ΣΟ ΚΕΝΣΡΟ ΒΑΡΟΤ ΜΕΡΟ Ι

Transcript

1 ΣΟ ΚΕΝΣΡΟ ΒΑΡΟΤ του Τπτγου ε.α. Μαυρόπουλου Παναγιώτη ΜΕΡΟ Ι Ειςαγωγή Το Κζντρο Βάρουσ (Center of Gravity), μία από τισ πλζον δθμοφιλείσ ςτρατιωτικζσ αρχζσ των τελευταίων δεκαετιϊν, ζλκει τισ ρίηεσ του ςτο ζργο του μεγάλου Ρρϊςου κεωρθτικοφ και φιλοςόφου του πολζμου, Carl von Clausewitz 1. Ραρόλο που ο όροσ δε ξεχάςτθκε ποτζ από το 1931 οπότε εμφανίςτθκε για πρϊτθ φορά, θ ςθμαςία του απζκτθςε ιδιαίτερθ αξία τα τελευταία 20 περίπου χρόνια ςτισ Ηνωμζνεσ Ρολιτείεσ, όταν άρχιςε μια δθμόςια ςυηιτθςθ μεταξφ των κεωρθτικϊν τθσ ςτρατιωτικισ τζχνθσ μζςω του ςτρατιωτικοφ τφπου. Η ςυηιτθςθ ςε γενικζσ γραμμζσ αφορά ςε δφο βαςικά κζματα: Στο κατά πόςον θ αρχι του Κζντρου Βάρουσ ιςχφει ςτα πλαίςια του ςφγχρονου πολζμου, ο οποίοσ απζχει πολφ από το βιομθχανικό πόλεμο τθσ εποχισ του Clausewitz. Στο πρακτικό μζροσ τθσ εφαρμογισ τθσ ζννοιασ, το οποίο προχποκζτει τθν φπαρξθ ενόσ οριςμοφ, κριτθρίων εφαρμογισ και μιασ μεκοδολογίασ μζςω τθσ οποίασ κα είναι δυνατόσ ο προςδιοριςμόσ του Κζντρου Βάρουσ, πζραν πάςθσ αμφιβολίασ. Εκτόσ των ΗΡΑ, θ ιδζα του Κζντρου Βάρουσ είναι δθμοφιλισ ςτθ Μεγάλθ Βρετανία, τον Καναδά, τθν Αυςτραλία και τθ Γερμανία, ςε καμία όμωσ από τισ προαναφερκείςεσ χϊρεσ δεν παρατθρείται ανάλογθ δθμόςια ςυηιτθςθ μζςω του ςτρατιωτικοφ τφπου για το κζμα. Αντικείμενο του παρόντοσ άρκρου είναι θ εξζταςθ τθσ ζννοιασ του Κζντρου Βάρουσ (ι βαρφτθτασ) θ οποία, παρότι ζχει ειςαχκεί και υπάρχει ςτθ ςτρατιωτικι ςκζψθ πολλϊν χωρϊν (Ευρωπαϊκϊν και Αμερικανικϊν κυρίωσ) από πολλϊν ετϊν, ςτο ελλθνικό ςτρατιωτικό λεξιλόγιο ειςιχκθκε τα τελευταία χρόνια 2. Και αυτό παρά το γεγονόσ ότι το ΝΑΤΟ, του οποίου θ Ελλάδα είναι μζλοσ από το 1952, το ζχει ςυμπεριλάβει ςτθν ορολογία του (Allied Administrative Publication 6 3 ) και το ζχει ενςωματϊςει ςτθ διαδικαςία επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ (Operational Planning Process) από πολλϊν ετϊν. Η ζννοια του Κζντρου Βάρουσ είναι τόςο πολφπλοκθ που δεν είναι δυνατόν να εξαντλθκεί ςτα πλαίςια ενόσ άρκρου. Ραρόλα αυτά, φιλοδοξία του υπογράφοντοσ είναι να μπορζςει, μζςω του άρκρου, να δϊςει απαντιςεισ ςτα παρακάτω ερωτιματα: Διακλαδικόσ Κανονιςμόσ Επιχειρθςιακισ Σχεδίαςθσ, Δεκ AAP 6, ςελ. 2-C-3, Κέντρο Βάροσς Ι-1

2 Τί είναι το Κζντρο Βάρουσ και πότε εμφανίςκθκε ςτθν ιςτορία τθσ πολεμικισ τζχνθσ; Ροια είναι θ ςχζςθ του με τον πολιτικό ςκοπό και το είδοσ του πολζμου; Σε ποια επίπεδα πολζμου απαντάται; Υπάρχουν πλζον του ενόσ Κζντρα Βάρουσ για κάκε αντίπαλο; Υπάρχει πλαίςιο εργαςίασ μζςω του οποίου μπορεί να προςδιοριςτεί; Η εξζταςθ του όρου διακρίνεται ςε δφο μζρθ. Στο πρϊτο μζροσ παρουςιάηεται θ ζννοια του Κζντρου Βάρουσ όπωσ εμφανίςκθκε ςτο ζργο On War του Clausewitz, καταβάλλεται προςπάκεια να εντοπιςκεί θ ζννοια (και όχι ο όροσ) ςτο ζργο παλαιότερων κεωρθτικϊν του πολζμου και ςτρατθγϊν, και τζλοσ επιχειρείται μια αναςκόπθςθ των ςφγχρονων απόψεων, όπωσ εμφανίηονται ςτισ ςελίδεσ του διεκνοφσ τφπου. Στο δεφτερο μζροσ διατυπϊνονται οι προςωπικζσ απόψεισ του υπογράφοντα για το Κζντρο Βάρουσ και τθ ςχζςθ του με τον πολιτικό ςκοπό του πολζμου, τα επίπεδα του πολζμου, τον τρόπο προςβολισ του, ενϊ κίγεται και το κζμα τθσ τυχόν φπαρξθσ μεκοδολογίασ προςδιοριςμοφ του. Σο Κζντρο Βάρουσ πριν τον Clausewitz Αυτό που ζκανε ο Clausewitz, όςον αφορά ςτθν ζννοια του Κζντρου Βάρουσ, ιταν να δανειςτεί τον όρο από τον κόςμο τθσ φυςικισ και να τον χρθςιμοποιιςει ωσ παρομοίωςθ για να μασ δϊςει να τθν καταλάβουμε καλφτερα, μζςα ςτο γενικότερο πλαίςιο τθσ Θεωρίασ του Ρολζμου. Πμωσ, δεδομζνου ότι πόλεμοι διεξάγονταν από τθν εποχι τθσ εμφάνιςθσ του ανκρϊπου ςτθ Γθ, το ερϊτθμα το οποίο ανακφπτει είναι εάν θ ζννοια του Κζντρου Βάρουσ προχπιρχε τθσ εποχισ του Clausewitz, ζςτω και ωσ ςκζψθ ςτο μυαλό των πολιτικϊν και ςτρατιωτικϊν θγετϊν. Ο πρϊτοσ κεωρθτικόσ τθσ Τζχνθσ του Ρολζμου του οποίου γραπτά διαςϊηονται και ο οποίοσ επθρζαςε και επθρεάηει τθ Στρατιωτικι Τζχνθ ακόμθ και ςιμερα, ο Sun Tzu, ςε τρία διαφορετικά ςθμεία του ζργου του επιςθμαίνει: «Ο ζξυπνοσ θγζτθσ ειςβάλει με τισ ςτρατιζσ του ςτθν εχκρικι χϊρα, ενάντια ςτον κυβερνιτθ, και ο κρίαμβόσ του είναι πλιρθσ χωρίσ να χάςει οφτε ζναν άνδρα 4». «Πραγματικά ιδιοφυζσ είναι να κζτεισ τον εχκρό με μία κίνθςθ εκτόσ μάχθσ χωρίσ οφτε μία ςταγόνα αίματοσ 5». «Άρχιςε παίρνοντασ κάτι που είναι πολφτιμο για τον αντίπαλο. Μετά κα υποταχκεί ςτθ κζλθςι ςου 6». 4 Sun Tzu, Η τζχνθ του πολζμου, εκδόςεισ Επικοινωνίεσ, μετ. Ρ. Ρικραμζνοσ, Ακινα 2002, Κεφάλαιο ΙΙΙ, Το ςπακί ςτθ κικθ, ςελ Στο ίδιο, Κεφάλαιο IV, Τακτικι, ςελ Στο ίδιο, Κεφάλαιο XI, Οι εννζα καταςτάςεισ, ςελ. 106 Κέντρο Βάροσς Ι-2

3 Από τα παραπάνω αποςπάςματα είναι ςαφζσ ότι ο Sun Tzu κεωροφςε ότι υπάρχει κάτι ςτθν πολιτικο-ςτρατιωτικι οργάνωςθ του εχκροφ, το οποίο χαρακτθρίηει ωσ «πολφτιμο», και το οποίο κα πρζπει να αποτελεί ςτόχο τθσ πολεμικισ μασ προςπάκειασ. Η αποφαςιςτικι μασ κίνθςθ («ιδιοφυισ») πρζπει να είναι θ κατάλθψθ (ι καταςτροφι ι εξουδετζρωςθ) του «πολφτιμου» αυτοφ χαρακτθριςτικοφ, με μία κίνθςθ, οπότε ο αντίπαλοσ κα «υποταχκεί ςτθ κζλθςι μασ». Ραρότι ο όροσ που χρθςιμοποιεί ο Sun Tzu είναι «πολφτιμο», οι ομοιότθτεσ με αυτό που ο Clausewitz ονομάηει Κζντρο Βάρουσ είναι προφανείσ. Το παράδειγμα που παρακζτει ο Sun Tzu, για να κάνει κατανοθτό αυτό το «πολφτιμο» χαρακτθριςτικό είναι ο «κυβερνιτθσ», ζνα τυπικό Κζντρο Βάρουσ εάν λάβουμε υπόψθ μασ (όπωσ μασ προτείνει ο Clausewitz) τθ δομι εξουςίασ των βαςιλείων τθσ Κίνασ του 6 ου π.χ. αιϊνα. Ο Antoine Henry Baron de Jomini ιταν ςφγχρονοσ του Clausewitz, και με παρόμοιεσ εμπειρίεσ (ςυμμετείχαν ςτουσ Ναπολεόντιουσ πολζμουσ ςε αντίπαλα ςτρατόπεδα, αναρριχικθκαν ςτο βακμό του Στρατθγοφ, δεν τουσ ανατζκθκαν ποτζ κακικοντα διοικθτι, και προσ το τζλοσ τθσ καριζρασ τουσ μεταπιδθςαν και οι δφο ςτο ρωςικό ςτρατό). Ο όροσ τον οποίο χρθςιμοποιεί ο Jomini, και ο οποίοσ κα μποροφςε να κεωρθκεί παραπλιςιοσ τθσ ζννοιασ του Κζντρου Βάρουσ, είναι το Αποφαςιςτικό Σθμείο (Decisive Point) ςε διάφορεσ παραλλαγζσ, όπωσ Γεωγραφικό Στρατθγικό Σθμείο (Geographical Strategic Point 7 ), Αντικειμενικό Σθμείο (Objective Point) και Αποφαςιςτικό Στρατθγικό Σθμείο (Decisive Strategic Point 8 ). Αναφερόμενοσ ςτο Ναπολζοντα λζει ότι και παρακάτω Και πάλι «ιταν πεπειςμζνοσ ότι το καλφτερο μζςο για τθν επίτευξθ αποφαςιςτικϊν αποτελεςμάτων είναι ο εκτοπιςμόσ και θ καταςτροφι του εχκρικοφ ςτρατεφματοσ, δεδομζνου ότι τα κράτθ και οι επαρχίεσ πζφτουν από μόνα τουσ όταν δεν υπάρχει οργανωμζνθ ςτρατιωτικι δφναμθ για να τα προςτατζψει» «*Ο Ναπολζων] υιοκετοφςε ριψοκίνδυνα αντικειμενικά ςθμεία, όπωσ θ ςφλλθψθ ι καταςτροφι ολόκλθρων ςτρατιϊν 9». «Αναμφίβολα, θ πρϊτθ προτεραιότθτα κα είναι πάντοτε θ καταςτροφι και αποδιοργάνωςθ του ςτρατεφματοσ του εχκροφ ςτο πεδίο τθσ μάχθσ 10». 7 Jomini A., The Art of War, Dover Publications, 2007, ςελ. 77, παρ. 2. «Κάκε ςθμείο του κεάτρου επιχειριςεων το οποίο παρουςιάηει ςτρατιωτικό ενδιαφζρον, είτε λόγω τθσ κζςεϊσ του ωσ κζντρου ςυγκοινωνιϊν, ι λόγω τθσ παρουςίασ ςτρατιωτικϊν εγκαταςτάςεων ι φρουρίων». 8 Στο ίδιο, ςελ. 77, παρ. 1. «ςθμεία θ αξία των οποίων είναι ςτακερι και μεγάλθ.», ςελ. 78, παρ. 3. «Πλα εκείνα *τα ςθμεία+ τα οποία ζχουν τθ δυνατότθτα να εξαςκοφν ςθμαντικι επιρροι είτε πάνω ςτο αποτζλεςμα τθσ εκςτρατείασ ι πάνω ςε μια μόνο επιχείρθςθ». 9 Στο ίδιο, ςελ. 137, παρ Στο ίδιο, ςελ. 137, παρ. 3. Κέντρο Βάροσς Ι-3

4 Στα αποςπάςματα αυτά ο Ναπολζων, μζςω του Jomini, κεωρεί τισ ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ ωσ το χαρακτθριςτικό εκείνο, θ καταςτροφι του οποίου προκαλεί τθν ιττα του εχκροφ. Ζςτω και αν δε χρθςιμοποιεί τον όρο, ο Jomini κεωρεί ότι οι ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ του εχκροφ είναι το Κζντρο Βάρουσ του. Σε άλλο ςθμείο του ζργου του ο Jomini κεωρεί ότι και παρακάτω «Όλεσ οι πρωτεφουςεσ είναι ςτρατθγικά ςθμεία, για το διπλό λόγο ότι δεν είναι μόνο κζντρα επικοινωνιϊν, αλλά επίςθσ και θ ζδρα τθσ ιςχφοσ και τθσ κυβζρνθςθσ 11» «Στθ ςτρατθγικι, το αντικείμενο τθσ εκςτρατείασ κακορίηει το αντικειμενικό ςθμείο. Αν ο ςκοπόσ είναι επικετικόσ, το ςθμείο κα είναι θ κατοχι τθσ εχκρικισ πρωτεφουςασ, ι εκείνο μιασ επαρχίασ τθσ οποίασ θ απϊλεια κα εξανάγκαηε τον εχκρό να ςυνκθκολογιςει. Σε ζναν πόλεμο ειςβολισ θ πρωτεφουςα είναι, τυπικά, το αντικειμενικό ςθμείο. Το μζγιςτο ταλζντο ενόσ ςτρατθγοφ, και θ μεγαλφτερθ βεβαιότθτα επιτυχίασ, ζγκειται ςε κάποιο βακμό ςτθν καλι επιλογι αυτϊν των ςθμείων 12». Στθν περίπτωςθ αυτι εκτιμοφμε ότι θ ζννοια που προςδίδει ςτον όρο Στρατθγικό Σθμείο είναι αν όχι ταυτόςθμθ, τουλάχιςτον παρόμοια του Κζντρου Βάρουσ, και κατά ςυνζπεια κεωρεί ότι θ πρωτεφουςα του αντιπάλου είναι το Κζντρο Βάρουσ του. Συμπεραςματικά, ο Jomini κεωρεί ωσ *Αποφαςιςτικά+ Στρατθγικά Σθμεία τισ ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ ι τθν πρωτεφουςα του εχκροφ. Θεωρεί επίςθσ ότι αυτά ςχετίηονται με το ςκοπό τθσ εκςτρατείασ και ότι θ καλι επιλογι τουσ αποτελεί ζνδειξθ του μεγάλου ταλζντου του ςτρατθγοφ. Ππωσ κα δοφμε ςτθ ςυνζχεια, οι απόψεισ αυτζσ είναι παρόμοιεσ αυτϊν του Clausewitz, όςον αφορά ςτο Κζντρο Βάρουσ. Μάλιςτα, οι εχκρικζσ δυνάμεισ και θ πρωτεφουςα του εχκροφ είναι από τα αγαπθμζνα παραδείγματα Κζντρου Βάρουσ του Clausewitz. Ασ προχωριςουμε όμωσ πζραν τθσ κεωρίασ, εξατάηοντασ δφο ιςτορικά παραδείγματα, ξεκινϊντασ από τθν εκςτρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ραρότι ο Αλζξανδροσ κατανίκθςε τα Στρατεφματα του Δαρείου ςε διαδοχικζσ μάχεσ, εκ των οποίων θ τελευταία ςτα Γαυγάμθλα κα μποροφςε να χαρακτθριςτεί αποφαςιςτικι, δε κεϊρθςε ότι ολοκλιρωςε τθν πολεμικι του προςπάκεια. Κατεδίωξε το Δαρείο μζχρι το ζςχατο ςθμείο του τότε γνωςτοφ κόςμου και δε ςταμάτθςε παρά μόνο όταν βεβαιϊκθκε ότι ο Ρζρςθσ Βαςιλιάσ είχε δολοφονθκεί από μια φυλι βαρβάρων. (Η εκςτρατεία του ςτθν Ινδία μπορεί να κεωρθκεί ωσ επιχείρθςθ ςτακεροποίθςθσ του ανατολικοφ ςυνόρου τθσ αυτοκρατορίασ του, από αυτζσ που οι πολιτικο-ςτρατιωτικοί θγζτεσ τθσ εποχισ εκείνθσ διεξιγαγαν τακτικά). Για τον Αλζξανδρο λοιπόν, ζςτω και εάν δε γνϊριηε τον όρο, το Κζντρο Βάρουσ τθσ Ρερςικισ Αυτοκρατορίασ ιταν ο ίδιοσ ο θγζτθσ τθσ, και αυτό εξ αιτίασ τθσ δομισ εξουςίασ τθσ αυτοκρατορίασ. Ρροφανϊσ ο Αλζξανδροσ πίςτευε ότι εάν ο Δαρείοσ επιηοφςε, 11 Στο ίδιο, ςελ. 79, παρ Στο ίδιο, ςελ. 80, παρ. 4. Κέντρο Βάροσς Ι-4

5 δεδομζνθσ τθσ επιρροισ που είχε ςτουσ υπθκόουσ του, κα μποροφςε ςχετικά εφκολα να ςυγκροτιςει ζνα ςτράτευμα το οποίο, αργά ι γριγορα, κα ζπρεπε να αντιμετωπίςει και πάλι ςτο πεδίο τθσ μάχθσ. Από τθν άλλθ πλευρά, ο Αλζξανδροσ είχε ζναν επιπλζον λόγο. Η εξουδετζρωςθ του Δαρείου ιταν ουςιαςτικι για τθ νομιμοποίθςθ του Αλεξάνδρου ςτο κρόνο τθσ αυτοκρατορίασ. Κατά ςυνζπεια, θ δολοφονία του Δαρείου ιταν αυτι που επζφερε τθν κατάρρευςθ τθσ Ρερςικισ Αυτοκρατορίασ και τθν κατάκτθςι τθσ από το Μζγα Αλζξανδρο, γεγονόσ το οποίο αναδεικνφει το Δαρείο ωσ το Κζντρο Βάρουσ τθσ Αυτοκρατορίασ. Ζνα άλλο χαρακτθριςτικό παράδειγμα από τθ ςτρατιωτικι ιςτορία είναι θ πολεμικι ςφγκρουςθ τθσ Καρχθδόνασ με τθ ϊμθ. Στο δεφτερο Καρχθδονιακό πόλεμο, ο Αννίβασ ειςβάλλοντασ ςτθν ιταλικι χερςόνθςο, κατανίκθςε τισ ωμαϊκζσ λεγεϊνεσ ςε όλεσ τισ μάχεσ ςτισ οποίεσ ενεπλάκθ, με χαρακτθριςτικότερθ αυτι των Καννϊν το 216 π.χ. Ραρόλο όμωσ που παρζμεινε ςτθν ιταλικι χερςόνθςο περίπου δζκα χρόνια καταςτρζφοντασ τθν φπαικρο και τθ γεωργικι τθσ παραγωγι, απζτυχε να κερδίςει τον πόλεμο, διότι οι ωμαίοι κλείςτθκαν ςτα τείχθ τθσ πόλθσ τουσ τθν οποία ο Αννίβασ απζτυχε να εκπορκιςει. Εκ του αποτελζςματοσ κρίνοντασ λοιπόν, το Κζντρο Βάρουσ τθσ ωμαϊκισ αυτοκρατορίασ τθ ςυγκεκριμζνθ χρονικι ςτιγμι ιταν θ πρωτεφουςά τθσ. Αντίκετα, όταν οι ωμαίοι εκςτράτευςαν εναντίον τθσ Καρχθδόνασ, δεν καταδίωξαν τον Αννίβα, αλλά ςτράφθκαν εναντίον τθσ πρωτεφουςασ, τθν οποία αφοφ κατζλαβαν κατζςτρεψαν εκ κεμελίων. Κατ αυτό τον τρόπο, ζςτω και αν ο Αννίβασ επζηθςε, ο κίνδυνοσ για τθ ωμαϊκι αυτοκρατορία εξζλειπε δια παντόσ. Συμπεραςματικά λοιπόν, και παρά ενδεχομζνωσ τθν εκτίμθςι μασ ότι το Κζντρο Βάρουσ των Καρχθδονίων ιταν ο Αννίβασ, χάρισ ςτθ ζντονθ προςωπικότθτα και τθ ςτρατιωτικι του ιδιοφυΐα, θ ιςτορία απζδειξε ότι το Κζντρο Βάρουσ ιταν θ ίδια θ πόλθ τθσ Καρχθδόνασ, από τθν οποία ο Αννίβασ αντλοφςε τθν ιςχφ του. Από τθν παράκεςθ των παραπάνω παραδειγμάτων καταδεικνφεται ότι θ ζννοια τθσ φπαρξθσ κάποιου χαρακτθριςτικοφ ςτθ δομι και τθν οργάνωςθ των αντιμαχομζνων, θ καταςτροφι ι εξουδετζρωςθ του οποίου επζφερε εάν όχι τθν ιττα, τουλάχιςτον ζνα αποφαςιςτικό βιμα προσ τθν κατεφκυνςθ αυτι, ενυπιρχε πάντοτε ςτθ ςκζψθ των ςτρατιωτικϊν θγετϊν. Σο Κζντρο Βάρουσ κατά τον Clausewitz Ππωσ προαναφζρκθκε, ο όροσ Κζντρο Βάρουσ (Center of Gravity ςτθν αγγλικι του απόδοςθ, Schwerpunkt ςτθν πρωςικι 13 ) εμφανίςκθκε για πρϊτθ φορά ςτο ζργο του μεγάλου Ρρϊςου κεωρθτικοφ του πολζμου, όταν τον χρθςιμοποίθςε ωσ παρομοίωςθ 14 για τθν καλφτερθ κατανόθςθ των ιδεϊν του. Ο όροσ του Κζντρου Βάρουσ είναι διάςπαρτοσ ςτο ζργο του, εξετάηεται ακροκιγϊσ ςτο Βιβλίο 4, ουςιαςτικά όμωσ διατυπϊνεται και αναλφεται ςτο Βιβλίο 6 (Άμυνα) και ςτο Βιβλίο 8 13 Ο Clausewitz χρθςιμοποιεί επίςθσ τουσ όρουσ Centra Gravitis, Kern (πυρινασ) και Zentrum (κζντρο). 14 Το Κζντρο Βάρουσ δεν είναι θ μοναδικι παρομοίωςθ τθν οποία χρθςιμοποιεί ο Clausewitz. Άλλεσ παρομοιϊςεισ, δανειςμζνεσ και αυτζσ από τον κόςμο τθσ Φυςικισ, είναι θ τριβι (friction) και το εκκρεμζσ. Κέντρο Βάροσς Ι-5

6 (Ρολεμικά ςχζδια). Θεωρϊντασ δεδομζνα τα εγγενι προβλιματα τθσ ακριβοφσ κατανόθςθσ του ζργου του, τθσ απόδοςισ του ςτθν αγγλικι και ςτθ ςυνζχεια ςτθν ελλθνικι γλϊςςα, και το ςτρατιωτικό και πολιτιςμικό πλαίςιο τθσ εποχισ εκείνθσ, κα επιχειρθκεί μια παρουςίαςθ τθσ ζννοιασ, όπωσ εμφανίηεται ςτο ζργο του On War. Ο Clausewitz χρθςιμοποιεί για πρϊτθ φορά τον όρο Κζντρο Βάρουσ ςτο Κεφάλαιο 9 (Η απόφαςθ για τθ μάχθ) του Βιβλίου 4 (Η ςφγκρουςθ) όπου αςχολείται με τθ Μάχθ. Στο ςθμείο αυτό αφιερϊνει 4 γραμμζσ ςτο κζμα ςτισ οποίεσ δθλϊνει ότι θ ουςία του πολζμου είναι θ ςφγκρουςθ μεταξφ των αντιπάλων, ότι ςτο πλαίςιο αυτό ο πόλεμοσ εςτιάηεται ςτθ μάχθ ςτθν οποία εμπλζκονται οι κφριεσ δυνάμεισ των αντιμαχομζνων και κατά ςυνζπεια «κα πρζπει να κεωρείται πάντοτε το αλθκινό Κζντρο Βάρουσ του πολζμου 15». Ο Clausewitz μασ ειςάγει ουςιαςτικά ςτθν ζννοια του Κζντρου Βάρουσ για πρϊτθ φορά ςτο Κεφάλαιο 27 (Άμυνα κεάτρου επιχειριςεων) του Βιβλίου 6 (Άμυνα). Εκεί παρουςιάηει για πρϊτθ φορά τθν παρομοίωςι του, επεξθγεί τισ ζννοιεσ τθσ ενότθτασ και τθσ ςυνοχισ ςτθν ζκταςθ που ςυνδζονται με το Κζντρο Βάρουσ, το πϊσ οι ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ που βρίςκονται μζςα ςτο Θζατρο Επιχειριςεων διακζτουν Κζντρο Βάρουσ και ότι αυτό ςτθν ιδανικι περίπτωςθ είναι ζνα. Επεξθγεί πρϊτα ότι το «Κζντρο Βάρουσ βρίςκεται πάντοτε εκεί όπου θ μάηα ςυγκεντρϊνεται πιο πυκνά. Παρουςιάηει τον καταλλθλότερο ςτόχο για προςβολι. Επιπλζον, το ιςχυρότερο κτφπθμα προζρχεται από το Κζντρο Βάρουσ» και ςυνεχίηει λζγοντασ ότι «το ίδιο ιςχφει και ςτον πόλεμο. Οι μάχιμεσ δυνάμεισ των αντιπάλων είτε πρόκειται για ζνα μόνο κράτοσ ι μια ςυμμαχία κρατϊν ζχουν μια ςυγκεκριμζνθ ενότθτα και κατά ςυνζπεια και ςυνοχι. Η αναλογία του Κζντρου Βάρουσ μπορεί να εφαρμοςτεί εκεί όπου υπάρχει ςυνοχι 16». Είναι προφανζσ από το παραπάνω απόςπαςμα ότι ο Clausewitz κεωρεί το Κζντρο Βάρουσ αναλογία (analogy) και ότι προχπόκεςθ τθσ φπαρξθσ του είναι ο αντίπαλοσ να διακζτει ενότθτα και ςυνοχι, ςτοιχείο απαραίτθτο για τθν φπαρξθ Κζντρου Βάρουσ. Στο ίδιο κεφάλαιο ο Clausewitz καταλιγει ότι «Η κζςθ μασ λοιπόν είναι ότι ζνα κζατρο πολζμου, μικρό ι μεγάλο, και οι δυνάμεισ που βρίςκονται μζςα ςε αυτό, ανεξάρτθτα από το μζγεκόσ τουσ, αντιπροςωπεφουν το είδοσ 15 Carl Von Clausewitz, On War, Μετάφραςθ ςτα αγγλικά από τουσ Michael Howard και Peter Paret, Princeton University Press, 1976 (εφεξισ On War), Βιβλίο 4, Κεφάλαιο 9, ςελ. 248, παρ. 2 the battle must always be considered as the true center of gravity of the war. 16 On War, Βιβλίο 6, Κεφάλαιο 27, ςελ. 485, παρ. 6. Κέντρο Βάροσς Ι-6

7 τθσ ενότθτασ όπου μπορεί να προςδιοριςτεί ζνα μοναδικό Κζντρο Βάρουσ 17». Ο Clausewitz μασ λζει επίςθσ εμμζςωσ ότι το Κζντρο Βάρουσ υπάρχει ςτο επιχειρθςιακό επίπεδο (αυτό το οποίο διαπραγματεφεται ςτο Κεφάλαιο 27 του Βιβλίου 6), όμωσ πιο ςθμαντικό είναι ςτο επίπεδο του ςχεδίου του πολζμου, ιτοι ςτο πολιτικο-ςτρατιωτικό. Συγκεκριμζνα αναφζρει ότι «το τελευταίο βιβλίο *Βιβλίο 8+ κα περιγράψει πϊσ θ ιδζα του Κζντρου Βάρουσ τθσ δυνάμεωσ του εχκροφ εφαρμόηεται ςτο ςχζδιο του πολζμου. Ουςιαςτικά αυτό είναι και το μζροσ όπου ανικει 18». Το Κεφάλαιο 4 (Καλφτεροσ προςδιοριςμόσ του ςτρατιωτικοφ αντικειμενικοφ ςκοποφ: Η ιττα του αντιπάλου) του Βιβλίου 8 (Ρολεμικά ςχζδια), ξεκινάει με τθν εξζταςθ του Κζντρου Βάρουσ. Η ςυγκεκριμζνθ αναφορά καταλαμβάνει τισ τρεισ πρϊτεσ ςελίδεσ του κεφαλαίου. Ο Clausewitz, για να ορίςει το πλαίςιο, ξεκινάει με μια διλωςθ που αφορά ςτο ςκοπό του πολζμου. Συγκεκριμζνα μασ λζει ότι ο ςκοπόσ του πολζμου είναι θ ιττα του αντιπάλου. Χωρίσ βζβαια να δθλϊνεται, υπονοείται ότι αυτόσ είναι ο ςτρατιωτικόσ ςκοπόσ του πολζμου, ο οποίοσ αποτελεί το μζςο για τθν επίτευξθ του πολιτικοφ ςκοποφ του πολζμου, ςτον οποίο δεν κάνει καμία αναφορά. Κατά ςυνζπεια θ εξζταςθ γίνεται ςτο Στρατθγικό επίπεδο. Ο Clausewitz ςυνεχίηει προςπακϊντασ να μασ δϊςει να καταλάβουμε τι είναι αυτό που κα επιφζρει τθν ιττα του αντιπάλου, με τθν παράκεςθ διαφόρων παραδειγμάτων, όπωσ: και παρακάτω «Το Κζντρο Βάρουσ του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Γουςταφγου Αδόλφου, του Καρόλου του ΧΙΙ και του Μεγάλου Φρειδερίκου ιταν ο ςτρατόσ τουσ. Αν είχε καταςτραφεί ο ςτρατόσ τουσ κα είχαν μείνει ςτθν ιςτορία ωσ αποτυχίεσ. Σε χϊρεσ το κζντρο βάρουσ είναι γενικά θ πρωτεφουςά τουσ. Για μικρζσ χϊρεσ οι οποίεσ βαςίηονται ςε μεγάλεσ, το κζντρο βάρουσ τουσ είναι ςυνικωσ ο ςτρατόσ του προςτάτθ τουσ. Μεταξφ ςυμμαχιϊν, εντοπίηεται ςτο κοινό ςυμφζρον 19» «Ωσ αρχι, εάν μπορείσ να νικιςεισ όλουσ τουσ εχκροφσ ςου, νικϊντασ ζναν, αυτι θ νίκθ κα πρζπει να είναι ο αντικειμενικόσ ςκοπόσ του πολζμου. Σ αυτό τον ζναν εχκρό, προςβάλουμε το Κζντρο Βάρουσ τθσ ςφγκρουςθσ 20» και δθλϊνει ότι αυτά είναι τα ςθμεία ςτα οποία πρζπει να επικεντρϊνεται θ πολεμικι μασ προςπάκεια. Συμπεραςματικά, και επικαλοφμενοσ τθ γενικι εμπειρία επαναλαμβάνει ότι κεωρεί ωσ Κζντρο Βάρουσ τισ ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ, τθν πρωτεφουςα και τον ιςχυρότερο ςφμμαχο (ςτθ περίπτωςθ τθσ ςυμμαχίασ) «οι ενζργειεσ που κεωροφμε ςθμαντικότατεσ για τθν ιττα του αντιπάλου είναι: 17 On War, Βιβλίο 6, Κεφάλαιο 27, ςελ. 487, παρ On War, Βιβλίο 6, Κεφάλαιο 27, ςελ. 486, παρ On War, Βιβλίο 8, Κεφάλαιο 4, ςελ. 596, παρ On War, Βιβλίο 8, Κεφάλαιο 4, ςελ. 596, παρ. 9. Κέντρο Βάροσς Ι-7

8 Η καταςτροφι των ςτρατιωτικϊν του δυνάμεων, αν είναι ςθμαντικζσ. Η κατάλθψθ τθσ πρωτεφουςάσ του, αν δεν είναι μόνο το διοικθτικό κζντρο, αλλά και το κζντρο τθσ κοινωνικισ, επαγγελματικισ και πολιτικισ δραςτθριότθτασ. Η επίκεςθ εναντίον του βαςικοφ ςυμμάχου, αν ο τελευταίοσ είναι ιςχυρότεροσ 21». Στο Κεφάλαιο 9 (Το ςχζδιο του πολζμου που ζχει ωσ ςτόχο τθν πλιρθ ιττα του αντιπάλου) του Βιβλίου 8 (Ρολεμικά ςχζδια), αναφζρεται ςε δφο αρχζσ οι οποίεσ κα πρζπει να διζπουν όλθ τθ ςτρατιωτικι ςχεδίαςθ. Στθν πρϊτθ (θ δεφτερθ είναι θ δράςθ με τθ μεγαλφτερθ δυνατι ταχφτθτα) υπογραμμίηει ότι ςτθν ιδανικι περίπτωςθ το Κζντρο Βάρουσ κα πρζπει να είναι ζνα και μνθμονεφει τουσ παράγοντεσ από τουσ οποίουσ εξαρτάται: «Η πρϊτθ αρχι είναι ότι θ απόλυτθ ουςία τθσ εχκρικισ δφναμθσ κα πρζπει να ακολουκείται προσ τα πίςω ςτισ λιγότερεσ δυνατζσ πθγζσ και ιδανικά ςε μία. Η προςβολι αυτϊν των πθγϊν κα πρζπει να περιορίηεται ςτισ λιγότερεσ δυνατζσ ενζργειεσ και πάλι ιδανικά ςε μία 22». «Η εργαςία τθσ αναγωγισ των πθγϊν ιςχφοσ του εχκροφ ςε ζνα μοναδικό Κζντρο Βάρουσ εξαρτάται από: Τθν κατανομι τθσ πολιτικισ ιςχφοσ του εχκροφ Τθν κατάςταςθ ςτο κζατρο του πολζμου όπου ενεργοφν τα ςτρατεφματα 23». Δίκθν ςυμπεράςματοσ δε καταλιγει ότι «Ο πρϊτοσ ςτόχοσ τθσ ςχεδίαςθσ του πολζμου είναι ο προςδιοριςμόσ των Κζντρων Βάρουσ του εχκροφ, και αν είναι δυνατόν, θ αναγωγι τουσ ςε ζνα. Ο δεφτεροσ ςτόχοσ είναι θ διαςφάλιςθ ότι όλεσ οι δυνάμεισ που κα χρθςιμοποιθκοφν εναντίον του Κζντρου Βάρουσ κα πρζπει να είναι ςυγκεντρωμζνεσ ςε μία προςπάκεια (επίκεςθ) 24». Ασ δοφμε λοιπόν, με βάςθ τθ μζχρι τϊρα παρουςίαςθ των αποςπαςμάτων που αναφζρονται ςτο Κζντρο Βάρουσ, όπωσ ςυναντϊνται μζςα ςτο ζργο του Clausewitz, τα βαςικά χαρακτθριςτικά τθσ ζννοιασ. Στθν ιδανικι περίπτωςθ υπάρχει ζνα Κζντρο Βάρουσ για κάκε αντιμαχόμενο, χωρίσ όμωσ να αποκλείεται θ φπαρξθ περιςςοτζρων. Ο αρικμόσ των Κζντρων Βάρουσ εξαρτάται από τθν κατανομι ιςχφοσ ςτα κράτθ των αντιμαχομζνων και από τθν κατάςταςθ ςτο Θζατρο των Επιχειριςεων. 21 On War, Βιβλίο 8, Κεφάλαιο 4, ςελ. 596, παρ On War, Βιβλίο 8, Κεφάλαιο 9, ςελ. 617, παρ On War, Βιβλίο 8, Κεφάλαιο 9, ςελ. 617, παρ On War, Βιβλίο 8, Κεφάλαιο 9, ςελ. 619, παρ. 1&2. Κέντρο Βάροσς Ι-8

9 Το Κζντρο Βάρουσ μπορεί να είναι οι Ζνοπλεσ Δυνάμεισ, θ πρωτεφουςα του κράτουσ ι ψυχικζσ δυνάμεισ. Το Κζντρο Βάρουσ είναι πθγι ιςχφοσ. Η πολεμικι προςπάκεια πρζπει να ςυγκλίνει ςτο Κζντρο Βάρουσ του αντιπάλου. Δε γίνεται διάκριςθ μεταξφ Στρατθγικοφ, Επιχειρθςιακοφ και Τακτικοφ Κζντρου Βάρουσ. Τα ςτοιχεία αυτά είναι θ αναγκαία και ικανι ςυνκικθ οριςμοφ του Κζντρου Βάρουσ, όπωσ το επινόθςε ο Clausewitz, ςτο πλαίςιο του τρόπου ςχεδίαςθσ και διεξαγωγισ του πολζμου ςτθν εποχι του. Ρρζπει επίςθσ να επιςθμάνουμε ότι ςτο Κεφάλαιο 27 του Βιβλίου 6 του ζργου του, ο Clausewitz αναφζρει ότι «αντί να κεωροφμε ότι ανακαλφψαμε μια νζα τεχνικι, παρζχουμε απλϊσ μία αιτιολογία των δράςεων των ςτρατθγϊν τθσ ιςτορίασ 25» που ςθμαίνει ότι ο ίδιοσ κεωροφςε ότι θ ζννοια του Κζντρου Βάρουσ δεν αποτελεί πανάκεια, γεγονόσ που δεν πρζπει να μασ διαφεφγει όταν προςπακοφμε να διαμορφϊςουμε τισ δικζσ μασ απόψεισ για το κζμα. Σο Κζντρο Βάρουσ ςήμερα Ο όροσ Κζντρο Βάρουσ ςτα 180 περίπου χρόνια ηωισ του, ζχει δοκιμαςτεί ςτθν πράξθ μζςα από τα εγχειρίδια τθσ Ρολεμικισ Τζχνθσ και τισ απόψεισ των επαγγελματιϊν τθσ Θεωρίασ του Ρολζμου και τθσ Στρατθγικισ, και επιβίωςε μζχρι τισ θμζρεσ μασ. Σθμείο αναφοράσ παραμζνει το ζργο του Clausewitz, ςτο οποίο όλοι αναηθτοφν τθ «νομιμοποίθςθ» των απόψεϊν τουσ. Ραρά το κοινό ςθμείο εκκίνθςθσ και τισ ςυχνζσ αναφορζσ ςε αυτό, ςιμερα παρατθρείται μια ςχετικι διαςπορά απόψεων, τθσ οποίασ όμωσ θ επίπτωςθ ςτθ ςχεδίαςθ και τθ διεξαγωγι των επιχειριςεων είναι μικρι, και αυτό διότι τα κεμελιϊδθ χαρακτθριςτικά τθσ ζννοιασ του Κζντρου Βάρουσ είναι ριηωμζνα ςτον τρόπο ςκζψθσ των επαγγελματιϊν τθσ Στρατιωτικισ Τζχνθσ, ο οποίοσ παραμζνει αναλλοίωτοσ από τθν αρχαιότθτα μζχρι ςιμερα. Το κζμα του Κζντρου Βάρουσ εμφανίςκθκε ςτισ ςελίδεσ του ςτρατιωτικοφ τφπου των ΗΡΑ πριν από περίπου 20 χρόνια και ζκτοτε παραμζνει ςτο προςκινιο. Τθν ίδια περίπου χρονικι περίοδο, ςτα ςτρατιωτικά ςχολεία ο αρικμόσ των εργαςιϊν με το ίδιο κζμα παρουςίαςε εκκετικι αφξθςθ, γεγονόσ που υποδθλϊνει ζνα ζντονο ενδιαφζρον των επαγγελματιϊν ςτρατιωτικϊν για το κζμα. Στθ ςυνζχεια τθσ εργαςίασ επιχειρείται μια χαρτογράφθςθ των διακινουμζνων απόψεων για να καταδειχκεί θ ζκταςθ ςτθν οποία το κζμα απαςχολεί τισ Ζνοπλεσ Δυνάμεισ άλλων χωρϊν. Οι πθγζσ οι οποίεσ εξετάηονται είναι κατά βάςθ αμερικανικζσ, δεδομζνου ότι Η πρόςβαςθ ςτισ αμερικανικζσ ςτρατιωτικζσ πθγζσ είναι ιδιαίτερα εφκολθ. 25 On War, Βιβλίο 6, Κεφάλαιο 27, ςελ. 486, παρ. 5. Κέντρο Βάροσς Ι-9

10 Μόνο ςτισ ΗΡΑ παρουςιάηεται ζντονθ δθμόςια ςυηιτθςθ και αντιπαράκεςθ μζςω των ςελίδων του ςτρατιωτικοφ τφπου για το κζμα. Η Αμερικανικι Σχολι ςτρατιωτικισ ςκζψθσ κυριαρχεί ςιμερα παγκοςμίωσ Από τθν άλλθ πλευρά, οι απόψεισ περί τθσ Ρολεμικισ Τζχνθσ οι οποίεσ κυριαρχοφν ςτισ ΗΡΑ, εμπεριζχουν όλεσ τισ ςχετικζσ απόψεισ που διατυπϊκθκαν από τθν αρχαιότθτα μζχρι ςιμερα. Και αυτό επειδι ςτισ ΗΡΑ υπάρχει μια παράδοςθ μελζτθσ και διδαςκαλίασ, υποςτθριηόμενθ από τθν ζκδοςθ αναλόγων βιβλίων και τθ δθμοςίευςθ άρκρων, όλων των κεωρθτικϊν του πολζμου από το Sun Tzu και το Θουκυδίδθ μζχρι τουσ ςχετικά πρόςφατουσ μεγάλουσ Βρετανοφσ, Γάλλουσ και Γερμανοφσ ςτρατθγοφσ. Κατά ςυνζπεια οι διατυποφμενεσ απόψεισ εμπεριζχουν και τισ απόψεισ τθσ γαλλικισ ςχολισ ςτρατιωτικισ ςκζψθσ θ οποία κυριάρχθςε ςτθν Ευρϊπθ μετά το τζλοσ των Ναπολεόντιων Ρολζμων και αποτυπϊκθκε ςτο ζργο του Ελβετοφ ςτρατθγοφ και Θεωρθτικοφ του Ρολζμου Jomini, και αυτϊν τθσ γερμανικισ ςχολισ ςτρατιωτικισ ςκζψθσ (Frederic the Great, Clausewitz, Moltke the Elder, Manstein, Guderian) θ οποία επθρεάηει τθ ςφγχρονθ ςκζψθ ακόμθ και ςιμερα. Ζνα καλό ςθμείο εκκίνθςθσ για τθν εξζταςθ τθσ ζννοιασ του Κζντρου Βάρουσ, όπωσ χρθςιμοποιείται ςιμερα, είναι το ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ είναι ζνασ διεκνισ οργανιςμόσ αςφαλείασ 26 μελϊν, με τον οποίο είναι ςυνδεδεμζνοσ, με διάφορουσ τρόπουσ (Σφμπραξθ για τθν ειρινθ, Μεςογειακόσ διάλογοσ), ζνασ μεγάλοσ αρικμόσ χωρϊν. Πλεσ αυτζσ οι χϊρεσ αποτελοφν ζνα ευρφ και ςε κάποιο βακμό αντιπροςωπευτικό δείγμα τθσ διεκνοφσ ςτρατιωτικισ κοινότθτασ. Στο ΝΑΤΟ οι κυριαρχοφςεσ απόψεισ είναι επθρεαςμζνεσ από τθν αγγλοςαξωνικι ςχολι ςτρατιωτικισ ςκζψθσ. Ειδικότερα οι απόψεισ περί του Κζντρου Βάρουσ αντανακλοφν κατά βάςθ τισ αμερικανικζσ απόψεισ, όπωσ κα φανεί ςτθ ςυνζχεια. Το Κζντρο Βάρουσ, ςφμφωνα με το εγχειρίδιο ορολογίασ του ΝΑΤΟ Allied Administrative Publication 6 (AAP-6), ορίηεται ωσ: «Τα γενικά χαρακτθριςτικά, οι δυνατότθτεσ ι τα γεωγραφικά χαρακτθριςτικά από τα οποία ζνα κράτοσ, μια ςυμμαχία, μια ςτρατιωτικι δφναμθ ι κάποια άλλθ ομάδα αντλοφν τθν ελευκερία δράςθσ τουσ, τθ φυςικι τουσ ιςχφ ι τθ κζλθςι τουσ για πόλεμο 26». Στο ΝΑΤΟ το Κζντρο Βάρουσ απαντάται ςτα πλαίςια τθσ επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ, ςτθν οποία διαδραματίηει κεντρικό ρόλο. Σφμφωνα με αυτι, ςτθ φάςθ τθσ ανάλυςθσ τθσ αποςτολισ 27, προςδιορίηονται τα Κζντρα Βάρουσ, του αντιπάλου και τα δικά μασ, τα οποία: Μπορεί να είναι κάποια φυςικά ι ψυχικά κυρίαρχα χαρακτθριςτικά Είναι πθγι ιςχφοσ και ελευκερίασ δράςθσ Υπάρχουν ςτο Στρατθγικό, το Επιχειρθςιακό και το Τακτικό επίπεδο Μπορεί να υπάρχουν περιςςότερα του ενόσ ανά αντίπαλο. Ασ δοφμε τϊρα πωσ αντιμετωπίηεται το κζμα ςτο εςωτερικό των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΡΑ. Το 1995, το διακλαδικό επιτελείο (Joint Staff) κακιζρωςε τον 26 AAP-6, ςελ. 2-C-3, καταχϊρθςθ του λιμματοσ τθν 25 Σεπ Μια από τισ τζςςερισ φάςεισ τθσ επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ. Κέντρο Βάροσς Ι-10

11 παρακάτω οριςμό, ςε μια προςπάκεια να ςυμβιβάςει τισ διαφορετικζσ απόψεισ των κλάδων: «Τα γενικά χαρακτθριςτικά, οι δυνατότθτεσ ι τα γεωγραφικά χαρακτθριςτικά από τα οποία ζνα κράτοσ, μια ςυμμαχία, μια ςτρατιωτικι δφναμθ ι κάποια άλλθ ομάδα αντλοφν τθν ελευκερία δράςθσ τουσ, τθ φυςικι τουσ ιςχφ ι τθ κζλθςι τουσ για πόλεμο» 28. Ο οριςμόσ αυτόσ είναι πανομοιότυποσ με τον αντίςτοιχο του ΝΑΤΟ. Μια απλι ματιά ςτισ θμερομθνίεσ καταχϊρθςθσ των αντιςτοίχων λθμάτων αρκεί για να καταδειχκεί ότι ο οριςμόσ του ΝΑΤΟ είναι αντιγραφι του αντίςτοιχου διακλαδικοφ των ΗΡΑ. Οι τζςςερισ κλάδοι των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΡΑ, χωρίσ να διαφωνοφν με το διακλαδικό οριςμό, προςκζτουν ς αυτόν ςτοιχεία τα οποία του προςδίδουν τα ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά του κάκε κλάδου, τα οποία προζρχονται από τθν αποςτολι και τισ παραδόςεισ του. Ο Στρατόσ Ξθράσ ςυμφωνεί ότι το Κζντρο Βάρουσ είναι πθγι ιςχφοσ, και προςκζτει ότι «θ καταςτροφι ι απενεργοποίθςθ του Κζντρου Βάρουσ του αντιπάλου είναι ο αμεςότεροσ τρόποσ για τθν επίτευξθ τθσ νίκθσ 29». Το Ρολεμικό Ναυτικό χαρακτθρίηει το Κζντρο Βάρουσ πθγι ιςχφοσ και προςκζτει ότι «μπορεί να υπάρχει ζνα μόνο Κζντρο Βάρουσ. Όταν εντοπιςκεί, επικεντρϊνουμε όλεσ τισ ςτρατιωτικζσ, οικονομικζσ, διπλωματικζσ και πολιτικζσ δυνάμεισ εναντίον του 30». Η Ρολεμικι Αεροπορία, χωρίσ να αλλάηει ουςιαςτικά το νόθμα του διακλαδικοφ οριςμοφ, προςκζτει επεξθγθματικά ςτοιχεία, τροποποιϊντασ τον όπωσ παρακάτω: «Μια βαςικι πθγι ιςχφοσ, ψυχικισ (όπωσ οι πολιτικζσ θγεςίεσ, οι πολιτιςμικζσ αξίεσ ι θ κρθςκεία) ι φυςικισ (όπωσ θ ςτρατιωτικι, θ βιομθχανικι ι θ οικονομικι), από τθν οποία ζνα κράτοσ, μια ςυμμαχία ι μια ςτρατιωτικι δφναμθ, ςε ζνα δεδομζνο ςτρατθγικό, επιχειρθςιακό ι τακτικό πλαίςιο, αντλοφν τθν ελευκερία δράςθσ τουσ, τθ φυςικι τουσ ιςχφ, ι τθ κζλθςι τουσ να μάχονται 31». Το Σϊμα των Ρεηοναυτϊν κεωρεί ωσ Κζντρο Βάρουσ και προςκζτει τθ διευκρίνιςθ ότι «κάκε ςθμαντικι πθγι ιςχφοσ» 28 Joint Publication 3-0, Joint Operations, P. GL-4, 29 Field Manual 3-0, Operations, Washington DC: US Department of the Army, June 2001, ςελ. 5-7, 30 Naval Doctrinal Publication 1, Washington DC: US Department of the Navy, 1994, ςελ. 35, 31 Air Force Doctrine Document 1-1, Maxwell AFB: US Department of the Air Force, June 2006, ςελ. 36, Κέντρο Βάροσς Ι-11

12 «κζλουμε να προςβάλλουμε τθν πθγι τθσ εχκρικισ ιςχφοσ, αλλά δε κζλουμε να τθν προςβάλλουμε άμεςα. Προφανϊσ ζχουμε μεγαλφτερεσ πικανότθτεσ επιτυχίασ επικεντρϊνοντασ τθν μαχθτικι μασ ιςχφ ςε κάποιο ςχετικό εχκρικό αδφνατο ςθμείο 32». Συνοψίηοντασ, ο Στρατόσ και το Ναυτικό κεωροφν ζνα Κζντρο Βάρουσ, ςυνικωσ ςτον πυρινα τθσ χερςαίασ ι ναυτικισ ιςχφοσϋ θ Αεροπορία πιςτεφει ςτθν φπαρξθ πολλαπλϊν Κζντρων Βάρουσ τα οποία μποροφν να ςτοχοποιθκοφν από αζροσ με ςκοπό τθν παράλυςθ του εχκροφϋ και οι Ρεηοναφτεσ, με τθ δφςκολθ αποςτολι τθσ διεξαγωγισ αποβάςεων ςε εχκρικζσ ακτζσ, κεωροφν το Κζντρο Βάρουσ ωσ κρίςιμθ αδυναμία, θ εκμετάλλευςθ τθσ οποίασ κα τουσ εξαςφαλίςει ουςιαςτικό πλεονζκτθμα. Μεγαλφτερο ενδιαφζρον παρουςιάηει θ δθμόςια ςυηιτθςθ θ οποία διεξάγεται εδϊ και περίπου μια δεκαετία μζςω των ςελίδων του ςτρατιωτικοφ τφπου των ΗΡΑ, και θ οποία είναι ενδεικτικι τθσ ςφγχυςθσ θ οποία υπάρχει όςον αφορά ςτθ κατανόθςθ και κυρίωσ ςτον τρόπο υλοποίθςθσ τθσ ζννοιασ του Κζντρου Βάρουσ. Οι απόψεισ οι οποίεσ διατυπϊνονται είναι αντιπροςωπευτικζσ τθσ κουλτοφρασ των επί μζρουσ κλάδων. Στα άρκρα τα οποία δθμοςιεφκθκαν τα τελευταία χρόνια, ςυναντοφμε επίςθσ ςκζψεισ που αφοροφν ςτθν ζννοια του Κζντρου Βάρουσ ςτο πλαίςιο του ςφγχρονου πολζμου, όπωσ αυτόσ εναντίον μθ κρατικϊν οντοτιτων. Από το μεγάλο αρικμό των άρκρων τα οποία δθμοςιεφτθκαν (και εξακολουκοφν να δθμοςιεφονται) τα τελευταία χρόνια, λίγα μόνο διακρίνονται για τθν πρωτοτυπία των ιδεϊν τουσ, και τα οποία φαίνεται να θγοφνται τθσ διαβοφλευςθσ. Τα υπόλοιπα άρκρα, χωρίσ να υποτιμάται το ζργο των ςυντακτϊν τουσ, παρζχουν είτε μια αναςκόπθςθ των υφιςταμζνων απόψεων ι ςχόλια επί των απόψεων των άλλων, χωρίσ όμωσ να διατυπϊνουν τθ δικι τουσ κεμελιωμζνθ άποψθ. Ζνασ από τουσ ςφγχρονουσ κεωρθτικοφσ ο οποίοσ αςχολείται με το κζμα από τθ δεκαετία του 1990 είναι ο Dr Joseph Strange. Ο Dr Strange, μζχρι πρόςφατα κακθγθτισ ςτο Marine Corps War College, είναι ο ςυγγραφζασ ενόσ βιβλίου με κζμα το Κζντρο Βάρουσ 33, ενϊ τα τελευταία χρόνια, ςε ςυνεργαςία με τον Σχθ Richard Iron του Βρετανικοφ Στρατοφ, δθμοςίευςε δφο ςθμαντικά άρκρα για το ίδιο κζμα 34. Ο Strange κεωρεί ότι οι οριςμοί των κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΡΑ, πλθν του Στρατοφ, είναι άςτοχοι και ανακριβείσ. Ιςχυρίηεται ότι το Κζντρο Βάρουσ ορίηεται ςτα πλαίςια μιασ ςφγκρουςθσ και δεν είναι αυκφπαρκτο και ότι υπάρχει ζνα Κζντρο Βάρουσ ςτο Στρατθγικό επίπεδο και περιςςότερα του ενόσ ςτο Επιχειρθςιακό και το Τακτικό επίπεδο. Ο Strange πρότεινε μια αναλυτικι μζκοδο προςδιοριςμοφ του Κζντρου Βάρουσ, θ οποία απαντάται ςυχνά ςτθν αρκρογραφία, γνωςτι ωσ CG-CC-CR-CV [Center of Gravity (Κζντρο Βάρουσ) Critical Capabilities 32 Marine Corps, Doctrine Publication 1, Warfighting, Washington DC: US Government Printing Office, 1997, ςελ , 33 Joseph Strange, Centers of Gravity and Critical Vulnerabilities. Building on the Clausewitzian Foundation So That We Can All Speak the Same Language, Perspectives on Warfighting, Number 4, Quantico, Virginia: United States Marine Corps University Foundation, Joseph Strange & Richard Iron, Center of Gravity: What Clausewitz Really Meant, Joint Forces Quarterly, issue 35, ςελ , και Understanding Centers of Gravity and Critical Vulnerabilities, US Marine Corps Association, 1996, ςελ Κέντρο Βάροσς Ι-12

13 (Κρίςιμεσ Δυνατότθτεσ) Critical Requirements (Κρίςιμεσ Απαιτιςεισ) Critical Vulnerabilities (Κρίςιμεσ Αδυναμίεσ)+. Σ αυτιν ο Strange υποςτθρίηει ότι ζνα πραγματικό, ςτρατιωτικό Κζντρο Βάρουσ κα πρζπει να διακζτει Κρίςιμεσ Δυνατότθτεσ. Αυτζσ οι Κρίςιμεσ Δυνατότθτεσ, με τθ ςειρά τουσ, διακζτουν Κρίςιμεσ Απαιτιςεισ (πόρουσ) (όπωσ οι γραμμζσ ςυγκοινωνιϊν), οι οποίεσ επιτρζπουν τθ λειτουργία των Κρίςιμων Δυνατοτιτων. Ο πλθμμελισ ζλεγχοσ (προςταςία) των Κριςίμων Απαιτιςεων προκαλεί τθ δθμιουργία Κριςίμων Αδυναμιϊν, θ εκμετάλλευςθ των οποίων οδθγεί ςτθν καταςτροφι του Κζντρου Βάρουσ. Η άποψθ του υπογράφοντα είναι ότι το μοντζλο ανάλυςθσ (όπωσ ο ίδιοσ το χαρακτθρίηει) αναφζρεται ςτον τρόπο προςβολισ του Κζντρου Βάρουσ και όχι ςτον εντοπιςμό του. Η μεκοδολογία του, παρότι απαντάται ςτθ ςχετικι αρκρογραφία, δε ςυναντά ευρεία αποδοχι μεταξφ των κεωρθτικϊν τθσ ςτρατιωτικισ τζχνθσ. Δφο διακεκριμζνοι αρκρογράφοι, οι οποίοι ουςιαςτικά εκπροςωποφν τθ ςχολι ςκζψθσ του Στρατοφ Ξθράσ των ΗΡΑ είναι ο Col Antullio Echevarria και ο Col Dale Eikmeir. Ο Dr Echevarria, ευρζωσ γνωςτόσ ιςτορικόσ και μελετθτισ του Clausewitz, με διδακτορικό τίτλο ςπουδϊν από το πανεπιςτιμιο του Princeton, διετζλεςε Διευκυντισ του τμιματοσ Στρατιωτικισ Ζρευνασ ςτο Ινςτιτοφτο Στρατθγικϊν Σπουδϊν του US Army War College. Τισ απόψεισ του για τθν ζννοια του Κζντρου Βάρουσ δθμοςίευςε ςε μια ςειρά άρκρων, από τα οποία τα ςθμαντικότερα είναι τρία 35. Ο Echevarria κεωρεί ότι το Κζντρο Βάρουσ είναι μία από τισ ςτρατιωτικζσ αρχζσ τισ οποίεσ ειςιγαγε ο Clausewitz και οι οποίεσ ιςχφουν μζχρι ςιμερα, αρκεί να εφαρμόηονται με περίςκεψθ. Ιςχυρίηεται ότι οι Ζνοπλεσ Δυνάμεισ των ΗΡΑ, ςτθν προςπάκειά τουσ να κατανοιςουν και εφαρμόςουν τθν ζννοια, ζχαςαν τθν ουςία τθσ. Στο εςωτερικό των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΡΑ δεν υπάρχει κοινι αντίλθψθ περί του κζματοσ. Αποδίδει μζροσ τθσ ευκφνθσ για τθ ςφγχυςθ ςτισ ανακρίβειεσ τθσ μετάφραςθσ του On War των Michael Howard και Peter Paret, μια ζκδοςθ θ οποία χρθςιμοποιείται από όλουσ τουσ αγγλόφωνουσ μελετθτζσ. Οι βαςικζσ του κζςεισ είναι ότι το Κζντρο Βάρουσ κα πρζπει να επαναπροςδιοριςτεί ωσ Εςτιακό Σθμείο (Focal Point), ζναν όρο για τον οποίο πιςτεφει ότι αποδίδει καλφτερα τθν ζννοια. Υποςτθρίηει ότι ο Clausewitz δεν κάνει διάκριςθ μεταξφ Τακτικοφ, Επιχειρθςιακοφ και Στρατθγικοφ Κζντρου Βάρουσ, και κατά ςυνζπεια δε ςυμφωνεί με τθν τυπικι διάκριςθ, όςον αφορά ςτον προςδιοριςμό του Κζντρου Βάρουσ, των επιπζδων του πολζμου. Ρροτιμά ζνα ςυνολικό προςδιοριςμό του, για ολόκλθρθ τθ δομι του εχκροφ. Το Κζντρο Βάρουσ υπάρχει ςε ζνα μόνο επίπεδο, το υψθλότερο, και προχποκζτει ότι ο αντίπαλοσ διακζτει επαρκι ςυνοχι ζτςι ϊςτε να υπάρχει ζνα ςθμείο το οποίο ςυγκρατεί ολόκλθρθ τθ δομι του. Το Κζντρο Βάρουσ ζχει άμεςθ ςχζςθ με το ςκοπό του πολζμου και ζχει ζννοια μόνο ςτθν περίπτωςθ του ολοκλθρωτικοφ πολζμου. Το Κζντρο Βάρουσ δεν είναι οφτε ιςχφσ, οφτε πθγι ιςχφοσ, αλλά μάλλον Κρίςιμθ Δυνατότθτα (Critical Capability). Επειδι θ αρχι του 35 Antulio J. Echevarria II, US Army, Clausewitz s Center of Gravity: Changing our Warfighting Doctrine Again!, Carlisle, Pa: US Army War College, Strategic Studies Institute, Sep 2002, Clausewitz s Center of Gravity: It s not What We Thought, Naval War College Review, Winter 2003, Vol. LVI, No 1, ςελ , και Reining in the Center of Gravity Concept, Air & Space Power Journal, Summer Κέντρο Βάροσς Ι-13

14 Κζντρου Βάρουσ επικεντρϊνεται ςτθν επίτευξθ ενόσ ςυγκεκριμζνου αποτελζςματοσ, τθν ιττα του αντιπάλου, ζχει άμεςθ ςχζςθ με τθν αρχι των Επιχειριςεων με Βάςθ το Αποτζλεςμα (Effects Based Operations ΕΒΟ). Ο Col Dale Eikmeir διετζλεςε διευκυντισ του Ρολυεκνικοφ Διακλαδικοφ Τμιματοσ του Κζντρου Στρατθγικισ Ηγεςίασ του US Army War College. O Eikmeir δθμοςίευςε δφο άρκρα 36 ςτθ Στρατιωτικι Επικεϊρθςθ των ΗΡΑ, ςτα οποία διαφωνεί με το διακλαδικό οριςμό, τον οποίο χαρακτθρίηει πθγι ςφγχυςθσ, και υποςτθρίηει ότι θ ςφγχυςθ προζρχεται από τθν ζλλειψθ ενόσ κοινά αποδεκτοφ οριςμοφ και ενόσ πρακτικοφ πλαιςίου εργαςίασ για τον προςδιοριςμό του. Ορίηει το Κζντρο Βάρουσ ωσ «τθν πθγι ιςχφοσ ενόσ ςυςτιματοσ, θ οποία του επιτρζπει να ενεργεί» 37. Αναγνωρίηει τθν φπαρξθ Κζντρου Βάρουσ ςτο Στρατθγικό και το Επιχειρθςιακό επίπεδο και για όλα τα είδθ του πολζμου. Τα Κζντρα Βάρουσ ςτο Επιχειρθςιακό επίπεδο προςδιορίηονται επειδι δεν είναι δυνατι θ «άμεςθ» προςβολι του Κζντρου Βάρουσ του Στρατθγικοφ επιπζδου. Η προςβολι του Κζντρου Βάρουσ ςτο Επιχειρθςιακό επίπεδο είναι ο ζμμεςοσ τρόποσ προςβολισ του Κζντρου Βάρουσ ςτο Στρατθγικό επίπεδο, μζςω τθσ εξαςκζνθςισ του. Στο δεφτερο άρκρο του υιοκετεί ζναν διαφορετικό οριςμό (αυτόν του Dr Strange) και προτείνει τθ χριςθ του ςτρατθγικοφ πλαιςίου εργαςίασ (των ςκοπϊν, των τρόπων ενεργείασ και των μζςων *Strategic Framework of Ends, Ways and Means]) 38 για τον προςδιοριςμό του. Η μζκοδοσ που προτείνει είναι ουςιαςτικά μια εκφυλλιςμζνθ διαδικαςία επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ. Δε κεωρεί ωσ Κζντρο Βάρουσ τθ κζλθςθ του λαοφ, τουσ θγζτεσ, τα αεροδρόμια, τα λιμάνια, τισ γραμμζσ ςυγκοινωνιϊν, τουσ πόρουσ και τισ ςυμμαχίεσ. Δε λαμβάνει κζςθ όςον αφορά ςτο πλικοσ των Κζντρων Βάρουσ, αλλά υπονοεί ότι υπάρχουν αρκετά. Δε διατυπϊνει τθν άποψι του για τθν ενδεχόμενθ μθ φπαρξθ Κζντρου Βάρουσ, παρότι φαίνεται να υποςτθρίηει ότι υπάρχει πάντοτε τουλάχιςτον ζνα. Δε χρθςιμοποιεί το ςθμαντικότερο κριτιριο, ιτοι ότι θ καταςτροφι του Κζντρου Βάρουσ επιφζρει τθν ιττα του αντιπάλου. Ο Col Warden τθσ Ρολεμικισ Αεροπορίασ των ΗΡΑ, ζνασ από τουσ ςφγχρονουσ κεωρθτικοφσ τθσ αεροπορικισ ιςχφοσ, είναι ευρζωσ γνωςτόσ για το μοντζλο των πζντε ομόκεντρων δακτυλίων, το οποίο ειςιγαγε ο ίδιοσ. Ο Warden υπθρζτθςε ςτα ςχζδια αεροπορικϊν επιχειριςεων κατά τθ διάρκεια του πρϊτου πολζμου του Κόλπου και εκπροςωπεί τθν αεροπορικι ςχολι ςκζψθσ. Το 1995 δθμοςίευςε ζνα άρκρο 39 ςτο οποίο υποςτθρίηει ότι ο αντίπαλοσ είναι ουςιαςτικά ζνα ςφςτθμα, αποτελοφμενο από πολλά αλλθλοεξαρτϊμενα υποςυςτιματα. Για τθν κατανόθςθ τθσ ζννοιασ του Κζντρου Βάρουσ χρθςιμοποιεί ζνα μοντζλο πζντε ομόκεντρων δακτυλίων (Ηγεςία, Οργανικζσ Απαιτιςεισ, Υποδομι, Λαόσ, Ζνοπλεσ Δυνάμεισ), το οποίο κεωρεί μια καλι προςζγγιςθ του πραγματικοφ κόςμου. Υποςτθρίηει ότι ο 36 Col Dale C. Eikmeier, Center of Gravity Analysis, Military Review, July August 2004, ςελ. 2-5 και A Logical Method of Center of Gravity Analysis, Military Review, Sep Oct 2004, ςελ A system s source of power to act. 38 Το πλαίςιο εργαςίασ Σκοπϊν, Τρόπων ενεργείασ, Μζςων (Ends, Ways, Means) αφορά ςτθν ενορχιςτρωςθ των διακεςίμων μζςων, μζςω ενόσ τρόπου ενεργείασ, για τθν επίτευξθ του επιδιωκόμενου ςκοποφ. Αν θ επιδιωκόμενθ ιςορροπία διαταραχκεί, εάν για παράδειγμα τα μζςα δεν επαρκοφν, τότε επαναπροςδιορίηονται οι ςτόχοι. 39 Col John A. Warden III, USAF, The Enemy as a System, Wright Flyer Paper No 10, Maxwell Air Force Base, Alabama. Κέντρο Βάροσς Ι-14

15 κάκε αντίπαλοσ διακζτει μια ομάδα (μεγάλο αρικμό) Κζντρων Βάρουσ τα οποία είναι οργανωμζνα ςτουσ παραπάνω δακτυλίουσ, ο ςθμαντικότεροσ των οποίων είναι ο κεντρικόσ. Θεωρεί ότι τα Κζντρα Βάρουσ υπάρχουν και ςτο Επιχειρθςιακό και το Τακτικό επίπεδο, οργανωμζνα κατά τον ίδιο τρόπο. Επειδι κεωρεί ςχεδόν αδφνατθ τθν προςβολι του κεντρικοφ δακτυλίου (Ηγζτθσ), προτείνει τθν παράλλθλθ προςβολι ςε όλα τα επίπεδα. Το μοντζλο των πζντε ομόκεντρων δακτυλίων απαντάται ςυχνά ςτθ διεκνι αρκρογραφία. Η προςζγγιςι του Warden είναι προςζγγιςθ ςτοχοποίθςθσ, ςφμφωνα με τθν οποία το Κζντρο Βάρουσ είναι κάποιοσ ςτόχοσ που μπορεί να προςβλθκεί με τα αεροπορικά μζςα βομβαρδιςμοφ. Η άποψι του για τθν φπαρξθ μεγάλου αρικμοφ Κζντρων Βάρουσ (κάκε ςτόχοσ και Κζντρο Βάρουσ) ουςιαςτικά απαξιϊνει τθν ζννοια. Για λόγουσ πλθρότθτασ και μόνο, και επειδι ζςτω και ςποραδικά απαντϊνται ςτθν αρκρογραφία, κα γίνει μια ςφντομθ αναφορά ςε δφο μεκόδουσ προςδιοριςμοφ του Κζντρου Βάρουσ. Η πρϊτθ είναι θ μζκοδοσ του Στρατθγικοφ Ζλικα (Strategic Helix) 40, ςφμφωνα με τθν οποία για τθν προςβολι και καταςτροφι του Κζντρου Βάρουσ δεν απαιτείται ο προθγοφμενοσ εντοπιςμόσ του. Η μζκοδοσ περιλαμβάνει τον εντοπιςμό ενόσ μεγάλου αρικμοφ Κζντρων Βάρουσ, μεταξφ των οποίων βρίςκεται και το πραγματικό, τα οποία προςβάλλονται διαδοχικά μζχρι να καταςτραφεί το πραγματικό. Η προςζγγιςθ του κζματοσ είναι τυπικά αεροπορικι και μάλιςτα αμερικανικι, ςτθν οποία οι διακζςιμοι πόροι για τθν προςβολι του Κζντρου Βάρουσ είναι πρακτικά απεριόριςτοι. Οι απόψεισ αυτζσ είναι εντελϊσ άςχετεσ με τθν ζννοια του Κζντρου Βάρουσ, ο εντοπιςμόσ του οποίου αποβλζπει ςτθν άμεςθ προςβολι του και κατά ςυνζπεια ςτθν ελαχιςτοποίθςθ τθσ διάρκειασ του πολζμου και των επακόλουκων απωλειϊν, μζςω τθσ επικζντρωςθσ τθσ πολεμικισ προςπάκειασ. Η δεφτερθ μζκοδοσ είναι θ Μζκοδοσ του Κρεμμυδιοφ (Onion Method) 41, θ οποία προβλζπει τθ διαδοχικι προςβολι και καταςτροφι των διαφόρων επιπζδων τθσ εχκρικισ εκνικισ ιςχφοσ μζχρι να προςβλθκεί το Κζντρο Βάρουσ, το οποίο βρίςκεται ςτο κζντρο του «κρεμμυδιοφ». Ππωσ και ςτθν περίπτωςθ τθσ μεκόδου του Στρατθγικοφ Ζλικα, θ προςζγγιςθ είναι τουλάχιςτον ατυχισ. Οι απόψεισ που παρουςιάςτθκαν παραπάνω, ςυναντοφν διάφορουσ βακμοφσ αποδοχισ, όπωσ διαπιςτϊνεται από τθ μελζτθ τθσ ςχετικισ αρκρογραφίασ, χωρίσ όμωσ αυτό να ςθμαίνει απαραίτθτα ότι οριςμζνεσ είναι εντελϊσ λανκαςμζνεσ και άλλεσ εντελϊσ ορκζσ. Η άποψθ του υπογράφοντα είναι ότι από όλουσ τουσ προαναφερκζντεσ κεωρθτικοφσ, ο Dr Echevarria είναι αυτόσ που αντιμετωπίηει το κζμα του Κζντρου Βάρουσ με μεγαλφτερθ ςοβαρότθτα. Εξετάηει το κζμα ςφαιρικά, αφινοντασ ςτον αναγνϊςτθ μια αίςκθςθ πλθρότθτασ. 40 Major Seow Hiang Lee, Center of Gravity or Center of Confusion: Understanding the Mystique, Air Command and Staff College, 1999, ςελ , ο οποίοσ τθν αποδίδει ςτον Col Phillip Meilinger. 41 Colin Agee, Peeling the Onion: The Iraqi s Center of Gravity, Fort Leavenworth, Kansas, School of Advanced Military Studies, 1992, ςελ Κέντρο Βάροσς Ι-15

16 ΚΕΝΣΡΟ ΒΑΡΟΤ του Μαυρόπουλου Παναγιώτη ΜΕΡΟ ΙΙ Αναςκόπηςη Ι Μζρουσ Το Κζντρο Βάρουσ (Center of Gravity), μια από τισ πλζον δθμοφιλείσ ςτρατιωτικζσ αρχζσ, χρθςιμοποιικθκε για πρϊτθ φορά ωσ παρομοίωςθ από το μεγάλο Ρρϊςο κεωρθτικό και φιλόςοφο του πολζμου Carl von Clausewitz, ςτο ζργο του On War. Πμωσ θ ζννοια του Κζντρου Βάρουσ προχπιρχε τθσ εποχισ του Clauzewitz. Ψιγματα τθσ ζννοιασ ςυναντάμε ςτο ζργο του Sun Tzu, «Η Τζχνθ του Ρολζμου», και ακόμθ περιςςότερα ςτο ζργο του ςφγχρονου του Clausewitz κεωρθτικοφ του πολζμου Antoine Baron de Jomini, «Η Τζχνθ του Ρολζμου». Ρζραν όμωσ των κεωρθτικϊν, ο τρόποσ ενεργείασ διαςιμων ςτρατθγϊν τθσ προ-clausewitz εποχισ καταδεικνφει ότι θ ζννοια τθσ φπαρξθσ κάποιου χαρακτθριςτικοφ ςτθ δομι και τθν οργάνωςθ των αντιμαχομζνων, θ καταςτροφι ι εξουδετζρωςθ του οποίου κα επζφερε εάν όχι τθν ιττα, τουλάχιςτον κα αποτελοφςε ζνα αποφαςιςτικό βιμα προσ τθν κατεφκυνςθ αυτι, ενυπιρχε πάντοτε ςτθ ςτρατιωτικι ςκζψθ. Τα βαςικά χαρακτθριςτικά του Κζντρου Βάρουσ όπωσ μασ το παρζδωςε ο Clausezitz είναι τα παρακάτω: Στθν ιδανικι περίπτωςθ υπάρχει ζνα Κζντρο Βάρουσ για κάκε αντιμαχόμενο, χωρίσ όμωσ να αποκλείεται θ φπαρξθ περιςςοτζρων. Ο αρικμόσ των Κζντρων Βάρουσ εξαρτάται από τθν κατανομι ιςχφοσ ςτα κράτθ των αντιμαχομζνων και από τθν κατάςταςθ ςτο Θζατρο των Επιχειριςεων. Το Κζντρο Βάρουσ μπορεί να είναι οι Ζνοπλεσ Δυνάμεισ, θ πρωτεφουςα του κράτουσ ι ψυχικζσ δυνάμεισ. Το Κζντρο Βάρουσ είναι πθγι ιςχφοσ. Η πολεμικι προςπάκεια πρζπει να ςυγκλίνει ςτο Κζντρο Βάρουσ του αντιπάλου. Δε διακρίνει μεταξφ Στρατθγικοφ, Επιχειρθςιακοφ και Τακτικοφ Κζντρου Βάρουσ. Σιμερα, παρόλο που θ ζννοια του Κζντρου Βάρουσ ζχει ςυμπλθρϊςει 180 χρόνια ηωισ, παραμζνει ςε ιςχφ ςε πολλζσ Ζνοπλεσ Δυνάμεισ του ΝΑΤΟ, όπωσ επίςθσ και ςτο ίδιο το ΝΑΤΟ. Ιδιαίτερα ςτισ ΗΡΑ, τα τελευταία χρόνια παρουςιάηεται μια δθμόςια ςυηιτθςθ για το κζμα μζςω των ςελίδων του ςτρατιωτικοφ τφπου, θ οποία ςυμβάλει ςτθν ανάπτυξθ και τθ γενικότερθ κατανόθςθ του κζματοσ. Κέντρο Βάροσς ΙΙ-1

17 Ειςαγωγή Ρριν προχωριςουμε κα πρζπει να διευκρινίςουμε ότι δεν είναι υποχρεωτικό να ακολουκιςουμε τισ απόψεισ του Clausewitz, οι οποίεσ αναπτφχκθκαν πριν δφο αιϊνεσ, ςε ζνα πολιτιςμικό και ςτρατιωτικό περιβάλλον το οποίο δεν υπάρχει πια. Στθν περίπτωςθ που αποφαςίςουμε να υιοκετιςουμε τθν ζννοια του Κζντρου Βάρουσ, δεν κα πρζπει να ξεχνάμε ότι το βαςικό ερϊτθμα του εάν θ ζννοια ζχει ιςχφ ςιμερα, ζχει ιδθ απαντθκεί κετικά ςτθν πράξθϋ το Κζντρο Βάρουσ αποτελεί ςιμερα τον ακρογωνιαίο λίκο τθσ ςχεδίαςθσ και διεξαγωγισ του πολζμου και των ςτρατιωτικϊν επιχειριςεων. Πμωσ και πάλι, κα πρζπει να αποφαςίςουμε εάν κζλουμε να ακολουκιςουμε αυςτθρά τισ αρχζσ του Clausewitz (οπότε κα απαιτθκεί θ προςεκτικι μελζτθ και κατανόθςθ του ζργου του ωσ ςυνόλου), ι εάν κζλουμε να τισ εξετάςουμε υπό το πρίςμα των αλλαγϊν οι οποίεσ ζχουν επζλκει ςτθ ςτρατιωτικι ςκζψθ και το περιβάλλον από το 1832 ζωσ ςιμερα (γεγονόσ που αποτελεί πραγματικά μια διανοθτικι πρόκλθςθ). Μζχρι πριν λίγα χρόνια ο όροσ Κζντρο Βάρουσ δεν υπιρχε ςτο ελλθνικό ςτρατιωτικό λεξιλόγιο, και κατά ςυνζπεια ο προςδιοριςμόσ του δεν αποτελοφςε μζροσ τθσ επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ. Τι είναι λοιπόν αυτό το οποίο ζλειπε, αν ζλλειπε; Ροια ιταν θ αδυναμία τθν οποία κεράπευςε θ ειςαγωγι του όρου Κζντρο Βάρουσ ςτθ διαδικαςία τθσ επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ; Ή για να κζςουμε το ερϊτθμα διαφορετικά: Τι είναι αυτό που κα χάςουμε αν αφαιρζςουμε το βιμα του προςδιοριςμοφ του Κζντρου Βάρουσ από τθ ςθμερινι διαδικαςία επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ; Ο κρίςιμοσ ρόλοσ τθσ ανάλυςθσ του Κζντρου Βάρουσ δε κα μποροφςε να υπογραμμιςτεί καλφτερα από τθν αμερικανικι ςχολι ςτρατιωτικισ ςκζψθσ. και παρακάτω «Η πιο ςθμαντικι εργαςία τθν οποία αντιμετωπίηουν οι ςχεδιαςτζσ επιχειριςεων ς αυτι τθ διαδικαςία *τθσ επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ+, είναι να μποροφν να προςδιορίςουν το φίλιο και το εχκρικό Κζντρο Βάρουσ, που ςθμαίνει τθν πθγι τθσ δφναμθσ, τθσ ιςχφοσ και τθσ αντίςταςθσ 42». «Η αξία του προςδιοριςμοφ του ςωςτοφ Κζντρου Βάρουσ δεν μπορεί να υπογραμμιςτεί αρκετά. Ο προςδιοριςμόσ του Στρατθγικοφ Κζντρου Βάρουσ και των Κρίςιμων Αδυναμιϊν του εχκροφ είναι απολφτωσ ουςιαςτικόσ για τθ ςαφινεια τθσ αποςτολισ, τον προςανατολιςμό των προςπακειϊν, και τελικά τθ δθμιουργία ςυντονιςμζνων αποτελεςμάτων ςτθ χριςθ των δυνάμεων. Στθν πράξθ, θ λεπτομερισ επιχειρθςιακι ςχεδίαςθ δεν πρζπει να ξεκινάει πριν τον προςδιοριςμό του Κζντρου Βάρουσ του αντιπάλου. 43» Το Κζντρο Βάρουσ αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίκο τθσ διαδικαςίασ επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ. Ραρζχει ζνα ςθμείο ςτο χωροχρόνο, το οποίο βοθκάει ςτον 42 Joint Publication , Doctrine for Joint Planning Operations, 25 Ιαν 2002, ςελ. ΙΙ-6, παρα 3α. 43 Στο ίδιο, ςελ. ΙΙ-8, παράγραφοσ 3β. Κέντρο Βάροσς ΙΙ-2

18 προςανατολιςμό του ζργου τθσ επιχειρθςιακισ ςχεδίαςθσ του Διοικθτοφ και του επιτελείου του, και ςτον προςανατολιςμό των διακεςίμων πόρων. Η οπτικι του πολζμου από τθ ςκοπιά του Κζντρου Βάρουσ μασ βοθκάει να δοφμε ότι μερικζσ αδυναμίεσ του εχκροφ είναι ενδιαφζρουςεσ, αλλά δεν αξίηει να διατεκοφν οι οφτωσ ι άλλωσ περιοριςμζνοι πόροι, διότι δεν κατευκφνονται ςτο ςτόχο (Κζντρο Βάρουσ) και δεν επιτυγχάνουν αποφαςιςτικά αποτελζςματα. Οριςμόσ Το Κζντρο Βάρουσ, όπωσ μασ παραδόκθκε από τον Clausewitz, είναι ζνα ςτοιχείο το οποίο ζχει τθν ιδιότθτα να ςυγκρατεί μεταξφ τουσ όλα τα επί μζρουσ ςτοιχεία του ενόσ των αντιμαχομζνων. Ρζραν αυτοφ, το ςθμαντικότερο χαρακτθριςτικό του είναι ότι θ καταςτροφι ι εξουδετζρωςι του προκαλεί τθν ιττα του αντιπάλου ι τουλάχιςτον αποτελεί ζνα αποφαςιςτικό βιμα προσ τθν κατεφκυνςθ αυτι. Κατά ςυνζπεια δφο είναι τα χαρακτθριςτικά που πρζπει να αναηθτϊνται ςε ζνα ςτοιχείο ζτςι ϊςτε να μπορεί να κεωρθκεί Κζντρο Βάρουσ. Λειτουργεί ωσ ςυνεκτικόσ ιςτόσ των δυνατοτιτων του αντιπάλου Η καταςτροφι ι θ εξουδετζρωςι του επιφζρει τθν κατάρρευςθ και κατά ςυνζπεια τθν ιττα του αντιπάλου. Κάκε χαρακτθριςτικό γνϊριςμα του αντιπάλου (γεωγραφικό, ψυχικό ι άλλο), το οποίο υπακοφει ςτουσ δφο προαναφερκζντεσ κανόνεσ μπορεί άφοβα να χαρακτθριςτεί ωσ Κζντρο Βάρουσ. Αν και πιςτεφουμε ότι θ ζννοια του Κζντρου Βάρουσ γίνεται καλφτερα κατανοθτι μζςω των χαρακτθριςτικϊν που του αποδίδονται και των διευκρινιςεων που παρζχονται ςτθ ςυνζχεια του άρκρου, για τθ διευκόλυνςθ τθσ περαιτζρω μελζτθσ και τθν φπαρξθ ενόσ ςθμείου αναφοράσ, κα επιχειρθκεί ζνασ οριςμόσ, αρκετά γενικόσ ϊςτε να μθ περιορίηει τθν ελευκερία ςκζψθσ του αναγνϊςτθ. Ζτςι λοιπόν, κεωροφμε ότι: Το Κζντρο Βάρουσ είναι ζνα (φυςικό ι ψυχικό) κεντρικό χαρακτθριςτικό τθσ δομισ του αντιπάλου, θ προςβολι του οποίου επιφζρει αποφαςιςτικό αποτζλεςμα και ιδανικά τθν ιττα του. Ο προςδιοριςμόσ του Κζντρου Βάρουσ, τόςο του δικοφ μασ όςο και του αντιπάλου, εξαρτάται από διάφορουσ παράγοντεσ (ςφςτθμα διακυβζρνθςθσ [δθμοκρατικό, απολυταρχικό, ςυγκεντρωτικό, αποκεντρωτικό+, πολιτικόσ ςκοπόσ του πολζμου, είδοσ πολζμου *ολοκλθρωτικόσ, περιοριςμζνοσ+, επίπεδο πολζμου, ςυνοχι του αντιπάλου, Θζατρο Ρολζμου) οι οποίοι κα εξεταςκοφν ςτθ ςυνζχεια. υνοχή του αντιπάλου Η φπαρξθ ενόσ κεντρικοφ χαρακτθριςτικοφ ςτθ δομι του αντιπάλου, ι γενικότερα ενόσ ςυςτιματοσ, προχποκζτει ότι αυτόσ διακζτει επαρκι ενότθτα ι ςυνοχι, ζτςι ϊςτε να ενεργεί ωσ ςφνολο. Τα επί μζρουσ υποςυςτιματα τα οποία ςυγκροτοφν το ςφςτθμα του αντιπάλου κα πρζπει να αλλθλεξαρτϊνται, ζτςι ϊςτε θ ενζργεια πάνω ςε ζνα από αυτά να ζχει κάποια επίπτωςθ, ςε κάποιο βακμό, και ςτα άλλα. Πςο Κέντρο Βάροσς ΙΙ-3

19 μεγαλφτερθ είναι αυτι θ αλλθλεξάρτθςθ, τόςο πιο ςυμπαγζσ είναι το ςφςτθμα, και κατά ςυνζπεια τόςο πιο δφςκολθ θ διάςπαςι του. Εάν όμωσ προςδιοριςτεί το Κζντρο Βάρουσ του ςυςτιματοσ, θ καταςτροφι του προκαλεί εξ οριςμοφ τθ διάςπαςι του. Πταν δεν υπάρχει ςυνοχι μεταξφ των υποςυςτθμάτων, ο εντοπιςμόσ ενόσ κεντρικοφ χαρακτθριςτικοφ τθσ ςυνολικισ δομισ γίνεται ιδιαίτερα δφςκολοσ. Στισ περιπτϊςεισ αυτζσ, το πικανό Κζντρο Βάρουσ βρίςκεται ςε ζνα ανϊτερο, πιο αφθρθμζνο επίπεδο, και τελικά ςε αυτό των ψυχικϊν ιδεολογικϊν χαρακτθριςτικϊν, όπωσ «θ κζλθςθ του αντιπάλου για πόλεμο». Η ςυνοχι (ι θ ζλλειψι τθσ) του αντιπάλου ςχετίηεται άμεςα με τθ δομι εξουςίασ του, θ οποία επθρεάηει αποφαςιςτικά τθν φπαρξθ και το είδοσ του Κζντρου Βάρουσ. Ζτςι, ςτισ περιπτϊςεισ δικτατορικϊν κακεςτϊτων, το Κζντρο Βάρουσ μπορεί με ςχετικι βεβαιότθτα να ταυτιςτεί με τθν θγετικι ομάδα ι τον ίδιο το δικτάτορα. Από τθν άλλθ πλευρά, τα δθμοκρατικά κακεςτϊτα, παρόλο που ςε ςτιγμζσ κρίςεισ μπορεί να διακζτουν ιςχυρζσ θγεςίεσ (όπωσ για παράδειγμα ο Τςϊρτςιλ), διακζτουν μθχανιςμοφσ χάρισ ςτουσ οποίουσ δεν εκκζτουν τον εαυτό τουσ ςε τζτοιεσ Κρίςιμεσ Αδυναμίεσ. Γενικά, όταν θ δομι εξουςίασ του αντιπάλου είναι ςυγκεντρωτικι, τότε το ςθμείο που αναηθτοφμε βρίςκεται ςτα ανϊτατα επίπεδα διοικιςεωσ και είναι φυςικό (πολφ ςυγκεκριμζνο και εφκολο ςτθν κατανόθςθ), ενϊ ςτθν περίπτωςθ των αποκεντρωτικϊν διοικιςεων ο εντοπιςμόσ του Κζντρου Βάρουσ (εάν υπάρχει) είναι ιδιαίτερα δφςκολοσ. Ο τρόποσ ανάπτυξθσ μιασ χϊρασ επθρεάηει επίςθσ τθν φπαρξθ και το είδοσ του Κζντρου Βάρουσ. Η μονομερισ ι γεωγραφικά ανιςομερισ ανάπτυξθ μιασ χϊρασ διευκολφνει τόςο τον εντοπιςμό του Κζντρου Βάρουσ όςο και τθν προςβολι του, και τθν εκκζτει ςε εφκολθ ιττα ςε περίπτωςθ πολζμου. Αντίκετα, θ ιςορροπθμζνθ και γεωγραφικά ιςομερϊσ κατανεμθμζνθ ανάπτυξθ δυςχεραίνει τον εντοπιςμό του Κζντρου Βάρουσ. Ωσ γενικό κανόνα, μποροφμε να κεωριςουμε ότι όςο πιο αναπτυγμζνθ είναι μια χϊρα, τόςο δυςκολότεροσ είναι ο εντοπιςμόσ του Κζντρου Βάρουσ τθσ. Στο ςφςτθμα εξουςίασ τθσ Ρερςικισ Αυτοκρατορίασ τθν εποχι τθσ εκςτρατείασ του Μεγάλου Αλεξάνδρου, δεν υπιρχε καμία αμφιβολία ότι το κζντρο εξουςίασ από όπου εκπορεφονταν όλεσ οι εξουςίεσ ιταν ο Δαρείοσ. Από τθν άλλθ πλευρά, είναι προφανζσ ότι ο Μζγασ Αλζξανδροσ ιταν το Κζντρο Βάρουσ τθσ δικισ του δομισ εξουςίασ 44. Η εξουδετζρωςθ των δφο αυτϊν θγετϊν κα επζφερε τθν κατάρρευςθ των αντιςτοίχων δομϊν εξουςίασ και κατά ςυνζπεια τθ διάλυςθ των αντίςτοιχων αυτοκρατοριϊν, όπωσ ακριβϊσ ςυνζβθ. Σε ζνα άλλο παράδειγμα, ςτθν προ-ειςβολισ εποχι, θ δομι εξουςίασ που είχε εγκαταςτιςει ο Saddam Hussein, τον κακιςτοφςε τθ μοναδικι πθγι εξουςίασ και κατά ςυνζπεια το Κζντρο Βάρουσ του Ιράκ. Η νίκθ των Αμερικανϊν προχπζκετε τθν, κακ οιονδιποτε τρόπο, εξουδετζρωςι του, γεγονόσ το οποίο είχε εγκαίρωσ προςδιοριςτεί, όπωσ φαίνεται από τθν εξζλιξθ των επιχειριςεων, πρϊτα με τθν ανεπιτυχι επιχείρθςθ «αποκεφαλιςμοφ» (Decapitation) θ οποία προθγικθκε τθσ 44 Ο Clausewitz κεωρεί ότι το Κζντρο Βάρουσ του Μ. Αλεξάνδρου ιταν το ςτράτευμά του. Carl Von Clausewitz, On War, Μετάφραςθ ςτα αγγλικά από τουσ Michael Howard και Peter Paret, Princeton University Press, 1976, Βιβλίο 8, Κεφάλαιο 4, ςελ. 596, παρ. 3 Κέντρο Βάροσς ΙΙ-4

20 επιχείρθςθσ Iraqi Freedom, και δεφτερον με τθν ταχεία προζλαςθ ςτθ Βαγδάτθ και τθν προςωρινι παράκαμψθ ιςχυρϊν ςθμείων αντίςταςθσ. Στθν περίπτωςθ αυτι βζβαια δεν εντοπίςτθκε αμζςωσ ο Saddam Hussein, αλλά ουςιαςτικά εξουδετερϊκθκε ωσ κζντρο εξουςίασ. Ζνα παράδειγμα ζλλειψθσ ςυνοχισ είναι θ δομι εξουςίασ τθσ οργάνωςθσ Al Qaeda. Είναι γνωςτό ότι θ Al Qaeda είναι οργανωμζνθ ςε αποκεντρωμζνεσ, αυτοδφναμεσ, ολιγάρικμεσ ομάδεσ οι οποίεσ ενεργοφν αυτόνομα, οι δεςμοί μεταξφ των οποίων, κακϊσ και αυτϊν με το κεωροφμενο θγζτθ τθσ οργάνωςθσ Osama bin Laden, είναι χαλαροί. Στθν περίπτωςθ αυτι θ εξάλειψθ μιασ ομάδασ δεν ζχει ουςιαςτικι επίπτωςθ ςτθν φπαρξθ και λειτουργία των υπολοίπων. Η δομι εξουςίασ (αυτονομία των ομάδων) δεν επιτρζπει τον προςδιοριςμό ενόσ κεντρικοφ χαρακτθριςτικοφ, θ προςβολι του οποίου κα είχε αποφαςιςτικι επίδραςθ ςτθν φπαρξθ και λειτουργία τθσ. Μποροφμε λοιπόν να ςυμπεράνουμε ότι ςτθν περίπτωςθ τθσ Al Qaeda δεν υπάρχει Κζντρο Βάρουσ; Ρριν αποφανκοφμε οριςτικά, κα πρζπει να προχωριςουμε ςε ζνα ανϊτερο, πιο αφθρθμζνο επίπεδο, αυτό των ψυχικϊν ιδεολογικϊν χαρακτθριςτικϊν. Αυτό που ςυγκρατεί τισ επί μζρουσ ομάδεσ μεταξφ τουσ, ζτςι ϊςτε να εμφανίηονται κάτω από ζνα κοινό όνομα, είναι θ πεποίκεςθ των μελϊν τουσ ότι ο Μουςουλμανικόσ κόςμοσ αδικείται από το Δυτικό, οι χϊρεσ του οποίου εκμεταλλεφονται τον πλοφτο των Μουςουλμανικϊν χωρϊν. Η πεποίκεςθ αυτι, θ οποία αποτελεί το ςυνεκτικό τουσ ιςτό, είναι ουςιαςτικά το Κζντρο Βάρουσ τθσ οργάνωςθσ. Θζατρα Πολζμου Ζνασ άλλοσ παράγοντασ ο οποίοσ επθρεάηει τθ ςυνοχι του αντιπάλου και κατ επζκταςθ τθν φπαρξθ και το είδοσ του Κζντρου Βάρουσ, είναι τα γεωγραφικά χαρακτθριςτικά του Θεάτρου ι των Θεάτρων Ρολζμου. Πταν οι ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ του αντιπάλου είναι αναπτυγμζνεσ ςε γεωγραφικζσ περιοχζσ οι οποίεσ κακιςτοφν δφςκολο τον ζλεγχο και τθ διοίκθςθ από το κζντρο εξουςίασ και, πιο ςθμαντικό, τθν επικοινωνία, υπό τθν ευρεία ζννοια, μεταξφ των δυνάμεων, τότε αναφερόμαςτε ςε περιςςότερα του ενόσ Θζατρα Ρολζμου. Άλλοι παράγοντεσ οι οποίοι επθρεάηουν τθν φπαρξθ Θεάτρων Ρολζμου, πλθν των γεωγραφικϊν χαρακτθριςτικϊν των περιοχϊν, είναι ο τφποσ και το μζγεκοσ των δυνάμεων και τα διακζςιμα μζςα. Ζτςι ςτθν Αρχαία Ελλάδα το Ιόνιο κα αποτελοφςε διαφορετικό Θζατρο Ρολζμου από το Αιγαίο, γεγονόσ αδιανόθτο για τα μζςα που διακζτουμε ςιμερα. Από τθν άλλθ πλευρά, για το μζγεκοσ των δυνάμεων τθσ Ελλάδοσ ςιμερα, ενδεχόμενθ ανάπτυξθ δυνάμεων ςτθν Ανατολικι Μεςόγειο και τθ Μαφρθ Θάλαςςα κα δθμιουργοφςε δφο διαφορετικά Θζατρα Ρολζμου, γεγονόσ που δε κα ίςχυε για Ζνοπλεσ Δυνάμεισ χωρϊν όπωσ θ Γαλλία ι θ Αγγλία. Στθν περίπτωςθ λοιπόν φπαρξθσ πλζον του ενόσ Θεάτρων Ρολζμου, θ φπαρξθ ιςάρικμων Κζντρων Βάρουσ είναι αναπόφευκτθ, ζςτω και αν οι αντίπαλοι ςτα Θζατρα Ρολζμου είναι ςυναςπιςμζνοι ςε ςυμμαχία. Τυπικό παράδειγμα είναι θ φπαρξθ δφο διαφορετικϊν Κζντρων Βάρουσ για τα Θζατρα Ρολζμου των ΗΡΑ ςτο Β Ραγκόςμιο Ρόλεμο. Ζςτω και αν ο πόλεμοσ τελείωςε ςτθν Ευρϊπθ με τθν ιττα τθσ Γερμανίασ, ςτο Θζατρο Ρολζμου του Ειρθνικοφ χρειάςκθκε θ ρίψθ δφο ατομικϊν βομβϊν για να καμφκεί θ κζλθςθ τθσ Ιαπωνίασ για πόλεμο. Κέντρο Βάροσς ΙΙ-5