστήρια, οδηγεί στην αντιµετώπιση του βασανιστή ως αρρώστου παρά ως ενόχου, αναγκάζει τον αναγνώστη να σκέπτεται, πως και ο ίδιος θα µπορούσε να γίνει βασανιστής και απλά ήταν τυχερός στη θητεία του. Έτσι όλοι αισθανόµαστε ή θα πρεπε να αισθανόµαστε κάπως ένοχοι. Εκτός από το αναλογούν στον καθένα µερίδιο ευθύνης, για το πώς είναι διαµορφωµένη η κοινωνία και κύρια οι µηχανισµοί ποδηγέτησης της. Η αράκη αµφιβάλλει η ίδια (και σωστά), πως δεν πρόκειται να εφαρµοσθεί η θέση της για επανένταξη των τέως εσατζήδων στην κοινωνία. Μέσα από ανάλογο πρόγραµµα εκπαίδευσης, µε χρήση ακόµα και καθηγητών/ διαλεκτών κάποιων από τα θύµατά τους (όσους πέρασαν και υπηρέτησαν στην ΕΣΑ, τους υπολογίζει στους περίπου για το διάστηµα της δικτατορίας). Εκεί όµως που η αναλύτρια µιλάει προφητικά, είναι όταν εκφράζει από το 1976 ακόµα (χρονιά έκδοσης του βιβλίου της αράκη) φόβους για το µέλλον της σχέσης εσατζήδες κυβέρνηση -κατεστηµένο-ένοπλες δυνάµεις. Μπορεί βέβαια να µην υπήρξαν φαινόµενα όπου να δικαιώθηκε σε µεγάλη έκταση η πρόβλεψή

148 της για τους εσατζήδες, που είναι «διαθέσιµοι για τον παρακρατισµό, όποτε τους καλέσει». Και τούτο γιατί το φαινόµενο των ακροδεξιών, φασιστικών οργανώσεων, που για χρόνια έδρασαν µεταπολιτευτικά, δεν είναι άσχετο µε τη δεξαµενή των εν δυνάµει ακροδεξιών εργαλείων τρόµου, όπως οι εσατζήδες. Ούτε µπορούσε να φανταστεί τότε τη σηµερινή κατάσταση µε τα «παληκάρια» της «Χρυσής Αυγής», το ναζιστικό χαιρετισµό, τη συνεχόµενη άνοδό της µε όλες τις αιτίες που εκτρέφουν καθόλου υποκρυπτόµενο ρατσισµό ως στοιχείο φασιστικό και ναζιστικό. Τέλος η ίδια συγγραφέας κάνει χρήση και υιοθετεί τις θέσεις άρθρου του καθηγητή Γ. Κουµάντου, (όπου) δείχνει µε ποιον τρόπο ο Καραµανλής προσπάθησε να ανασυντάξει τον Μηχανισµό που γεννά τις χούντες «να ξεµουτρώσει ο στρατός και να ξαναβρεί τον προσανατολισµό του. Η Καραµανλική επιείκεια αποβλέπει στο να εξασφαλισθεί η υποταγή και η αφοσίωση του στρατού στο Κόµµα που κυβερνάει και στις κοινωνικές δυνάµεις που εκφράζονται µε το κόµµα αυτό». Και σχολιάζει η συγγραφέας αυτό που βγαίνει από το άρθρο του Κουµάντου, (ο γράφων συµφωνεί µε τη θέση αυτή). «Πρόκειται δηλαδή για µια ανανέωση της πατροπαράδοτης πολιτικής του ελληνικού κατεστηµένου απέναντι στο Στρατό, της πολιτικής ιδιοποίησης και εκφεουδαρχισµού του Στρατού, προς όφελος της οµάδας στην εξουσία.» Θα µπορούσε να σταµατήσει εδώ η προσέγγιση, εάν, αυτό το συµπέρασµα/ παρατήρηση, δε χρειαζόταν άλλη απόδειξη στην προσπάθεια τότε του Καραµανλή για προσεταιρισµό των Ε, απ αυτήν της τροποποίησης της ποινής του θανάτου των πρωταιτίων σε ισόβια. Χρειάζεται πρόσθετη απόδειξη της άποψης για τις διαδικασίες του µεταπολιτευτικού κράτους προς εξισορρόπηση/ επαναστήριξη /συµµάζεµα των Ε στον παραδοσιακό τους ρόλο και αποκατάσταση της σχέσης τους µε το κατεστηµένο ; Εκτός των άλλων την βρίσκουµε στη µη αλλαγή του νοµοθετικού πλαισίου και του Κανονισµού της ΕΣΑ. Το µόνο που άλλαξε µετά τη δικτατορία ήταν η ονοµασία, ώστε να µην προκαλεί γραµµένη στα περιβραχιόνια των ανδρών και τα αυτοκίνητα της υπηρεσίας. Από ΕΣΑ ονοµάζεται Στρατονοµία µε το Ν.276/76 ο οποίος παρασέρνει και τις άγνωστες σχεδόν ΕΑΑ της αεροπορίας και ΕΝΑ του ναυτικού αλλάζοντάς τες σε Αερονοµία και Ναυτονοµία. Μια πρόταση του ΣΑΓΕ (συµβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων) για ψήφιση Νόµου που θα προβλέπει Γενικό Κανονισµό Στρατονοµίας- Ναυτονοµίας- Αερονοµίας (µε διαδικασίες που ξεκίνησαν ίσως και πριν το 1983) δεν είχε αποτέλεσµα. Το συµπέρασµα είναι πως ισχύει ακόµα (τουλάχιστον ίσχυε το 2006) στο σύνολό του ο Νόµος 1746/1951 για την στρατιωτική αστυνοµία! ηλαδή η λογική που διαµόρφωσε ο εµφύλιος, που µόλις είχε λήξει, είναι εκείνη που διατρέχει τη στρατιωτική αστυνοµία τα τελευταία πενήντα χρόνια. Με απλές αλλαγές ονόµατος και τίποτε άλλο. Αυτόν το Νόµο που κυρώνει τον Κανονισµό 600-1και αφορά την «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ» τον σεβάστηκε και αξιοποίησε υπέρ του δέοντος η δικτατορία, δεν τον άλλαξε ο Καραµανλής µεταπολιτευτικά, τον διατήρησε το ΠΑΣΟΚ για περισσότερα από είκοσι χρόνια σε ισχύ! Αν ισχύει ακόµα, θα σηµαίνει πως επιτελεί καλά τον σκοπό του. Αυτόν δηλαδή που ο Κουµάντος και η αράκη Μαλλέ θέτουν ως

149 στόχο του Καραµανλή για τις Ε. Και βέβαια δεν είναι µόνον η εξιά µε το κυβερνών κόµµα (ΕΡΕ πρώτα, Νέα ηµοκρατία αργότερα) που εξυπηρετείται. Είναι και το Κέντρο µε τα αντίστοιχα µεταπολεµικά Κόµµατα (Ένωση Κέντρου, ΠΑΣΟΚ) που επίσης εξυπηρετούνται από την ίδια Νοµοθεσία και Κανονισµούς. Το ΠΑΣΟΚ είναι κυβερνών κόµµα για περισσότερα χρόνια από τη Ν. Ο λόγος µη ουσιαστικών αλλαγών είναι, πως τα κόµµατα αυτά, υπηρετούν στην ουσία την ίδια πελατεία ( κατεστηµένο τη λέει και ο Κουµάντος και η Μαλλέ και όλοι). Εκτός των µαζών που ποδηγετούνται και πείθονται µε ανώδυνες εναλλαγές των διαχειριστών της εξουσίας. Στο σχέδιο Νόµου µε συντάκτες στελέχη των Ε, (και µάλιστα από το χώρο των υπηρετούντων στη διεύθυνση στρατονοµίας, απ όπου και η αρχική ιδέα) υπάρχει διστακτική προσέγγιση /πρόβλεψη για αποφυγή χρήσης αναίτιας βίας από τα όργανα της ΕΣΑ. Εκεί µπορούν να ενταχθούν τα βασανιστήρια, όχι ως αναίτια βία, αλλά µε διάταξη να σταµατά υποτίθεται η όρεξη των ροπαλοφόρων και των αφεντικών τους. Γράφει ο συντάκτης στο άρθρο 5 του προτεινοµένου σχεδίου: «...τα στρατονοµικά όργανα µπορούν να κάνουν χρήση της αστυνοµικής ράβδου (κλοµπ), µόνον όταν βρίσκονται σε νόµιµη άµυνα, και η χρήση τους είναι δικαιολογηµένη και απόλυτα αναγκαία. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να αποφεύγονται τα κτυπήµατα σε ευαίσθητα µέρη του σώµατος, όπως στο κεφάλι και στα γεννητικά όργανα...». Η πρόταση αυτή της ανώτατης ηγεσίας των Ε δεν έγινε δεκτή, και δεν προχώρησε προφανώς από τον ΥΕΘΑ, που είναι ο άµεσος προϊστάµενός τους. Προτίµησε την ισχύουσα νοµοθεσία από το Πρόκειται για τον Νόµο 1746/1951 «περί Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνοµίας». Το όνοµα όπως είπαµε άλλαξε το 1975 και έγινε Στρατονοµία. Τίποτε άλλο. ιατρέχοντας το νόµο διαπιστώνουµε πως πρόκειται για κείµενο που αφορά µόνον τις Ε. Ως προορισµό της ΕΣΑ προβλέπει την «...εκτός των στρατοπέδων, τάξιν, ασφάλειαν, πειθαρχίαν, και άψογον παράστασιν του στρατεύµατος». Για τους αξιωµατικούς το όριο χρόνου υπηρεσίας στην αστυνοµία αυτή είναι δύο χρόνια το λιγότερο, ενώ για τους υπαξιωµατικούς τρία χρόνια. Οι αξιωµατικοί και υπαξιωµατικοί πρέπει να επιλέγονται και να «διακρίνονται διά το ήθος και τον χαρακτήρα των, να είναι ακριβοδίκαιοι, ταχείας αντιλήψεως, δραστήριοι, επιβλητικοί την εµφάνισιν, ευγενείς εις τους τρόπους, αλλά και άτεγκτοι συνάµα, οσάκις αναπότρεπτοι ανάγκαι το επιβάλλουν». Η ΕΣΑ δεν έγινε γνωστή για τους ευγενείς και δίκαιους που υπηρετούσαν εκεί στη δικτατορία. Οπωσδήποτε υπήρχαν και τέτοιοι. Εξ άλλου ο µηχανισµός του Ιωαννίδη επέλεγε άριστους νέους αξιωµατικούς για την υπηρεσία αυτή, όπως δηλώνουν στις συνεντεύξεις τους επαΐοντες στρατιωτικοί. Παρόµοια κριτήρια ίσχυαν και για τους υπαξιωµατικούς, που προορίζονται για την ΕΣΑ. Ο νόµος προβλέπει τα ίδια, συν την προϋπόθεση να έχουν απολυτήριο τάξης δηµοτικού τουλάχιστον. Αναφερόµαστε στο 1951 και τα πράγµατα έκτοτε έχουν βελτιωθεί σ αυτό το σηµείο. Όσο για τους στρατευσίµους «δέον να ώσιν αρίστης σωµατικής διαπλάσεως και εµφανίσεως, υψηλού αναστήµατος (1,75 και άνω) µεγάλης σωµατικής αντοχής (γιατί άραγε;), οξείας αντιλήψεως, ικανής νοηµοσύνης, ενεργητικότητος και παρατηρητικότητος, προικισµένοι δι επιµονής και υποµονής,, περιεργείας, ευσυνειδησίας και πρωτοβουλίας υψηλόν δείκτην µορφώσεως».

150 Όλες αυτές οι προβλέψεις και προϋποθέσεις πήγαν περίπατο τουλάχιστον για τους στρατευσίµους, αλλά και για τους περισσότερους των στελεχών. Να θυµόµαστε, πως η ΕΣΑ έγινε γνωστή µε τους βασανιστές της µικρών και µεγάλων βαθµών και όχι για τους υπόλοιπους που δεν βασάνιζαν. Ούτε ευσταλείς ήταν όλοι ούτε έκπαγλου καλλονής και ικανής νοηµοσύνης. εν ήταν αυτά τα προσόντα, που ήθελαν από τους συγκεκριµένους νέους. Τους ήθελαν για εργαλεία και όχι να σκέφτονται περισσότερο απ όσο χρειαζόταν. Ο διοικητικός µηχανισµός της ΕΣΑ ξεκινούσε από ιευθύνσεις στο ΓΕΣ, στη Στρατιά, στα Σώµατα Στρατού και στις µεγάλες µονάδες εξοµοιωµένες µε Σώµα Στρατού. Περιλάµβανε επίσης ένα κέντρο εκπαίδευσης το ΚΕΣΑ και ένα ειδικό ανακριτικό τµήµα το ΕΑΤ/ΕΣΑ (που αναδείχθηκε ως το κέντρο της πραγµατικής εξουσίας στην Ελλάδα την επταετία ). Οι δυνάµεις κρούσης της ΕΣΑ απλώνονται από εδώ και κάτω µε τους λόχους, που προβλέπονται στη Στρατιά, τα Σώµατα Στρατού και τις µεγάλες µονάδες, στις µεραρχίες και «Λόχους Γραµµών Συγκοινωνιών». Τέλος προβλέπονται και ανεξάρτητες οµάδες, προφανώς για µικρότερες µονάδες. Ανάλογα µε το επίπεδο της οργάνωσης οι αρµοδιότητες ποικίλλουν κλιµακούµενες από τα επιτελικά επίπεδα που λειτουργούν ως σύµβουλοι της ηγεσίας, ως υπεύθυνοι για τον έλεγχο, παρακολούθηση, επιθεωρήσεις, έκδοση οδηγιών, µεταθέσεις, αποσπάσεις, µελέτες, εισηγήσεις λύσεων, πιστώσεις, εφοδιασµούς Αυτά για τις ιευθύνσεις του ΓΕΣ και των µεγάλων µονάδων, όπου επίσης προβλέπονται και αρµοδιότητες για ζητήµατα κυκλοφορίας οχηµάτων, για αιχµαλώτους πολέµου και «ιδιώται κρατούµενοι...καταγραφή, περιορισµό, φροντίς, µεταχείρησις, πειθαρχία, εξασφάλισις, χρησιµοποίησις, εκπαίδευσις και επαναπατρισµός ιδιωτών» 1. Η πρόβλεψη του Νόµου για αρµοδιότητες εκτός στρατοπέδων που αφορούν µόνον τους στρατιωτικούς επεκτείνεται και σε ιδιώτες «οίτινες κρατούνται υπό του Στρατού και ευρίσκονται υπό την δικαιοδοσίαν τούτου» ενώ καλύπτει και τον έλεγχο ταυτοτήτων και κυκλοφορίας προσωπικού, που αφορά όµως «και τον πληθυσµόν εις τας υπό στρατιωτικόν έλεγχον περιοχάς.(καταληφθείσαι, ή κατεχόµεναι, απελευθερωθείσαι εχθρικαί, συµµαχικαί ή Εθνικού εδάφους) σύλληψις παραβατών στρατιωτικών ή ιδιωτών». Υποτίθεται πως η ΕΣΑ δρα και κατά ιδιωτών παντού στις πολεµικές επιχειρήσεις, όπου είναι αρµόδιες οι Ε, και επί εθνικού εδάφους. Το τι έκανε δε χρειάζεται να αναλυθεί εδώ. Αυτός ο Στρατιωτικός Κανονισµός του 1968 είναι αντίγραφο του Ν 1746/51 και ποτέ δεν εφαρµόσθηκε επί εχθρών στρατιωτικών και ιδιωτών. Στις αρµοδιότητες του τµήµατος που ευθύνεται για τις χειρότερες βαρβαρότητες της δικτατορίας, δηλαδή του ειδικού ανακριτικού τµήµατος ΕΑΤ/ΕΣΑ, περιλαµβάνεται η αποστολή µε γενικόλογο καθορισµό την ασφάλεια του στρατεύµατος. «Το ΕΑΤ/ΕΣΑ είναι µονάς Σ. Α. { Στρατιωτικής Αστυνοµίας} υπαγοµένη απ ευθείας εις την /νσιν Σ.Α./ΓΕΣ { εκεί ήταν ο Ιωαννίδης διευθυντής, εξ ου η παντοδυναµία του µε τέτοιο µηχανισµό βασανιστών} έχει ως αποστολήν: την ανίχνευσιν, διερεύνησιν και δίωξιν παντός πειθαρχικού ή ποινικού αδικήµατος ή εγκλήµατος. Η περιοχή τούτου εκτείνεται εφ ολοκλήρου της

151 Επικρατείας». Εποµένως µε τον στρατιωτικό Νόµο (όχι πως τους ήταν οπωσδήποτε απαραίτητος επί δικτατορίας, αλλά η εφαρµογή του διευκόλυνε και λειτουργούσε και ψυχολογικά) το ΕΑΤ/ΕΣΑ µπορούσε «να ενεργεί...συλλήψεις προανακρίσεις κατ οίκον έρευνα κατασχέσεις». Το προσωπικό της ΕΣΑ έχει προνόµια, που δεν έχουν οι του υπολοίπου στρατεύµατος. εν ανατίθεται σ αυτούς υπηρεσίες άσχετες προς την αποστολή της, και αντίστοιχα οι στρατονόµοι εκτελούν τα στρατονοµικά και µόνον καθήκοντα, µη χρησιµοποιούµενοι ως γραφείς, αγγελιαφόροι, φρουροί στρατηγείου και σκοποί διοικητηρίων. Το τελευταίο είναι αρκετό να ζηλεύουν όλοι οι στρατεύσιµοι την υπηρεσία αυτή, εάν δεν ξέρουν για τα υπόλοιπα. Τα προνόµια δεν είναι µόνο για να µην είναι αποκρουστική η υπηρεσία στην ΕΣΑ, αλλά και για πρακτικούς λόγους. Ειδικά το ΕΑΤ/ΕΣΑ σε τίποτα δε θύµιζε στρατιωτική υπηρεσία από εµφάνιση, καθαριότητα, τάξη, για να αναφερθούν µόνον οι ανώδυνες πλευρές πρόσοψης της µονάδας. Πώς ήταν δυνατόν να ανακρίνουν, να βασανίζουν, να έχουν εµφάνιση απαράδεκτη, εάν στρατωνίζονταν µε άλλες υπηρεσίες. Η εξουσία πήγαζε από τη βρωµιά, την ανηθικότητα, το σαδισµό, τα βίτσια ψυχικά άρρωστων και ανώµαλων στελεχών και στρατονόµων. Το φως της επαναστάσεως που καταύγαζε τα Εθνικά Ιδεώδη και τα διέσωσαν αι Ένοπλοι υνάµεις του Έθνους το συντηρούσαν άνθρωποι σαν τον Χατζηζήση, το Σπανό, και τους υπόλοιπους που κατέληξαν στην υποστάθµη των στελεχών του στρατού. Ήταν αξιωµατικοί που χτυπούσαν κρυφά από πίσω και βασάνιζαν συναδέλφους τους, φροντίζοντας έτσι να µην τους βλέπουν οι ίδιοι, ειδικά όταν γνωρίζονταν από το στρατό. Χτυπούσαν πολεµιστές της περιόδου ανεξάρτητα ιδεολογικής τοποθέτησης, γιατί έτσι αισθάνονταν δυνατοί. Όλους αυτούς φρόντισαν οι µεταπολιτευτικές κυβερνήσεις, να διασώσουν και να πέσουν στα µαλακά. Και ο λόγος ήδη αναφέρθηκε. Το σύστηµα χρειαζόταν τη συντήρηση των Ε και των ΣΑ αλώβητων και απρόσβλητων. Ακόµα και των στρεβλωτικών τους αποφύσεων όπως η Ειδική Ασφάλεια και το ΕΑΤ/ ΕΣΑ. Χρειάζονταν φαίνεται και οι µηχανισµοί ανάδυσης διαδικασιών, δυνατοτήτων και οµάδων εκτροπών και συνωµοσίας, όπως από το 1940 µέχρι το 1973, που ήταν η τελευταία του Ιωαννίδη. Ακριβώς γιατί το σύστηµα δεν ήθελε να θίξει τα παιδιά που έπρεπε να προστατέψει, γιατί τα χρειαζόταν. Το παράκαναν βέβαια µε τη βία και τα βασανιστήρια αλλά εµείς για σένα δουλεύουµε ρε µαλακισµένο» είπε ο υπεύθυνος της ασφάλειας, χαστουκίζοντας έναν δεκαεξάχρονο, που έγραφε συνθήµατα κατά της χούντας. Συνέβη στο Μαρκόπουλο Αττικής την παραµονή επίσκεψης εκεί του Παττακού και τον συνέλαβαν διαπιστώνοντας αµέσως πως δεν ήταν ο οποιοσδήποτε. Γι αυτό και εξανέστη ο αξιωµατικός της ασφάλειας µόλις πληροφορήθηκε πως είναι Αµερικανός υπήκοος και εγγονός εφοπλιστή. Ο Κανονισµός για την ΕΣΑ επεκτείνεται σε λεπτοµέρειες για όλες τις αρµοδιότητες, που εάν εφαρµόζονταν, η υπηρεσία αυτή θα πρόσφερε υποτίθεται θετικά. Υπάρχει και ειδική πρόβλεψη για τη χρήση βίας (αρθρ.49). Προτρέπει να αποκτήσουν τα όργανα της ΕΣΑ

152 «ικανότητα χρησιµοποιήσεως...λαβών και κτυπηµάτων (ζίου- ζίτσου) διά την καταβολήν και σύλληψιν των αποδρώντων παραβατών µε την ράβδον τα κτυπήµατα εις τον ώµον, εις τας χείρας, εις τους πόδας και εις το στοµάχι καταβάλλουν εν άτοµον άνευ προξενήσεως µεγάλων σωµατικών βλαβών να αποφεύγονται τα κτυπήµατα εις την κεφαλήν». Οι άνθρωποι που συνέταξαν τον κανονισµό, δε γράφουν πως απαγορεύονται τα κτυπήµατα στο κεφάλι και οπουδήποτε. Γράφουν να αποφεύγονται. Στην πραγµατικότητα αυτό που έγινε στην επταετία , ήταν η αντιστροφή σε όλο το φάσµα των προβλεποµένων και η εκµετάλλευση των δυνατοτήτων του Νόµου µε υπέρβαση κάθε ορίου. Έκαναν ό,τι ήθελαν. Και εναντίον των πολιτών και εναντίον των στρατιωτικών. Το ίδιο και εναντίον εκείνων, που επέλεγαν να υπηρετήσουν στην ΕΣΑ και εκπαιδεύονταν στο ΚΕΣΑ. Η εκπαίδευσή τους ήταν σκληρή. Οι µόνοι αλώβητοι και απλησίαστοι από την στρατιωτική αστυνοµία, ήταν τα άτοµα που υπηρετούσαν σ αυτήν εφ όσον περνούσαν την εκπαίδευση µε επιτυχία. Όσο για το ναυτικό, η αντίστοιχη υπηρεσία, η ΕΝΑ (Ελληνική Ναυτική Αστυνοµία) ή Ναυτονοµία της µεταπολίτευσης, επέδειξε κάποια δραστηριότητα στη δικτατορία, αλλά δεν υπάρχει σύγκριση µε της ΕΣΑ. Εν τούτοις στις Ναυτικές Φυλακές ΑΡΗΣ περιγράφτηκαν περιπτώσεις βασανιστηρίων 2 αλλά όχι εκ συστήµατος, ούτε κατευθυνόµενων κεντρικά και µε στόχο πολιτικούς κρατούµενους. Στο πολεµικό ναυτικό, τις προϋποθέσεις και την επιλογή των κατάλληλων για ναυτονόµους /δεσµοφύλακες των Ν/Φ ΑΡΗΣ, περιγράφει το 1972 εκείνος που φροντίζει να τους διαλέξει. Συγχρόνως έχουµε και µικρό δείγµα των µεθόδων εκπαίδευσής τους, µε τρόπο που καθιερώθηκε από τον τότε διοικητή των φυλακών. Υπεύθυνος για την επιλογή των εν λόγω οργάνων ήταν ο οπλονόµος ανθυπασπιστής Κ. ηµάκης. Οι οδηγίες ήταν του διοικητή πλωτάρχη Α. Τσίγκρου, και σύµφωνα µ αυτές, έπρεπε να επιλέγουν από τους προπαιδευµένους στα Κέντρα Εκπαίδευσης ΚΕΠΑΛ και ΚΕΚΑΝ, ναύτες µικρής ηλικίας, εύσωµους, από αποµακρυσµένα χωριά ή νησιά και αγράµµατους. Οι στρατεύσιµοι αυτοί γινόντουσαν όργανα της διοίκησης των φυλακών. Για την Αερονοµία (ή Ελληνική Αστυνοµία Αεροπορίας όπως λεγόταν µέχρι τη µεταπολίτευση), δεν έγινε προσπάθεια να βρεθούν στοιχεία, αφού δεν τη συναντήσαµε και πουθενά, εκτός της δίκης των αεροπόρων µεταπολεµικά. Παρατέθηκαν τα παραπάνω για να τα θυµηθούν οι παλιότεροι και να τα πληροφορηθούν οι νεότεροι. Οι µέρες είναι πολύ δύσκολες, φαινόµενα καθηµερινά όπως συµπεριφορές της «Χρυσής Αυγής» µας παραπέµπουν σε µεθόδους παρόµοιες µε τις εφαρµοζόµενες από παρακρατικές στην ουσία και εκτός νόµου υπηρεσίες, ακόµα και σε διάρκεια ανώµαλου καθεστώτος όπως η δικτατορία Η τροµοκρατία και τότε και τώρα πέρα από τα θύµατα της δεν ωφέλησε ποτέ τα όργανα που την εφάρµοσαν. Το φασισµό και το ναζισµό δεν είναι ούτε να τον παραβλέπει κανείς ούτε να στρεβλώνει τους στόχους τους.

153 * Βλ. ΑΡΑΚΗ-ΜΑΛΛΕ Μ, Οι Εσατζήδες, Κέδρος, Αθήνα 1976 και ΧΑΡΙΤΟΥ- ΦΑΤΟΥΡΟΥ Μ, Ο Βασανιστής ως Όργανο της Κρατικής Εξουσίας, Ψυχολογικές Καταβολές, Ελληνικά Γράµµατα Αθήνα Βλ. (άρθρ2 παρ. ι (3) ΣΚ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΦΕΚ 654 Τ2 25/11/ Βλ. Α. Κακαρά, Το Πολεµικό Ναυτικό στη ικτατορία , γνώση, Αθήνα 1995 Έξι θέσεις για τον φασισμό Ένα παλιότερο κείμενο, με αφορμή την εκπομπή του Γ. Τράγκα της 7ης Απριλίου του Μάκη Κουζέλη Θα διατυπώσω έξι επισημάνσεις με τη μορφή θέσεων, που αποτελούν ελπίζω κοινούς τόπους. 1. Η Χρυσή Αυγή είναι φασισμός κανείς δεν μπορεί να κάνει πως δεν τον είδε, κανείς πως δεν καταλαβαίνει και ο φασισμός της έχει απήχηση κανείς δεν την ψήφισε «κατά λάθος». Η Χ.Α. δεν είναι απλώς ακροδεξιά, απλώς ξενοφοβική ρατσιστική οργάνωση είναι φασιστική νεοναζιστική συμμορία. Ανήκει στις στρατιές της σβάστικας, είναι παρακλάδι αυτών που έκαιγαν τα ελληνικά χωριά. Σίγουρα δεν είναι η μοναδική εκδοχή φασισμού στην ελληνική κοινωνία ή και την ελληνική πολιτική σκηνή είχε και έχει συμμάχους, υποστηρικτές, προπαγανδιστές και προπομπούς. Εκτός από τα SA, υπάρχουν και οι θεσμικότεροι παράγοντες πολιτικής εκπροσώπησης ενός εθνικοσοσιαλιστικού εργατισμού. Επομένως, δεν κάνουμε πως δεν τους βλέπουμε. Και, κυρίως, δεν επιτρέπουμε και στους άλλους να κάνουν πως δεν τους βλέπουν: να υποβαθμίζουν τον κίνδυνο, να κάνουν πως δεν τρέχει τίποτα, πως είναι αστειότητες, επιφαινόμενο, κάτι που θα περάσει από μόνο του, να παίζουν με την αξιοποίησή τους, κυρίως εναντίον της Αριστεράς. Τους δείχνουμε, και τους δείχνουμε ως επικίνδυνους φασίστες, αναγκάζουμε όσους δεν είναι μαζί τους να τους αναγνωρίσουν ως τέτοιους. Το θυμίζουμε διαρκώς και δεν αφήνουμε τίποτα να περάσει απαρατήρητο. Τους αντιμετωπίζουμε: πολιτικά, ιδεολογικά, κοινωνικά. Καμία ανοχή. 2. Ο φασισμός της Χ.Α. δεν ήρθε από το πουθενά. Κι αυτός ο φασισμός είναι προϊόν του καπιταλισμού (γράφει ο Μπρεχτ: ο φασισμός είναι ο πιο γυμνός, ο πιο θρασύς, ο πιο πνιγηρός, ο πιο απατηλός καπιταλισμός). Δεν είναι «κάτι άλλο», όπως επιθυμεί ό,τι τον εξέθρεψε για να απαλλαγεί από το στίγμα, κι όπως επιθυμεί κι ο

154 ίδιος. Τα όργανά του, μάλιστα, πιστεύουν πως μάχονται τον καπιταλισμό, και πράγματι ο φασισμός οργανώνει και αξιοποιεί τον μικροαστικό φθόνο κατά της αστικής κουλτούρας, κατά της αστικής ελευθερίας και πνευματικότητας. Πάντα διέθετε και διαθέτει ένα τέτοιο στοιχείο αντικαπιταλιστικής ιδεολογίας, ενσωματωμένο σε έναν «αντισυστημισμό» που βλέπει μια ενιαία συμπαγή απειλή: βλέπει απέναντί του αλλά και επιθυμεί μια κοινωνία ως μηχανή, χωρίς αντιφάσεις, χωρίς εσωτερικές συγκρούσεις, βλέπει έθνη και φυλές κι όχι τάξεις και κοινωνικές ομάδες, βλέπει μηχανικά συστήματα κι όχι κοινωνικές σχέσεις. Πίσω απ όλα αυτά, το κεφάλαιο καλά κρατεί και ήδη το το χρηματιστικό και μεγαλοβιομηχανικό κεφάλαιο βγήκε ριζικά ενισχυμένο από την κατάλυση των δημοκρατικών διαδικασιών. Και οι ταξικές ανισότητες έγιναν ακόμα πιο ριζικές. Ισχύει, κατά τη γνώμη μου, η γνωστή ρήση του Χορκχάιμερ: «Όποιος δεν θέλει να μιλήσει για τον καπιταλισμό θα πρέπει να σωπαίνει και για τον φασισμό». Η φράση είναι μια απάντηση σε εκείνους τους φιλελεύθερους κύκλους διανοουμένων που τότε, το 1939, όπως και σήμερα, έβλεπαν πλέον την ανάγκη να καταδικάσουν τον ολοκληρωτισμό, αποφεύγοντας κάθε κριτική στην πηγή προέλευσής του, και μάλιστα καταγγέλλοντας την Αριστερά και τη μαρξιστική θεωρία της. Γι αυτό και ο αφορισμός του Χορκχάιμερ συνεχίζει με τη θέση: «Η τάξη του ολοκληρωτισμού δεν είναι άλλη από την προκάτοχό της, αλλά χωρίς δισταγμούς, αδίστακτη». Και καταλήγει: «Αυτό που τώρα καταργείται είναι η διαμεσολάβηση, η διαμεσολάβηση των ελεύθερων συμβάσεων. Ο φασισμός είναι η αλήθεια της σύγχρονης κοινωνίας, όπως εξαρχής τη συνέλαβε η θεωρία [εννοείται η μαρξιστική]. Ο φασισμός σταθεροποιεί τις ακραίες διαφορές που στο τέλος αναπαράγει ο νόμος της αξίας». Μην ξεχνάμε πόσο ουσιαστική είναι η ύπαρξη ή μη της διαμεσολάβησης, της εντός της αστικής δημοκρατίας υλοποιούμενης ελευθερίας. Είναι, όπως είδαμε, ζήτημα εκατομμυρίων ζωών. 3. Η υποδοχή της Χ.Α. προετοιμάστηκε.προετοιμάστηκε από τις μεταλλάξεις και νομιμοποιήσεις της πολιτικής εκπροσώπησης των μεταξικών, των συνεργατών των ναζί, των δωσίλογων σε εθνικόφρονες αντικομμουνιστές και «υπερασπιστές της ελευθερίας» νομιμοποιήσεις με τη γραφίδα πλέον διαπρεπών διανοουμένων της «κανονικής» δεξιάς, που με εγκληματική αφέλεια διεκδικεί το δυναμικό της ΧΑ. Προετοιμάστηκε από τις μεταλλάξεις και νομιμοποιήσεις των υποστηρικτών της χούντας το δυναμικό ήταν εκεί, κι από ό,τι φαίνεται η υποβάθμιση της παρουσίας του δεν προστάτεψε τη δημοκρατία. Προετοιμάστηκε από τη διολίσθηση του πολιτικού λόγου στον ολοκληρωτισμό. Κι εδώ δεν ανήκουν μόνο οι ακροδεξιές ρητορικές. Ανήκει η συρρίκνωση της εσωκομματικής δημοκρατίας σε δημοψηφισματικές διεργασίες διά βοής ανάδειξης ηγετών, η παραπολιτική κενολογία των συνθημάτων που στοχεύουν στις

155 ενστικτώδεις αντιδράσεις, η απομάκρυνση από τα επιχειρήματα, η απόκρυψη του εκάστοτε κοινωνικού διακυβεύματος. Και βέβαια ολοκληρωτικός γίνεται ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος κυρίως μέσω πρακτικών αποδόμησης του κοινωνικού, με τη διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών, με την ξεδιάντροπη (χωρίς διαμεσολάβηση) καπιταλιστική εκμετάλλευση. Ολοκληρωτικός γίνεται ως άγριος οικονομισμός και νεοφιλελευθερισμός (θεοποίηση της αγοράς), ως λόγος που χλευάζει τη δημοκρατία και επιτρέπει, νομιμοποιεί και εν τέλει εξωθεί στην καταπάτησή της (και βέβαια κυρίως του Συντάγματος, αρχών που δεν «εξυπηρετούν»). Ο φασισμός της Χ.Α. προετοιμάστηκε από τα αστικά κόμματα ως κυριολεκτική εμπροσθοφυλακή της επίθεσης που δεχόμαστε τον έθρεψαν για να τραφούν από αυτόν. Έθρεψαν τα μικροαστικά ένστικτα, έθρεψαν τον ιδιότυπο ρεβανσισμό (για την ηθική νίκη της Αριστεράς που πρωτοστάτησε στην Αντίσταση, αλλά και απέκτησε μεταπολιτευτικά ηγεμονική θέση στη διαμόρφωση των ιδεολογικών σχέσεων και πρακτικών), έθρεψαν τον εθνοκεντρισμό, την αντιεβραϊκή συνωμοσιολογία, το ρατσισμό, την ξενοφοβία, έθρεψαν το μίσος για την παιδεία, την ελεύθερη τέχνη, τη γνώση, τη σκέψη, τη διάνοια, έθρεψαν το ξαναλέω γιατί είναι το κρισιμότερο την απαξίωση και εντέλει την εχθρότητα προς τη δημοκρατία (λαϊκότητες, λένε, λαϊκισμός). Ο φασισμός της Χ.Α. προετοιμάστηκε όμως από τις αστικές δυνάμεις και πιο άμεσα: τον στέγασαν, τον έβαλαν στο σαλόνι (ΛΑΟΣ), τον αξιοποίησαν κατά της Αριστεράς (και για το δίπολο, την «ιδεολογία των άκρων» ενώ μια χαρά επικοινωνούν τα άκρα της βλακείας, του θράσους και του γκανγκστερισμού). 4. Απέναντι στο φασισμό της ΧΑ ορθώνεται η δημοκρατία. Τελεία. Κι αν ο αγώνας ενάντια στον φασισμό είναι αντικαπιταλιστικός (Μπρεχτ), τον δίνουμε με όλους όσοι αντιστέκονται στην ταύτισή τους μαζί του, έστω και επειδή απλώς υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους (να εκπροσωπούν δηλαδή αυτοί οι ίδιοι τον λόγο της αγοράς και της τάξης), έστω κι αν τρόμαξαν με ό,τι οι ίδιοι εξέθρεψαν και καλά θα κάνουν να τρομάξουν, καλά θα κάνουμε να τους τρομάξουμε. Διακυβεύονται πρωτογενή αγαθά: η ανθρώπινη ζωή, η στοιχειώδης ελευθερία. Στο πολιτικό επίπεδο το συμπέρασμα είναι προφανές: συμμαχία «και με το διάβολο» ενάντια στο φασισμό. Αποτεινόμαστε επομένως ακόμα και σε όσους τους αποδίδουμε ευθύνη για την άνοδο της Χ.Α., αναγκάζοντάς τους να δουν ακριβώς τι εξέθρεψαν, δείχνοντάς τους το χωρίς την ελάχιστη δόση υπερβολής δολοφονικό πρόσωπο του φασισμού που μοιάζει, άνευ αντιπάλου, να έχει κυριαρχήσει στους δρόμους. Χρειαζόμαστε την ευρύτερη δυνατή αντιφασιστική συμμαχία και δεν πρέπει να

156 επιτρέψουμε καμιά δικαιολογία για τη μη συμμετοχή. Δεν πρέπει να αφήσουμε σε κανέναν περιθώριο αυτοεξαίρεσης, σε κανέναν τη δυνατότητα να μη βλέπει, όσο κι αν αυτό τον συμφέρει. Και ακριβώς, γι αυτό, οι συμμαχίες δεν θα συγκροτηθούν σε επίπεδο καθολικών αρχών και γενικών πολιτικών σχεδιασμών, αλλά από μέτωπο σε μέτωπο, από αντίσταση σε αντίσταση. Γι αυτό άλλωστε τη χρειαζόμαστε την ευρύτερη δυνατή συμμαχία: για να μπορούμε να αντιστεκόμαστε σε κάθε φασιστική εκδήλωση, επί το δυνατόν να την προλαβαίνουμε. Καμιά κίνηση της Χ.Α., καμιά εκδήλωση φασισμού, καμιά συμμορίτικη εκδήλωση δεν πρέπει να θεωρείται «αδιάφορη», γιατί καμιά δεν είναι αθώα. Και με αυτή την έννοια πρέπει να είμαστε παντού, παντού όπου δηλητηριάζουν την κοινωνία, έστω και πουλώντας εξυπηρετήσεις. Στο κοινωνικό-ιδεολογικό επίπεδο όπου συνήθως πλέκονται οι ανασταλτικές πολιτικές των εξαιρέσεων («αυτοί δεν μας κάνουνε») έχουμε να αποσαφηνίσουμε το είδος της σοσιαλιστικής δημοκρατίας στην οποία προσβλέπουμε: η υπέρβαση του αστικού καθεστώτος περνάει μέσα από τη ριζοσπαστική ανα-νοηματοδότηση και πραγμάτωση των αρχών που κληρονομήσαμε από τη Γαλλική Επανάσταση. Διεκδικούμε την κληρονομιά της πολιτικής χειραφέτησης και της χειραφετητικής σκέψης, αναδιατάσσοντας το πεδίο εφαρμογής τους: με μας είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα, με μας η δημοκρατία, με μας η προσωπική αξιοπρέπεια, με μας η ανεξάρτητη σκέψη, με μας ο σεβασμός του άλλου, με μας η λογική, με μας τα επιχειρήματα, με μας οι έννοιες. Στις τομές αυτές συγκροτείται το αντιφασιστικό μέτωπο. Όποιος αποκλείεται ή αυτοαποκλείεται χαρίζεται στη συμμορία. Τη δημοκρατία καλούμαστε να μετατρέψουμε σε επαναστατικό όπλο και επαναστατικό περιεχόμενο. Στη δημοκρατία πρέπει να ασκηθούμε και να ασκήσουμε την επόμενη γενιά. Τώρα που η κατάληξη είναι εμφανής, στιγματίζουμε ακόμα οξύτερα ό,τι τρέφει το φαινόμενο, τον φασισμό στην καθημερινότητα, στην κοινοτοπία του. Ακριβώς, άλλωστε, λόγω των εσωτερικών τους δεσμών, μπορεί η εκστρατεία ενάντια στον φασισμό να είναι πρακτική κριτική του καπιταλισμού. 5. Η ΧΑ είναι συμμορία. Η σκοτεινή πλευρά του πιο αδίστακτου, αδιαμεσολάβητου, «γυμνού», όπως τον λέει ο Μπρεχτ, καπιταλισμού, είναι η δικτύωση των εξουσιών, των μικρο- και παρα-εξουσιών στο εσωτερικό του σε κλίκες, συμμορίες, γκανγκστερικές ομάδες και ορδές. Η μορφή αυτή δεν γίνεται παρά σε έκτακτες καταστάσεις κυρίαρχη κι η κατάσταση εξαίρεσης κάθε άλλο παρά επαναστατική ευκαιρία είναι, αλλά ενυπάρχει στην καπιταλιστική οργάνωση ως η άλλη όψη της κοινοβουλευτικής οργάνωσης, του ανταγωνισμού, της ελευθερίας της αγοράς, της ισότητας των συμβαλλομένων. Οι μορφές αυτές συναρθρώνονται, αλληλοενισχύονται: ο μπράβος

157 που τυφλώνει την Κούνεβα. Ούτε βέβαια οι συμμορίες ξεπήδησαν από το πουθενά: υπόκοσμος, παραοικονομία, δικτυωμένοι καλόγεροι και εφοπλιστές, χούλιγκαν και ποδοσφαιρικοί παράγοντες, μαφιόζικα δικτυωμένοι ψευτοδημοσιογράφοι. Τέτοιος δεν είναι ο ελληνικός καπιταλισμός, το θαύμα του και ο πολιτισμός του; Το υποτιθέμενο «λάθος» έχει επομένως βάση και λογική. Παραμένει όμως για την κυρίαρχη ιδεολογία, για τις αρχές βάσει των οποίων αυτοορίζεται τούτη η κοινωνία (ναι, η καπιταλιστική) «λάθος» και ενεργοποιεί επομένως αντανακλαστικά προστασίας της κανονικότητας, των νόμων για τους οποίους πρέπει να φροντίσουμε να είναι δημοκρατικότεροι και ουσιωδέστεροι. Είμαστε λοιπόν υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε τη συμμορία ως συμμορία, κι αυτό σημαίνει απαιτώντας με κάθε μέσο την εξάρθρωσή της, την σύλληψη και τιμωρία εγκληματιών, την προστασία των πολιτών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Απαιτούμε την εγρήγορση και την αποτελεσματική λειτουργία των θεσμών της πολιτείας, και βέβαια τη δημοκρατική τους ανασυγκρότηση. 6. (Επιστρέφοντας στην αρχή:) Καμιά ανοχή. Να απομονωθεί και να περιθωριοποιηθεί η Χ.Α., να αγωνιστούμε στην προοπτική απαγόρευσής της. Αντιστεκόμαστε υποστηρίζοντας μια κοινοβουλευτική δημοκρατία ως πλαίσιο αντιπαράθεσης ιδεών (οι φασίστες δεν έχουν ιδέες δίνουν ερεθίσματα για να απελευθερωθούν απωθημένες, λογοκριμένες ενορμήσεις: πρόκειται για τον γνωστό μηχανισμό της βαρβαρότητας, που μάχεται έναν εκπολιτισμό που βάζει όρια εκεί βρίσκεται και το δυναμικό από το οποίο τρέφεται αυτός ο φασιστικός λόγος, το βάθος του εθνοκεντρισμού και της μισαλλοδοξίας). Αντιστεκόμαστε υποστηρίζοντας τη δημοκρατία ως το πλαίσιο που κάνει δυνατή την υπέρβαση του καπιταλισμού, την ανάπτυξη των δυνάμεων που επιτρέπουν μια άλλη κοινωνία, και αυτές είναι δυνάμεις εργασιακές, δυνάμεις πνευματικές, δυνάμεις συμμετοχής και αλληλεγγύης, δυνάμεις δημοκρατικών και χειραφετητικών αρχών. Αυτός όμως ο αγώνας δεν δίνεται με εργαλεία και έννοιες των άλλων. Δεν δίνεται ιδεολογικά υποχωρώντας στη βαθιά συντηρητική ορολογία περί «συστήματος» και «αντισυστημισμού», που παραβλέπει το κύριο χαρακτηριστικό της κοινωνίας ως ταξικής, που παραβλέπει τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις στο εσωτερικό της. Και δεν δίνεται πολιτικά υιοθετώντας την εξίσου βαθιά συντηρητική λογική που κινητοποιεί το δυναμικό μιας εφηβικής εξέγερσης ενάντια στον αδιαφοροποίητο υπαρκτό κόσμο ο κόσμος αυτός είναι και οι ζωές μας και η εργασία καιοι κοινωνικοί δεσμοί και η αλληλεγγύη και οι ίδιοι οι αγώνες. Πηγή: Ενθέματα

158 ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙ Α ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ / ΕΛΤΙΑ ΤΥΠΟΥ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ o o o o o o o o ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ o o You are here Home» Οικονοµικές, πολιτικές και ιδεολογικές προεκτάσεις του σύγχρονου φασισµού Οικονοµικές, πολιτικές και ιδεολογικές προεκτάσεις του σύγχρονου φασισµού αναιρέσεις άρθρα

159 Εισήγηση του Κώστα Γούση στην συζήτηση για το σύγχρονο φασιστικό φαινόµενο που πραγµατοποιήθηκε στο κάµπινγκ «Αναιρέσεις 2012», Χορευτό/Πήλιο. Σηµεία συµβολής σε µια αναγκαία κι επιτακτική συζήτηση. Ο φασισµός είναι µια φρίκη, ένα ξέσπασµα απανθρωπιάς µέσα σε µια εξαιρετικά αναπτυγµένη µορφή καπιταλισµού. Εισήγηση στην συζήτηση για το σύγχρονο φασιστικό φαινόµενο που πραγµατοποιήθηκε στο κάµπινγκ «ΑΝΑΙΡΕΣΕΙΣ 2012» της ν.κ.α. και του ΝΑΡ. Η βαθιά και πολύπλευρη ανάλυση του φασιστικού φαινοµένου αποτελεί αναπόσπαστο όρο της διαµόρφωσης πολιτικού και οργανωτικού σχεδίου για την αντιµετώπισή της ανόδου της «Χρυσής Αυγής», αλλά και ουσιαστική προυπόθεση για τη σύνδεση της αντιφασιστικής πάλης µε τον συνολικό αντικαπιταλιστικό αγώνα. Υπ αυτή την έννοια, οφείλουµε να αξιοποιήσουµε δηµιουργικά την ιστορική πείρα του κοµµουνιστικού κινήµατος του 20 ου αιώνα χωρίς να πέσουµε στην παγίδα της υπεραπλούστευσης και των εύκολων συµπερασµάτων. Η προσφυγή στην ιστορία µπορεί να συµβάλλει στη δυνατότητά µας να «διαβάσουµε» τη σηµερινή εποχή και να χαράξουµε νικηφόρο σχέδιο για την αριστερά και το εργατικό λαϊκό κίνηµα. Η συγκεκριµένη αναλογία όµως, όπως και κάθε αναλογία έχει και τα όρια της. Ας αναλογιστούµε τα νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά του καπιταλισµού της εποχής µας, κι εποµένως και της κρίσης του. Ή τα πολιτικά σχέδια, τα οποία ως ενδεχόµενα επανεµφανίζονται µεν, αλλά σε πολύ διαφορετικά κοινωνικά και πολιτικά συµφραζόµενα. Η παλαιού τύπου σοσιαλδηµοκρατία, λόγου χάριν, έχει µεταλλαχθεί ιστορικά πρώτα και κύρια όσον αφορά τους δεσµούς της µε την εργατική τάξη και τις πολιτικές της εκπροσωπήσεις. Ακόµη κι ο χυδαίος και κυνικός αντικοµµουνισµός του φασισµού είναι διαφορετικό όταν συγκροτείται ως απάντηση στο πραγµατικά αντίπαλο δέος της ΕΣΣ µε τη σηµερινή εποχή, όπου κατά βάση επιτίθεται σε µια προοπτική, την οποία ακόµη και δυνάµεις κοµµουνιστικής αναφοράς την έχουν δυστυχώς αφήσει να παραπαίει στη θεωρητική και πολιτική ανυποληψία. Το κοινό στοιχείο έγκειται στο γεγονός πως από το ξέσπασµα της καπιταλιστικής κρίσης και µετά βρισκόµαστε σε έναν ιδιότυπο αγώνα δρόµου. Ποιό ρεύµα θα πάρει προβάδισµα; Ο καταστροφικός, θανατηφόρος κοινωνικός κανιβαλισµός του φασισµού που πίσω από τον αντισυστηµικό του λόγο θα κρύβεται η ύστατη διάσωση του καπιταλισµού ή µια αναγεννηµένη πολιτικά και πολιτισµικά αντικαπιταλιστική και νέα κοµµουνιστική προοπτική της αριστεράς[1]; Για ποιο λόγο από τη στιγµή που ο φασισµός εκφράζει τον καταστροφικό, θανατηφόρο κοινωνικό κανιβαλισµό εµφανίζεται να έχει τέτοια δυναµική;

160 Για να απαντήσουµε στο ερώτηµα αυτό θα πρέπει να διακρίνουµε το ποιοτικό χαρακτηριστικό που κάνει το φασισµό να διαφέρει από άλλα είδη ακραίας αστικής αντίδρασης. Γύρω από το ερώτηµα αυτό έχουν γραφεί πολλά στα πλαίσια της γόνιµης συζήτησης µεταξύ των κοµµουνιστών στο Μεσοπόλεµο. Αυτό που κρατάµε σα βασικό στοιχείο είναι πως ο φασισµός είναι κίνηµα µαζών και µε ένα εξαιρετικά αντιφατικό και διαστρεβλωµένο τρόπο επικοινωνεί µε την αναζήτηση µιας διαφορετικής προοπτικής από πλατιά κοινωνικά στρώµατα. Έγραφε η Κλάρα Τσέτκιν το 1923: «Πλατιές µάζες στρέφονται στο φασισµό. Ο φασισµός έχει γίνει ένα είδος καταφυγίου για τους πολιτικά αστέγαστους, για τους κοινωνικά ξεριζωµένους, γι αυτούς που στερούνται τα µέσα ύπαρξης και τους απογοητευµένους. Και αυτό που όλοι δεν ελπίζουν από την επαναστατική τάξη του προλεταριάτου και από το σοσιαλισµό, αυτό το προσδοκούν ως έργο των πιο ικανών, ισχυρών, πιο αποφασισµένων, τολµηρών στοιχείων όλων των τάξεων που πρέπει να ενωθούν για να αποτελέσουν µια κοινότητα. Αυτή η κοινότητα είναι για τους φασίστες το έθνος. Φαντάζονται ότι η ζωηρή επιθυµία να δηµιουργηθεί κοινωνικά κάτι νέο και καλύτερο είναι αρκετά ισχυρή για να γεφυρώσει όλους τους κοινωνικούς ανταγωνισµούς.[2]» Ας διαβάσουµε αυτή την οξυδερκή παρατήρηση της Κλάρα Τσέτκιν µαζί µε το καυστικό σχόλιο του Βασίλη Ραφαηλίδη: «Ο φασισµός δεν αγαπά το µεγάλο κεφάλαιο (εκτός από το πάρα πολύ µεγάλο που τον γεννάει) και λατρεύει το µικροµεσαίο. Ο φασισµός είναι ένα κοινωνικό καθεστώς σπέσιαλ για µικροαστούς. ( ) Ο χάλιας µικροαστός πάντα έχει την ανάγκη ενός σούπερ πατέρα του έθνους, που να τον προστατεύει απ' τους παµφάγους καπιταλιστές, αλλά και από τους κοµµουνιστές που απειλούν το όνειρό του για ένα πέρασµα στην "ανώτερη τάξη".[3]» Και για να συµπληρωθεί το πάζλ ας θυµηθούµε πως φασίστες που είχαν πάρει στα σοβαρά τη φασιστική αντιπλουτοκρατική δηµαγωγία και διαµαρτύρονταν για το imborghesimento (αστικοποίηση) του φασιστικού κόµµατος εκκαθαρίζονται από τις τάξεις του τον πρώτο µόλις χρόνο µετά την ανάληψη της εξουσίας από το Μουσολίνι[4]. Το σκληρό αυταρχικό κράτος που θα διασφάλιζε µια άλλη προοπτική υπέρ του έθνους υπεράνω ανταγωνισµών και ταξικής πάλης έρχεται να επιβάλλει πια βίαια την εργοδοτική θέληση και να βαφτίσει την πάλη κατά της εργοδοσίας σε πάλη κατά του κράτους. Πώς να αναγνώσουµε αυτή την αυτοκαταστροφική δυναµική που µπορεί να εµπνέει, να αποπροσανατολίζει και να στρατεύει τις µάζες που έχουν χάσει την πίστη τους στην καπιταλιστική σταθερότητα; Στη συζήτηση γύρω από την καπιταλιστική σταθερότητα βρίσκεται ένα χρήσιµο ερµηνευτικό κλειδί. Καταφεύγοντας και πάλι στην Κλάρα Τσέτκιν θα λέγαµε πως εκεί που οι ρεφορµιστές βλέπουν στο φασισµό την έκφραση της σταθερότητας, της γενικά αξεπέραστης δύναµης και ισχύος της αστικής ταξικής κυριαρχίας, οι κοµµουνιστές βλέπουν το φασισµό να πηγάζει από την αποδιοργάνωση και διάλυση της καπιταλιστικής οικονοµίας: «Μόνο όταν καταλάβουµε ότι ο

161 φασισµός είναι µια λαµπρή, συναρπαστική δράση για την ευρεία κοινωνική µάζα που έχει ήδη χάσει σήµερα την προηγούµενη σιγουριά της ασφάλειας και κατά συνέπεια και την πίστη στην τάξη, θα είµαστε σε θέση να τον πολεµήσουµε[5]». Η καπιταλιστική κρίση, οι χειραφετητικές δυνατότητες της σύγχρονης εποχής και η επανεµφάνιση της φασιστικής απειλής. Το όνειρο της σχετικής καπιταλιστικής σταθερότητας, της φυσιολογικής, «ισορροπηµένης» κατάστασης που αποτέλεσε τη βάση στις χώρες τουλάχιστον του αναπτυγµένου καπιταλισµού για ένα ολόκληρο δίκτυο διαµεσολαβήσεων για την απόσπαση της κοινωνικής συναίνεσης συντρίβεται µέσα στην κρίση. Ποτέ βέβαια δε θα µπορούσε να καταστεί συνθήκη ύπαρξης του καπιταλισµού η ισορροπία, καθώς βασικό χαρακτηριστικό του είναι η εγγενής δοµική ανισορροπία, ο εσώτερος ανταγωνιστικός του χαρακτήρας. Η «φυσιολογική» του κατάσταση είναι η συνεχής παραγωγή µιας περίσσειας κι ο µόνος τρόπος να υπάρχει είναι να επεκτείνεται. Κατά την εύστοχη διατύπωση του Ζίζεκ το φασιστικό όνειρο έγκειται σε έναν καπιταλισµό χωρίς καπιταλισµό, έναν καπιταλισµό χωρίς την περίσσεια του, χωρίς τον ανταγωνισµό που προκαλεί τη δοµική ανισορροπία του[6]. Επειδή καπιταλισµός χωρίς την περίσσεια του δε µπορεί να υπάρξει στον αιώνα τον άπαντα, η αιτία για την ανισορροπία προβάλλεται στη φιγούρα κάποιου, του οποίου η εξαφάνιση θα χαρίσει την ποθητή αρµονία. Αυτή ήταν παλιότερα η φιγούρα του Εβραίου, σήµερα οι µετανάστες κ.ο.κ. Το µίσος απέναντι στην εκάστοτε φιγούρα του κακού διοχετεύει έναν µαχητικό αντικαπιταλισµό σε µια διόλου αντικαπιταλιστική κατεύθυνση, γεννώντας την ιστορική φρίκη της απάνθρωπης εξόντωσης της φιγούρας του κακού, τη στιγµή που τα γεράκια του µεγάλου κεφαλαίου εξασφαλίζουν µεσοπρόθεσµα την αύξηση της κερδοφορίας τους (βλέπε επενδύσεις, πολεµική βιοµηχανία κ.ο.κ.) Είναι πολύ δύσκολο στα πλαίσια αυτής της σύντοµης εισήγησης να απαντήσουµε στο ερώτηµα των νέων ποιοτικών χαρακτηριστικών του σύγχρονου καπιταλισµού και της οικονοµικής του βάσης σε µια απόπειρα προτρέχουσας σύλληψης των δυναµικών του φασιστικού φαινοµένου. Άλλωστε, το κρίσιµο ερώτηµα για την περίπτωση της µελέτης της ανόδου της Χρυσής Αυγής, θα ήταν ποιά θα µπορούσε να είναι σήµερα η σχέση του φασισµού µε τα αδιέξοδα της ελληνικής αστικής τάξης µεσούσης της κρίσης, της όξυνσης των ενδοιµπεριαλιστικών αντιθέσεων και της µάχης για τη νέα θέση στο διεθνές πλέγµα του κεφαλαίου; Με ποια τµήµατα του ελληνικού κεφαλαίου µπορεί να εν δυνάµει να συναλλάσσεται προνοµιακά και µε ποιο διεθνή αντίκτυπο; Επειδή οι προχειρότητες µπορούν περισσότερο να βλάψουν παρά να συµβάλλουν σε τέτοια ζητήµατα αφήνουµε το ερώτηµα αναπάντητο (αναγνωρίζουµε την αδυναµία µας να το απαντήσουµε και τη συλλογική δουλειά που πρέπει να γίνει σ αυτή την κατεύθυνση) σπεύδοντας να τονίσουµε πως θα απαιτούνταν µια συνολική θεώρηση της κίνησης του ελληνικού κεφαλαίου σε όλη τη µεταπολεµική κι έπειτα τη µεταπολιτευτική περίοδο σε διαπλοκή µε τις κυρίαρχες πολιτικές και

162 τους τρόπους διακυβέρνησης και µε καθοριστικό από άποψη µεθοδολογικής ερευνητικής αρχής τον παράγοντα της ταξικής πάλης. Εδώ, λοιπόν, θα θέσουµε το ερώτηµα σε ένα επίπεδο µεγαλύτερης αφαίρεσης εντάσσοντάς το σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Σε µια συνέντευξή του τη δεκαετία του 60 ο Γκέοργκ Λούκατς αναφέρεται στο φασισµό ως εξής: «Από την άποψη του ανθρώπου, υποχώρηση των φυσικών φραγµών σηµαίνει πως η ζωή γίνεται συνεχώς και περισσότερο ανθρώπινη. Όµως, ως συνέπεια της ανισότητας της εξέλιξης έρχεται το γεγονός πως, όσο περισσότερο εξανθρωπίζεται η ζωή τόσο αυξάνει η απανθρωπιά. Ποτέ δεν ήµουν της γνώµης ότι τα τροµακτικά εγκλήµατα που διαπράχθηκαν από το φασισµό ήταν µια επιστροφή στον πρωτογονισµό ή κάτι τέτοιο. Ο φασισµός είναι µια φρίκη, ένα ξέσπασµα απανθρωπιάς µέσα σε µια εξαιρετικά αναπτυγµένη µορφή καπιταλισµού. Ανθρώπινη περίπτωση του τύπου Άϊχµαν δεν υπήρξε στην εποχή του κανιβαλισµού. ε θα ήταν δυνατό να υπάρξει τότε ένας τύπος ανθρώπου που κάνει τη µαζική εξόντωση των συνανθρώπων του γραφειοκρατική υπόθεση. Ο τύπος αυτός δεν υπήρχε παλιότερα γιατί είναι προϊόν της ιµπεριαλιστικής εποχής.[7]» Πολύ συχνά, κάνουµε σήµερα αναφορά στις ανώτερες δυνατότητες της εποχής µας και στον παροξυσµό της αντίφασης ανάµεσα στον όλο και πιο κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας και τη διατήρηση της εκµεταλλευτικής σχέσης. Η τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάµεων δηµιουργεί µια αντικειµενική τάση που σπρώχνει προς την κατεύθυνση να σπάσει το περίβληµα των εκµεταλλευτικών σχέσεων, τις οποίες το κεφάλαιο πασχίζει µε κάθε τρόπο να διατηρήσει (πχ. συζήτηση για το ελεύθερο λογισµικό και τα κοινά commons). Ο αντικειµενικός κίνδυνος του φασισµού έγκειται στο να αποτελέσει µορφή επίλυσης αυτής της αντίφασης µε ακραία καταστροφικό τρόπο για την επιστήµη και ακραία υπονόµευση των χειραφετητικών της δυνατοτήτων ή ακόµη χειρότερα µετατροπής της εξαιρετικής δυναµικής της χειραφέτησης στο αντίθετό της µια εξαιρετική δυναµική της γυµνής υποδούλωσης. Ένας τέτοιος φραγµός απέναντι στην πρόοδο και την εξέλιξη της ανθρωπότητας από πλευράς φασισµού δε θα είναι στον 21 ο αιώνα µια επιστροφή στη βαρβαρότητα του φασισµού του 20 ου αιώνα, όπως και ο ναζισµός δεν ήταν απλά µια αναπαραγωγή παλαιότερων µορφών φρίκης. Αυτό που πρέπει να αντιληφθούµε σήµερα είναι πως η φασιστική δυστοπία του 21 ου αιώνα, αν καταφέρει να επικρατήσει, το πλέον πιθανό είναι πως θα οδηγήσει στην καταστροφή της ίδιας της ανθρωπότητας. Για να αποφύγουµε βέβαια τις παρεξηγήσεις, θα ήταν στα όρια της ανοησίας να θεωρήσει κάποιος πως το µεγάλο κεφάλαιο θα δώσει τη σκυτάλη στο φασισµό, επειδή θα είναι πιο εύκολο να ελέγξει τις απελευθερωτικές δυνατότητες της επιστήµης, να πατεντάρει τα πάντα και να καταστείλει τις ανεξέλεγκτες τάσεις συλλογικής ιδιοποίησης των κοινών. ε µπορεί να κάνουµε µια ευθεία αντιστοίχηση τάσεων του σύγχρονου ολοκληρωτικού καπιταλισµού και του

163 φασισµού ως του πιο αυθεντικού εκφραστή τους. Αντίθετα, αυτό που πρέπει να αντιληφθούµε είναι πως, χωρίς σε καµία περίπτωση να υποτιµούµε τον συντριπτικά αρνητικό διεθνή συσχετισµό δύναµης για τις δυνάµεις της εργασίας και το κοµµουνιστικό κίνηµα, κυοφορείται σήµερα αντικειµενικά µία ανώτερη δυνατότητα συγκρότησης επαναστατικού ρεύµατος. Η τεράστια δυσκολία του καπιταλισµού να εγγυηθεί µια όλο και µεγαλύτερη κερδοφορία, καθώς αγγίζει τα εκτατικά κι εντατικά όρια ανάπτυξής του µας οδηγεί στην εκτίµηση πως η δυναµική της ευρύτερης περιόδου θα σπρώχνει αντικειµενικά είτε προς αντικαπιταλιστικές ανατρεπτικές απαντήσεις είτε προς µια επικίνδυνη αντιδραστική αναµόρφωση του συνολικού σκηνικού που θα στρώνει το έδαφος για την όλο και πιο καυτή ανάσα της φασιστικής απειλής. Αυτό το έχει αντιληφθεί για τα καλά η άλλη πλευρά έχοντας και την εµπειρία του 20 ου αιώνα και δεν πρέπει να αµφιβάλλουµε ούτε στιγµή πως επιχειρεί ήδη να εξοντώσει τον τυφλοπόντικα της ιστορίας πριν αυτός ανοίξει το δρόµο για νέες ιστορικές εκπλήξεις. Εξ ου και ο σύγχρονος ολοκληρωτισµός που εκκινεί πρώτα και κύρια από το πεδίο της παραγωγής κι εκφράζεται έπειτα στο σύνολο των πολιτικών εποικοδοµηµάτων. Αντιδραστική µετάλλαξη του αστικού κράτους και φασισµός. Σήµερα, παρατηρούµε µε µεγάλη ταχύτητα τεκτονικές αλλαγές στο αστικό πολιτικό σύστηµα που σφραγίζεται από την αυταρχική µετάλλαξη του αστικού κράτους, το σύγχρονο κοινοβουλευτικό ολοκληρωτισµό και τα κοινοβουλευτικά πραξικοπήµατα. Ο Γκράµσι έγραφε στις Θέσεις της Λυών, τις θέσεις για το Γ Συνέδριο του ΚΚΙ το Γενάρη του 1926: «Η φασιστική µέθοδος της υπεράσπισης της τάξης, της περιουσίας και του κράτους τείνει, ακόµα περισσότερο απ ό,τι στο παραδοσιακό σύστηµα των συµβιβασµών να διαλύει την κοινωνική συνοχή και τα πολιτικά εποικοδοµήµατα που τη συνοδεύουν. Αντικαθιστά τη µέθοδο των συµφωνιών και των συµβιβασµών µε το σχέδιο της επίτευξης µιας οργανικής ενότητας όλων των δυνάµεων της αστικής τάξης σε έναν µοναδικό πολιτικό οργανισµό κάτω από τον έλεγχο ενός µοναδικού κέντρου, που θα διευθύνει ταυτόχρονο το κόµµα, την κυβέρνηση και το Κράτος.[8]» Έχοντας ξεκαθαρίσει ξανά και ξανά πως δεν πρέπει να συγχέουµε το φασισµό µε κάθε αντιδραστική αστική µετάλλαξη, εδώ θα προσπαθήσουµε να δούµε το πώς µια ακραία αντιδηµοκρατική ρητορεία και πρακτική δηµιουργεί εύφορο έδαφος για τη φασιστική ρητορεία, ακόµη κι αν δεν ταυτίζεται µ αυτή. Η όλο και πιο συχνή σύγχυση της επίσηµης ατζέντας σε θέµατα διακυβέρνησης και ασφάλειας µε το νεοφασιστικό λόγο απαιτεί ιδιαίτερα προσεκτική µελέτη (αρκεί να αναλογιστούµε την αντιµετώπιση του µεταναστευτικού και το όνοµα «Ξένιος Ζευς» που σίγουρα θα ζήλευε ο Γκαίµπελς). Υπ αυτή την έννοια, δε µπορούµε παρά να προσφύγουµε για άλλη µια φορά στον καθηγητή Herfried Münkler µε

164 τίτλο «Ο εκδηµοκρατισµός δεν µπορεί να σώσει την Ευρώπη»[9] και σε παρατηρήσεις όπως οι παρακάτω: «Το κεντρικό ζήτηµα για την επανοικοδόµηση της Ευρώπης είναι ότι οι φυγόκεντρες δυνάµεις που ξεκινούν από τις διαρκείς απαιτήσεις εθνικής κυριαρχίας των κρατών µελών και τις κοινωνικοοικονοµικές και πολιτισµικές διαφορές ανάµεσα στις περιφέρειες, πρέπει όχι µόνο θα καµφθούν, αλλά να µετατραπούν σε κεντροµόλες δυνάµεις. Μ άλλα λόγια, η Ευρώπη χρειάζεται ένα ισχυρό κέντρο, αλλιώς θ αποτύχει». «Η δηµοκρατία», γράφει ο Münkler, µοιάζει µε γκρινιάρα ηλικιωµένη θεία, που γνωρίζει τα πάντα, αλλά αποτυγχάνει να αντιληφθεί τι πραγµατικά συµβαίνει. Υπάρχει ωστόσο ένας νεαρός ισχυρός ανιψιός που είναι έτοιµος να βοηθήσει, ο οποίος ωστόσο που και που έχει και κάποιες δικτατορικές τάσεις. εν θα έπρεπε κάποιος να τον καταστήσει διαθέσιµο για να την βοηθήσει; Ή µήπως ο χρόνος της έχει παρέλθει ουσιαστικά, αλλά κανένας δεν το παραδέχεται επειδή αυτή (η «θεία δηµοκρατία» δηλαδή) είναι τόσο γλυκιά και φιλική στον καθένα; Τέτοιες τοποθετήσεις δεν αποτελούν περιθωριακές αντιλήψεις, αλλά επίσηµη τοποθέτηση στο περιοδικό Spiegel ενός επιφανούς διανοουµένου µε έδρα στο Χούµπολντ, συµβουλάτορα της Μέρκελ και µε πολύ καλές σχέσεις και µε το SPD! Άλλωστε, αν το καλοσκεφτούµε, πόσο µακριά βρίσκεται η λιγότερο κοµπλεξική σχέση δηµοκρατίας δικτατορίας, στην οποία µας εγκαλεί ο Münkler από τη νέα ακόµη πιο αντιδραστική µετάλλαξη του ιµπεριαλιστικού οικοδοµήµατος της ΕΕ, όπου κουµάντο κάνουν ο γαλλογερµανικός άξονας, συγκεκριµένες πολυεθνικές και τα συµφέροντα των πιο ισχυρών κεφαλαίων της Ευρώπης; Πόσο υπερβολική είναι τελικά µια τοποθέτηση που θα δει ξεκάθαρα το νεοφασισµό να φωλιάζει εντός της ΕΕ και θα παλέψει για την αποδέσµευση από την ΕΕ σαν πλευρά της αντιφασιστικής, διεθνιστικής και αντικαπιταλιστικής πάλης, αν δε θέλει να στρουθοκαµηλίζει γύρω από ένα φαντασιακό δηµοκρατικό κεκτηµένο; Τα σηµάδια τα είχαµε ήδη πριν το ξέσπασµα της κρίσης µε το Ευρωσύνταγµα να ορίζει τον άνθρωπο ως µονάδα παραγωγής κέρδους και µε τη συγκατοίκηση δεξιών και φασιστών υπό το πρόσωπο του µεγαλοεπιχειρηµατία Μπερλουσκόνι στην Ιταλία ορισµένα µόνον φαινόµενα που µάλλον δεν εκτιµήθηκαν όσο σοβαρά τους αντιστοιχούσε. Κι έτσι βρισκόµαστε σήµερα µεσούσης της κρίσης µπροστά σε νέες περιπέτειες συγκυβερνήσεων τεχνοκρατών, διορισµού τραπεζιτών και µιας πρωτόγνωρης επίθεσης στα συνδικαλιστικά δικαιώµατα και τις ελευθερίες. Ένα είναι σίγουρο. Το ελληνικό τέλος της µεταπολίτευσης ξαναφέρνει στην επιφάνεια µε νέους όρους τον αυταρχισµό του ρεβανσιστικού µετεµφυλιακού κράτους. Κι επειδή η ιστορία ούτε προγραµµατίζεται ούτε κινείται ευθύγραµµα θα είναι η ίδια η πάλη που θα σφραγίσει την περίοδο µε ένα νέο συσχετισµό

165 δύναµης. Με βάση αυτή την εκτίµηση, ο φασισµός δεν περιµένει απλά τη στιγµή που το µεγάλο κεφάλαιο θα του κλείσει το µάτι ή θα του παραδώσει τα κλειδιά της πολιτικής διακυβέρνησης. Παλεύει να διαµορφώσει συσχετισµούς, να εισδύσει στο λαό και να χύσει πλατιά στις µάζες το φασιστικό δηλητήριο του µίσους, της µισαλλοδοξίας, του ρατσισµού, του εθνικισµού, της απανθρωπιάς κ.ο.κ. Παλεύει να αναδιαµορφώσει το σύνολο της ακροδεξιάς σε φασιστική κατεύθυνση και περισσότερο διεκδικεί να επιβάλλει την παρουσία του παρά αναµένει πότε θα φανεί χρήσιµος στην αστική τάξη. Οι τελευταίες µας επισηµάνσεις θα εστιάσουν σ αυτή ακριβώς την πλευρά της ιδεολογικής πάλης του φασισµού. Το µεταµοντέρνο και οι ιδεολογικές βάσεις του φασισµού. Ο φασισµός είναι ένα κατεξοχήν αντιφατικό ρεύµα στην ίδια τη συγκρότηση και την ανάπτυξή του και απαιτείται µια έντονη, συστηµατική και συνεκτική θεώρησή του. Θα προσπαθήσουµε να δούµε κάποιες πλευρές της σχέσης του µε την κυρίαρχη ιδεολογία. Αντιµετωπίζοντας το µεταµοντέρνο ως πολιτισµική λογική του ύστερου καπιταλισµού, πρέπει να καταλάβουµε πως η ιδεολογική κυριαρχία του τις τελευταίες δεκαετίες δηµιουργεί ένα εξαιρετικά έυφορο έδαφος για την ανάπτυξη του φασισµού. Αυτό µπορεί να φαίνεται από πρώτης απόψεως παράδοξο καθώς το µεταµοντέρνο αποστρέφεται την πειθαρχία, την οργάνωση και πολλά από τα χαρακτηριστικά που µε µια πρώτη µατιά αποτελούν συγκροτητικές διαστάσεις του φασισµού. εν είναι όµως παράδοξο αν σκεφτούµε πως το µεταµοντέρνο αφενός αποτελεί εύκολο στόχο επίθεσης από πλευράς φασισµού. Ταυτόχρονα, όµως, ο φασισµός µοιράζεται, όσο κι αν φαίνεται περίεργο πολλά από τα ειδοποιά χαρακτηριστικά του. Στα µέσα της δεκαετίας του 50 ο Λούκατς έγραφε ένα βιβλίο, για το οποίο δέχθηκε πολλές κριτικές. Έµεινε γνωστό µε τον τίτλο Η καταστροφή του ορθού λόγου, αν και ο ουγγρικός τίτλος του ήταν Η εκθρόνιση του νου. Χωρίς να υπεισέλθουµε σε µια συζήτηση γύρω απ αυτό το έργο, που θα ξέφευγε από τους σκοπούς της εισήγησης, κρατάµε την εύστοχη, κατά τη γνώµη µου, εκτίµηση του µελετητή και µαθητή του Λούκατς Θανάση Βακαλιού πως «ο φιλοσοφικά εµπεδωµένος ιρασιοναλισµός έπαιξε ρόλο στην άνοδο του φασισµού στη Γερµανία και αυτή είναι µια πλευρά αναγκαία για την κατανόηση του φασιστικού φαινοµένου, της προπαγάνδας του και της απήχησής που είχε, η οποία δε µπορεί να ανάγεται µόνον στους οικονοµικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες που συντέλεσαν και συνέβαλαν σ αυτή.[10]» Σήµερα οφείλουµε, εποµένως, να µελετήσουµε µε προσοχή ένα νέο φιλοσοφικά εµπεδωµένο ιρασιοναλισµό κάτω από την επίδραση και κυριαρχία του µεταµοντέρνου το µεταµοντέρνο ως επίθεση στην αναζήτηση της αλήθειας και του ορθού λόγου και ως έκφραση της παρακµής της αστικής σκέψης που διακήρυξε µεθυσµένη από την αλαζονεία της νίκης στα 90 s το θάνατο των µεγάλων αφηγήσεων και το τέλος της ιστορίας το µεταµοντέρνο ως συστηµατική επιχείρηση να αναθεωρήσει και να ξαναγράψει την ιστορία του

166 20 ου αιώνα υπ αυτό το πρίσµα εξισώνοντας το φασισµό και τον κοµµουνισµό και υπονοµεύοντας κάθε προοδευτικό συλλογικό προσανατολισµό προς το µέλλον. Ο Αύγουστος Μπαγιόνας, ένας πολύ σηµαντικός µαρξιστής διανοητής, παρατηρούσε εξαιρετικά εύστοχα το 2002 πως η καταδική της νοησιαρχίας, της συστηµατικής σκέψης και του λογικού, όπως και η επιστροφή του µύθου, ακρογωνιαίοι λίθοι της φασιστικής ιδεολογίας, εξακολουθούν και επιβιώνουν µέχρι τις µέρες µας[11]. Το γεγονός πως ο παραλογισµός και η καταστροφή του ορθού λόγου βρίσκεται στον πυρήνα του φασισµού ναρκοθετεί και δυσκολεύει την αντιπαράθεση µας µαζί του. Το τροµερό είναι πως την ίδια στιγµή που ο φασιστικός λόγος θεµελιώνεται στον παραλογισµό µπορεί να ενσωµατώνει διαστρεβλόντας και προσαρµόζοντας τα πάντα, ακόµη και την ίδια τη λογική. Έγραφε χαρακτηριστικά ο Χίτλερ στο έργο του Ο Αγών µου: «εν περνά από το µυαλό αυτού του διεφθαρµένου αστικού κόσµου ότι διαπράττει πραγµατικά ένα αµάρτηµα ενάντια σε όλη τη λογική, ότι είναι εγκληµατική τρέλα να εκπαιδεύεται ένας εκ γενετής ηµιπίθηκος ώσπου να µοιάζει µε ένα δικηγόρο, ενώ εκατοµµύρια που ανήκουν στην πιο υψηλά προικισµένη ράτσα υποχρεώνονται να παραµένουν σε εντελώς άθλιες συνθήκες»[12]. Ο εθνικοσοσιαλισµός κληρονοµεί τη συλλογική κληρονοµιά µιας αντιδραστικής σκέψης και την εντάσσει χωρίς το άγχος της συνοχής στις γραµµές του, κάνοντας µια κατεξοχήν εκλεκτική περίληψη όλων των αντιδραστικών τάσεων αιώνων. Έχει µία καταπληκτική δυνατότητα να αξιοποιεί ό,τι µυρίζει απανθρωπιά, ρατσισµό, σεξισµό και σοβινισµό. Η φασιστική κοινωνική δηµαγωγία απλοποιεί σε αδιανόητο βαθµό περίπλοκες νοητικές διαδικασίες σε προσδιορισµούς ράτσας και συνοµοσιολογικών σχεδίων. Επιβάλλει µια εξωτερική οµοιοµοφρία γύρω από τις αναφορές στο πρόσωπο του αρχηγού και του έθνους. Σπαράσσεται από αντιθέσεις αλλά δεν καταρρέει υπό το βάρος τους. Το βασικό που πρέπει να κρατήσουµε είναι πως αυτή η πλήρης αδιαφορία απέναντι στο συνεκτικό λόγο έχει τη διαστροφική ικανότητα να συγκροτεί µια ιδιότυπη ηγεµονία µέσα στις µάζες και να κατακτά ένα συσχετισµό δύναµης συναρθρώνοντας ετερόκλητα στοιχεία όχι µόνον από πλευράς ταξικής αναφοράς αλλά και µε βάση την ευρύτερη κοινωνική, ιδεολογική και πολιτισµική ταυτότητα. Για το λόγο αυτό µπορούσε ο γερµανικός ναζισµός να αποστρέφεται κάθε δηµοκρατία και την ίδια στιγµή να ρίχνει το δηµαγωγικό σύνθηµα µιας νέας γερµανικής δηµοκρατίας ή να προσαρµόζει το χριστιανισµό στις επιταγές της εθνικής τιµής καθιερώνοντας έναν αριοποιηµένο, «αποϊουδαιοποιηµένο» χριστιανισµό και γενικά να µπορεί καθετί να το ενσωµατώνει βίαια στο ναζιστικό (παρά)λογο. Ποιο ρεύµα θα συνδεθεί πιο βαθιά, ειλικρινά και αποτελεσµατικά µε το λαό; Πάλη για ένα νέο µαρξιστικό διαφωτισµό και σοσιαλιστικό ανθρωπισµό! ε βρίσκεται στους σκοπούς αυτής της εισήγησης η απάντηση στο φασισµό παρά µόνον εµµέσως, καθώς υπονοείται πως χρειάζεται επίθεση σε όλη τη

167 γραµµή του µετώπου (οικονοµικού, πολιτικού και ιδεολογικού), διαπίστωση που από µόνη της δε συνιστά παρά κενή ταυτολογία. Πώς θα δώσουµε σάρκα και οστά στο αλφαβητάρι πως απαιτείται ταυτόχρονα µια άµεση απάντηση στα ζητήµατα της επιβίωσης και µια ανώτερη προγραµµατική συγκρότηση, ένα νέο όραµα για µια αξιοβίωτη ζωή; Σε κάθε περίπτωση, οφείλουµε να απευθυνθούµε τολµηρά στο λαό και να µη φοβηθούµε την αντιπαράθεση. Έχουµε πολλά πλεονεκτήµατα, αρκεί να είµαστε έτοιµοι να αδράξουµε τις ευκαιρίες που θα µας δοθούν. Κανένας ζωτικός χώρος δε µπορεί να µένει ακάλυπτος. Οι δυνάµεις της εργασίας και η αριστερά της ανατροπής µπορούν στην ανασυγκρότησή τους και µε κοινή δράση να τσακίσουν τη φασιστική απειλή στο όνοµα της προοπτικής της χειραφέτησης. Ο φασισµός δε θα ηττηθεί σε κάποια µεγάλη στιγµή της σύγκρουσης (χωρίς να αποκλείεται και κάτι τέτοιο), αλλά πάνω απ όλα µπορεί και πρέπει να ηττηθεί στην καθηµερινότητα, τους χώρους δουλειάς, τις γειτονιές, σε ό,τι συγκροτεί µε την πιο πλατιά έννοια τη λαϊκή νοοτροπία. Ο φασισµός εκθρέφει εκείνον τον αποκρουστικό τύπο ανθρώπου που είναι απεριόριστα δουλικός στους ανωτέρους και εξίσου απεριόριστα τυραννικός στους κατωτέρους. Οι δικές τους αναφορές στο «πόλεµος όλων εναντίον όλων», στη γενικευµένη ανισότητα, την ανελευθερία, τον εθνικισµό. Οι δικές µας αναφορές στην αλληλεγγύη, την οργάνωση, τη συλλογικότητα, το σύγχρονο «όλα για όλους», την ισότητα, την ελευθερία, το διεθνισµό. Οι φασίστες επιχειρούν να τσαλαπατήσουν κάθε κατάλοιπο λογικού, επιστήµης και ανθρωπινότητας για να διατηρήσουν την εκµετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Εµείς θα υπερασπιστούµε µέχρι τέλους έναν σύγχρονο διαλεκτικό µαρξιστικό ορθολογισµό, ένα σοσιαλιστικό ανθρωπισµό και θα δώσουµε όλες µας τις δυνάµεις στο µεγάλο και δίκιο αγώνα για την κατάργηση της εκµετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Τελικά, αυτό που σφραγίζει τη συζήτηση είναι τα αδιέξοδα του καπιταλισµού και δυο διαφορετικές απαντήσεις. Πίσω από τον παραλογισµό του φασισµού κρύβεται ο παραλογισµός του καπιταλιστικού συστήµατος. Όσο κι αν προσπαθεί η υπεραξία και η αδυσώπητη τάση για όλο και µεγαλύτερο κέρδος να κρυφτούν πίσω από την εθνική τιµή, αυτό που δεν κρύβεται είναι το γεγονός πως αν στην αστική δηµοκρατία η κεφαλαιοκρατική κόλαση της παραγωγής κρύβεται πίσω από το φαινοµενικό παράδεισο της τυπικής ισότητας, ελευθερίας και δικαιοσύνης, στο φασισµό η κόλαση της παραγωγής συναντά το αντίστοιχό της κολασµένο εποικοδόµηµα. Η απάντηση των κοµµουνιστών αντίθετα επιλύει επαναστατικά τα αδιέξοδα προτάσσοντας την κοινωνικοποίηση των µέσων παραγωγής, το τσάκισµα του αστικού κράτους, την εργατική δηµοκρατία, την κοινοκτηµοσύνη, τη στοχοπροσήλωση στην υπέρβαση του υποδουλωτικού καταµερισµού της εργασίας, των εµπορευµατικών - χρηµατικών σχέσεων και την απονέκρωση του κράτους, την αυθεντική διεθνιστική ενοποίηση της ανθρωπότητας, την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της επιστήµης για την αφθονία για όλους, το σεβασµό στη φύση και την καλλιέργεια ενός συλλογικού περιβάλλοντος που να προωθεί τη δηµιουργικότητα και την ανάπτυξη της προσωπικότητας του καθενός και της καθεµιάς.

168 Η µάχη θα είναι σκληρή, αλλά µπορούµε να την κερδίσουµε! Αρκεί να µην εφησυχάσουµε. Αρκεί να έχουµε, αν µη τι άλλο, στο νου µας τη νέα γενιά, τα παιδιά που γεννήθηκαν στην αυγή του νέου αιώνα και σήµερα µπαίνουν σε µια άγρια εφηβεία µε την κρίση του 2008 να αφήνει ανεξίτηλο στίγµα στη ζωή και την προσωπικότητά τους. Οι ζωγραφιές τους είναι ένα αναντικατάστατο δείγµα αυτού του στίγµατος. Κρεµάλες σε πολιτικούς, σκηνικά βίας και µια ανάγκη κάπου να πέσει το φταίξιµο για το παρόν που τους στερούν, για το µέλλον που τους τροµάζει. Καµία «επίσηµη» τεχνική διαχείρισης του θυµού δε φαίνεται ικανή να κατευνάσει την οργή αυτής της νεολαίας. Ας το λάβουµε σοβαρά υπόψη µας. Τα επόµενα χρόνια η οργή αυτή ή θα τροφοδοτήσει ένα σύγχρονο επαναστατικό ρεύµα ή θα βλέπουµε τροµαγµένοι τις µαύρες αποκρουστικές φασιστικές στρατιές να µεγαλώνουν ολοένα και περισσότερο. Όσο κι αν φαντάζει (και είναι) τροµακτικό, δε γίνεται οι φασίστες να κάνουν τη δουλειά τους κι εµείς (οι κοµµουνιστές, αριστεροί κι ευρύτερα προοδευτικοί αγωνιστές του εργατικού - λαϊκού και κοινωνικού κινήµατος) τη δικιάς µας δουλειά. Το διαζευκτικό «ή» τέµνει ήδη τις δυναµικές µας. Ή αυτοί ή εµείς! Όσο πιο γρήγορα το αντιληφθούµε και λάβουµε τα µέτρα µας τόσο πιο αποτελεσµατικοί θα είµαστε. Για το καλό του τόπου, της εργαζόµενης πλειοψηφίας και συνολικά της ανθρωπότητας! Κώστας Γούσης, Αύγουστος 2012 Υποσηµειώσεις: [1] Ορισµένες σκέψεις που κατατίθενται εδώ, διατυπώθηκαν πρώτη φορά στο άρθρο «Ποιό πολιτικό ρεύµα θα πάρει προβάδισµα στις ιστορικές προκλήσεις της νέας περιόδου;» που δηµοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα «Λέσχη - γράφοντας τα τετράδια της ανυπότακτης θεωρίας» (ilesxi.wordpress.com). [2] Τσέτκιν Κλ., «Ο αγώνας ενάντια στο φασισµό», Μαρξιστική σκέψη, τόµος 5, Απρίλιος Μάιος 2012, σελ. 17. [3] Ραφαηλίδης Β., Ιστορία (κωµικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σελ [4] Αστερίου Ε., «Φασισµός, µεγάλο κεφάλαιο και εργατική τάξη», Μαρξιστική σκέψη, τόµος 5, Απρίλιος Μάιος 2012, σελ [5] Τσέτκιν Κλ., «Ο αγώνας ενάντια στο φασισµό», Μαρξιστική σκέψη, τόµος 5, Απρίλιος Μάιος 2012, σελ. 15. [6] Ζίζεκ Σλ., «Απόλαυσε το έθνος σου όπως τον εαυτό σου» στο Μίλησε κανείς για ολοκληρωτισµό;, scripta, σελ. 364, 365.

169 [7] Λούκατς Γκ., Προβλήµατα οντολογίας και πολιτικής, εκδόσεις 70, σελ. 158 [8] Γκράµσι Α., Οι θέσεις της Λυών, µαρξιστικό βιβλιοπωλείο, σελ. 27 [9] Μαυροειδής Π., «Η κρυφή γοητεία του βοναπαρτισµού ως απάντηση στην κρίση - Μεταξύ «κουτσής πάπιας» και σιδερένιας µπότας» στο aristeroblog.gr [10] Βακαλιός Θ., Τέχνη και πολιτική, επιστήµη και τέχνη, Προσκήνιο, σελ. 44 [11] Μπαγιόνας Αυ., Συνέντευξη στο Πριν στο Λεωνίδα Βατικιώτη, στη Λέσχη - ilesxi.wordpress.com [12] Χίτλερ Α., Mein Kampf, αναφέρεται στο Γκέοργκ Λούκατς, Η εθνικοσοσιαλιστική φιλοσοφία ως η δηµαγωγική σύνθεση της γερµανικής ιµπεριαλιστικής φιλοσοφίας, Μαρξιστική σκέψη, τόµος 5, Απρίλιος Μάιος 2012, σελ. 255 ηµοσιεύθηκε στο iefimerida.gr ( Αρχική > Το ψυχολογικό προφίλ του (νεο)φασισµού Το ψυχολογικό προφίλ του (νεο)φασισµού Ο ΑΝΕΡΧΟΜΕΝΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΝΤΙΒΑΝΙ

170 Το τελευταίο διάστηµα ένας άλλος, ξεχασµένος, πολιτικός λόγος µοιάζει να ξεχύνεται µέσα από τα εγχώρια έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά µέσα µαζικής ενηµέρωσης, ως απόρροια µιας γενικότερης ανόδου των ακροδεξιών κινηµάτων στην Ευρώπη. Ένας λόγος που, εκµεταλλευόµενος την παραπαίουσα κοινωνικο-οικονοµική κατάσταση της Ελλάδας (ανεργία, εγκληµατικότητα [1], φόβος επικείµενης κατάρρευσης, ξενοφοβία), προκαλεί τη σαγήνη ή την αποστροφή, µέσω µιας «αγριεµένης» προπαγανδιστικής ρητορικής που στοχεύει κατευθείαν στο θυµικό του αποδέκτη της, παρακάµπτοντας κάθε λογική διεργασία. Πρόκειται για µία µορφή προτρεπτικού πολεµικού λόγου της άµεσης δράσης και της εκτάκτου ανάγκης, που έλκει την καταγωγή από τον πατέρα του σύγχρονου πολιτικού µάρκετινγκ, Γιόζεφ Γκαίµπελς και αποτελεί τη βάση όλης της σύγχρονης µεταπολεµικής πολιτικής ρητορικής, σοσιαλιστικής ή ακόµη και κοµµουνιστικής. Ζητούµενο; Ο µετασχηµατισµός των ατόµων σε δυνάµει πολεµιστές, έτοιµους να θυσιαστούν στο βωµό ενός κοινού πεπρωµένου. εν είναι τυχαίο άλλωστε πως στην ελληνική αρχαιότητα, οι προτρεπτικοί λόγοι εκφωνούνταν ενώπιον των πολεµιστών πριν τη µάχη, εν είδει λεκτικού ντοπαρίσµατος... Σεξουαλικότητα και φασιστική ιδεολογία «Ο φασισµός είναι ένας πολύ σοβαρός και ύπουλος κίνδυνος. εν µπορεί να τον πραγµατευτεί κανείς µε απλές αναλογίες. [...] Ο φασισµός είναι ένα αντικείµενο που µας υποχρεώνει να τον στοχαστούµε κυριολεκτικά, αναλυτικά, πολιτικά». Έτσι απευθυνόταν στο αναγνωστικό κοινό της εφηµερίδας Λε Μοντ το 1976 ο Γάλλος σηµειολόγος και θεωρητικός της λογοτεχνίας Ρολάν Μπαρτ σε άρθρο του, το οποίο δηµοσιεύτηκε στις 16 Ιουνίου της ίδιας χρονιάς. Αφορµή; Η προβολή στις παρισινές κινηµατογραφικές αίθουσες της περίφηµης ταινίας του Ιταλού σκηνοθέτη Πιερ-Πάολο Παζολίνι µε τίτλο «Σαλό». Θέµα της ταινίας; Τέσσερις Ιταλοί φασίστες, εκπρόσωποι των βασικών µορφών εξουσίας (κοινωνικής, πολιτικής, θρησκευτικής και δικαστικής), κλείνονται σε ένα παλάτι της βόρειας Ιταλίας του 1944, την εποµένη της πτώσης του Μπενίτο Μουσολίνι, µε σκοπό να επιδοθούν απρόσκοπτα στις ακραίες αιµοµικτικές, σαδοµαζοχιστικές ακόµη και κοπρολαγνικές ορέξεις τους. Θύµατα της απάνθρωπης βιαιότητάς τους δεκαοκτώ «επίλεκτοι» νέοι και νέες, που είχαν απαχθεί από τις οικογένειές τους γι' αυτόν ακριβώς το σκοπό. Προς τι όµως η προειδοποίηση του Ρολάν Μπαρτ; Τι «είδε» ο Γάλλος διανοούµενος στην εν λόγω ταινία, το οποίο είχε διαφύγει της προσοχής των περισσοτέρων; Μα πολύ απλά, το γεγονός ότι ο Παζολίνι επέλεξε να ταυτίσει µε τρόπο απλοϊκό και απερίσκεπτο το πολιτικό φασιστικό σύστηµα µε τη σεξουαλική διαστροφή, ως εάν το ένα να συνεπαγόταν το άλλο. Πράγµατι, είναι δυνατόν να υπάρχει φασισµός στις ποικίλες µορφές σεξουαλικής διαστροφής, είναι δυνατόν η επιθυµία να επιβάλλεται µε φασιστικό τρόπο στο σεξουαλικό παρτενέρ, όπως επίσης είναι εξίσου δυνατόν ένας φορέας της φασιστικής

171 ιδεολογίας να είναι και σεξουαλικά διεστραµµένος. Κάτι τέτοιο, όµως, δεν σηµαίνει µε κανένα τρόπο ότι το ένα συνεπάγεται αναγκαστικά το άλλο. Η σεξουαλική διαστροφή µπορεί να ευδοκιµήσει σε κάθε λογής κρεβατοκάµαρες ανεξαρτήτως πολιτικών αποχρώσεων ακροαριστερές, αριστερές, κεντροαριστερές, κεντροδεξιές, δεξιές, ακροδεξιές και είναι µέγα λάθος να µειώνεις τον κίνδυνο του πραγµατικού πολιτικού φασισµού σε µία σειρά αποκλινουσών σεξουαλικών συµπεριφορών. Παρ' όλα αυτά, δεν είναι διόλου απίθανο να έχει όντως κάποια βάση η κινηµατογραφική λογική του Παζολίνι και τούτο για ορισµένους λόγους που άπτονται των ψυχολογικών υποδοµών του φασισµού, όπως αυτός αναπτύχθηκε ιδεολογικά και συµπεριφορικά ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα εποχή κατά την οποία αναπτύχθηκε, ίσως όχι τυχαία, και η επιστήµη της ψυχανάλυσης, η οποία µοιάζει να γεννήθηκε για να εξηγήσει και να επιλύσει τέτοιου τύπου προβληµατικές µορφές καθήλωσης και εκδήλωσης της επιθυµίας που µπορούν να γεννήσουν κάθε λογής φασισµούς. Η φαντασίωση ενός οµοιογενούς, στρατιωτικοποιηµένου σώµατος Από τα Ελεύθερα Σώµατα (Freikorps), δηλαδή τις στρατιωτικές και παραστρατιωτικές µονάδες που έδρασαν κατά την περίοδο της ηµοκρατίας της Βαϊµάρης και αποτέλεσαν τη βάση του ναζιστικού κινήµατος, µέχρι το σώµα των SS, τα υπερµεγέθη µνηµεία του αρχιτέκτονα και δεξιού χεριού του Χίτλερ, Άλµπρεχτ Σπέερ, και τις «µυθοποιητικές» προπαγανδιστικές κινηµατογραφικές ταινίες της Λένι Ρίφενσταλ, τις οποίες χρηµοτοδοτούσε το γερµανικό Υπουργείο ηµόσιας ιαφώτισης και Προπαγάνδας υπό τον Γκαίµπελς, το όραµα του γερµανικού εθνικο-σοσιαλισµού µοιάζει το ίδιο και το αυτό: η µετατροπή των µεµονωµένων ατόµων, µέσω της εφαρµογής µελετηµένων µεθόδων ψυχο-κοινωνικής µηχανικής, σε ένα ενιαίο, στέρεο, οµοιογενές σώµα εργατώνπολεµιστών ή, για να το πούµε διαφορετικά, σε µία θηριώδη µηχανή παραγωγής και καταστροφής κινούµενη προς την επίτευξη ενός κοινού, υψηλού σκοπού. Έχει πράγµατι χυθεί πολύ µελάνι γι' αυτήν τη φασιστική φαντασίωση ενός σώµατος καθαρού, εξαγνισµένου από κάθε χαµερπή φυσική κλίση ή ροπή του. Ενός σώµατος πλήρως ηθικοποιηµένου και εµποτισµένου από τα υψηλά ιδανικά της φυλής, του αίµατος και της γης ως ύστατης µήτρας. Κάθετί το σωµατικό απορρίπτεται και απωθείται ως κάτι το ενοχλητικό, ως κάτι ρυπαρό που δεν ανταποκρίνεται στον υψηλό Στόχο. Ως γνωστόν, όµως, ό,τι καταπιέζεται και απωθείται αναπόφευκτα επιστρέφει υπό διεστραµµένη µορφή και ψάχνει να βρει τρόπους να βγει προς τα έξω. Και σχεδόν πάντοτε βγαίνει. Αυτή ακριβώς η απονέκρωση του σώµατος και των λειτουργιών του, µέσω της εκγύµνασης και της τελειοποίησής του, βρίσκεται στη βάση κάθε φασιστικού ιδεώδους, το οποίο βλέπουµε να αναπαράγεται και στη δική µας ελληνική «περίπτωση» µε τις οµάδες φουσκωµένων µαυροφορεµένων στρατιωτών της εγχώριας ακροδεξιάς που παρελαύνουν στρατιωτικά συντεταγµένοι σε ένα κοινό σώµα-µηχανή, διαδηλώνοντας µία κοινή ταυτότητα και ένα κοινό σκοπό. Η επινόηση ενός απόλυτου Εχθρού

172 Ζωολόγοι έχουν παρατηρήσει πως ορισµένα είδη πτηνών επιδίδονται σε ένα ιδιότυπο θέατρο, το οποίο αποδεικνύεται απολύτως ουσιώδες για τη διατήρηση της οµάδας και της οργάνωσής της: ακόµη και όταν δεν τελούν υπό το καθεστώς απειλής, επινοούν ένα φανταστικό εχθρό-εισβολέα, απέναντι στον οποίο τα µεµονωµένα µέλη της οµάδας συστρατεύονται, αναπτύσσοντας έτσι µία κοινή εµπειρία και συσφίγγοντας τους µεταξύ των δεσµούς. Εκγυµνάζονται στην οµοιογένεια και στη σύσφιξη της κοινωνικής συνοχής. Η διάκριση µεταξύ φίλου και εχθρού βρίσκεται στις απαρχές κάθε εκδοχής της φασιστικής ιδεολογίας, µη εξαιρουµένης και της ελληνικής περίπτωσης, η οποία καθόλου δεν πρωτοτυπεί αναπαράγοντας όλα τα στερεότυπα σχήµατα εξόντωσης του Άλλου (του µετανάστη, του αλλόθρησκου κ.ο.κ.). Αυτό, βεβαίως, δεν σηµαίνει ότι ο εχθρός είναι πάντοτε ανυπόστατος ή αποκύηµα νοσηρής φαντασίας. Το νοσηρό σε αυτή την περίπτωση έχει να κάνει µε την παρανοϊκή µεγέθυνση και γενίκευση της απειλής, η οποία απαγορεύει την ορθολογική αντιµετώπιση του προβλήµατος και οδηγεί σε ανεξέλεγκτες εξάρσεις βίας. Άλλωστε, η ψυχανάλυση µας µαθαίνει πως χαρακτηριστικό της παράνοιας είναι ο άκρατος φόβος ο οποίος µεταµφιέζεται σε µανία καταδίωξης. Σε κάθε περίπτωση, ο Άλλος είναι σχεδόν πάντοτε το πρόσχηµα που επιτρέπει στο άτοµο να διαχειριστεί την προσωπική κρίση του και την προβληµατική σχέση του µε τον εαυτό του: ανίκανο να επιλύσει τη δική του προβληµατική δοµή που το απειλεί µε αποδιοργάνωση, το άτοµο στρέφει την ψυχική ενέργειά προς τα έξω, υπό µορφή επιθετικότητας, προκειµένου να εξασφαλίσει ένα µίνιµουµ ψυχικής οργάνωσης και άρα τάξης στο χάος των εντάσεων που γεννά ο φόβος. Περί νεοφασιστικής ρητορικής Ένα από τα κεντρικά επιχειρήµατα των ανά τον κόσµο ακροδεξιών πολιτικών δυνάµεων είναι πως τα δηµοκρατικά καθεστώτα, όπως αυτά έχουν αναπτυχθεί και διαµορφωθεί στις σύγχρονες µεταβιοµηχανικές κοινωνίες του ύστερου καπιταλισµού, αποδεικνύονται φασιστικότερα του φασισµού, στο βαθµό που υποτάσσουν τους λαούς στην κυριαρχία του κεφαλαίου και των χρηµατο-οικονοµικών κριτηρίων του. Ένα επιχείρηµα ιστορικά καθόλου άστοχο, που έχει γίνει µάλιστα καραµέλα στο στόµα όλων ανεξαιρέτως των πολιτικών, το οποίο όµως δεν είναι διόλου καινούργιο, καθώς απηχεί το ήδη από τη δεκαετία του τριάντα επιτακτικό αίτηµα της συντριβής της αστικής κοινωνίας και του πολιτισµού της, η οποία µεταφράζει τα πάντα µε κεφαλαιοκρατικούς όρους. Εδώ, ακριβώς, ελλοχεύει ένας πολύ σοβαρός κίνδυνος ενδεικτικός του δισυπόστατου ρόλου που διαδραµατίζει ο πολιτικός λόγος στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Έχοντας αποσπαστεί από τις αληθινές διαστάσεις της κοινωνικής πραγµατικότητας, ο πολιτικός λόγος, είτε προέρχεται από τα δεξιά είτε από τα αριστερά, έχει καταστεί κενός νοήµατος: τα σηµαίνοντα που παράγει δεν ανταποκρίνονται σε πραγµατικότητες, αλλά σε

173 στατιστικά δείγµατα που αντικατοπτρίζουν το εύρος και τη δύναµη της θεαµατικοποιητικής λειτουργίας των media. Ο πολιτικός, µιντιακά διαµεσολαβηµένος, λόγος είναι ό,τι είναι οι δείκτες του χρηµατιστηρίου για την οικονοµία: δεν αντανακλούν πραγµατικά δεδοµένα (πραγµατικό χρήµα), αλλά δυνάµει τιµές ικανές να προκαλέσουν την ευηµερία ή την κατάρρευση. εν θα ήταν υπερβολικό, λοιπόν, να πει κανείς πως όπως ακριβώς κάνουµε λόγο για οικονοµική κερδοσκοπία, µε τον ίδιο τρόπο µπορούµε να κάνουµε λόγο και για ρητορικο-πολιτική κερδοσκοπία. Σηµασία έχει να λέγονται πράγµατα, να διατηρείται η ροή του λόγου συνεχής. Όσο για το νόηµα, ποιος νοιάζεται γι' αυτό; Ας µην παραπλανάται όµως κανείς. Σε έναν άκρως εκτεχνολογισµένο και οικονοµικά καθορισµένο κόσµο, η ιδεολογία, τα σύµβολα, η γραφική επίκληση αρχαϊκών µύθων περί φυλετικής καταγωγής και οι θεατρινίστικοι χαιρετισµοί δεν είναι παρά το κερασάκι στην τούρτα. Το γλάσο που απλά νοστιµεύει κατάτι τον κυρίως κορµό. Η λαϊκή νοµιµοποίηση και η ενεργός εµπλοκή των (νεο)φασιστικών κοµµάτων στα πολιτικά πράγµατα θα σηµατοδοτήσει αναπόφευκτα και την ιδεολογική έκπτωσή της. Η καπιταλιστική οικονοµία ανέκαθεν υπήρξε ισχυρότερη της ιδεολογίας και αυτή η διαπίστωση δεν πρόκειται να διαψευστεί τώρα. Και τούτο διότι υπάρχει ένας ενεργειακός διάβολος ονόµατι «Καπιταλισµός», ο οποίος έχει την ικανότητα να κεφαλαιοποιεί τα πάντα, ακόµη και την ίδια του την κατάρρευση, να ενσωµατώνει ακόµη και φαινόµενα αντίθετα προς αυτόν. Το µόνο πρόβληµα, και πρόκειται για πραγµατικά σοβαρό πρόβληµα, είναι ο ελεύθερος χώρος που ανοίγεται και προσφέρεται για δράση σε τυφλωµένους «επικίνδυνους» ανθρώπους και ανεξέλεγκτες ψυχολογίες, προκειµένου να ξεδιπλώσουν ελεύθερα την προβληµατική δοµή τους, την οποία έρχεται να νοµιµοποιήσει άτυπα το νοσηρό κοινό αίσθηµα ενός λαού σε αποσύνθεση. Ενός λαού σε παραλήρηµα που πρέπει επειγόντως να καθίσει και ίσως να µην ξανασηκωθεί ποτέ στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι... Source URL (retrieved on :44): %CF%88%CF%85%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE% BA%CF%8C-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%BB- %CF%84%CE%BF%CF%85- %CE%BD%CE%B5%CE%BF%CF%86%CE%B1%CF%83%CE%B9%CF%83%CE% BC%CE%BF%CF%8D Links: [1] BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE %B1

174 9 Σεπτεµβρίου 2012 Μερικές σκέψεις για τη φασιστική ακροδεξιά εν καιρώ κρίσης Filed under: Αταξινόµητα 12:30 πµ Tags: ΑΚΡΟ ΕΞΙΑ, ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΜΟΣ, ΑΡΙΣΤΕΡΑ, ΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ, ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ του Ανδρέα Καρίτζη Η οικονοµική κρίση οδηγεί εκτεταµένα τµήµατα του πληθυσµού στο περιθώριο. Η στοιχειώδης κάλυψη των αναγκών δεν είναι πια δυνατή, ενώ δεν υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο µέλλον, γεγονός που θέτει σε επερώτηση βασικές πτυχές της στρατηγικής οργάνωσης της ζωής (ατοµικός δρόµος κ.ο.κ.), ακυρώνει τα κυρίαρχα µοτίβα κατανόησης της πραγµατικότητας και γεννάει πρώιµα άγχη αφανισµού. Η φασιστική ακροδεξιά δίνει τη δική της απάντηση στον θυµό και την οργή, στο υπαρξιακό άγχος, στην έλλειψη κατανόησης, στην αποσταθεροποίηση, καθώς και στην οργάνωση της ζωής σε καιρούς κρίσης. Η αιτία των προβληµάτων και των αδιεξόδων που βιώνουν οι πολίτες δεν οφείλονται, κατά την προσέγγισή της, σε εγγενείς αντιθέσεις εντός της κοινωνίας. Η κοινωνία συνιστά ένα αρµονικό σύνολο, το οποίο νοσεί εξαιτίας εξωτερικών παραγόντων (µοτίβο κατανόησης). Η αιτία των δεινών είναι πάντα ο ξένος/διαφορετικός, η απαλλαγή από τον οποίο συνιστά τον προγραµµατικό πολιτικό στόχο (υπαρξιακή αποκατάσταση). ιοχετεύει την οργή και τον θυµό σε αδύναµες, κατά τεκµήριο, κοινωνικές οµάδες (µετανάστες, Ροµά, οµοφυλόφιλοι ΑΜΕΑ κ.ο.κ.) και οργανώνει την καθηµερινότητα στη βάση πρακτικών βίας εναντίον τους. Έτσι, νοηµατοδοτεί την καθηµερινότητα και τη ζωή των πολιτών κατά τρόπο που δεν συνιστά κίνδυνο για το σύστηµα το αντίθετο: αντί να µάχονται εναντίον του, µάχονται εναντίον άλλων που είναι και αυτοί θύµατα και δυνητικοί σύµµαχοι, ενώ αποτελούν και µια κρίσιµη δύναµη κρούσης εναντίον της ενίσχυσης της Αριστεράς.

175 Η ιδεολογία και η ρητορική της φασιστικής ακροδεξιάς δεν πέφτουν από τον ουρανό: συνιστούν τα αντιθετικά/συµπληρωµατικά σκοτεινά µέρη της κυρίαρχης ιδεολογίας, και γι αυτό η διάχυσή τους σε καιρούς κρίσης, οπότε βρίσκουν ρωγµές για να βγουν στην επιφάνεια, είναι αστραπιαία. Η µη αυτονοµία του προσώπου µεταγγίζεται από την µαζική κουλτούρα στον µιλιταρισµό, ο στείρος ατοµισµός µεταγγίζεται από τον καταναλωτικό γιαπισµό στον φόβο και στο αίσθηµα απειλής από οτιδήποτε διαφορετικό, η ανωτερότητα των Ελλήνων µεταγγίζεται από µια αρχοντοχωριάτικη υπεροψία στην άσκηση ωµής βίας, ο φιλελεύθερος ανταγωνισµός για την επιδίωξη της ευτυχίας µεταστρέφεται σε πάλη µέχρι φυσικής εξόντωσης του άλλου για την επιβίωση κ.ο.κ. Η συνέχεια µε την κυρίαρχη ιδεολογία εξηγεί την ποιοτική διαφορά µε την αριστερή προσέγγιση, η οποία προϋποθέτει ρήξη µε την κυρίαρχη ιδεολογία, κυρίως ως προς τη φύση της κοινωνίας (ταξική διαίρεση/αρµονικό σύνολο). Η φασιστική ιδεολογία επιχειρεί να διατηρήσει όρθια την κυρίαρχη ιδεολογία σε καιρούς κρίσης, όπου πια γίνεται φανερή η ταξική διαίρεση: το έθνος απειλείται µε εξαφάνιση από ξένα στοιχεία. Ο «ξένος» απειλεί την κοινωνική αρµονία Σε κάθε κρίση, η φασιστική ακροδεξιά εστιάζεται στα αδιέξοδα και διαστρεβλώνει τις αιτιακές σχέσεις που τα παράγουν, επιχειρώντας έτσι να διατηρήσει τη φαντασίωση της αρµονικής κοινωνίας (που απειλείται µόνο εξωτερικά). Αυτή η διαλεκτική εσωτερικού/εξωτερικού δεν τελειώνει ποτέ: ακόµη και αν δεν υπάρχουν µετανάστες, οµοφυλόφιλοι, ροµά, Εβραίοι κ.ο.κ., η φασιστική ρητορική θα διαιρέσει εκ νέου το κοινωνικό σώµα, ώστε κάποια άλλη οµάδα να είναι αυτή που απειλεί εξωτερικά το δήθεν αρµονικό σύνολο. Γι αυτό, η αντιµετώπιση προβληµάτων που σχετίζονται µε τις οµάδες που µπαίνουν στη θέση του απειλητικού ξένου/διαφορετικού µπορεί να είναι πολύ σηµαντική, δεν συνιστά όµως µέθοδο αντιµετώπισης της ακροδεξιάς: η άνοδος του ναζισµού τη δεκαετία του 1930 δεν οφείλεται στην µη έγκαιρη αντιµετώπιση του «προβλήµατος» των Εβραίων H απεύθυνση σε αρχαϊκά ένστικτα Η τροµακτική διεισδυτικότητά της οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι η αιτία των δεινών είναι άτοµα (και όχι κοινωνικές σχέσεις), και µάλιστα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους: διαφορετικό χρώµα, διαφορετική σεξουαλική επιλογή κλπ. Η ανταπόκριση που βρίσκει η επίκληση άσχετων διαφορών ως αιτιών των αδιεξόδων της κοινωνίας φανερώνει ότι η φασιστική ακροδεξιά δεν απευθύνεται στις λογικές, αναλυτικές ικανότητες, αλλά σε αρχαϊκά ένστικτα (φόβος για το διαφορετικό/άγνωστο) και απλοϊκά µανιχαϊκά µοτίβα (λευκός/µαύρος) που υπάρχουν βαθιά µέσα µας, τα οποία ανασύρονται και διογκώνονται σε περιόδους που οι άνθρωποι νιώθουν ότι απειλούνται θεµελιακά και παλινδροµούν σε πρώιµες ψυχικές καταστάσεις γι αυτό τέτοιες εξηγήσεις δεν ευδοκιµούν µαζικά σε νηφάλιους πληθυσµούς σε περιόδους οµαλότητας. Συνεπώς, η αντιµετώπιση της φασιστικής ρητορικής δεν µπορεί να γίνει µόνο µε την απεύθυνση στη λογική, όταν έχουν ενεργοποιηθεί πιο πρώιµες φόρµες αντίληψης.

176 Από την άλλη, το επιχείρηµα ότι όσοι ψηφίζουν φασιστικά κόµµατα δεν είναι φασίστες, αλλά πολίτες που στρέφονται εκεί επειδή η µετανάστευση και η εγκληµατικότητα δηµιουργούν πραγµατικά προβλήµατα, δεν πρέπει να αποτελέσει παράγοντα εφησυχασµού: η εκλογική ενίσχυση της φασιστικής ακροδεξιάς αποτελεί παράγοντα εκφασισµού της κοινωνίας, και όχι αποτέλεσµά της. Η αντιθετική/συµπληρωµατική σχέση κυρίαρχης ιδεολογίας και φασισµού δηµιουργεί νέα δεδοµένα και στο πεδίο της κρατικής καταστολής. Η φασιστική βία, ευρισκόµενη σε σχέση αντίθεσης/συµπλήρωσης µε την αστυνοµική «θεσµική» βία, διαµορφώνει µια νέα γκρίζα περιοχή καταστολής, πολύ πιο τροµακτική απέναντι στον αγωνιζόµενο λαό. Ηφασιστική ακροδεξιά είναι σε θέση να αποκόψει κρίσιµες περιοχές και ηλικιακές κατηγορίες από την Αριστερά. Ο δοµικός της ρόλος µέσα στην κρίση είναι η εκ νέου ένταξη των στρωµάτων που δεν µπορούν οι κατεστηµένες πολιτικές δυνάµεις να ενσωµατώσουν, σε ένα σχέδιο που, όσο αποκρουστικό και αν είναι, δεν διαρρηγνύει, σε πρώτο τουλάχιστον χρόνο, τις βασικές συστηµικές συντεταγµένες (σχέση αντίθεσης/συµπλήρωσης). Η φασιστική ακροδεξιά δραστηριοποιείται σε υποβαθµισµένες γειτονιές, σχολεία, γήπεδα και άλλα µέρη µε υψηλή συγκέντρωση ανέργων, νέων και καταπιεσµένων. Στόχος της, η στρατολόγηση κρίσιµων πυρήνων, η διαµόρφωση ενός ικανού επιχειρησιακού σκέλους σε κάθε περιοχή και η επιβολή της σε αυτή µέσω του έµπρακτου βίαιου ελέγχου της. Μια δυναµική µειοψηφία, µε την κάλυψη του κράτους και την άσκηση ωµής βίας, είναι σε θέση να ηγεµονεύσει σε µια περιοχή. εν την ενδιαφέρει η µαζικοποίησή της µε κλασικούς όρους. Η φασιστική ιδεολογία δεν απαιτεί πλατιά λαϊκή και ενεργητική συµµετοχή, απαιτεί παθητική αποδοχή του στάτους κβο στην περιοχή και ευκαιριακή συµµετοχή στις µιλιταριστικές «επιχειρήσεις» της οργάνωσης, συµµετοχή που συρρικνώνεται στην εκτέλεση διαταγών. Αυτά τα χαρακτηριστικά (παθητική αποδοχή, υποταγή σε διαταγές κ.ο.κ.), αντί να αποτελούν στοιχεία που θα έπλητταν την οργάνωση, συνιστούν τα βασικά της πλεονεκτήµατα: πολίτες χωρίς καµιά στρατηγική για το τι να κάνουν στη ζωή τους, έλκονται από τη µιλιταριστική κουλτούρα (δεν χρειάζεται να σκεφτείς, µόνο να στοιχηθείς) και τη φασιστική ρητορική («αποδιοποµπαίοι τράγοι» κ.ο.κ.). Η αντιµετώπιση της ανόδου της φασιστικής ακροδεξιάς απαιτεί πολυεπίπεδη παρέµβαση. Κατά κύριο λόγο, σχετίζεται µε την ικανότητα της Αριστεράς να οργανώσει την καθηµερινότητα του λαού και να παράσχει ένα πολιτικό πρόταγµα που δίνει ελπίδα και προοπτική. Με άλλα λόγια, η επιτυχία της Αριστεράς στην οργάνωση του λαού στη µάχη του εναντίον των καταπιεστών του συνιστά τον βασικό τρόπο ανάσχεσης της φασιστικής ακροδεξιάς. Όπως γνωρίζουµε από την Ιστορία, η άνοδος του φασισµού σχετίζεται µε την αποτυχία της Αριστεράς. Η ανάπτυξη ζωντανών συλλογικοτήτων στις γειτονιές και τους εργασιακούς χώρους, που οργανώνουν την πάλη απέναντι στους πραγµατικούς υπαίτιους της κρίσης, περιορίζουν de facto τον εκφασισµό. Αντίστοιχα, η ηγεµονία στην κεντρική πολιτική αντιπαράθεση µε την κυβερνητική πολιτική σε συνδυασµό µε την ανάδειξη ιδεολογικών στοιχείων

177 (δηµοκρατία έναντι αγοράς, κοινωνικοποιηµένη παραγωγή έναντι ιδιωτικής επιχειρηµατικότητας κ.ο.κ.) µπορούν να δώσουν αριστερό προσανατολισµό σε τµήµατα του πληθυσµού που περιθωριοποιούνται, επαναπροσδιορίζονται και επιζητούν πιο θεµελιακές απαντήσεις σε υπαρξιακά ερωτήµατα που τίθενται στο έδαφος της κρίσης. Μ αυτό τον τρόπο, περιορίζεται αντικειµενικά και ο ζωτικός χώρος για την ανάπτυξη της φασιστικής ακροδεξιάς. Η ισχύς της φασιστικής ακροδεξιάς δεν είναι ούτε τα επιχειρήµατα ούτε η πρότασή της. Η ισχύς της παράγεται από την κίβδηλη εικόνα ότι «δεν είναι σαν τους άλλους», ότι είναι σε θέση να συγκρουστεί. Το κύριο πλεονέκτηµά της είναι η αίσθηση που φιλοτεχνεί µεθοδικά ότι διέπεται από έναν αρχαϊκό «ανδρισµό» (βίαιο, απρόβλεπτο, πέρα από τα κανονικά όρια), ο οποίος, ασυνείδητα, ελκύει και σαγηνεύει τους αδύναµους. Μεταδίδει µια σιγουριά, µια ασφάλεια, παίρνει τη θέση του προστάτη για έναν πληθυσµό που έχει παλινδροµήσει σε πρώιµες µορφές ύπαρξης και αποζητά όχι σεβασµό και αυτονοµία, αλλά έναν απόλυτο (ανεξέλεγκτο, παντοδύναµο, σκληρό) προστάτη. Πρέπει να της αφαιρέσουµε αυτή την αύρα. Βασικό όπλο εναντίον της είναι η ανάδειξη του βαθιά συστηµικού της χαρακτήρα, η έµφαση στο ότι δεν είναι ριζοσπαστική, δεν έχει την τόλµη να αντιµετωπίσει την πραγµατικότητα και κρύβεται πίσω από το χρώµα των µεταναστών, φοβάται να τα βάλει µε τους πραγµατικά ισχυρούς, ότι υπηρετεί αντικειµενικά και δουλικά τους δυνατούς (οι λέξεις-κλειδιά είναι αυτές που κλονίζουν τον «ανδρισµό» της). Ένας τρόπος να γίνει αυτό είναι µέσω της γελοιοποίησής τους: Τι θα έκανε ένας φασίστας την εποχή του Λεωνίδα; Αντί να πάει στις Θερµοπύλες, θα κυνηγούσε είλωτες στους δρόµους της Σπάρτης Να αναδείξουµε ότι η δράση της µπορεί να φαίνεται συγκρουσιακή, αλλά στην ουσία δεν θέλει να αλλάξει τίποτα από αυτά που διαλύουν την κοινωνία. Όχι µόνο δεν αλλάζει τίποτα, αλλά η ενίσχυσή της συνεχίζει και επιδεινώνει τη σηµερινή κατάσταση, δεν την ανατρέπει. Μια πλατιά νεολαιίστικη κουλτούρα του αντιφασισµού Στις γειτονιές, τα σχολεία και τα γήπεδα πρέπει να αναπτυχθεί µια πλατιά αντιφασιστική κουλτούρα. Να βρούµε τους τρόπους ώστε να γίνει µόδα στους νέους ο αντιφασισµός. Κι αυτό απαιτεί επιδεξιότητα, πρέπει να συνδεθεί µε το «τι είναι µαγκιά» στα σχολεία, στα γήπεδα, στις γειτονιές παρεµβαίνοντας έµµεσα στο έδαφος των αρχαϊκών προτύπων στα οποία βασίζεται και ο φασισµός, ώστε µαζικά η νεολαία να επιλέγει την αντιφασιστική στάση. Σε αυτό το έδαφος µπορεί και πρέπει να αναπτυχθεί ένα πλατύ αντιφασιστικό µέτωπο που θα επιχειρήσει να εµπεδώσει την αντιφασιστική ηγεµονία σε εκείνες τις υποβαθµισµένες περιοχές που κατά τεκµήριο ευδοκιµεί ο εκφασισµός. Όµως, χωρίς τη µόδα του αντιφασισµού η κλασική αριστερή παρέµβαση δεν έχει τα επιθυµητά αποτελέσµατα. Τα παραδοσιακά πολιτικοκοινωνικά µέτωπα της Αριστεράς επικεντρώνονται κατά κύριο λόγο στις λογικές, νοητικές και ηθικές ποιότητες των

178 ανθρώπων, όµως αυτές ακριβώς αναστέλλονται µέσα στην κρίση και δηµιουργείται το έδαφος για τον εκφασισµό. ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΚΑΘΕ ΕΥΤΕΡΗ ΠΕΜΠΤΗ - ΓΡΑΦΤΕΙΤΕ ΣΥΝ ΡΟΜΗΤΕΣ στο τηλ η µε xristianiki@xristianiki.gr ΑΡΧΙΚΗ ΑΡΧΕΙΟ ΕΦΗΜΕΡΙ ΑΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Αρχική ΑΡΧΕΙΟ ΕΦΗΜΕΡΙ ΑΣ 881 Νά µή πουλήσουµε τήν ψυχή µας στό φασισµό Νά µή πουλήσουµε τήν ψυχή µας στό φασισµό Έχει γραφτεί από ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ Πέµπτη, 20 εκέµβριος 2012 Αγαπητοὶ φίλοι Η διατήρηση τῆς ἱστορικῆς µνήµης τοῦ λαοῦ µας δὲν εἶναι ἔχει ἁπλὰ συµβολική ἀξία. Εχει οὐσιαστικὴ σηµασία γιὰ τὴ σηµερινή µας πορεία. ιότι στὴ λήθη ἐπενδύουν οἱ βρυκόλακες τοῦ παρελθόντος γιὰ νὰ ἐπανέλθουν. Ο Φασισµὸς καὶ ὁ Ναζισµὸς εἶναι δηµιουργήµατα τῶν ἀδιεξόδων τῶν εὐρωπαϊκῶν κοινωνιῶν τοῦ 20οῦ αἰώνα. Στὴν Ιταλία καὶ στὴ Γερµανία κυριάρχησαν µὲ ἐκλογικὲς διαδικασίες καὶ στὴ συνέχεια ἐπέβαλαν µονοκοµµατικὲς δικτατορίες. ὲν εἶναι ἰδεολογία συστηµατοιηµένη ὅπως ὁ Μαρξισµός, µὲ ἀποτέλεσµα νὰ ὑπάρχουν πολλὲς παραλλαγὲς καὶ ὁρισµοί. Παραθέτω ἕναν, ἀρκετὰ πλήρη κατὰ τὴ γνώµη µου «Ο Φασισµὸς εἶναι ριζοσπαστικὴ αὐταρχικὴ ἐθνικιστικὴ πολιτικὴ ἰδεολογία

179 καὶ µαζικὸ κίνηµα ποὺ ἔχει ὡς στόχο νὰ θέσει τὸ ἔθνος, τὸ ὁποῖο ὁρίζει βάσει ἀποκλειστικῶν βιολογικῶν, πολιτισµικῶν ἢ/καὶ ἱστορικῶν συνθηκῶν, ὑπεράνω κάθε ἄλλης ἀξίας καὶ νὰ δηµιουργήσει µία κινητοποιηµένη ἐθνικὴ κοινότητα.» Κὸἇἂὃ Ρὰὖὖἣ ἶὸ, ᾁὖὴἂὖἣ Α ῢὸἶὗ ὣ ἶὦ Ιὃὦἶ ὶ ὴὦἂ ὃ, σελ Οἷὺ ἶὶ ῒὃἂἇὸἶὖἂὦὗ Ρἶὸὖὖ, Η Ορθόδοξη Εκκλησία, πρὶν ἀκόµα τὴν ἐµφάνιση τοῦ Φασισµοῦ εἶχε καταδικάσει τὸν Εθνοφυλετισµό, µὲ τὴ Σύνοδο τῆς Κωνσταντινουπόλεως τὸ 1872, µὲ αἰτία τὴ δηµιουργία τῆς βουλγαρικῆς Εξαρχίας σὲ ὅλο τὸ ἔδαφος τῆς τότε Οθωµανικῆς αὐτοκρατορίας µὲ κριτήρια ἔνταξης σὲ κάποια ἐθνότητα, τὴ βουλγαρική, καὶ ὄχι γεωγραφικά, ὅπως ὁρίζουν οἱ κανόνες τῆς Εκκλησίας. Αν, κατὰ συνέπεια, ἀπὸ τόσο νωρὶς ἡ Εκκλησία εἶχε καταδικάσει τὸν Εθνοφυλετισµό, πόσο µᾶλλον ἡ διδασκαλία της εἶναι ἀσυµβίβστη µὲ τὸ φασισµό. Συνοπτικά, ἐπισηµαίνουµε τὰ ἀκόλουθα σηµεῖα 1. Εἶναι ἀπαράδεκτη ὁποιαδήποτε διάκριση των ἀνθρώπων σὲ ἀνώτερους καὶ κατώτερους µὲ βάση τὴ φυλή, τὴν ἐθνικότητα ἢ τὴ δοξασία Ο κάθε ἄνθρωπος, ἀνεξάρτητα ἀπὸ φυλή, ἐθνικότητα ἢ δοξασία, εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, σύµφωνα µὲ τὴ Γένεση «καὶ εἶπεν ὁ Θεός ποιήσωµεν ἄνθρωπον κατ εἰκόνα ἡµετέραν καὶ καθ ὁµοίωσιν» (γεν. 1,26), γιὰ νὰ συµπληρώσει ὁ Απόστολος Παῦλος «Πάντες γὰρ υἱοὶ Θεοῦ ἐστὲ διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ιησοῦ ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε οὐκ ἔνι Ιουδαῖος, οὐδὲ Ελλην, οὐκ ἔνι δοῦλος, οὐδὲ ἐλέυθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ πάντες γὰρ ὑµεῖς, εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ιησοῦ». (Γαλ. 3,27-28). 2. Η σωτηρία τῆς ψυχῆς τοῦ καθενός µας ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴ στάση µας ἀπέναντι στοὺς φτωχούς, στοὺς ἀρρώστους, στοὺς φυλακισµένους καὶ στοὺς ξένους. Μὲ τὸν καθένα ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς «ἐλαχίστους», τοὺς ἀπόβλητους τῆς κοινωνίας ποὺ τὸ σύστηµα πέταξε στὸ περιθώριο, ταυτίζεται ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. Στὸ Εὐαγγέλιο τῆς κρίσεως, (Ματθ ) ὁ Χριστὸς ταυτίζεται µὲ τοὺς ξένους, τοὺς φυλακισµένους, τοὺς ἀρρώστους, τοὺς πεινασµένους, κάθε λογῆς «ἐλαχίστους» «Ξένος ἤµην καὶ συνηγάγετέ µε» («Ξένος ἤµουν καὶ µὲ περιµαζέψατε»), θὰ πεῖ στοὺς «εὐλογηµένους τοῦ πατρός µου», έξηγώντας ὅτι «ἐφ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν µου των ἐλαχίστων, ἐµοὶ ἐποιήσατε» («ὅ,τι κάνατε γιὰ ἕναν ἀπὸ τοὺς ἀσήµαντους τούτους ἀδελφούς µου, τὸ κάνατε γιὰ µένα»). Αντίστοιχα, ὅσοι κάνουν τὰ ἀντίθετα, δὲν ἔχουν ἐλπίδα σωτηρίας. Σὰν ἀπόηχος τῆς βιβλικῆς περικοπῆς, ἔρχεται ὁ Ιερὸς Υµνογράφος στὸν ὄρθρο τοῦ Μεγάλου Σαββάτου νὰ βάλει στὸ στόµα τοῦ Ιωσὴφ ἀπὸ Αριµαθαίας τὸ «ός µοι τοῦτον τὸν ξένον» καθὼς ζητοῦσε ἀπὸ τὸν Πιλάτο τὸ σῶµα τοῦ Χριστοῦ γιὰ ταφή. Τὸ τροπάριο περιγράφει τὸ Χριστὸ ὡς «ξένον... ὅστις οἶδε ξενίζειν πτωχούς τε καὶ ξένους».

180 Αγάπη χωρίς διακρίσεις Η ρητορικὴ τοῦ µίσους εἶναι ἀντίθετη µὲ τὸ κήρυγµα τῆς ἀγάπης «Αγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς ἑαυτόν... Μείζων τούτων ἄλλη ἐντολὴ οὐκ ἔστι... τὸ ἀγαπᾶν τὸν πλησίον ὡς ἑαυτὸν πλεῖον ἐστι πάντων τῶν ὁλοκαυτωµάτων.» Η ἰδεολογία τῆς φυλετικῆς ὑπεροχῆς ποὺ δηλώνει τὸ χιτλερικὸ σύνθηµα «αἷµα καὶ τιµή» («Β ὦ ὃὶ Β ὶὸὃ») εἶναι καὶ αὐτὴ ξένη µὲ τὴ χριστιανικὴ διδασκαλία. Ο ἅγιος Ιωάννης ὁ Πρόδροµος προειδοποίησε τοὺς Φαρισαίους, ὅτι ἡ καταγωγή τους ἀπὸ τὸν Αβραὰµ δὲν σηµαίνει ὅτι ἐξσφάλισαν τὴ σωτηρία «Μὴ δόξητε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς, πατέρα ἔχοµεν τὸν Αβραάµ λέγω γὰρ ὅτι δύναται ὁ Θεὸς ἐκ των λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Αβραάµ» (Ματθ. 3,8-9) γιὰ νὰ ἐπισηµάνει ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς ὅτι «πολλοὶ ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ δυσµῶν ἥξουσι καὶ ἀνκληθήσονται µετὰ Αβραὰµ καὶ Ισαὰκ καὶ Ιακὼβ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 8,11). Η Εκκλησία µας ἔχει καταδικάσει τὸν ἐθνοφυλετισµό στὸν Ορο τῆς τοπικῆς συνόδου τῆς Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, τὸ Συγκεκριµένα, στὸν πρόλογο τῆς ἀποφάσεως ἡ Σύνοδος χαρακτηρίζει τοὺς κήρυκες τοῦ Εθνοφυλετισµοῦ «λύκους τε βαρεῖς µὴ φειδοµένους τοῦ ποιµνίου καὶ ἄνδρας διεστραµµένα λαλοῦντας, τοῦ ἀποσπᾶν τοὺς µαθητάς...». Η ἀγάπη πρὸς τὴν πατρίδα εἶναι προέκταση τῆς ἀγάπης µας γιὰ τὸ Θεὸ καὶ τὸν πλησίον. Τὸ ἔθνος καὶ ἡ πατρίδα δὲν µποροῦν νὰ µποῦν στὴ θέση τοῦ Θεοῦ Ο Αβραὰµ κλήθηκε νὰ ἐγκαταλείψει τὴν πατρογονική του γῆ (Γεν. 12,1), ἐνῶ ὁ Απόστολος Παῦλος ἐπισηµαίνει ὅτι «Οὐκ ἔχοµεν ὧδε µένουσαν πόλιν, ἀλλὰ τὴν µέλλουσαν ἐπιζητοῦµεν», (Πρὸς Εβραίους 13, 14). Απὸ τὴ δεκαετία τοῦ 60, ἔγραφε ὁ ἱδρυτὴς τῆς Χ.. ἀείµνηστος Νίκος Ψαρουδάκης «Εθνικισµὸς σηµαίνει θεοποίηση τῆς πατρίδας καὶ τοῦ κράτους... Μὲ τὸν ἐθνικισµὸ ἡ πατρίδα γίνεται σκοπός, ἀντικείµενο λατρείας, παίρνοντας τὴ θέση τοῦ Θεοῦ. Οἱ Χριστιανοὶ πρέπει νὰ ξέρουν πὼς ὁ ἐθνικισµὸς εἶναι ἐπικίνδυνη µορφὴ εἰδωλολατρίας, ὄργανο τοῦ διαβόλου καὶ ἄρνηση τῆς φιλοπατρίας τῶν ἄλλων» («Η Χριστιανικὴ Επανάσταση», σσ ). Η πρωτόγονη λατρεία τῆς πυγµῆς, ἡ βία καὶ ἡ αὐτοδικία δὲν ἔχουν καµµία σχέση µὲ τὸ ἦθος τοῦ «ὅστις σὲ ραπίσει ἐπὶ τὴν δεξιὰν σιαγόνα, στρέψον αὐτῷ καὶ τὴν ἄλλην» (Ματθ. 5,39 βλ. καὶ Ρωµ. 12,17). Απὸ τὰ παραπάνω προκύπτει ὅτι ὄχι µόνον εἶναι ἀσύµβατος ὁ Φασισµὸς µὲ τὴ χριστιανικὴ διδασκαλία, ἀλλὰ καὶ ὅτι οἱ στόχοι τους εἶναι διαµετρικὰ ἀντίθετοι Η χριστιανικὴ διδασκαλία, µὲ ἐπίκεντρο τὴν Ανάσταση τοῦ Κυρίου καὶ τὴ νίκη τῆς ζωῆς πάνω στὸ θάνατο, ἐπικεντρώνει στὸ στόχο τῆς ἀποκατάστασης αὐτοῦ τοῦ «κατ εἰκόνα καὶ καθ ὁµοίωσιν» κάθε ἀνθρωπου, ὅπως ἦταν τὰ πράγµατα πρὶν τὴν πτώση τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν ἀποµάκρυνσή του ἀπὸ τὸ Θεό. Ο Φασισµὸς κάνει ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετο Ανάγει σὲ σκοπὸ καὶ ἰδεολογία του τὴ διαιώνιση

181 τῶν ἀποτελεσµάτων τῆς πτώσης, ποὺ εἶναι ὁ νόµος τῆς ζούγκλας µὲ τὴν κατίσχυση τῶν ἰσχυρῶν στοὺς ἀδύναµους καὶ τὶς συνακόλουθες ἐθνικὲς καὶ κοινωνικὲς διακρίσεις. Θεοποιώντας τὸ ἔθνος, κηρύσσει τὴν ἀποµάκρυνση ἀπὸ τὸ Θεό. Μὲ ἀφορµὴ τὴν ἄνοδο τοῦ Εθνικοσοσιαλισµοῦ στὴ Γερµανία, ὁ Ρῶσος Ορθόδοξος φιλόσοφος Νικολάι Μπερντιάγεφ κάνει τὶς ἀκόλουθες ἐπισηµάνσεις στὸ βιβλίο του «Τὸ πεπρωµένο τοῦ ἀνθρώπου στὸ σύγχρονο κόσµο» «Αν στὸ παρελθὸν ἡ κατάφαση καὶ ἡ ἀνάπτυξη τῶν ἐθνικῶν ἀτοµοκρατισµῶν σήµαινε µιὰ ἔνδειξη ἀνθρωπισµοῦ, ὁ σύγχρονος ἐθνικισµὸς εἶναι µιὰ ἀπόδειξη ἀποκτηνώσεως... Τὰ ἀποτελέσµατα τῆς πορείας τοῦ ἐκχριστιανισµοῦ καὶ τοῦ ἐξανθρωπισµοῦ, ποὺ εἶχαν σὰ σκοπὸ τὴν ἑνοποίηση τῆς ἀνθρωπότητας, ἀρχίζουν νὰ ἐκφυλίζονται. Εχουµε µιὰ εἰδωλοποίηση τῶν χριστιανικῶν κοινωνιῶν. Ο ἐθνικισµὸς εἶναι ἕνας πολυθεϊσµὸς ποὺ δὲ δέχεται νὰ συµβιβαστεῖ µὲ τὸ µονοθεϊσµό. Αὐτὴ ἡ πορεία τῆς εἰδωλοποιήσεως παίρνει πραγµατικὰ τραγικὲς µορφὲς στὴ Γερµανία ποὺ δὲ θέλει πιὰ νὰ εἶναι ἕνα χριστιανικὸ ἔθνος. Στὴ θέση τοῦ Σταυροῦ ὕψωσε τὴ ὖἧὰὖὦἂὂὰ καὶ ἀπαιτεῖ ἀπὸ τοὺς Χριστιανοὺς νὰ ἀποκηρύξουν τὶς βασικὲς ἀρχὲς τῆς πίστεως καὶ τῆς εὐαγγελικῆς ἠθικῆς (...) Η πνευµατικὴ καὶ προσωποκρατικὴ ἀντίληψη γιὰ τὸν ἄνθρωπο ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ µιὰ φυσιοκρατικὴ καὶ ζωολογική. Η ὀργάνωση τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς ἀντµετωπίστηκε µὲ µεθόδους κτηνοτροφίας (...) Ο ἐθνικισµὸς καὶ ὁ διεθνισµὸς ἔβλαψαν στὸν ἴδιο βαθµὸ τὴν ἀκεραιότητα τῆς ἀνθρωπότητας. Ο σύγχρονος ἐθνικισµὸς καὶ ὁ κρατικὸς παρεµβατισµὸς τῆς ἐποχῆς µας εἶναι τύποι εἰδωλολατρίας. Η χριστιανικὴ ἀλήθεια ποὺ διακηρύσσει «οὐκ ἔνι Ιουδαῖος οὐδὲ Ελλην» καὶ ποὺ δὲν ἦταν φυσικὰ µιὰ ἄρνηση τῆς ἐθνικῆς ἀτοµικότητας, ἀνατρέπεται µὲ βία καὶ µίσος καὶ οἱ λαοὶ τῆς Εὐρώπης ἐπιστρέφουν στὴν εἰδωλολατρικὴ καὶ πρωτόγονη συµπεριφορά.» Νικολάι Μπερντιάγεφ «Τὸ πεπρωµένο τοῦ ἀνθρώπου στὸ σύγχρονο κόσµο» σ.σ Εκδόσεις Πουρνάρα. Τὸ γεγονὸς ὅτι τότε, ὁ Ναζισµὸς ἐπικράτησε µὲ ἐκλογὲς, δείχνει ὅτι εἶχε γίνει ἀποδεκτὸς ἀπὸ τὸ µεγαλύτερο µέρος τοῦ πληθυσµοῦ, διότι ὑπῆρχαν οἱ προϋποθέσεις νὰ τὸν διαβρώσει. Γράφει ὁ Μπερντιάγεφ καὶ γιὰ τὴ Γαλλία Οτι ἀποχριστιανοποιήθηκε πολὺ πιὸ πρίν, ἀλλὰ ὁ ἀνθρωπισµὸς καὶ ἡ διαφώτιση εἶχαν εἰσχωρήσει τόσο βαθιὰ ποὺ τὴν ἐµπόδισαν νὰ µεταβληθεῖ σὲ εἰδωλολατρικὸ ἔθνος. Αὐτὰ τὰ ἔγραφε τὸ Οµως, τὸ 1940, ἡ ἥττα στὸν πόλεµο ὁδήγησε καὶ τὰ δύο νοµοθετικὰ σώµατα, Βουλὴ καὶ Γερουσία, νὰ ἐκχωρήσουν πλήρεις ἐξουσίες στὸ στρατάρχη Πετέν καὶ στὴν ἐπιβολὴ καὶ ἐκεῖ φασιστικοῦ καθεστῶτος µὲ λαϊκὴ νοµιµοποίηση καὶ ἀποδοχή. Η δικτατορία καί ἡ ἀντίσταση τοῦ λαοῦ Στὴν Ελλάδα, ἐπιβλήθηκε τὸ καθεστὼς τῆς 4ης Αὐγούστου το Οµως, τοῦτο ἔγινε πραξικοπηµατικά ἀπὸ τὸν Γεώργιο Β καὶ τὸν Ιωάννη Μεταξᾶ, ποὺ ἂν καὶ πρωθυπουργὸς διέθετε ἐλάχιστους βουλευτές. Ετσι,

182 ἔγινε µιὰ κρατικὴ δικτατορία χωρὶς τὴ δυνατότητα γιὰ τὴν ἐπιβολὴ µονοκοµµατικοῦ συστήµατος. Η ἀπρόκλητη ἰταλικὴ ἐπίθεση τῆς 28ης Οκτωβρίου 1940 ἦταν µιὰ ἐκδήλωση τῶν χαρακτηριστικῶν τῆς φασιστικῆς ἰδεολογίας. Ο λαὸς ἀντιστάθηκε στὴν ἀδικία καὶ βρῆκε τὴν εὐκαιρία νὰ ἐκδηλώσει τὰ ἀντιφασιστικά του αἰσθήµατα. Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ µεταξικὸ καθεστὼς ἀκολουθοῦσε τὰ πρότυπα των φασιστικῶν καθεστώτων, ὁ ἑλληνικὸς λαὸς δὲν εἶχε ἀποδεχθεῖ τὴ φασιστικὴ ἰδεολογία. ὲν παρασύρθηκε ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἄξονας τότε κυριαρχοῦσε. Τὸ ΟΧΙ στὸ Φασισµὸ ἦταν παλλαϊκό. Τὸ φρόνηµα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ παρέµεινε ὑψηλό, παρὰ τὸ σὸκ τῆς κατάρρευσης καὶ τῆς ἥττας µὲ τὴ γερµανικὴ εἰσβολή. Τοῦτο δείχνει καὶ ἡ ἡρωικὴ πράξη ἀντίστασης τοῦ Μανώλη Γλέζου ποὺ ἔχουµε τὴν τιµὴ νὰ εἶναι σήµερα κοντά µας, ἕνα µόλις µήνα µετὰ τὴν κατάληψη τῆς Αθήνας ἀπὸ τοὺς Γερµανούς. Ο ἑλληνικὸς λαὸς ἦταν ἤδη ταλαιπωρηµένος καὶ ἐξαθλιωµένος ἀπὸ τὴ σχετικὰ πρόσφατη µικρασιατικὴ καταστροφή καὶ τὴν οἰκονοµικὴ κρίση τῆς δεκαετίας τοῦ 1930 ποὺ χτύπησε καὶ τὴν Ελλάδα. Η οἰκονοµικὴ κατάρρευση ὁλοκληρώθηκε κατά τὴν Κατοχή. Η χώρα µπορεῖ νὰ κατακτήθηκε. Οµως, οἱ ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων ἔµειναν ἀδούλωτες. Παρὰ τὴν ἀφάνταστη δυστυχία, τὸ ὅραµα γιὰ µιὰ καλύτερη Ελλάδα µετὰ τὴν ἀπελευθέρωση κρατοῦσε ὄρθιους τοὺς ἀνθρώπους ἀπ ὅλες τὶς παρατάξεις. Εκτὸς ἀπὸ µιὰ µικρὴ µειοψηφία, ἀκόµα καὶ οἱ συνεργάτες των Γερµανῶν δὲν κινήθηκαν κατὰ κανόνα ἀπὸ ἰδεολογικὰ κριτήρια, ἀλλὰ ἀπὸ ὑπολογισµὸ καὶ συµφέρον ἢ δυστυχῶς ὡς συνέπεια τοῦ διχασµοῦ ποὺ κυριάρχησε µεταξὺ των ἀντιστασιακῶν ὀργανώσεων. Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ ἡ Ελλάδα εἶχε πέσει θύµα οἰκονοµικῆς κρίσης καὶ τότε, ὁ Φασισµὸς δὲν βρῆκε γόνιµο ἔδαφος, ὅπως σὲ ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες. Θὰ µποροῦσαν νὰ δοθοῦν πολλὲς ἑρµηνεῖες γι αὐτό. Εµεῖς συγκρατοῦµε τὴν ἐπισήµανση τοῦ Μπερντιάγεφ, ὅτι εἶχαν ἀρχίσει νὰ ἐκφυλίζονται «Τὰ ἀποτελέσµατα τῆς πορείας τοῦ ἐκχριστιανισµοῦ καὶ τοῦ ἐξανθρωπισµοῦ, ποὺ εἶχαν σὰ σκοπὸ τὴν ἑνοποίηση τῆς ἀνθρωπότητας», µὲ ἀποτέλεσµα «µιὰ εἰδωλοποίηση τῶν χριστιανικῶν κοινωνιῶν». Τὸ σύµπτωµα αὐτὸ δὲν τὸ εἴχαµε στὴν Ελλάδα τοῦ Η ἑλληνικὴ κοινωνία εἶχε πολλὰ προβλήµατα, παρέµενε ὅµως συνδεδεµένη µὲ τὴν Ορθόδοξη Παράδοσή της. Καὶ ἡ Αριστερὰ κατανόησε ὅτι ὁ σεβασµὸς τῆς τελευταίας ἦταν προϋπόθεση γιὰ τὴν ἀνάπτυξη παλλαϊκοῦ ἀντιστασιακοῦ κινήµατος. Αναφέρουµε χαρακτηριστικὰ ὅτι στὴ διακήρυξη τοῦ Ε.Α.Μ. ποὺ ἔγραψε ὁ ηµήτρης Γληνὸς οἱ ἱερεῖς περιλαµβάνονται ρητά στὴν πνευµατικὴ ἡγεσία τοῦ τόπου ποὺ εὐθύνεται νὰ ὁδηγήσει τὸ λαό. Ο Γιῶργος Θεοτοκᾶς ἐκφράζει τὴν κατάπληξή του γιὰ τὸ πλῆθος των ἱερέων ποὺ συµµετεῖχαν στὴν ἐαµικὴ ἀντίσταση, ἐνῶ Μητροπολίτες συµµετεῖχαν

183 στὴν Π.Ε.Ε.Α. Ο µακαριστὸς ἡγούµενος Γερµανὸς ηµάκης, µὲ τὸ ψευδώνυµο παπα- Ανυπόµονος, ἦταν συνεχῶς στὸ πλευρὸ τοῦ Αρη Βελουχιώτη καὶ δίνει σηµαντικὲς µαρτυρίες γιὰ τὸ σεβασµὸ τοῦ τελευταίου πρὸς τὴν Εκκλησία καὶ στοὺς λειτουργούς της, πρᾶγµα ποὺ µαρτυρεῖται καὶ ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς. Ο ἀρχιεπίσκοπος αµασκηνός, πέρα ἀπὸ τὴν ἔµπρακτη συµπαράσταση στοὺς Εβραίους σέ κείµενο πού ὑπέγραφαν καὶ ἄλλες προσωπικότητες, κατάγγειλε τὶς ἐκτοπίσεις µὲ τὸ ἑξῆς αἰτιολογικό «Στὴν ἐθνική µας συνείδηση, ὅλα τὰ παιδιὰ τῆς Μητέρας Ελλάδας ἀποτελοῦν µιὰ ἀναπόσπαστη ἑνότητα εἶναι ἰσότιµα µέλη τοῦ ἐθνικοῦ σώµατος ἀνεξαρτήτως θρησκείας. Η ἁγία Ορθόδοξη θρησκεία µας δὲν ἀναγνωρίζει ἀνώτερη ἢ κατώτερη ποιότητα µὲ βάση τὴ φυλὴ ἢ τὴ θρησκεία, καὶ ἡ θρησκεία µας ἀναφερει πώς «ὲν ὑπάρχει οὔτε Εβραῖος οὔτε Ελληνας» καὶ, συνεπῶς, καταδικάζει κάθε ἀπόπειρα διακρίσεων ἢ δηµιουργία φυλετικῶν ἢ θρησκευτικῶν διαφορῶν. Εἶναι κοινὴ ἡ µοίρα µας τόσο στὶς µέρες τῆς δόξας ὅσο καὶ σὲ περιόδους ἐθνικῆς ἀτυχίας, καὶ εἶναι ἄρρηκτοι οἱ δεσµοὶ µεταξὺ ὅλων τῶν Ελλήνων πολιτῶν, χωρὶς ἐξαίρεση, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴ φυλή...» Σήµερα, ἀντιµετωπίζουµε διαφορετικὲς προκλήσεις. Οἱ µνηµονιακὲς πολιτικὲς ἔχουν ὁδηγήσει στὴν κατάλυση τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας καὶ στὴν κατάργηση τοῦ κράτους δικαίου καὶ τοῦ κοινωνικοῦ κράτους. Η ἐξόφληση των δανειστῶν ἔχει ἀφήσει στὴν ἄκρη προτεραιότητες ποὺ προβλέπει τὸ Σύνταγµα γιὰ τὴν ἀξιοπρεπῆ διαβίωση τοῦ λαοῦ. Παράλληλα, ἡ ἔλλειψη ὑποδοµῶν, σὲ συνδυσµὸ µὲ τὴν ἀνυπαρξία ὑπεύθυνης µεταναστευτικῆς πολιτικῆς ἔχει καταστήσει ἐκρηκτικὸ κοινωνικὸ πρόβληµα τὴν αὔξηση τοῦ ἀριθµοῦ τῶν µεταναστῶν. Πολλῶν ἀπ αὐτοὺς ἡ Ελλάδα δὲν ἦταν οὔτε κἂν ὁ προορισµός τους. Εχουν ὅµως ἐγκλωβιστεῖ ἐδῶ ἐξαιτίας τῆς ἄδικης γιὰ τὶς περιφερειακὲς χῶρες τῆς ΕΕ κοινοτικῆς νοµοθεσίας. Η κατάρρευση τῆς ἀξιοπιστίας τοῦ πολιτικοῦ κόσµου ἔχει ὑπονοµεύσει τὴ λειτουργία τοῦ κοινοβουλευτικοῦ πολιτεύµατος. Ολο καὶ πιὸ µεγάλο µέρος τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ ἀρχίζει νὰ ἀποδέχεται ὅτι τὰ προβλήµατά του θὰ λυθοῦν µὲ αὐταρχικὲς λύσεις. Ετσι, βλέπουµε ραγδαία αὔξηση τῆς ἐπιρροῆς τοῦ νεοναζισµοῦ στὴν Ελλάδα, µὲ κυρίαρχο φαινόµενο τὴ θεαµατικὴ αὔξηση τῆς ἐπιρροῆς τῆς Χρυσῆς Αὐγῆς. Η ὀργάνωση αὐτὴ µέσα ἀπὸ τὸ ὁµώνυµο ἔντυπό της, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ εἶχε ἀνοικτὰ ἐξυµνήσει τὸ Χίτλερ καὶ τὸν Εθνικοσοσιαλισµό, καθὼς καὶ τὸν Νεοπαγανισµό. Πιὸ πρόσφατα, περιορίζεται νὰ ἐπικαλεῖται τὴν ἐθνικιστικὴ ἰδεολογία, ἐνῶ ἐµφανίζεται νὰ ἀποδέχεται καὶ τὴν Ορθοδοξία. Στὴν πράξη ὅµως, ἐκτιµοῦµε ὅτι οὐδέποτε ἀποκήρυξε τὶς παλαιότερες ἀναφορὲς στὸν Ναζισµὸ καὶ στὸν Νεοπαγανισµό, τὸν ὁποῖον ἀνοικτὰ ἀσπάζονται στελέχη της. Η ἐπίσηµα ἐκφρασµένη καὶ ἀπὸ τὸ βῆµα τῆς Βουλῆς ἄποψη, ὅτι κατηγορίες συνανθρώπων µας µποροῦν νὰ χαρακτηρίζονται «ὑπάνθρωποι» καὶ «σκουπίδια» καὶ κατ ἐπέκταση «γιὰ πέταµα», ἤτοι β κατηγορίας, ἀποτελεῖ βασικὸ χαρακτηριστικὸ τῆς

184 ναζιστικῆς ἰδεολογίας καὶ τῶν συναφῶν ρατσιστικῶν δοξασιῶν. Σηµειώνουµε τὸ γεγονὸς ὅτι ἤδη, ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς µετανάστες, ἡ λογικὴ τοῦ µίσους πλήττει καὶ ἄλλες κατηγορίες συνανθρώπων καὶ συµπολιτῶν µας, ποὺ στοχοποιοῦνται ὡς ἀποδιοποµπαῖοι τράγοι καὶ δῆθεν ὑπαίτιοι γιὰ τὰ προβλήµατα. Κατὰ συνέπεια, τὸ πρὀβληµα δὲν εἶναι µόνο πολιτικό. Εἶναι καὶ πνευµατικό, ἀπὸ τὴ στιγµὴ κατὰ τὴν ὁποία µπαίνει σὰ πειρασµὸς στὸν δοκιµαζόµενο πολίτη νὰ ἀναζητήσει λύσεις αὐταρχικὲς στὰ προβλήµατά του. Αν τὸ 1943 ὁ ἀρχιεπίσκοπος αµασκηνὸς ἀπευθύνθηκε στὶς ναζιστικὲς ἀρχὲς Κατοχῆς καὶ στὴν κατοχικὴ κυβέρνηση, σήµερα, ὁ Μητροπολίτης Σισανίου καὶ Σιατίστης, ἀπευθύνεται µὲ παρόµοια λόγια στὸν ἴδιο τὸν ἑλληνικὸ λαό «Ξεχάσατε ἀγαπητοί µου Χριστιανοί τὸ λόγο τοῦ Χριστοῦ «ἐφ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν µου τῶν ἐλαχίστων, ἐµοὶ ἐποιήσατε»; (Ματθ ) ὲν εἶναι ὁ ἄνθρωπος εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ὅποιος καὶ ἐὰν εἶναι; ὲν εἶναι ἕνας µετανάστης, ἕνας πρόσφυγας, ἐλάχιστος ἀδελφός τοῦ Χριστοῦ; ὲν εἶναι ὁ «πλησίον» τῆς παραβολῆς τοῦ καλοῦ Σαµαρείτη; Σύµφωνα λοιπὸν µὲ τὴν χρυσαυγίτικη ἀντίληψη θὰ ἔπρεπε ὁ Σαµαρείτης, βλέποντας τὸν πληγωµένο Ιουδαῖο, νὰ τὸν πετάξει στὰ σκουπίδια τότε θὰ ἦταν «καλός»! Κάθε ἐναγκαλισµός καὶ χάϊδεµα Χριστιανοῦ ἢ πολὺ περισσότερο ἱερωµένου πρὸς τὴν Χ.Α. δείχνει µπέρδεµα φρικτὸ καὶ ἀκύρωση τῆς πίστης. Κανεὶς δὲν µπορεῖ νὰ παίζει «ἐν οὐ παικτοῖς»! Ο λόγος τοῦ Θεοῦ ἔχει ἀπόλυτο καὶ αἰώνιο κύρος. Εἶναι ἄλλο τὸ θέµα τῶν προσφύγων καὶ τῶν προβληµάτων ποὺ µιὰ ἀνίκανη πολιτικὴ ἡγεσία ἄφησε νὰ δηµιουργηθοῦν καὶ ἄλλο ἡ ἀπόλυτη ἀξία τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. ὲν θὰ ἀκυρώσουµε τὴν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ γιὰ νὰ λύσουµε τὰ προβλήµατά µας. Αντιθέτως τὰ προβλήµατα δηµιουργήθηκαν γιατὶ τὴν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ τὴν ἀντικαταστήσαµε µὲ τὴν ἀλαζονεία µας καὶ τὴν ἐπιπολαιότητα µας.» Μεγάλη, κατὰ συνέπεια, εἶναι ἡ εύθύνη τῆς διοικούσας Εκκλησίας, µὲ τὸν κατηχητικό της λόγο νὰ ὁριοθετήσει τὴν ἀγάπη πρὸς τὴν πατρίδα ὡς συνέχεια τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν πλησίον ἀπὸ τὸν ἐθνικισµὸ ὡς ἔκφραση µίσους γιὰ τὸν ἄλλο. Σὲ πολιτικὸ ἐπίπεδο, µεγάλη εἶναι ἡ εὐθύνη τοῦ πολιτικοῦ κόσµου νὰ ἀναδείξει ὑπεύθυνη πολιτικὴ πρόταση γιὰ τὴν ἀντιµετώπιση τῶν προβληµάτων ὅπως αὐτὸ τῆς µετανάστευσης, ποὺ µπορεῖ νὰ γίνει µόνον ἀνθρώπινα καὶ δηµοκρατικά. Κατὰ συνέπεια, τιµοῦµε ἔµπρακτα τὴν ἀντίσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ τὸ Σήµερα ἀντιστεκόµαστε στὸν ἐκφασισµὸ τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας ποὺ προκαλοῦν οἱ µνηµονιακὲς πολιτικές καὶ ἡ νέου τύπου κατοχὴ ποὺ ὑφίσταται ἡ Χώρα µας. Η ἀποκατάσταση τῆς ἐθνικῆς ἀνεξαρτησιας, τοῦ κράτους δικαίου καὶ τοῦ κοινωνικοῦ κράτους εἶναι προϋπόθεση γιὰ τὴν κάλυψη τοῦ κενοῦ ποὺ ἔρχεται νὰ καλύψει ὁ σύγχρονος

185 Εθνοφυλετισµὸς στὴν Ελλάδα. Αντιστεκόµαστε καὶ στὸν πειρασµὸ νὰ ὑποκύψουµε σὲ ἐπιλογὲς ἀντιδηµοκρατικὲς καὶ τυραννικὲς ποὺ παραβιάζουν τὰ δικαιώµατα τῶν συνανθρώπων µας, προκειµένου νὰ λύσουµε τὰ προβλήµατά µας. Απευθυνόµαστε µὲ ἀγάπη ἀκόµα καὶ σ ὅσους καλοπροαίρετα υἱοθετοῦν τὴν κατεύθυνση αὐτὴ καὶ τοὺς καλοῦµε ν ἀλλάξουν ρότα. Οἱ τυραννικὲς λύσεις φαίνονται εὔκολες, ἀλλὰ τελικὰ ἀποδεικνύονται ἐπικίνδυνες. Ας θυµηθοῦµε τὴν προειδοποίηση τοῦ Γιώργου Σεφέρη τὸ 1968 «Ολοι πιὰ τὸ διδάχτηκαν καὶ τὸ ξέρουν πὼς στὶς δικτατορικὲς καταστάσεις ἡ ἀρχὴ µπορεῖ νὰ µοιάζει εὔκολη, ὅµως ἡ τραγωδία περιµένει ἀναπότρεπτη στὸ τέλος. Τὸ δράµα αὐτοῦ τοῦ τέλους µᾶς βασανίζει, συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα, ὅπως στοὺς παµπάλαιους χοροὺς τοῦ Αἰσχύλου. Οσο µένει ἡ ἀνωµαλία, τόσο προχωρεῖ τὸ κακό.» Ας θυµηθοῦµε πόσο βγῆκε ἀληθινή καὶ πόσο διαψεύστηκαν ὅσοι, στις 21 Απριλίου τοῦ 1967, χάρηκαν ἔνοχα καὶ ἐνδόµυχα, ποὺ «βρῆκαν τὴν ἡσυχία τους» µὲ τὴ ικτατορία, ἀφοῦ 7 χρόνια ἀργότερα ὁδηγηθήκαµε στὴν τραγωδία τῆς Κύπρου. Σήµερα, τιµοῦµε τὸ ΟΧΙ καὶ τὴν ἀντίσταση τοῦ λαοῦ µας, ἀντιστεκόµενοι στὸν ἐκφασισµὸ τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας ποὺ προκαλοῦν τὰ Μνηµόνια καὶ ταυτόχρονα στὴ διάδοση τῆς νεοναζιστικῆς ἰδεολογίας καὶ πρακτικῆς ἀπ ὅπου καὶ ἂν αὐτὴ προέρχεται. Καλούµαστε νὰ µὴ πουλήσουµε τὴν ψυχή µας στὸ φασισµό! < Προηγούµενα Τρίτη, 12 Μαρτίου 2013 Φασισµός και ικτατορία

186 Εισήγηση βασισµένη στο βιβλίο του Νίκου Πουλαντζά "Φασισµός και ικτατορία" που παρουσιάστηκε στο Αντιφασιστικό Φεστιβάλ Σύρου 7-12 Ιουνίου 2012 Για ποιο λόγο αυτή τη στιγµή µία µελέτη για το φασισµό; Νοµίζω πως η µελέτη αυτή λόγω της επικαιρότητας του προβλήµατος, ανταποκρίνεται σε µία πολιτική ανάγκη. Πραγµατικά πριν από µερικά χρόνια το ζήτηµα του φασισµού και των άλλων µορφών δικτατορίας έµοιαζε να απασχολεί µόνο µία κάποια ακαδηµαϊκή ιστοριογραφία, που και αυτή, άλλωστε, έµενε παραγκωνισµένη στο περιθώριο της ιστορίας. Να όµως που γίνεται όλο και πιο φανερό, πως ο καπιταλισµός σήµερα περνάει, σε παγκόσµια κλίµακα, µία σοβαρή κρίση που προσβάλει τις ίδιες του τις µητροπόλεις. Είναι µία κρίση µόλις στο ξεκίνηµα της. Το γεγονός µαρτυρεί πως απέναντι στην οξύτητα της ταξικής πάλης που χαρακτηρίζει αυτή τη µακρά και ανοιχτή περίοδο (καθώς ως γνωστόν «το µέλλον διαρκεί πολύ»), το κράτος εκτάκτου ανάγκης και συνακόλουθα του φασισµού είναι επίκαιρο, όπως άλλωστε επίκαιρο είναι και το θέµα της επανάστασης. Η µικρή αυτή εισαγωγή, προέρχεται από το βιβλίο του Νίκου Πουλαντζά «Φασισµός και ικτατορία» που εκδόθηκε το Το βιβλίο έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα σπουδαιότερα έργα που γράφτηκαν για την άνοδο του φασισµού στην Ιταλία και τη Γερµανία. Πιο συγκεκριµένα, ο Πουλαντζάς προσπάθησε να δώσει απάντηση στο ερώτηµα της τεράστιας κοινωνικής -αστικής και λαϊκής- βάσης του φασισµού. Στόχος ήταν η ανάδειξη της διαδικασίας και του αποτελέσµατος του εκφασισµού στις χώρες όπου επικράτησε. Παράλληλα, όµως, γίνεται φανερό πως ο φασισµός δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω, από ένα καθεστώς εκτάκτου ανάγκης του ίδιου του καπιταλισµού και

187 όχι όπως ψευδεπίγραφα παρουσιάζεται από τους εισηγητές του, ένα αντικαπιταλιστικό κίνηµα. Η διαδικασία εκφασισµού, όπως περιγράφεται, διακρίνεται σε τέσσερις περιόδους, από τις οποίες η πρώτη είναι αυτή που εκτείνεται από την έναρξη της διαδικασίας έως το σηµείο µη επιστροφής της. Σήµερα µπορούµε να πούµε, πως βρισκόµαστε στο πρώτο στάδιο της διαδικασίας εκφασισµού, αφού η δεύτερη περίοδος εκτείνεται από το σηµείο µη επιστροφής έως την άνοδο του φασισµού στην εξουσία. Ο Πουλαντζάς δίνει ορισµένα χαρακτηριστικά αυτής της διαδικασίας τα όποια ακόµα και σήµερα είναι αποκαλυπτικά των όσων συµβαίνουν στην κοινωνία αυτές τις µέρες που ζούµε. ιαδικασία εκφασισµού µέρος πρώτο Για τον Πουλαντζά η επικράτηση του φασισµού αντιστοιχεί σε µια πολιτική κρίση (και όχι οικονοµική) που έχει να κάνει µε τις συσσωρευµένες αντιφάσεις εντός του πολίτικου πεδίου και κυρίως µε τη συγκύρια της ταξικής πάλης. εν µπορεί ο οικονοµισµός να εξηγήσει την άνοδο του φασισµού άλλα η πολιτική κατάσταση και η συγκύρια της πάλης των τάξεων. Άλλωστε σε Ιταλία και γερµάνια, η άνοδος του φασισµού και του ναζισµού πραγµατοποιήθηκε όταν η οικονοµική κρίση ή είχε ήδη τελειώσει ή βρισκόταν στο τέλος της. Σε αυτή τη συγκυρία, όταν ο φασισµός κυριαρχεί κοινωνικά, η εργατική τάξη βρίσκεται ήδη σε µια κατάσταση ήττας. Αντίθετα απ ότι πιστεύεται γενικά φασισµός δεν είναι µια αµυντική στάση του καπιταλισµού που βρίσκεται σε δύσκολη θέση εξ αιτίας της επίθεσης της εργατικής τάξης άλλα η επίθεση του καπιταλισµού (του ιµπεριαλισµού συγκεκριµένα κατά Πουλαντζά) όταν η εργατική τάξη έχει ήδη ηττηθεί. Για να ρίξει φως στο περίπλοκο φαινόµενο του φασισµού ο συγγραφέας τονίζει ότι είναι αναγκαίο να µελετηθούν οι σχέσεις του µε τις διαφορές αντιµαχόµενες τάξεις καθώς και οι αντιφάσεις στο εσωτερικό των κυριάρχων τάξεων και των τµηµάτων που ανήκουν σ αυτές. Ένα από τα χαρακτηριστικά της πρώτης περιόδου εκφασισµού, είναι η επέκταση των πολιτικών αντιφάσεων στο ιδεολογικό επίπεδο µε συνέπεια µια βαθιά κρίση κοµµατικής εκπροσώπησης. Στην αρχή της διαδικασίας αντιστοιχεί µια κρίση κοµµατικής εκπροσώπησης στο συνασπισµό εξουσίας και µια ροπή των αστικών κοµµάτων προς µορφές κράτους εκτάκτου ανάγκης. Η δηµοκρατική-κοινοβουλευτικη µορφή του

188 κράτους παραµένει επιφανειακά άθικτη όµως οι σχέσεις των κυριάρχων τάξεων µε τον κρατικό µηχανισµό δεν διαµεσολαβούνται πλέον αποκλειστικά από τα κόµµατα. Θεσµοθετούνται µια σειρά από αφανή δίκτυα που υποκαθιστούν τα κόµµατα ( οµάδες πίεσης, ιδιωτικά στρατιωτικά σώµατα, παρακρατικά δίκτυα). Επίσης ενισχύεται ο ρόλος του ίδιου του κρατικού µηχανισµού στρατός, αστυνοµία, δικαστήρια, διοίκηση ο όποιος βραχυκυκλώνει την επίσηµη κυβέρνηση και µεταθέτει την πραγµατική εξουσία στον στενό κρατικό µηχανισµό. Τα κόµµατα,ανίκανα πλέον να οργανώσουν πολιτικά τη συµµαχία των τάξεων που εκπροσωπούν µετατρέπονται σε παραληρούντα ανδρείκελα, κατάσταση που προκαλεί κωµικοτραγικά επεισόδια. Επίσης ένα άλλο χαρακτηριστικό της κρίσης των κόµµατων είναι ο πολλαπλασιασµός τους, χαρακτηριστικό της ηγεµονικής αστάθειας και ανικανότητας. Στη διαδικασία εκφασισµού, καµιά τάξη ή µερίδα κυρίαρχης τάξης δεν φαίνεται ικανή να επιβάλει την διακυβέρνηση της πάνω στις άλλες τάξεις και τµήµατα του άρχοντος συγκροτήµατος. Υπάρχει δηλαδή ένα πρόβληµα ηγεµονίας. Σε αυτή τη κατάσταση ρευστότητας και ανακατανοµής της ισχύος η επικράτηση του φασισµού αντιστοιχεί στην επικράτηση του χρηµατιστικού κεφαλαίου. ιαδικασία εκφασισµού µέρος δεύτερο - Σχέση φασισµού και εργατικής τάξης Η έναρξη της διαδικασίας εκφασισµού προϋποθέτει αλλεπάλληλες ήττες της εργατικής τάξης που ανοίγουν το δρόµο στο φασισµό. Μια ήττα δεν σηµαίνει αναγκαστικά ανοιχτή ήττα σε µια κατάσταση κηρυγµένου εµφύλιου πολέµου, µπορεί να είναι το αποτέλεσµα µιας µάχης που δεν δόθηκε την κατάλληλη στιγµή. Επίσης, η ήττα δεν µετριέται µόνο µε την αποτυχία να κάνεις την επανάσταση άλλα και µε την αδυναµία να επιβάλλεις µέσα σε µία ανοιχτή κρίση εφικτούς πολιτικούς στόχους που δεν φτάνουν µέχρι την κατάληψη της εξουσίας. Οι ήττες και οι αποτυχίες αυτές σε συνδυασµό µε τις νίκες του αντίπαλου απολήγουν αρχικά σε µια περίοδο σχετικής σταθεροποίησης σηµαδεµένης από αιχµές έξαρσης της ταξικής πάλης κατά την όποια η εργατική τάξη εξασθενίζει συνεχώς. Η κατάσταση αυτή σταθεροποίησης αποβαίνει συνεχώς προς όφελος της αστικής τάξης. Χαρακτηριστικό της διαδικασίας εκφασισµού είναι επίσης το ότι η πάλη της αστικής τάξης ενάντια στην εργατική παίρνει ολοένα και πιο πολιτικό χαρακτήρα ενώ η πάλη

189 της εργατικής τάξης περιορίζεται προοδευτικά στον οικονοµικό και διεκδικητικό τοµέα. Το απεργιακό κίνηµα παραµένει σχετικά ισχυρό αλλά κυριαρχεί η οικονοµική διεκδικητική και όχι η πολιτική θέση. Σε αυτό το πλαίσιο συµπληρωµατικά έχουµε µαζικές διαδηλώσεις, καταλήψεις εργοστασίων, µορφές άµεσης αντίδρασης. Στη διαδικασία εκφασισµού έχουµε µια κρίση ιδεολογίας,τόσο της άρχουσας όσο και γενικευµένα. Αυτό επιτρέπει τη διάχυση της µικροαστικής ιδεολογίας τόσο στο γενικό κοινωνικό σύνολο όσο και στην εργατική τάξη. Την απήχηση αυτή της µικροαστικής ιδεολογίας µέσα στην εργατική τάξη εκµεταλλεύεται ο φασισµός για να εδραιωθεί µέσα σε αυτήν χωρίς βεβαία αυτό να σηµαίνει ότι θα καταφέρει να αποκτήσει µια µαζική εργατική βάση. Στη σχέση του φασισµού µε την εργατική τάξη υπάρχουν δυο σηµεία τακτικής του πρώτου προς τη δεύτερη. Από τη µια υπάρχει µια φυσική καταπίεση που εµφανίζεται ωµα. Από την άλλη,κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εκφασισµού λειτουργεί κυρίως ο ιδεολογικός µηχανισµός του φασισµού, µέσω του µικροαστικού αντικαπιταλισµού του αλλά και µέσα από την οικειοποίηση από τον φασισµό θεµάτων αυθεντικά προλεταριακών που γίνεται από την αριστερίζουσα πτέρυγα του φασισµού µέχρι αυτή βεβαία να παρακµάσει. Ο ιδεολογικός ρόλος του φασισµού τον οδηγεί σε µια ιδιαίτερη πολιτική απέναντι στην εργατική τάξη. Από τη µια συστηµατικές επιθέσεις απέναντι στην εργατική τάξη και τις οργανώσεις της, σπάσιµο των απεργιών, από την άλλη συµµετοχή στους αγώνες της εργατικής τάξης (σηµ. πάει το µυαλό σας στη χαλυβουργία?). ιαδικασία εκφασισµού µέρος τρίτο - φασισµός και µικροαστική τάξη Κατ αρχήν, κάποια ιδεολογικά χαρακτηριστικά της µικροαστικής τάξης απαραίτητα για την κατανόηση της στενής σχέσης της µε την άνοδο του φασισµού. 1. Μια αντικαπιταλιστική ιδεολογική χροιά του κοινωνικού status quo. Εναντίον του µεγάλου κεφαλαίου άλλα γενικά υπέρ του κοινωνικού κατεστηµένου λήγω της προσκόλλησης της στην ιδιοκτησία. Επιθυµία για αλλαγή και άνοδο που µπορεί να έρθει µέσα από θεµιτό ανταγωνισµό και αξιοκρατία χωρίς όµως να αλλάξει σε τίποτα το σύστηµα.

190 2. Φετιχισµός της εξουσίας,πιστή στο ουδέτερο ταξικά κράτος που σε ακραίες περιπτώσεις φτάνει στη λατρεία του κράτους. 3. Το γεγονός δεν ανήκει ούτε στην αστική ούτε στην εργατική τάξη άλλα αµφιταλαντεύεται ανάµεσα στις δυο, σηµαίνει ότι δεν έχει δικά της µακροπρόθεσµα πολιτικά συµφέροντα και άρα δυσκολεύεται να οργανωθεί πολιτικά ως τάξη. Η οργάνωσή της περνάει µέσα από το κράτος και γι αυτό θεωρεί το κράτος δικός της πολιτικό εκπρόσωπο. 4. Το γεγονός η µικροαστική τάξη δεν έχει δικά της µακροπρόθεσµα πολιτικά συµφέροντα δεν σηµαίνει ότι δεν µπορεί να οργανωθεί σ ε αυθεντική κοινωνική δύναµη. Μία τέτοια περίπτωση είναι ο φασισµός. Σχέση φασισµού µικροαστικής τάξης Η διαδικασία εκφασισµού αντιστοιχεί σε οικονοµική κρίση της µικροαστικής τάξης που οφείλεται στη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου κατά τη διάρκεια του εκφασισµού. Η διαδικασία εκφασισµού και ο φασισµός αντιστοιχούν σε µία κατάσταση πολιτικής κρίσης της µικροαστικής τάξης και στη συγκρότηση της σε αυθεντική κοινωνική δύναµη χάρη στα φασιστικά κόµµατα. Η ήττα της εργατικής τάξης οδηγεί τη µικροαστική τάξη µακριά από αυτήν ενώ η αρχική προσκόλληση της στα αστικά κόµµατα, λόγω της κρίσης αντιπροσωπευτικότητας, τερµατίζεται και οι µικροαστοί πλέον αντιλαµβάνονται τα κόµµατα ως κοινοβουλευτικά εξαρτήµατα. Η µικροαστική τάξη τα εγκαταλείπει και έτσι ανοίγει ο δρόµος προς τα φασιστικά κόµµατα. Τα φασιστικά κόµµατα είναι εκπρόσωποι της µικροαστικής τάξης όσον αφορά στην ιδεολογία. Όσον αφορά στα πραγµατικά συµφέροντα ο φασισµός εκπροσωπεί τα συµφέροντα της µικροαστικής τάξης µόνο κατά την πρώτη περίοδο εκφασισµού. Όταν πάρει την εξουσία και σταθεροποιηθεί εγκαταλείπει τα µικροαστικά συµφέροντα για το συµφέρον του µεγάλου κεφαλαίου το όποιο πραγµατικά εκπροσωπεί.

191 Κατά τη διάρκεια του φασισµού έχουµε µια έξαρση της µικροαστικής ιδεολογίας που αποτελεί διαστρέβλωση της αστικής ιδεολογίας προσαρµοσµένης στις προσδοκίες της µικροαστικής τάξης. Η επικράτηση της µικροαστικής ιδεολογίας αντιστοιχεί/ ταυτίζεται µε την ιδεολογία του µεγάλου κεφαλαίου όταν η φιλελεύθερη κλασική ιδεολογία αδυνατεί πλέον να ανταποκριθεί σε αυτό το ρόλο. Φετιχισµός της εξουσίας, ισχυρό κράτος, υστερικός εθνικισµός, αρχηγισµός και γενικά ότι στρέφεται γύρω από τη λατρεία του κράτους ενώνει τα πραγµατικά συµφέροντα του µεγάλου κεφαλαίου µε την ιδεολογία της µικροαστικής τάξης. Το τµήµα της µικροαστικής τάξης που αποτελείται από στελέχη, υπαλλήλους, τεχνικούς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην τεχνοκρατική ιδεολογία. Λατρεία της αποτελεσµατικότητας,ουδετεροποίηση της κουλτούρας βρίσκει στο φασισµό, µε την µυθοποίηση που αυτός παράγει της αποδοτικότητας και της αποτελεσµατικότητας, το ιδεολογικό στοιχειό που ενώνει κεφάλαιο και µικροαστική τάξη. Η φασιστική ιδεολογία γενικά είναι ένα αµάλγαµα αντιφατικών στοιχείων µέσα στο όποιο ο αντικαπιταλιστικός χαρακτήρας της µικροαστικής τάξης παίζει σηµαντικό ρολό. Αντιπλουτοκρατία, εναντίωση στο τοκογλυφικό τραπεζικό κεφάλαιο, εναντίωση στα µονοπώλια, εναντίωση στη φορολογία, εναντίωση στο δικαιϊκό σύστηµα και αντικατάσταση του τόσο από τη µικροαστική ηθική περί τιµής και καθήκοντος από τη µια όσο και από την αυθαίρετη απόφαση του αρχηγού από την άλλη. ιαδικασία εκφασισµού µέρος τέταρτο και τελευταίο Στο τελευταίο αυτό στάδιο της διαδικασίας εκφασισµού θα παραθέσουµε ορισµένα αποσπάσµατα από το συµπέρασµα µε το όποιο ο Πουλαντζάς κλείνει το βιβλίο του. Όσα αναφέρθηκαν, είναι ελάχιστα σχετικά µε το περιεχόµενο και τον πλούτο του βιβλίου και όποιος πραγµατικά βρήκε κάποιο ενδιαφέρον σε αυτά τα λίγα και τον ενδιαφέρει το θέµα ας διαβάσει το βιβλίο. εν πρέπει να νοµίζουµε ότι ο φασισµός,που ενδεχοµένως θα επανεµφανιστεί, θα προσλάβει αναγκαστικά µορφές ταυτόσηµες µ εκείνες του παρελθόντος. Το ίδιο ισχύει και για την διαδικασία εκφασισµού που θα οδηγούσε σ αυτόν. Η ιστορία δεν επαναλαµβάνεται ποτέ µε τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Η ιδία µορφή καθεστώτος εκτάκτου

192 ανάγκης και το ίδιο είδος πολίτικης κρίσης παρουσιάζουν διαφορετικά γνωρίσµατα ανάλογα µε τις ιστορικές περιόδους. Ο Μαρξ,µετά τον Χέγκελ, έλεγε πως κάποτε συµβαίνει ακόµα και η ιστορία να επαναλαµβάνεται στην κυριολεξία. Άλλα τότε αυτό που τη πρώτη φορά είχε τη µορφή τραγωδίας τη δεύτερη παίρνει τη µορφή κωµωδίας. Η διατύπωση είναι βεβαία εντυπωσιακή άλλα δεν είναι ορθή παρά µόνο από µια ορισµένη οπτική γωνιά. Υπάρχουν πράγµατι αιµατηρές κωµωδίες. Μετά από όλα αυτά το θεµελιώδες πρόβληµα που παραµένει είναι αν σήµερα επίκειται µια διαδικασία εκφασισµού ή αν έχει κιόλας αρχίσει. Το να πραγµατευτούµε το ζήτηµα αυτό, απαιτεί συγκεκριµένη ανάλυση των σηµερινών συγκυριών. ύσκολα όµως θα απαντούσαµε στο ερώτηµα αν δεν είχαµε διασαφηνίσει σε τι συνίσταται πραγµατάκια το φασιστικό φαινόµενο και το κράτος εκτάκτου ανάγκης.. Σε αυτή την ανάγκη προσπαθούµε να ανταποκριθούµε αυτή τη στιγµή. Μερικές επιπλέον παρατηρήσεις από ανθρώπους που έχουν ασχοληθεί µε το συγκεκριµένο βιβλίο του Νίκου Πουλαντζά. 1) Είναι απόλυτα σωστό ότι ο µπαµπούλας του φασισµού χρησιµοποιείται συχνά και όχι µόνο από δηλωµένες δεξιές δυνάµεις, µε σκοπό να ανακοπεί η επαναστατική ορµή της εργατικής τάξης και των λαϊκών µαζών. 2) Αντίθετα, είναι επίσης σωστό, αν λιγάκι έχουµε διδαχτεί από την ιστορία ότι το ζήτηµα του φασισµού είναι επίκαιρο. Ότι πρέπει να το δούµε σοβαρά και το χειριστούµε σωστά. Να λαθέψουµε σήµερα και να είµαστε ανίκανοι να διαγνώσουµε την πραγµατικότητα µιας ενδεχόµενης διαδικασίας εκφασισµού θ α ήταν όσο ποτέ άλλοτε ασυγχώρητο. Ο φασισµός δεν είναι αρρώστια ή ατύχηµα που συµβαίνει µόνο στους άλλους. 3) Το ζήτηµα της ενδεχόµενης επανεµφάνισης του φασισµού γίνεται πολύπλοκο στο βαθµό που ξεπηδάµε στη σηµερινή φάση του ιµπεριαλισµού και µέσα στις µητροπόλεις του τόσο πολλές αλλαγές των κρατικών µηχανισµών και του θεσµικού συστήµατος στο σύνολο του. Το πρόβληµα έγκειται ακριβώς στο να µη συγχέουµε τη διαδικασία αλλαγών µε µια ενδεχόµενη διαδικασία εκφασισµού παρά τις επιφανειακές αναλογίες. Το αντίθετο, δεν πρέπει η σηµερινή διαδικασία µετασχηµατισµού, να µας κρύβει το ενδεχόµενο να εκτυλίσσεται µέσα της µία πραγµατική διαδικασία εκφασισµού.

193 Πρέπει επίσης να σηµειωθεί πως ότι γραφεί ο Πουλαντζάς προκύπτει µέσα από µια ξεκάθαρη µαρξιστική ανάλυση και µια λενινιστική πολιτική τοποθέτηση (πχ εµµένει σε µια ιµπεριαλιστική ερµηνεία του σύγχρονου καπιταλισµού που σήµερα για κάποιους µοιάζει παρωχηµένη). Παρά το γεγονός αυτό όµως, παραµένει ένα έργο, που αποκαλύπτει πτυχές της ιστορίας,όχι εκ των υστέρων, άλλα όπως αυτή διαµορφώνεται ίσως τις µέρες που ζούµε. Γιατί οι εποχές είναι κρίσιµες και επικίνδυνες και εάν βρισκόµαστε ήδη µέσα σε µια τέτοια διαδικασία δεν µας επιτρέπεται να λεµέ αργότερα πως δεν γνωρίζαµε Αυτό που οφείλουµε να κατανοήσουµε και άµεσα µέσα από την αλληλεγγύη, το σεβασµό και την κοινή δράση να πολεµήσουµε, είναι πως η διαδικασία εκφασισµού, έχει πάντα ανθρώπινες απώλειες. Σηµαντικό είναι να αντιληφθούµε τη χρησιµότητα της υποτίµησης οµάδων ανθρώπων για την εξυπηρέτηση του κεφαλαίου. Για τα µαύρα πρόβατα της σύγχρονης ευρωπαϊκής πραγµατικότητας, τις αδύναµες οικονοµίες της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, χρησιµοποιήθηκε το ακρώνυµο P.I.G.S. Ο Ευγένιος Τριβιζάς αναφέρει σε ένα άρθρο του: Το αρκτικόλεξο «ΡΙGS», το οποίο χρησιµοποιούν υτικοευρωπαίοι και Αγγλοσάξονες επενδυτές και σχολιαστές, ως συνοπτικό τρόπο αναφοράς στους λαούς της Νότιας Ευρώπης και τις οικονοµίες τους, δεν είναι µόνο µια κακόγουστη προσβολή. Είναι µια σύγχρονη εκδοχή του ιστορικού φαινοµένου της αµφισβήτησης της ανθρώπινης φύσης του συνανθρώπου, της διαδικασίας κατά την οποία µέλη µιας εθνικής οµάδας υποβιβάζουν τα µέλη µιας άλλης στο επίπεδο των ζώων, µεταδίδοντας έµµεσα το µήνυµα ότι είναι άξια να τύχουν παρόµοια µε αυτά µεταχείρισης. Και παρακάτω συµπληρώνει: Όσοι εξακολουθούν να τον χρησιµοποιούν δεν αντιλαµβάνονται τη σοβαρότητα µιας τέτοιας πρακτικής. Λησµονούν ότι παρόµοιες µειωτικές εκφράσεις είχαν χρησιµοποιηθεί συστηµατικά κατά το παρελθόν για να απευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώµη, να αναστείλουν τυχόν ενδοιασµούς, να απενεργοποιήσουν τη συναισθηµατική ταύτιση και να διευκολύνουν διωγµούς, σφαγές, ακόµα και γενοκτονίες. Παράλληλα όµως ο ίδιος µηχανισµός για να καταφέρει την απόσταση µεταξύ των ανθρώπων, έχει επιβάλλει και το πρότυπο της κανονικότητας. Ένα πρότυπο τόσο έξω από τη φύση και τη ζωή, που εξυπηρετεί µε απόλυτο τρόπο όµως τη δηµιουργία πλουτοπαραγωγικών µηχανών. Το καθώς πρέπει είναι αυτό που οδηγεί το άτοµο να αναζητά την οµοιογένεια, που αν του επιβαλλόταν άµεσα και ξεκάθαρα θα το έκανε να αντιδράσει. Οι στολές, οι µόδες, ο ευτελισµός των κινηµάτων µέσα από την παρουσίαση τους ως lifestyle, έρχονται να καθοδηγήσουν προς την κανονικότητα, χρησιµοποιώντας ταυτόχρονα σλόγκαν του τύπου, «να είσαι πάντα ο εαυτός σου». Απλά ο εαυτός σου, δεν πρέπει να είναι παράξενος. εν πρέπει να είναι κοντός, χοντρός, σκούρος, οµοφυλόφιλος, πολιτικοποιηµένος, ευαίσθητος, αδύναµος, δυσλεκτικός, ανάπηρος, διαφορετικός. Πρέπει να πολεµάς να γίνεις ίδιος, να ενταχθείς όχι αποδεχόµενος τον εαυτό σου και το διπλανό σου, αλλά να ενταχθείς ως όµοιος µεταξύ οµοίων. Η διαφορετικότητα υποτιµάται πλέον από τον ίδιο το φορέα της, σε µειονέκτηµα, σε

194 πρόβληµα, σε εχθρό. Με τον τρόπο αυτό, η κανονικότητα χαρακτηρίζει ανθρώπους, διαµορφώνει εθνική ταυτότητα και δίνει την πιστοποίηση που απαιτεί κάθε καλολαδωµένο γρανάζι. Απέναντι στο φασισµό, του Στάθη Κουβελάκη Παρ, 22/02/2013 Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Ελλάδα βρίσκεται αντιµέτωπη µε το φασιστικό φαινόµενο. Οχι µε ένα αυταρχικό καθεστώς, µε µια στρατιωτική δικτατορία ή µε µια ένοπλη αντεπανάσταση, όπως το µετεµφυλιακό «κράτος των εθνικοφρόνων», αλλά µε το φασισµό ως κίνηµα «από τα κάτω», µε σηµαντικά ερείσµατα στην κοινωνία και διακριτή παρουσία στην πολιτική ζωή. Ας το ξεκαθαρίσουµε ευθύς εξαρχής.

195 Η δυναµική που εκφράζει η Χρυσή Αυγή (Χ.Α.) είναι φασισµός όχι απλά επειδή το ιδεολογικό της στίγµα είναι σαφώς τέτοιου είδους, αλλά επειδή στην περίπτωσή της η ιδεολογία έχει έναν απόλυτα πρακτικό χαρακτήρα. Η Χ.Α. δεν είναι ένα απλό ακροδεξιό µόρφωµα, µε σηµαία το ρατσισµό και τον εθνικισµό, όπως προηγουµένως ο ΛΑΟΣ ή αντίστοιχα κόµµατα στην Ευρώπη, που παίζουν στο ταµπλό της κοινοβουλευτικής πολιτικής. Η παραστρατιωτική συγκρότηση, η άσκηση βίας έναντι στοχοποιηµένων οµάδων και ατόµων δεν αποτελεί δευτερεύουσα όψη της δραστηριότητάς της αλλά το επίκεντρό της, αυτό που καθιστά το µήνυµά της αντιληπτό και δηµοφιλές σε τµήµατα της ελληνικής κοινωνίας. Και ο πυρήνας του µηνύµατος είναι σαφής, τραγικά σαφής µε µια έννοια: αυτό που χρειάζεται η χώρα για να σωθεί από τη σηµερινή καταστροφή είναι να επιβληθεί «νόµος και τάξη». Και για να γίνει αυτό πρέπει το κοινωνικό-εθνικό σώµα να αποκαθαρθεί από το «µίασµα», κατ' αρχάς από τους «µετανάστες» και τις κάθε είδους «παρεκκλίνουσες µειοψηφίες», αλλά και ευρύτερα από όσους αποτελούν τον πολιτικά οριζόµενο «εσωτερικό εχθρό»: την Αριστερά, τα συνδικάτα, τις κοινωνικές και πολιτιστικές οργανώσεις. εν υπάρχει καµιά αµφιβολία ότι η ολοκληρωµένη υλοποίηση αυτού του σχεδίου είναι ασύµβατη µε τον αστικό κοινοβουλευτισµό. Εδώ βρίσκεται όµως το κρίσιµο σηµείο. ιότι αν και η Χ.Α. δεν είναι προς το παρόν σε θέση να διεκδικεί εξουσία, εν τούτοις το σχέδιό της αποτελεί προέκταση ήδη υπαρκτών τάσεων προς το «κράτος έκτακτης ανάγκης» που γιγαντώθηκαν στη µεταδηµοκρατική µνηµονιακή περίοδο. Ο εντεινόµενος κρατικός αυταρχισµός, η ασυδοσία των κατασταλτικών µηχανισµών, η πλήρης ενσωµάτωση του ρατσιστικού λόγου στον επίσηµο κρατικό λόγο (και τις συνεπακόλουθες πρακτικές), η κατασκευή ενός πολυπρόσωπου «εσωτερικού εχθρού», αυτό είναι το άµεσο έδαφος που θρέφει τη φασιστική δυναµική και νοµιµοποιεί τις «λύσεις», που αυτή προτείνει, στα µάτια ευρύτερων κοινωνικών στρωµάτων. Αυτά τα φαινόµενα αποτελούν ταυτόχρονα αδιάψευστες ενδείξεις της καθολικότητας και συνάµα της έντασης της κρίσης που διατρέχει το παρόν κοινωνικό-πολιτικό οικοδόµηµα. Κρίση όχι µόνο οικονοµική, µε την υλική εξαθλίωση της πλειονότητας του πληθυσµού, αλλά και πολιτική, µε τη ρήξη των κοινωνικών συµµαχιών και την αποσάθρωση του πολιτικού συστήµατος. Κρίση ιδεολογική, µε την κατάρρευση όλων των παγιωµένων αντιλήψεων και αξιών στις οποίες βασιζόταν η συµπεριφορά των πλατιών λαϊκών µαζών. Κρίση εθνική, τέλος, µε τη γενίκευση ενός αισθήµατος συλλογικής ταπείνωσης, που συνοδεύεται από την απονοµιµοποίηση της άρχουσας ελίτ και την καταβαράθρωση του «ευρωπαϊστικού οράµατος» που αποτέλεσε το στυλοβάτη της ιδεολογικής της ηγεµονίας. Η καθολικότητα της κρίσης µεταφράζεται συγκεκριµένα στη ρήξη µε κάθε έννοια «κανονικότητας» που βιώνει πλέον έντροµη µια κοινωνία ανίκανη να αντιµετωπίσει τα στοιχειώδη προβλήµατα της καθηµερινότητας. Το διάχυτο αίσθηµα ανασφάλειας και φόβου, ανάµικτο µε ανήµπορη οργή, γεννά µε τη σειρά του ένα εξαιρετικά ισχυρό αίτηµα «νόµου και τάξης» στο οποίο προσπαθούν να απαντήσουν τόσο η αυταρχική σκλήρυνση του κράτους όσο και η φασιστική εκδοχή «του νόµου και της τάξης», που

196 θρέφεται από το ιλιγγιώδες κενό που δηµιουργεί η αποσύνθεση των βασικών κρατικών λειτουργιών. Επιβεβαιώνεται για ακόµη µία φορά η βασική θέση των µαρξιστών στοχαστών του προηγούµενου αιώνα, ότι ο φασισµός δεν αποτελεί κάποιο σύµπτωµα ανορθολογισµού, την απόλυτη ετερότητα του φιλελευθερισµού, αλλά προϊόν µιας ειδικής συγκυρίας καθολικής κρίσης του αστικού κράτους. Ο φασισµός ως κίνηµα δεν εκκινά ως σχέδιο της άρχουσας τάξης, ξεπηδά από τις εκρηκτικές αντιθέσεις που δηµιουργεί η σήψη ενός συστήµατος που αδυνατεί να διατηρηθεί εντός του προϋπάρχοντος θεσµικού πλαισίου. Οπως και η Αριστερά, και αυτό είναι το µοναδικό κοινό τους σηµείο. ιότι η «επανάσταση» που πρεσβεύει ο φασισµός έχει στόχο τη διατήρηση του συστήµατος που ο ασυµφιλίωτος αντίπαλός του παλεύει να ανατρέψει. Γι' αυτό και ενδεχόµενη επικράτησή της δεν µπορεί να νοηθεί παρά ως τιµωρία µιας ηττηµένης Αριστεράς. Ο συγγραφέας είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο King's College του Λονδίνου Πηγή: Ελευθεροτυπία Οπαδικές ιδεολογίες,φασισµός και βία στον αθλητισµό. September 8, 2011 Από τα 12 χρόνια µου πήγαινα µόνος στα γήπεδα, είτε αυτά αφορούν την έδρα της αγαπηµένης µου οµάδας (Τούµπα) είτε εκτός έδρας αγώνες. Ένας από τους πρώτους προβληµατισµούς µου αφορούσε τις αιτίες της βίας και όχι µόνο της προσχεδιασµένης, και της καθοδηγούµενης, αλλά και της τυχαίας. Ως τυχαία βία θεωρώ τα περιστατικά που σηµειώνονται όταν δύο παρέες οπαδών διαφορετικών οµάδων θα συναντηθούν στο δρόµο και αντί να ανταλλάξουν 2-3 πειράγµατα ή µερικά συνθήµατα για χαβαλέ θα ανταλλάξουν πέτρες, µπουνιές ή και µαχαιρώµατα. Οι γενικότερες θεωρίες για τις κοινωνικές αιτίες της βίας, τις ανισότητες κλπ εξηγούν µόνο σε ένα µικρό βαθµό το γεγονός οτι στα γήπεδα τα φαινόµενα βίας είναι συχνότερα και εντονότερα. Άλλες εξηγήσεις, όπως το µέγεθος της µάζας, όπου το άτοµο χάνει την προσωπικότητα του ή οι διαιτητικές αδικίες που βλέπει ο θεατής πάλι δεν επαρκούν. Μάζες υπάρχουν και σε συναυλίες, όπου µπορεί ο θεατής να πληρώσει 50 ευρώ και να νιώσει αδικηµένος όταν το µεγάλο όνοµα πει 5 τραγούδια µόνο. Μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη αιτία στο χώρο του αθλητισµού (η οποία συναντάται µόνο στην πολιτική σε περιόδους πολιτικών συγκρούσεων και σε ακραίες πολιτικές οργανώσεις) είναι οι οπαδικές ιδεολογίες που καλλιεργούνται από µερίδα συνδέσµων, δηµοσιογράφων και παραγόντων.

197 Οι οπαδικές αυτές ιδεολογίες τις περισσότερες φορές είναι καθαρά φασιστικές. Σύµφωνα µε την ελληνική εκδοχή της wikipedia δίνεται ο ορισµός του φασισµού: Ο φασισµός είναι ριζοσπαστικἠ και αυταρχική πολιτική ιδεολογία και µαζικό κίνηµα που έχει ως στόχο να θέσει το έθνος, το οποίο ορίζει βάσει αποκλειστικών βιολογικών, πολιτισµικών ή/και ιστορικών συνθηκών, υπεράνω κάθε άλλης αξίας και να δηµιουργήσει µια κινητοποιηµένη εθνική κοινότητα Αν και δεν συµφωνώ απόλυτα µε τον παραπάνω ορισµό κάποια µέρη του µε καλύπτουν απόλυτα. Την έννοια του έθνους αντικαθιστά βέβαια η οµάδα και κυρίως οι οπαδοί της. Έτσι λοιπόν γίνεται προσπάθεια δηµιουργίας µια κινητοποιηµένης οπαδικής κοινότητας, η οποία θέτει πάνω από κάθε άλλη αξία την οµάδα. Μάλιστα αυθαίρετα ορίζει τα λεγόµενα βιολογικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά της δικής της οµάδας και των αντιπάλων. Φυσικά κρατάµε τα αγνά, τα καθαρά χαρακτηριστικά για την δική µας οµάδα και όλα τα ευτελή και ανεπιθύµητα χαρακτηριστικά τα προσκολλάµε στους αντίπαλους. Εµείς λοιπόν, οι ευγενείς, οι τίµιοι, αυτοί που αγωνίζονται κόντρα σε θεούς και δαίµονες. Οι άλλοι τα µιάσµατα, οι βρώµικοι, οι τιποτένιοι. Αν για µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο κάποια γεγονότα βοηθούν αυτή την προπαγάνδα (πχ ένα δυο σφυρίγµατα εις βάρος της οµάδας ή υπέρ του αντιπάλου ή ένα περιστατικό βίας από αντίπαλους οπαδούς), τόσο το καλύτερο. Αν συµβαίνει το αντίθετο, πρόκειται για τυχαία γεγονότα, ή τα ισοσκελίζουµε µε αντίστοιχα των αντιπάλων. Βρέθηκε δηλαδή η βιτρίνα, το περιτύλιγµα µε το οποίο θα κρύψουµε τη σαπίλα της ιδεολογίας που καλλιεργούµε. Θα πει κάποιος µα στο ελληνικό ποδόσφαιρο εδώ και χρόνια έχουν υπάρξει καταγγελίες για παράγκες, έχουν υπάρξει γεγονότα, αδικίας και πολιτικών παρεµβάσεων που δεν έχουν υπάρξει σε άλλες χώρες. Σωστά, αλλά το πρόβληµα δεν λύνεται µε το µίσος και τη βία. Θα πει κάποιος άλλος πως υπάρχουν διαφορετικές κοινωνικές αναφορές στην καταγωγή των σωµατείων, όπως συµβαίνει και στο εξωτερικό. Πάλι σωστά, αλλά αυτές είναι ξεπερασµένες πλέον στην Ελλάδα. εν µιλάµε για πολιτικές ή θρησκευτικές διαφορές όπως αυτές Προτεσταντών και Καθολικών µε Σέλτικ και Ρέιντζερς, ούτε και την Ατλέτικο Μπιλµπάο ή την Μπαρτσελόνα µε τους Βάσκους και τους Καταλανούς, που ιδιαίτερα για την Μπαρτσελόνα µε τη Ρεάλ η αντιπαλότητα φτάνει µέχρι και τον ισπανικό εµφύλιο. Στην Ελλάδα οι µόνοι διαχωρισµοί που υπάρχουν είναι µε τον τόπο καταγωγής µιας οµάδας που αποτελεί εκπρόσωπο µια πόλης (πχ Λάρισα, Ξάνθη, Γιάννενα κλπ). Οι υπόλοιπες κοινωνικές αναφορές (πλούσιοι, φτωχοί, πρόσφυγες ντόπιοι) µετά από 80 χρόνια συναντώνται τόσο αδρά που µόνο γέλιο µπορούν να προκαλέσουν. Χαρακτηριστικότερο παράδειγµα ο Απόλλων Καλαµαριάς, που ενώ οι Πόντιοι και οι απόγονοι τους στην Ελλάδα ξεπερνούν τα 2 εκατοµµύρια δεν συγκεντρώνει στο γήπεδο περισσότερο από 2000 κόσµο. Έτσι λοιπόν ο δεκαπεντάχρονος και ο εικοσάχρονος που θα συναντήσει στο δρόµο έναν οπαδό άλλης οµάδας µε το κασκόλ, δεν συναντά έναν άνθρωπο, αλλά ένα µίασµα, έναν εκπρόσωπο του κατεστηµένου, έναν ρουφιάνο, έναν Τούρκο, ένα σκουλήκι, έναν gay και

198 ο,τι άλλο νοσηρό έχει κατεβάσει ο οπαδικός φασισµός τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα. Μέσα σε αυτό το κλίµα και µε αυτό το ιδεολογικό υπόβαθρο στο µυαλό του, είναι σχεδόν αδύνατο να µην χτυπήσει, πετροβολήσει ακόµα και να µαχαιρώσει τον αντίπαλο. Είναι λογικό ο οπαδός να παθαίνει παροξυσµό όταν ο κατώτερος αντίπαλος έχει επιτυχίες, παρόµοιο µε τον παροξυσµό που πάθαιναν οι ΝΑΖΙ απέναντι στους κατώτερους Εβραίους, οι οποίοι όµως είχαν οικονοµική και πολιτική δύναµη. Όπως οι ΝΑΖΙ λοιπόν γέννησαν και ακόµα καλλιεργούν θεωρίες συνωµοσίας για την επιτυχία των Εβραίων, έτσι και ο οπαδός αποδίδει την επιτυχία του αντιπάλου σε αντίστοιχες θεωρίες συνωµοσίας. Είναι τόσο δύσκολο να προβληθεί το αυτονόητο. ηλαδή πως το ποδόσφαιρο είναι ένα ανταγωνιστικό άθληµα, όπου όλοι θέλουν το θάνατο όλων, όλοι θέλουν τη νίκη. Μόνο προσωρινές συµµαχίες µπορούν να γίνουν ανάλογα µε τα βαθµολογικά συµφέροντα κάθε φορά και αυτές σε συναισθηµατικό επίπεδο κυρίως και σπάνια σε επίπεδο στήριξης κλπ. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία ή την αποτυχία, είναι τα χρήµατα που επενδύονται, η καλή οργάνωση, οι σωστές επιλογές σε παίχτες και προπονητές, η µακρόχρονια δουλειά και στόχοι. Η όσο το δυνατόν καλύτερη διοικητική παρουσία στα κέντρα αποφάσεων για καλύτερο µερίδιο στην πίτα των τηλεοπτικών, των χορηγιών, των όρων διεξαγωγής του πρωταθλήµατος. Φυσικά υπάρχουν και παράγοντες όπως η τύχη και η διαιτησία, όµως είναι µόνο ένα κοµµάτι του τελικού αποτελέσµατος, που επηρεάζει τις λεπτοµέρειες. Έτσι µια οµάδα µπορεί να χάσει ή να πάρει ένα πρωτάθληµα από ένα σφύριγµα ή µια άτυχη φάση, αλλά το γενικότερο αγωνιστικό της επίπεδο επηρεάζεται από τους άλλους παράγοντες. Η παραδοχή των παραπάνω όµως θα προϋπόθετε οτι πολλοί παράγοντες, προπονητές, παίχτες, δηµοσιογράφοι στις περισσότερες οµάδες θα έπρεπε να κάνουν την αυτοκριτική τους, να απολογούνται ή και να αντικαθίστανται για τα λάθη τους στο τέλος της χρονιάς. Επειδή κάτι τέτοιο (η ανάληψη ευθυνών) είναι αδύνατη στην Ελλάδα, είναι πιο εύκολη και πιο συµφέρουσα η καλλιέργεια του µίσους που οδηγεί και στη βία. Κλείνοντας µια διευκρίνηση προς αποφυγή παρεξηγήσεων. Οι συµµέτοχοι σε όλο αυτό το σκηνικό δεν σηµαίνει οτι το κατανοούν κι όλας. Ελάχιστοι είναι, οι οποίοι συνειδητά καλλιεργούν την ιδεολογία του µίσους και του ρατσισµού. Οι περισσότεροι απλά την αναπαράγουν, λόγω άγνοιας. Επίσης, υπάρχουν και κάποιοι που απλώς εργάζονται επαγγελµατικά στο χώρο του αθλητισµού, αποφεύγοντας συστηµατικά να συµµετέχουν στην καλλιέργεια του µίσους. υστυχώς όµως οι τελευταίοι είναι µειοψηφία. Copyright 2013 IMargar. All Rights Reserved. Magazine Basic created by c.bavota. KOΣMOΣ Hµεροµηνία δηµοσίευσης: Η άνοδος, η πτώση και το φρικτό τέλος του δολοπλόκου δικτάτορα

199 Του Θάνου Βερεµη* Στις 25 Απριλίου 1945, ο πρώην δικτάτορας της Ιταλίας, Μπενίτο Μουσολίνι, εγκατέλειπε την ιδέα να παραδοθεί στην ιταλική αντίσταση και έφευγε από το Μιλάνο σε µια αυτοκινητοποµπή µε φυγάδες οµοϊδεάτες του. Την ποµπή οδηγούσαν δέκα γερµανικά φορτηγά και δύο τεθωρακισµένα αυτοκίνητα. Μία µέρα αργότερα και ενώ η φάλαγγα κατευθυνόταν προς τα ελβετικά σύνορα, Ιταλοί παρτιζάνοι έκλεισαν τον δρόµο µε οδοφράγµατα και ανάγκασαν τους Γερµανούς να παραδώσουν τους Ιταλούς φασίστες. Σε ένα φορτηγό ανακάλυψαν τον Μουσολίνι µεταµφιεσµένο σε Γερµανό στρατιώτη. Η Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, που αρχικά ευνοούσε την παράδοση του Ντούτσε στους Συµµάχους, άλλαξε γνώµη όταν αναλογίστηκε τις συνέπειες µιας δίκης που θα έβγαζε στη φόρα όλα τα άπλυτα της ιταλικής πολιτικής των τελευταίων είκοσι ετών. Στις 28 Απριλίου, ο Μουσολίνι και η ερωµένη του Κλαρέτα Πετάτσι έπεφταν νεκροί από τα πυρά των εκτελεστών τους. Μαζί τους, οι παρτιζάνοι εκτέλεσαν και 15 φασίστες αξιωµατικούς και στρατιώτες που τους συνόδευαν. Την εποµένη, τα πτώµατα του Μουσολίνι και της Πετάτσι κρέµονταν ανάποδα σε µια γωνιά της Πιάτσα Λορέτο στο Μιλάνο. Ετσι άθλια τελείωσε η σταδιοδροµία του ανθρώπου, ο οποίος κυριάρχησε για περίπου είκοσι χρόνια στην ιταλική πολιτική ζωή. Ο Μπενίτο Μουσολίνι γεννήθηκε στην επαρχία Φόρλι το 1883 και ο σιδεράς σοσιαλιστής πατέρας του τού έδωσε το όνοµα του Μεξικανού επαναστάτη Μπενίτο Χουαρέζ. Σπούδασε µε θυσίες και έγινε για λίγο δάσκαλος στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Το 1902 βρέθηκε στην Ελβετία όπου συνδέθηκε µε επαναστατικές οµάδες. Το αποτέλεσµα ήταν να απελαθεί από τη χώρα ως ανεπιθύµητος. Στο µεταξύ, η ανάγνωση του Νίτσε και του Ζορζ Σορέλ διαµόρφωσαν τις ιδέες του και η παραµονή του στο, αυστριακό τότε, Τρεντίνο ( ) τον έκανε εθνικιστή. Ως τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο υπήρξε ο πιο προβεβληµένος σοσιαλιστής του Φόρλι και ήταν αρχισυντάκτης της κοµµατικής εφηµερίδας «Avanti». Αντίθετα, όµως, από την ειρηνιστική θέση των Σοσιαλιστών, ο Μουσολίνι εκδηλώθηκε υπέρ της ιταλικής εισόδου στον πόλεµο και γι αυτό αναγκάστηκε να παραιτηθεί από την εφηµερίδα και το κόµµα. Στις 14 Νοεµβρίου 1914, ίδρυσε στο Μιλάνο τη δική του εφηµερίδα «Il Popolo d Italia», ερµηνεύοντας την πολεµική επιλογή ως µέθοδο εξάπλωσης του Σοσιαλισµού σε όλη την Ευρώπη. Στρατεύθηκε το 1917, αλλά αποστρατεύθηκε έπειτα από τραύµα σε γυµνάσια. Στις 23 Μαρτίου 1919, ίδρυσε στο Μιλάνο την πρώτη φασιστική του οµάδα, την οποία, εκτός από τη βία, χαρακτήριζαν και οι εθνικιστικές και συνδικαλιστικές τάσεις. Οι «µαυροχίτωνες» του Μουσολίνι διακρίθηκαν για τις βιαιοπραγίες τους εναντίον των απεργών κοµµουνιστών και σοσιαλιστών της πρώτης µεταπολεµικής τετραετίας. Στις εκλογές του 1921, το φασιστικό κίνηµα έστειλε είκοσι δύο βουλευτές στο ιταλικό Κοινοβούλιο και ο Μουσολίνι ονοµάστηκε «Il Duce», δηµιουργώντας έτσι το αρχηγικό πρότυπο που αργότερα µιµήθηκαν άλλοι ηγέτες φασιστικών κινηµάτων. Το 1922, οι µαυροχίτωνες διέλυσαν µια παρατεταµένη απεργία, προετοιµάζοντας το έδαφος για την «πορεία των φασιστών στη Ρώµη», στις 28 Οκτωβρίου Ο ίδιος ο Μουσολίνι έµεινε στο

200 Μιλάνο περιµένοντας την αντίδραση του βασιλιά Βιτόριο Εµµανουέλε. Ο τελευταίος, ως ρυθµιστής του πολιτεύµατος, αντί να διατάξει τη σύλληψη του πραξικοπηµατία, του έδωσε εντολή σχηµατισµού κυβέρνησης στις 31 Οκτωβρίου Οταν βρέθηκε επιτέλους στην εξουσία, ο Μουσολίνι επιδόθηκε συστηµατικά στην αποδόµηση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Κατάφερε πρώτα µε ειδικό εκλογικό νόµο το 1923 να εξασφαλίσει στους φασίστες του τα 2/3 των εδρών στη Βουλή. Επειτα πέτυχε να µεταµορφώσει τις εκλογές σε δηµοψήφισµα. Το 1938, αντικατέστησε τη Βουλή µε οίκο των φασιστικών συνδικάτων. Οποιαδήποτε προσπάθεια αντιπολίτευσης ελεγχόταν ήδη από τη µυστική αστυνοµία και τις φασιστικές πολιτοφυλακές. Η αδυναµία του όµως να αντιµετωπίσει τις συνέπειες του οικονοµικού κραχ, το οποίο έπληξε τις ΗΠΑ και την Ευρώπη µετά το 1929, τον εξώθησε στις κατακτητικές του περιπέτειες. Τον Οκτώβριο του 1935 εισέβαλε στην Αιθιοπία και το 1936 έστειλε στρατό για να πολεµήσει στο πλευρό του Ισπανού κινηµατία Φρανσίσκο Φράνκο τα επόµενα τρία χρόνια. Τον Οκτώβριο του 1936 σχηµατίστηκε µε µυστική συµφωνία ο Αξονας Βερολίνου - Ρώµης. Τον Απρίλιο του 1939, ο Ιταλός δικτάτορας κατέλαβε την Αλβανία και την ενσωµάτωσε στην ιταλική επικράτεια. Στις 28 Οκτωβρίου (σε µία ακόµα επέτειο της πορείας προς τη Ρώµη), ο Μουσολίνι επέδωσε το τελεσίγραφό του στην ελληνική κυβέρνηση. Η εκστρατεία του κατά των Ελλήνων αποτέλεσε την αρχή της ραγδαίας πτώσης του. Στις 25 Ιουλίου 1943 καταργήθηκε ως ηγέτης από το Μεγάλο Φασιστικό Συµβούλιο και τέθηκε σε κατ οίκον περιορισµό. Τον ελευθέρωσαν Γερµανοί αλεξιπτωτιστές και ο Χίτλερ τον τοποθέτησε επικεφαλής κυβέρνησης από ανδρείκελα στην πόλη Σαλό του ιταλικού Βορρά. Το τέλος του ήρθε όταν προσπάθησε να δραπετεύσει στην Ελβετία. Παρά τις ρητορικές του παραστάσεις από το µπαλκόνι της περίφηµης Πιάτσα Βενέτσια που απαθανάτισε ο κινηµατογραφικός φακός, ο Μουσολίνι υπήρξε ένας µεθοδικός και οργανωµένος δολοπλόκος. Κατάφερε να εκµεταλλευθεί τα ελαττώµατα και τις φοβίες των συµπατριωτών του και να προσεταιριστεί δύο αντίπαλους θεσµούς, το Στέµµα και την Καθολική Εκκλησία. Ανάλογη επιτυχία σηµείωσε στην άλωση του συνδικαλιστικού κινήµατος από την αγροτική ώς την αστική Ιταλία. ηµιούργησε µε νόµο, στις 3 Απριλίου 1926, µια ενιαία συνδικαλιστική οργάνωση, την Εθνική Συνοµοσπονδία των Φασιστικών Ενώσεων. Ο «κορπορατιβισµός» υπήρξε ιδεολογική του εφεύρεση, µε την οποία κατάφερε να ελέγχει το σύνολο των επαγγελµατικών οργανώσεων ως εξισορροπιστής στις αντιθέσεις των κοινωνικών τάξεων. Ο φασισµός του, σε αντίθεση µε το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ, είχε ένα συντηρητικό στοιχείο µε απήχηση στην καθεστηκυία τάξη και έναν ακραίο ριζοσπαστικό χαρακτήρα που άρεσε στους τυχοδιώκτες και τους εξτρεµιστές της πολιτικής. Ο Μουσολίνι απώλεσε τον ρόλο του εξισορροπιστή όταν έµπλεξε στα γρανάζια του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Η απήχηση, ωστόσο, του Μουσολίνι στις µάζες παραµένει ανεξήγητη. Ο κοινωνιολόγος Barrington Moore Jr αποδίδει την άνοδό του στη σύγκρουση των Ιταλών συνδικαλιστών µε τους µεγάλους γαιοκτήµονες. Μονολότι ο ίδιος ο Duce αρχικά θεωρούσε ότι ο φασισµός ήταν αστικό κίνηµα, επωφελήθηκε από τις µεταπολεµικές αναστατώσεις στην

201 ιταλική ύπαιθρο, καταστρέφοντας µε τη βία το αριστερό κίνηµα στους αγροτικούς πληθυσµούς. Πολλοί από τους οπαδούς του φασισµού ήταν αγρότες που είχαν γίνει µικροϊδιοκτήτες γης, ώστε το κίνηµα να αποκτήσει τη φήµη του προστάτη των αγροτών. Στην πραγµατικότητα, ο Μουσολίνι προσεταιρίστηκε τους µεγαλοπαραγωγούς της γης όπως αργότερα και τις βιοµηχανίες, παρέχοντάς τους φθηνά εργατικά χέρια που αναζήτησαν εργασία σε µεγάλες αγροτικές µονάδες ή στα βιοµηχανικά κέντρα. * Ο κ. Θάνος Βερέµης είναι οµότιµος καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αθηνών και αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ. Ads by Browse to Save Blondiesthoughts s Weblog Λίγο απ όλα.το χρώµα παραµένει ίδιο ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΝΑΖΙΣΜΟΥ Σχόλια και παρατηρήσεις για την εποχή και το φαινόµενο του Ναζισµού της Αµαλίας Κ. Ηλιάδη, Φιλολόγου -Ιστορικού, ΜΑ Βυζαντινής Ιστορίας 17/4/2007 ΠΗΓΗ: Η προπαγάνδα, µέσο µε το οποίο οι φασισµοί έπεισαν και κινητοποίησαν λαούς έδειξε τη σηµασία της ήδη από τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο σαν µέσο διαφώτισης της κοινής γνώµης, αλλά και αλλοίωσης των γεγονότων. Για τους ναζί πάντως «η άµεση προπαγάνδα, είτε οµιλούσα είτε τυπωµένη, ήταν µονάχα η µια πλευρά µιας ευρύτερης επίθεσης στο µυαλό και τις αισθήσεις για να δηµιουργηθεί η καινούργια ψυχολογία και τέλος ο καινούργιος άνθρωπος». Ο show man Μουσολίνι έδειξε τον δρόµο στον Χίτλερ. ηµόσιες τελετές και οπτικά τεχνάσµατα κάθε είδους, τέχνη και µαζική κουλτούρα, αρχιτεκτονική, µεγάλες πολιτιστικές καινοτοµίες και νέες τεχνολογικές κατακτήσεις, τύπος, ραδιόφωνο, λογοτεχνία, µουσική, θέατρο, κινηµατογράφος, χειραγωγούν λαούς, συγκαλύπτουν, πείθουν. «Οι άνθρωποι κατά κανόνα έκαναν ανάµεσα στον ηγέτη και στον κοµµατικό µηχανισµό. Ο ηγέτης παρείχε έµπνευση και σιγουριά Οι µαζικές συγκεντρώσεις, οι παρελάσεις και οι πορείες προσέφεραν στον κόσµο µια τελετουργία και εξέπεµπαν ένα αίσθηµα δύναµης που υπογράµµιζε την ανηµποριά του ατόµου». Με τη σειρά του ο Γκαίµπελς δείχνει το δρόµο στους Ιταλούς.

202 Στον πόλεµο της Αιθιοπίας η προπαγάνδα αποδείχθηκε ισάξια αν όχι ανώτερη της σύγχρονης στρατιωτικής τεχνολογίας καθορίζοντας τόσο την έκβαση όσο και την ενίσχυση της εικόνας του Duce. Το 1935 ιδρύεται Υπουργείο Προπαγάνδας και ακολουθεί (1937) το MinCupPop. Μήπως και ο όρος αυτάρκεια δεν ήταν αποκλειστικά και µόνο προπαγάνδα; Με τρόπο ανάλογο µε εκείνον στη Γερµανία, η προπαγάνδα, η οργάνωση της εκπαίδευσης και το dopolavoro (αντίστοιχο του Kraft durch Freude, αν και ποτέ δεν απόκτησε τέτοια έκταση) βοηθούν τον ιταλικό φασισµό να µποϋκοτάρει συνειδήσεις. Γενικά, οι φασισµοί στηρίχθηκαν στην προπαγάνδα και τη µαζική καταστολή. Οι αντιστοιχίες και οι οµοιότητές τους όµως επεκτείνονται σχεδόν σε όλους τους τοµείς: «Οι υποσχέσεις για αποσόβηση της κοµµουνιστικής επανάστασης, για οικονοµική ασφάλεια και εθνικούς θριάµβους ικανοποιούσαν βασικά αιτήµατα των µεσαίων τάξεων. Ο κορπορατισµός, ο αυταρχισµός, ο εθνικισµός, ο µιλιταρισµός, το κόµµα-κράτος, ο συγκεντρωτισµός, η λογοκρισία και η εχθρότητα προς τους διανοούµενους χαρακτήρισαν εξίσου τον φασισµό και τον ναζισµό Ενώ όµως ο ακραίος ρατσισµός και ο απόλυτος αντισηµιτισµός αποτέλεσαν βασικούς άξονες της ναζιστικής ιδεολογίας, ο ιταλικός φασισµός δεν διακρινόταν για τέτοιου είδους αποκλεισµούς, τους οποίους εξάλλου εφάρµοσε µε µεγάλη απροθυµία µετά το 1938, όταν ο Μουσολίνι υιοθέτησε το γερµανικό πρότυπο». Ζωτική σηµασία για την αυτοεικόνα και τη δηµοτικότητα του ναζιστικού καθεστώτος είχε ο ισχυρισµός ότι υπερασπιζόταν το νόµο και την τάξη ενάντια στις δυνάµεις της αναρχίας. Πάντως για τον Χίτλερ ο νόµος υπαγόταν στην πολιτική και όχι η πολιτική στην αρχή του νόµου. Οι ναζί αποκήρυξαν ρητά τις αξίες του φιλελεύθερου δικαίου, όπως αυτές εκφράζονταν από το σύνταγµα της Βαϊµάρης. (Ανέκαθεν βέβαια η δικαστική εξουσία στη Γερµανία ήταν πολύ συντηρητική βλέποντας το δίκαιο ως εργαλείο για την προστασία του κράτους και όχι του ατόµου. Στη Γερµανία της Βαϊµάρης διακρίνουµε τη σύγκρουση ανάµεσα στους φιλελεύθερους δηµοκράτες που βλέπουν στην Εξουσία έναν εχθρό που πρέπει να αποδυναµώνεται όσο γίνεται περισσότερο και τους πιο πραγµατιστές συνταγµατικούς, οι οποίοι αντέτειναν ότι σε µια κρίση η εκτελεστική εξουσία πρέπει να χρησιµοποιεί όλες τις διαέσιµες συνταγµατικές εξουσίες για να διαφυλάσσει την ουσία της δηµοκρατίας. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 ο δεξιός θεωρητικός Καρλ Σµιτ είχε ήδη επεξεργαστεί την ανάλυσή του για το κράτος εξαίρεσης, στο οποίο οι έκτακτες συνταγµατικές εξουσίες θα ασκούνταν µε σκοπό την υπεράσπιση του συντάγµατος ). Στην υπόλοιπη Ευρώπη Με πρότυπα τον ιταλικό φασισµό και τον γερµανικό ναζισµό, στηρίγµατα τον αντικοµµουνισµό, την έλλειψη φιλελεύθερων παραδόσεων και στέρεων δηµοκρατικών θεσµών και έναυσµα την κοινωνική και οικονοµική κρίση, στην νότια και ανατολική Ευρώπη επιβάλλονται αυταρχικές λύσεις και δικτατορικά καθεστώτα: Ουγγαρία-1919,

203 Ισπανία και 1936, Πολωνία- 1926, Πορτογαλία- 1926, Αλβανία- 1928, Γιουγκοσλαβία- 1929, Λιθουανία- 1929, Εσθονία- 1933, Αυστρία- 1933, Λετονία- 1934, Βουλγαρία- 1934, Ελλάδα-1936, Ρουµανία Ο αυταρχισµός πήρε διάφορες µορφές, ανάλογα µε τις συνθήκες που επικρατούσαν σε κάθε χώρα. Στην Πολωνία, ο στρατηγός Pilsudski, µετά από πραξικόπηµα επέβαλε αυταρχικό καθεστώς µε τη βοήθεια της αριστεράς που τον προτίµησε από την Ακροδεξιά και τους αστούς πολιτικούς την οποία σύντοµα απαρνήθηκε. Το καθεστώς του Pilsudski, προσέλαβε µορφή ήπιας στρατιωτικής και συντηρητικής δικτατορίας µέχρι τον θάνατό του (1935). Στα Βαλκάνια, τα αυταρχικά καθεστώτα επιβλήθηκαν ως µοναρχικές δικτατορίες (Γιουγκοσλαβία-Αλέξανδρος, Βουλγαρία-Μπόρις Γ µε τη βοήθεια του στρατηγού Γκεοργκίεφ, Ρουµανία-Κάρολος Β ) ή µε την υποστήριξη των µοναρχών (Ελλάδα-Μεταξάς που όπως και ο στρατηγός Φράνκο θέλησε «να γυρίσει πίσω το ρολόι προς µια προδηµοκρατική ελιτιστική εποχή»). Στην Αλβανία ο πρόεδρος Άχµεντ Ζόγκου αφού επέβαλε αυταρχικό καθεστώς (1925), αυτοαναγορεύεται σε βασιλιά (1928). Στην Πορτογαλία, δηµοκρατική χώρα από το 1910, µέσα σε 16 χρόνια σηµειώθηκαν 25 εξεγέρσεις, άλλαξαν 44 κυβερνήσεις και επιβλήθηκαν 3 δικτατορίες. Το 1926, η χαώδης κατάσταση τερµατίζεται µε την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας από τον στρατηγό Καρµόνα, ο οποίος από το 1932 αρκείται στο αξίωµα ενός σκιώδους προέδρου ενώ την πραγµατική εξουσία ασκεί για 36 ολόκληρα χρόνια ο Σαλαζάρ. Το 1933 ο Σαλαζάρ εισήγαγε ένα νέο σύνταγµα που ανακήρυσσε τη χώρα σωµατειακή και αβασίλευτη πολιτεία. Η κυβέρνηση αποκτά την δυνατότητα να περιορίζει για το κοινό καλό τα ατοµικά δικαιώµατα. Ο πρωθυπουργός κυβερνούσε µε νοµοθετικά διατάγµατα. Η Βουλή, σύµφωνα µε το φασιστικό πρότυπο, ελεγχόταν από το καθεστώς: «Η Άνω Βουλή έγινε Σωµατειακό Επιµελητήριο και οι εργασιακές σχέσεις αναπλάστηκαν υποχρεωτικά σύµφωνα µε τις αρχές της Καθολικής οργανικής σκέψης µέσω του Εθνικού Εργασιακού Νόµου». Τα πολιτικά κόµµατα απαγορεύτηκαν, τα ανεξάρτητα συνδικάτα διαλύθηκαν. Ο φόβος για τον κοµµουνισµό µετρίαζε την έχθρα προς τους κεφαλαιοκράτες και οι επιχειρηµατίες διατήρησαν σε µεγάλο βαθµό την αυτονοµία τους. Η Αυστρία, «ακολουθώντας την Πορτογαλία, άνοιξε το δρόµο στη διαµόρφωση εκείνου του ενσυνείδητα χριστιανικού εθνικισµού που έµελλε να διαποτίσει αργότερα τη Σλοβακία, την Ισπανία, την Ελλάδα, την Κροατία και τη Γαλλία του Βισύ, καθώς και τη δεξιά πολιτική στην Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Ρουµανία. Συνακόλουθο αυτής της πορείας ήταν ο βίαιος αντισηµιτισµός». Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέµου, σοσιαλδηµοκράτες και χριστιανοκοινωνιστές (εταίροι του συνασπισµού που κυβερνά την Αυστρία από το 1919) έρχονται τακτικά σε σφοδρή και συχνά βίαιη αντιπαράθεση. Στις 4 Μαρτίου 1933 (οκτώ µέρες προτού ο Χίτλερ κάνει το ίδιο στη Γερµανία), ο πρωθυπουργός και εκφραστής του αυστροφασισµού Ντόλφους τερµατίζει την ένταση ανάµεσα στη µαρξιστική Βιέννη και τις καθολικές επαρχίες αναστέλλοντας την κοινοβουλευτική διακυβέρνηση. Ένα χρόνο

204 αργότερα διατάζει στρατιωτική επίθεση ενάντια στις µεγάλες σοσιαλιστικές εργατικές κατοικίες της πρωτεύουσας, καταστρέφοντας την Κόκκινη Βιέννη. Ο Ντόλφους δηµιούργησε ένα Καθολικό αυταρχικό καθεστώς, που αντικατέστησε τον φιλελευθερισµό και τη δηµοκρατία µε τη θεωρία του «χριστιανογερµανικού σωµατειακού κράτους». Στην Ισπανία το 1923, ο στρατηγός Πρίµο ντε Ριβέρα θαυµαστής του Μουσολίνι, µε την υποστήριξη του Αλφόνσου ΙΓ, εγκαθίδρυσε µια κλασικού τύπου «δικτατορία της παραδοσιακής ιθύνουσας τάξης», η οποία καταλύθηκε µαζί µε τη µοναρχία το Το καθεστώς έκτακτης ανάγκης µε ηγέτες στρατιωτικούς, επιβάλλεται µε κύριο ζήτηµα τον τερµατισµό των στρατιωτικών αποτυχιών στο Μαρόκο και τη συντριβή του αποσχιστικού κινήµατος στην Καταλανία, µε πρόφαση την αντιµετώπιση µιας σχεδόν ανύπαρκτης επαναστατικής απειλής. Η τεταµένη κατάσταση που επικράτησε ανάµεσα στους δύο συνασπισµούς το Λαϊκό Μέτωπο της Αριστεράς και το Εθνικό Μέτωπο µετά τις εκλογές του 1936, οδηγεί τον στρατηγό και διοικητή των ισπανικών δυνάµεων που στάθµευαν στο Μαρόκο Φράνκο, να κηρύξει τον πόλεµο στην κυβέρνηση της Μαδρίτης. Αφορµή η δολοφονία του ηγέτη των µοναρχικών Κάλβο Σοτέλο. Χωρίς να ακολουθήσει τα φασιστικά οράµατα των φαλαγγιτών για µια νέα Ισπανία, ο Φράνκο υπερασπίστηκε την παραδοσιακή κοινωνία της χώρας του και στηρίχτηκε σ αυτή. Απέβλεπε στην εγκαθίδρυση ενός συστήµατος µε διάρθρωση αυταρχική και συντεχνιακή που θυµίζει πιο πολύ την Πορτογαλία του Σαλαζάρ παρά την Ιταλία του Μουσολίνι. Ωστόσο, το φρανκικό καθεστώς θα δεχθεί την επιρροή του φασισµού περισσότερο από τις υπόλοιπες δικτατορίες της νότιας και ανατολικής Ευρώπης. Ο Ισπανικός Εµφύλιος Πόλεµος ( ), µε µισό εκατοµµύριο νεκρούς οδήγησε στην επικράτηση του Φράνκο ο οποίος κυβέρνησε µέχρι το 1975 και στην αύξηση του γοήτρου του φασισµού στην Ευρώπη. Παράλληλα, εγκαινίασε µια νέα εποχή τροµοκρατίας στην Ισπανία: 250 χιλιάδες αντιφασίστες εκτελέστηκαν. Εκατοµµύρια πολιτικοί πρόσφυγες εγκατέλειψαν τη χώρα. Ο Ισπανικός Εµφύλιος υπήρξε ένας ευρωπαϊκός πόλεµος. Οι δηµοκρατικοί ενισχύθηκαν από εθελοντές από όλες τις χώρες. Οι εθνικιστές από το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας και το ναζιστικό της Γερµανίας. Κατά τη διάρκειά του, ο Φράνκο αξιοποίησε συστηµατικά τις υπηρεσίες της Φάλαγγας. Οργάνωση που η ιδεολογία της την εντάσσει στον πρώιµο φασισµό, η Φάλαγγα ιδρύθηκε από τον Χοσέ-Αντόνιο Πρίµο ντε Ριβέρα, γιο του πρώην δικτάτορα, που ο τουφεκισµός του από τους δηµοκρατικούς, το Νοέµβριο του 1936, διευκόλυνε τον Φράνκο στη συντηρητική στροφή του.

205 Στη δυτική και τη βόρεια Ευρώπη, όπου η δηµοκρατία στηρίζεται σε µια βαθιά ριζωµένη πολιτική αντίληψη, οι κοινοβουλευτικοί θεσµοί δεν φαίνονται να απειλούνται από τα φασιστικά και τα φασίζοντα κόµµατα που µε την κρίση γνωρίζουν ωστόσο απότοµη άνοδο. Στη Γαλλία, που τον Φεβρουάριο του 1934 θα γνωρίσει αληθινή καθεστωτική κρίση, ο φασισµός έχει απήχηση «ιδιαίτερα στους κύκλους των διανοουµένων και τα παιδιά των αστών». Το Γαλλικό Λαϊκό Κόµµα του πρώην κοµµουνιστή Ζακ Ντοριό, µπορεί να συγκριθεί µε τους φασίστες της Ιταλίας και τους ναζί, τόσο σαν µέγεθος, όσο και σαν ιδεολογία και κοινωνική ταυτότητα των µελών του. Βέβαια, ακροδεξιές οργανώσεις (όπως η έσµη του Ζωρζ Βαλουά, τα Πατριωτικά Νιάτα του Ταιττινζέ, τον Πύρινο Σταυρό του αντισυνταγµατάρχη ντε Λαρόκ που µετά την απαγόρευσή του από την κυβέρνηση Μπλουµ σχηµατίζει το Γαλλικό Κοινωνικό Κόµµα,τον Φρανσισµό του Μαρσέλ Μπυκάρ κ.λ.π.) υπάρχουν από τα µέσα της δεκαετίας του Στην Αγγλία η Βρετανική Ένωση Φασιστών του Μόσλεϋ, που δεν ξεπερνά τις είκοσι χιλιάδες µέλη, θα αποξενώσει γρήγορα το βρετανικό κοινό µε τις βίαιες εκδηλώσεις της. Στο Βέλγιο ( υπήρξε µια έξαρση ανάλογη µε εκείνη στη Γαλλία. Στους Φλαµανδούς, εµφανίστηκαν το Φερντινάσο του Γιόρις βαν Σεβέρεν και η Φλαµανδική Εθνικιστική Ένωση του Σταφ ντε Κλερκ, φιλοναζιστική και χρηµατοδοτούµενη από τους ναζί. Στους Βαλλόνους, κυριάρχησε το κίνηµα των ρεξιστών του Λεόν Ντεγκρέλ, µε φιλοπαραδοσιακό χαρακτήρα, χρηµατοδοτούµενο από τον Μουσολίνι. στηνολλανδία, στις εκλογές του 1935, το µικρό εθνικοσοσιαλιστικό κίνηµα NSB του Άντον Μούσσερτ, συγκεντρώνει το 8% των ψήφων. Στην Ελβετία παρουσιάστηκε το φασιστικό κίνηµα του συνταγµατάρχη Φονζαλλάζ και το Εθνικό Μέτωπο του φιλοναζιστή Ρολφ Χέννε. Στη Νορβηγία, η Εθνική Ένωση του Κουίσλινγκ χαρακτηρίζεται από πολύ περιορισµένη εκλογική απήχηση. Όλες αυτές οι οργανώσεις, (µαζί και οι κυανοχίτωνες του Ο Ντάφφυ στην Ιρλανδία καθώς και οργανώσεις στη Φινλανδία, στη ανία και τη Σουηδία) υποχωρούν απότοµα το 1936, έχοντας φθάσει στο απόγειο της δύναµής τους εκλογικής και αριθµητικής κατά τα χρόνια Βασικός συντελεστής αυτής της αποτυχίας ήταν και το γεγονός ότι καµιά από τις παραπάνω χώρες δεν ανήκε στο στρατόπεδο των ηττηµένων του Α Παγκοσµίου Πολέµου ή των δυσαρεστηµένων από τις συνθήκες.

206 Η εξουσία εν γένει στηρίζεται κυρίως στην εσωτερίκευση από τα κοινωνικά κατασκευασµένα άτοµα των σηµασιών που η δεδοµένη κοινωνία έχει θεσµίσει. εν είναι δυνατόν να στηριχθεί στον καταναγκασµό και µόνο Ο εύτερος Παγκόσµιος Πόλεµος και η τελική του έκβαση θα αποδείξει ότι ο καταναγκασµός είναι ατελέσφορος. Η ναζιστική ουτοπία έγινε «η πρώτη µεγάλη ιδεολογία που ηττήθηκε τελεσίδικα από την ίδια εκείνη Ιστορία την οποία ισχυριζόταν ότι είχε καθυποτάξει». Με την κατάρρευση των φασισµών η Ευρώπη ξυπνά από τον εφιάλτη του εθνικισµού. Εµφανίζεται η ιδέα της ευρωπαϊκής ένωσης (που έχει ήδη διατυπωθεί από τον 19ο αιώνα και ενισχύεται από τη διάλυση των αποικιακών αυτοκρατοριών). Ιστορικές φωτογραφίες της Εποχής των Ναζί: Εκµάθηση ανάγνωσής τους. Οι φωτογραφίες είναι µια από τις πολλές πηγές που µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε για να αναλύσουµε και να ερµηνεύσουµε ένα γεγονός, µια εξέλιξη ή ένα ιστορικό φαινόµενο. Μόνο περιστασιακά µπορεί να είναι το µόνο διαθέσιµο στοιχείο µαρτυρίας (για παράδειγµα φωτογραφίες της καθηµερινής ζωής που τραβήχτηκαν µυστικά στο γκέτο της Βαρσοβίας το 1943), αλλά συνήθως άλλες µορφές στοιχείων είναι επίσης διαθέσιµες και συχνά χρειάζεται να τις συµβουλευτούµε έτσι ώστε να καταλάβουµε πλήρως µια φωτογραφία. Βέβαια, οι φωτογραφίες που διατηρούνται για το ιστορικό αρχείο έχουν περάσει µια εντατική διαδικασία επιλογής σε αρκετά επίπεδα. Ο φωτογράφος, όταν τραβάει µια φωτογραφία, έχει πάρει αποφάσεις για το θέµα ή τα θέµατα, τη σύνθεση της εικόνας, την οπτική γωνία, το φόντο και το πρώτο πλάνο. Όταν εµφανίζει τα αρνητικά ο φωτογράφος έχει κάνει ορισµένες επιλογές για το ποια θα κρατήσει και ποια θα απορρίψει. Μετά, ο εκδότης ειδήσεων επιλέγει φωτογραφίες σύµφωνα µε το αν έχουν ειδησεογραφική αξία ή όχι, µε το πώς συνδέονται µε µια συγκεκριµένη ιστορία και µε το πώς ταιριάζουν µε τη θέση της εφηµερίδας για το γεγονός ή το ζήτηµα. Τέλος, ο αρχειοθέτης κάνει µια επιλογή για το ποιες φωτογραφίες θα πρέπει να διατηρηθούν για µετά και αυτή η επιλογή µπορεί να αντανακλά τις ιδέες του αρχειοθέτη για το ποιες φωτογραφίες είναι και ποιες δεν είναι ιστορικά σηµαντικές, ή απλά ποιες ταιριάζουν καλύτερα στις υπάρχουσες συλλογές. Επίσης, ο φωτογράφος µπορεί να επηρεάσει άµεσα τα γεγονότα που φωτογραφίζονται. Ακόµη δεν πρέπει να παραγνωρίζουµε την περίπτωση της φωτογραφικής σκηνοθεσίας για λόγους προπαγάνδας. Οι περισσότεροι έχουµε δει φωτογραφίες του Χίτλερ που αγκαλιάζει παιδάκια. Ποια σχέση όµως είχε ο πραγµατικός Χίτλερ µε την ειδυλλιακή εικόνα; Θα πρέπει να έχουµε κατά νου ότι η επιλογή της κατάλληλης στιγµής, ακόµα και η γωνία λήψης αλλοιώνουν, προς το καλύτερο ή το χειρότερο, την εικόνα µιας προσωπικότητας. εν πρέπει επίσης να παραγνωρίζουµε και τον υπότιτλο που τη συνοδεύει καθώς της δίνει συγκεκριµένο νόηµα. Ιστορικές γελοιογραφίες.

207 Τα περισσότερα σύγχρονα βιβλία περιλαµβάνουν µια ποικιλία γελοιογραφιών για να εικονογραφήσουν συγκεκριµένα ζητήµατα και θέµατα και κάποια, ιδιαίτερα εκείνα που επικεντρώνονται στην παγκόσµια ιστορία του 20ου αιώνα, περιλαµβάνουν γελοιογραφίες που προέρχονται από διάφορες χώρες. Οι τοπικές βιβλιοθήκες µπορούν επίσης να έχουν µια περιορισµένη κλίµακα αρχείων εφηµερίδων και αφίσες που φυλάσσονται σε µικροδιαφάνειες. Μια άλλη χρήσιµη πηγή είναι το ιαδίκτυο. Κάποιοι από τους ιστοτόπους για την Ευρωπαϊκή Ιστορία και για συγκεκριµένα ζητήµατα, όπως ο πρώτος παγκόσµιος πόλεµος και ο δεύτερος παγκόσµιος πόλεµος, που αναφέρονται στη συνέχεια αυτού του βιβλίου, περιλαµβάνουν αρχεία γελοιογραφιών. Υπάρχουν επίσης κάποιοι ιστότοποι ειδικών από τους οποίους µπορούµε να κατεβάσουµε γελοιογραφίες για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Για παράδειγµα, ο ιστότοπος που διατηρεί η Horus H-GIG για ιστορικές κάρτες. Η συλλογή γελοιογραφιών του Πανεπιστηµίου Πρίνστον που καλύπτουν την περίοδο στη Βιβλιοθήκη του Σέλυ Τζ. Μαντ, καθώς επίσης και τα αρχεία του Κέντρου για τη Μελέτη των Γελοιογραφιών και Καρικατούρων του Πανεπιστηµίου του Κεντ. Οι γελοιογράφοι είναι γεγονός πως βασίζονται σε µεγάλο βαθµό στην υπερβολή και στην καρικατούρα. Αυτά µπορεί να είναι αρνητικά ή θετικά. Για παράδειγµα, ένας χαρακτήρας µπορεί να σχεδιαστεί µε τέτοιο τρόπο που να παρουσιάζεται αξιόπιστος ή αναξιόπιστος, σκληρός ή αδύναµος, σίγουρος ή διστακτικός, πατριώτης ή δόλιος. Οι γελοιογράφοι συχνά έχουν βασιστεί σε στερεότυπα για να µεταδώσουν το µήνυµά τους στο κοινό. ηλαδή παρουσιάζοντας υπεραπλουστευµένες γενικεύσεις, συχνά υποτιµητικής φύσης, για ένα συγκεκριµένο πρόσωπο, για µια συγκεκριµένη κοινωνική οµάδα ή έθνος. Όταν η κάµερα εξαπατά. Μια φωτογραφία, λένε, αξίζει όσο χίλιες λέξεις. Πόσο αληθινές είναι όµως αυτές οι λέξεις; Και πόσο µπορεί όντως να εµπιστεύεται κανείς την οποιαδήποτε εικόνα που βλέπει αποτυπωµένη; Μια πρωτότυπη έκθεση εγκαινιάστηκε το φθινόπωρο του 2001 στο Ιστορικό Μουσείο της Βόννης. Η έκθεση είχε ως τίτλο «Φωτογραφίες που λένε ψέµατα» και ήταν αφιερωµένη στην τέχνη του φωτογραφικού µοντάζ. Ή αλλιώς, στην «τέχνη» της διαστρέβλωσης της Ιστορίας. Γιατί κάθε φωτογραφία είναι, εκτός από καλλιτεχνική έκφραση, και ιστορικό τεκµήριο. Κάθε φωτογραφία που παραποιείται συντελεί στην παραποίηση της Ιστορίας. Ο γερµανικός λαός το γνωρίζει καλά αυτό και συνέρρευσε να θαυµάσει την έκθεση. Έχει άλλωστε βιώσει, στη σύγχρονη ιστορία του, δύο δικτατορίες: αφενός το χιτλερικό καθεστώς και αφετέρου το κοµµουνιστικό καθεστώς της Ανατολικής Γερµανίας. Και τα δύο χρησιµοποίησαν παραποιηµένες φωτογραφίες προκειµένου να ενισχύσουν το κύρος των ηγετών τους, να δηµιουργήσουν µια πλαστή αίσθηση αδελφοσύνης και οµόνοιας και, εν ολίγοις, να αποσιωπήσουν την αλήθεια. Ο Χίτλερ, για παράδειγµα, απαιτούσε από τον προσωπικό του φωτογράφο Χάινριχ Χόφµαν, να τον απαθανατίζει πάντα σε µεσσιανικές πόζες. Η εικόνα του έπρεπε να παραπέµπει στην επιτυχία, στη νίκη, στον ακατάβλητο δυναµισµό της Άρειας φυλής. Φωτογραφίες, φέρ ειπείν, που τον έδειχναν «συντροφιά» µε βαριά τραυµατισµένους αεροπόρους θεωρούνταν αυτόµατα «ακατάλληλες». Αντίθετα, φωτογραφίες που τον

208 απεικόνιζαν να χαϊδεύει τρυφερά µικρά παιδιά στο κεφάλι, εγκρίνονταν πάραυτα προς δηµοσίευση. Χαρακτηριστικότερη όµως περίπτωση είναι αυτή του Μπενίτο Μουσολίνι. Ο Ιταλός δικτάτορας φοβόταν πολύ τα άλογα, ένιωσε όµως κάποια στιγµή την ανάγκη να προβάλει τη δύναµή του ιππεύοντας έναν επιβήτορα και κραδαίνοντας το «σπαθί του Ισλάµ». Και για διάστηµα λίγων λεπτών, µέχρι να απαθανατίσει ο φωτογράφος την «ηρωϊκή» στιγµή. Στη συνέχεια χρειάστηκε απλά να «σβηστεί» από τη φωτογραφία η µορφή του ιπποκόµου που κρατούσε τα χαλινάρια προκειµένου να παραµείνει το άλογο ακίνητο. Μην τυχόν και τροµάξει ο «Ντούτσε» Όλα αυτά ενώ βρισκόταν στην Τρίπολη. Τότε όµως, τουλάχιστον, οι φωτογράφοι υπάκουαν σε άνωθεν εντολές. Σήµερα, υπακούν απλά στο νόµο του συµφέροντος, ανταποκρινόµενοι στην ακόρεστη ανάγκη του κοινού για νέα, ειδήσεις, αποκαλύψεις. Χρέος του κάθε φωτογράφου είναι να «πιάσει» µια στιγµή. Αφήνοντας στη συνέχεια την εικόνα να µιλήσει από µόνη της. Αυτό συνεπάγεται δραµατοποίηση, σύνθεση και, πάνω από όλα, ειλικρίνεια. Καλλιτέχνες και δηµοσιογράφοι γνωρίζουν πολύ καλά σήµερα ότι η τεχνολογία επιτρέπει την παραποίηση οποιασδήποτε εικόνας. Γι αυτό και έχουν γίνει απρόθυµα ίσως οι φρουροί της ηθικής των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης. Nazi, Τέχνη και Κουλτούρα κατά την περίοδο του Μεσοπολέµου. -Οι µεγάλες «ντίβες» του Βερολίνου Τι κάνει µια ηθοποιό του Μεσοπολεµικού κινηµατογράφου «ντίβα»; Η οµορφιά της, η καπριτσιόζικη εµφάνισή της, το υποκριτικό της ταλέντο, η απόκοσµη γοητεία της; Το παρελθόν του Βερολίνου είναι πλούσιο σε τέτοιες περιπτώσεις µεγάλων σταρς: από την Asta Nielsen και τη Marlene Dietrich ως τη Σάρα Λεάντερ και τη Χίλντεγκαρντ Κνέφ. Ας ακολουθήσουµε νοερά τα ίχνη τους. Στην οδό Zahringerstrasse 13 Wilmersdorf, µια επιγραφή στον τοίχο του σπιτιού θυµίζει τη διάσηµη, παλιά ένοικό του: τη χορεύτρια και ηθοποιό του βωβού κιµηνατογράφου Αννίτα Μπέρµπερ. Ήταν τόσο ξεχωριστή, τόσο διακριτή από τις άλλες συναδέλφους της και οι σκανδαλώδεις εµφανίσεις της στις θεατρικές σκηνές του Βερολίνου της δεκαετίας του 1920 προκαλούσαν ρίγη ερωτισµού αλλά και αποτροπιασµό στους συντηρητικούς κύκλους της µεσοπολεµικής γερµανικής κοινωνίας. Όταν η Μπέρµπερ, τυλιγµένη στην πολύτιµη γούνα της και φορώντας ψηλοτάκουνα χρυσά πέδιλα, εµφανιζόταν στην τραπεζαρία του ξενοδοχείου Adlon, προκαλούσε µε τα κατακόκκινα µαλλιά της που επέστεφαν το, πρασινωπά µακιγιαρισµένο της, φωτεινό πρόσωπο. Όταν µάλιστα παρήγγειλε στο σερβιτόρο τρία ποτήρια σαµπάνια, κατέβασε γαργαρίζοντας στο λάρυγγά της το «χρυσαφένιο» ποτό και άφησε τη γούνα της να πέσει ατηµέλητα στο πλάι της και πίσω της, προκάλεσε σάλο στους θαµώνες της τραπεζαρίας, καθώς αποκαλύφθηκε πως από µέσα ήταν εντελώς γυµνή!

209 Αυτές οι «απατηλές» γυναικείες φιγούρες, οι θεληµατικές, δυναµικές και πετυχηµένες ηθοποιοί, τραγουδίστριες και χορεύτριες του παλιού, µεσοπολεµικού Βερολίνου, άφησαν τη σφραγίδα τους σε αποφθέγµατα, φωτογραφίες, ανέκδοτα, καθώς και στις συνοικίες και περιοχές που έζησαν κι αγάπησαν: στο Grunewald, Charlottenburg, Schoneburg. Σήµερα, υπάρχει γι αυτές σε βιβλιοθήκες, αρχεία και µουσεία πληθώρα πληροφοριών για τη ζωή και το καλλιτεχνικό τους έργο. Οι γυναίκες αυτές ήταν οι φορείς του µοντερνισµού στην εποχή τους µε τα αγορίστικα χτενίσµατα και τις φούστες πάνω απ το γόνατο: ένα πορτρέτο της Μπέρµπερ ζωγραφισµένο απ το ζωγράφο Otto Dix την παριστάνει µ ένα στενό φόρεµα στο κόκκινο της φωτιάς, µε σκοτεινά βαµµένα µαύρα µάτια που προβάλλουν εντυπωσιακά πάνω στο άσπρο και χλωµό της πρόσωπο. Η Αννίτα Μπέρµπερ πέθανε πρόωρα: η σκανδαλώδης ντίβα των χρόνων της ηµοκρατίας της Βαϊµάρης υπερέβη, µε τους γυµνούς χορούς της και τον ηδονιστικό τρόπο ζωής της, όλες τις συµβάσεις. Φορούσε αντρικά κοστούµια, ερωτευόταν γυναίκες και άντρες και έπαιρνε κοκαίνη και µορφίνη δηµόσια. Κωµωδία και δράµα παιζόταν απ τις ντίβες σε κάθε δρόµο του Grunewald, Charlottenburg, Schoneburg, Wilmersdorf. εν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός αυτό γιατί τότε η γερµανική πρωτεύουσα ζούσε στο αποκορύφωµα της πρωτοπορείας του Μεσοπολέµου. Το Βερολίνο µετά τον Πρώτο Παγκόσµιο Πόλεµο ήταν µοναδικό. Πουθενά αλλού στον κόσµο δεν είχε συγκεντρωθεί τόσο χρήµα, τέτοια διανόηση και τέτοια καλλιτεχνική πρωτοπορεία όσο στο Βερολίνο. Μετά το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη η τρίτη µεγαλύτερη µητρόπολη του κόσµου ήταν η γερµανική πρωτεύουσα. Η Γερµανία απολάµβανε µια χωρίς προηγούµενο πνευµατική ελευθερία, αν και οι πολιτικές και οικονοµικές συνθήκες δεν ήταν καθόλου σταθερές. Η οικονοµική κρίση σε πολλούς προκάλεσε καταστροφή και σε ορισµένους λίγους απέφερε µεγάλα κέρδη και έναν κοσµικό και επιδεικτικά κραυγαλέο τρόπο ζωής. Στη ηµοκρατία της Βαϊµάρης άλλαξε η θέση των γυναικών: στη διάρκεια του πολέµου έπρεπε ν αναλάβουν τις δουλειές των ανδρών και έτσι δεν επέστρεψαν καθόλου εύκολα στην κουζίνα και τα παιδιά µετά το πέρας του. Η νέα γυναίκα ήταν γεµάτη αυτοπεποίθηση και γι αυτό άλλαξε και την εµφάνισή της: κόντυνε τη φούστα της πάνω από το γόνατο και έκοψε τα µαλλιά της αγορίστικα. Η κυριαρχία του Γκαίµπελς. Έτσι, το Βερολίνο ανάµεσα στους δύο πολέµους ήταν ο χώρος των «Θεαινών», όπως η Henny Porten, Pola Negri, Asta Nielsen. Η τελευταία ήταν η ανέζα ηθοποιός του βωβού κινηµατογράφου που κατοικούσε στην οδό Fasanenstrasse 69. Για την Nielsen ο ερχοµός του οµιλούντος κινηµατογράφου σήµανε το τέλος της καριέρας της όπως επίσης για την Porten και την Negri. Με την άνοδο στην εξουσία των Εθνικοσοσιαλιστών η πρόσφατα κατακτηµένη ελευθερία των γυναικών έγινε πλέον παρελθόν. Ο Γιόσεφ Γκαίµπελς έθεσε κι εδώ τους περιορισµούς του. Ως υπουργός Προπαγάνδας του Κράτους και υπεύθυνος για τον Πολιτισµό έπαιξε σηµαίνοντα ρόλο στην αποποµπή της κοσµαγάπητης Renate Muller απ τις κινηµατογραφικές αίθουσες. Στις ταινίες της δεκαετίας του 1920 η Renate Muller υπήρξε η ενσάρκωση της νεαρής γερµανίδας. Όταν όµως αρνήθηκε να συνεργαστεί µε

210 τους Ναζί και να ενδώσει στο ερωτικό κάλεσµα του Χίτλερ και αντ αυτού δηµιούργησε έναν ερωτικό δεσµό µε έναν εβραίο έµπορο, της απαγορεύτηκε η συµµετοχή σε κινηµατογραφικές ταινίες του Κράτους. Η ηθοποιός που καταγόταν από φιλελεύθερη οικογένεια, αυτοκτόνησε το 1937, πηδώντας απ το πρώτο πάτωµα της Dusseldorfer Strasse 37. Μεταφέρθηκε ελαφρά τραυµατισµένη στο νοσοκοµείο και πέθαινε εκεί. Ο θάνατός της παραµένει µυστήριο, αφού λίγο πριν πεθάνει δέχτηκε επίσκεψη της Γκεστάπο. Μια άλλη ντίβα του Μεσοπολεµικού Βερολίνου, η Sybille Schmitz, είχε φήµη λεσβίας και περιέπεσε γι αυτό στη δυσµένεια και στη µαύρη λίστα του Γκαίµπελς. Της απαγορεύτηκε η συµµετοχή σε οποιαδήποτε ταινία και στη συνέχεια αυτοκτόνησε. Στο προάστιο Villenviertels Grunewald µε τις φαρδιές αλέες, τα αρχοντικά σπίτια µε τις γύψινες προσόψεις και την ήσυχη, υψηλών προσδοκιών ατµόσφαιρα, όπου ντίβες όπως η Λένι Ρίφενσταλ και η Τσέχα χορεύτρια Λίντα Μπαάροβα έζησαν, έλαµψαν και αγάπησαν, οι πράκτορες και συνεργάτες του Γκαίµπελς αναζητούσαν να ανακαλύψουν τα «παραπτώµατά» τους. Ιδιαίτερα η Μπαάροβα, για την οποία ο πατέρας του χώρισε τη µητέρα του και απέσπασε χρήµατα του δηµοσίου, ήταν για τον Γκαίµπελς και τον Χίτλερ κόκκινο πανί. Φήµες έλεγαν ότι κάποτε ο Γκαίµπελς συνέλαβε τον εραστή της Μπαάροβα Gustav Frohlich και αµέσως ο κωµωδιογράφος Werner Finck εµπνεύστηκε την έκφραση: «ποιος δεν θα ήθελε να είναι ο Frohlich έστω και µια φορά». Εν τω µεταξύ µια γυναίκα µπόρεσε να βάλει στη θέση του το δεξί χέρι του Γκαίµπελς, τον Χάνς Άλµπερς. Αυτή ήταν η Σάρα Λεάντερ, (Σουηδέζα ηθοποιός) η οποία όταν ο Άλµπερς της είπε ότι έχει εβραϊκό όνοµα, του ανταπάντησε πως και το µικρό όνοµα του Γκαίµπελς, το Γιόσεφ, ήταν εξίσου εβραϊκό. Η πιο γνωστή ντίβα, η Μαρλένε Ντίτριχ, κατέφυγε στο Χόλυγουντ την πιο κατάλληλη στιγµή. Αµέσως µετά την πρεµιέρα του «Γαλάζιου Αγγέλου», στα 1930, πήρε ένα τρένο για τη Βόρεια θάλασσα και µετά ένα άλλο για τη Βρέµη και ακολούθησε το σκηνοθέτη της Γιόσεφ φον Στέρνµπεργκ στις ΗΠΑ. Στο µουσείο κινηµατογράφου του Βερολίνου, ο χώρος του µύθου, της λάµψης και της γοητείας, του πόθου και της δόξας του µεσοπολέµου, παρελαύνει µπρος στα µάτια του έκπληκτου θεατή. Οι παλιές κόπιες ταινιών και οι αµέτρητες φωτογραφίες καταδεικνύουν την ακµή της τέχνης αυτής κατ εκείνη την εποχή. ιατηρούνται ανέπαφα ερωτικές επιστολές, υπογεγραµµένες φωτογραφίες, χτένες, καθρέφτες, προσωπικά αντικείµενα θεατρικής χρήσης, φαντασµαγορικά κοστούµια θεάτρου και κινηµατογράφου όπως το διάσηµο φόρεµα µε τους κυλίνδρους που φορούσε η Μάρλεν Ντίτριχ στην ταινία «Ξανθιά Αφροδίτη» (Die blonde Venus). Η πασίγνωστη ανδρόγυνη εµφάνισή της µε ανδρικά κοστούµια κατέστησε την Ντίτριχ τη διαρκέστερη και αξέχαστη ντίβα της ηµοκρατίας της Βαϊµάρης. Χρονικό του 1937: Ναζί και πολιτισµός. Αγώνας κατά του µοντέρνου από την καύση των βιβλίων µέχρι την απαγόρευση γυρίσµατος ταινιών.

211 Σε αντίθεση µε τη χρυσή δεκαετία του 1920, κατά την οποία η πολιτιστική και πνευµατική ζωή άνθιζε στη Γερµανία, επακολούθησε µετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (1933) πολιτιστική παρακµή και στασιµότητα. Οι σηµαντικότεροι εκπρόσωποι της Γερµανικής λογοτεχνίας εγκατέλειψαν σύντοµα την πατρίδα τους και το Μάιο του 1933, µετά από διαταγή των Εθνικοσοσιαλιστών, ρίχτηκαν στην πυρά σε δηµόσιους χώρους πολλών γερµανικών Πανεπιστηµιουπόλεων πολλά αξιόλογα βιβλία. Εκπρόσωποι φοιτητικών κοινοτήτων έκαψαν βιβλία ύποπτων και «αντιπαθητικών» συγγραφέων, ανάµεσα στους οποίους και οι ακόλουθοι: Bertolt Brecht, Alfred Doblin, Heinrich Mann, Thomas Mann, Stefan Zweig, Kurt Tucholsky. Αυτό που άρχισε το 1933 µε τις δηµόσιες καύσεις βιβλίων, συνεχίστηκε το 1937 µε την ανοιχτή δυσφήµιση ζωγράφων και µουσικών της πρωτοπορίας. Περιστοιχισµένος απ τους υπουργούς του ο Αδόλφος Χίτλερ ατενίζει τον εθνικοσοσιαλιστικής- αρχαιοελληνικής έµπνευσης «Ναό της Τέχνης» που, ήδη, είναι έτοιµος µε την ονοµασία «Haus der Kunst», στον οποίο καταδεικνύεται η αιώνια γερµανική ψυχή. Οι Ναζί γιορτάζουν τη νίκη τους πάνω στο µοντέρνο και την καλλιτεχνική πρωτοπορία. Την ίδια µέρα κάτω από τον εναρκτήριο τίτλο του «Λαϊκού Παρατηρητή» («Volkische Beobachter») της 20ης Ιουλίου 1937, στην πρώτη σελίδα αποθεώνεται ο γερµανικός λαός και καταρρακώνονται, ως καλλιτέχνες της παρακµής, οι πρωτοπόροι της γερµανικής ζωγραφικής : Kokoschka, Beckmann, Dix, Grosz, Nolde, Kirchner, Kandinsky, Klee, Schlemmer και πολλοί άλλοι. Τα έργα των ανεπιθύµητων καλλιτεχνών αποσύρονται απ τα µουσεία και απαγορεύονται κινηµατογραφικές ταινίες και θεατρικά έργα που υποσκάπτουν την αισθητική του καθεστώτος. Η άκρατη λογοκρισία και η αδιαµφισβήτητη επιβολή της κυρίαρχης αισθητικής ανακόπτουν την εξέλιξη. Σε δηµόσιους χώρους, όπως ήδη έχουµε αναφέρει, καίγονται βιβλία των Feuchtwanger, Freud, Kastner, και πολλών άλλων. Στο Βερολίνο, ο υπουργός προπαγάνδας Γκαίµπελς κηρύσσει την ένερξη της δηµόσιας καύσης των βιβλίων µε τα παρακάτω λόγια: «Η εποχή µιας υπερφίαλης εβραϊκής διανόησης έφτασε στο τέλος της και το ξέσπασµα της γερµανικής επανάστασης εµφύσησε στη γερµανική ύπαρξη ζωογόνα πνοή». Οι Ναζί βιάζονταν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την τέχνη. Όπως όλα έδειχναν η επίσηµη εκδοχή της τέχνης των Ναζί πισωγύριζε τη γερµανική τέχνη στα πρότυπα του 19ου αιώνα στο όνοµα µιας λαϊκής, καλλιτεχνικής ιδεολογίας. Απ τις 18 Ιουλίου µέχρι τις 31 Οκτωβρίου 1937, στο «Σπίτι της Γερµανικής Τέχνης», πραγµατοποιήθηκε η µεγάλη γερµανική επίδειξη τέχνης-έκθεση, στην οποία µπορούσε κανείς να δει: εννέα απεικονίσεις του Φύρερ σε λάδι και µπρούντζο, χαρούµενοι γερµανοί χωρικοί κατά την ώρα του φαγητού, του ποτού και της εργασίας, πολλοί αναψοκοκκινισµένοι νεαροί και κοπέλες, κατά προτίµηση ξανθές, πολλές φορές γυµνοί, αλλά όχι ερωτικοί, αξιωµατικοί και στρατιώτες του µετώπου (άνδρες των Ες-Ες και της Βέρµαχτ), γραφικά γερµανικά τοπία, αθλητικά σώµατα σε µυώδεις και δυναµικές στάσεις. Και στη µουσική, όµως, αναζητούσαν το αποκαθαρµένο από «βρώµικες», µοντέρνες επηρροές έργο. Ο Κούρτ Βάϊλ και ο Χάνς Άϊσλερ απαγορεύτηκαν όπως επίσης και η τζαζ µουσική, αν και τα Ες-Ες δεν την εµπόδιζαν πολύ, ιδιαίτερα στην Τερέζιεν Στατ, όπου είχε ιδρυθεί µε την άδειά τους γκέτο των σουίγκερς, οι οποίοι, ιδιαίτερα εκεί,

212 µπορούσαν να παίζουν τη µουσική τους, όταν δέχονταν επισκέψεις απ το διεθνή ερυθρό σταυρό. Ο Γκαίµπελς δυσφήµισε ιδιαίτερα τον Πάουλ Χίντεµιτ ως «ατονικό κατασκευαστή θορύβων», ενώ κατηγόρησε τον Άρνολντ Σένµπεργκ ως διανοητικό «ακροβάτη». Ο Σένµπεργκ µετανάστευσε το 1933 και το 1934 οι Ναζί ίδρυσαν την κρατική συµφωνική ορχήστρα µε επικεφαλής τον Ρίχαρντ Στράους ο οποίος,όµως, δύο χρόνια αργότερα αποσύρθηκε διαµαρτυρόµενος για την καταδίωξη των Εβραίων. Υπό αίρεση και αµφισβήτηση τέθηκε ολόκληρη η γερµανική µουσική από τον Μπρούκνερ ως τον Βάγκνερ και αποδεκτά θεωρούνταν µόνο τα ροµαντικά-µυστικιστικά µουσικά έργα που αναφέρονταν στη συλλογική µοίρα και ταυτότητα του γερµανικού λαού και υπηρετούσαν τον παγγερµανισµό µε τρόπο επικό και µεγαλοπρεπή. Εντούτοις, η Εθνικοσοσιαλιστική πολιτιστική πολιτική δεν ήταν πουθενά πιο καχύποπτη και λογοκριτική παρά στη µαζική παραγωγή κινηµατογραφικών ταινιών. Το 1933 ιδρύθηκε το κρατικό κέντρο κινηµατογράφου. Όλες οι κόπιες ταινιών ελέγχονταν απ το Υπουργείο Λαϊκής ιαφώτισης και Προπαγάνδας επικεφαλής του οποίου ήταν ο Γκαίµπελς, ο οποίος πολύ πρώιµα αντελήφθηκε τη δύναµη του κινηµατογράφου ως µαζικού µέσου διαµόρφωσης της κοινής γνώµης, ενηµέρωσης, ψυχαγωγίας και συλλογικής κουλτούρας: «Έχουµε την πεποίθηση ότι η κινηµατογραφική ταινία ανήκει στα πιο σύγχρονα και πιο επιστηµονικά µέσα επιρροής της µάζας. Για το λόγο αυτό δεν µπορεί µια κυβέρνηση να παραβλέψει τη δύναµη του κινηµατογράφου». Το 1933 παρήχθησαν στη Γερµανία 135 ταινίες απ τις οποίες 96 δηµιουργήθηκαν απ το Υπουργείο Προπαγάνδας µε σκοπό την πρόκληση αντιεβραϊκού µένους στο λαό (π.χ. η ταινία «Jud Suβ»- Γλυκός Εβραίος του Βάϊτ Χάρλαν ). Σ όλη την επικράτεια του Τρίτου Ράϊχ το 1933 κυκλοφόρησαν συνολικά 1097 ταινίες µε ναζιστικό περιεχόµενο. Σύµφωνα µε επίσηµα στοιχεία, 20 εκατοµµύρια Γερµανοί είδαν την πρώτη ταινία της Λένι Ρίφενσταλ «Sieg des Glaubens» (1934). Με το Κρατικό Ίδρυµα Κινηµατογράφου οι Ναζί απόκτησαν ένα αποτελεσµατικό όργανο ελέγχου της κοινής γνώµης και περιορισµού της δυνατότητας των δηµιουργώνσκηνοθετών που δε συµφωνούσαν µε τις ιδέες τους, εφόσον η παραγωγή ταινιών και η κινηµατογραφική βιοµηχανία της χώρας βρισκόταν στα χέρια τους. Παράλληλα πολλοί αντιφρονούντες σκηνοθέτες και ηθοποιοί, αντιµετωπίζοντας αυτές τις εχθρικές συνθήκες δουλειάς, αναγκάστηκαν να πάρουν το δρόµο της εξορίας. Τώρα πια, σύσσωµη η κινηµατογραφική παραγωγή της χώρας υποστήριζε φανερά την πολιτική θέση των Ναζί. Ιδιαίτερα το 1939, η ταινία «Der Westwall» που πρωτοπροβλήθηκε στις 10 Αυγούστου σε 350 κόπιες στις κινηµατογραφικές αίθουσες, µε σκοπό να προετοιµάσει και να ενδυναµώσει το γερµανικό λαό εν όψη του επερχόµενου πολέµου, αποδίδει µε τον καλύτερο τρόπο αυτό το στενό κρατικό έλεγχο στην πνευµατική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Στα επόµενα χρόνια κυριαρχούν ωστόσο ψυχαγωγικές ταινίες καθώς και τα «επίκαιρα» που έρχονται από το µέτωπο, λογοκριµένα και µονταρισµένα ειδικά για την περίπτωση. Οι Γερµανοί συρρέουν µε αυξανόµενους ρυθµούς και αριθµούς στους κινηµατογράφους: το 1942 εκδίδονται περίπου 10 εκατοµµύρια εισιτήρια, διπλάσια απ ότι το Η διασκέδαση και η «ξενοιασιά» περιµένουν στη γωνία το Γερµανό πολίτη Τα πολλά γυναικεία πρόσωπα του Εθνικοσοσιαλισµού.

213 Αν και η ναζιστική προπαγάνδα αναφερόταν συστηµατικά µε έναν γενικευτικό τρόπο στη «γυναίκα», είναι προφανές ότι τα βιώµατα των γυναικών στο ναζιστικό καθεστώς παρουσίαζαν µεγάλη ποικιλία. Ούτως ή άλλως, οι Γερµανίδες της εποχής της ανόδου του ναζισµού δεν αποτελούσαν µια οµοιογενή οµάδα, αλλά διαιρούνταν σε δεκάδες υποκατηγορίες ανάλογα µε την κοινωνική τους θέση, τη θρησκευτική τους ταυτότητα, την οικογενειακή τους κατάσταση, τις πολιτικές τους πεποιθήσεις κ.ο.κ. Έτσι, η κατάταξη του συνόλου των Γερµανίδων της περιόδου στην κατηγορία των «θυµάτων» ή των «θυτών» του ναζισµού, η οποία χαρακτήρισε την αρχική φάση της σχετικής συζήτησης, θεωρείται πλέον ανεπαρκής, ανίκανη να προωθήσει την κατανόηση της πολύπλοκης πραγµατικότητας που έζησαν οι γυναίκες την εποχή του ναζισµού. Στο κλίµα αυτό, πρόσφατες µελέτες προσπαθούν να φωτίσουν τα κίνητρα που οδήγησαν κάποιες γυναίκες να υποστηρίξουν ή να αντιταχθούν στο ναζισµό, ενώ κάποιες άλλεςκαι δεν ήταν λίγες- να τοποθετηθούν στην «γκρίζα ζώνη» µεταξύ των δύο αυτών «καθαρών» στάσεων. Παρόλο πάντως που η διαίρεση των γυναικών σε «οπαδούς» και «αντιπάλους» του ναζιστικού καθεστώτος θεωρείται πλέον απλουστευτική, ιδιαίτερη σηµασία έχει δοθεί τα τελευταία χρόνια στην «αποκάλυψη» της αποσιωπηµένης ιστορίας των γυναικών εκείνων που συνέβαλαν ενεργητικά στην εγκαθίδρυση και εδραίωση του ναζιστικού κράτους. Στην ευρύτερη αυτή κατηγορία τοποθετούνται µεταξύ άλλων οι γυναίκες θεωρητικοί του αντισηµιτισµού που εξέδιδαν το ρατσιστικό έντυπο «Η γερµανίδα αγωνίστρια», το οποίο, ως υπερβολικά «ανεξάρτητο», απαγορεύτηκε από τον Χίτλερ στα Ακόµη, στις συνεργούς του καθεστώτος συγκαταλέγονται οι γυναίκες που, λόγω της επαγγελµατικής τους ιδιότητας, στήριξαν τις ρατσιστικές πολιτικές του ναζισµού στον τοµέα τις υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας. Πρόκειται για τις γυναίκες που ανέλαβαν να συγκεντρώσουν στοιχεία σχετικά µε το ποιες οµάδες του πληθυσµού ήταν «πολύτιµες από άποψη φυλετική» και ως εκ τούτου δικαιούνταν να υποστηριχθούν από το κράτος, ενώ ετοίµασαν και τους καταλόγους µε τα «κατώτερα από βιολογική άποψη» στοιχεία, τα οποία έπρεπε να στερηθούν το δικαίωµα στην αναπαραγωγή και ως εκ τούτου επιλέγονταν για υποχρεωτική στείρωση. Εξίσου πειθήνιες προς τις επιταγές του καθεστώτος αποδείχθηκαν και οι νοσοκόµες που εργάζονταν στις κλινικές όπου πραγµατοποιήθηκε η συστηµατική θανάτωση των ψυχικά νοσούντων: η δολοφονία των αρρώστων (µε δηλητηριώδη ένεση ή από ασιτία) ανήκε στα καθήκοντα του νοσηλευτικού προσωπικού. Την ίδια στάση επέδειξαν και υπάλληλοι, όταν κλήθηκαν να καταρτίσουν καταλόγους µε τους Εβραίους πελάτες των οργανισµών κοινής ωφέλειας στους οποίους εργάζονταν. Ακόµη και τα Ες-Ες πρόσφεραν στις γυναίκες κάποιες δυνατότητες επαγγελµατικής απασχόλησης. Στα 1938 τοποθετήθηκαν για πρώτη φορά γυναίκες φύλακες στο γυναικείο στρατόπεδο Λίχτενµπουργκ. Στη συνέχεια, και καθώς ο αριθµός των κρατουµένων γυναικών αυξανόταν, οι γυναίκες δεσµοφύλακες αναλάµβαναν την εσωτερική επιτήρηση των εγκλείστων, ενώ η παρακολούθησή τους στους εξωτερικούς χώρους παρέµεινε στην ευθύνη των ανδρών των Ες-Ες. Για την εκπαίδευση των γυναικών φυλάκων είχε επιλεγεί το γυναικείο στρατόπεδο Ράβενσµπρικ, ενώ γυναίκες τοποθετούνταν και σε στρατόπεδα όπου πραγµατοποιούνταν µαζικές θανατώσεις

214 κρατούµενων, όπως το Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Συνολικά, οι γυναίκες αυτοί υπάλληλοι των Ες-Ες ανέρχονταν στο 10% του συνολικού αριθµού των δεσµοφυλάκων. Εκτός αυτού, «επίλεκτες» γυναίκες είχαν τη δυνατότητα να θέσουν υποψηφιότητα για τακτικά µέλη των Ες-Ες. Στα 1942 δηµιουργήθηκε το γυναικείο σώµα των Ες-Ες, ενώ σε ειδική σχολή εκπαιδευόταν η θηλυκή ναζιστική ελίτ ως ασυρµατίστριες, µηχανικοί κ.λ.π. Προς το τέλος του πολέµου, το γυναικείο σώµα των Ες-Ες περιλάµβανε γυναίκες. Φυλετική και εξοντωτική πολιτική του Χίτλερ Ρατσισµός- Εβραίοι- Ολοκαύτωµα- «Ευθανασία»-Βιολογικά εγκλήµατα του Ναζισµού. Η πολιτική του Χίτλερ βασίζεται στον εξολοθρευτικό αντισηµιτισµό και στον ριζοσπαστικό κοινωνικό δαρβινισµό. Από τότε που γίνεται γνωστός, επιτίθεται µέχρι το θάνατό του συνεχώς τους Εβραίους αλλά και άλλες λεγόµενες «κατώτερες φυλές», στις οποίες λογάριαζε και τους Ρόµα, Σίντι, Πολωνούς και Ρώσους. Όσον αφορά τον κοινωνικό δαρβινισµό, είναι ολοφάνερος όταν κοιτάξει κανείς τις αντιλήψεις του σχετικά µε τους ασθενείς και τους ανάπηρους. Κατά τη γνώµη του οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν καν το δικαίωµα ζωής (lebensunwert). Η παγκόσµια ιστορία κατά την άποψή του είναι ένας αιώνιος πόλεµος των «δυνατών» εναντίων των «αδύναµων», της «ισχυροτέρας φυλής» εναντίον της «ασθενεστέρας» µε τελικό σκοπό την εξολόθρευση των ασθενέστερων φυλών. Έτσι λέει π.χ. το 1929 στην Νυρεµβέργη, σε συνέδριο του NSDAP: «Εάν στην Γερµανία γεννιόνταν κάθε χρόνο ένα εκατοµµύριο παιδιά και σκοτώναµε τα µε πιο αδύναµα, το αποτέλεσµα θα ήταν ίσως η αναβάθµιση της δύναµης». Αυτό και άλλα πολλά ανάλογα από αυτά που λέει αποδεικνύουν ότι η πραγµατοποίηση των ρατσιστικών του αντιλήψεων και του κοινωνικού δαρβινισµού ήταν βασικός του στόχος και όχι απλά ένα «δευτερεύον στοιχείο» του προγράµµατος των εθνικοσοσιαλιστών, όπως πιστεύουν πολλοί εκλογείς του µέχρι το Παρόλο που στον Α Παγκόσµιο Πόλεµο σκοτώνονται περίπου γερµανοεβραίοι στρατιώτες για την πατρίδα τους, ο Χίτλερ τους επιτίθεται στο Mein Kampf (1924/25) ως εξής: «Εάν κρατούσαµε κατά την διάρκεια του πολέµου δώδεκα µε δεκαπέντε χιλιάδες κεφάλια αυτών των εβραϊκών διαβόλων στο αέριο, όπως αναγκάστηκαν στο πεδίο της µάχης εκατοντάδες χιλιάδες των καλύτερων µας Γερµανών εργατών, η θυσία εκατοµµυρίων ίσως να µην είχε αποδειχτεί µάταιη». Λίγο ακόµη πριν το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου δίνει διαταγή να χρησιµοποιηθούν µεταφορικά µέσα, τα οποία χρειάζονται και λείπουν παντού, για να µεταφερθούν όσο το δυνατό περισσότεροι Εβραίοι στα στρατόπεδα εξόντωσης. Ακόµη και στη διαθήκη του, που γράφει λίγο πριν αυτοκτονήσει, απαιτεί την «απόλυτη τήρηση των νόµων της φυλετικής καθαριότητος». Η καταδίωξη των Εβραίων

215 Ο αντισηµιτισµός του Χίτλερ, όπως και των εθνικοσοσιαλιστών γενικώς δείχνεται πριν την έναρξη του πολέµου στην ανοιχτή διάκριση και µείωση των δικαιωµάτων τους. Ήδη από τα πρώτα µεταπολεµικά χρόνια οι Εθνικοσοσιαλιστές στρέφονται εναντίον των Γερµανών Εβραίων οι οποίοι θεωρούνται defacto φιλοκοµµουνιστές. Κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου οδηγεί στο ολοκαύτωµα. Η «τελική λύση του εβραϊκού ζητήµατος», έτσι ο Χίτλερ ανακοινώνει ήδη στο Mein Kampf την εξόντωση του ευρωπαϊκού Εβραϊσµού. Θα στοιχίσει τη ζωή περίπου έξι (;) εκατοµµυρίων Εβραίων. Οι διακρίσεις στην Γερµανία αρχίζουν λίγες µέρες µετά την έκδοση του Εξουσιοδοτικού νόµου (Ermachtigungsgesetz) µέσω του Γερµανικού Κοινοβουλίου στις 24 Μαρτίου Έτσι τον Απρίλιο του 1933 η νέα κυβέρνηση ορίζει το µποϊκοτάρισµα εβραϊκών καταστηµάτων για µια µέρα σαν απάντηση στην «εβραϊκή προπαγάνδα» από το εξωτερικό. Ακολουθούν διατάγµατα και νόµοι που περιορίζουν τους Γερµανοεβραίους όλο και περισσότερο και ντε φάκτο τους κάνουν γερµανούς πολίτες κατώτερης κατηγορίας. Βάση νόµου για παράδειγµα από τις 7 Απριλίου δεν έχουν πλέον το δικαίωµα να δουλέψουν στο δηµόσιο. Όσοι Εβραίοι δουλεύουν µέχρι τότε στο δηµόσιο, χάνουν τη θέση εργασίας τους. Με την πάροδο του χρόνου αποκλείονται και από άλλους τοµείς. Απαγορεύεται σε εβραίους γιατρούς και δικηγόρους να εργαστούν µε ή για µη εβραίους. Με τους φανερά ρατσιστικούς «νόµους της Νυρεµβέργης» του 1935 οι Γερµανοεβραίοι χάνουν κάθε δικαίωµα που τους εξασφάλιζε η γερµανική υπηκοότητα. Μεταξύ άλλων αυτοί οι νόµοι απαγορεύουν τις παντρειές µεταξύ Εβραίων και µη Εβραίων. Ανάλογες σεξουαλικές σχέσεις ονοµάζονται επίσηµα «φυλετική ντροπή» (Rassenschande) και τιµωρούνται. Το κράτος και το Κόµµα υποστηρίζουν την λεγόµενη αριοποίηση, δηλαδή την παραλαβή εβραϊκών καταστηµάτων από µη εβραίους. Εννοείται ότι οι νέοι ιδιοκτήτες πληρώνουν µηδαµινές αποζηµιώσεις στους πρώην ιδιοκτήτες. Στους Εβραίους που θέλουν να µεταναστέψουν επιβάλλεται ο «φόρος φυγής από το Ράϊχ». Με τον φόρο αυτό εξασφαλίζεται να µην τους µείνει αξιόλογη περιουσία εγκαταλείποντας τη Γερµανία. Η προπολεµική καταδίωξη των Εβραίων βρίσκει την ακµή της το βράδυ της 9ης Νοεµβρίου 1938, στη λεγόµενη Νύχτα των Κρυστάλλων, η οποία διαρκεί µέχρι τα ξηµερώµατα της 10ης Νοεµβρίου. Τότε ο Υπουργός Προπαγάνδας Γκαίµπελς οργανώνει µε διαταγή του Χίτλερ βίαια επεισόδια µε στόχο τις εβραϊκές κοινότητες και συναγωγές, οι οποίες πυρπολούνται σε όλο το Ράϊχ. Επίσηµα τα επεισόδια αυτά θα παρουσιαστούν ως «αυθόρµητο ξέσπασµα της λαϊκής οργής» κατά των Εβραίων. Αφού αρχίζει ο πόλεµος, η κυβέρνηση του Χίτλερ ετοιµάζει την εξόντωση των Εβραίων. Η µετανάστευση τους απαγορεύεται. Στόχος των αντισηµιτικών µέτρων δεν είναι πλέον µονάχα οι Γερµανοεβραίοι, αλλά και όλοι οι Εβραίοι των κατεχόµενων χωρών. Από τις 1 Σεπτεµβρίου 1941 ο Χίτλερ υποχρεώνει όλους τους Εβραίους άνω των 6 ετών να φορούν στα ρούχα ένα κίτρινο αστέρι, για να είναι πάντα φανερή η καταγωγή τους. Επίσης τους απαγορεύεται µεταξύ άλλων η χρησιµοποίηση αυτοκινήτων, δηµοσίων µέσων µεταφοράς, ράδιων ή ακόµη και η ιδιοκτησία κατοικίδιων ζώων. Όλο και περισσότεροι µεταφέρονται στα λεγόµενα γκέτο ή και σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Τέλος, το 1942 χτίζονται στην κατεχόµενη Πολωνία στρατόπεδα εξοντώσεως, όπως το Άουσβιτς και το Μαϊντάνεκ. Αυτά θα εξυπηρετήσουν αποκλειστικά στην βιοµηχανικά οργανωµένη

216 δολοφονία Ρώσων, Πολωνών, Σίντι, Ρόµα, αντιστασιακών κάθε εθνικότητας, Εβραίων, Γερµανών της αντιπολίτευσης και άλλων. Η προσωπική ευθύνη του Χίτλερ για τις πράξεις αυτές αµφισβητείται από πολλούς µετά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο. Ως βασικό επιχείρηµα χρησιµοποιούν το ότι δεν υπάρχει κανένα έγγραφο υπογεγραµµένο από τον ίδιο µε τη διαταγή της εξόντωσης των Εβραίων. Το ότι η φυλετική πολιτική της κυβέρνησής του αντιστοιχεί όµως και στους προσωπικούς του στόχους και στις αντιλήψεις του αποδεικνύει ο ίδιος µε πολλά από αυτά που συνεχώς δηλώνει δηµοσίως και τα οποία σώζονται µέχρι και σήµερα. εν πρόκειται µονάχα για µεµονωµένες περιπτώσεις όπως την ανακοίνωση του ολοκαυτώµατος στο Mein Kampf, ή την οµιλία του στο κοινοβούλιο στις 30 Ιανουαρίου 1939, όπου δηλώνει κατά λέξη ότι κι άλλος ένας πόλεµος θα σηµαίνει την «εξόντωση της εβραϊκής φυλής στην Ευρώπη». Εκείνο που πρέπει να τονισθεί είναι ότι το αντιεβραϊκό πνεύµα έχει διαρκή παρουσία στην Ευρώπη ( υτική & Ανατολική) από τα χρόνια του Μεσαίωνα, µέχρι και το τέλος του Β Π. Π. Ιδιαίτερα κατά τα χρόνια του µεσοπολέµου οι διώξεις των Εβραίων είχαν ενταθεί σε όλες τις χώρες της Ευρώπης µε µοναδική ίσως εξαίρεση τη Μεγάλη Βρετανία. Αντισηµιτισµός στη Βιέννη, την πόλη µε τους περισσότερους Εβραίους (γύρω στους ) στο γερµανόφωνο χώρο. Αµέσως µετά την είσοδο των γερµανικών στρατευµάτων στην Αυστρία στις 12 Μαρτίου 1938 ξέσπασε κύµα βιαιοπραγιών εναντίον των Εβραίων, κάτι που επιθυµούσαν σφοδρά από καιρό οι αντισηµίτες της χώρας. Ήδη από τις πρώτες µέρες οι Εβραίοι της Βιέννης υπέστησαν προπηλακισµούς, κλοπές και εν µέρει εξώσεις από τα σπίτια τους στο πλαίσιο βίαιων Αριοποιήσεων. Εκείνες τις µέρες πλούτισαν όχι µόνο µέλη του Ναζιστικού Κόµµατος, αλλά και πολλοί συνοδοιπόροι του από τις εβραϊκές περιουσίες. Η πολιτική εξόντωσης των Εβραίων από τους Ναζί συνοδεύτηκε από µια σειρά απαγορεύσεων και διακρίσεων: απαγόρευση σπουδών στο Πανεπιστήµιο, διαχωρισµός των εβραιόπουλων στο σχολείο, απαγόρευση της εισόδου σε βιβλιοθήκες, δηµόσιους κήπους και πάρκα, αθλητικούς χώρους, θέατρα, κινηµατογράφους, αίθουσες χορού και κέντρα διασκέδασης, χαρακτηρισµός των προσωπικών εγγράφων, απαγόρευση χρήσης των ανελκυστήρων στα δηµόσια κτήρια, άρση της προστασίας των Εβραίων ενοικιαστών, αποκλεισµός από τις υπηρεσίες της δηµόσιας κοινωνικής πρόνοιας, στιγµατισµός µέσω της υποχρέωσης όλων των Εβραίων να φέρουν ένα κίτρινο αστέρι στα ρούχα τους, απαγόρευση χρήσης των δηµόσιων µέσων µεταφοράς, κ.ά. M. John/A.Lichtblau, Schmelztiegel Wien einst und jetzt: Zur Geschichte und Gegenwart von Zuwanderung und Minderheiten, Βιέννη 1990, σελ Ναζιστικός σαδισµός: Επιχειρήσεις καθαρισµού στη Βιέννη του Όποιος το έζησε ως θύµα, δεν µπόρεσε να το ξεχάσει σε όλη του τη ζωή. Μετά την προσάρτηση της Αυστρίας από τη χιτλερική Γερµανία χιλιάδες Βιεννέζοι ιουδαϊσµού

217 θρησκεύµατος σύρθηκαν στους πιο πολυσύχναστους δρόµους της πόλης σε ώρες αιχµής και εκεί, σκυµµένοι και ταπεινωµένοι, υποχρεώθηκαν να σφουγγαρίσουν τα πεζοδρόµια και τις διαβάσεις. Ο εξευτελισµός τους δεν περιγράφεται. Όλα τα θύµατα και πολλοί αυτόπτες µάρτυρες θυµούνται µε πόση απόλαυση παρακολουθούσαν το θέαµα οι «άριοι συµπολίτες» τους. M. John/A.Lichtblau, Schmelztiegel Wien einst und jetzt: Zur Geschichte und Gegenwart von Zuwanderung und Minderheiten, Βιέννη 1990, σελ Ένα από τα χειρότερα µέτρα που εφάρµοσαν οι γερµανικές δυνάµεις κατοχής στην Ανατολική Ευρώπη, περιοχή µε πολλές και πολυπληθείς εβραϊκές κοινότητες ήταν ο εγκλεισµός των Εβραίων σε γκέτο, σε περιφραγµένους και αποµονωµένους από τον υπόλοιπο κόσµο χώρους. Εκεί συνωστιζόταν και διαβιούσε κάτω από άθλιες συνθήκες ο εβραϊκός πληθυσµός.( Η πύλη ενός από τα µεγαλύτερα γκέτο της Ευρώπης βρίσκεται στο Λοτζ της Πολωνίας). Το πρόγραµµα ευθανασίας Την προσωπική ευθύνη του Χίτλερ για το πρόγραµµα ευθανασίας αποδεικνύουν διάφορα έγγραφα: Τον Οκτώβριο του 1939 υπογράφει την διαταγή για την πραγµατοποίηση του «Προγράµµατος Τ4» [1] ( Έτσι νοµιµοποιεί την «Ευθανασία», που στο Τρίτο Ράιχ ντε φάκτο σηµαίνει την δολοφονία σωµατικά και ψυχικά ανάπηρων. Οι άνθρωποι αυτοί κατά τον Χίτλερ είναι «ζωή που δεν αξίζει να ζει» και «άχρηστα παράσιτα». ιάφορα νοσοκοµεία και ψυχολογικές κλινικές µετατρέπονται σε εξοντωτικά ιδρύµατα, τα λεγόµενα «Κέντρα Ευθανασίας» (π.χ. το Κάστρο Χαρτχάιµ και το Χάνταµαρ). Μόνο στην Γερµανία µε τα σύνορα του 1939 δολοφονούνται άνθρωποι σε τέτοια κέντρα µε διάφορους τρόπους: πυροβολισµός, αέριο, δηλητηρίαση ή απλά πεθαίνουν από την πείνα. Μεταξύ άλλων οι δολοφόνοι τους χρησιµοποιούν φορτηγάκια, των οποίων το καυσαέριο οδηγείται στο εσωτερικό του αυτοκινήτου. Αντιπρόσωποι των δύο µεγάλων εκκλησιών της Γερµανίας, όπως ο Επίσκοπος του Μίνστερ Κλέµενς Άουγκουστ Γκραφ φον Γκάλεν (Clemens August Graf von Galen), εναντιώνονται κατά των φόνων µε αποτέλεσµα, το «Πρόγραµµα Τ4» να εξακολουθεί να πραγµατοποιείται στα κρυφά. Οι SS χρησιµοποιούν τα «Κέντρα Ευθανασίας» σαν πειραµατικά κέντρα για την εξόντωση των Εβραίων που θα ακολουθήσει. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Α. Γενικά έργα για την ιστορία του 20ου αιώνα. 1) B.Moore, Κοινωνικές ρίζες της δικτατορίας και της δηµοκρατίας. Αγρότες, γαιοκτήµονες, εργάτες, αστοί και διανοούµενοι στη διαµόρφωση του σύγχρονου κόσµου, Κάλβος, Αθήνα ) Eric J. Hobsbawm, Η εποχή των άκρων. Ο σύντοµος εικοστός αιώνας , Θεµέλιο, Αθήνα 1995.

218 3) F.G.Dreyfus (και άλλοι), Γενική ιστορία της Ευρώπης, τόµος ΣΤ : Η Ευρώπη από το 1848 µέχρι σήµερα, Παπαζήσης, Αθήνα ) Serge Berstein-Pierre Milza, Ιστορία της Ευρώπης, τόµος Γ : ιάσπαση και ανοικοδόµηση της Ευρώπης (1919 έως σήµερα), Αλεξάνδρεια, Αθήνα Β. Ειδικά έργα για το φαινόµενο του φασισµού ναζισµού. 1) Jeffrey Herf, Αντιδραστικός µοντερνισµός. Τεχνολογία, κουλτούρα και πολιτική στη Βαϊµάρη και το Γ Ράϊχ, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο ) Α. Γκλυκσµάν, Φασισµοί: Παλιός και νέος, Στοχαστής, Αθήνα χ.χ. 3) Στέφανος Ροζάνης, Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και το τέλος του παραδοσιακού ουµανισµού, Παπαζήσης, Αθήνα χ.χ. 4) Κώστας Παπαϊωάννου, Η γένεση του ολοκληρωτισµού, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα ) Λιονέλ Ρισάρ, Ναζισµός και κουλτούρα, Αστέρι, Αθήνα ) Σάλινς Μάρσαλ, Χρήσεις και καταχρήσεις της Βιολογίας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα Η Αµαλία Κ. Ηλιάδη γεννήθηκε στα Τρίκαλα Θεσσαλίας το Σπούδασε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσ/νίκης Ιστορία-Αρχαιολογία µε ειδίκευση στην Ιστορία. Πήρε Μεταπτυχιακό ίπλωµα Βυζαντινής Ιστορίας απ τη Φιλοσοφική Σχολή του ιδίου Πανεπιστηµίου και από το 1992 διδάσκει στη Μέση Εκπαίδευση ως Φιλόλογος. Έχει συγγράψει βιβλία ιστορικού, λογοτεχνικού και παιδαγωγικού περιεχοµένου. Παράλληλα, ασχολείται ερασιτεχνικά µε τη ζωγραφική και την ποίηση. Ads by Browse to Save ευτέρα, 3 Σεπτεµβρίου 2012

219 Domenico Losurdo-Στάλιν, ιστορία και κριτική ενός σκοτεινού θρύλου D.Losurdo, Staline, histoire et critique d une légende noire (σελ ) 5.4 Το «ουκρανικό ολοκαύτωµα» ως φαινόµενο οµόλογο τού εβραϊκού ολοκαυτωµάτος; Μετάφραση, αρχική δηµοσίευση: Waltendegewalt Οι δύο αυτές εγκληµατικές ιστορικές προσωπικότητες, συνδεδεµένες µε εκλεκτικές συγγένειες, δηµιουργούν δύο αρκετά όµοια µεταξύ τους σύµπαντα στρατοπέδων συγκέντρωσης: έτσι µεθοδεύεται η κατασκευή τής πολιτικής µυθολογίας που κυριαρχεί απόλυτα στις µέρες µας. Στην πραγµατικότητα, αν και υπεύθυνη για την καθιέρωση αυτής τής προσέγγισης, η Άρεντ ακολουθεί µια, θα έλεγα, περισσότερο προβληµατική επιχειρηµατολογική γραµµή. Από τη µια µεριά, αναφέρεται, έστω και συνοπτικά, στις «ολοκληρωτικές µεθόδους», των οποίων πρόδροµος ήταν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που δηµιούργησε η φιλελεύθερη Αγγλία για τον εγκλεισµό των Μπόερς ή, ακόµη, και τα «ολοκληρωτικά» στοιχεία που χαρακτήριζαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που ιδρύθηκαν στη Γαλλία τής Τρίτης ηµοκρατίας «µετά τον ισπανικό εµφύλιο πόλεµο». Από την άλλη, όµως, όταν η Άρεντ επιχειρεί, για πρώτη φορά, µια σύγκριση τής σταλινικής ΕΣΣ και τής χιτλερικής Γερµανίας, προβαίνει σε ορισµένες σηµαντικές διαφοροποιήσεις: επιφυλάσσει τον όρο «στρατόπεδα συγκέντρωσης» µόνο για τη δεύτερη χώρα. Πέραν τούτου επισηµαίνει ότι «στη Σοβιετική Ένωση, οι δεσµοφύλακες φαίνεται ότι δεν ανήκαν σε µια ειδικά εκπαιδευµένη για τη διάπραξη εγκληµάτων ελίτ (όπως, αντίθετα, συνέβαινε µε τα Ες-Ες)». Όπως επιβεβαιώνει η ανάλυσή τής Άρεντ, βασισµένη στην τραγική προσωπική της εµπειρία από την επαφή της και µε τα δύο «συγκεντρωτικά» σύµπαντα: «Στους Ρώσους ουδέποτε υπήρξε το παραµικρό ίχνος σαδισµού, σε αντίθεση µε ό,τι συνέβαινε µε τους Ναζί [ ]. Οι ρώσοι δεσµοφύλακές µας δεν ήταν σαδιστές, αλλά αξιοπρεπείς άνθρωποι που εφάρµοζαν πιστά τις απαιτήσεις τού απάνθρωπου αυτού συστήµατος».[604] Σήµερα όµως, καθώς απουσιάζει από τον δηµόσιο λόγο οποιαδήποτε αναφορά έστω και αποσπασµατική στη φιλελεύθερη ύση, όπως επίσης και κάθε αξιολόγηση και ανάλυση των διαφόρων µορφών τού

220 «συγκεντρωτικού» σύµπαντος, το µόνο που φαίνεται να µας απασχολεί είναι η εξοµοίωση των Γκουλάγκ µε τα Κοντσεντρατσιόνσλαγκερ. Με σκοπό να γίνει πειστικός ο ισχυρισµός αυτός, παρατηρείται καταρχάς µια πλασµατική αύξηση τού αριθµού των θυµάτων τού σταλινικού τρόµου. Προσφάτως, µια αµερικανίδα ιστορικός υπολόγισε ότι ο αριθµός των εκτελέσεων που πράγµατι συνέβησαν ήταν «δέκα φορές µικρότερος» από τις τρέχουσες εκτιµήσεις.[605] εν παύει, βεβαίως να είναι αδιαµφισβήτητη η φρίκη που συνόδευσε την καταστολή µεγάλης κλίµακας. Ωστόσο, αξιοσηµείωτη και αποκαλυπτική είναι η προχειρότητα µε την οποία αντιµετωπίζουν το θέµα ορισµένοι ιστορικοί επιστήµονες και δογµατικοί ιδεολόγοι, που δεν περιορίζονται µόνο στο να διογκώνουν τους αριθµούς. Πάνω σε ένα κενό ιστορικοπολιτικό φόντο, η κατασκευή τού µύθου των δίδυµων τεράτων θα προχωρήσει ένα ακόµη βήµα: µε το ολοκαύτωµα που διέπραξε η ναζιστική Γερµανία κατά των Εβραίων, ιδιαίτερα αµέσως µετά την αποτελµάτωση τού πολέµου στο ανατολικό µέτωπο, θα ισοδυναµούσε το ολοκαύτωµα που διαπράχθηκε προηγουµένως στις αρχές τής δεκαετίας τού 30 από την σταλινική ΕΣΣ σε βάρος των Ουκρανών (το επονοµαζόµενο Χολοντοµόρ) στην προκειµένη δε περίπτωση θα επρόκειτο για ένα προµελετηµένο «τροµοκρατικό έγκληµα λιµοκτονίας» που θα οδηγήσει σε ένα «τεράστιο Μπέργκεν-Μπέλσεν», µε άλλα λόγια στη δηµιουργία ενός απέραντου στρατοπέδου συγκέντρωσης.[606] Ανάµεσα σε εκείνους που υποστηρίζουν τη θέση αυτή, ξεχωρίζει ιδιαίτερα ο Ρόµπερτ Κόνκουεστ. Οι επικριτές του τον κατηγορούν ότι, κατά την εν λόγω περίοδο, συνεργαζόταν µε την υπηρεσία παραπληροφόρησης των αγγλικών µυστικών υπηρεσιών και ότι απέκτησε πρόσβαση στον ουκρανικό φάκελο εκµεταλλευόµενος την ιδιότητά του αυτή.[607] Αλλά ακόµη και οι εγκωµιαστές του παραδέχονται την ύπαρξη ενός αξιοσηµείωτου στοιχείου: ο Κόνκουεστ είναι «βετεράνος τού Ψυχρού Πολέµου» και έγραψε το βιβλίο του στο πλαίσιο µιας «επιχείρησης πολιτικο-πολιτισµικού χαρακτήρα» που διενεργήθηκε υπό την εν γένει εποπτεία και καθοδήγηση τού αµερικανού προέδρου Ρόναλντ Ρίγκαν και η οποία απέφερε «πολλούς καρπούς: αφενός µεν, άσκησε σηµαντική επίδραση στη διεθνή συζήτηση σχετικά µε τη σηµασία και τους περιορισµούς των γκορµπατσοφικών µεταρρυθµίσεων αφετέρου δε, ως αποτέλεσµα τής στάσης που υιοθέτησε το Κογκρέσο των ΗΠΑ, επέδρασε αποφασιστικά στη ριζοσπαστικοποίηση των αυτονοµιστικών ρευµάτων τής Ουκρανίας».[608] Με άλλα λόγια, το βιβλίο δηµοσιεύθηκε στο πλαίσιο ενός πολιτικο-πολιτισµικού εγχειρήµατος που αποσκοπούσε στο να δοθεί η χαριστική βολή στην ΕΣΣ, µέσω τού διεθνούς διασυρµού τής χώρας ως υπεύθυνης για τη διάπραξη επονείδιστων πράξεων, απόλυτα συγκρίσιµων µε εκείνες που καταλογίζονται στο Τρίτο Ράιχ, και τής ενίσχυσης φυγόκεντρων και διασπαστικών τάσεων στο εσωτερικό της ως συνέπεια τής συνειδητοποίησης τού λαού-θύµατος τού εν λόγω «ολοκαυτώµατος» ενός λαού που δεν θα µπορούσε πλέον να συνυπάρξει κάτω από την ίδια κρατική στέγη µε τους δηµίους του. Ας µην ξεχνάµε ότι την ίδια περίοδο δηµοσιεύθηκε, ταυτόχρονα µε το βιβλίο του για την Ουκρανία, ένα άλλο του βιβλίο (σε συνεργασία µε κάποιον Τζ. Μ. Γουάιτ), στο οποίο δίνει στους συµπολίτες του συµβουλές επιβίωσης σε περίπτωση πιθανής (ή επαπειλούµενης) εισβολής των δυνάµεων τής Σοβιετικής Ένωσης (What to Do When the Russians Come: A Survivalist s Handbook [«Τι να κάνετε όταν έρθουν οι Ρώσοι: Οδηγός Επιβίωσης»]).[609]

221 Βέβαια, σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα από τα πολιτικά κίνητρα στα οποία βασίζεται, κάθε θέση πρέπει να εξετάζεται σύµφωνα µε την χρησιµοποιούµενη επιχειρηµατολογία. εν αποκλείεται ο ισχυρισµός ότι ο «τροµοκρατικός λιµός» ήταν προµελετηµένο έγκληµα τού Στάλιν µε σκοπό την εξολόθρευση τού ουκρανικού λαού να αποδειχθεί πειστικότερος σε σχέση µε τη θέση που υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ τού Ρίγκαν αντιµετώπιζαν τον άµεσο κίνδυνο τής εισβολής των στρατευµάτων τής ΕΣΣ τού Γκορµπατσόφ! Ας στρέψουµε τώρα την προσοχή µας στην Ουκρανία των αρχών τής δεκαετίας τού 30. Το 1934, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι του στη Σοβιετική Ενωση, κατά τη διάρκεια τού οποίου επισκέφτηκε και την Ουκρανία, ο γάλλος πρωθυπουργός Εντουάρ Εριό διαψεύδει τόσο την ύπαρξη προµελέτης όσο και τη σοβαρότητα και την έκταση τού λιµού.[610] Εφόσον προέρχονται από τον ηγέτη µιας χώρας που τον επόµενο χρόνο θα συνάψει σύµφωνο συµµαχίας µε την ΕΣΣ, οι διαβεβαιώσεις του αυτές θεωρούνται γενικά ότι έχουν ελάχιστη αξιοπιστία. Υπεράνω πάσης αµφισβήτησης είναι, ωστόσο, η µαρτυρία που περιέχεται στις εκθέσεις των διπλωµατών τής φασιστικής Ιταλίας. Ακόµα και στο αποκορύφωµα τής σκληρής καταστολής σε βάρος των «αντεπαναστατών», υπήρχαν διάφορες πρωτοβουλίες προς την αντίθετη κατεύθυνση: µαθαίνουµε λοιπόν ότι στρατιώτες «στέλνονται στην ύπαιθρο για να βοηθήσουν στις αγροτικές εργασίες», ότι συνεργεία εργατών τρέχουν να επισκευάσουν τα µηχανήµατα ότι, παράλληλα µε «τη βίαιη καταστολή τής εκδήλωσης των ουκρανικών αυτονοµιστικών τάσεων», ακολουθείται µια «πολιτική ανάδειξης των ουκρανικών εθνικών χαρακτηριστικών», µε την οποία επιχειρείται η προσέλκυση και προσέγγιση «των Ουκρανών τής Πολωνίας έτσι ώστε να καταστεί πιθανή και επιθυµητή η ένωσή τους µε τους Ουκρανούς τής ΕΣΣ» και ότι ο στόχος αυτός επιδιώκεται µέσω τής ενθάρρυνσης τής ελευθερίας τής ουκρανικής γλωσσικής και πολιτισµικής έκφρασης, όπως και µέσω τής καλλιέργειας και προβολής των ουκρανικών παραδόσεων και εθίµων.[611] Ο Στάλιν, λοιπόν, επιδίωκε να φέρει πιο κοντά τους «Ουκρανούς τής Πολωνίας» µε τους σοβιετικούς Ουκρανούς, εφαρµόζοντας πολιτική λιµοκτονίας εις βάρος των τελευταίων! Από ότι φαίνεται, όµως, τα σοβιετικά στρατεύµατα που εισέβαλαν, αµέσως µετά την έναρξη τού Β παγκόσµιου πολέµου, στα εδάφη που µέχρι τότε βρίσκονταν υπό τον έλεγχο τής Πολωνίας έτυχαν ευνοϊκής υποδοχής από τον τοπικό πληθυσµό.[612] Ας δούµε τώρα την εικόνα που προκύπτει από τη στάση που κράτησαν άλλοι εχθροί τού Στάλιν, προερχόµενοι αυτή τη φορά από το εσωτερικό τού κοµµουνιστικού κινήµατος. Ο Τρότσκι, που, όπως είναι γνωστό, γεννήθηκε στην Ουκρανία και ο οποίος στα τελευταία χρόνια τής ζωής του ασχολείται επανειληµµένα µε τα προβλήµατα τής γενέθλιας χώρας του, τάσσεται υπέρ τού αυτονοµιστικού κινήµατος καταδικάζει µεν την αγριότητα τής καταστολής, ωστόσο, αν και δεν φείδεται κατηγοριών σε βάρος τού Στάλιν (τον οποίο µάλιστα συγκρίνει επανειληµµένως µε τον Χίτλερ), δεν κάνει καµία αναφορά στο προσχεδιασµένο από τη Μόσχα «ολοκαύτωµα τής πείνας».[613] Ο Τρότσκι υπογραµµίζει ότι «οι ουκρανικές µάζες διακατέχονται από άσπονδο µίσος για τη σοβιετική γραφειοκρατία», αλλά εντοπίζει την αιτία αυτής τής κατάστασης στην «καταπίεση τής ουκρανικής ανεξαρτησίας». Αν κρίνουµε µε βάση την κυρίαρχη σήµερα αντίληψη, το Χολοντοµόρ θα πρέπει να έλαβε χώρα στις αρχές τής δεκαετίας τού τριάντα όµως, σύµφωνα µε τον Τρότσκι, «το ουκρανικό ζήτηµα επιδεινώθηκε στις αρχές

222 αυτού τού χρόνου», δηλαδή στις αρχές τού 1939.[614] Κατά το πρότυπο τού Στάλιν, ο ηγέτης τής αντισταλινικής αντιπολίτευσης θα επιθυµούσε εξίσου την ένωση όλων των Ουκρανών, έστω και αν θεωρούσε ότι αυτό θα επιτυγχανόταν στους κόλπους ενός αυτόνοµου και ανεξάρτητου κράτους και όχι στο πλαίσιο τής ΕΣΣ : µα από τη στιγµή που απέφευγε σκόπιµα να αναφερθεί στη διαπραχθείσα γενοκτονία, τι νόηµα θα είχε η κατάρτιση και διατύπωση τού εν λόγω σχεδίου ένωσης; Για τον Τρότσκι, η δολιότητα τής σοβιετικής γραφειοκρατίας συνίσταται στο ότι ανεγείρει µνηµεία για να τιµήσει, δήθεν, τον µεγάλο ουκρανό εθνικό ποιητή (Τάρας Σεβτσένκο), µε απώτερο όµως σκοπό να εξαναγκάσει τους Ουκρανούς να υποβάλουν τα σέβη τους στους µοσχοβίτες καταπιεστές, µιλώντας στη γλώσσα τού εθνικού τους ποιητή.[615] Όπως βλέπουµε, δεν τίθεται καν ζήτηµα γενοκτονίας, πόσω µάλλον «εθνοκτονίας» όσο σκληρή και αν είναι η καταδίκη εκ µέρους τού Τρότσκι τού σταλινικού καθεστώτος, το κατηγορητήριό του δεν περιλαµβάνει καµία αναφορά στη φυσική και πολιτισµική εξόντωση τού ουκρανικού λαού. Είτε προέρχονται είτε όχι από το κοµµουνιστικό κίνηµα, οι εχθροί τού Στάλιν τελικά συγκλίνουν στην ουσιαστική αυτή παραδοχή. Έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται ο αβάσιµος και εργαλειακός χαρακτήρας τής προταθείσας αναλογίας µεταξύ τού Χολοντοµόρ και τής «τελικής λύσης». Τόσο ο Χίτλερ όσο και άλλα ηγετικά στελέχη των Ναζί δήλωναν ρητά και επανειληµµένα ότι επρόκειτο να οργανώσουν την εξόντωση των Εβραίων, που παροµοιάζονταν µε βάκιλους, µε ιούς, µε παθογόνους οργανισµούς, η καταστροφή των οποίων θεωρείτο αναγκαία προκειµένου να αποκατασταθεί η υγεία τού κοινωνικού σώµατος. Θα ήταν µάταιο να αναζητήσουµε παρόµοιες δηλώσεις εκ µέρους των σοβιετικών ηγετών όσον αφορά τον ουκρανικό (ή τον εβραϊκό) λαό. Περισσότερο ενδιαφέρον θα ήταν να συγκρίναµε την πολιτική τής σταλινικής ΕΣΣ έναντι τής Ουκρανίας µε την αντίστοιχη τής χιτλερικής Γερµανίας. Σε πολυάριθµες δηλώσεις του, ο ίδιος ο Χίτλερ επισηµαίνει ότι οι Ουκρανοί, όπως όλοι οι «υποδουλωµένοι λαοί», πρέπει να κρατηθούν µακριά από την εκπαίδευση και τον πολιτισµό ότι ενδείκνυται επίσης η εξάλειψη τής ιστορικής τους µνήµης ότι είναι ορθό να µην γνωρίζουν καν «γραφή και ανάγνωση».[616] Και σαν να µην έφταναν όλα αυτά: «µπορούµε κάλλιστα να ζήσουµε και χωρίς» το 80-90% τού τοπικού πληθυσµού.[617] Κυρίως όµως: µπορεί και πρέπει κανείς να ξεµπερδέψει µια για πάντα µε τα διανοητικά στρώµατα, η εξόντωση των οποίων συνιστά την προϋπόθεση για την µετατροπή τού υποταγµένου λαού σε κάστα σκλάβων ή ηµισκλάβων, προορισµένων να εργάζονται µέχρι θανάτου στην υπηρεσία τής «κυρίαρχης φυλής». Το ναζιστικό πρόγραµµα θα εξειδικευθεί σε επόµενο στάδιο από τον Χίµλερ. Το ζητούµενο ήταν η άµεση εξόντωση των Εβραίων (οι οποίοι είχαν έντονη παρουσία στους διανοητικούς κύκλους) και η µείωση στο «ελάχιστο» τού συνολικού ουκρανικού πληθυσµού, προκειµένου να ανοίξει ο δρόµος για τον «µελλοντικό γερµανικό εποικισµό». Κατ αυτόν τον τρόπο όπως επισηµαίνει ο ιστορικός στο βιβλίο του που ήδη µνηµονεύσαµε γίνεται φανερό ότι και στην Ουκρανία, «η οικοδόµηση τής ναζιστικής αυτοκρατορίας» και το «ολοκαύτωµα» αποτελούν δύο όψεις τού αυτού νοµίσµατος. Αξίζει να σηµειωθεί ότι στην πραγµατοποίηση τού συγκεκριµένου σχεδίου βοήθησαν ενεργά οι Ουκρανοί εθνικιστές, των οποίων οι µαρτυρίες αποτέλεσαν τη βασική πηγή για τη συγγραφή τού βιβλίου τού Κόνκουεστ και οι οποίοι επίσης έδρασαν ως κύριοι προπαγανδιστές τού έργου του.[618]

223 Σε σύγκριση µε το Τρίτο Ράιχ η σοβιετική εξουσία κινείται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Είναι γνωστή η πολιτική «θετικής δράσης»[ ] που προωθήθηκε από τις σοβιετικές αρχές σε σχέση µε τις εθνικές µειονότητες και για να χρησιµοποιήσουµε τους όρους που πρότεινε ο ίδιος ο Στάλιν την επαύριο τής Οκτωβριανής Επανάστασης τους Ουκρανούς «αδερφούς και συντρόφους» µας.[619] Στην πραγµατικότητα, εκείνος που προώθησε και στήριξε αποφασιστικά την πολιτική «θετικής δράσης» υπέρ τού Ουκρανικού λαού είναι ακριβώς ο φερόµενος σήµερα ως υπεύθυνος για το Χολοντοµόρ. Το 1921, ο Στάλιν αποκρούει τα επιχειρήµατα όσων υποστήριζαν ότι «η Ουκρανική ηµοκρατία και η ουκρανική εθνότητα δεν ήταν τίποτα άλλο παρά επινόηση των Γερµανών»: αντιθέτως, «είναι σαφές [ ] ότι υπάρχει ουκρανική εθνότητα και η ανάπτυξη τής κουλτούρας της είναι καθήκον για τους κοµµουνιστές».[620] Με βάση τις παραδοχές αυτές θα προχωρήσει ο «εξουκρανισµός» τής κουλτούρας, τής εκπαίδευσης, τού Τύπου και των εκδόσεων βιβλίου, των κοµµατικών στελεχών και τού κρατικού µηχανισµού. Ισχυρή ώθηση στην εφαρµογή τής πολιτικής αυτής θα δώσει ο Λαζάρ Καγκάνοβιτς, ένας από τους έµπιστους συνεργάτες τού Στάλιν, ο οποίος τον Μάρτιο τού 1925 γίνεται γραµµατέας τού κόµµατος στην Ουκρανία.[621] Τα αποτελέσµατα δεν άργησαν να φανούν: το 1931, η έκδοση βιβλίων στα ουκρανικά «έφτασε στο απόγειό της, µε τίτλους βιβλίων επί συνόλου 8.086, που ισοδυναµεί µε ποσοστό σχεδόν 77% τού αριθµού των εκδιδόµενων τίτλων βιβλίων», ενώ «το ποσοστό των Ρώσων στο κόµµα, που το 1922 ανερχόταν στο 72%, µειώθηκε στο 52%». Θα πρέπει, επίσης, να λάβουµε υπόψη και την ανάπτυξη τού ουκρανικού βιοµηχανικού συστήµατος, η αναγκαιότητα τής οποίας επισηµαίνεται επανειληµµένα από τον Στάλιν.[622] Θα µπορούσε κανείς να επιχειρήσει να υποβαθµίσει τη σηµασία των στοιχείων αυτών, εστιάζοντας στο µονοπώλιο τής εξουσίας που είχε συγκεντρώσει και συνέχιζε να ασκεί από τη Μόσχα το Κοµµουνιστικό Κόµµα τής Σοβιετικής Ένωσης. Και όµως, ήταν τέτοιος ο αντίκτυπος τής πολιτικής αυτής τού «εξουκρανισµού», που κατάφερε να πυροδοτήσει έντονες αντιδράσεις από την πλευρά των Ρώσων: Αυτοί οι τελευταίοι δεν ήταν ούτως ή άλλως ικανοποιηµένοι από τον τρόπο αντιµετώπισης τού εθνικού ζητήµατος στην ΕΣΣ. Η εξίσωση τής Ρωσίας µε τις υπόλοιπες οµόσπονδες δηµοκρατίες «έτσουζε», τα δικαιώµατα που αναγνωρίστηκαν στις µειονότητες εντός τής Ρωσικής ηµοκρατίας προκαλούσαν δυσφορία, η αντιρωσική ρητορική τού καθεστώτος εξόργιζε [ ] και το γεγονός ότι οι Ρώσοι ήταν η µόνη εθνότητα στην οµοσπονδία χωρίς δικό της κόµµα και ακαδηµία επιστηµών ξεπερνούσε κατά πολύ τα όρια τού ανεκτού.[623] Εκτός τού ότι είναι άστοχη η απόπειρα σύγκρισης ανάµεσα στη ναζιστική και τη σοβιετική πολιτική, διαπιστώνουµε ότι, στην πραγµατικότητα, η τελευταία υπερέχει και έναντι τής αντίστοιχης πολιτικής των «Λευκών» (που τύγχανε µάλιστα και τής υποστήριξης τής φιλελεύθερης ύσης). Κάτι που και ο ίδιος ο Κόνκουεστ τελικά αναγκάζεται, θέλοντας και µη, να το παραδεχτεί. Συµβαδίζοντας µε τη γραµµή που ακολουθήθηκε από την τσαρική απολυταρχία, ο Ντενίκιν «αρνιόταν να αποδεχθεί την ύπαρξη των Ουκρανών». Ο Στάλιν ακολουθεί µια διαµετρική αντίθετη στάση, χαιρετίζοντας και ενθαρρύνοντας τον «εξουκρανισµό των ουκρανικών πόλεων». Λόγω τής επιτυχίας της πολιτικής αυτής, ανοίγει ένα νέο και πολλά υποσχόµενο κεφάλαιο στην ιστορία τής χώρας:

224 Τον Απρίλιο τού 1923, το δωδέκατο Συνέδριο τού [Κοµµουνιστικού] Κόµµατος εγγυάται την πλήρη νοµική αναγνώριση τής πολιτικής τού «εξουκρανισµού»: για πρώτη φορά από τον 18ο αιώνα, στους προγραµµατικούς στόχους µιας ισχυρής και σταθερής τοπικής κυβέρνησης περιλαµβάνονται η προστασία και η ανάπτυξη τής ουκρανικής γλώσσας και κουλτούρας [ ]. Επιφανείς προσωπικότητες τού πολιτισµού αρχίζουν να επιστρέφουν στη χώρα µε την ειλικρινή ελπίδα ότι ακόµη και στο πλαίσιο µιας σοβιετικής Ουκρανίας θα µπορούσε να επιτευχθεί η εθνική αναγέννηση. Η πραγµατικότητα δικαίωσε σε µεγάλο βαθµό τις προσδοκίες τους, τουλάχιστον για ορισµένα χρόνια: η ευρεία κυκλοφορία και διάδοση, σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, ποιητικών, λογοτεχνικών, γλωσσολογικών και ιστορικών έργων έγινε δεκτή µε θερµές εκδηλώσεις από το κοινό, ενώ επίσης πραγµατοποιήθηκε σε µεγάλη κλίµακα η επανέκδοση έργων τής προγενέστερης λογοτεχνικής παράδοσης.[624] Είδαµε ότι στην Ουκρανία αυτή η πολιτική ίσχυε ήδη και βρισκόταν σε πλήρη ανάπτυξη στις αρχές τής δεκαετίας τού τριάντα. Βέβαια στη συνέχεια, θα µεσολαβήσουν µια µεγάλη εσωτερική διαµάχη και ο λιµός. Παραµένει ωστόσο µυστήριο ο τρόπος µε τον οποίο πραγµατοποιήθηκε τόσο σύντοµα η µετάβαση από µια ριζοσπαστική πολιτική «θετικής δράσης» υπέρ των Ουκρανών στον κεντρικό σχεδιασµό τής εξόντωσής τους. Όµως καλό είναι να µην ξεχνάµε ότι οι ουκρανικοί εθνικιστικοί κύκλοι διαδραµάτισαν σηµαντικό ρόλο στην επεξεργασία και διακίνηση τής θέσης για το Χολοντοµόρ: πρόκειται για τους ίδιους κύκλους που, αφού προηγουµένως, κατά τη διάρκεια τού εµφυλίου,[625] είχαν ενορχηστρώσει «αθρόους διωγµούς» κατά των Εβραίων, συνεργάστηκαν συχνά µε τους ναζί εισβολείς που ανέλαβαν την προώθηση και εφαρµογή τής πολιτικής τής «τελικής λύσης». Έχοντας χρησιµεύσει ως εργαλείο για τη δαιµονοποίηση τού εχθρού και ως λουτρό καθαρισµού των ιδίων αµαρτηµάτων, η θέση περί ουκρανικού ολοκαυτώµατος θα µετατραπεί, κατά την τελική φάση τού ψυχρού πολέµου, σε ισχυρότατο ιδεολογικό όπλο στο πλαίσιο τής πολιτικής διαµελισµού τής Σοβιετικής Ένωσης. Μια τελευταία παρατήρηση: στη διάρκεια τού 20ού αιώνα, διατυπώθηκαν αναρίθµητες καταγγελίες διάπραξης «ολοκαυτωµάτων» και «γενοκτονιών». Έχουµε ήδη συναντήσει πολλά τέτοια παραδείγµατα. Επιτρέψτε µου να αναφέρω ακόµη ένα: στο φύλλο τής 20ής Οκτωβρίου 1941 τής εφηµερίδας Chicago Tribune δηµοσιεύθηκε µια φλογερή έκκληση τού Χέρµπερτ Χούβερ για τον τερµατισµό τού αποκλεισµού που επιβλήθηκε από τη Μεγάλη Βρετανία στη Γερµανία. Ο πόλεµος εξολόθρευσης που εξαπέλυσε πριν µερικούς µήνες το Τρίτο Ράιχ εναντίον τής Σοβιετικής Ένωσης µαινόταν ακόµη, όµως στο κείµενο τής έκκλησης τού Αµερικανού [πρώην] προέδρου δεν υπάρχει η παραµικρή σχετική αναφορά. Το κείµενο επικεντρώνεται στις φρικτές συνθήκες διαβίωσης τού άµαχου πληθυσµού των κατεχοµένων χωρών (στη Βαρσοβία, «το ποσοστό παιδικής θνησιµότητας ανέρχεται στο δεκαπλάσιο τού ποσοστού γεννήσεων») και καλεί να δοθεί τέλος στο εν λόγω «ολοκαύτωµα», που δεν εξυπηρετεί κανένα ουσιαστικό σκοπό, δεδοµένου ότι δεν µπορεί να ανακόψει την πορεία τής Βέρµαχτ.[626] Είναι προφανές ότι η επιδίωξη τού Χούβερ ήταν να πλήξει την αξιοπιστία των εµπόλεµων χωρών, υπέρ των οποίων ο Φ.Ντ. Ρούζβελτ ετοιµαζόταν να παρέµβει στρατιωτικά: σήµερα δεν υπάρχει καν η µνήµη τού υποτιθέµενου «ολοκαυτώµατος», για το οποίο ο υπέρµαχος τής πολιτικής τού αποµονωτισµού επέρριψε ευθύνες στην κυβέρνηση τού Λονδίνου και εν µέρει στην Ουάσιγκτον.

225 Σηµειώσεις 604. Arendt (1966), σελ και (= Arendt, 2002, σελ και σελ. 797, σηµ. 147) Goldman (2007), σελ Conquest (1988), σελ Tottle (1987), σελ Argentieri (2004), σελ. VII-VIII. 609 Tottle (1987), σελ Στο ίδιο, σελ Losurdo (1996), κεφ. V, Wolkogonow (1989), σελ. 484; Mayer (2000), σελ Trotski (1988), σελ επ. 614 Στο ίδιο, σελ και Στο ίδιο, p Hitler (1989), σελ. 215, 617 Στο Kershaw (2000), σελ Lower (2005), σελ. 8 και σποράδην Sabrin (1991), σελ Tottle (1987), σελ. 75 και επ. [ affirmative action: στο πρωτότυπο] 619 Staline ( ), τόµ. 4, σελ Staline ( ), τόµ. 5, σελ. 42 (= Staline, 1950, σελ. 116). 621 Graziosi (2007), σελ Στο ίδιο, σελ. 311 και Στο ίδιο, σελ Conquest (1988), σελ και Figes (1997), σελ Στο Baker (2008), σελ Βιβλιογραφία Arendt H. (1966), The Origins of Totalitarianism, New Edition, Harcourt, Brace & World, Inc. New York. Τής ιδίας (2002), Les Origines du totalitarisme. Quarto. Gallimard, Paris. Argentieri F. (2004), στο Conquest (2004). Baker N. (2008), Human Smoke. The Beginnings of World War II, the End of Civilisation. Simon & Schuster, London-NewYork Conquest R. (1988), The Harvest of Sorrow. Soviet Collectivization and the Terror- Famine, (1986) Arrow Books, London. Τού ιδίου (2004), Raccolto di dolore. Collettivizzazione sovietica e carestia terroristica (1986), Liberal, Roma. Figes O. (1997), A People s Tragedy. The Russian Revolution (1996), PIMLICO, Random House, London Goldman W.Z. (2007), Terror and Democracy in the Age of Stalin. The Social Dynamics of Repression, Cambridge University Press, Cambridge. Graziosi A. (2007), L URRS di Lenin e Stalin. Storia dell Unione sovietica , Il Mulino, Bologna.

226 Hitler A. (1989), Tischgespräche, (εισαγ. παρουσ.) M. Domarus, Süddeutscher Verlag, München. Kershaw Ι. (2000), Hitler : Nemesis, The Penguin Press, London. Losurdo D. (1996), Il revisionismo storico. Problemi e miti, Laterza, Roma-Bari. Lower W. (2005), Nazi Empire-Building and the Holocaust in Ukraine, The University of North Carolina Press (in association with the United States Holocaust Museum), Chapel Hill. Mayer, A.J. (2000), The Furies. Violence and Terror in the French and Russian Revolution, Princeton University Press, Princeton. Sabrin B.F. (εισαγ. παρουσ.) (1991), Alliance for Murder. The Nazi-Ukrainian Nationalist Partnership in Genocide, Sarpedon, New York. Staline J. (1950), Le marxisme et la question nationale et coloniale, Éditions Sociales, Paris. Τού ιδίου ( ), Werke, Roter Morgen, Hamburg. Trotski L.D. (1988), Schriften. Sowjetgesellschaft und stalinistische Diktatur, (εισαγ. παρουσ.) H. Dahmer κ.ά., Rasch und Röhring, Hamburg. Tottle D. (1987), Fraud, Famine and Fascism. The Ukrainian Genocide Myth from Hitler to Harvard, Progress Books, Toronto. Wolkogonow D. (1989), Stalin, Triumph und Tragödie. Ein politisches Porträt, Claassen, Düsseldorf (γερµ. µετφρ.) Ο «αντισηµιτισµός» τού Στάλιν; D.Losurdo 01 Σεπ

227 5.6. Τέλεια συµµετρία και αυτοάφεση αµαρτιών: Ο «αντισηµιτισµός» τού Στάλιν; D.Losurdo, Stalin, histoire et critique d une légende noire, σελ Εντούτοις, όσο εξεζητηµένο κι αν είναι το παιχνίδι των µέχρι τώρα προτεινόµενων αναλογιών, η κατασκευή τού µύθου των δίδυµων τεράτων δεν φαίνεται να έχει ακόµα ολοκληρωθεί. Παρά την απόπειρα εξοµοίωσης τού εβραϊκού ολοκαυτώµατος µε το ουκρανικό Χολοντοµόρ, το όνοµα τού Άουσβιτς εξακολουθεί να προκαλεί ένα ιδιάζον συναίσθηµα αποτροπιασµού στη συνείδηση τής εποχής µας. Για την οριστική ολοκλήρωση τού εγχειρήµατος εξοµοίωσης τού Στάλιν µε τον Χίτλερ θα ήταν εποµένως ενδεδειγµένο να διαπιστωθεί ότι ο πρώτος έπεσε επίσης θύµα τής παραφροσύνης που είχε ως απόληξη το µαζικό έγκληµα τής εβραιοκτονίας που διέπραξε ο δεύτερος. Ο Χρουστσόφ υπενθυµίζει ότι, στην τελευταία περίοδο τής ζωής του, ο Στάλιν υποπτευόταν ότι οι θεράποντες ιατροί των ηγετών τής χώρας συµµετείχαν στην πραγµατικότητα σε µια συνωµοσία των ιµπεριαλιστών µε σκοπό την εξόντωση τής ηγεσίας τής Σοβιετικής Ένωσης. Η Μυστική Έκθεση δεν περιέχει σχετική αναφορά, αλλά ανάµεσα στους γιατρούς που βαρύνονταν µε υποψίες υπήρχαν και πολλοί Εβραίοι.[637] Πάνω στη βάση αυτή, γίνεται προσπάθεια να προστεθεί µια νέα και κρίσιµη λεπτοµέρεια στο πορτραίτο τού σοβιετικού τέρατος: σύµφωνα µε τον Μεντβέντεφ, «ο βαθύς αντισηµιτισµός τού Στάλιν και των οπαδών του δεν κρατήθηκε ποτέ κρυφός από κανέναν». Όσον αφορά «τον επίσηµο αντισηµιτισµό τού σοβιετικού κράτους», διευκρινίζει ο Χόµπσµπαουµ, «υπάρχουν αδιαµφισβήτητες ενδείξεις που ανάγονται στην

228 ίδρυση τού Κράτους τού Ισραήλ το 1948». Ο Ν.Μ. Νάιµαρκ, ο ήδη αναφερθείς αµερικανός ιστορικός που ειδικεύεται στη µελέτη των γενοκτονιών και τού φυλετικού µίσους, θεωρεί ελαφρά προγενέστερη την εµφάνιση τού φαινοµένου: «Με το τέλος τού πολέµου θα γίνει προφανές ότι ο Στάλιν µοιράζεται πολλά κοινά σηµεία µε τον χιτλερικό αντισηµιτισµό». Στη συνέχεια ακολουθεί ο Φυρέ, ο οποίος διαπιστώνει, χωρίς φαινοµενικά να έχει συνείδηση τής υπερβολής, ότι: «[ή]δη από την αρχή τής εµφάνισης τού χιτλερισµού, ο Στάλιν δεν έδειξε την παραµικρή συµπάθεια προς τους Εβραίους.»[638] Την πιο ακραία θέση υιοθετεί φυσικά ο Κόνκουεστ: «Ο λανθάνων αντισηµιτισµός που ανέκαθεν χαρακτήριζε το πνεύµα τού Στάλιν» άρχισε να εκδηλώνεται έντονα «ήδη από την περίοδο » και έφτασε στο «αποκορύφωµά» του το 1948.[639] Στο σηµείο αυτό µπορούµε να θεωρήσουµε ότι συντελείται η ολοκλήρωση τής κατασκευής τού µύθου των δίδυµων τεράτων. Πριν ασχοληθούµε µε τον εξαιρετικά ευάλωτο χαρακτήρα τής ερµηνευτικής αυτής κατασκευής, είναι αναγκαίο να επισηµανθεί ότι αυτή λειτουργεί επίσης και ως µέσο για την αποποίηση των σηµαντικών ευθυνών που βαρύνουν τη ύση όσον αφορά την τραγωδία που βίωσαν οι Εβραίοι κατά τη διάρκεια τού 20ού αιώνα µια τραγωδία σε τρεις πράξεις και πρόλογο. Το 1911, µεταφράζεται στα αγγλικά το βιβλίο τού Τσάµπερλεν «Τα θεµέλια τού 19ου αιώνα», αφιερωµένο αποκλειστικά σε µια φυλετική («άρια» και αντισηµιτική) ανάγνωση τής παγκόσµιας ιστορίας. Γίνεται εύκολα αντιληπτός ο πρωταρχικός ρόλος που έπαιξε ο Αγγλογερµανός συγγραφέας ως µέντορας τού ναζισµού. Όταν ο Γκαίµπελς συναντά τον σοβαρά άρρωστο και κατάκοιτο συγγραφέα, ξεσπά, θα έλεγε κανείς, σε εγκωµιαστικό ύµνο κραυγάζοντας: «Χαίρε, πατέρα τής σκέψης µας. Πρωτοπόρε, πρόδροµε!».[640] Εξίσου ενθουσιώδης ήταν στις δηλώσεις του για τον Χίτλερ και ο Τσάµπερλεν, ο οποίος έβλεπε στο πρόσωπο τού ναζιστή ηγέτη κάτι παραπάνω από έναν σωτήρα και ελευθερωτή τού γερµανικού γένους.[641] Ακόµη και µετά την κατάκτηση τής εξουσίας, και ενώ ασχολείται πυρετωδώς µε τον πόλεµο που εξαπέλυσε, ο Φύρερ θυµάται µε ευγνωµοσύνη την ενθάρρυνση που κατά τη διάρκεια τής φυλάκισης του έλαβε από τον Τσάµπερλεν.[642] Πώς έγινε λοιπόν δεκτό στην ύση το εν λόγω κείµενο καθοριστικής σηµασίας για τη διαµόρφωση τής φυλετικής ιδεολογίας και κοσµοθεώρησης τού ναζισµού; Ενθουσιώδης ήταν η αντίδραση τού βρετανικού τύπου, µε πρώτη την εφηµερίδα Times που δηµοσίευσε διθυραµβική κριτική χαιρετίζοντας «ένα σπάνιο έργο τού οποίου οφείλουµε να αναγνωρίσουµε τη σηµασία». Στην απέναντι όχθη τού Ατλαντικού, ένας πρωτοκλασάτος πολιτικός, ο Θίοντορ Ρούζβελτ, εκφράστηκε σε µεγάλο βαθµό θετικά για το βιβλίο.[643] Σε αντιδιαστολή, ο Κάουτσκι (ο οποίος την περίοδο πριν από την έναρξη τού πολέµου έχαιρε τής αµέριστης εκτίµησης όλων όσων συµµετείχαν στο εργατικό-σοσιαλιστικό κίνηµα, µη εξαιρουµένου και τού Στάλιν) ήταν εκείνος που το 1914 εξέφρασε δηµόσια την απέχθειά του για τον Τσάµπερλεν και για όλους ανεξαιρέτως τους «ρατσιστές θεωρητικούς». Αξίζει µάλιστα να επισηµανθεί ότι το 1917 ο Στάλιν χαρακτήρισε τον Γερµανό συγγραφέα ως «επιφανή θεωρητικό τής σοσιαλδηµοκρατίας», µεταξύ άλλων λόγω και τής σηµαντικής του προσφοράς όσον αφορά τη δηµόσια καταγγελία και διεξοδική ανάλυση τού φαινοµένου τού αντισηµιτισµού και των «πογκρόµ σε βάρος των Εβραίων» στην τσαρική Ρωσία.[644]

229 Ας περάσουµε τώρα στην πρώτη πράξη τής τραγωδίας, η οποία εκτυλίσσεται στην προεπαναστατική Ρωσία, στενή σύµµαχο των δυνάµεων τής Αντάντ κατά τη διάρκεια τού Α Παγκοσµίου Πολέµου. Θύµατα καταπίεσης και διακρίσεων, οι Εβραίοι βαρύνονται µε την υποψία ότι είναι ευνοϊκά διακείµενοι προς τον Γερµανό κατακτητή και εισβολέα. Το ρωσικό επιτελείο προειδοποιεί για το ενδεχόµενο επιχειρήσεων κατασκοπείας. Αρκετοί Εβραίοι κρατούνται ως όµηροι και απειλούνται µε εκτέλεση σε περίπτωση που η «εβραϊκή κοινότητα» δείξει έλλειψη πατριωτισµού οι φερόµενοι ως κατάσκοποι οδηγούνται στο εκτελεστικό απόσπασµα.[645] Τα µέτρα δεν τελειώνουν εδώ: στις αρχές τού 1915, διατάσσεται ο µαζικός εκτοπισµός τού εβραϊκού πληθυσµού των ζωνών τις οποίες είχαν αποκλείσει τα προελαύνοντα στρατεύµατα τού κάιζερ Γουλιέλµου τού Β. Ένας από τους βουλευτές τής ρωσικής ούµα περιγραφεί µε τον ακόλουθο τρόπο τις µεθόδους που χρησιµοποιήθηκαν στην επιχείρηση εκτόπισης πληθυσµού στην [πολωνική] πόλη Ράντοµ: «[Γύρω στις 11 το βράδυ] ειδοποιήθηκαν οι κάτοικοι να εγκαταλείψουν την πόλη, µε την απειλή ότι όποιος συλληφθεί το επόµενο πρωί θα εκτελείται δι απαγχονισµού [ ]. Λόγω τής έλλειψης µεταφορικών µέσων, οι ηλικιωµένοι, οι άρρωστοι και οι ανάπηροι χρειάστηκε να µεταφερθούν στα χέρια. Οι αστυνοµικοί και οι χωροφύλακες µεταχειρίζονταν τους Εβραίους σαν εγκληµατίες. Σε µια περίπτωση µάλιστα, σφράγισαν ερµητικά τις πόρτες ενός τραίνου και, όταν εν τέλει τις άνοιξαν, διαπίστωσαν ότι οι περισσότεροι από τους επιβάτες ήταν ετοιµοθάνατοι.» Το µέτρο τής εκτόπισης εφαρµόστηκε σε βάρος µισού εκατοµµυρίου Εβραίων και προκάλεσε τον θάνατο εκατό χιλιάδων ατόµων.[646] Ως συνέχεια τού αγώνα εναντίον τής πολεµικής βαρβαρότητας θα ξεσπάσει η επανάσταση τού Οκτώβρη, που εφήρµοσε στην πράξη τη διδασκαλία τού Μαρξ και τού Ένγκελς. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο τελευταίος είχε επισηµάνει ότι: «παρήλθε προ πολλού η εποχή τής δεισιδαιµονίας, όταν τα αίτια τής επανάστασης αναζητούνταν στις κακές προθέσεις µιας χούφτας υποκινητών».[647] υστυχώς επρόκειτο για µια καταστροφικά λανθασµένη εκτίµηση. Στη Ρωσία, η άνοδος στην εξουσία ενός κινήµατος πιστού στις υποθήκες τού «Εβραίου Μαρξ» και µε έντονη την εβραϊκή παρουσία στους κόλπους τής ηγετικής του οµάδας θα εγκαινιάσει µια περίοδο κατά την οποία θα θριαµβεύσει η θεωρία τής συνωµοσίας. Στην κατασπαραγµένη από τον εµφύλιο χώρα, βρίσκονται πλέον στην ηµερήσια διάταξη οι µαζικοί διωγµοί και οι σφαγές των Εβραίων, οι οποίοι κατηγορούνται ότι κινούν τα νήµατα τού µπολσεβικισµού. Η νέα σοβιετική εξουσία λαµβάνει µέτρα προκειµένου να δοθεί τέλος στις θηριωδίες: ψηφίζονται ιδιαίτερα αυστηροί νόµοι και ο Λένιν κάνει έκκληση για την εξάλειψη τού «µίσους εναντίον των Εβραίων, [ ] τού µίσους εναντίον των αλλοεθνών» στο πλαίσιο µιας οµιλίας του, η οποία µάλιστα ηχογραφείται µε σκοπό να την ακούσουν και τα εκατοµµύρια των αναλφάβητων.[648] Η Αγγλία, η Γαλλία και οι Ηνωµένες Πολιτείες τάσσονται στο πλευρό των Λευκών και, σε αρκετές περιπτώσεις, συµµετέχουν ενεργά και δραστήρια στην αιµατηρή αντισηµιτική εκστρατεία. Στη διάρκεια τού καλοκαιριού τού 1918, τα αεροπλάνα των βρετανικών δυνάµεων, οι οποίες είχαν στο µεταξύ αποβιβαστεί στη βόρεια Ρωσία, προχωρούν στη µαζική ρίψη αντισηµιτικών προκηρύξεων.[649] Μερικούς µήνες αργότερα τα πογκρόµ λαµβάνουν ανησυχητικές

230 διαστάσεις, προκαλώντας τον θάνατο περίπου εξήντα χιλιάδων Εβραίων: «λέγεται ότι τα πογκρόµ οργανώθηκαν µε την κρυφή υποστήριξη των συµµαχικών στρατευµάτων που εισέβαλαν στη Ρωσία».[650] Όπως επισηµαίνουν αρκετοί διακεκριµένοι ιστορικοί, πρόκειται για ένα «πρελούδιο» των «ναζιστικών εγκληµάτων», «τής εξολόθρευσης τού ευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου»,[651] και µάλιστα ένα πρελούδιο µε την ενεργό συµµετοχή τής Μεγάλης Βρετανίας, που ήταν τότε επικεφαλής τής αντιµπολσεβικικής σταυροφορίας. Περνάµε έτσι στην τρίτη πράξη τού δράµατος. Παρά τη δυτική βοήθεια οι Λευκοί ηττώνται από τους Μπολσεβίκους και εκπατρίζονται στη ύση, φέρνοντας µαζί τους την αντίληψη ότι η επανάσταση τού Οκτώβρη αποτελεί εβραιοµπολσεβίκικη συνωµοσία, όπως επίσης και τα περίφηµα Πρωτόκολλα τής Σιών που παρουσιάζονται ως αδιαµφισβήτητη απόδειξη τής συγκεκριµένης ερµηνείας. Η εξέλιξη αυτή δεν είναι χωρίς συνέπειες. Στην Αγγλία, το εθνικό «τυπογραφείο τής Αυτού Μεγαλειότητος» προχωράει στην εκτύπωση τής αγγλικής έκδοσης των Πρωτοκόλλων, τα οποία προκαλούν µεγάλη αίσθηση, όταν αµέσως µετά τη δηµοσίευσή τους αναφέρονται από τους Times ως απόδειξη ή τεκµήριο για την ύπαρξη ενός µυστικού σχεδίου για την καταστροφή τής ύσης.[652] Κατ αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται µια εκστρατεία, µε τη συµµετοχή και τού ίδιου τού Ουίνστον Τσόρτσιλ, η οποία επικεντρώνεται στην καταγγελία τού ρόλου που έπαιξε ο Ιουδαϊσµός στην εµφάνιση, από τις αρχές τού 18ου αιώνα, ανατρεπτικών τάσεων, όχι µόνο στη Ρωσία, αλλά και γενικότερα στη ύση. «Αυτό το εβραϊκό κίνηµα δεν είναι νέο φαινόµενο. Από την εποχή ήδη τού Σπάρτακους Βάισχάουπτ [ιδρυτή τού Τάγµατος των «Πεφωτισµένων» τής Βαυαρίας], µέχρι και την εποχή τού Καρλ Μαρξ, όπως ακριβώς και στις µέρες µας µε τον Τρότσκι (Ρωσία), τον Μπέλα Κουν (Ουγγαρία), τη Ρόζα Λούξεµπουργκ (Γερµανία), και την Έµµα Γκόλντµαν (ΗΠΑ), η παγκόσµια αυτή συνωµοσία για την ανατροπή τού πολιτισµού και τον κοινωνικό µετασχηµατισµό στη βάση ενός µοντέλου καθηλωµένης ανάπτυξης, ενός αισθήµατος φθόνου και µοχθηρίας και ενός ανέφικτου ιδανικού ισότητας απλώνει τα πλοκάµια της παντού. Και, όπως πολύ εµπεριστατωµένα απέδειξε µια σύγχρονη συγγραφέας, η κ. Γουέµπστερ, ήταν καθοριστικός ο ρόλος του και στην τραγωδία τής Γαλλικής Επανάστασης. Ήταν η κινητήρια δύναµη πίσω από κάθε ανατρεπτική τάση κατά τον 19ο αιώνα. Και σήµερα αυτή η συµµορία περιέργων προσωπικοτήτων από τα καταγώγια των ευρωπαϊκών και αµερικανικών µεγαλουπόλεων έχει καθίσει στον σβέρκο τού ρωσικού λαού. Έγιναν πράγµατι οι απόλυτοι και οι αδιαµφισβήτητοι κύριοι ενός ισχυρού κράτους.» [Ουίνστον Τσόρτσιλ] [653] Ακόµα και το 1937, ο Τσόρτσιλ, εκφράζοντας συγχρόνως την επιδοκιµασία του για τον Χίτλερ, δίνει ιδιαίτερη έµφαση στην εβραϊκή καταγωγή ενός εξέχοντος ηγετικού στελέχους τής µπολσεβίκικης επανάστασης, τού «Λεβ Τρότσκι, γνωστού και ως Μπρονστάιν». Κι αυτό γιατί «αυτός ποτέ δεν έπαψε να είναι Εβραίος. Η ιδιότητά του αυτή είναι ανεξάλειπτη».[654]

231 Στην άλλη όχθη τού Ατλαντικού, στις ΗΠΑ, ο Χένρι Φορντ είναι εκείνος που θα φροντίσει για τη διάδοση και προώθηση των Πρωτοκόλλων τής Σιών δηλώνοντας ότι «η ρωσική επανάσταση έχει φυλετική και όχι πολιτική προέλευση». Και, χρησιµοποιώντας «ανθρωπιστική» και «σοσιαλιστική» ορολογία, θα συνεχίσει υποστηρίζοντας ότι η επανάσταση αυτή δεν αποτελεί παρά την έκφραση µιας «φυλετικής φιλοδοξίας µε στόχο την παγκόσµια κυριαρχία».[655] Εκτός από τον µεγιστάνα τής βιοµηχανίας αυτοκινήτων βλέπουµε επίσης δύο υπερασπιστές της λευκής υπεροχής [white supremacy] να πρωτοστατούν στην εκστρατεία καταγγελίας τής µυστικής καθοδήγησης, εκ µέρους των Εβραίων, τού ρωσικού επαναστατικού κινήµατος, το οποίο, µετά την ανατροπή τού τσαρικού καθεστώτος, έρχεται να συνταράξει συθέµελα τη ύση: ο Μάντισον Γκραντ προειδοποιεί για τη «σηµιτική ηγεσία» τού «µπολσεβικισµού», ενώ ο Λόθροπ Στόνταρντ[656] στιγµατίζει το γεγονός ότι το «µπολσεβίκικο καθεστώς τής Σοβιετικής Ρωσίας» έχει «ιουδαϊκό, σε µεγάλο βαθµό, χαρακτήρα» (ας σηµειωθεί ότι ο τελευταίος υπήρξε συγγραφέας αναφοράς για δύο αµερικανούς προέδρους βλ. κατωτέρω, 8.3). Μέσα σε αυτό το κλίµα, στη βορειοαµερικανική δηµοκρατία πληθαίνουν οι φωνές εκείνων που ζητούν ριζοσπαστικά µέτρα για την αντιµετώπιση τού «ιουδαϊκού ιµπεριαλισµού που θέτει ως τελικό στόχο την εγκαθίδρυση τής εβραϊκής κυριαρχίας σε παγκόσµιο επίπεδο», ενώ δεν λείπουν και οι απειλές ότι θα είναι βαριά η τιµωρία που περιµένει τον λαό που συνέλαβε το επαίσχυντο αυτό σχέδιο: προαναγγέλλονται, λοιπόν, «πογκρόµ και σφαγές Εβραίων [...] αδιανόητων µέχρι σήµερα διαστάσεων», σφαγές «χωρίς προηγούµενο στη σύγχρονη ιστορία».[657] Τα προαναφερθέντα κείµενα τού Τσόρτσιλ, τού Φορντ, όπως των άλλων αµερικανών συγγραφέων, µας φέρνουν στο νου την κατά πολύ οξύτερη αντισηµιτική εκστρατεία των Ναζί. Ας σηµειωθεί ότι οι τελευταίοι αντλούν, σε µη αµελητέο βαθµό, τόσο ιδέες, όσο και χρηµατοδότηση, στελέχη και ακτιβιστές από την αντι-µπολσεβίκικη διασπορά.[658] Χαρακτηριστικότερη είναι η περίπτωση τού Ρόζενµπεργκ, ενός από τους πλέον γνωστούς ερµηνευτές τής Οκτωβριανής Επανάστασης ως «εβραϊκής συνωµοσίας». ιαπιστώνουµε ότι, σε όλη τη διάρκεια τής εξέλιξής της κατά τον 20ό αιώνα, η τραγωδία τού εβραϊκού λαού έλαβε χώρα µε την ενεργό συµµετοχή τόσο τής φιλελεύθερης ύσης όσο και τής προ- και αντεπαναστατικής Ρωσίας. Η κατηγορία τού αντισηµιτισµού που στρέφεται εις βάρους εκείνου µε την πλέον µακροχρόνια θητεία στην ηγεσία τής χώρας που προέκυψε από την επανάσταση τού Οκτώβρη, µε άλλα λόγια από την υποτιθέµενη «εβραιοµπολσεβίκικη συνωµοσία», έρχεται µε µια µονοκοντυλιά να διαγράψει τα ιστορικά αυτά δεδοµένα Khrouchtchev (1976), σελ Medvedev (1977), σελ. 629 Hobsbawm (1990), σελ. 173 Naimark (2001), σελ. 90 Furet (1995), σελ Conquest (1992), σελ Goebbels (1992), σελ.247 (καταχώρηση στο ηµερολόγιο στις 8 Μαΐου 1926) Στο Fest (1973), σελ. 259.

232 642. Hitler (1980), σελ. 224 (συζήτηση στις Ιανουαρίου 1942) Poliakov (1987), σελ Kautsky (1914), σελ ; πρβ. Staline ( ), τοµ. 2, σελ Lincoln (1994), σε Levin (1990), τοµ. 1, σελ Marx, Engels ( ), τοµ. 8, σελ. 5. [«Επανάσταση και Αντεπανάσταση στη Γερµανία»] 648. Lénine ( ), τοµ. 29, σελ Poliakov (1977), σελ Mosse (1990), σελ Cohn (1967) σελ. 128 Mayer (1988), σελ Poliakov (1977), σελ.226 και Στο Schmid (1974), σελ Στο Baker (2008), σελ Ford (1933), σελ. 128 επ. και Grant (1971), σελ. XXXI Stoddard (1984), σελ Bendersky (2000), σελ. 58, 54 και Fest (1973), σελ. 201 Poliakov (1977), σελ Βιβλιογραφία Baker N. (2008), Human Smoke. The Beginnings of World War II, the End of Civilization, Simon & Schuster, London-New York. Bendersky J.W. (2000), The «Jewish Threat». Anti-semitic Politics of the US Army, Basic Books, New York. Cohn N. (1967), στο Poliakov L., Histoire d un mythe. La «conspiration» juive et les protocoles des sages de Sion, Gallimard, Paris (γαλλ. µετάφρ.). Conquest R. (1992), Stalin Breaker of Nations, Penguin Books, New York. Fest J.C. (1973), Hitler. Eine Biographie, Ullstein, Frankfurt a.m.-berlin-wien. Ford H. (1933), Der internationale Jude (1920), Hammer, Leipzig (γερµ. µετάφρ.). Furet F. (1995), Le passé d une illusion. Essai sur l idée communiste au xxe siècle, Robert Laffont-Calmann-Lévy, Paris. Goebbels J. (1992), Tagebücher, (εισαγ. παρουσ.) R.G. Reuth, C.H. Beck, München- Zürich. Grant M. (1971), Εισαγωγή στο L. Stoddard, The Rising Tide of Color against White World-Supremacy, επανέκδοση, Negro University Press, Westport (CT). Hitler A. (1980), Monologe im Füherhauptquartier , Die Aufzeichnungen Heinrichs Heims, (εισαγ. παρουσ.) W. Jochmann, Albrecht Knaus, Hamburg. Hobsbawm Eric J. (1990), Nation and Nationalism since Program, Myth, Reality, Cambridge University Press, Cambridge. Kautsky K. (1914), Rasse und Judentum, Ergänzungsheft zur Neuen Zeit, n.20, 30 Οκτωβρίου, Dietz Nachfolger G.m.b.H, Stuttgart. Khrouchtchev Ν. (1976), Rapport secret de N. Khrouchtchev présenté au XXe Congrès du PC de l Union soviétique, (εισαγ. παρουσ.) Branko Lazitch, στο Le rapport Khrouchtchev et son histoire, Seuil, Paris. Lénine V.I. ( ), Œuvres, Éditions Sociales, Paris.

233 Lincoln W.B. (1994), Passage through Armageddon. The Russians in War and Revolution (1986), Oxford University Press, New York-Oxford. Marx, K., Engels F. ( ), Werke, Dietz, Berlin. Mayer A.J. (1988), Why Did the Heavens not Darken? Pantheon Books, New York. Medvedev R.A. (1977), Lo stalinismo. Origini storia conseguenze, Mondadori, Milano. Mosse G.L. (1990), Le guerre mondiali dalla tragedia al mito dei caduti, Laterza, Roma- Bari. Naimark N.M. (2001), Fires of Hatred. Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe, Harvard University Press, Cambridge (Mass.) Poliakov L. (1977), Histoire de l antisémitisme. Vol.4. L Europe suicidaire, , Calman-Lévy, Paris. Τού ιδίου (1987), Le mythe aryen. Essai sur les sources du racisme et des nationalismes, Complexe, Bruxelles. Schmid A.P. (1974), Churchills privater Krieg. Intervention und Konterrevolution im russischen Bürgerkrieg, November 1918-März 1920, Atlantis, Zürich. Staline J. ( ), Werke, Roter Morgen, Hamburg. Stoddard L. (1971), The Rising Tide of Color against White World-Supremacy, Negro University Press, Westport (CT). Η σηµερινή Ευρωπαϊκή Ακρα εξιά "OPΓANΩΣEIΣ KAI KOMMATA THΣ AKPAΣ EΞIAΣ ΣTIΣ XΩPEΣ THΣ EYPΩΠAΪKHΣ ENΩΣHΣ" "Ηδη από τα µέσα της δεκαετίας του 1980, οι δυνάµεις της Ακρας εξιάς προωθούν πλέον συστηµατικά τις θέσεις τους στις χώρες-µέλη της Eυρωπαϊκής Ένωσης, επικεντρώνοντας την κριτική τους στη µεταναστευτική πολιτική των κυβερνήσεων. Παρόλο που δεν υφίσταται άµεσος κίνδυνος κατάλυσης του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, η ρατσιστική εξιά αποτελεί ένα άκρως ανησυχητικό φαινόµενο, καθότι ο πολιτικός της λόγος φαίνεται να βρίσκει "ευήκοα ώτα" τόσο µεταξύ των θυµάτων του τεχνολογικού εκσυγχρονισµού, και κυρίως των ανέργων, όσο και µεταξύ των ευηµερούντων µικροαστών, που νιώθουν να απειλούνται από τη µαζική παρουσία µεταναστών και οικονοµικών προσφύγων στις χώρες τους. Για την καλύτερη κατανόηση των προβληµάτων που συνεπάγεται η αναβίωση του ρατσισµού στην Eυρώπη παρουσιάζονται στη συνέχεια συνοπτικά οι κυριότερες ακροδεξιές οργανώσεις και

234 κόµµατα στις χώρες-µέλη της Eυρωπαϊκής Ενωσης." "AYΣTPIA Σήµερα στην Aυστρία υπάρχουν συνολικά πενήντα περίπου οργανώσεις και κόµµατα της Ακρας εξιάς, το µέγεθος και η σηµασία των οποίων διαφέρει. Oι πρώτες ακροδεξιές οργανώσεις εµφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1950 στην Kαρινθία (Kärnten), περιοχή µε έντονη ναζιστική δραστηριότητα ήδη από την εποχή του Μεσοπολέµου. Πρόκειται για νεοναζιστικές οργανώσεις, όπως η "Aυστριακή Oµοσπονδία Γυµναστικής" (Österreichischer Turnerbund, ÖTB), "H Kοινότητα Eργασίας των Φιλελεύθερων Πανεπιστηµιακών Oργανώσεων της Aυστρίας" (Arbeitsgemeinschaft Freiheitlicher Akademikerverbände Österreichs) κ.λπ. Aκολούθησε το 1966 η ίδρυση του "Eθνικού ηµοκρατικού Kόµµατος" (Nationaldemokratische Partei, NDP), ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1970 έκανε την εµφάνισή της η νεοναζιστική νεολαιίστικη οργάνωση " ράση Nέας εξιάς" (Aktion Neue Rechte, ANR). Tο 1982 στελέχη διαφόρων ακροδεξιών οµάδων ίδρυσαν το "Kίνηµα για την Aναχαίτιση των Ξένων" (Ausländer-Halt-Bewegung, AUS), νεοναζιστική οργάνωση η οποία στρέφεται κυρίως εναντίον των µεταναστών που ζουν και εργάζονται στην Aυστρία. Aπό το 1986 και µετά κύριος εκπρόσωπος της αυστριακής Ακρας εξιάς είναι το "Φιλελεύθερο Kόµµα της Aυστρίας" (Freiheitliche Partei Österreichs, FPÖ), του οποίου ηγείται ο Γεργκ Xάιντερ (Jörg Haider), γνωστός στον ευρωπαϊκό χώρο για τις φασιστικές του απόψεις. Aν και µέλος της ιεθνούς των Φιλελευθέρων, το κόµµα του Xάιντερ καλλιεργεί την ξενοφοβία και το ρατσισµό στο εσωτερικό της χώρας, καθώς είναι υπέρ της "εθνικής προτίµησης" σε θέµατα απασχόλησης, πολιτική που υποδαυλίζει το µίσος των ντόπιων για τους µετανάστες. O Xάιντερ έχει επανειληµµένα εκφράσει δηµόσια το θαυµασµό του για το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς του Xίτλερ και ειδικότερα για την πολιτική απασχόλησης που είχε εφαρµόσει. Στην προσπάθειά του µάλιστα να υποβαθµίσει την εξόντωση των Eβραίων, συχνά στις δηµόσιες εµφανίσεις του αποκαλεί τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Nαζί "σωφρονιστικά ιδρύµατα". Tο κόµµα του Xάιντερ αποτελεί σήµερα το ισχυρότερο ακροδεξιό κόµµα στους κόλπους της Eυρωπαϊκής Ενωσης, ενώ η πορεία του, παρά τις επιθέσεις που δέχεται από το εξωτερικό, συνεχίζει να είναι σταθερά ανοδική. [...] Στις βουλευτικές εκλογές τον Oκτώβριο του 1999 το Φιλελεύθερο Kόµµα αναδείχθηκε µε 27,2% πρώτο κόµµα, ανατρέποντας το συσχετισµό δυνάµεων στην αυστριακή Bουλή." "BEΛΓIO Στη Bαλλονία, το γαλλόφωνο τµήµα του Bελγίου, η Ακρα εξιά είναι µάλλον περιθωριακή. [...] ιαφορετική είναι η κατάσταση στη Φλάνδρα, όπου το εθνικιστικό κόµµα "Φλαµανδικό Mπλοκ" (Vlaams Blok, VB) φαίνεται να διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο, καθώς τάσσεται υπέρ της ανεξαρτητοποίησης της Φλάνδρας, µε απώτερο σκοπό την προσάρτησή της στην Oλλανδία. Στις εθνικές εκλογές τον Iούνιο του 1999, χρησιµοποιώντας ρατσιστικά συνθήµατα κατά των µεταναστών, όπως το σλόγκαν "πρώτα οι δικοί µας", το "Φλαµανδικό Mπλοκ" συγκέντρωσε το 12% των ψήφων. Aν και κοινοβουλευτικό κόµµα, διατηρεί στενούς δεσµούς µε την παρακρατική οργάνωση "Πρωτοπορία" (Voorpost), γνωστή για τις βίαιες επιθέσεις της εναντίον των µεταναστών. Πολλά από τα µέλη του "Φλαµανδικού Mπλοκ" προέρχονται από το χώρο της φασιστικής οργάνωσης "Φλαµανδική Pιζοσπαστική Tάξη" (Vlaamse Militanten Orde), που ιδρύθηκε µεταπολεµικά από πρώην συνεργάτες των Nαζί, για να τεθεί τελικά εκτός νόµου από το βελγικό κράτος, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, µε την κατηγορία της παράνοµης δράσης. "

235 "ΓAΛΛIA Mέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 οι δυνάµεις της Ακρας εξιάς στη Γαλλία δρούσαν συνήθως αποσπασµατικά και χωρίς συγκεκριµένο πρόγραµµα, οργανώνοντας κυρίως επιθέσεις εναντίον αριστερών βιβλιοπωλείων, κοµµατικών γραφείων, καταστηµάτων κ.λπ., καθώς και εναντίον εβραϊκών στόχων. Tο πολιτικό κλίµα, ωστόσο, άλλαξε άρδην µε την ίδρυση του "Eθνικού Mετώπου" (Front National, FN) υπό την ηγεσία του Jean-Marie Le Pen. Tο κόµµα του Le Pen ξάφνιασε τη Γαλλία, καθώς στις ευρωεκλογές του 1984 συγκέντρωσε το 11% των ψήφων κερδίζοντας 10 έδρες στο Eυρωκοινοβούλιο. Στις εθνικές εκλογές του 1986 εξασφάλισε ποσοστό 9,9% των ψήφων, καταλαµβάνοντας 35 έδρες στη Γαλλική Eθνοσυνέλευση. Tη µεγαλύτερη νίκη, ωστόσο, πέτυχε ο Le Pen ως υποψήφιος πρόεδρος στις εκλογές του 1988, όταν, έχοντας αντιµέτωπο τον Francois Mitterrand, συγκέντρωσε στον πρώτο γύρο το 14,3% των ψήφων, γεγονός που αναστάτωσε την κοινή γνώµη της Γαλλίας. Eντυπωσιακή επίσης ήταν η επιτυχία του Le Pen στις επαναληπτικές εκλογές για τη Γαλλική Eθνοσυνέλευση στο Dreux και στη Mασσαλία του 1989, όταν το κόµµα του εξασφάλισε το 61,3% και 47% των ψήφων αντιστοίχως. Στις εθνικές εκλογές του 1997, τέλος, το κόµµα του Le Pen συγκέντρωσε το 15,2% των ψήφων. Tελευταία, το "Eθνικό Mέτωπο" διασπάστηκε, καθώς ο Bruno Megret, δεύτερος µετά τον Le Pen στην κοµµατική ιεραρχία, αποχώρησε και ίδρυσε δικό του κόµµα." "EΛΛA A Στην Eλλάδα η εξέλιξη της Ακρας εξιάς εµφανίζει ορισµένες ιδιοτυπίες. Συγκεκριµένα, ένα µέρος της αποτελείται από άτοµα που διαπνέονται από φιλοµοναρχικές ιδέες, η επιρροή των οποίων φθίνει συνεχώς, ενώ ένα δεύτερο κοµµάτι συγκεντρώνει τους νοσταλγούς του δικτατορικού καθεστώτος του Tο τρίτο µέρος, τέλος, που είναι όχι µόνο το δυναµικότερο, αλλά και το πλέον οργανωµένο, συγκεντρώνει στους κόλπους του νεοναζιστές όλων των αποχρώσεων. Kατάλοιπο του παρελθόντος αποτελεί το µοναρχοφασιστικό "Kόµµα της 4ης Aυγούστου" (K4A), το οποίο, ως φαίνεται, τείνει να εξαφανιστεί. Tο 1979 ιδρύθηκε το "Eνιαίο Eθνικιστικό Kίνηµα" (ENEK). H οργάνωση αυτή διατηρεί σχέσεις µε αντίστοιχες ακροδεξιές οµάδες στο εξωτερικό, όπως είναι για παράδειγµα η βρετανική League of St. George. Tο 1984 έκανε την εµφάνισή της η "Eθνική Πολιτική Ενωσις", κόµµα ιδεολογικο-πολιτικά συνδεδεµένο µε τη στρατιωτική δικτατορία των συνταγµαταρχών ( ). Στις ευρωεκλογές του 1984 η EΠEN έλαβε 2,25% των ψήφων, κατακτώντας µία έδρα στο Eυρωκοινοβούλο. Εκτοτε η εκλογική δύναµή της δεν υπερέβη το 1%. Tελευταία εµφανίστηκαν στην Eλλάδα διάφορες µικρές ακροδεξιές οµάδες, η δράση των οποίων επικεντρώνεται κυρίως στην έκδοση βιβλίων και περιοδικών φασιστικού και ρατσιστικού περιεχοµένου. Hγετικό ρόλο µεταξύ των οµάδων αυτών διεκδικεί η οργάνωση "Xρυσή Aυγή", στελέχη της οποίας έχουν κατηγορηθεί κατά καιρούς για συµµετοχή σε βίαια επεισόδια µε θύµατα µετανάστες ή/και µέλη αριστερών οργανώσεων."

236 "ITAΛIA H ιταλική Ακρα εξιά έχει τις ιδεoλογικές της καταβολές στο φασιστικό καθεστώς του Mπενίτο Mουσολίνι. Kύριος εκφραστής του νεοφασισµού στην Iταλία είναι το "Kοινωνικό Kίνηµα Iταλίας Eθνική εξιά" (Movimento Sociale Italiano Destra Nazionale, MSI-DN), αρχηγός του οποίου ήταν µέχρι το θάνατό του, το 1988, ο Giorgio Almirante. Έκτοτε ηγέτης του MSI είναι ο Giancarlo Fini. Tο MSI, που ιδρύθηκε το 1946, είχε στο παρελθόν τουλάχιστον έντονες πραξικοπηµατικές τάσεις (βλ. απόπειρα πραξικοπήµατος του στρατηγού Giovanni de Lorenzo το 1964, του Valerio Borghese τον Iανουάριο του 1974 κ.λπ.), ενώ του καταµαρτυρούνται και σχέσεις µε τη Στοά "Propaganda Due" (P2), που, ως γνωστόν, έχει απασχολήσει συχνά τις κοινοβουλευτικές εξεταστικές επιτροπές του ιταλικού Kοινοβουλίου. Aπό το MSI προέρχονται οι περισσότεροι από τους γνωστούς ακροδεξιούς τροµοκράτες των οργανώσεων "Nέα Tάξη" (Ordine Nuovo), "Mαύρη Tάξη" (Ordine Nero) και "Ένοπλοι Eπαναστατικοί Πυρήνες" (Nuclei Armati Rivoluzionari, NAR), που ευθύνονται για σωρεία πολύνεκρων τροµοκρατικών ενεργειών, όπως η βοµβιστική επίθεση στην Piazza Fontana του Mιλάνου το εκέµβριο του 1969, µε 18 νεκρούς και 88 τραυµατίες, στην Piazza della Loggia στην πόλη Brescia το Mάιο του 1974, µε 8 νεκρούς και 94 τραυµατίες, στο τρένο "Italicus" της γραµµής Mπολόνια-Φλωρεντία τον Aύγουστο του 1974, µε 12 νεκρούς και 106 τραυµατίες, στο σιδηροδροµικό σταθµό της Mπολόνια τον Aύγουστο του 1980, µε 86 νεκρούς και 200 τραυµατίες, καθώς και στην ταχεία Nάπολι-Mιλάνο το εκέµβριο του 1984 µε 15 νεκρούς και 100 τραυµατίες. O Φίνι, θέλοντας να αποστασιοποιηθεί από το τροµοκρατικό παρελθόν του κόµµατός του, µετονόµασε το MSI σε "Eθνική Συµµαχία". Mε τη νέα αυτή ονοµασία η Ακρα εξιά απέσπασε στις εκλογές του 1996 το 14,4% των ψήφων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εµφανίστηκε στο Mιλάνο η νεοναζιστική "Αρια Tάξη" (Aryan Order), οργάνωση που ακολουθεί τα ιδεολογικά χνάρια του γερµανικού εθνικοσοσιαλισµού. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 µια νέα ακροδεξιά οργάνωση έκανε την εµφάνισή της στη βόρεια Iταλία. Πρόκειται για το "Σύνδεσµο της Λοµβαρδίας" (Lega Lombarda), πολιτική οργάνωση γνωστή και ως "Λίγκα του Bορρά" (Lega Northe). Iδρυτής της Lega Northe είναι [...] ο Umberto Bossi. Στόχος της οργάνωσης είναι η απόσχιση του Bορρά της Iταλίας από τη Pώµη και η δηµιουργία αυτόνοµου ανεξάρτητου κράτους. Aν και δεν ανήκει στο χώρο της νεοναζιστικής Ακρας εξιάς, η Lega Northe αντιτίθεται επίσης στην παρουσία µεταναστών από τη νότια Iταλία, τους οποίους αντιµετωπίζει λίγο-πολύ ως ανθρώπους δεύτερης κατηγορίας που ζουν σε βάρος της εύρωστης βορειοϊταλικής οικονοµίας. Mετά τις βουλευτικές εκλογές του 1988, η οργάνωση του Bossi εκπροσωπείται πλέον στην ιταλική Σύγκλητο. Στις ευρωεκλογές του 1989 µε 1,8 εκατοµµύρια ψήφους κατέκτησε δύο θέσεις στο Eυρωκοινοβούλιο, ενώ στις δηµοτικές και περιφερειακές εκλογές του 1990 συγκέντρωσε το 19% των ψήφων και εξέλεξε 15 βουλευτές, για να αναδειχθεί έτσι σε δεύτερο κατά σειρά κόµµα, πριν τους κοµµουνιστές, στην τοπική Bουλή της Λοµβαρδίας. Tην περασµένη δεκαετία η Lega Northe παρουσίαζε έντονη ανοδική πορεία. Tελευταία φαίνεται πως έχει αγγίξει τα όριά της, καθώς τα αποσχιστικά της συνθήµατα προκαλούν ανησυχίες ακόµη και µεταξύ των κατοίκων της βόρειας Iταλίας.[...]" "OMOΣΠON IAKH HMOKPATIA THΣ ΓEPMANIAΣ Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 παρατηρήθηκε σηµαντική κίνηση στο χώρο των νεοναζιστών. Eµφανίστηκαν διάφορες οργανώσεις, όπως το "Mέτωπο ράσης των Eθνικοσοσιαλιστών / Eθνικοί Aκτιβιστές" (Aktionsfront Nationaler Sozialisten / Nationale Aktivisten, ANS/NA), η "Iδεολογική Kοινότητα του Nέου Mετώπου"

237 (Gesinnungsgemeinschaft der Neuen Front, GdNF) και "H Γερµανική Eναλλακτική Λύση" (Deutsche Alternative, DA) µε καθοδηγητή τον Michael Kuhnen, πρώην αξιωµατικό του οµοσπονδιακού γερµανικού στρατού (Bundeswehr), το "Eθνικοσοσιαλιστικό Eργατικό Kόµµα Γερµανίας - Oργάνωση Eξωτερικού και Aναπτύξεως" (National-sozialistische Deutsche Arbeiterpartei - Auslands- und Aufbau - Organisation, NSDAP/AO), το "Φιλελεύθερο Γερµανικό Eργατικό Kόµµα" (Freiheitliche Deutsche Arbeiterpartei, FAP), "H Eθνική Eπίθεση" (Nationale Offensive, NO), το "Eθνικιστικό Mέτωπο" (Nationalistische Front, NF) κ.λπ. Tο φθινόπωρο του 1983 πρώην στελέχη και µέλη του συντηρητικού κόµµατος της Bαυαρίας "Xριστιανική Kοινωνική Ένωση" (Christlich-Soziale Union, CSU), αρχηγός του οποίου για δύο και πλέον δεκαετίες ήταν ο Franz Josef Strauss, ίδρυσαν το κόµµα των "Pεπουµπλικάνων" (Republikaner), των "REPs", όπως αποκαλούνται στη Γερµανία. H ίδρυση του νέου αυτού κόµµατος υπό την ηγεσία του Franz Schonhuber, αξιωµατικού του σώµατος των SS (Waffen-SS) στον πόλεµο και συγγραφέα του βιβλίου "Ηµουν µαζί τους" (εννοεί µε τα SS), είχε ως αποτέλεσµα να µειωθεί αισθητά η δύναµη των άλλων ακροδεξιών κοµµάτων, όπως του NPD και της DVU. Mε την εµφάνιση των "Republikaner" παρατηρήθηκε γενικά µετακίνηση των πολιτικών δυνάµεων στη Γερµανία προς τα δεξιά, προκειµένου να αντιµετωπίσουν την ακροδεξιά συνθηµατολογία του Franz Schonhuber. Oι επιτυχίες στις εκλογές, τόσο στο τοπικό και εθνικό επίπεδο όσο και στις ευρωεκλογές [...] εξασφάλισαν στο κόµµα των "Republikaner" σηµαντικούς πόρους, γεγονός που τους επιτρέπει να συνεχίζουν από θέση ισχύος τη ρατσιστική αντιµεταναστευτική πολιτική τους. [...]" Ζήσης Παπαδηµητρίου, Ο Ευρωπαϊκός Ρατσισµός, Εισαγωγή στο φυλετικό µίσος, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2000 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ITAΛIA (28 Oκτ.) Ιδρυση του πρώτου φασιστικού πυρήνα στην Eυρώπη. O ποιητής D'Annunzio καταλαµβάνει το Fiume (12/9), σηµερινή κροατική πόλη Pιέκα στην Aδριατική θάλασσα. Eκδήλωση του ιταλικού αλυτρωτισµού (= επιθυµία σύµπτωσης κρατικών ορίων και έθνους). Πορεία των φασιστών στη Pώµη. Στις 31 Oκτωβρίου ο Mussolini σχηµατίζει κυβέρνηση συνασπισµού µε την ανοχή του βασιλέα Bίκτωρα Eµµανουήλ Γ'. O Mussolini πρωθυπουργός, υπουργός Eσωτερικών και Eξωτερικών. Mε τον νέο εκλογικό νόµο, το κόµµα που έχει τη σχετική πλειοψηφία στο λαό αποκτά τα δύο τρίτα των εδρών στη Bουλή (= πορεία προς τον κρατικό αυταρχισµό και τον κυριαρχικό ρόλο της πολιτικής εξουσίας). O σοσιαλιστής βουλευτής Matteotti απάγεται και δολοφονείται (= χρήση βίας για πολιτικούς λόγους) Συµφωνία µεταξύ του Συνδέσµου των Iταλών Bιοµηχάνων και των

238 ελεγχόµενων από τους φασίστες συνδικάτων (Kορπορατισµός: ταξική συνεργασία υπό την αιγίδα του κράτους). O Mussolini αποκτά τον πλήρη έλεγχο της κυβέρνησης και του κράτους Kαταργείται το δικαίωµα της απεργίας. Mέτρα έκτακτης ανάγκης για την προάσπιση της φασιστικής δικτατορίας. Συµφωνία του Mussolini µε τον Πάπα Πίο IA' (= Συµφωνία του Λατερανού: ο καθολικισµός αναγορεύεται σε επίσηµη θρησκεία της Iταλίας, το Bατικανό γίνεται ανεξάρτητο παπικό κράτος, οι ιερείς µισθοδοτούνται από το κράτος, αλλά δεν πρέπει να εντάσσονται σε κανένα πολιτικό κόµµα) Συµφωνία Mussolini και Hitler στη Bενετία Eισβολή της Iταλίας στην Aβησσυνία Αξονας Pώµης-Bερολίνου Πρώτα µέτρα εναντίον των Eβραίων Προσάρτηση της Aλβανίας (28 Οκτ.) (28 Aπριλ.) Eπίθεση εναντίον της Eλλάδας. Tο µεγάλο "Συµβούλιο του Φασισµού" απαλλάσσει τον Mussolini από τα καθήκοντά του. Oι Γερµανοί καταλαµβάνουν την Iταλία. O Mussolini δηµιουργεί τη ηµοκρατία του Salo. O Mussolini δολοφονείται από Iταλούς αντάρτες. 2. ΓEPMANIA 1889 (20 Aπριλ.) Γεννιέται ο Hitler στο Braunau της Aυστρίας Ιδρύεται η ηµοκρατία της Bαϊµάρης O Drexler ιδρύει το "Γερµανικό Κόµµα των Εργατών", πρώτο πυρήνα του ναζιστικού κόµµατος. O Hitler συµµετέχει σε αυτό. Yπογράφεται η συνθήκη των Bερσαλλιών Aποτυγχάνει το ναζιστικό πραξικόπηµα στο Bερολίνο H Γερµανία δηλώνει ότι δεν µπορεί ν' ανταποκριθεί στις πολεµικές αποζηµιώσεις που οφείλει να καταβάλει ως υπεύθυνη του A' Παγκοσµίου Πολέµου. Γαλλικός και βελγικός στρατός καταλαµβάνει την περιοχή της Ruhr. Kαθεστώς έκτατης ανάγκης στη Bαυαρία.

239 Aποτυχηµένο πραξικόπηµα των Nαζί στο Mόναχο. Tο ναζιστικό κόµµα διαλύεται µε τη βία (1 Aπριλ.) 1927 (27 Φεβρ.) Συλλαµβάνεται ο Hitler για τη συµµετοχή του στο πραξικόπηµα και καταδικάζεται σε πέντε χρόνια φυλάκιση. Όµως, στις 20 εκεµβρίου δίνεται γενική αµνηστία και ο Hitler απελευθερώνεται από τις φυλακές. Eπανιδρύεται το ναζιστικό κόµµα: N.S.D.A.P. = National Sozialistische Deutsche Arbeiter Partei Στις εκλογές οι Nαζί εκλέγουν 107 βουλευτές (30 Iαν.) 1934 (29-30 Iουν.) 1935 (15 Σεπτ.) 1936 O Hitler συµµετέχει στις προεδρικές εκλογές, αλλά ηττάται από το στρατάρχη Hindenburg. Ψηφίζεται, όµως, από ψηφοφόρους. Στις 31 Iουλίου στις γενικές εκλογές οι Nαζί εκλέγουν 230 βουλευτές. Στις 6 Nοεµβρίου, στις επόµενες εκλογές, οι Nαζί εκλέγουν 196 βουλευτές. O Hitler γίνεται καγκελάριος της Γερµανίας. Ψηφίζεται το δικαίωµα της κυβέρνησης να προσφεύγει στη χρήση βίας εναντίον των δυνητικών ανατροπέων της δηµοκρατίας. Στις εκλογές της 5ης Mαρτίου, οι Nαζί εκλέγουν 288 βουλευτές και κερδίζουν το 43,9% των ψήφων. Kαταργούνται τα συνδικάτα. H Γερµανία πλέον κυβερνάται δικτατορικά και εγκαταλείπει την Kοινωνία των Eθνών. Eκκαθαρίζονται τα Tάγµατα Eφόδου (S.A) και δολοφονούνται επίλεκτα στελέχη της αριστερής πτέρυγας του NSDAP (λ.χ. Strasser, Röhm κ.λπ.). Pατσιστικοί νόµοι της Nυρεµβέργης, µε τους οποίους αφαιρούνται από τους Eβραίους όλα τα πολιτικά δικαιώµατα. H Γερµανία καταλαµβάνει την αποστρατικοποιηµένη ζώνη του Pήνου. O Himmler γίνεται αρχηγός της γερµανικής αστυνοµίας. Γερµανο-ιαπωνικό Σύµφωνο Φιλίας Γερµανική εισβολή στην Aυστρία Kατάληψη της Tσεχοσλοβακίας. Kατάληψη της Πολωνίας. Pωσογερµανικό Σύµφωνο µη επιθέσεως (Mολότωφ Pίµπεντροπ). Tον Aπρίλιο καταλαµβάνεται η ανία και η Nορβηγία, το Mάιο το Bέλγιο, η Oλλανδία, το Λουξεµβούργο και η Γαλλία. Eγκαταλείπεται το σχέδιο εισβολής στη Mεγάλη Bρετανία µετά την αποτυχία της αεροµαχίας για την Aγγλία και παρά τους καταστροφικούς βοµβαρδισµούς των αγγλικών πόλεων. Tην άνοιξη καταλαµβάνονται η Eλλάδα και οι υπόλοιπες βαλκανικές χώρες. Στις 22 Iουνίου τα γερµανικά στρατεύµατα εισβάλλουν στη Σοβιετική Ένωση. Aρχίζει η µαζική εξόντωση των Eβραίων. Στις 11 εκεµβρίου η Γερµανία κηρύσσει τον πόλεµο στις H.Π.A. O πόλεµος γίνεται παγκόσµιος.

240 1945 (30 Aπριλ.) O Hitler αυτοκτονεί στο Bερολίνο Πηγή: Xρονολόγιο του S.J. Woolf (ed), European Fascism, VIntage Books Tα δικτατορικά καθεστώτα της Mεσοπολεµικής Eυρώπης ( ) XΩPA IAPKEIA IKTATOPAΣ XAPAKTHPIΣTIKA Oυγγαρία Nαύαρχος Horthy Πρωτοφασιστική δικτατορία. Tροµοκρατία. Bουλγαρία 8/ Aλεξάντρ Tσάνκωφ Bασιλιάς Mπόρις Γ' Στρατιωτικό πραξικόπηµα: Aυταρχικό καθεστώς, διάλυση κάθε αντίστασης. Aπό το 1934 το καθεστώς µετατρέπεται σε βασιλική δικτατορία υπό τον Mπόρις Γ'. Iταλία Mπενίτο Mουσολίνι Φασιστικό κίνηµα και κατάληψη της εξουσίας µε την ανοχή του βασιλιά. H συνταγµατική µοναρχία αντικαταστάθηκε από το "κορπορατιστικό κράτος". Aπό το 1926 καταργούνται τα υπόλοιπα κόµµατα. Γερµανία Aδόφλος Xίτλερ Nίκη του ναζιστικού (εθνικοσοσιαλιστικού) κόµµατος στις εκλογές. Mονοκοµµατικό κράτος έκτακτων εξουσιών. Tροµοκρατία. Eθνικισµός, µιλιταρισµός, ρατσισµός,

241 χρησιµοποίηση της πιο προωθηµένης τεχνολογίας για την εξόντωση των αντιπάλων, πολιτική ενσωµάτωση της νεολαίας, των µικροαστών και της εργατικής τάξης. Aυστρία Eνγκελµπερτ Nτόλφους Hµιφασιστική δικτατορία. Kράτος έκτακτης ανάγκης. Iσπανία Στρατηγός Πρίµο ντε Pιβέρα Στρατηγός Φράνκο Aυταρχικό καθεστώς µε τη συναίνεση του βασιλιά Aλφόνσου IΓ', κατάργηση του συντάγµατος. Στρατιωτική φασιστική δικτατορία. Oλοκληρωτικό καθεστώς. Tροµοκρατία. Πορτογαλία Στρατηγός Gomes da Costa Antonio Salazar de Oliveira Aυταρχικό καθεστώς. ιάλυση του Kοινοβουλίου. Kατάργηση του Συντάγµατος. Kρατικός κορπορατισµός. Eλλάδα Φιλανδία 1930 Στρατηγός Iωάννης Mεταξάς Aυταρχικό βασιλικόστρατιωτικό καθεστώς, διάλυση της Bουλής, κατάργηση του συντάγµατος, τροµοκρατία εναντίον των αντιπάλων, "Eθνική Oργάνωση Nεολαίας", ιδεολογία του "Tρίτου Eλληνικού Πολιτισµού". Aυταρχική διακυβέρνηση από το αντικοµµουνιστικό αγροτικό κίνηµα "Lappo".

242 1931 Svinhufvud Eνεργοποίηση των µηχανισµών έκτακτης ανάγκης, κατάργηση των κοινοβουλευτικών θεσµών. Aποτυχηµένο πραξικόπηµα του "Lappo". Ηττα του "Lappo" στις εκλογές. Tουρκία Mουσταφά Kεµάλ Προσωπική δικτατορία. Mονοκοµµατικό εθνικό κράτος, εκκοσµίκευση του κράτους, αυταρχικός εκσυγχρονισµός. Aλβανία Aχµέτ Zόγου (γίνεται βασιλιάς το 1928) Aυταρχικό καθεστώς, στην αρχή προεδρικό, στη συνέχεια βασιλικό. Πολωνία Στρατάρχης Iωσήφ Πιλσούντσκι Στρατιωτικό πραξικόπηµα. ικτατορία µε κοινοβουλευτικά προσχήµατα. Pουµανία Bασιλιάς Kάρολος B' Πραξικόπηµα. Bασιλική ικτατορία. Γιουγκοσλαβία Bασιλιάς Aλέξανδρος Πραξικόπηµα. Bασιλική ικτατορία. Kατάργηση κοινοβουλευτισµού. Λιθουανία Antonas Smetona Λεττονία Karlis Ulmanis Eσθονία Konstantin Pats Eθνικιστικό µονοκοµµατικό κράτος. Aυταρχικό καθεστώς, διάλυση Kοινοβουλίου, κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Aυταρχικό καθεστώς, κράτος έκτακτης

243 ανάγκης, διάλυση του Kοινοβουλίου. ραστηριότητες 1. Kατασκεύασε τον χάρτη της µεσοπολεµικής Eυρώπης σηµειώνοντας µε κόκκινο χρώµα τις ζώνες όπου κυριαρχούν οι φασιστικές δικτατορίες και µε πράσινο τις ζώνες όπου κυριαρχεί ο πολιτικός φιλελευθερισµός. Στη ζώνη όπου κυριαρχούν οι φασιστικές δικτατορίες γραµµοσκίασε τις χώρες, όπου τα καθεστώτα έχουν ολοκληρωτικό χαρακτήρα. 2. Σε ποιο χρονικό διάστηµα επιταχύνεται η διαδικασία εξάπλωσης δικτατορικών καθεστώτων στην Eυρώπη; 3. Πόσα από τα δικτατορικά καθεστώτα στηρίχθηκαν σε βίαιη κατάληψη της εξουσίας και πόσα στη νίκη φασιστικών κοµµάτων στις εκλογές; Ποια συµπεράσµατα µπορούν να εξαχθούν από την παραπάνω διαφοροποίηση; Nα κάνετε υποθέσεις εργασίας. 4. Ποιο ρόλο έπαιξε η ήττα της Γερµανίας και των δορυφόρων της στον A' Παγκόσµιο Πόλεµο και η επιθυµία αναθεώρησης των συνθηκών τερµατισµού του, που αναδιοργάνωσαν το χάρτη της Eυρώπης, στη δηµιουργία φασιστικών κινηµάτων ή κοµµάτων στην Kεντρική και Nοτιοανατολική Eυρώπη; 5. Ποιος είναι, κατά τη γνώµη σας, ο καθοριστικός παράγοντας για τη δηµιουργία ισχυρού φασιστικού κινήµατος στη Φινλανδία;

244 Η διανοητική και ιδεολογική προετοιµασία του ναζισµού Αποσπάσµατα από το βιβλίο του Jeffrey Herf "Aντιδραστικός Μοντερνισµός" [...] οι συντηρητικοί επαναστάτες ήταν εθνικιστές που πίστευαν ότι οι αρετές του γερµανικού Volk [=λαού] ήταν ανώτερες από τις καταστρεπτικές επιρροές του δυτικού καπιταλισµού και φιλελευθερισµού από τη µια, και του µαρξιστικού σοσιαλισµού από την άλλη. Aυτό προσέδωσε στα κείµενά τους έναν κυρίαρχο αντιµοντερνιστικό τόνο. Yπεράσπιζαν τη Völkische Kultur [=λαϊκή κουλτούρα] απέναντι στην κοσµοπολίτικη Zivilisation [=τεχνικός πολιτισµός]. H πρώτη είχε τις ρίζες της στο λαό. H δεύτερη ήταν άψυχη, εξωτερική, τεχνητή. της µαζικής κατανάλωσης." [...] Γι' αυτούς [...] "Tο Bερολίνο ήταν η άκαρδη µητρόπολη των αριστερών διανοουµένων, της πορνογραφίας και [...] Tο κεντρικό αντιθετικό δίπολο του εθνικισµού τους ήταν αυτό της Kultur vs Zivilisation. Aπό τη µια µεριά έστεκε το Volk ως κοινότητα αίµατος, φυλής και πολιτιστικής παράδοσης. Aπό την άλλη βρισκόταν η απειλή του Amerikanismus, ο φιλελευθερισµός, το εµπόριο, ο υλισµός, το κοινοβούλιο µε τα πολιτικά κόµµατα, και η ηµοκρατία της Bαϊµάρης. O εθνικισµός λειτουργούσε ως µια εγκόσµια θρησκεία που υποσχόταν µια εναλλακτική λύση απέναντι σε έναν κόσµο που υπέφερε από υπερβολική δόση καπιταλιστικού και κοµµουνιστικού εξορθολογισµού. [...] [...] ο αντισηµιτισµός δεν ήταν απών από τη συντηρητική επανάσταση. Mερικοί πίστευαν ότι η πορεία της πολιτιστικής παρακµής και της ηθικής αποσύνθεσης στη Bαϊµάρη δεν ήταν διόλου συµπτωµατική, αλλά αποτελούσε τµήµα µιας ενορχηστρωµένης και καλοσχεδιασµένης συνωµοσίας του διεθνούς εβραϊσµού, που είχε ως στόχο να υποσκάψει κάθε τι το υγιές στη Γερµανία, έτσι ώστε η χώρα να µην µπορέσει ποτέ να ανακάµψει και να µεγαλουργήσει. [...] [...] υποστήριζαν ότι η Gemeinschaft [=κοινότητα] ήταν κάτι το αφ' εαυτού καλό και ενωµένο, σε αντίθεση µε τη διχασµένη και κατακερµατισµένη Gesellschaft [=κοινωνία]. H ιδέα της Gemeinschaft, και αργότερα αυτή της Volksgemeinschaft [=λαϊκής κοινότητας], πήρε αυταρχικές προεκτάσεις. ιακήρυσσε την ύπαρξη µιας κοινωνικής αρµονίας δίχως να µιλάει για τις υπαρκτές κοινωνικές συγκρούσεις, και εγκαθίδρυε µια ηθική και ηθικολογική βάση για την ατοµική θυσία και την υποταγή στις υπάρχουσες πολιτικές δυνάµεις. [...] [...] O εθνικιστικός ιδεαλισµός ήταν προορισµένος να θριαµβεύσει επί των εγωιστικών συµφερόντων των συνδικάτων και της υλιστικής φιλοσοφίας των αριστερών κοµµάτων. [...] [...] Eνώ η άκρα Aριστερά επιδίωκε το τέλος της κυριαρχίας της οικονοµίας πάνω στην

245 κοινωνική ζωή µέσω µιας κοµµουνιστικής επανάστασης, οι της άκρας εξιάς επιδίωκαν έναν παρόµοιο στόχο µέσω της επέκτασης του κράτους πάνω στην κοινωνία. [...] [...] Oρισµένες προσωπικότητες της συντηρητικής επανάστασης, όπως οι "εθνικοµπολσεβίκοι" γύρω από τον Eρνστ Nήκις (Ernst Niekisch), ερµήνευσαν τη συµµαχία του Βαν ντεν Mπρουκ µε τους "νεαρούς λαούς" σαν ένα κάλεσµα για µια γερµανο-ρωσική συµµαχία θεµελιωµένη πάνω σε έναν κοινό αντιφιλελευθερισµό και σε µιαν απέχθεια προς τις δυτικές δηµοκρατίες. Aλλά ο Σπένγκλερ (και αργότερα ο Xάιντεγγερ) υποστήριζε µιαν άποψη που ήταν περισσότερο αποδεκτή, ότι δηλαδή η Γερµανία ως "ενδιάµεσο" έθνος θα έπρεπε να ακολουθήσει έναν "τρίτο δρόµο" ανάµεσα στην καπιταλιστική ύση και την κοµµουνιστική Aνατολή. O σοσιαλισµός, ισχυριζόταν ο Σπένγκλερ, πρέπει να γίνει συµβατός µε τις αντιφιλελεύθερες, αυταρχικές παραδόσεις του γερµανικού εθνικισµού. [...] [...] Eπειδή είτε ποτέ τους δεν προσχώρησαν στο ναζιστικό κόµµα (Γιούνγκερ, Φράυερ, Zόµπαρτ, Σπένγκλερ), είτε προσχώρησαν για ένα µικρό µόνο διάστηµα (Xάιντεγγερ, Σµιτ), κάποιοι αναλυτές τόνισαν το χάσµα ανάµεσα στις απόψεις τους και σ' εκείνες του εθνικοσοσιαλισµού. Aλλά οι οµοιότητες είναι σηµαντικότερες από τις διαφορές. Eίτε αυτό τους άρεσε, είτε όχι, ο Xίτλερ επιχείρησε να πραγµατοποιήσει την πολιτιστική επανάσταση που αυτοί επαγγέλλονταν. Ίσως να ακούγεται παράξενο να χαρακτηρίζει κανείς τον Xίτλερ πολιτιστικό επαναστάτη, όµως τόσο οι ρίζες του όσο και οι προθέσεις του οδηγούν προς αυτή την κατεύθυνση. Mαζί µε τους αντιδραστικούς µοντερνιστές, συµµεριζόταν µια ιδεολογία της βούλησης, που κατάγεται από τον Nίτσε και τον Σοπενχάουερ, µιαν άποψη που θεωρεί την πολιτική αισθητικό έργο, µια κοινωνικο-δαρβινιστική αντίληψη για την πολιτική ως πάλη, τον ανορθολογισµό και τον αντισηµιτισµό, καθώς και την αίσθηση πως η Γερµανία βυθιζόταν σε µία απελπιστική κατάσταση εκφυλισµού. O Xίτλερ υποσχέθηκε να αναστρέψει αυτήν την πορεία χτυπώντας την κύρια πηγή της αρρρώστιας, τους Eβραίους. H ιδιοφυΐα του έγκειται εν µέρει στο ότι έπεισε αυτούς που τον ακολουθούσαν ότι θα διεξήγαγε µια πολιτιστική επανάσταση και ότι θα σταµατούσε την πορεία αποµάγευσης του κόσµου προς την οποία ωθούσαν ο φιλελευθερισµός και ο µαρξισµός, δίχως όµως να οδηγήσει τη Γερµανία πίσω στην προβιοµηχανική αδυναµία. Όπως οι αντιδραστικοί µοντερνιστές, έτσι κι αυτός περιφρονούσε το λαϊκό βουκολισµό, πρεσβεύοντας αυτό που ο Γκαίµπελς αποκαλούσε "ατσαλένιο ροµαντισµό". Aντίθετα όµως µ' αυτούς, ο Xίτλερ είχε δεσµευτεί να ακολουθήσει τις συνέπειες των ιδεών τους µέχρι τη λογική τους απόληξη τον πόλεµο και τη µαζική εξόντωση. [...] [...] η βιασύνη για συγκρίσεις συσκότισε τη γερµανική µοναδικότητα. Πουθενά αλλού στην Eυρώπη η τεχνολογική νεωτερικότητα και η ροµαντική διαµαρτυρία δεν συγκρούστηκαν µε τόση σφοδρότητα όσο στη Γερµανία. Πουθενά αλλού δεν υπήρξε τόσο ταχεία εκβιοµηχάνιση µε την απουσία επιτυχηµένης αστικής επανάστασης. Kαι πουθενά αλλού η διαµαρτυρία ενάντια στο ιαφωτισµό δεν αποτέλεσε συστατικό στοιχείο στη διαµόρφωση της εθνικής ταυτότητας, όπως έγινε στη Γερµανία από τις αρχές του δεκάτου ενάτου αιώνα και ως τη Bαϊµάρη. [...] Jeffrey Herf, Αντιδραστικός Μοντερνισµός, Τεχνολογία, κουλτούρα και πολιτική στη Βαϊµάρη και το Τρίτο Ράιχ, Μετάφραση: Παρασκευάς Ματάλας, Επιστηµονική Επιµέλεια: Χρήστος Χατζηιωσήφ, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996 ραστηριότητες

246 Βρείτε περισσότερα στοιχεία για τους Ερνστ Νήκις, Βαν ντεν Μπρούκ, Σπέγκλερ, Χάιντεγγερ, Καρλ Σµιτ και Γιούνγκερ. Ποια η στάση τους απέναντι στον εθνικοσοσιαλισµό; Αποσπάσµατα από το βιβλίο του Gustav Auernheimer "Σοσιαλδηµοκρατία, Εθνικοσοσιαλισµός, Κριτική Θεωρία" H γέννηση της συντηρητικής επανάστασης από το πνεύµα του παγκοσµίου πολέµου Στο έργο του "Στις καταιγίδες από ατσάλι (In Stahlegewittern, 1920)", ηµερολόγιο πολέµου, ο Ernst Jünger περιγράφει τι τον ενέπνεε ως δεκαεννιάχρονο εθελοντή και ασφαλώς όχι µόνο αυτόν στην αρχική φάση του Πρώτου Παγκοσµίου Πολέµου: Eγκαταλείψαµε µέσα σε λίγες εβδοµάδες εκπαίδευσης τις αίθουσες διαλέξεων, τα σχολικά θρανία και τον πάγκο της δουλειάς και γίναµε όλοι ένα µεγάλο κι ενθουσιασµένο σώµα. Aνδρωθήκαµε σ' ένα κλίµα ασφάλειας και σ' όλους µας φώλιαζε ο πόθος για το ασυνήθιστο, για τον µεγάλο κίνδυνο. Kαι τότε ο πόλεµος µας µάγεψε, όπως το µεθύσι. Tραβήξαµε σε µια βροχή από άνθη, µεθυσµένοι από τα τριαντάφυλλα και το αίµα. O πόλεµος έπρεπε, άλλωστε, να µας φέρει κάτι το µεγάλο, το ισχυρό, το πανηγυρικό. Mας φάνηκε ως ανδρικό κατόρθωµα, µια εύθυµη µάχη σκοπευτών σε ανθισµένα, ποτισµένα µε αίµα λιβάδια. εν υπάρχει πιο ωραίος θάνατος σ' αυτόν τον κόσµο... Aχ, αρκεί µόνο να µην µείνουµε στο σπίτι, αρκεί µόνο να µπορούµε να πάρουµε µέρος! H επιστροφή στο σπίτι ήταν ένα σοκ για πολλούς από τους στρατιώτες αυτής της γενιάς που πήραν µέρος στον πόλεµο. Tο ίδιο συνέβη και µε πολλούς ακόµη πιο νέους, που δεν συµµετείχαν βεβαίως στον πόλεµο, µεγάλωσαν όµως µε τις µιλιταριστικές αξίες της αυτοκρατορίας. O Ernst von Salomon περιγράφει την απελπισία που ένιωθε ως δεκαεξάχρονος εύελπις στην επαναστατική περίοδο του 1918, όταν δεν ήξερε τι να κάνει µε τις επωµίδες του. Tο να τις βγάλει οι επαναστατηµένοι στρατιώτες το θεωρούσαν ως µια φανερή ρήξη µε την στρατιωτική πειθαρχία, γενικά µε την ισχύουσα τάξη πραγµάτων. Nα συνεχίζει να τις φοράει όµως θεωρούνταν αντίθετα ως µια προκλητική έκφραση αντεπαναστατικότητας [...] Gustav Auernheimer, Σοσιαλδηµοκρατία, Εθνικοσοσιαλισµός, Κριτική Θεωρία, οκίµια για τη σύγχρονη ιστορία της Γερµανίας, Πλέθρον, Αθήνα 1999

247 Tα ειδοποιά γνωρίσµατα του φασισµού και του ναζισµού 1. Συγκροτούνται σε µαζικά κινήµατα µε κορµό τα µικροαστικά στρώµατα. 2. Xαρακτηρίζονται από τη λατρεία του αρχηγού (Χαρισµατική ηγεσία). 3. Eγκαθιδρύουν ολοκληρωτικές δοµές κράτους. 4. Eθνικισµός. 5. Pατσισµός - Aντισηµιτισµός. 6. Aντικοµµουνισµός. 7. Συντεχνιακή οργάνωση της κοινωνίας και της οικονοµίας - Kρατικός κορπορατισµός. 8. Mιλιταρισµός. 9. Aντικαπιταλιστική προπαγάνδα. 10. Έµφαση στους παραδοσιακούς κοινωνικούς θεσµούς, όπως η αυταρχική πατριαρχική οικογένεια. 11. Aντιδραστικός εκσυγχρονισµός. Eρµηνείες για το ναζισµό ύο είναι στην σηµερινή ιστοριογραφία οι κυρίαρχες ερµηνείες για την εµφάνιση του ναζισµού και την ακραία συνέπειά του, το Oλοκαύτωµα. Mε βάση την πρώτη, ο ιδιαίτερος ιστορικός ρόλος του Xίτλερ και το Oλοκαύτωµα θεωρούνται συνέπεια της πολιτισµικής ιδαιτερότητας του γερµανικού έθνους και της απόλυτης σχεδόν διάβρωσης του γερµανικού λαού από την ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισµού. Mε βάση τη δεύτερη, οι καθοριστικοί παράγοντες που οδήγησαν στο ναζισµό και το Oλοκαύτωµα δεν έχουν τόσο σχέση µε την πολιτισµική ιδιαιτερότητα του γερµανικού λαού, όσο είναι συνέπεια των ιδιαιτεροτήτων του γερµανικού πολιτικού συστήµατος: της µη εµπέδωσης δηµοκρατικών αξιών - παρά την ύπαρξη κοινοβουλευτικών θεσµών - της κυριαρχίας του στρατού και της γραφειοκρατίας, της παράδοξης συνάρθρωσης ιδεών που έρχονταν σε αντίθεση µε το ιαφωτισµό και τον πολιτικό φιλελευθερισµό µε τα πλέον προωθηµένα επιτεύγµατα της δυτικής τεχνολογίας, τελικά της αδυναµίας των ηγετικών οµάδων κυρίως του ναζιστικού κόµµατος, του γερµανικού κράτους και της γερµανικής κοινωνίας να αντιληφθούν τις ηθικές συνέπειες της εξόντωσης των πολιτικών και φυλετικών "εχθρών", καταφεύγοντας στη χρήση των πλέον προωθηµένων τεχνολογικών µέσων µε αποκλειστικό κριτήριο την επινοηµένη διαφορά Kρίσεις για τον ναζισµό "O Nαζισµός είναι ένα φαινόµενο που δύσκολα φαίνεται ότι µπορεί να υπαχθεί σε ορθολογική ανάλυση. Mε ηγέτη που µιλούσε σε τόνους Aποκάλυψης για παγκόσµια εξουσία ή καταστροφή και για καθεστώς στηριγµένο σε µια εντελώς αποκρουστική ιδεολογία φυλετικού µίσους, µία από τις πολιτιστικά και οικονοµικά πιο προηγµένες χώρες της Eυρώπης [...], εξαπέλυσε ένα παγκόσµιο παρανάλωµα που φόνευσε 50 εκατοµµύρια άτοµα περίπου και διέπραξε αγριότητες - που κορυφώθηκαν στη µηχανοποιηµένη µαζική δολοφονία εκατοµµυρίων Eβραίων - τέτοιας φύσης και κλίµακας, που δεν το χωρά η φαντασία. Aντιµέτωπες µε το Αουσβιτς, οι ερµηνευτικές ικανότητες του ιστορικού φαίνονται πράγµατι µηδαµινές". Eric Hobsbawm, H Eποχή των Ακρων, Aθήνα 1999, σελ (Aπόσπασµα από το βιβλίο του I. Kershaw, The Nazi Dictatorship: Perspective of

248 Interpretation, Λονδίνο 1993, σελ. 3-4). "Eπιχειρώντας σήµερα µια αναδροµή στο ναζιστικό καθεστώς υπό τον Xίτλερ, ίσως φαίνεται δύσκολο να κατανοήσουµε, γιατί ακολούθησαν τόσοι πολλοί τους φασίστες. Ωστόσο, την περίοδο του Μεσοπολέµου πολλοί έβλεπαν τον φασισµό από µια άλλη σκοπιά: στην οικονοµία και την πολιτική επικρατούσαν χαοτικές συνθήκες. Tόσο στη Γερµανία όσο και στην Iταλία βρίσκονταν αδύναµες κυβερνήσεις στην εξουσία και ήταν ηχηρή η έκκληση για εµπέδωση της τάξης αναζητούνταν ηγέτες µε ισχυρή θέληση και αποφασιστικότητα για να βάλουν ένα τέλος στο χάος που επικρατούσε. Oι εργάτες έπρεπε να βρουν δουλειά και οι συνθήκες διαβίωσής τους έπρεπε να βελτιωθούν. Στη Γερµανία και την Iταλία ήταν έντονη η επιθυµία για εθνική ανάταση από τις ταπεινώσεις µετά τον A' Παγκόσµιο Πόλεµο εξίσου ισχυρή ήταν η επιθυµία για εδαφική επέκταση. O επιθετικός εθνικισµός και µια αποτελεσµατική, αυταρχική κυβέρνηση εµφανίζονταν σε πολλούς ως η καλύτερη διέξοδος από τη µιζέρια. Oι φασίστες στην Iταλία και οι Nαζί στη Γερµανία ενσάρκωσαν αυτές τις ελπίδες. Mαχόµενοι τους "ξεπεσµένους" φιλελεύθερους, προπάντων όµως τον διεθνή κοµµουνισµό και σοσιαλισµό, οι φασίστες µετέδωσαν στην αρχή ένα αίσθηµα εθνικής αυτοπεποίθησης και κοινωνικής ασφάλειας. Eπιβλήθηκε η "τάξη", έστω και αν αυτό έγινε µε σκληρό και βάναυσο τρόπο. O φασισµός (ναζισµός) επιδέχεται διάφορες ερµηνείες, ανάλογα µε την ιδεολογική σκοπιά του καθένα: Για τους φασίστες αποτελεί την καλύτερη λύση για να αντιµετωπιστεί µια εθνική κρίση. Aπό τη σκοπιά του φιλελευθερισµού ο φασισµός αποτελεί µια ηθική έκπτωση και επιστροφή στη βαρβαρότητα και τον πολιτικό ολοκληρωτισµό. Για τους σοσιαλιστές ο φασισµός φανερώνει την κρίση του καπιταλισµού, ορισµένες πλευρές της οποίας προσπαθούν να αντιµετωπίσουν οι φασίστες επιχειρώντας µε τη βία και τον αυταρχισµό να ενισχύσουν τους κλονισµένους καπιταλιστικούς θεσµούς. Σε ένα φασιστικό (εθνικοσοσιαλιστικό) κράτος, η οικονοµία και γενικότερα η κοινωνία βρίσκονται, ακόµη και σε περιόδους ειρήνης, σε ένα είδος "εµπόλεµης κατάστασης". Aπαιτούνται τάξη και πειθαρχία. Kάθε κριτικό πνεύµα που θα µπορούσε να σπείρει αµφιβολίες κατατροπώνεται. Tα προβλήµατα "λύνονται" µε διαταγές και εκτεταµένη χρήση βίας." G. Skirbekk / N. Gilje, Geschichte der Philosophie, τοµ. 2, Φρανκφούρτη 1993, σελ Aπό τον αντισηµιτισµό και την αντιεβραϊκή πολιτική στη µαζική εξόντωση και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Γενοκτονία στην Ευρώπη H µεγαλύτερη οµάδα αµάχων θυµάτων του B' Παγκοσµίου πολέµου ήταν οι Eβραίοι της Eυρώπης, που εξοντώθηκαν συστηµατικά από το χιτλερικό καθεστώς. Στο τέλος του πολέµου ζούσαν περίπου Eβραίοι στην Eυρώπη. Σχεδόν 6 εκατοµµύρια έχασαν τη ζωή τους. Oι διώξεις κατά των Eβραίων άρχισαν επίσηµα τον Σεπτέµβριο του 1935 µε τη θέσπιση των Nόµων της Nυρεµβέργης, βάσει των οποίων οι Eβραίοι στερούνταν των πολιτικών δικαιωµάτων τους. Tα επόµενα 4 χρόνια δηµεύθηκαν οι περιουσίες τους στο πλαίσιο ενός προγράµµατος "Aριοποίησης" και υποβλήθηκαν σε µια σειρά επαγγελµατικών και κοινωνικών διακρίσεων και απαγορεύσεων τότε ο µισός εβραϊκός πληθυσµός της Γερµανίας µετανάστευσε. Mε την έναρξη του πολέµου εκατοµµύρια Πολωνοεβραίοι περιήλθαν υπό γερµανικό έλεγχο, ενώ η µετανάστευση αποκλείστηκε ως δυνατότητα λόγω του αποκλεισµού της Γερµανίας από τους συµµάχους. Tο ναζιστικό καθεστώς εφάρµοσε πολιτική

249 αποµόνωσης έναντι των Eβραίων και των λοιπών "ακοινωνικών" στοιχείων, συλλαµβάνοντάς τους και στέλνοντάς τους σε γκέτο χωρίς επαρκή τροφή και ιατρική περίθαλψη. H θριαµβευτική πορεία των χιτλερικών στρατευµάτων στη Σοβιετική Ένωση το 1941 άνοιξε την όρεξη του Xίτλερ για να συντρίψει τους δύο "µεγάλους εχθρούς" της αρίας φυλής: τον ιουδαϊσµό και το µπολσεβικισµό. όθηκε εντολή στις ένοπλες δυνάµεις και σε ειδικά αποσπάσµατα θανάτου των Eς-Eς να δολοφονούν Eβραίους και κοµµουνιστές στην Oυκρανία και τις χώρες της Bαλτικής. Στα τέλη του 1941 τέθηκε σε εφαρµογή η "οριστική λύση", δηλαδή το πρόγραµµα συστηµατικής εξόντωσης σε στρατόπεδα θανάτου µε χρήση δηλητηριωδών αερίων. Eκατοµµύρια Eβραίων από κάθε γωνιά της κατεχόµενης Eυρώπης συγκεντρώθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης της Kεντρικής και Aνατολικής Eυρώπης. Oι νέοι και αρτιµελείς δούλευαν σε καταναγκαστικά έργα ώσπου να πεθάνουν από εξάντληση ή ασθένειες. Oι υπόλοιποι (παιδιά, ανήµποροι και ηλικιωµένοι) στέλνονταν στους θαλάµους αερίων και µετά αποτεφρώνονταν. Mαλλιά, γυαλιά, χρυσά δόντια, παπούτσια, όλα συγκεντρώνονταν και ανακυκλώνονταν για τις ανάγκες του πολέµου. Iστορικός Ατλας του 20ου αιώνα, KAΘHMEPINH, Aθήνα 1999, σελ Aντισηµιτισµός στη Bιέννη, την πόλη µε τους περισσότερους Eβραίους (γύρω στους ) στο γερµανόφωνο χώρο. Aµέσως µετά την είσοδο των γερµανικών στρατευµάτων στην Aυστρία στις 12 Mαρτίου 1938 ξέσπασε κύµα βιαιοπραγιών εναντίον των Eβραίων, κάτι που επιθυµούσαν σφόδρα από καιρό οι αντισηµίτες της χώρας. Ηδη από τις πρώτες µέρες οι Eβραίοι της Bιέννης υπέστησαν προπηλακισµούς, κλοπές και εν µέρει εξώσεις από τα σπίτια τους στο πλαίσιο βίαιων Aριοποιήσεων. Eκείνες τις µέρες πλούτισαν όχι µόνο µέλη του Nαζιστικού Kόµµατος, αλλά και πολλοί συνοδοιπόροι του από τις εβραϊκές περιουσίες. H πολιτική εξόντωσης των Eβραίων από τους Nαζί συνοδεύτηκε από µια σειρά απαγορεύσεων και διακρίσεων: απαγόρευση σπουδών στο Πανεπιστήµιο, διαχωρισµός των εβραιόπουλων στο σχολείο, απαγόρευση της εισόδου σε βιβλιοθήκες, δηµόσιους κήπους και πάρκα, αθλητικούς χώρους, θέατρα, κινηµατογράφους, αίθουσες χορού και κέντρα διασκέδασης, χαρακτηρισµός των προσωπικών εγγράφων, απαγόρευση χρήσης των ανελκυστήρων στα δηµόσια κτήρια, άρση της προστασίας των Eβραίων ενοικιαστών, αποκλεισµός από τις υπηρεσίες της δηµόσιας κοινωνικής πρόνοιας, στιγµατισµός µέσω της υποχρέωσης όλων των Eβραίων να φέρουν ένα κίτρινο αστέρι στα ρούχα τους, απαγόρευση χρήσης των δηµόσιων µέσων µεταφοράς, κ.α. M. John/ A. Lichtblau, Schmelztiegel Wien einst und jetzt: Zur Geschichte und Gegenwart von Zuwanderung und Minderheiten, Bιέννη 1990, σελ Nαζιστικός σαδισµός: Eπιχειρήσεις καθαρισµού στη Bιέννη του 1938 Όποιος το έζησε ως θύµα, δεν µπόρεσε να το ξεχάσει σε όλη του τη ζωή. Mετά την προσάρτηση της Aυστρίας από τη χιτλερική Γερµανία χιλιάδες Bιεννέζοι ιουδαϊκού θρησκεύµατος σύρθηκαν στους πιο πολυσύχναστους δρόµους της πόλης σε ώρες αιχµής και εκεί, σκυµµένοι και ταπεινωµένοι, υποχρεώθηκαν να σφουγγαρίσουν τα πεζοδρόµια και τις διαβάσεις. O εξευτελισµός τους δεν περιγράφεται. Ολα τα θύµατα και πολλοί αυτόπτες µάρτυρες θυµούνται µε πόση απόλαυση παρακολουθούσαν το θέαµα οι "άριοι συµπολίτες" τους. M. John/ A. Lichtblau, Schmelztiegel Wien einst und zetzt: Zur Geschichte und Gegenwart von Zuwanderung und Minderheiten, Bιέννη 1990, σελ. 371.

250 Σκηνή από το µποϋκοτάρισµα εβραϊκών καταστηµάτων στη Γερµανία την 1η Aπριλίου Mπροστά από τη βιτρίνα στέκεται ένας άνδρας των SA ("Aποσπάσµατα Eφόδου"), παραστρατιωτικής χιτλερικής οργάνωσης που τροµοκρατούσε µαζί µε τα SS τους αντιπάλους των Nαζί. (Mετάφραση του συνθήµατος που αναγράφεται στο πλακάτ κάτω αριστερά: "Γερµανοί! Aµυνθείτε! Mην ψωνίζετε από τους Eβραίους!) A. Scheucher/ A. Wald/ κ.α., Zeitbilder-Geschichte und Sozialkunde7, Bιέννη 1998, σελ. 157 Tο "φυλετικό όνειδος", δηλαδή η σεξουαλική επαφή Γερµανίδων µε Eβραίους, κατέστη σοβαρό έγκληµα στη ναζιστική Γερµανία. Eδώ ένα "παράνοµο" ζευγάρι -σύµφωνα µε τον φυλετικό παραλογισµό των Nαζί- διαποµπεύεται δηµόσια. (Mετάφραση του κειµένου που αναγράφεται στο πλακάτ που κρέµεται από το λαιµό της νεαρής Γερµανίδας: "Eίµαι το µεγαλύτερο γουρούνι της περιοχής και πηγαίνω µόνο µε Eβραίους!"). (Mετάφραση του κειµένου που αναγράφεται στο πλακάτ που κρέµεται από το λαιµό του νεαρού Γερµανοεβραίου: "Ως νεαρός παίρνω πάντοτε µαζί µου στο δωµάτιο µόνο νεαρές Γερµανίδες!"). A. Scheucher/ A. Wald/ κ.α., Zeitbilder-Geschichte und Sozialkunde7, Bιέννη 1998, σελ. 157

251 Ενα από τα χειρότερα µέτρα που εφάρµοσαν οι γερµανικές δυνάµεις κατοχής στην Aνατολική Eυρώπη, περιοχή µε πολλές και πολυπληθείς εβραϊκές κοινότητες ήταν ο εγκλεισµός των Eβραίων σε γκέτο, σε περιφραγµένους και αποµονωµένους από τον υπόλοιπο κόσµο χώρους. Eκεί συνωστιζόταν και διαβιούσε κάτω από άθλιες συνθήκες ο εβραϊκός πληθυσµός. Eδώ η πύλη ενός από τα µεγαλύτερα γκέτο της Eυρώπης στο Λοτζ της Πολωνίας. (Mετάφραση της πινακίδας: "Eδώ κατοικούν Eβραίοι. Aπαγορεύεται η είσοδος") M. Wurmbrand/ C. Roth, Das Volk der Juden, σελ. 471 Eκτελέσεις Eβραίων A. Scheucher / A. Wald / κ.α., Zeitbilder-Geschichte und Sozialkunde 7, Bιέννη 1998, σελ Θύµατα του στρατοπέδου συγκέντρωσης Mαουτχάουζεν (Ανω Aυστρία) το 1945 µετά την απελευθέρωση από τους Aµερικανούς

252 A. Scheucher / A. Wald / κ.α., Zeitbilder-Geschichte und Sozialkunde 7, Bιέννη 1998, σελ Λήψεις λίγο µετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης Mάουτχαουζεν (Ανω Aυστρία). Wien 1938, (Ausstellungskatalog), Bιέννη 1988, σελ Eγκλήµατα των Γερµανών και των συνεργατών τους στις χώρες που κατέκτησαν Eπτά εκατοµµύρια άµαχοι υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του B' Παγκοσµίου Πολέµου στη Σοβιετική Ένωση. Oι πολίτες που εικονίζονται στη φωτογραφία πάνω δεξιά δολοφονήθηκαν από Γερµανούς στρατιώτες στη χερσόνησο Kερς τον Iούλιο του 1942, ενώ αυτοί που φαίνονται στη φωτογραφία πάνω αριστερά, που τράβηξε Γερµανός στρατιώτης (σκοτώθηκε στο Στάλινγκραντ), είχαν την τύχη χιλιάδων συµπατριωτών τους που απαγχονίστηκαν από τις γερµανικές αρχές κατοχής. Iστορικός Ατλας του 20ου αιώνα, KAΘHMEPINH, Aθήνα 1999, σελ. 87, 101

253 "H κατάκτηση της Kρήτης γιορτάζεται ακόµη ως ηρωϊκή πράξη -ωστόσο για το νησί ήταν η αρχή µιας περιόδου φρίκης".[...] Tο καθεστώς που επέβαλε η Bέρµαχτ (ο γερµανικός στρατός) στην Kρήτη ήταν βάρβαρο. εν υπάρχει σχεδόν κανένα χωριό που έµεινε ανέπαφο, που δε θρήνησε νεκρούς, για να µη µιλήσουµε για τις αρπαγές, τις λεηλατηµένες και κατεστραµµένες εκκλησίες". Kοντοµάρι (Kρήτη, 2 Iουνίου 1941): Mετά από ένα χτύπηµα των ανταρτών οι αλεξιπτωτιστές συγκεντρώνουν τους κατοίκους του παρακείµενου χωριού. Oι άνδρες οδηγούνται σε έναν ελαιώνα και εκτελούνται οµαδικά. E. Rondholz, "Das deutsche Schreckensregime auf Kreta", στο Zeitpunkte, 3 (1995), σελ Eξόντωση των τσιγγάνων και άλλων πληθυσµιακών οµάδων, η ζωή των οποίων "δεν είχε καµία αξία" Eκτός από τους Eβραίους, τους Τσιγγάνους και τους "Mάρτυρες του Iεχωβά", θύµατα της ναζιστικής θηριωδίας έπεσαν ακόµη οι οµοφυλόφιλοι, οι διανοητικά καθυστερηµένοι, οι άνθρωποι µε σοβαρές αναπηρίες και σωµατικές δυσµορφίες. Ήδη από τα πρώτα χρόνια της ναζιστικής διακυβέρνησης της Γερµανίας ( ) ψηφίστηκαν νόµοι που επέβαλαν υποχρεωτική στείρωση και απαγόρευση γάµου στους ανάπηρους. Aυτή η ακραία εκδοχή του κοινωνικού δαρβινισµού διδασκόταν στα