Νεοελληνική Γλώσσα. Α Λυκείου. Τίτλος: «Τι είναι σαν; Διδασκαλία αναλογίας»

Transcript

1 Π Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη Νεοελληνική Γλώσσα Α Λυκείου Τίτλος: «Τι είναι σαν; Διδασκαλία αναλογίας» ΓΕΩΡΓΙΑ (ΓΙΟΥΛΗ) ΑΛΕΞΙΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2014

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-ομάδας εργασίας γλώσσας δευτεροβάθμιας: Δημήτρης Κουτσογιάννης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 28

3 Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Τι είναι σαν; Διδασκαλία αναλογίας Δημιουργός Γεωργία (Γιούλη) Αλεξίου Διδακτικό αντικείμενο Νεοελληνική Γλώσσα (Προτεινόμενη) Τάξη Α Λυκείου Χρονολογία Μάρτιος 2014 Διδακτική/θεματική ενότητα Εγχειρίδιο Νεοελληνικής Γλώσσας «Έκφραση-Έκθεση», Τεύχος Α, Ενιαίο Λύκειο: Περιγραφή, ΙV Οργάνωση του λόγου, Παράγραφος, Ανάπτυξη παραγράφου με αναλογία, σελ Διαθεματικό Ναι Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα Άλλα γνωστικά αντικείμενα: Θεατρολογία Ημιτυπικές και άτυπες πρακτικές εκπαίδευσης: Θεατρική Αγωγή Χρονική διάρκεια Σελίδα 3 από 28

4 4 διδακτικές ώρες Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: Αίθουσα διδασκαλίας εξοπλισμένη με υπολογιστές με πρόσβαση στο διαδίκτυο και βιντεοπροβολέα. ΙΙ. Εικονικός χώρος: Η σελίδα της τάξης στο Facebook. Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Για την εφαρμογή του σεναρίου απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εξοικείωση του διδάσκοντος και των μαθητών με ανοιχτά ψηφιακά διερευνητικά περιβάλλοντα, όπως τα ηλεκτρονικά λεξικά και τα σώματα κειμένων (π.χ της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα), καθώς επίσης με λογισμικά παρουσίασης και με την αναζήτηση στο διαδίκτυο. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο είναι πρόταση διδασκαλίας. Το σενάριο στηρίζεται Το σενάριο αντλεί Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος του σεναρίου είναι η διδασκαλία της αντίστοιχης διδακτικής ενότητας, με τρόπο που να διεγείρει το ενδιαφέρον των μαθητών. Οι μαθητές εμπλέκονται σε μια διαδικασία διερεύνησης των κανόνων που διέπουν τη σύνταξη παραγράφου που αναπτύσσεται με αναλογία. Ανακαλύπτουν τα δομικά στοιχεία και προχωρούν στη συγγραφή παραγράφων με βάση όσα αποκόμισαν εμπειρικά. Αναζητούν σε ηλεκτρονικά λεξικά και σε σώματα κειμένων τις σημασίες των λέξεων αναλογία, Σελίδα 4 από 28

5 παρομοίωση, αλληγορία, τις εμπλουτίζουν με παραδείγματα που αναζητούν στο διαδίκτυο με σκοπό να δημιουργήσουν ένα πολυτροπικό κείμενο, μια παρουσίαση της δουλειάς τους στην τάξη. Τέλος, στόχος είναι η παραγωγή λόγου κατάλληλου να χρησιμεύσει σε μια μαθητική θεατρική παράσταση, είτε με τη μορφή κειμένου εμβάθυνσης στα νοήματα του έργου, χρήσιμου για τις συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα κατά την ανάλυση του θεατρικού έργου, είτε με τη μορφή κειμένου κατάλληλου να πλαισιώσει τη μαθητική παράσταση (αφίσα για τον χώρο του θεάτρου αλλά και για την ιστοσελίδα του σχολείου, φυλλάδιο για τους θεατές κτλ). Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται σε ένα συνεργατικό περιβάλλον μάθησης και αυτενέργειας, ενώ ο διδάσκων καλείται να αξιοποιήσει τα γλωσσικά βιώματα των μαθητών, προκειμένου να δημιουργήσει ποικίλα ερεθίσματα άντλησης αυθεντικού γλωσσικού υλικού, όπως αυτό μετασχηματίζεται και εκφράζεται στο νέο περιβάλλον γνώσης που συνιστά το διαδίκτυο. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Η επιλογή του θέματος υπάκουσε στην ανάγκη να διδαχθεί η αντίστοιχη ενότητα του σχολικού βιβλίου (παράγραφος με αναλογία). Όμως η διδασκαλία ξεκινάει από το βιβλίο, δε μένει προσκολλημένη σ αυτό, αλλά το χρησιμοποιεί ως αφετηρία για διερεύνηση, έρευνα και παραγωγή μιας ευρύτερης γκάμας κειμένων (Κουτσογιάννης & Αλεξίου 2012). Με αφορμή «ρήσεις που περιέχουν αναλογία» που δημοσιεύονται συχνά στο διαδίκτυο συγκεντρώνοντας τα like πολλών νέων, κυρίως, ανθρώπων, εγείρεται το ενδιαφέρον των μαθητών που καλούνται να παραγάγουν αντίστοιχο λόγο, στη συνέχεια να τον αποδώσουν με παντομίμα και κατόπιν να τον αναπτύξουν σε παράγραφο με αναλογία. Έτσι, οι μαθητές, διερευνώντας τον κόσμο γύρω τους, οικοδομούν τη γνώση σε σχέση με τις εμπειρίες και τη συνεργασία τους με τους άλλους (Κουνέλη 2008: 34). Εξάλλου, η διδακτική αξιοποίηση της γλωσσικής ποικιλότητας στο σχολείο είναι πλέον ζητούμενο στο πλαίσιο του γραμματισμού και Σελίδα 5 από 28

6 των πολυγραμματισμών (Κalantzis & Cope 1999). Στη συνέχεια, το παιχνίδι δίνει τη θέση του στη διερεύνηση και τον ορισμό εννοιών και την αναζήτηση παραδειγμάτων, με στόχο τη σύνθεση πολυτροπικού κειμένου παρουσίασης και άλλων κειμένων με στόχο την πλαισίωση της θεατρικής μαθητικής παράστασης. Τα κείμενα ανακοινώνονται στην τάξη και αναρτώνται στη σελίδα του μαθήματος στο Facebook για δεύτερη ανάγνωση και σχολιασμό και κατόπιν ορισμένα από αυτά στην ιστοσελίδα του σχολείου. Με αυτόν τον τρόπο το διαδίκτυο γίνεται χώρος συνάντησης και διαλόγου των μαθητών, σχολιασμού απόψεων, καταγραφής και διαμοιρασμού της γνώσης. Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Στο πλαίσιο της διδασκαλίας της δομής της παραγράφου με αναλογία οι μαθητές θα έρθουν σε επαφή με έξυπνες ή και «εξυπνακίστικες» αναλογίες που συνήθως διατυπώνονται και αναρτώνται στο διαδίκτυο. Το σενάριο αποσκοπεί να τους οδηγήσει στη διατύπωση προβληματισμών και συμπερασμάτων σχετικά με αυτές. Οι μαθητές καλούνται: Nα αντλήσουν πληροφορίες και να παραγάγουν νοήματα από διαφορετικές πηγές. Nα αποκωδικοποιήσουν μηνύματα, ιδεολογίες, αξίες από το προς πραγμάτευση υλικό. Nα εξαγάγουν και να διατυπώσουν προφορικά και γραπτά τα δικά τους συμπεράσματα που συνάγουν από τα παραπάνω ή κάποιες άλλες σκέψεις που θα γεννηθούν με αφορμή αυτά. Γνώσεις για τη γλώσσα Μέσα από το σενάριο αυτό επιδιώκεται οι μαθητές: Σελίδα 6 από 28

7 Να αποκωδικοποιήσουν μηνύματα, ιδεολογίες, αξίες από διαφορετικά είδη κειμένων ή από άλλες πηγές λόγου (εικόνες-παντομίμα). Να παραγάγουν προφορικό λόγο συμμετέχοντας σε ομαδική συζήτηση από την οποία θα προκύψουν κείμενα. Να συνθέτουν και να διατυπώνουν λογικά οργανωμένο λόγο είτε προφορικό, είτε γραπτό, είτε υβριδικό προσαρμόζοντας και το ύφος στην εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση. Να παραγάγουν πολυτροπικά κείμενα (παρουσίασης αφίσας). Γραμματισμοί Κλασικός γραμματισμός Μέσα από το σενάριο αυτό επιδιώκεται οι μαθητές: Nα ασκηθούν στη διατύπωση παραγράφων με αναλογία, παρομοιώσεων και αλληγορικών κειμένων, συνειδητοποιώντας τις ιδιαιτερότητες των κειμένων. Nα ασκηθούν στην παραγωγή κειμένων σε προφορικό και γραπτό λόγο: κείμενα παρουσίασης-αφίσες. Ασκούνται και σε προσχεδιασμένο προφορικό λόγο (την παρουσίαση των κειμένων που παρήγαγε η ομάδα). Νἐ οι γραμματισμοί Μέσα από το σενάριο αυτό επιδιώκεται οι μαθητές: Nα συνειδητοποιήσουν τις δυνατότητες της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Nα αξιοποιήσουν το διαδίκτυο ως μέσο πρακτικής γραμματισμού, δηλαδή ως περιβάλλον ανάγνωσης και παραγωγής λόγου, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του μέσου (Facebook σχολική ιστοσελίδα) και αξιοποιώντας το κατάλληλα. Κριτικός γραμματισμός Μέσα από το σενάριο αυτό επιδιώκεται οι μαθητές: Σελίδα 7 από 28

8 να αναγνώσουν κριτικά μερικά από τα κείμενα που συναντούν στο διαδίκτυο, εντοπίζοντας τα φανερά ή κρυφά τους νοήματα. Διδακτικές πρακτικές Ανάπτυξη δεξιοτήτων συνεργασίας μέσα από την ομαδοσυνεργατική δουλειά. Ιδεοθύελλα: Οι μαθητές προτείνουν αναλογίες. Παντομίμα: Οι μαθητές αποδίδουν αναλογίες «χωρίς λόγια». Χρήση των ΤΠΕ: Οι μαθητές εργάζονται ομαδικά κάνοντας χρήση των νέων τεχνολογιών, κυρίως του διαδικτύου, για την ανεύρεση και αξιοποίηση του υλικού που θα χρησιμοποιήσουν κατά την παρουσίαση της ομαδικής τους εργασίας στην τάξη, αλλά και για τη συγγραφή και την ανάρτηση των κειμένων που θα πλαισιώσουν τη μαθητική τους παράσταση. Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Αφόρμηση αποτέλεσε η αγάπη των μαθητών για το παιχνίδι της παντομίμας που παρακολούθησα σε ένα σχολικό περίπατο και η σκέψη μου να την αξιοποιήσω ως διδακτική πρακτική για ένα ενδιαφέρον μάθημα. Στη συνέχεια, διερευνώντας το θέμα περισσότερο, συνειδητοποίησα πως οι μαθητές ωφελούνται από την παντομίμα (άσκηση σιωπής, αυτοέλεγχος, πρακτική εστίαση, δεξιότητες επικοινωνίας) στην προσπάθειά τους να περιγράψουν με σαφήνεια το περιεχόμενο των λέξεων (χρησιμοποιώντας κυριολεξία αλλά και μεταφορά) και να το επικοινωνήσουν στην ομάδα. Θέλοντας, λοιπόν, να διδάξω αναλογία παρομοίωση αλληγορία στο γλωσσικό μάθημα, αλλά και προκειμένου να προσεγγίσουμε με τη θεατρική ομάδα του σχολείου σε δεύτερο επίπεδο το έργο που επιλέξαμε για την θεατρική μας παράσταση, σκέφτηκα να τη χρησιμοποιήσω παράλληλα με τις νέες τεχνολογίες. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Σελίδα 8 από 28

9 Συνδέεται με την ενότητα «Περιγραφή» και πιο συγκεκριμένα με τη διδασκαλία της ανάπτυξης παραγράφου με αναλογία, στις σελ του σχολικού εγχειριδίου Έκθεσης-Έκφρασης της Α Λυκείου. Αξιοποίηση των ΤΠΕ Στο πλαίσιο αυτού του σεναρίου οι ΤΠΕ χρησιμοποιούνται με ποικίλους τρόπους. Στην αφόρμηση, αξιοποιούνται σχετικά κείμενα από το διαδίκτυο λόγω της εξοικείωσης που έχουν οι μαθητές με το συγκεκριμένο είδος για να κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον τους, αλλά και για να αποτελέσουν αντικείμενο κριτικής. Στη συνέχεια, ο λόγος που παράγουν οι μαθητές αναρτάται στη σελίδα της τάξης, ώστε να γίνει αντικείμενο μελέτης και συζητήσεων. Δίνεται, επομένως, η δυνατότητα διαμοιρασμού σε αυθεντικά πλαίσια επικοινωνίας. Στο δεύτερο δίωρο οι μαθητές οδηγούνται σε αναζήτηση σε ηλεκτρονικά λεξικά και σώματα κειμένων που αποτελούν ουσιαστικά περιβάλλοντα διερεύνησης της σημασίας των λέξεων μέσα από αυθεντικά κειμενικά είδη. Οδηγούνται επίσης σε ελεύθερη αναζήτηση στο διαδίκτυο για την άντληση παραδειγμάτων και την πλαισίωση της ήδη αποκτημένης γνώσης. Τέλος, τα κείμενα που παράγουν οι μαθητές έχουν στόχο την ανάρτησή τους στην ιστοσελίδα του σχολείου, προκειμένου να συνοδεύσουν το ανέβασμα της σχολικής θεατρικής παράστασης. Έτσι, οι νέες τεχνολογίες αξιοποιούνται σε αυθεντικά πλαίσια επικοινωνίας και συμβάλλουν στη δημιουργία νέων ταυτοτήτων ικανών να αναγνωρίζουν, να αποδομούν και να ανασυνθέτουν την κοινωνική πραγματικότητα, όπως αυτή προκύπτει στο νέο περιβάλλον γνώσης. Κείμενα Ο μυστικός κώδικας των παραμυθιών. Ανάρτηση στο Διαδικτυακό εκπαιδευτικό λογισμικό: Το Απέραντο Δάσος από το e-yliko.gr. Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις Σελίδα 9 από 28

10 1ο δίωρο (Στην αίθουσα διδασκαλίας: εξοπλισμένη με Η/Υ και βιντεοπροβολέα. Αν ο χώρος και ο αριθμός των μαθητών το επιτρέπουν, καλό είναι οι μαθητές να καθίσουν σε κυκλική διάταξη.) 1. Ο διδάσκων ανακοινώνει στην τάξη το θέμα της ενότητας που θα ακολουθήσει (διδασκαλία της παραγράφου με αναλογία - αναλογία, παρομοίωση, αλληγορία). 2. Στη συνέχεια διαβάζει (ή και προβάλλει παράλληλα) ανθολογημένες έξυπνες ή όχι- δημοφιλείς (έχουν δεχτεί πολλά like) αναλογίες από το Facebook όπως: «Αυτοί που σε νοιάζονται είναι σαν τα αστέρια. Δεν τα βλέπεις κι όμως υπάρχουν.» (Αρέσει σε ) «Ο έρωτας είναι σαν τον κήπο: Θέλει συνεχή φροντίδα.» «Ο έρωτας είναι σαν τα φράγματα. Αν αφεθεί μια χαραμάδα απ όπου μπορεί να διαφύγει μια κλωστή νερό, σιγά σιγά διαβρώνονται τα τοιχώματα και φτάνει στιγμή που η δύναμη του ρεύματος είναι ανεξέλεγκτη.» «Το μυαλό είναι σαν το αλεξίπτωτο: κάνει τη δουλειά του μόνο όταν είναι ανοιχτό.» (Pierre Daninos, , Γάλλος συγγραφέας) 3. Καλεί τους μαθητές να σχολιάσουν τα κείμενα που διαβάστηκαν, αν τους αρέσουν, αν οι αναλογίες είναι εύστοχες, επιτυχημένες, αν έχουν νόημα ή αν στοχεύουν απλώς στον εντυπωσιασμό, αν εξωθούνται πέρα από τα επιτρεπτά όρια οπότε πρόκειται για λογικό λάθος κτλ. 4. Στη συνέχεια τους μοιράζει από ένα μικρό φύλλο χαρτιού και τους προτρέπει να γράψουν κι αυτοί (ανώνυμα) αναλογίες χωρίς πολλή σκέψη (ιδεοθύελλα) απαντώντας στην ερώτηση «Τι είναι σαν... ;» και να αφήσουν το χαρτί στο κέντρο του κύκλου. Διαβάζονται και σχολιάζονται οι απαντήσεις. 5. Παντομίμα: Οι μαθητές σχηματίζουν ζευγάρια και τραβούν από το κέντρο του κύκλου δύο από τα χαρτιά με τις απαντήσεις. Διαλέγουν όποια αναλογία τους αρέσει Σελίδα 10 από 28

11 περισσότερο και επιχειρούν με παντομίμα να την αναπαραστήσουν στους συμμαθητές τους. Οι υπόλοιποι προσπαθούν να μαντέψουν την αναλογία. 6. Πρόκληση συζήτησης αναφορικά με τους παρακάτω άξονες: Ποιες δυσκολίες παρουσιάζει η περιγραφή «χωρίς λόγια» και ποιους ιδιαίτερους τρόπους μηχανεύτηκαν προκειμένου να αποδώσουν το περιεχόμενο των λέξεων; Χρησιμοποιήθηκε πάντοτε «κυριολεξία» ή αποδόθηκε και η «μεταφορική» σημασία των λέξεων (ίσως πιο εύκολη μερικές φορές στη μιμητική απόδοσή της); Ποια δομή ακολουθήθηκε κατά την περιγραφή των μερών της αναλογίας; Θα διέφερε πολύ από την απόδοση με λέξεις; (Αξιοποιώντας τις απαντήσεις των μαθητών, ο διδάσκων αποτυπώνει στον πίνακα τη δομή της παραγράφου με αναλογία). 7. Απόπειρα αποτύπωσης από κάθε ζευγάρι της αναλογίας που αποδόθηκε προηγουμένως με παντομίμα σε μία παράγραφο λόγου (ζητείται δομή παραγράφου). Αν οι μαθητές κρίνουν ότι η αναλογία δεν είναι επιτυχημένη, μπορούν να παρέμβουν και να αντικαταστήσουν το ένα σκέλος της. 8. Ανακοίνωση των παραγράφων στην ολομέλεια. Σχολιασμός. Εργασία για το σπίτι Να διορθώσετε με βάση τα σχόλια που έγιναν στην τάξη τις παραγράφους που γράψατε και να τις αναρτήσετε στη σελίδα της τάξης στο Facebook. 2ο δίωρο (Στην αίθουσα διδασκαλίας: εξοπλισμένη με 5 Η/Υ με σύνδεση στο διαδίκτυο και βιντεοπροβολέα ή στο εργαστήριο πληροφορικής του σχολείου. Οργάνωση τάξης: Ομαδοσυνεργατική, σε 5 ομάδες.) 1. Οι μαθητές χωρίζονται σε πέντε ομάδες. Σελίδα 11 από 28

12 (Σε κάθε ομάδα θα πρέπει να υπάρχει ένας τουλάχιστον υπολογιστής και ένας μαθητής που να γνωρίζει να εργάζεται στο PowerPoint. Ο διδάσκων πρέπει να έχει φροντίσει να περάσει στην επιφάνεια εργασίας των υπολογιστών το ηλεκτρονικό φύλλο εργασίας κάθε ομάδας. Για οικονομία χρόνου αλλά και για διευκόλυνση του διδάσκοντα και των μαθητών το φύλλο εργασίας δίνεται σε δύο μορφές: και σε μορφή Word στο παρόν κείμενο στην επόμενη ενότητα και σε μορφή PowerPoint στο συνοδευτικό υλικό του σεναρίου). Οι μαθητές αρχίζουν να εργάζονται. Αν επιθυμούν μοιράζονται σε υποομάδες και καθεμιά από αυτές αναλαμβάνει να εκπονήσει μέρος της εργασίας. Αν υπάρχει δυνατότητα, οι ομάδες χρησιμοποιούν περισσότερους του ενός υπολογιστές. Τελικός στόχος είναι η παρουσίαση μέσω PowerPoint της δουλειάς της ομάδας και ο σχεδιασμός της αφίσας ή του φυλλαδίου της θεατρικής παράστασης. Ο διδάσκων παρακολουθεί την εργασία των ομάδων και επεμβαίνει, όταν και αν χρειαστεί. 2. Οι ομάδες παρουσιάζουν τις εργασίες τους στην ολομέλεια και αναρτούν στη σελίδα της τάξης τις παραγράφους που έγραψαν. Ακολουθεί συζήτηση. Εργασία για το σπίτι Εργαστείτε σε ομάδες, σε ζευγάρια ή, αν επιθυμείτε, ατομικά και φιλοτεχνήστε αφίσες της θεατρικής παράστασης του σχολείου ή φυλλάδια μέσω των οποίων θα προϊδεάσετε τους θεατές για το θεατρικό έργο που πρόκειται να παρακολουθήσουν. Να χρησιμοποιήσετε αν θέλετε είτε ολόκληρα είτε αποσπασματικά τα κείμενα που έχουν παραχθεί από τις ομάδες. Αν θέλετε εργαστείτε στο περιβάλλον Glogster (διαδικτυακή εφαρμογή για τη δημιουργία πολυμεσικών αφισών, οι οποίες μπορούν να περιλαμβάνουν κείμενο, φωτογραφίες, βίντεο (από το διαδίκτυο), γραφικά, ήχους, συνημμένα αρχεία κ.ά. Απαιτείται η δωρεάν δημιουργία χρηστών.) Σελίδα 12 από 28

13 ΣΤ. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Βλέπε και το αντίστοιχο PowerPoint στο συνοδευτικό υλικό.) ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ 1. Αναζητήστε σε ηλεκτρονικά λεξικά τη σημασία των λέξεων παραβολή, αλληγορία, παρομοίωση και σημειώστε τους ορισμούς στο PowerPoint της ομάδας σας. Στη συνέχεια, εμπλουτίστε τους με παραδείγματα από τη γλώσσα, τη θρησκεία, τη λογοτεχνία, τα εικαστικά κτλ. 2. Σε ποιες περιπτώσεις οι άνθρωποι χρησιμοποιούν περισσότερο παραβολές, αλληγορίες και παρομοιώσεις; 3. Περιηγηθείτε στα παρακάτω κείμενα, συζητήστε μεταξύ σας και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Στη συνέχεια, αφού καταγράψετε κι αυτές τις απαντήσεις σας στο PowerPoint της ομάδας σας να τις παρουσιάσετε στην τάξη. α) Συμφωνείτε με την άποψη που διατυπώνεται στο πρώτο κείμενο ότι το δάσος των παραμυθιών συμβολίζει την ενηλικίωση; Τι άλλο μπορεί να συμβολίζει; β) Ποια στοιχεία κάνουν το δεύτερο κείμενο ελκυστικό για τα παιδιά; Το θεωρείτε περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρον για ένα παιδί από ένα κλασικό παραμύθι; 4. Γράψτε μια παράγραφο που να αναπτύσσεται με αναλογία (συμβουλευτείτε και το σχολικό σας βιβλίο σελ. 200). Μπορείτε να αξιοποιήσετε όποιο θέλετε από τα σύμβολα των παραμυθιών (π.χ. Το δάσος του παραμυθιού της Κοκκινοσκουφίτσας μοιάζει με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας σύγχρονος νέος στη ζωή ). Στο PowerPoint της ομάδας σας παρουσιάστε τα δομικά της στοιχεία. 1. O ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ Μια φορά και έναν καιρό, σε ένα πλούσιο παζάρι ένας γέρος άντρας, καθισμένος σ ένα πορφυρό χαλί περίμενε υπομονετικά την πελατεία του. Γύρω του οι φορτωμένοι πάγκοι πουλούσαν χρυσό και ασήμι, μπαχαρικά και σπάνια βιβλία. Ο γέρος από την άλλη δεν είχε τίποτα μπροστά του. Σύντομα, κόσμος άρχισε να συγκεντρώνεται γύρω του, παιδιά που τον κοιτούσαν σαν να ήταν ένα μυθικό πλάσμα, μεγάλοι με μάτια παιδικά, γυναίκες με ερωτηματικά στο βλέμμα. Και τότε μόνο ο άντρας άπλωσε στο παζάρι την πραμάτεια του: μια σειρά από παραμύθια που όμοια τους δεν είχαν ακουστεί ποτέ. Και όλοι, ακόμα και οι έμποροι από τους δίπλα πάγκους, άφησαν ό, τι έκαναν κι έμειναν να τον ακούνε. Ποια ήταν όμως η μαγεία που ασκούσε ο γέρος σε όσους πλησίαζαν το πορφυρό χαλί του; Τα παραμύθια δεν είναι απλές ιστορίες. Σελίδα 13 από 28

14 Τα πιο γνωστά και αγαπημένα παραμύθια θα τα βρει κανείς να επαναλαμβάνονται όπου και να βρεθεί - και κάθε φορά θα τα ακούει με το ίδιο ενδιαφέρον, όπως κάνουν τα μικρά όταν ξεκινά για χιλιοστή φορά το ίδιο παραμύθι. Το γιατί ίσως να κρύβεται στις πηγές των μαγικών αυτών ιστοριών: από την Χιονάτη ως την Κοπέλα με τα ασημένια χέρια τα παραμύθια αρχικά δεν προορίζονταν για παιδιά, αλλά για τους ενήλικες, που άκουγαν για διασκέδαση, όπως εμείς σήμερα παρακολουθούμε μια ταινία. Σαν αποτέλεσμα, αν και φαίνονταν απλά τα παραμύθια διηγούνταν κάτι βαθύτερο και με την χρήση συμβόλων που οι παραμυθάδες εφεύρισκαν σχεδόν αυθόρμητα, μετέφεραν το νόημά τους στο κοινό. Έτσι μια χτένα σήμαινε το σεξ, ένα δάσος την ενηλικίωση και ένα κόκκινο μήλο τον θάνατο... Χάρη στα σύμβολα αυτά τα παραμύθια μπόρεσαν να διασχίσουν τα σύνορα του χώρου και του χρόνου και να μας μιλάνε ακόμα και σήμερα σε ένα επίπεδο που δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε αλλά ούτε και να του αντισταθούμε. Μπορεί ο παραμυθάς στο παζάρι να μας μιλάει για κορίτσια που χάθηκαν στο δάσος και γυάλινα γοβάκια, εμείς όμως ακούμε, μαγεμένοι εν αγνοία μας, μια πολύ διαφορετική ιστορία... Το Απέραντο Δάσος των Συμβόλων Ορισμένα από τα σύμβολα αυτά είναι κοινά σε όλα τα ευρωπαϊκά παραμύθια: το δάσος για παράδειγμα, συμβολίζει την ενηλικίωση και την αλλαγή - ίσως επειδή για τα παιδιά η είσοδος στο πυκνό δάσος ήταν απαγορευμένη. Ο πρίγκιπας που θα ξυπνήσει την Ωραία Κοιμωμένη μεταβάλλοντας την από παιδί σε σύζυγο (και τον εαυτό του αντίστοιχα από πρίγκιπα σε βασιλιά) οφείλει να περάσει μέσα από ένα δάσος με τριανταφυλλιές. Επιβιώνοντας από την δοκιμασία αναδεικνύεται άξιος να την οδηγήσει -μέσα από τις ίδιες τριανταφυλλιές- στον πραγματικό κόσμο, τον κόσμο των ενηλίκων. Η Κοκκινοσκουφίτσα θα επιλέξει να παρακούσει την μητέρα της και θα περάσει μέσα από το δάσος, παρά την προειδοποίηση πως είναι μέρος επικίνδυνο για μικρά κοριτσάκια : θα εκθέσει έτσι τον εαυτό της στους κινδύνους της σεξουαλικότητας (και κατά συνέπεια της απώλειας που αντιπροσωπεύει ο λύκος). Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ θα εγκαταλειφτούν στο δάσος προκειμένου να μην αποτελούν βάρος για τους γονείς τους: επιβιώνοντας βασισμένοι στις δικές τους δυνάμεις και επιστρέφοντας στο σπίτι τους είναι πλέον σε θέση να αναλάβουν την φροντίδα των γονιών τους. Η Χιονάτη από παιδί θα χαθεί στο δάσος και θα αναλάβει στο σπίτι των νάνων ευθύνες ενήλικης γυναίκας. Σαν συνέπεια σύντομα θα γίνει σύζυγος του πρίγκιπα. Σε κάθε περίπτωση, το δάσος είναι μια μεταβατική κατάσταση στην οποία ο ήρωας πρέπει να κυριαρχήσει προτού μπορέσει να γίνει δεκτός στην Σελίδα 14 από 28

15 κοινότητα με τον νέο του ρόλο - το ταξίδι του ανάμεσα στα μαγεμένα δέντρα δεν είναι παρά μια μυητική τελετουργία ενηλικίωσης. Να Κοιμηθείς και να Ονειρευτείς Ισχυρό σύμβολο στα παραμύθια είναι και ο ύπνος. Ένας χαρακτήρας που βρίσκεται σε λήθαργο αντιπροσωπεύει συνήθως την σεξουαλικότητα σε λανθάνουσα μορφή: τόσο η Ωραία Κοιμωμένη όσο και η Χιονάτη είναι σε βαθύ ύπνο μέχρι που ο πρίγκιπας με ένα φιλί τις συνεφέρει και τις οδηγεί στον κόσμο της σεξουαλικότητας (και της ενηλικίωσης). Ένας άντρας σε λήθαργο, αντίθετα, είναι στο έλεος της σεξουαλικότητάς του: ο πρίγκιπας στην Μικρή Γοργόνα ξεγελιέται από την ψευδοσωτήρα του όταν ξυπνάει ενώ συχνά δαιμονικές φιγούρες δεν αφήνουν τον ήρωα να κοιμηθεί εν ειρήνη στα λαϊκά παραμύθια καθώς γεμίζουν το μυαλό του με επιθυμίες. Πηγή: 2. Το Απέραντο Δάσος: ένα σύγχρονο, ηλεκτρονικό, διδακτικό παραμύθι ή μια εφαρμογή η οποία αναφέρεται σε παιδιά 7-12 ετών και τα βοηθάει, με ευχάριστο και κατανοητό τρόπο, να διακρίνουν τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο και να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν για να προφυλαχτούν. Σελίδα 15 από 28

16 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Βλέπε και το αντίστοιχο PowerPoint στο συνοδευτικό υλικό.) ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΜΑΔΑ 1. Αναζητήστε σε ηλεκτρονικά λεξικά τη σημασία των λέξεων παραβολή, αλληγορία, παρομοίωση και σημειώστε τους ορισμούς στο PowerPoint της ομάδας σας. Στη συνέχεια, εμπλουτίστε τους με παραδείγματα από τη γλώσσα, τη θρησκεία, τη λογοτεχνία, τα εικαστικά κτλ. 2. Σε ποιες περιπτώσεις οι άνθρωποι χρησιμοποιούν περισσότερο παραβολές, αλληγορίες και παρομοιώσεις; 3. Περιηγηθείτε στα παρακάτω κείμενα, συζητήστε μεταξύ σας και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Στη συνέχεια, αφού καταγράψετε κι αυτές τις απαντήσεις σας στο PowerPoint της ομάδας σας να τις παρουσιάσετε στην τάξη. α) Στο πρώτο κείμενο αναφέρεται: «Τα πιο γνωστά και αγαπημένα παραμύθια θα τα βρει κανείς να επαναλαμβάνονται όπου και να βρεθεί -και κάθε φορά θα τα ακούει με το ίδιο ενδιαφέρον, όπως κάνουν τα μικρά όταν ξεκινά για χιλιοστή φορά το ίδιο παραμύθι». Ποιοι λόγοι μας κάνουν να θέλουμε να ξανακούσουμε ένα παραμύθι; β) Το δεύτερο κείμενο μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα σύγχρονο, ηλεκτρονικό παραμύθι. Ποια στοιχεία του σας γοήτευσαν περισσότερο; Αν σας ζητούσαν να το βελτιώσετε τι θα θέλατε να προτείνετε; 4. Γράψτε μια παράγραφο που να αναπτύσσεται με αναλογία (συμβουλευτείτε και το σχολικό σας βιβλίο σελ. 200). Μπορείτε να αξιοποιήσετε όποιο θέλετε από τα σύμβολα των παραμυθιών (π.χ. Το δάσος του παραμυθιού της Κοκκινοσκουφίτσας μοιάζει με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας σύγχρονος νέος στη ζωή ). Στο PowerPoint της ομάδας σας παρουσιάστε τα δομικά της στοιχεία. 1. O ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ Μια φορά και έναν καιρό, σε ένα πλούσιο παζάρι ένας γέρος άντρας, καθισμένος σ ένα πορφυρό χαλί περίμενε υπομονετικά την πελατεία του. Γύρω του οι φορτωμένοι πάγκοι πουλούσαν χρυσό και ασήμι, μπαχαρικά και σπάνια βιβλία. Ο γέρος από την άλλη δεν είχε τίποτα μπροστά του. Σύντομα, κόσμος άρχισε να συγκεντρώνεται γύρω του, παιδιά που τον κοιτούσαν σαν να ήταν ένα μυθικό πλάσμα, μεγάλοι με μάτια παιδικά, γυναίκες με ερωτηματικά στο βλέμμα. Και τότε μόνο ο άντρας άπλωσε στο παζάρι την πραμάτεια του: μια σειρά από παραμύθια που όμοια τους δεν είχαν ακουστεί ποτέ. Και όλοι, ακόμα και οι έμποροι από τους δίπλα πάγκους, άφησαν ό, τι έκαναν κι έμειναν να τον ακούνε. Ποια ήταν όμως η μαγεία που ασκούσε ο γέρος σε όσους πλησίαζαν το πορφυρό χαλί του; Σελίδα 16 από 28

17 Τα παραμύθια δεν είναι απλές ιστορίες. Τα πιο γνωστά και αγαπημένα παραμύθια θα τα βρει κανείς να επαναλαμβάνονται όπου και να βρεθεί - και κάθε φορά θα τα ακούει με το ίδιο ενδιαφέρον, όπως κάνουν τα μικρά όταν ξεκινά για χιλιοστή φορά το ίδιο παραμύθι. Το γιατί ίσως να κρύβεται στις πηγές των μαγικών αυτών ιστοριών: από την Χιονάτη ως την Κοπέλα με τα ασημένια χέρια τα παραμύθια αρχικά δεν προορίζονταν για παιδιά, αλλά για τους ενήλικες, που άκουγαν για διασκέδαση, όπως εμείς σήμερα παρακολουθούμε μια ταινία. Σαν αποτέλεσμα, αν και φαίνονταν απλά τα παραμύθια διηγούνταν κάτι βαθύτερο και με την χρήση συμβόλων που οι παραμυθάδες εφεύρισκαν σχεδόν αυθόρμητα, μετέφεραν το νόημά τους στο κοινό. Έτσι μια χτένα σήμαινε το σεξ, ένα δάσος την ενηλικίωση και ένα κόκκινο μήλο τον θάνατο... Χάρη στα σύμβολα αυτά τα παραμύθια μπόρεσαν να διασχίσουν τα σύνορα του χώρου και του χρόνου και να μας μιλάνε ακόμα και σήμερα σε ένα επίπεδο που δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε αλλά ούτε και να του αντισταθούμε. Μπορεί ο παραμυθάς στο παζάρι να μας μιλάει για κορίτσια που χάθηκαν στο δάσος και γυάλινα γοβάκια, εμείς όμως ακούμε, μαγεμένοι εν αγνοία μας, μια πολύ διαφορετική ιστορία... Το Απέραντο Δάσος των Συμβόλων Ορισμένα από τα σύμβολα αυτά είναι κοινά σε όλα τα ευρωπαϊκά παραμύθια: το δάσος για παράδειγμα, συμβολίζει την ενηλικίωση και την αλλαγή - ίσως επειδή για τα παιδιά η είσοδος στο πυκνό δάσος ήταν απαγορευμένη. Ο πρίγκιπας που θα ξυπνήσει την Ωραία Κοιμωμένη μεταβάλλοντας την από παιδί σε σύζυγο (και τον εαυτό του αντίστοιχα από πρίγκιπα σε βασιλιά) οφείλει να περάσει μέσα από ένα δάσος με τριανταφυλλιές. Επιβιώνοντας από την δοκιμασία αναδεικνύεται άξιος να την οδηγήσει -μέσα από τις ίδιες τριανταφυλλιές- στον πραγματικό κόσμο, τον κόσμο των ενηλίκων. Η Κοκκινοσκουφίτσα θα επιλέξει να παρακούσει την μητέρα της και θα περάσει μέσα από το δάσος, παρά την προειδοποίηση πως είναι μέρος επικίνδυνο για μικρά κοριτσάκια : θα εκθέσει έτσι τον εαυτό της στους κινδύνους της σεξουαλικότητας (και κατά συνέπεια της απώλειας που αντιπροσωπεύει ο λύκος). Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ θα εγκαταλειφτούν στο δάσος προκειμένου να μην αποτελούν βάρος για τους γονείς τους: επιβιώνοντας βασισμένοι στις δικές τους δυνάμεις και επιστρέφοντας στο σπίτι τους είναι πλέον σε θέση να αναλάβουν την φροντίδα των γονιών τους. Η Χιονάτη από παιδί θα χαθεί στο δάσος και θα αναλάβει στο σπίτι των νάνων ευθύνες ενήλικης γυναίκας. Σαν συνέπεια σύντομα θα γίνει σύζυγος του πρίγκιπα. Σε κάθε περίπτωση, το δάσος είναι μια μεταβατική κατάσταση Σελίδα 17 από 28

18 στην οποία ο ήρωας πρέπει να κυριαρχήσει προτού μπορέσει να γίνει δεκτός στην κοινότητα με τον νέο του ρόλο - το ταξίδι του ανάμεσα στα μαγεμένα δέντρα δεν είναι παρά μια μυητική τελετουργία ενηλικίωσης. Να Κοιμηθείς και να Ονειρευτείς Ισχυρό σύμβολο στα παραμύθια είναι και ο ύπνος. Ένας χαρακτήρας που βρίσκεται σε λήθαργο αντιπροσωπεύει συνήθως την σεξουαλικότητα σε λανθάνουσα μορφή: τόσο η Ωραία Κοιμωμένη όσο και η Χιονάτη είναι σε βαθύ ύπνο μέχρι που ο πρίγκιπας με ένα φιλί τις συνεφέρει και τις οδηγεί στον κόσμο της σεξουαλικότητας (και της ενηλικίωσης). Ένας άντρας σε λήθαργο, αντίθετα, είναι στο έλεος της σεξουαλικότητάς του: ο πρίγκιπας στην Μικρή Γοργόνα ξεγελιέται από την ψευδοσωτήρα του όταν ξυπνάει ενώ συχνά δαιμονικές φιγούρες δεν αφήνουν τον ήρωα να κοιμηθεί εν ειρήνη στα λαϊκά παραμύθια καθώς γεμίζουν το μυαλό του με επιθυμίες. Πηγή: 2. Το Απέραντο Δάσος: ένα σύγχρονο, ηλεκτρονικό, διδακτικό παραμύθι ή μια εφαρμογή η οποία αναφέρεται σε παιδιά 7-12 ετών και τα βοηθάει, με ευχάριστο και κατανοητό τρόπο, να διακρίνουν τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο και να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν για να προφυλαχτούν. Σελίδα 18 από 28

19 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Βλέπε και το αντίστοιχο PowerPoint στο συνοδευτικό υλικό.) ΤΡΙΤΗ ΟΜΑΔΑ 1. Αναζητήστε σε ηλεκτρονικά λεξικά τη σημασία των λέξεων παραβολή, αλληγορία, παρομοίωση και σημειώστε τους ορισμούς στο PowerPoint της ομάδας σας. Στη συνέχεια, εμπλουτίστε τους με παραδείγματα από τη γλώσσα, τη θρησκεία, τη λογοτεχνία, τα εικαστικά κτλ. 2. Σε ποιες περιπτώσεις οι άνθρωποι χρησιμοποιούν περισσότερο παραβολές, αλληγορίες και παρομοιώσεις; 3. Περιηγηθείτε στα παρακάτω κείμενα, συζητήστε μεταξύ σας και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Στη συνέχεια, αφού καταγράψετε κι αυτές τις απαντήσεις σας στο PowerPoint της ομάδας σας να τις παρουσιάσετε στην τάξη. α) Το πρώτο κείμενο ξεκινάει με ένα μικρό παραμύθι. Τι επιτυγχάνει με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του; β) Το δεύτερο κείμενο μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα σύγχρονο, ηλεκτρονικό παραμύθι. Να επισημάνετε δύο χαρακτηριστικές ομοιότητες και δύο διαφορές του με το παραδοσιακό. 4. Γράψτε μια παράγραφο που να αναπτύσσεται με αναλογία (συμβουλευτείτε και το σχολικό σας βιβλίο σελ. 200). Μπορείτε να αξιοποιήσετε όποιο θέλετε από τα σύμβολα των παραμυθιών (π.χ. Το δάσος του παραμυθιού της Κοκκινοσκουφίτσας μοιάζει με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας σύγχρονος νέος στη ζωή ). Στο PowerPoint της ομάδας σας παρουσιάστε τα δομικά της στοιχεία. 1. O ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ Μια φορά και έναν καιρό, σε ένα πλούσιο παζάρι ένας γέρος άντρας, καθισμένος σ ένα πορφυρό χαλί περίμενε υπομονετικά την πελατεία του. Γύρω του οι φορτωμένοι πάγκοι πουλούσαν χρυσό και ασήμι, μπαχαρικά και σπάνια βιβλία. Ο γέρος από την άλλη δεν είχε τίποτα μπροστά του. Σύντομα, κόσμος άρχισε να συγκεντρώνεται γύρω του, παιδιά που τον κοιτούσαν σαν να ήταν ένα μυθικό πλάσμα, μεγάλοι με μάτια παιδικά, γυναίκες με ερωτηματικά στο βλέμμα. Και τότε μόνο ο άντρας άπλωσε στο παζάρι την πραμάτεια του: μια σειρά από παραμύθια που όμοια τους δεν είχαν ακουστεί ποτέ. Και όλοι, ακόμα και οι έμποροι από τους δίπλα πάγκους, άφησαν ό, τι έκαναν κι έμειναν να τον ακούνε. Ποια ήταν όμως η μαγεία που ασκούσε ο γέρος σε όσους πλησίαζαν το πορφυρό χαλί του; Τα παραμύθια δεν είναι απλές ιστορίες. Σελίδα 19 από 28

20 Τα πιο γνωστά και αγαπημένα παραμύθια θα τα βρει κανείς να επαναλαμβάνονται όπου και να βρεθεί - και κάθε φορά θα τα ακούει με το ίδιο ενδιαφέρον, όπως κάνουν τα μικρά όταν ξεκινά για χιλιοστή φορά το ίδιο παραμύθι. Το γιατί ίσως να κρύβεται στις πηγές των μαγικών αυτών ιστοριών: από την Χιονάτη ως την Κοπέλα με τα ασημένια χέρια τα παραμύθια αρχικά δεν προορίζονταν για παιδιά, αλλά για τους ενήλικες, που άκουγαν για διασκέδαση, όπως εμείς σήμερα παρακολουθούμε μια ταινία. Σαν αποτέλεσμα, αν και φαίνονταν απλά τα παραμύθια διηγούνταν κάτι βαθύτερο και με την χρήση συμβόλων που οι παραμυθάδες εφεύρισκαν σχεδόν αυθόρμητα, μετέφεραν το νόημά τους στο κοινό. Έτσι μια χτένα σήμαινε το σεξ, ένα δάσος την ενηλικίωση και ένα κόκκινο μήλο τον θάνατο... Χάρη στα σύμβολα αυτά τα παραμύθια μπόρεσαν να διασχίσουν τα σύνορα του χώρου και του χρόνου και να μας μιλάνε ακόμα και σήμερα σε ένα επίπεδο που δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε αλλά ούτε και να του αντισταθούμε. Μπορεί ο παραμυθάς στο παζάρι να μας μιλάει για κορίτσια που χάθηκαν στο δάσος και γυάλινα γοβάκια, εμείς όμως ακούμε, μαγεμένοι εν αγνοία μας, μια πολύ διαφορετική ιστορία... Το Απέραντο Δάσος των Συμβόλων Ορισμένα από τα σύμβολα αυτά είναι κοινά σε όλα τα ευρωπαϊκά παραμύθια: το δάσος για παράδειγμα, συμβολίζει την ενηλικίωση και την αλλαγή - ίσως επειδή για τα παιδιά η είσοδος στο πυκνό δάσος ήταν απαγορευμένη. Ο πρίγκιπας που θα ξυπνήσει την Ωραία Κοιμωμένη μεταβάλλοντας την από παιδί σε σύζυγο (και τον εαυτό του αντίστοιχα από πρίγκιπα σε βασιλιά) οφείλει να περάσει μέσα από ένα δάσος με τριανταφυλλιές. Επιβιώνοντας από την δοκιμασία αναδεικνύεται άξιος να την οδηγήσει -μέσα από τις ίδιες τριανταφυλλιές- στον πραγματικό κόσμο, τον κόσμο των ενηλίκων. Η Κοκκινοσκουφίτσα θα επιλέξει να παρακούσει την μητέρα της και θα περάσει μέσα από το δάσος, παρά την προειδοποίηση πως είναι μέρος επικίνδυνο για μικρά κοριτσάκια : θα εκθέσει έτσι τον εαυτό της στους κινδύνους της σεξουαλικότητας (και κατά συνέπεια της απώλειας που αντιπροσωπεύει ο λύκος). Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ θα εγκαταλειφτούν στο δάσος προκειμένου να μην αποτελούν βάρος για τους γονείς τους: επιβιώνοντας βασισμένοι στις δικές τους δυνάμεις και επιστρέφοντας στο σπίτι τους είναι πλέον σε θέση να αναλάβουν την φροντίδα των γονιών τους. Η Χιονάτη από παιδί θα χαθεί στο δάσος και θα αναλάβει στο σπίτι των νάνων ευθύνες ενήλικης γυναίκας. Σαν συνέπεια σύντομα θα γίνει σύζυγος του πρίγκιπα. Σε κάθε περίπτωση, το δάσος είναι μια μεταβατική κατάσταση στην οποία ο ήρωας πρέπει να κυριαρχήσει προτού μπορέσει να γίνει δεκτός στην Σελίδα 20 από 28

21 κοινότητα με τον νέο του ρόλο - το ταξίδι του ανάμεσα στα μαγεμένα δέντρα δεν είναι παρά μια μυητική τελετουργία ενηλικίωσης. Να Κοιμηθείς και να Ονειρευτείς Ισχυρό σύμβολο στα παραμύθια είναι και ο ύπνος. Ένας χαρακτήρας που βρίσκεται σε λήθαργο αντιπροσωπεύει συνήθως την σεξουαλικότητα σε λανθάνουσα μορφή: τόσο η Ωραία Κοιμωμένη όσο και η Χιονάτη είναι σε βαθύ ύπνο μέχρι που ο πρίγκιπας με ένα φιλί τις συνεφέρει και τις οδηγεί στον κόσμο της σεξουαλικότητας (και της ενηλικίωσης). Ένας άντρας σε λήθαργο, αντίθετα, είναι στο έλεος της σεξουαλικότητάς του: ο πρίγκιπας στην Μικρή Γοργόνα ξεγελιέται από την ψευδοσωτήρα του όταν ξυπνάει ενώ συχνά δαιμονικές φιγούρες δεν αφήνουν τον ήρωα να κοιμηθεί εν ειρήνη στα λαϊκά παραμύθια καθώς γεμίζουν το μυαλό του με επιθυμίες. Πηγή: 2. Το Απέραντο Δάσος: ένα σύγχρονο, ηλεκτρονικό, διδακτικό παραμύθι ή μια εφαρμογή η οποία αναφέρεται σε παιδιά 7-12 ετών και τα βοηθάει, με ευχάριστο και κατανοητό τρόπο, να διακρίνουν τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο και να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν για να προφυλαχτούν. Σελίδα 21 από 28

22 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Βλέπε και το αντίστοιχο PowerPoint στο συνοδευτικό υλικό.) ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΜΑΔΑ 1. Αναζητήστε σε ηλεκτρονικά λεξικά τη σημασία των λέξεων παραβολή, αλληγορία, παρομοίωση και σημειώστε τους ορισμούς στο PowerPoint της ομάδας σας. Στη συνέχεια, εμπλουτίστε τους με παραδείγματα από τη γλώσσα, τη θρησκεία, τη λογοτεχνία, τα εικαστικά κτλ. 2. Σε ποιες περιπτώσεις οι άνθρωποι χρησιμοποιούν περισσότερο παραβολές, αλληγορίες και παρομοιώσεις; 3. Περιηγηθείτε στα παρακάτω κείμενα, συζητήστε μεταξύ σας και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Στη συνέχεια, αφού καταγράψετε κι αυτές τις απαντήσεις σας στο PowerPoint της ομάδας σας να τις παρουσιάσετε στην τάξη. α) Στο πρώτο κείμενο αναφέρονται ορισμένα από τα σύμβολα των παραμυθιών. Καταγράψτε μερικά από αυτά. Μπορείτε να αναφέρετε κάποια ακόμη; β) Το δεύτερο κείμενο παραβάλλει το διαδίκτυο με το δάσος του παραμυθιού. Θεωρείτε επιτυχή την επιλογή αυτή του δημιουργού του; Με τι άλλο θα μπορούσε να το παρομοιάσει; 4. Γράψτε μια παράγραφο που να αναπτύσσεται με αναλογία (συμβουλευτείτε και το σχολικό σας βιβλίο σελ. 200). Μπορείτε να αξιοποιήσετε όποιο θέλετε από τα σύμβολα των παραμυθιών (π.χ. Το δάσος του παραμυθιού της Κοκκινοσκουφίτσας μοιάζει με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας σύγχρονος νέος στη ζωή ). Στο PowerPoint της ομάδας σας παρουσιάστε τα δομικά της στοιχεία. 1. O ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ Μια φορά και έναν καιρό, σε ένα πλούσιο παζάρι ένας γέρος άντρας, καθισμένος σ ένα πορφυρό χαλί περίμενε υπομονετικά την πελατεία του. Γύρω του οι φορτωμένοι πάγκοι πουλούσαν χρυσό και ασήμι, μπαχαρικά και σπάνια βιβλία. Ο γέρος από την άλλη δεν είχε τίποτα μπροστά του. Σύντομα, κόσμος άρχισε να συγκεντρώνεται γύρω του, παιδιά που τον κοιτούσαν σαν να ήταν ένα μυθικό πλάσμα, μεγάλοι με μάτια παιδικά, γυναίκες με ερωτηματικά στο βλέμμα. Και τότε μόνο ο άντρας άπλωσε στο παζάρι την πραμάτεια του: μια σειρά από παραμύθια που όμοια τους δεν είχαν ακουστεί ποτέ. Και όλοι, ακόμα και οι έμποροι από τους δίπλα πάγκους, άφησαν ό, τι έκαναν κι έμειναν να τον ακούνε. Ποια ήταν όμως η μαγεία που ασκούσε ο γέρος σε όσους πλησίαζαν το πορφυρό χαλί του; Τα παραμύθια δεν είναι απλές ιστορίες. Σελίδα 22 από 28

23 Τα πιο γνωστά και αγαπημένα παραμύθια θα τα βρει κανείς να επαναλαμβάνονται όπου και να βρεθεί - και κάθε φορά θα τα ακούει με το ίδιο ενδιαφέρον, όπως κάνουν τα μικρά όταν ξεκινά για χιλιοστή φορά το ίδιο παραμύθι. Το γιατί ίσως να κρύβεται στις πηγές των μαγικών αυτών ιστοριών: από την Χιονάτη ως την Κοπέλα με τα ασημένια χέρια τα παραμύθια αρχικά δεν προορίζονταν για παιδιά, αλλά για τους ενήλικες, που άκουγαν για διασκέδαση, όπως εμείς σήμερα παρακολουθούμε μια ταινία. Σαν αποτέλεσμα, αν και φαίνονταν απλά τα παραμύθια διηγούνταν κάτι βαθύτερο και με την χρήση συμβόλων που οι παραμυθάδες εφεύρισκαν σχεδόν αυθόρμητα, μετέφεραν το νόημά τους στο κοινό. Έτσι μια χτένα σήμαινε το σεξ, ένα δάσος την ενηλικίωση και ένα κόκκινο μήλο τον θάνατο... Χάρη στα σύμβολα αυτά τα παραμύθια μπόρεσαν να διασχίσουν τα σύνορα του χώρου και του χρόνου και να μας μιλάνε ακόμα και σήμερα σε ένα επίπεδο που δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε αλλά ούτε και να του αντισταθούμε. Μπορεί ο παραμυθάς στο παζάρι να μας μιλάει για κορίτσια που χάθηκαν στο δάσος και γυάλινα γοβάκια, εμείς όμως ακούμε, μαγεμένοι εν αγνοία μας, μια πολύ διαφορετική ιστορία... Το Απέραντο Δάσος των Συμβόλων Ορισμένα από τα σύμβολα αυτά είναι κοινά σε όλα τα ευρωπαϊκά παραμύθια: το δάσος για παράδειγμα, συμβολίζει την ενηλικίωση και την αλλαγή - ίσως επειδή για τα παιδιά η είσοδος στο πυκνό δάσος ήταν απαγορευμένη. Ο πρίγκιπας που θα ξυπνήσει την Ωραία Κοιμωμένη μεταβάλλοντας την από παιδί σε σύζυγο (και τον εαυτό του αντίστοιχα από πρίγκιπα σε βασιλιά) οφείλει να περάσει μέσα από ένα δάσος με τριανταφυλλιές. Επιβιώνοντας από την δοκιμασία αναδεικνύεται άξιος να την οδηγήσει -μέσα από τις ίδιες τριανταφυλλιές- στον πραγματικό κόσμο, τον κόσμο των ενηλίκων. Η Κοκκινοσκουφίτσα θα επιλέξει να παρακούσει την μητέρα της και θα περάσει μέσα από το δάσος, παρά την προειδοποίηση πως είναι μέρος επικίνδυνο για μικρά κοριτσάκια : θα εκθέσει έτσι τον εαυτό της στους κινδύνους της σεξουαλικότητας (και κατά συνέπεια της απώλειας που αντιπροσωπεύει ο λύκος). Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ θα εγκαταλειφτούν στο δάσος προκειμένου να μην αποτελούν βάρος για τους γονείς τους: επιβιώνοντας βασισμένοι στις δικές τους δυνάμεις και επιστρέφοντας στο σπίτι τους είναι πλέον σε θέση να αναλάβουν την φροντίδα των γονιών τους. Η Χιονάτη από παιδί θα χαθεί στο δάσος και θα αναλάβει στο σπίτι των νάνων ευθύνες ενήλικης γυναίκας. Σαν συνέπεια σύντομα θα γίνει σύζυγος του πρίγκιπα. Σε κάθε περίπτωση, το δάσος είναι μια μεταβατική κατάσταση στην οποία ο ήρωας πρέπει να κυριαρχήσει προτού μπορέσει να γίνει δεκτός στην Σελίδα 23 από 28

24 κοινότητα με τον νέο του ρόλο - το ταξίδι του ανάμεσα στα μαγεμένα δέντρα δεν είναι παρά μια μυητική τελετουργία ενηλικίωσης. Να Κοιμηθείς και να Ονειρευτείς Ισχυρό σύμβολο στα παραμύθια είναι και ο ύπνος. Ένας χαρακτήρας που βρίσκεται σε λήθαργο αντιπροσωπεύει συνήθως την σεξουαλικότητα σε λανθάνουσα μορφή: τόσο η Ωραία Κοιμωμένη όσο και η Χιονάτη είναι σε βαθύ ύπνο μέχρι που ο πρίγκιπας με ένα φιλί τις συνεφέρει και τις οδηγεί στον κόσμο της σεξουαλικότητας (και της ενηλικίωσης). Ένας άντρας σε λήθαργο, αντίθετα, είναι στο έλεος της σεξουαλικότητάς του: ο πρίγκιπας στην Μικρή Γοργόνα ξεγελιέται από την ψευδοσωτήρα του όταν ξυπνάει ενώ συχνά δαιμονικές φιγούρες δεν αφήνουν τον ήρωα να κοιμηθεί εν ειρήνη στα λαϊκά παραμύθια καθώς γεμίζουν το μυαλό του με επιθυμίες. Πηγή: 2. Το Απέραντο Δάσος: ένα σύγχρονο, ηλεκτρονικό, διδακτικό παραμύθι ή μια εφαρμογή η οποία αναφέρεται σε παιδιά 7-12 ετών και τα βοηθάει, με ευχάριστο και κατανοητό τρόπο, να διακρίνουν τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο και να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν για να προφυλαχτούν. Σελίδα 24 από 28

25 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Βλέπε και το αντίστοιχο PowerPoint στο συνοδευτικό υλικό.) ΠΕΜΠΤΗ ΟΜΑΔΑ 1. Αναζητήστε σε ηλεκτρονικά λεξικά τη σημασία των λέξεων παραβολή, αλληγορία, παρομοίωση και σημειώστε τους ορισμούς στο PowerPoint της ομάδας σας. Στη συνέχεια, εμπλουτίστε τους με παραδείγματα από τη γλώσσα, τη θρησκεία, τη λογοτεχνία, τα εικαστικά κτλ. 2. Σε ποιες περιπτώσεις οι άνθρωποι χρησιμοποιούν περισσότερο παραβολές, αλληγορίες και παρομοιώσεις; 3. Περιηγηθείτε στα παρακάτω κείμενα, συζητήστε μεταξύ σας και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Στη συνέχεια, αφού καταγράψετε κι αυτές τις απαντήσεις σας στο PowerPoint της ομάδας σας να τις παρουσιάσετε στην τάξη. α) Συμφωνείτε με την άποψη που διατυπώνεται στο πρώτο κείμενο ότι τα παραμύθια απευθύνονται και στους μεγάλους και ότι μέσω συμβόλων μεταφέρουν μηνύματα στο κοινό; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. β) Το δεύτερο κείμενο απευθύνεται σε παιδιά. Ποια σύμβολα χρησιμοποιεί προκειμένου να τα υποψιάσει για τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο; Θεωρείτε επιτυχείς τις επιλογές του δημιουργού του; 4. Γράψτε μια παράγραφο που να αναπτύσσεται με αναλογία (συμβουλευτείτε και το σχολικό σας βιβλίο σελ. 200). Μπορείτε να αξιοποιήσετε όποιο θέλετε από τα σύμβολα των παραμυθιών (π.χ. Το δάσος του παραμυθιού της Κοκκινοσκουφίτσας μοιάζει με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας σύγχρονος νέος στη ζωή ). Στο PowerPoint της ομάδας σας παρουσιάστε τα δομικά της στοιχεία. 1. O ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ Μια φορά και έναν καιρό, σε ένα πλούσιο παζάρι ένας γέρος άντρας, καθισμένος σ ένα πορφυρό χαλί περίμενε υπομονετικά την πελατεία του. Γύρω του οι φορτωμένοι πάγκοι πουλούσαν χρυσό και ασήμι, μπαχαρικά και σπάνια βιβλία. Ο γέρος από την άλλη δεν είχε τίποτα μπροστά του. Σύντομα, κόσμος άρχισε να συγκεντρώνεται γύρω του, παιδιά που τον κοιτούσαν σαν να ήταν ένα μυθικό πλάσμα, μεγάλοι με μάτια παιδικά, γυναίκες με ερωτηματικά στο βλέμμα. Και τότε μόνο ο άντρας άπλωσε στο παζάρι την πραμάτεια του: μια σειρά από παραμύθια που όμοια τους δεν είχαν ακουστεί ποτέ. Και όλοι, ακόμα και οι έμποροι από τους δίπλα πάγκους, άφησαν ό, τι έκαναν κι έμειναν να τον ακούνε. Ποια ήταν όμως η μαγεία που ασκούσε ο γέρος σε όσους πλησίαζαν το πορφυρό χαλί του; Τα παραμύθια δεν είναι απλές ιστορίες. Σελίδα 25 από 28

26 Τα πιο γνωστά και αγαπημένα παραμύθια θα τα βρει κανείς να επαναλαμβάνονται όπου και να βρεθεί - και κάθε φορά θα τα ακούει με το ίδιο ενδιαφέρον, όπως κάνουν τα μικρά όταν ξεκινά για χιλιοστή φορά το ίδιο παραμύθι. Το γιατί ίσως να κρύβεται στις πηγές των μαγικών αυτών ιστοριών: από την Χιονάτη ως την Κοπέλα με τα ασημένια χέρια τα παραμύθια αρχικά δεν προορίζονταν για παιδιά, αλλά για τους ενήλικες, που άκουγαν για διασκέδαση, όπως εμείς σήμερα παρακολουθούμε μια ταινία. Σαν αποτέλεσμα, αν και φαίνονταν απλά τα παραμύθια διηγούνταν κάτι βαθύτερο και με την χρήση συμβόλων που οι παραμυθάδες εφεύρισκαν σχεδόν αυθόρμητα, μετέφεραν το νόημά τους στο κοινό. Έτσι μια χτένα σήμαινε το σεξ, ένα δάσος την ενηλικίωση και ένα κόκκινο μήλο τον θάνατο... Χάρη στα σύμβολα αυτά τα παραμύθια μπόρεσαν να διασχίσουν τα σύνορα του χώρου και του χρόνου και να μας μιλάνε ακόμα και σήμερα σε ένα επίπεδο που δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε αλλά ούτε και να του αντισταθούμε. Μπορεί ο παραμυθάς στο παζάρι να μας μιλάει για κορίτσια που χάθηκαν στο δάσος και γυάλινα γοβάκια, εμείς όμως ακούμε, μαγεμένοι εν αγνοία μας, μια πολύ διαφορετική ιστορία... Το Απέραντο Δάσος των Συμβόλων Ορισμένα από τα σύμβολα αυτά είναι κοινά σε όλα τα ευρωπαϊκά παραμύθια: το δάσος για παράδειγμα, συμβολίζει την ενηλικίωση και την αλλαγή - ίσως επειδή για τα παιδιά η είσοδος στο πυκνό δάσος ήταν απαγορευμένη. Ο πρίγκιπας που θα ξυπνήσει την Ωραία Κοιμωμένη μεταβάλλοντας την από παιδί σε σύζυγο (και τον εαυτό του αντίστοιχα από πρίγκιπα σε βασιλιά) οφείλει να περάσει μέσα από ένα δάσος με τριανταφυλλιές. Επιβιώνοντας από την δοκιμασία αναδεικνύεται άξιος να την οδηγήσει -μέσα από τις ίδιες τριανταφυλλιές- στον πραγματικό κόσμο, τον κόσμο των ενηλίκων. Η Κοκκινοσκουφίτσα θα επιλέξει να παρακούσει την μητέρα της και θα περάσει μέσα από το δάσος, παρά την προειδοποίηση πως είναι μέρος επικίνδυνο για μικρά κοριτσάκια: θα εκθέσει έτσι τον εαυτό της στους κινδύνους της σεξουαλικότητας (και κατά συνέπεια της απώλειας που αντιπροσωπεύει ο λύκος). Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ θα εγκαταλειφτούν στο δάσος προκειμένου να μην αποτελούν βάρος για τους γονείς τους: επιβιώνοντας βασισμένοι στις δικές τους δυνάμεις και επιστρέφοντας στο σπίτι τους είναι πλέον σε θέση να αναλάβουν την φροντίδα των γονιών τους. Η Χιονάτη από παιδί θα χαθεί στο δάσος και θα αναλάβει στο σπίτι των νάνων ευθύνες ενήλικης γυναίκας. Σαν συνέπεια σύντομα θα γίνει σύζυγος του πρίγκιπα. Σε κάθε περίπτωση, το δάσος είναι μια μεταβατική κατάσταση στην οποία ο ήρωας πρέπει να κυριαρχήσει προτού μπορέσει να γίνει δεκτός στην Σελίδα 26 από 28

27 κοινότητα με τον νέο του ρόλο - το ταξίδι του ανάμεσα στα μαγεμένα δέντρα δεν είναι παρά μια μυητική τελετουργία ενηλικίωσης. Να Κοιμηθείς και να Ονειρευτείς Ισχυρό σύμβολο στα παραμύθια είναι και ο ύπνος. Ένας χαρακτήρας που βρίσκεται σε λήθαργο αντιπροσωπεύει συνήθως την σεξουαλικότητα σε λανθάνουσα μορφή: τόσο η Ωραία Κοιμωμένη όσο και η Χιονάτη είναι σε βαθύ ύπνο μέχρι που ο πρίγκιπας με ένα φιλί τις συνεφέρει και τις οδηγεί στον κόσμο της σεξουαλικότητας (και της ενηλικίωσης). Ένας άντρας σε λήθαργο, αντίθετα, είναι στο έλεος της σεξουαλικότητάς του: ο πρίγκιπας στην Μικρή Γοργόνα ξεγελιέται από την ψευδοσωτήρα του όταν ξυπνάει ενώ συχνά δαιμονικές φιγούρες δεν αφήνουν τον ήρωα να κοιμηθεί εν ειρήνη στα λαϊκά παραμύθια καθώς γεμίζουν το μυαλό του με επιθυμίες. Πηγή: 2. Το Απέραντο Δάσος: ένα σύγχρονο, ηλεκτρονικό, διδακτικό παραμύθι ή μια εφαρμογή η οποία αναφέρεται σε παιδιά 7-12 ετών και τα βοηθάει, με ευχάριστο και κατανοητό τρόπο, να διακρίνουν τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο και να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν για να προφυλαχτούν. Σελίδα 27 από 28

28 Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Το σενάριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανεξάρτητα από τη διδασκαλία της παραγράφου με αναλογία ως προεργασία για τη διδασκαλία κειμένων με αλληγορικό περιεχόμενο ή στο πλαίσιο προετοιμασίας θεατρικών παραστάσεων, με μικρές διαφοροποιήσεις. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Σημείο ιδιαίτερης δυσκολίας στο συγκεκριμένο σενάριο μπορεί να αποβεί η δραστηριότητα της παντομίμας, αν ο διδάσκων ή οι μαθητές δεν είναι συνηθισμένοι να χρησιμοποιούν θεατρικές τεχνικές κατά τη διδασκαλία. Υπάρχει ο κίνδυνος η διδασκαλία να χάσει το στόχο της. Θ. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κουτσογιάννης, Δ. & Μ. Αλεξίου Μελέτη για τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την εφαρμογή σεναρίων και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: Kalantzis, M. & B. Cope Πολυγραμματισμοί: επανεξέταση του τι εννοούμε ως γραμματισμό και τι διδάσκουμε ως γραμματισμό στα πλαίσια της παγκόσμιας πολιτισμικής πολυμορφίας και των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας. Στο Α.Φ. Χριστίδης (επιμ.). Ισχυρές και ασθενείς γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όψεις του γλωσσικού ηγεμονισμού (τ. 2), Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Σελίδα 28 από 28