Υπολογιστές και μάθηση

Transcript

1 Ί3 } Α&λ Τ. Ε. Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Πτυχιακή εργασία Υπολογιστές και μάθηση ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ : ΚΛΕΙΔΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ, ΑΜ 3947 Εισηγητής Σταύρος Κοντάκος Καβάλα

2 Τ. Ε. Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Πτυχιακή εργασία Υπολογιστές και μάθηση ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ : ΚΛΕΙΔΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ, ΑΜ 3947 Εισηγητής Σταύρος Κοντάκος Καβάλα

3 Περιεχόμενα Μέρος Α'. Περίληψη σελ. 4 Εισαγωγή» 5 Μέρος Β \ 1. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές και εκπαίδευση στην Ελλάδα» 7 2. Η αξιοποίηση των Η/Υ στο Σχολείο 2.1. Η θετική αντιμετώπιση» Προβληματισμοί και αντιθέσεις» Συμπεράσματα και αποφάσεις» Νέες Μορφές μάθησης» Η Ηλεκτρονική μάθηση ( e-learning)» Ο φοιτητής και το e-learning» Προβολή εκπαιδευτικού υλικού μέσω Internet» Συμπεράσματα» Το e-learning στα σχολεία 4.1. Το εκπαιδευτικό λογισμικό» Το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (ΠΣΔ)» Η μετάβαση στην «Ψηφιακή Τάξη»» Διείσδυση Η/Υ & Διαδικτύου στα Σχολεία» 32 Μέρος Γ ' 5. Έρευνα σε μαθητές σχολείων ΜΕ της Χίου με θέμα «υπολογιστές και μάθηση» 5.1. Σκοπός - Μέθοδος» Παρουσίαση στατιστικών δεδομένων - Αποτελέσματα» Συμπεράσματα» Πίνακες κατανομής συχνοτήτων» Το ερωτηματολόγιο της έρευνας με θέμα «Υπολογιστές και Μάθηση»» 55 Βιβλιογραφικές αναφορές» 58 3

4 Περίληψη Μέρος Α Στην παρούσα εργασία γίνεται μια διερεύνηση της επίδρασης των Η/Υ στη μάθηση. Στην πρώτη ενότητα γίνεται αναφορά στις δυνατότητες χρήσης των Η/Υ στην εκπαίδευση και στην επικρατούσα κατάσταση στην ελληνική πραγματικότητα. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται διάφορες απόψεις που εκφράζονται για τη χρήση και το ρόλο των Η/Υ στην εκπαίδευση, με θέσεις και αντιθέσεις και προβληματισμούς. Στην τρίτη ενότητα παρουσιάζονται, όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα,οι νέες μορφές ηλεκτρονικής εκπαίδευσης και μάθησης. Στην τέταρη ενότητα γίνεται αναφορά για την εφαρμογή της ηλεκτρονικής μάθησης στα ελληνικά σχολεία. Τέλος, στην πέμπτη ενότητα παρουσιάζεται μια έρευνα που έγινε, στα πλαίσια της παρούσας εγασίας, μεταξύ των μαθητών και μαθητριών των λυκείων της πόλης της Χίου, με σκοπό να διερευνηθεί η σχέση των γονέων τους με τους Η/Υ και η επίδρασή της στα παιδιά τους, το επίπεδο γνώσεων των μαθητών και μαθητριών για τους Η/Υ, σήμερα, ο τρόπος απόκτησης των γνώσεων αυτών και η επίδραση των Η/Υ στην μάθηση και απόδοση στο σχολείο. 4

5 Εισαγωγή Ζούμε σε μία εποχή ραγδαίων αλλαγών. Η σχέση του χρόνου με το χώρο αλλάζει. Ο χώρος δεν αποτελεί περιορισμό πια. Δεν χρειάζεται να είσαι κάπου για να κάνεις κάτι, θεωρητικά μπορείς να κάνεις τα πάντα από οποιοδήποτε σημείο, αρκεί να υπάρχει ένας υπολογιστής. Ο κόσμος των υπολογιστών κυριαρχεί και αρχίζει να επεκτείνεται παντού. Αυτό δίνει μια διαφορετική θέση στην εκπαίδευση. Μια σειρά από σύγχρονες εξελίξεις στην οικονομία, στις κοινωνικές δομές και στην τεχνολογία ευνοούν την ανάπτυξη ανοικτών συστημάτων εκπαίδευσης. Η άνοδος του κόστους της εργασίας, αρχικά, επιβάλλει τη σημαντική επένδυση στον ανθρώπινο παράγοντα, δηλαδή τη συνεχή βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου και την εξειδίκευση των εργαζομένων. Προς την ίδια κατεύθυνση συμβάλλει ο εκσυγχρονισμός του πρωτογενή τομέα της οικονομίας, καθώς και η ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών, που απαιτούν συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εργαζομένων μέσα από ευέλικτα εκπαιδευτικά σχήματα. Γενικότερα, η ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας καθιστούν την αρχική τυπική εκπαίδευση ανεπαρκή για όλη τη διάρκεια της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου και οδηγούν στη σταδιακή απαξίωση των γνώσεών του, συνεπώς στην ανάγκη να επιμορφώνεται και να ενημερώνεται διαρκώς, ώστε να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να προσαρμόζεται στις μεταβολές. Ωστόσο, στο επίπεδο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, τα Πανεπιστήμια που βασίζονται στην "πρόσωπο με πρόσωπο" διδασκαλία χαρακτηρίζονται από μια σειρά περιορισμούς σε ό,τι αφορά την πρόσβαση σε αυτά (αδυναμία φυσικής παρουσίας του φοιτητή στις αίθουσες διδασκαλίας, υποχρέωση εισαγωγικών εξετάσεων, μικρή κάλυψη του φάσματος ηλικιών, μονοσήμαντος καθορισμός της μορφωτικής πορείας από την αρχική επιλογή που κάνουν οι φοιτητές, έλλειψη προσφοράς αυτοτελών μορφωτικών κύκλων μικρής διάρκειας). Τα ανοικτά συστήματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης διέπονται από την αντίληψη ότι η μόρφωση είναι δικαίωμα όλων, σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Κατά συνέπεια απευθύνονται σε πολύ μεγάλο φάσμα ενδιαφερομένων και παρέχουν, όσο γίνεται, περισσότερες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, καθώς η κατοικία χρησιμοποιείται ως κύριος χώρος μάθησης, ο φοιτητής επιλέγει το χρόνο μελέτης και το ρυθμό με τον οποίο μαθαίνει, δεν υπάρχουν εισαγωγικές εξετάσεις, ο φοιτητής διαμορφώνει ο ίδιος τη μορφωτική του 5

6 φυσιογνωμία, επιλέγοντας αυτοτελείς κύκλους των σπουδών μέσα από το αρθρωτό σύστημα'. (Χαρίκλεια Ζαρβαλά 2005) Η αλματώδης ανάπτυξη των δικτύων και των τηλεπικοινωνιών την τελευταία δεκαετία έχουν ανοίξει καινούριους ορίζοντες και έχουν προσφέρει καινούριες δυνατότητες. Τα δίκτυα υπολογιστών έχουν εκμηδενίσει τις αποστάσεις και προσφέρουν καινούριους τρόπους επικοινωνίας. Δεδομένου ότι η νέα οικονομία απαιτεί όλο και περισσότερους ανθρώπους να αποκτήσουν νέα γνώση και δεξιότητες κατά τρόπο έγκυρο και αποτελεσματικό, η πρόοδος των τεχνολογιών υπολογιστών και δικτύων παρέχει διαφορετικά μέσα να υποστηριχθεί η εκμάθηση με έναν προσωποποιημένο, εύκαμπτο, φορητό, και κατόπιν παραγγελίας τρόπο. Αυτές οι ριζικές αλλαγές στις ανάγκες της μάθησης και της τεχνολογίας τροφοδοτούν μια μετάβαση στη σύγχρονη εκμάθηση στην εποχή του Διαδικτύου, συνήθως καλούμενη e-εκμάθηση (e-learning). Στη μέση αυτής της μετάβασης, οι εταιρίες, οι κυβερνητικές οργανώσεις, και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει να καταλάβουν το φαινόμενο της e-learning και να λάβουν στρατηγικές αποφάσεις σχετικά με το πώς να υιοθετήσουν τις τεχνικές e-learning στα περιβάλλοντά τους. Επιπλέον η ραγδαία επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη προκαλεί απαξίωση των γνώσεων των πτυχιούχων που αποκτήθηκαν κατά την διάρκεια τωv αρχικών σπουδών τους και σε συνδυασμό με rqv ηλικιακή γήρανση και tov βραδύ ρυθμό ανανέωσης του επιστημονικού δυναμικού καθιστά απαραίτητη rqv ανάπτυξη «συστημάτων ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης» σε μεταπτυχιακό επίπεδο για απόκτηση μεταπτυχιακής επιμόρφωσης και μεταπτυχιακής ειδίκευσης. Ο ρυθμός απαξίωσης τωv γνώσεων ενός πτυχιούχου εξαρτάται από rqv πρόoδo της επιστήμης και της τεχνολογίας στov κλάδο του, που σε ορισμένους τομείς μπορεί vα είναι τόσο ραγδαία ώστε vα απαιτείται η συχνή επιμόρφωση του. 6

7 Μέρος Β 1. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές και εκπαίδευση στην Ελλάδα Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής (Η/Υ) είναι μια μηχανή, που μπορεί ν' αποθηκεύσει τεράστιες ποσότητες πληροφοριών και να τις επεξεργαστεί με φοβερά μεγάλη ταχύτητα. Επίσης και με καταπληκτική ακρίβεια. Οι πληροφορίες αυτές δεν είναι απαραίτητα αριθμητικές, δηλαδή συσχετίσεις και μετασχηματισμοί αριθμητικών δεδομένων, αλλά μπορούν ν' αναφέρονται σε κάθε περιοχή ανθρώπινης δραστηριότητας, που βασίζεται στη συγκέντρωση, μετασχηματισμό, συσχέτιση και παρουσίαση της πληροφορίας. Παρουσιάζουν λοιπόν οι Η/Υ σαφή και ποικίλα πλεονεκτήματα και γι' αυτό χρησιμοποιούνται σε διάφορους τομείς στα σχολεία όλων των προοδευμένων χωρών της Δύσης και της Ανατολής. Ο Η/Υ είναι μοναδικό εργαλείο για κατασκευή γραφικών παραστάσεων, εποπτεία αποτελεσμάτων, διαχείριση και τροποποίηση κατασκευών από το μαθητή. Θεωρείται σημαντικός για την γνωστική ανάπτυξη των μαθητών και για αυτό το λόγο ορισμένα περιβάλλοντα λογισμικού έχουν χαρακτηριστεί και «γνωστικά». Ο Η/Υ είναι ένα εκφραστικό αλληλεπιδραστικό μέσο, που παρέχει τη δυνατότητα «δραστήριας μάθησης», ενώ στα παραδοσιακά αδρανή συστήματα (μολύβι-χαρτί) υπάρχει απόσταση των ενεργειών από τις μαθηματικές τους σημασίες. Οι διαφορές δυναμικώναδρανών συστημάτων μάθησης οδηγούν σε διαφορετικούς τρόπους μάθησης. Τα δυναμικά συστήματα, δηλαδή οι υπολογιστές, υποβοηθούν την αυτο-έκφραση και την σύνδεση εικονικής με συμβολική πληροφορία. Τα περιβάλλοντα Η/Υ με τις πολλαπλές αναπαραστάσεις που διαθέτουν, διευκολύνουν την δημιουργία πλούσιων γνωστικών εμπειριών αυξάνοντας την άμεση εκφραστικότητα του μαθητή. Αυτός ο διαμεσολαβητικός ρόλος του Η/Υ συναρτάται από τις συμβολικές αναπαραστάσεις που παρέχει. Στην Ελλάδα το δύσκαμπτο εκπαιδευτικό μας σύστημα αδυνατεί να προσαρμοστεί για πολλούς λόγους, όπως η συγκεντρωτική δομή του εκπαιδευτικού μας συστήματος, ο άκρατος ακαδημαϊσμός του, ο στείρος ανταγωνισμός για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και η ύπαρξη, σε μεγάλο βαθμό, της παράλληλης εκπαίδευσης ή παραπαιδείας στη χώρα μας. 'Ολα αυτά δεν αφήνουν περιθώρια για μια αναμόρφωση και έναν αναπροσανατολισμό του όλου εκπαιδευτικού συστήματος πάνω σε πιο σύγχρονες βάσεις και αντιλήψεις. Την όλη εικόνα συμπληρώνει η απογοητευτική κατάσταση της υλικοτεχνικής υποδομής στα σχολεία 7

8 μας και η ανετοιμότητα του διδακτικού προσωπικού. Έτσι λοιπόν η όποια προσπάθεια διδασκαλίας της πληροφορικής, όπου γίνεται αυτή, είναι τουλάχιστον ανεπαρκής και για τούτο φυσικά αναποτελεσματική. ( Σήμερα, τα παιδιά αφιερώνουν περισσότερο από τον ελεύθερο χρόνο τους στην ενασχόλησή τους με τον υπολογιστή σε σχέση με την τηλεόραση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι ερευνητές που πριν από μερικές δεκαετίες μελετούσαν την επίδραση της τηλεόρασης στα παιδιά, να στρέψουν τις έρευνές τους στην μελέτη της επίδρασης των υπολογιστών σε αυτά. Για κάποια παιδιά, η πρώτη εκπαιδευτική εμπειρία με τους υπολογιστές αρχίζει στην προσχολική ηλικία, μεταξύ 4 έως 6 ετών. Οι υπάρχουσες έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά της ηλικίας αυτής μπορούν να χειριστούν επιτυχώς τους υπολογιστές, με την κατάλληλη διδασκαλία Εδώ και δεκαετίες η γνώση μεταδίδεται από το δάσκαλο που εκπέμπει την διδασκαλία μέσα από μιά μετωπική ανελέητα ρητορική παρουσίαση, όπως λένε «από καθ' έδρας» πολλές φορές αυταρχικά, μονολιθικά και αποστεωμένα και χωρίς, πολλές φορές, ευκαιρίες διαλόγου και κριτικής. Γενικά ο δάσκαλος εθεωρείτο αυθεντία, χωρίς να αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Οι μαθητές δεν ενθαρρύνονται κάν να ψάξουν για άλλα στοιχεία και εναλλακτικές απόψεις σε άλλα βιβλία, βιβλιοθήκες και τώρα τελευταία σε cd-rom ή στο Intemet. Οι σχολικές βιβλιοθήκες και τα σχολικά βοηθήματα, που επαινούνται τόσο από όλους και σε άλλες χώρες είναι αυτονόητα και αναπόσπαστα βοηθητικά στοιχεία της μάθησης, στην Ελλάδα συνιστούν ένα σχεδόν ανύπαρκτο αγαθό για τους περισσότερους Ελληνες μαθητές. Τώρα με την χρήση των υπολογιστών, οι εκπαιδευτικοί του δημοτικού και του γυμνασίου αισθάνονται την υποχρέωση, όχι μόνο να εμπλουτισθούν οι σχολικές βιβλιοθήκες με εκατομμύρια στοιχεία πληροφοριών αποθηκευμένα σε σκληρούς δίσκους, μαγνητοταινίες, δισκέττες, cd-rom, αλλά και να εξετάσουν, μήπως όλα αυτά υπαγορεύουν και καινούριες διδακτικές και εξεταστικές συμπεριφορές στον χώρο της τάξης. Οι τοίχοι της παραδοσιακής τάξης δεν είναι πια τόσο αμετακίνητοι όπως τους θεωρούσαν ως σήμερα. Και είναι κοντά η στιγμή που θα υποχωρήσουν, αποκαλύπτοντας μια άλλη πραγματικότητα στην διαδικασία της διαδραστικής μάθησης, όπου οι σχολικές βιβλιοθήκες με τα ηλεκτρονικά τους μέσα θα γίνουν κομμάτι της κάθε τάξης, ενώ οι δάσκαλοι εχοντας εξωθηθεί και εξοικειωθεί σε διαφορετικές συμπεριφορές, από την εισβολή των νέων τεχνολογιών, αλλά και τις αυξανόμενες γνώσεις και απαιτήσεις των μαθητών τους, θα επωμισθούν καινούριους ρόλους, εγκαταλείποντας οριστικά τα όσα έκαναν στην τάξη ώς τώρα. ( 8

9 2. Η αξιοποίηση των Η/Υ στο Σχολείο 2.1. Η θετική αντιμετώπιση Αλλά τι μπορεί να κάνει ένας υπολογιστής στο σχολείο ή στην εκπαίδευση γενικότερα; Οι υποστηρικτές των Η/Υ αναφέρουν: Η νέα τεχνολογία μπορεί να βρει εφαρμογή και στην ίδια την διδασκαλία. Ο Η/Υ είναι ιδανικός για την προγραμματισμένη διδασκαλία κι ακόμα την εξατομικευμένη διδασκαλία. Για την τελευταία υπάρχουν ασκήσεις (κατάλληλα προγράμματα), πάνω στις οποίες πραγματοποιούνται ερωταποκρίσεις, έχουμε δηλαδή επικοινωνία μεταξύ μηχανής κι ανθρώπου και ο μαθητής μπορεί ν' ακολουθήσει το δικό του ρυθμό, ανάλογα με τις δυνατότητες και τις ιδιαιτερότητές του. Οι μαθητές επίσης όταν μαθαίνουν κάτι χρησιμοποιούν περισσότερες αισθήσεις κι αυξάνεται το ενδιαφέρον τους για τα αντικείμενα της διδασκαλίας. Ακόμα ο Η/Υ μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην τάξη, για την ανάπτυξη ορισμένων δεξιοτήτων (γνωστικών και κοινωνικών), στην εκμάθηση ενός βασικού λεξιλογίου, την παράθεση πληροφοριών σχετικά με το σχολικό επαγγελματικό προσανατολισμό, με στόχο ο κάθε μαθητής σταδιακά, ν' αποκτήσει την αυτογνωσία του και να οδηγηθεί στη λήψη μιας ορθής απόφασης για το επάγγελμα που θα ασκήσει στη ζωή του κ.λ.π. Σύμφωνα λοιπόν με τους υποστηρικτές των Η/Υ οι μηχανές αυτές δεν μπορούν να διδάξουν μόνες τους, ούτε πολύ περισσότερο να αντικαταστήσουν το δάσκαλο στην τάξη, αλλά: 1. Ελαττώνουν το χρόνο απασχόλησης του διδακτικού προσωπικού σε διοικητικά καθήκοντα. 2. Παρέχουν πολλές δυνατότητες επεξεργασίας στοιχείων των μαθητών. 3. Eνισχύoυν τους αδύνατους μαθητές και προωθούν τους καλούς με ειδικά προγράμματα. 4. Αυξάνουν το διαθέσιμο χρόνο για τη διδασκαλία και την κάνουν πιο αποδοτική. 5. Ενισχύει την εποπτεία του μαθήματος και κάνει το μάθημα πιο κατανοητό κι ευχάριστο, αφού είναι πιο ελκυστικό μέσο. 6. Ο Η/Υ έχει απεριόριστη υπομονή και δεν προσβάλλει το μαθητή, ούτε ο μαθητής τον φοβάται, κάτι που μπορεί να συμβαίνει με το δάσκαλο της τάξης. 7. Η ενίσχυση που δίνεται στο μαθητή από τη σωστή του απάντηση είναι άμεση και επομένως αυτή γίνεται κίνητρο για περαιτέρω μάθηση. 8. Πετυχαίνει ο Η/Υ την εξατομίκευση της εργασίας και επιτρέπει στον κάθε μαθητή ν' ακολουθεί το δικό του ρυθμό μάθησης, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του. 9

10 9. Ο Η/Υ κάνει ευκολότερη τη διάδοση της γνώσης και δημιουργεί ίσες ευκαιρίες για κάθε παιδί του χωριού και της πόλης. ( Στο σχολείο της καινούριας αντίληψης, που είναι εξοπλισμένο με διάφορα ηλεκτρονικά μέσα, πέρα από τα συμβατικά χάρτινα βιβλία και τους χάρτες, που μένουν βουβοί, παθητικά ξεχασμένοι ή κρεμασμένοι στον τοίχο, οι μαθητές αποκτούν πρόσβαση σε δεδομένα και πληροφορίες που ξεφεύγουν από τον έλεγχο του δασκάλου τους. Το πρώτο καλό που θα προκύψει, είναι ότι κάποια μέρα ίσως όλοι οι μαθητές, θα έχουν στα χέρια τους περίπου το ίδιο υλικό, ανεξάρτητα με το ποιοί είναι οι γονείς τους, το οικονομικοκοινωνικό τους υπόβαθρο και υποδομή. Δηλαδή το ζητούμενο: η παγκοσμιοποίηση της γνώσης και η χρησιμοποίηση αυτής από όλους όσοι ενδιαφέρονται. Θα μάθουν βεβαίως το πώς να ψάχνουν για χρήσιμα στοιχεία και πληροφορίες, μετασχηματίζοντάς τις σε χρήσιμα μέσα, εργαλεία για το σκοπό που τις θέλουν, τα μαθήματα και τις μελλοντικές αναζητήσεις τους. Εκόνες ήχος κείμενα, συσσωρευμένη και αποθηκευμένη γνώση, γίνονται «χειροπιαστά αντικείμενα» για όλους. Διακινούνται μέσω του δικτύου, τα κολλάς εδώ κι εκεί, τα αλλάζεις τα προσαρμόζεις όσο και όπου θέλεις, για τις δικές σου ανάγκες. Τίποτα πια δεν έχει ασυλία, και δεν είναι προσβάσιμο. Το όποιο εκπαιδευτικό υλικό δεν φτιάχτηκε για να μένει άθικτο!! Οι «νέοι» μαθητές έχοντας την αίσθηση της ανεξαρτησίας τους, θα μάθουν να συνεργάζονται και να ανταλλάσσουν πληροφορίες και υλικό, ώστε να τα βγάζουν πέρα με ένα σχολείο περτισσότερο απαιτητικό, όπου η μηχανική και στείρα αναπαραγωγή της όποιας «άνωθεν» παραδιδόμενης γνώσης δεν είναι επαρκής για χρήση της, ή για παραγωγή νέας γνώσης. Η μάθηση, μόνο από τις παραδόσεις, που ελέγχεται μόνο από τη μεριά του διδάσκοντος, περιορίζεται, το κέντρο μετατίθεται από τον δάσκαλο στον μαθητή, ενώ η συνεργατική μάθηση αυξάνεται. Οι ανάγκες όσων θελουν να μάθουν καθορίζουν πλέον τον ρόλο του δασκάλου και όχι το αντίθετο. Στην μεταλλαγμένη αυτή διαδικασία της μάθησης, οι δάσκαλοι παίρνουν γνώση και από τους μαθητές τους και αυτοί από άλλους μαθητές σε μια interactive διαδικασία. Αλλωστε τώρα πιά το ζητούμενο είναι πώς ο δάσκαλος θα μάθει το μαθητή να αναζητά τη γνώση, παρά να την παραδίδει άκριτα με τον «βολεμένο» και καθιερωμένο τρόπο. Εκτός από οδηγός, συνεργάτης, κυριολεκτικά γίνεται και ο ίδιος μαθητής.!! Ενώ σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και εκτός Αθήνας υπάρχουν θαυμάσιες βιβλιοθήκες, στα σχολεία τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα, γιατί όπου υπάρχουν κάποιες βιβλιοθήκες το σημερινό πρόγραμμα των μαθημάτων είναι αποφασισμένο να τις αγνοήσει. Τώρα λοιπόν είναι η ευκαιρία σχολεία με ανύπαρκτες βιβλιοθήκες, και εκπαιδευτικό υλικό,με 10

11 λίγα σχετικά χρήματα, να συνδεθουν ηλεκτρονικά με τοπικές βιβλιοθήκες, μέσα από ένα πανελλαδικό δίκτυο, κάνοντας το πρώτο βήμα στο δρόμο για μια δυναμική μεταρρύθμιση στον τομέα της εκπαίδευσης που θα φέρει πραγματικά κοντά δάσκαλο και μαθητές, σε μια καινούρια και πιό γόνιμη σχέση, που θα αμβλύνει τη διάθεση για χάζεμα, βαριεστημάρα, πλήξη, πλάκα και βιαιότητες μέσα στήν τάξη. Ετσι θα χρειαστούν λιγότερες ώρες παραμονής μέσα στήν τάξη, που θα αμβλύνουν και το πρόβλημα των σχολικών κτιρίων και αιθουσών, ο χρόνος των παιδιών θα αξιοποιηθεί καλλίτερα και οι συνθήκες δουλειάς για τον δάσκαλο θα γίνουν καλλίτερες. Ακόμη θα αποκτηθεί η «αξιοπρέπεια» του διδακτικού έργου, αφού με το σημερινό ωρολόγιο πρόγραμμα δεν μπορούμε να παίρνουμε στα σοβαρά μιά διδακτική «ώρα» με λεπτά μετωπικής διδασκαλίας. ( Ιδιαίτερη σημασία αποκτά για την εκπαίδευση η αξιοποίηση των ποικίλων δυνατοτήτων που παρέχει το διαδίκτυο (ΐώ ^ ^ ^ στους εκπαιδευτικούς και στους μαθητές. Οι συχνότερες εφαρμογές του διαδικτύου στην εκπαίδευση περιλαμβάνουν την αναζήτηση πληροφοριών, την επικοινωνία και συνεργασία με μαθητές άλλων τάξεων έως και άλλων χωρών, τη δημιουργία ιστοσελίδας του σχολείου και τη δημοσίευση των εκδηλώσεών του. Η πληροφορική στην εκπαίδευση αποτελεί πια μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα και με αυτό δεν εννοούμε τη χρήση ενός νέου εργαλείου από τον εκπαιδευτικό, αλλά την ανάπτυξη μιας νέας διάστασης της εκπαιδευτικής τεχνολογίας. Ο υπολογιστής μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εποπτικό μέσο διδασκαλίας σε όλα τα μαθήματα από τη Γλώσσα και τα Μαθηματικά μέχρι τις Τέχνες. Ο υπολογιστής αποτελεί ένα γνωστικό εργαλείο, που είναι αποτελεσματικό, όταν λειτουργεί σε σχέση με το θεσμικό και πολιτισμικό πλαίσιο του παιδαγωγικού περιβάλλοντος, από τη μία μεριά, και τη "γλώσσα" και τις αρχές της τεχνολογίας, από την άλλη. Οι υπολογιστές έγιναν περισσότερο δημοφιλείς με την χρησιμοποίηση της γλώσσας Logo ή «της γλώσσας της χελώνας», όπως ονομάστηκε. Ο Papert (1980), που τη δημιούργησε, για χρήση των υπολογιστών από παιδιά, και την έκανε διάσημη, υποστηρίζει ότι η Logo οδηγεί στην ανάπτυξη της γενικής σκέψης των παιδιών, στην ικανότητά τους να λύνουν προβλήματα και στην απόκτηση μίας σειράς από βασικές έννοιες, υποστηρίζοντας πως χάρη στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, η επιστημονική γνώση μπορεί να ριζώσει στις προσωπικές γνώσεις και στα βιώματα του ατόμου. Επίσης, πληθώρα άλλων ερευνητών επιβεβαίωσαν με τις μελέτες τους, ότι οι νέες τεχνολογίες μπορούν να επιδράσουν θετικά και να βοηθήσουν σημαντικά στη μάθηση και τη διδασκαλία του συνόλου των σχολικών μαθημάτων. 11

12 Με την εισαγωγή των υπολογιστών στην εκπαίδευση ο ρόλος του μαθητή έχει αλλάξει, καθώς ο υπολογιστής παίζει το ρόλο του υπομονετικού και αδαούς μαθητή στην υπηρεσία του παιδιού-δασκάλου. Στο περιβάλλον αυτό το παιδί προγραμματίζει και τα σφάλματά του δε θεωρούνται λανθασμένες απαντήσεις, αλλά απροσδόκητες εκβάσεις, που μπορούν να αξιοποιηθούν σε κάποια άλλη στιγμή. Με τον τρόπο αυτό, η διαδικασία της διόρθωσης είναι μέρος της κατανόησης και της δημιουργίας. ( Μπορούμε να φαντασθούμε ένα σχολείο όπου οι μαθητές συναντώνται κάθε μέρα με τους δασκάλους τους, αναλαμβάνουν τις εργασίες τους, χωρίζουν και ξανασμίγουν να ανταλλάξουν παρατηρήσεις και κριτική στις εργασίες που ανάλαβαν και παρουσίασαν στην τάξη, και να αναλλάβουν καινούριες εργασίες. Αναζητούν και με τη βοήθεια των ηλεκτρονικών μέσων, και με τις εμπειρίες της απευθείας επικοινωνίας, γνώση και εκπαίδευση. Ο Εκπαιδευτικός έχει καινούρια καθήκοντα που άλλοι θα τα θεωρήσουν δυσβάστακτα και άλλοι συναρπαστικά. Πέφτοντας οι τοίχοι της τάξης, άλλους θα αφήσουν εκτεθειμένους και άλλους να έχουν βρεί την χαμένη τους αξιοπρέπεια. Διδασκαλία σε ομάδες με ένα ή περισσότερους εκπαιδευτικούς, εξοικοιωμένους με τούς υπολογιστές, και γνώστες του τρόπου αναζήτησης της γνώσης, και μετάδοσής της. Οι διδάσκοντες θα πρέπει να διώξουν την όποια ανασφάλεια και άγχος μήπως αυτοί που ζητούν τη γνώση ξέρουν περισσότερα από αυτούς που υποτίθεται ότι είναι «αυθεντίες» στην παραγωγή της. Κάποια πράγματα μπορούν να τα μάθουν όλοι μαζί συγχρόνως δια της αμφίδρομης και διαδραστικής επικοινωνίας. Οσοι θέλουν να μάθουν, πρέπει να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, και όχι να περιμένουν τα πάντα από μιά μετωπική διδασκαλία και την παθητική αποδοχή της. Αυτό λοιπόν προυποθέτει εκπαιδευτικούς με μεράκι, φιλοδοξίες, διάθεση και κίνητρα να κάνουν γνωστό αυτό το νέο τρόπο παραγωγής και διακίνησης της γνώσης. Επίσης η Πολιτεία να θέσει στην διάθεση τους, στα σχολεία, τα απαραίτητα γι' αυτό εργαλεία και μέσα υλικοτεχνικής υποδομής, καθώς και ουσιαστική επιμόρφωση των ενδιαφερόμενων εκπαιδευτικών, καθώς και ριζική αναμόρφωση των Αναλυτικών Σχολικών Προγραμμάτων,ώστε να υπάρχουν οι συνθήκες και ο απαραίτητος χρόνος να αφαρμοσθούν οι νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση. Αυτή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση του μέλλοντος στην εκπαίδευση, η μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη επένδυση,και η ευκαιρία αυτή δεν πρέπει να χαθεί.. Ήδη υπάρχουν αισιόδοξες προβλέψεις και αξιόλογες προσπάθειες από πολλούς εκπαιδευτικούς και πολλά σχολεία που απαντούν θετικά σ'αύτήν την πρόκληση. 12

13 2.2. Προβληματισμοί και αντιθέσεις 'Οπως σε κάθε ζήτημα έτσι και εδώ υπάρχει -και καλά κάνει- και η αντίθετη άποψη. Οι κατήγοροι των Η/Υ τονίζουν: Όλα τα παραπάνω ηχούν πολύ όμορφα στα αυτιά μας, αλλά τίθενται εύλογοι προβληματισμοί όπως : 1. Είναι πολύπλοκη η λειτουργία τους και το εκπαιδευτικό προσωπικό δύσκολα θα τους πλησιάσει και θα τους χρησιμοποιήσει σωστά. Το γεγονός αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας όπου το διδακτικό προσωπικό -όχι από δική του ευθύνη- έχει σχεδόν πλήρη άγνοια του θέματος. 2. Η χρήση τους είναι μηχανιστική, αντιανθρώπινη, oδηγεί στην κατάργηση της σκέψης και των συναισθημάτων. 3. Αποξενώνει το παιδί από το περιβάλλον του και το οδηγεί στη μοναξιά. 4. Ακόμα προωθεί την ατομική δράση και δεν βοηθά στην ανάπτυξη της ομαδικής δράσης ( συνεργασίας), που αποτελεί προϋπόθεση για την επιβίωση της κοινωνίας του αύριο. 5. Ποιος φτιάχνει τα σχετικά προγράμματα; Και πάνω απ' όλα με ποια κίνητρα; Μήπως μέσω του Η/Υ προωθούνται φανερά ή συγκαλυμμένα ιδεολογίες, που κάποιοι θέλουν να γίνουν αποδεκτές; Μήπως μέσα από τα προγράμματα αυτά δεν δίνεται προτεραιότητα σε κοινωνικά και ανθρωπιστικά ευαίσθητους παιδαγωγικούς στόχους, αλλά επιδιώκεται μόνο η αύξηση των πωλήσεων και του κέρδους; 6. Ποιος είναι ο ρόλος του δασκάλου σε μια τάξη με υπολογιστές; Αν δεχτούμε την παιδαγωγική άποψη του Vigotscy ότι «η γνωστική ανάπτυξη του μαθητή είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης δασκάλου και μαθητή και ότι η μάθηση δεν είναι μια ατομική υπόθεση αλλά μια κοινωνική, επικοινωνιακή διαδικασία», πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και κριτικοί μπροστά σε κάθε πρόγραμμα εκπαιδευτικού λογισμικού. Χωρίς αμφιβολία τα παραπάνω φαίνονται επιχειρήματα αρκετά ισχυρά εναντίον των Η/Υ. Και τα επιχειρήματα αυτά δυναμώνουν ακόμα περισσότερο, όταν προστεθούν και μερικά ηθικά ζητήματα γύρω από τη χρήση της νέας τεχνολογίας, όπως π.χ. το απόρρητο των στοιχείων των μαθητών και η αμφισβήτηση της καταλληλότητας των ελέγχων με τη βοήθεια των υπολογιστών. Μπορεί για παράδειγμα, ο «ξερός» βαθμός ενός μαθητή, που καταγράφεται στον H/Y να καθορίσει και να εκφράσει το σύνολο της προσωπικότητάς του; ( 13

14 2.3. Συμπεράσματα και αποφάσεις Έτσι λοιπόν εκφράζονται οι υποστηρικτές και οι κατήγοροι των Η/Υ. Τι θα γίνει τώρα; Θα πούμε ναι ή όχι στη νέα τεχνολογία; Να μπει ή όχι στην εκπαίδευση; Θα σταθούμε δογματικοί και αμετακίνητοι στις θέσεις μας ή θα προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπο ωφέλιμης διαφυγής από άλλο ενδιάμεσο μονοπάτι; Το δεύτερο νομίζω ότι αποτελεί την υπεύθυνη απάντηση στο θέμα. Γιατί σήμερα όλοι σχεδόν αναγνωρίζουν, ότι η νέα τεχνολογία αποτελεί επανάσταση στην ανθρώπινη επινόηση και σαν τέτοια δεν μπορεί να αγνοηθεί. Όμως δεν μπορεί να μην υπάρχουν και επιφυλάξεις ουσιαστικές στη χρησιμοποίησή της. Δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή η χρήση της, χωρίς την αναγκαία περίσκεψη. Οι αισιόδοξοι υποστηρικτές προωθούν την εισαγωγή των υπολογιστών στη ζωή μας και φυσικά στο σχολείο. Δεν μπορούμε λένε, ν' αρνηθούμε την πρόοδο, γιατί αυτός που δε θα είναι εξοικειωμένος με τον υπολογιστή θα είναι «αναλφάβητος». Είναι όμως κάθε νέο οπωσδήποτε και πρόοδος; Τι είναι εκείνο που χαρακτηρίζει μια νέα τεχνολογία, κάτι νέο τέλος πάντων σαν προοδευτικό; Υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια πάνω στα οποία θα σταθούμε για να διαπιστώσουμε αν κάτι νέο είναι προοδευτικό ή όχι; Πόσο προοδευτική είναι π.χ. η τεχνολογία του VIDEO με τον τρόπο που χρησιμοποιείται σήμερα απ' την ελληνική οικογένεια και κοινωνία; Για τη χρήση τέτοιων μέσων, με θετικά αποτελέσματα για τον άνθρωπο, απαιτείται η διαμόρφωση του κατάλληλου πολίτη, του πολίτη που σκέφτεται, κρίνει, αμφισβητεί κι αποφασίζει. Ενός πολίτη με δημοκρατικό ήθος προσηλωμένο στις βασικές ανθρώπινες αξίες: τη γνώση, τη δικαιοσύνη, την ισότητα, την ελευθερία, την ειρήνη, που είναι σύμφυτες με την ανθρώπινη ύπαρξη (ζωή) και βελτιώνονται συνεχώς μέσα απ' την κοινωνική δυναμική. Κι ευθύνη για τέτοιους πολίτες πέφτει κατά κύριο λόγο στην πολιτεία, που σχεδιάζει τα εκπαιδευτικά πράγματα, αλλά και στο σχολείο και στους εκπαιδευτικούς λειτουργούς. Όλοι αυτοί οι παράγοντες μαζί οφείλουν να προσαρμόσουν στις σημερινές τεχνολογικές συνθήκες την εκπαίδευση και να προετοιμάσουν το «έδαφος», για τη σωστή και παραγωγική χρήση της νέας τεχνολογίας. Αλλά κι αυτοί που τους κατηγορούν πρέπει να σκεφτούν και να πειστούν, ότι η νέα τεχνολογία δεν μπορεί να σταθεί από μόνη της στη σχολική τάξη. Προς το παρόν τουλάχιστον ο Η/Υ δεν μπορεί να σκεφτεί και ν' αντικαταστήσει το δάσκαλο. Ο υπολογιστής εκτελεί αυτά για τα οποία έχει προγραμματιστεί να κάνει. Οι μηχανές δεν είναι ούτε καλές, ούτε κακές. Τα αποτελέσματα των ενεργειών τους είναι ωφέλιμα ή βλαβερά ανάλογα με τις προθέσεις αυτού που τις χρησιμοποιεί και τις ελέγχει. Σίγουρα προκύπτουν ηθικά θέματα από τη χρήση των υπολογιστών. Γι' αυτό θεωρούμε απαραίτητο οι 14

15 εκπαιδευτικοί, όταν μπει ο Η/Υ στο σχολείο τους, να είναι σε θέση ν' απαντήσουν στα παρακάτω ερωτήματα, ερωτήματα που σίγουρα θα θέσουν οι γονείς των μαθητών και όλοι οι κοινωνικοί φορείς: 1. Τι είδους πληροφορίες θα περιέχει ο υπολογιστής και ποιος θα είναι ο χρόνος λήξης τους; π.χ. μια τιμωρία ενός μαθητή στο δημοτικό ή στο γυμνάσιο, που θα καταχωρηθεί στον Η/Υ, θα τον ακολουθεί και στο πανεπιστήμιο; 2. Ποιοι θα έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες αυτές και πως θα τις χρησιμοποιούν ; 3. Πώς εξασφαλίζεται η ανθρώπινη επικοινωνία ανάμεσα στο δάσκαλο και τους μαθητές, όταν στην τάξη υπάρχει Η/Υ, και πως υλοποιείται η σύγχρονη παιδαγωγική αρχή της συνεργασίας; Κι ακόμα: Περιορίζεται ή όχι ο ρόλος του δασκάλου στη διδασκαλία; Μήπως αύριο αντικατασταθεί ο δάσκαλος ολοκληρωτικά απ' τη μηχανή; Τα παραπάνω ηθικά θέματα δεν θα αποτελούν απλή θεωρία, αλλά καθημερινή πραγματικότητα. Η σωστή και υπεύθυνη τοποθέτησή μας απέναντι σ' αυτά λύνει σοβαρά προβλήματα και αίρει αντιρρήσεις γύρω από το θέμα της εισαγωγής και χρήσης των υπολογιστών στα σχολεία. Κι η στάση μας αυτή κρίνεται απαραίτητη, γιατί η εξοικείωση με τους υπολογιστές αποτελεί αναγκαιότητα όχι πολύ μακρινή. Οι κοινωνίες πάνε μπροστά και όχι πίσω. Σύντομα όσοι δεν θα αισθάνονται άνετα με τους υπολογιστές, θα νοιώθουν αποκομμένοι από την παραγωγή και την κοινωνία. Ο κόσμος των υπολογιστών μπορεί τελικά να είναι ανθρώπινος, γιατί οι ίδιοι δεν ξεχωρίζουν φύλα, φυλές, εθνικότητες. Δείχνουν απεριόριστη υπομονή, επιτρέποντας σε κάθε παιδί να προχωρεί με το δικό του ρυθμό. Παρ όλα αυτά, όπως οι περισσότερες εκπαιδευτικές καινοτομίες, έτσι και η τεχνολογία των υπολογιστών έχει να αντιμετωπίσει μια ευρεία και διαρκή σύγκρουση με το εκπαιδευτικό προσωπικό. Μια γενική αλλαγή των απόψεων και της πρακτικής των εκπαιδευτικών δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί άμεσα. Στα παραδοσιακά προγράμματα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών ακολουθείται το δασκαλοκεντρικό σύστημα εκπαίδευσης. Ο επιμορφωτής συνήθως παρουσιάζει πορίσματα ερευνών, που αφορούν καινούργιες δραστηριότητες ή εποπτικά υλικά ή σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους, ενώ ο εκπαιδευόμενος παρακολουθεί παθητικά, και πρέπει στη συνέχεια να εφαρμόσει ό,τι άκουσε στην τάξη του. Δηλαδή «οι δάσκαλοι κάνουν κάτι καινούργιο, επειδή κάποιοι εκπαιδευτές τους το υποδεικνύουν». Αντίθετα, οι σύγχρονες αντιλήψεις για την επιμόρφωση θεωρούν τον εκπαιδευόμενο, κατασκευαστή των δικών του νοημάτων. Δηλαδή, ο εκπαιδευόμενος κατασκευάζει το δικό του σύνολο πρακτικών κατά τη διδασκαλία στην τάξη, βασιζόμενος στις δικές τους απόψεις και επηρεασμένος από την εκπαίδευση που έλαβε. Επομένως, απαραίτητες προϋποθέσεις για 15

16 την επιτυχία ενός προγράμματος εκπαίδευσης αποτελούν η επιθυμία του εκπαιδευόμενου στη συμμετοχή του, καθώς και συνυπολογισμός των απόψεων των εκπαιδευόμενων εκπαιδευτικών για το αντικείμενο επιμόρφωσης. Εκείνο που σίγουρα πρέπει ν' αποφευχθεί είναι η κατάχρησή τους. Κάθε μηχανή μπορεί να χρησιμοποιηθεί υπερβολικά από τον άνθρωπο. Παράδειγμα το αυτοκίνητο, το VIDEO κ.λ.π. Η κατάχρηση όμως των υπολογιστών θα έχει αρνητικά αποτελέσματα πολύ πιο επώδυνα για τις ανθρώπινες κοινωνίες απ' ότι τα μέχρι τώρα τεχνολογικά μέσα. Τέλος νομίζουμε πως οι υπολογιστές πρέπει να μπουν για τα καλά στα σχολεία, φυσικά με την ανάλογη σωστή προετοιμασία του διδακτικού προσωπικού και για έναν ακόμη λόγο. Για τις περίφημες «ίσες ευκαιρίες», που θα έπρεπε να λέγονται «ίσες αφετηρίες». Ποιος θα μείνει και σ' αυτό τον τομέα πίσω; ο μαθητής που θα φοιτά στο δημόσιο σχολείο και δε θα παρακολουθεί μαθήματα Η/Υ ή αυτός που θα έχει -μάλλον την έχει ήδη από τώρα- την οικονομική δυνατότητα να τον έχει στο σπίτι του; Τι θα γίνει λοιπόν με τους πολλούς, που θ' αρκεστούν στη δημόσια εκπαίδευση; Θα χάσουν πάλι το «τρένο» για τις σπουδές τους; Χωρίς την ανάλογη προσπάθεια από τη μεριά της πολιτείας σίγουρα ναι. Κι αυτό θα είναι μια ακόμα αδικία, μια ακόμα ανισότητα κοντά στις τόσες άλλες που αντιμετωπίζουν οι μαθητές των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων του πληθυσμού μας. ( 16

17 3. Νέες Μορφές μάθησης Στη σύγχρονη εκπαίδευση εμφανίζονται μορφές μάθησης που βασίζονται στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο διαδίκτυο. Πιο αναλυτικά έχομε τις παρακάτω μορφές μάθησης: Computer-Based Learning: είναι η μορφή της μάθησης που βασίζεται στην τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών, όχι απαραίτητα και του διαδικτύου. Συναντάται συνήθως στην αυτοεκπαίδευση και έχει απλοϊκές μορφές, όπως για παράδειγμα ένα εκπαιδευτικό cd-rom. Online-Learning ή web-based learning: σε αυτή τη μορφή μάθησης το υλικό φτάνει στον εκπαιδευόμενο μέσω του διαδικτύου ή ενός δικτύου που ανήκει σε ένα πανεπιστήμιο, ένα οργανισμό ή μία εταιρεία. Υπάρχει η δυνατότητα χρήσης εφαρμογών όπως , chat rooms και forums, για την επικοινωνία με τον διδάσκοντα και τους άλλους εκπαιδευόμενους. E-Learning: είναι η μορφή μάθησης που αξιοποιεί τις δυνατότητες της τεχνολογίας και όχι μόνο αυτές των υπολογιστών. Είναι η διαδικασία κατά την οποία κάποιος μαθαίνει - εκπαιδεύεται με την χρήση ηλεκτρονικών μέσων και κυρίως ηλεκτρονικών υπολογιστών. Distance-Learning: περιλαμβάνει όλα τα είδη μάθησης όταν ο εκπαιδευόμενος απέχει από τον εκπαιδευτή, είτε τοπικά είτε χρονικά είτε και στα δύο. Υλοποιείται με διάφορους τρόπους, όπως μέσω κλασσικής αλληλογραφίας, η κυριότερη όμως υλοποίησή του είναι το e-learning και τα Virtual Learning Environments(Εικονικά Περιβάλλοντα Μάθησης). Όλες αυτές οι μορφές μάθησης μπορούν να παρουσιαστούν σε ένα σχήμα. Αν παρατηρήσουμε το σχήμα, βλέπουμε ότι δεν είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους, αλλά βρίσκονται σε μία ιεραρχία που η κάθε μία εμπεριέχεται στην ανώτερή της. Αυτό που είναι σημαντικό να παρατηρήσει κανείς είναι πως η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί μια μορφή μάθησης που περιέχει λίγο ως πολύ όλες τις άλλες μορφές που αποτελούν μορφές ηλεκτρονικής μάθησης. (Χαρίκλεια Ζαρβαλά, 2005) 17

18 3.1. Η Ηλεκτρονική μάθηση ( e-learning) α. Τι είναι το e-leaming Ευρέως διαδεδομένος είναι ο διεθνής όρος e-learning για την ηλεκτρονική μάθηση. H εκπαίδευση με αυτή την διαδικασία μπορεί να χωριστεί σε εκπαίδευση με σύνδεση (online) και εκπαίδευση χωρίς σύνδεση (offline). Ηλεκτρονική μάθηση με σύνδεση είναι η προβολή εκπαιδευτικού υλικού μέσω internet (από κάποιο δικτυακό τόπο) ενώ ηλεκτρονική μάθηση χωρίς σύνδεση είναι η προβολή εκπαιδευτικού υλικού αποθηκευμένου στον υπολογιστή μας, εκπαιδευτικά cd-rom κ.τ.λ. Τι εννοούμε όμως ακριβώς όταν χρησιμοποιούμε τον όρο e-learning; Η ελληνική μετάφρασή του όρου, τηλεκπαίδευση (εκπαίδευση από μακριά), δεν αποτυπώνει ακριβώς την έννοια, ίσως πιο σωστή θα ήταν η μετάφραση ηλεκτρονική μάθηση. Η έννοια e-learning είναι αρκετά γενική και περικλείει οποιαδήποτε μορφή εκπαίδευσης χρησιμοποιεί τους πόρους του δικτύου ή γενικότερα τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Μέσα σε έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει, η ενίσχυση των γνώσεων διαδραματίζει όλο και μεγαλύτερο ρόλο για την απόκτηση χρήσιμων προσόντων, για την εύρεση εργασίας ή απλώς για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Σήμερα, όλο και περισσότερο, η εκπαίδευση είναι μία διαδικασία που διαρκεί ολόκληρη τη ζωή μας. Η εκπαίδευση δεν σταματά πλέον στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο. Συνεχίζεται σε άλλους, άτυπους χώρους, και σε όλα τα στάδια της ζωής. ( Ένας άλλος σχετικός ορισμός αναφέρει την e-learning σαν την βασισμένη στην τεχνολογία εκπαίδευση που συμπεριλαμβάνει την εκπαίδευση που βασίζεται στο Web και την εκπαίδευση που παίρνουμε με την βοήθεια των υπολογιστών Στη σημερινή εποχή αρχίζει να θεωρείται ιδιαίτερα ξεπερασμένη η εκπαίδευση μέσω βιβλίων (text-based training) και περιοριστική για τους εκπαιδευόμενους. Δεν δίνει την πρόσβαση σε ποικίλο υλικό, δεν ενθαρρύνει τους εκπαιδευόμενους στη καλλιέργεια δημιουργικής σκέψης και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων. Γι αυτό πλέον η εκπαίδευση και στις τρεις βαθμίδες της, προσπαθεί να εμφανίζεται εμπλουτισμένη με νέες μορφές υλικού και πάνω απ όλα να χρησιμοποιεί τις νέες τεχνολογίες που έχουν παρουσιαστεί με τη ραγδαία εξέλιξη των υπολογιστών. Το e-learning είναι η διαδικασία μάθησης όπου η εκπαίδευση ή, ακριβέστερα, η μαθησιακή διαδικασία εκτελείται μέσα από τις σύγχρονες τεχνολογίες, όπως προγράμματα 18

19 υπολογιστών. Συνδυάζεται με την Technology-Eased Gaining και υλοποιείται είτε εντός είτε εκτός δικτύου. Αξιοποιεί ένα εξαιρετικά ευρύ τεχνολογικό υπόβαθρο, όπως δίκτυα, οπτικοακουστικό υλικό, δορυφορικές συνδέσεις τηλεόρασης και υπολογιστών. Στην ελληνική βιβλιογραφία συναντάται ως ηλεκτρονική μάθηση ή τηλεκπαίδευση. Ο εκπαιδευόμενος χρησιμοποιεί τους πόρους του διαδικτύου και τις δυνατότητες των Η/Υ. Έχει συνήθως πλήρη έλεγχο του ρυθμού προόδου του, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει διαθέσιμη η κατά βούληση υποστήριξη από τον εκπαιδευτή ή ειδικό του θέματος. Η υποστήριξη είναι απαραίτητη. Εμπεριέχει συνεργατική εκπαίδευση και αλληλεπίδραση μεταξύ φοιτητών και εκπαιδευτών καθώς και μεταξύ φοιτητών. Εφαρμόζεται σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, αλλά και στον επιχειρησιακό χώρο (συμμετοχή σε σεμινάρια, συνεχιζόμενη εκπαίδευση προσωπικού), στη δια βίου μάθηση. (Χαρίκλεια Ζαρβαλά, 2005) β. Τρόποι εφαρμογής του e-learning Εφαρμόζεται με τρεις μορφές : διδασκαλία με εξατομικευμένο ρυθμό (self-paced training): διατίθεται στον εκπαιδευόμενο το υλικό που αποτελεί συνδυασμό εκπαιδευτικών μέσων (βιβλία, CD-ROM, ήχος, εικόνες, Video εφαρμογές Computer-Based Training κτλ.). Όλα είναι στην διάθεση του εκπαιδευόμενου να τα χρησιμοποιήσει με το δικό του ρυθμό. Με τη μορφή αυτή διδασκαλίας όμως ο εκπαιδευόμενος στερείται δυνατότητας συνεργασίας και ανταλλαγής απόψεων με συμφοιτητές ή με τον εκπαιδευτή. Εφαρμοζόταν πριν την εμφάνιση του διαδικτύου. διδασκαλία με ασύγχρονη συνεργασία ή ασύγχρονη τηλεκπαίδευση: παρέχεται στους συμμετέχοντες και εκπαιδευόμενους η δυνατότητα να εργαστούν με το υλικό προς διδασκαλία οπουδήποτε και οποτεδήποτε, έχοντας παράλληλα πλήρη δυνατότητα (ασύγχρονης) επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων με τους συνεκπαιδευόμενους ή με τον εκπαιδευτή, χωρίς να απαιτείται ταυτόχρονη παρουσία τους σε κάποιο «εικονικό» ή/και φυσικό χώρο. Το εκπαιδευτικό υλικό δεν είναι απαραίτητο να τους διατίθεται εξ αρχής, αλλά παράλληλα με την πορεία μάθησης. Η ασύγχρονη εκπαίδευση δεν απαιτεί την ταυτόχρονη συμμετοχή των μαθητών και των εισηγητών. Οι μαθητές δεν είναι ανάγκη να βρίσκονται συγκεντρωμένοι μαζί στον ίδιο χώρο ή την ίδια χρονική στιγμή. Αντίθετα, μπορούν να επιλέγουν μόνοι τους το προσωπικό τους εκπαιδευτικό χρονικό πλαίσιο και να συλλέγουν το εκπαιδευτικό υλικό σύμφωνα με αυτό. Η ασύγχρονη εκπαίδευση είναι περισσότερο ευέλικτη από τη σύγχρονη. Στο είδος αυτό 19

20 της εκπαίδευσης ανήκει η Αυτοδιδασκαλία, η Ημιαυτόνομη Εκπαίδευση και η Συνεργαζόμενη Εκπαίδευση. o Αυτοδιδασκαλία: ο εκπαιδευόμενος εκπαιδεύεται μόνος του, χρησιμοποιώντας όποιο μέσο επιθυμεί. o Συνεργαζόμενη εκπαίδευση(οοι^θγαιίνο): ο εκπαιδευόμενος εκπαιδεύεται μόνος του και παράλληλα ακολουθεί συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα εργασιών. o Ημιαυτόνομη εκπαίδευση: ισχύει ό,τι και στην αυτοδιδασκαλία υπάρχει όμως και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα επικοινωνίας με τους διδάσκοντες είτε με φυσική παρουσία σε κάποια τάξη, είτε μέσω internet, κλπ. Η ασύγχρονη εκπαίδευση είναι μία νέα φιλοσοφία μετάδοσης της γνώσης από απόσταση στα πλαίσια της δια βίου μάθησης, η οποία καταργεί τους περιορισμούς της συμβατικής διδασκαλίας, μέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών και συμβάλλει στην κάλυψη εκπαιδευτικών αναγκών που προκύπτουν τόσο πριν αλλά κυρίως μετά την ένταξη των ατόμων στην αγορά εργασίας. Επίσης, προσφέρει περισσότερες εκπαιδευτικές ευκαιρίες σ' ένα ευρύ φάσμα ενηλίκων δίνοντάς τους τη δυνατότητα να προσδιορίζουν το χρόνο και τον τόπο εκπαίδευσής τους. διδασκαλία με σύγχρονη συνεργασία ή σύγχρονη τηλεκπαίδευση: οι συμμετέχοντες βρίσκονται ο καθένας στον δικό του χώρο (γραφείο, σπίτι κτλ.), αλλά μπορεί μέσω τηλεπικοινωνιακής σύνδεσης (Internet, WAN, LAN) και τεχνολογιών τηλεδιάσκεψης να συμμετέχουν σε μια «ζωντανή» εικονική αίθουσα διδασκαλίας. Μέσω αυτής της συμμετοχής εκτελούνται όλες ή μέρος των μαθησιακών διαδικασιών. Απαιτεί φυσικά τον χρονικό συντονισμό των συμμετεχόντων. Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση προϋποθέτει την ύπαρξη μίας εικονικής αίθουσας η οποία πρέπει να υποστηρίζει: i. ηλεκτρονικό ασπροπίνακα, ii. αμφίδρομη οπτικοακουστική επικοινωνία, (κρίνεται απαραίτητο το βίντεο, γιατί όταν πέφτει η ποιότητα του βίντεο πέφτει και η συμμετοχή των χρηστών), iii. παράλληλη και από κοινού χρήση εφαρμογών και προγραμμάτων, ώστε να μπορεί ο εκπαιδευτής να παρουσιάζει υλικό σε ψηφιακή μορφή (παρουσιάσεις, διαφάνειες κλπ), iv. ταυτόχρονη χρήση του διαδικτύου και την πλοήγηση σε αυτό, ν. προβολή βίντεο, vi. χρήση προγραμμάτων προσομοιώσεων (π.χ. για την πραγματοποίηση εικονικών εργαστηρίων), 20