«Η στρατηγική αξία της Αρκτικής, και η αναθέρμανση του ενδιαφέροντος των όμορων κρατών»

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΕΛΩΝ ΠΝ Σ.ΔΙ.ΕΠ.Ν 14/10 «Η στρατηγική αξία της Αρκτικής, και η αναθέρμανση του ενδιαφέροντος των όμορων κρατών» Δοκίμιο από τον Υποπλοίαρχο Βασίλειο Καρακικέ Π.Ν ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2011

2 Πίνακας Περιεχομένων Δοκιμίου 1. Σκοπός Σελ Εισαγωγή Σελ Γεωγραφία Κλίμα- Πολιτισμοί Σελ Υδρογονάνθρακες Στρατηγική Σημασία Σελ Νομικό καθεστώς Σελ Πολιτικές επιπτώσεις Κλιματική Αλλαγή Σελ Οι στρατηγικές των όμορων κρατών Σελ.17 Α. Ρωσική Ομοσπονδία Σελ.17 Β. Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Σελ.19 Γ. Καναδάς Σελ.22 Δ. Νορβηγία Σελ.24 Ε. Γροινλανδία (Δανία) Σελ Συμπεράσματα Σελ Πίνακας Βιβλιογραφίας Σελ.29 i

3 1. Σκοπός Στο παρόν δοκίμιο επιχειρείται καταρχήν, μια παρουσίαση της ανθρωπογεωγραφίας της Αρκτικής, ενώ εν συνεχεία παρουσιάζεται το νομικό καθεστώς που ορίζει την κυριαρχία και τις διακρατικές σχέσεις μεταξύ Ρωσίας, Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (ΗΠΑ), Καναδά, Νορβηγίας και Δανίας (κυρίαρχος της Γροινλανδίας). Σκοπός της εισαγωγικής ανάλυσης είναι, τα παραπάνω στοιχεία να βοηθήσουν τον αναγνώστη να κατανοήσει σε βάθος τις στρατηγικές των Αρκτικών κρατών, που ακολουθούν. Από τη μελέτη αυτών των στρατηγικών, προκύπτουν χρήσιμα συμπεράσματα όσον αφορά τη διαφορετική στρατηγική αντίληψη εκάστου κράτους, η οποία με τη σειρά της θα καθορίσει τη χάραξη πολιτικής στο εγγύς μέλλον. 2. Εισαγωγή Εντός των 25 προσεχών ετών, ο γεωγραφικός χώρος της Αρκτικής αναμένεται να αποτελέσει αντικείμενο έριδας μεταξύ των όμορων κρατών για την εξασφάλιση ασφαλούς πρόσβασης στις πηγές ενέργειας, στο υπέδαφος, στα δικαιώματα αλιείας και γενικότερα στις πρώτες ύλες της αγοράς σίτισης. Η στροφή στην εκμετάλλευση του πλούτου της περιοχής θα εκτελεστεί σε κλίμακα που, όμοιά της δεν θα έχει στο παρελθόν παρατηρηθεί. Ιστορικά, αλλαγές τέτοιου μεγέθους στις συνθήκες της ανθρώπινης διαβίωσης και δραστηριότητας (κλιματική αλλαγή, ανακάλυψη νέων στρατηγικών αποθεμάτων πρώτων υλών, και διάνοιξη νέων ναυτλιακών και εμπορικών οδών κ.α.), έχουν οδηγήσει σε πολιτική αστάθεια 1. Οι κύριοι παράγοντες αυτής της αλλαγής στη γεωστρατηγική της Αρκτικής είναι: η ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων πετρελαίου (εκτιμάται ότι το ένα τέταρτο των παγκοσμίων κοιτασμάτων υδρογοναθράκων κρύβεται κάτω από τον πυθμένα της), σε μια εποχή όπου η ζήτηση, και συνεπακόλουθα το κόστος της ενέργειας αυξάνεται διαρκώς σε παγκόσμια κλίμακα, η τεχνολογική ανάπτυξη και οι σύγχρονες τεχνικές εξόρυξης, που καθιστούν τα υποθαλάσσια κοιτάσματα πρώτων υλών πιο προσβάσιμα, γεγονός που αυξάνει τον ανταγωνισμό για την εξασφάλισή τους, 1 The Polar game (Heartland Eurasian review of Geopolitics ) - 1 -

4 η έλλειψη τροφής και ο υποσιτισμός σε παγκόσμιο μέσο όρο, που οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης πρωτεϊνούχων παραγώγων τροφής από ψάρια, γεγονός που οδηγεί σε κούρσα ανταγωνισμού για την εκμετάλλευση του υδάτινου ορίζοντα της περιοχής, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και την ανάδυση της Ρωσικής Ομοσπονδίας, γεγονός που σταμάτησε την αντιπαράθεση των υπερδυνάμεων, και άλλαξε ποικιλοτρόπως τη γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή, και τέλος, ο παράγοντας που δρα καταλυτικά επί των παραπάνω τεσσάρων, η υπερθέρμανση του πλανήτη, αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, η οποία απειλεί να βλάψει, την ύπαρξη και πολιτισμική ταυτότητα των ιθαγενών πληθυσμών, ενώ παράλληλα καθιστά ευκολότερη την πρόσβαση της βιομηχανικής δραστηριότητας. Αφορμή της αναθέρμανσης του ενδιαφέροντος των όμορων κρατών για την περιοχή στάθηκε η ενέργεια, από πλευράς Ρωσίας, της τοποθέτησης της σημαίας της σε επιφάνεια πάγου μόλις 4 χιλιόμετρα από το Βόρειο Πόλο στις αρχές του Η ενέργεια αυτή θεωρείται από πολλούς ότι εγκρίθηκε από τον ίδιο τον πρωθυπουργό Βλαντιμίρ Πούτιν, γεγονός που προκάλεσε την ενόχληση των ηγετών και της διπλωματικής κοινότητας σχεδόν του μισού πλανήτη. Η ρωσική κίνηση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί παρά μόνον συμβολική, πλην όμως, καταδεικνύει την πρόθεση της άλλοτε υπερδύναμης να υπερασπιστεί κάθε νομίμου δικαιώματός της στην περιοχή της Αρκτικής. Η προσοχή των Αρκτικών κρατών (Ρωσία, Δανία, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Νορβηγία, Καναδάς) στρέφεται εφεξής, στην περιοχή της Γροιλανδίας (Ilulissat), αυτόνομο έδαφος με Δανική επικυριαρχία, γεγονός που επιβεβαιώθηκε με τη μεταξύ τους σύνοδο στις Μαϊου του Σε αυτή επιβεβαιώθηκε ρητώς ο σεβασμός των κρατών στο Διεθνές Δίκαιο Θαλάσσας (στην επικαιροποιημένη του μορφή του 1982). Παρόλα ταύτα, η καχυποψία έναντι αλλήλων παρέμεινε μετέωρη. Οι Ρώσοι, Δανοί, Καναδοί και Νορβηγοί προβάλουν έκτοτε την διεκδίκηση τους στο θέμα της υφαλοκρηπίδας, η οποία θεωρούν καθένας προς το δικό του συμφέρον ότι είναι υπαρκτή (λόγω φυσικής συνέχειας του ηπειρωτικού τους εδάφους και του υφαλοπλαισίου μεγάλων περιοχών του Αρκτικού Ωκεανού). Αυτό, δημιουργεί αυτομάτως αξιώσεις επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης των χωρών αυτών, με απώτερο - 2 -

5 σκοπό την ανάληψη πρωτεύοντα γεωπολιτικού ρόλου στην περιοχή. Αυτή η περίπλοκη κατάσταση χαρακτηρίζεται από αναλυτές ως το παιγνίδι του Πόλου. Πεδίο διαμάχης μεταξύ Καναδά και Δανίας είναι το στρατηγικής σημασίας στενό του Νάρες (Nares strait), ενώ μεταξύ Ρωσίας και Νορβηγίας η θαλάσσια περιοχή του Μπάρεντς (Barents Sea), που κρύβει μεγάλα ενεργειακά αποθέματα. Το παιγνίδι του Πόλου, αποτελεί απόδειξη των γεοπολιτικών φιλοδοξιών της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Με τις εξαγγελίες της, η ηγεσία της, έχει γνωστοποιήσει την πρόθεσή της να εκμεταλλευτεί τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην περιοχή με αρχή το σημείο Στόκμαν, τακτική που επελέγη με κριτήριο το θερμότερο πλέον κλίμα, τις νέες μεθόδους εξόρυξης και την ολοένα αυξανόμενη τιμή των υδρογονανθράκων. Με χρήση στρατηγικών όρων καθαρά στρατιωτικού χαρακτήρα, η ζώνη της Αρκτικής ενώνει την ηπειρωτική Ρωσία με τη Βόρειο Αμερική. Παράλληλα η Αρκτική είναι για τους Ρώσους η μοναδική δίοδος στον Ατλαντικό που δεν έχει περιορισμούς (παρέχει ελευθερία κίνησης στα διεθνή της ύδατα). Αυτός είναι και ο λόγος που η ολοένα και περισσότερο αυξανόμενη ενδυνάμωση του Βόρειου Ρωσικού στόλου από τον Πούτιν δεν βρήκε αντίθετους, τουλάχιστον νομικά στοιχειοθετημένα, τους Αμερικανούς, οι οποίοι ωστόσο διατηρούν βάσεις σε νορβηγικό έδαφος. Κατ αναλογία με το σκεπτικό της Ρωσίας, τα επόμενα χρόνια αναμένεται ανάλογη στρατιωτική ενδυνάμωση και παρουσία όλων των υπολοίπων Αρκτικών κρατών. Αυτό εγκυμονεί κίκνδυνο έντασης ή και κρίσης στις μεταξύ τους, κάτι που μέχρι πριν μερικά χρόνια φάνταζε αδιανόητο. Η θέση της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο παιγνίδι του Πόλου, είναι επί του παρόντος να παρακολουθεί προσεκτικά τις εξελίξεις, καθώς ενσωματώνει στους κόλπους της τρείς Σκανδιναβικές χώρες (Σουηδία, Φινλανδία, Δανία), μία εκ των οποίων διατηρεί ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή, ενώ μία άλλη, η Νορβηγία που παραμένει περήφανα εκτός της ευρωπαϊκής οικογένειας, είναι ανεξάρτητος παίκτης. Η ανησυχία της ΕΕ, σε τελική ανάλυση είναι οι συνέπειες που θα είχε μια ενδεχόμενη γενικευμένη κρίση μεταξύ των Αρκτικών κρατών στα βόρεια σύνορά της

6 3. Γεωγραφία-Κλίμα-Πολιτισμοί Η Αρκτική καλύπτει περίπου το ένα έκτο της επιφάνειας του πλανήτη, δηλαδή περισσότερα από 30 εκατομύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Στο κέντρο της εκτείνεται ο Βόρειος Παγωμένος Ωκεανός. Με επιφάνεια κατά προσέγγιση 14 εκατομυρίων χιλιομέτρων, ο παγωμένος θαλάσσιος όγκος του καλύπτει περίπου το ήμισι της γεωγραφικής περιοχής που αποκαλούμε Αρκτική. Εικόνα 3-1: Γεωγραφική απεικόνιση της Αρκτικής Ο Βόρειος Παγωμένος Ωκεανός είναι μια σχεδόν περίκλειστη θαλάσσια περιοχή που συνδέεται από τη μία πλευρά της με τον Ειρηνικό Ωκεανό μέσω του Βερίγγειου Πορθμού, και από την άλλη, με τον Ατλαντικό μέσω της θάλασσας Γροινλανδίας/Νορβηγίας. Στο υπόλοιπο μέρος της, περικλείεται από την Ευρασιατική και την Αμερικανική ήπειρο. Ενα μεγάλο μέρος του βυθού του ωκεανού (περίπου το μισό), συνιστά την Κεντρική Λεκάνη 2, ένα σχεδόν επίπεδο υφαλοπλαίσιο. Το υπόλοιπο 2 The Great Arctic Game- Jacob Borresen (2008) - 4 -

7 μισό του, αποτελείται από ένα ηπειρωτικό υφαλοπρανές, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ανήκει στην Ευρασιατική ήπειρο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της νήσου Franz Josef Land, η οποία επικαθεται της γεωγραφικής υφαλοκρηπίδας της Ρωσίας, σε μια απόσταση περίπου 1500 χιλιομέτρων από τις ακτές της. Η Κεντρική Λεκάνη, διατρέχεται από τρία παράλληλα ρήγματα τα οποία είναι προεκτάσεις του ατλαντικού ηφαιστειακού ρήγματος. Το ρήγμα Lomonosov στη μέση, χωρίζει τις εφαπτόμενες υφαλοκρηπίδες Γροινλανδίας και Σιβηρίας. Τα βάθη που συναντώνται στις περιοχές εκτός της Κεντρικής Λεκάνης, είναι ιδιαίτερα μικρά για ωκεανό, με χαρακτηριστικό παράδειγμα, την περιοχή της νήσου Novaja Zemlja και την περιοχή του Βερίγγειου Πορθμού όπου είναι μικρότερα των 100 μέτρων. Αντίστοιχα, στη θάλασσα του Μπάρεντς τα βάθη είναι μεταξύ 200 και 300 μέτρων. Το κλίμα είναι Αρκτικό. Μεγάλες περίοδοι συνεχούς σκότους, χαρακτηρίζουν το χειμώνα, και αντίθετα, μεγάλες περίοδοι ηλιοφάνειας το καλοκαίρι. Στη διάρκεια της μικρής καλοκαιρινής περιόδου, οι πάγοι πάνω απο θαλάσσιες περιοχές λιώνουν, και οι σκεπασμένες από χιόνι ακτές μετατρέπονται σε μια απέραντη πράσινη τούντρα. Το περιβάλλον αυτό φιλοξενεί ανθρώπινη ζωή εδώ και χιλιάδες χρόνια. Το κλίμα της Αρκτικής συντηρεί μια αξιοσημείωτη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας. Αξιο μνείας το γεγονός ότι στην περιοχή αυτή, ζουν μερικά από τα μεγαλύτερα θηλαστικά στον κόσμο. Το μεγαλύτερο μέρος του Βόρειου Παγωμένου Ωκεανού είναι φυσικά, μόνιμα παγωμένο. Το φθινόπωρο ο πάγος που δεν έχει λιώσει κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, αρχίσει να ξαναδημιουργείται επεκτείνοτας την επιφάνειά του από πέντε σε έντεκα εκατομύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Κινούμενος νότια, συναντά τις παγωμένες μάζες που επεκτείνονται από την πλευρά της ξηράς, κλείνοντας όλες τις θαλάσσιες διόδους, πλην αυτών των παγοθραυστικών. Από τον Οκτώβριο μέχρι τον Ιούνιο οι ηπειρωτικές ακτές ενώνονται μέσω των παγωμένων μαζών. Οι συνθήκες αυτές, εσχάτως, έχουν διαφοροποιηθεί, κυρίως σε ότι αφορά το πάχος του πάγου, γεγονός που οφείλεται στην υπερθέρμανση του πλανήτη και το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οι παγωμένες μάζες του Αρκτικού κύκλου, αποτελούν ένα ευαίσθητο δείκτη, και ταυτόχρονα ένα σημαντικό ρυθμιστή του παγκόσμιου κλίματος. Οι μακροχρόνιες μεταβολές θερμοκρασίας, είναι σημαντικά μεγαλύτερες στην περιοχή των πόλων

8 Μεγάλες ποσοτητες πάγου, παγετώνων και παγωμένης θάλασσας, αντιδρούν δραματικά σε οποιαδήποτε μεταβολή θερμοκρασίας στη γήινη ατμόσφαιρα. Ο πολικός πάγος αποτελεί τη βάση μιας πλούσιας διατροφικής αλυσίδας. Η άλγη και το πλανγκτόν που δημιουργούνται στις βυθισμένες βάσεις των παγόβουνων και γενικώς των παγωμένων μαζών- συνιστούν τροφή για πολλά είδη ψαριού και συνεπώς δημιουργούν τροφικές αλυσίδες με είδη πουλιών, φώκιας και φαλαινών. Οι φώκιες και τα ψάρια αποτελούν τροφή της πολικής αρκούδας. Στην κορυφή της διατροφικής αλυσίδας βρίσκεται ο άνθρωπος, και συγκεκριμένα η φυλή των Ινουϊτ (Inuit), η οποία τρέφεται με κρέας φώκιας και φάλαινας, εδώ και περίπου χίλια χρόνια. O Βόρειος Παγωμένος Ωκεανός και η παρακείμενη θάλασσα της Νορβηγίας, περιέχουν τους μεγαλύτερους και πολυτιμότερους πληθυσμούς ψαριών παγκοσμίως, οι οποίοι αποτελούν το προϊόν της ανθηρής βιομηχανίας αλιείας που έχει αναπτυχθεί από τις παρακείμενες χώρες. Στο υπέδαφος των χερσαίων εκτάσεων που περικλείουν τον ωκεανό, περιέχονται μεγάλες ποσότητες στρατηγικών ορυκτών πρώτων υλών, μεταξύ άλλων διαμάντια, χρυσός, άργυρος, χαλκός, πλατίνα, κάρβουνο και ουράνιο. Σήμερα, η σημαντικότερη πηγή πλούτου για τα κράτη είναι οι υδρογονάνθρακες. Υπολογίζεται, οτι το 25% των ανεκμετάλλευτων αποθεμάτων πετρελαίου παγκοσμίως, βρίσκεται στο υπέδαφος και το βυθό της Αλάσκα, του Αρκτικού Καναδά, της Ρωσίας και των αντίστοιχων υφαλοκρηπίδων. Το ποσοστό αυτό, αντιστοιχεί σε 130 δισεκατομύρια βαρέλια παραγώγων του πετρελαίου. Σε ότι αφορά την εδαφική κυριαρχία που αφορά σε ηπειρωτικά εδάφη και νησιά, αυτή είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένη και σαφής μεταξύ των Αρκτικών κρατών (Ρωσία, ΗΠΑ, Καναδάς, Δανία, Νορβηγία), αλλά και των κρατών που διατηρούν εδαφικά δικαιώματα στην περιοχή όπως η Ισλανδία, η Σουηδία και η Φινλανδία. Το αρχιπέλαγος του Svalbard είναι υπό Νορβηγική κυριαρχία, η οποία προέκυψε από τη συνθήκη των Παρισίων του Σύμφωνα με αυτή, η Νορβηγία υποχρεώνεται σε παροχή εξίσου σε όλες τις συμβαλλόμενες πλευρές, δικαιώματος εξόρυξης πρώτων υλών σε όλα τα νησιά που περιέχονται στο αρχιπέλαγος. Αντίθετα με την κυριαρχία στα ηπειρωτικά εδάφη, η εκμετάλλευση του βυθού του ωκεανού και ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας, μεταξύ των γειτονικών κρατών, είναι αντικείμενο διαφωνιών και μένει να καθοριστεί στο μέλλον

9 Στην περιοχή της Αρκτικής, κατοικούν μόνιμα περίπου 3,5 εκατομύρια άνθρωποι. Το πληθυσμό αυτό συνθέτουν 30 διαφορετικές φυλές ή ιθαγένειες. Δώδεκα διαφορετικές γλώσσες ομιλούνται. Η πλειοψηφία του πληθυσμού απασχολείται με το κυνήγι, το ψάρεμα και την εξόρυξη πρώτων υλών. Μικρό ποσοστό του, είναι προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων. Μετά το τέλος του Ψυχρού πολέμου, ο αρθμός των ενόπλων μειώθηκε. Η κοινωνίες είναι οργανωμένες σε πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά. Οι μεγαλύτερες πληθυσμιακά, βρίσκονται στο έδαφος της Ρωσίας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πόλη Murmansk με κατοίκους. Στην ευρύτερη περιοχή βρίσκονται άλλες 30 περίπου πόλεις με μέσο όρο κατοίκων καθεμία. Στην ίδια περιοχή βρίσκεται και η μεγαλύτερη στρατιωτική βάση με ενσωματωμένο ναύσταθμο, αεροδρόμια, και πεδία βολής που ανήκει στη Ρωσία. Στην απέναντι ήπειρο, οι μεγαλύτερες πόλεις βρίσκονται στην Αλάσκα -η πόλη Barrow με κατοίκους- και τον Καναδά -η πόλη Iqualuit πρωτεύουσα της αρκτικής Καναδικής επαρχίας Nuvavut, με κατοίκους. Με εξαίρεση τις κατοικοιμένες περιοχές της Ρωσίας όπου λειτουργούν βιομηχανίες και οι οποίες είναι ιδαίτερα επιβαρυμένες περιβαλλοντικά, οι Αρκτικές περιοχές συγκρινόμενες με αυτές στην εύκρατη και τροπική ζώνη του πλανήτη, χαίρουν καθαρού και αμόλυντου αέρα, θαλασσίων υδάτων, λιμνών και ποταμών. Στα πρώτα χρόνια της αποίκησης του Βορρά, η επέκταση των εθνοτήτων έλαβε χώρα αναίμακτα. Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου υπήρξαν διαφωνίες, τα κράτη ήλεγξαν τις ταραχές αποτρέποντας ένοπλες συγκρούσεις. Την εποχή που έγινε αυτό, η σημασία της περιοχής δε δικαιολογούσε οποιοδήποτε ρίσκο. Αυτό συνέβη γιατί οι παγκόσμιες δυνάμεις θεωρούσαν ανύπαρκτη την οικονομική αξία της περιοχής. Το ίδιο συνέβη και με τη στρατηγική της αξία. Ωστόσο, το 1968, με την ανακάλυψη κοιτασμάτων πετρελαίου στη περιοχή Prudhoe Bay της Αλάσκα, ένας αγώνας δρόμου από τα όμορα κράτη για εξερεύνηση των δικών τους περιοχών, ξεκίνησε. Ο Καναδάς και η Ρωσία αρχικά, ανακάλυψαν μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στα εδάφη τους, γεγονός που αποδείκνυε ότι ολόκληρη η γεωγραφική περιοχή έβριθε οικονομικού πλούτου. Οι ημέρες των σχέσεων φιλίας, κατανόησης και αβρότητας, είχαν τελειώσει. Και ήταν τέτοια η σοβαρότητα και η αποφασιστικότητα που επιδύκνυαν σε κάθε τους κίνηση οι Μεγάλες Δυνάμεις μετά την εξέλιξη αυτή, που καθιστά εξαιρετικά - 7 -

10 αμφίβολη μια επανάληψη μιας απλόχερης και φιλικής παραχώρησης εδαφών της περιοχής σε πιο αδύναμα κράτη (όπως συνέβη στην περίπτωση της Νορβηγίας με την περιοχή του αρχιπελάγους Svalbard το 1920) στο μέλλον. Κορύφωση αυτής της στάσης των μεγάλων δυνάμεων αποτέλεσε ο Ψυχρός πόλεμος, στη διάρκεια του οποίου και υπό το φόβο πυρηνικού ολέθρου, δεν επετράπη οποιαδήποτε αλλαγή στο κυριαρχικό καθεστώς της περιοχής. Μετά τη λήξη του, και την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ των γειτόνων, οι κυβερνήσεις προχώρησαν ελέυθερα στην εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών τους και στη νομική θεμελίωση των δικαιωμάτων τους. 4. Υδρογονάνθρακες Στρατιωτική Στρατηγική Σημασία Με καθαρά στρατιωτική στρατηγική λογική, η σημασία της Αρκτικής προκύπτει καταρχήν από τη γεωγραφική της θέση, μεταξύ Ευρασίας και Αμερικής, την ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων πλουτοπαραγωγικών πηγών, και την εγκατάσταση στην περιοχή πολύ σημαντικών στρατηγικών στρατιωτικών βάσεων 3. Η κοντινότερη απόσταση μεταξύ Ρωσίας και Βορείου Αμερικής βρίσκεται επί της νοητής γραμμής που περνά από τον βόρειο πόλο και συνδέει τις δύο ηπείρους. Στην πλευρά της Βορείου Αμερικής, οι καναδικές ακτές απέχουν από τις αντικείμενες ρωσικές (2.500 χλμ) λιγότερο από ότι απέχουν από την πρωτεύουσα της χώρας Οττάβα (4.000 χλμ). Το στοιχείο της μικρότερης απόστασης χρησιμοποίησαν και οι δύο υπερδυνάμεις στη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου για να καθορίσουν τις διαδρομές των στρατηγικών βομβαρδιστικών και των διηπειρωτικών τους πυραύλων. Αυτομάτως η διεύθυνση της απειλής έγινε ο Βορράς. Μεγάλοι σταθμοί ραντάρ τοποθετήθηκαν στις αρκτικές ακτές με σκοπό την έγκαιρη προειδοποίηση και ανταπόδοση. Μετά τη λήξη του Ψυχρού πολέμου οι αμερικανικές εγκαταστάσεις εκσυγχρονίζονται με σκοπό να υπηρετήσουν το νέο δόγμα παγκόσμιας αντιπυραυλικής ασφάλειας των ΗΠΑ. Δεύτερο σημαντικό στρατηγικό σημείο σημασίας για την Αρκτική, είναι ότι παρέχει στη Ρωσία τη μοναδική ανεμπόδιστη θαλάσσια δίοδο προς τον Ατλαντικό ωκεανό και από εκεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτός είναι ο λόγος που η ΕΣΣΔ μετά τη λήξη του Β παγκοσμίου πολέμου, δημιούργησε ναυτικές εγκαταστάσεις στην περιοχή της χερσονήσου Kola, όπου μεταφέρθηκε η έδρα του Βόρειου στόλου της. Στη 3 The Great Arctic Game Jacob Borresen (2008) - 8 -

11 μεταψυχροπολεμική εποχή, μετά την απόσχιση των Βαλτικών δημοκρατιών και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η πρόσβαση στον Ατλαντικό από τη Βαλτική χάθηκε. Στο Νότο, η μεγαλύτερη ναυτική βάση της Μαύρης θάλασσας βρέθηκε εντός εδάφους της Ουκρανίας. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι ο στόλος που εδρεύει στην περιοχή της Αρκτικής αριθμεί τα περισσότερα στρατηγικά πυρηνικά υποβρύχια. Αποστολή των στρατηγικών υποβρυχίων είναι να περιπολούν ανεντόπιστα στη θαλάσσια στήλη υπό τον πάγο, στη θάλασσα Μπάρεντς στη συνορεύουσα περιοχή με τη χωρική θάλασσα της Νορβηγίας. Ο οπλικός φόρτος των υποβρυχίων αυτών είναι πυρηνικές κεφαλές διηπειρωτικής εμβέλειας, και αποτελούν τη δευτερογενή πλατφόρμα πραγματοποίησης πλήγματος μετά τις επίγειες εγκαταστάσεις. Στόχος τους κατά την ειρηνική περίοδο είναι η εξασφάλιση του ανεντόπιστού τους, καθόσον περιπολούν. Σ αυτό βοηθά η γεωλογική διαμόρφωση της Κεντρικής Λεκάνης, ιδιαίτερα όμως η περιοχή πλησίον της Νορβηγικής θάλασσας, όπου οι μεταβολές στην αλατότητα και τη θερμοκρασία του νερού δημιουργούν στρώματα κάλυψης των υποβρυχίων. Η περιοχή αυτή ακόμη και μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, αποτελεί μια απο τις σημαντικότερες περιοχές επιχειρήσεων υποβρυχίων για τις μεγάλες ναυτικές δυνάμεις, ακόμη και αν αυτές δε διατηρούν εδαφική κυριαρχία στην περιοχή, όπως η Μ.Βρετανία, και η Γαλλία. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οι δύο υπερδυνάμεις διέσπειραν στην περιοχή της Αρκτικής πληθώρα πηρυνικών όπλων, στις ηπειρωτικές περιοχές της Ρωσίας από τη μία, και του Καναδά από την άλλη. Για χρόνια ο Καναδάς έχαιρε της ασφάλειας που του παρείχε η πολεμική μηχανή των ΗΠΑ, λόγω της στρατηγικής θέσης των ακτών του, μόλις δεύτερων σε έκταση στον πολικό κύκλο, μετά τις ρωσικές. Η Αρκτική και το πετρέλαιο Η σημασία της περιοχής με τα στρατιωτικά-στρατηγικά κριτήρια που αναφέρθηκαν παραπάνω, επισκιάστηκε από την οικονομική δραστηριοποίηση και την ενεργειακή εκμετάλλευση στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Αυτό οφείλεται, ασφαλώς στην ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων πετρελαίου, και στην πρόοδο της τεχνολογίας εξόρυξης που καθιστά οικονομικά επικερδή την άντληση τους. Εξίσου, αν όχι περισσότερο σημαντικό ωστόσο είναι το γεγονός ότι η περιοχή βρίσκεται μακριά από ευαίσθητες περιοχές (Μέση Ανατολή, Αραβική χερσόνησος, Ιράν) όπου η πολιτική αστάθεια λειτουργεί εις βάρος της τιμής του πετρελαίου και συχνά οδηγεί σε πολυετείς - 9 -

12 πολεμικές συγκρούσεις. Ετσι, παρά το γεγονός ότι η περιοχή της Αρκτικής βρίσκεται μακριά από τις αγορές, και συνεπώς η μεταφορά των υδρογονανθράκων καθίσταται ακριβότερη, το ενδιαφέρον των πετρελαϊκών εταιρειών στρέφεται στο Βορρά. Το ζητούμενο σήμερα λοιπόν, είναι η ασφαλής και απρόσκοπτη παροχή των υδρογονανθράκων στις αγορές, από περιοχές με αξιόπιστη διοίκηση και ασφάλεια, ασχέτως αποστάσεων και κόστους μεταφοράς. Εικόνα 4-1: Κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην Αρκτική Παραταύτα, η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της περιοχής από τα πλουσιότερα κράτη, δημιουργεί και σοβαρά προβλήματα. Ενα από αυτά είναι η διατάραξη του οικοσυστήματος των ψαριών που θα προκληθεί από τη μόλυνση και την κινητικότητα που συνοδεύει κάθε τέτοια δραστηριότητα. Ενα άλλο είναι η ενόχληση που θα επιφέρει στην ομαλή ζωή των ιθαγενών πληθυσμών. Στην ατζέντα των λεγομένων δυτικών δημοκρατιών της περιοχής τα θέματα αυτά έχουν προ πολλού καταγραφεί. Για το λόγο αυτό υπάρχει διαρκής ένταση μεταξύ ακτιβιστών και πετρελαϊκών εταιρειών, και εκπροσώπων των ιθαγενών στις χώρες αυτές. Οι συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από

13 την κατασκευή αγωγών μεταφοράς αερίου στο βόρειο Καναδά και τη Σιβηρία, θέτοντας περιορισμούς σε κάθε δραστηριότητα επί ευαίσθητων περιβαλλοντικά και οικολογικά περιοχών όπως αυτή της Νορβηγικής αποκλειστικής οικονομικής ζώνης. Η ενεργειακή αποθεματική κατάσταση στις δεκαετίες του 80 και του 90 επέτρεπε στα παγκόσμια κέντρα αποφάσεων να παραμερίσουν ή τουλάχιστον να καθυστερήσουν τις αποφάσεις τους για ανάληψη δράσης στην Αρκτική με το πρόσχημα της προστασίας του περιβάλλοντος, ικανοποιώντας το αίτημα των ακτιβιστών της οικολογίας. Η μείωση των παγκοσμίων αποθεμάτων όμως, στα τέλη της δεκαετίας του 90 και η ευχέρεια που παρείχε στην εξόρυξη η πρόοδος της τεχνολογίας, άρχισαν να μεταβάλλουν τη διάθεση των κρατών. 5. Νομικό καθεστώς Ανεπίλυτα ζητήματα 4 Το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (ΔΔΘ), όπως αποτυπώθηκε με τη νέα του μορφή στη σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών του 1982, εγείρει μεγάλο αριθμό ζητημάτων σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των παρακτίων κρατών. Ιδιαίτερης σημασίας για τα Αρκτικά κράτη είναι οι αρχές περί διαχωρισμού των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ), καθορισμού της υφαλοκρηπίδας, οικονομικής εκμετάλλευσης πέραν των 200 ναυτικών μιλίων από τις ακτές, το καθεστώς των στενών διεθνούς ναυσιπλοϊας, ο έλεγχος της θαλάσσιας ρύπανσης και τέλος, το δικαίωμα διεξαγωγής επιστημονικών αλιευτικών και ωκεανογραφικών ερευνών. Με βάση το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (ΔΔΘ) τέσσερα εκ των πέντε Αρκτικών κρατών, ο Καναδάς, η Ρωσική Ομοσπονδία, η Δανία και η Νορβηγία νομιμοποιούνται στη χωροθέτηση των υφαλοκρηπίδων ή/και των ΑΟΖ τους. Εξαίρεση αποτελούν οι ΗΠΑ οι οποίες δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης για το ΔΔΘ 5. Τον καθορισμό των ορίων και συνόρων, δυσκολεύουν η παρουσία παγετώνων και παρασυρόμενων παγόβουνων. Δημιουργείται επίσης αμφιβολία για τα όρια της χερσαίας έκτασης λόγω του πάγου που επικαλύπτει ολόκληρες περιοχές, και ο οποίος μπορεί λανθασμένα ή εσκεμμένα να θεωρηθεί προέκταση της ξηράς, δημιουργώντας διαφωνία σε θέματα κυριαρχίας, ιδίως σε στενά διεθνούς ναυσιπλοϊας. 4 The Great Artic Game Jacob Morresen (2008) 5 An Arctic Circle of Friends Scott Borgerson, Caitlyn Antrim (2009)

14 Πέντα κράτη συνορεύουν γύρω απο την Αρκτική, εκ των οποίων μόνο τέσσερα έχουν μεταξύ τους χερσαία σύνορα, αυτά μεταξύ Νορβηγίας-Ρωσίας, και μεταξύ Καναδά-ΗΠΑ. Τα σύνορα αυτά εχουν συμφωνηθεί και η κατάστασή τους δεν αμφισβητείται. Εκεί που δημιουργείται πρόβλημα είναι στα θαλάσσια σύνορα όπου όλα τα μέτωπα είναι ανοικτά και θίγουν όλες τις πλευρές. Πιο αναλυτικά, υπάρχει διαφωνία (α) μεταξύ Νορβηγίας και Ρωσίας για το θέμα της θέσπισης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ γύρω από το Svalbard υπό νορβηγική κυριαρχία- και για την οριοθέτηση των μεταξύ τους υφαλοκρηπίδων στην περιοχή της θάλασσας του Μπάρεντς, (β) μεταξύ Καναδά και ΗΠΑ στη θάλασσα Μπώφορ (Beaufort Sea) και (γ) μεταξύ Καναδά και Δανίας για την κυριαρχία και τα θαλάσσια σύνορα στο στενό Nares μεταξύ Γροινλανδίας και νήσου Ellesmere (Καναδάς). Εικόνα 5-1: Κυριαρχικές διεκδικήσεις Ρωσικής Ομοσπονδίας Από το 1926 η Ρωσία διακύρρηξε μονομερώς, σε μια προσπάθειά της να επεκετείνει την κυριαρχία της, ότι όλες οι νήσοι και χερσαίες εκτάσεις που περιέχονται στον τομέα που ορίζεται από τον μεσημβρινό , τον παράλληλο και το Βόρειο Πόλο (βλ. εικόνα 5-1), της ανήκουν. Τη θέση αυτή υποστήριξε τόσο το 1928 όσο και αργότερα το 1950, όταν ανακύρρηξε τη θάλασσα που περικλείεται στον παραπάνω τομέα, χωρική. Ποτέ ωστόσο δεν τοποθετήθηκε ρητώς και επισήμως. Είναι όμως και ακόμη σήμερα, κραταιά η άποψη στη Ρωσία ότι μια τόσο ιδιαίτερη περιοχή όπως η Αρκτική, πρέπει να διέπεται από ειδικό δίκαιο. Στη σφαίρα των απόψεων αυτών

15 ανήκει ο ισχυρισμός ότι οι επεκτεινόμενοι από την ξηρά πάγοι στο εσωτερικό της θάλασσας, ενέχουν θέση εδάφους και άρα θα πρέπει να θεωρείται ότι εκεί το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχία. Σε ότι αφορά τις παράκτιες θαλάσσιες περιοχές της Ρωσίας, αυτές αναγράφονται στη ρωσική βιβλιογραφία ως εσωτερικά ύδατα, ιστορικά ύδατα και κλειστά, όπου η ίδια ασκεί την πλήρη κυριαρχία. Τις απόψεις αυτές αμφισβήτησαν συστηματικά οι ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου, αποστέλλοντας παγοθραυστικά πλοία, πολεμικά πλοία και υποβρύχια να διαπλέουν τις περιοχές αυτές, ενώ εγκατέστησε ερευνητικούς σταθμούς σε παρασυρόμενα παγόβουνα εντός της περιοχής που η Ρωσία είχε ανακυρρήξει ατύπως δική της. Η Ρωσία αντέδρασε περιορίζοντας την κυριαρχία της εντός του νομίμου ορίου των 12 ναυτικών μιλίων. Οπως έπραξε πρώτη η Νορβηγία, η Ρωσία διακύρηξε ΑΟΖ 200 ναυτικών μιλίων από τις ακτές της το Ομοίως, ο Καναδάς, έχει ανακοινώσει το ενδιαφέρον του για τον Αρκτικό Ωκεανό από το 1907, χωρίς να κάνει τα ρωσικά λάθη περιοζόμενος εντός των 12 ναυτικών μιλίων. Υποστηρίζει όμως, κατά τη ρωσική πρακτική, ότι η ιδιατερότητα των πάγων πάνω από ξηρά αλλά και αυτών που επιπλέουν, καθιστά προβληματική την εφαρμογή του ΔΔΘ, και συνεπώς η περιοχή θα πρέπει να διέπεται από ειδικούς κανόνες που θα ισχύουν κατ εξαίρεση για τα αρκτικά κράτη. Στην περιοχή του ΒόρειοΔυτικού στενού (σημείου εξόδου στον Ατλαντικό ωκεανό) μεταξύ Δανίας και Καναδά, ο Καναδάς ισχυρίζεται ότι νομιμοποιείται να ορίσει ευθείες γραμμές βάσης, μεταξύ των νησιών που του ανήκουν, δημιουργώντας εσωτερικά ύδατα και ασκώντας τον πλήρη έλεγχο της περιοχής των στενών. Ανεξάρτητα των ισχυρισμών του, η ανάπτυξη και ενεργοποίηση των πυρηνικών υποβρυχίων και το πρώτο πέρασμα του USS Nautilus υποβρυχίως από το Βόρειο πόλο τo 1958, δημιούργησε ανασφάλεια στους Καναδούς σχετικά με την υπό την επιφάνεια κατάσταση των αρκτικών του υδάτων, καθώς υπήρξαν πληροφορίες ότι αυτές ήταν, μυστικώς, περιοχές περιπολίας αμερικανικών υποβρυχίων. Η τελευταία τέτοια παραβίαση καναδικής χωρικής θάλασσας από τις ΗΠΑ, το 2005, θεωρήθηκε πολυ σοβαρό περιστατικό από την Οττάβα και προκάλεσε την έντονη διαμαρτυρία της. Από το 1987 ακόμη, το Καναδικό κράτος διαλογίστηκε έντονα με την ιδέα δημιουργίας και Αρτικού στόλου πέραν των στόλων Ατλαντικού και Ειρηνικου που διέθετε- για την προστασία της ασφάλειάς του από τους Ρώσους, και της εθνικής του κυριαρχίας από τους Αμερικανούς. Η ιδέα

16 ωστόσο ατόνησε. Το 2000, και μετέπειτα το 2004 και 2005 η καναδική εξωτερική πολιτική έδωσε έμφαση στην προστασία των βορείων ακτών της και την προώθηση των συμφερόντων της στα στενά. Τον Αύγουστο του 2007 αποφασίστηκε η κατασκευή μεγάλων λιμενικών εφκαταστάσεων στην περιοχή της νήσου Baffin και στρατιωτικών εγκαταστάσεων στην περιοχή Resolute Bay. Η διπλωματική διαμάχη με τις ΗΠΑ έχει και μια άλλη διάσταση. Τη διαφωνία στην οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας στον θαλάσσια περιοχή Μπώφορ (Beaufort). Το ενδιαφέρον των δύο μερών έχει να κάνει άμεσα με την ύπαρξη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην ενδιάμεση των δύο κρατών περιοχή. Η ρωσο-νορβηγική διαμάχη για το θέμα της υφαλοκρηπίδας του Svalbard, ξεκινά από τον ισχυρισμό ότι το υφαλοπλαίσιο γύρω από το Svalbard είναι προέκταση της γεωγραφικής υφαλοκρηπίδας της Νορβηγίας και επικάθεται σε αυτή. Εξάλλου, κατά την ίδια άποψη, το Svalbard αποτελεί ακέραιο και αναπόσπαστο κομμάτι του Βασιλείου της Νορβηγίας, δεν κατοικείται και άρα δεν δικαιούται δικής του υφαλοκρηπίδας. Για το λόγο αυτό το δικαίωμα συνεκμετάλλευσης των πόρων της θάλασσας πέραν των 12 νμ από αυτό, παύει να ισχύει και γίνεται νορβηγική αποκλειστικότητα. Στην άλλη του διάσταση, το ρωσο-νορβηγικό πρόβλημα, βρίσκεται στην οριοθέτηση της μεταξύ τους χωρικής θάλασσας, ΑΟΖ και ηπειρωτικών υφαλοκρηπίδων, όπου οι Νορβηγοί προωθούν τη μέθοδο της μέσης γραμμής ενώ οι Ρώσοι αυτή της γραμμής τομέων (αναλογία θάλασσας με τις παρακείμενες εκτάσεις ξηράς). Η επικαλυπτόμενη περιοχή που προκύπτει έχει έκταση τετ.χιλιομέτρων, και είναι πλούσια σε πληθυσμούς ψαριών και υδρογονάνθρακες. Η συμφωνία του 1987 μεταξύ των αντιμαχομένων μερών για αμοιβαία παραίτηση απο τις διεκδικήσεις, χαρακτηρίστηκε ως Grey Zone Agreement 6. Η Δανία, είναι Αρκτική χώρα που αγωνίζεται για την κυριαρχία της Γροινλανδίας. Το μεγαλύτερο μέτωπο διαμάχης της, είναι με τον Καναδά για την υπόθεση της κυριότητας της νήσου Hans στα στενά Nares που χωρίζουν Γροινλανδία και τη νήσο Ellesmere (Καναδάς). Μετά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο κρατών το 1973, το πρόβλημα δε λύθηκε. Η διαφωνία για τη νήσο Hans είναι ο λόγος που ο Καναδάς επένδυσε στην κατασκευή παγοθραυστικών πλοίων για το πολεμικό του 6 The Great Artic Game Jacob Morresen (2008)

17 ναυτικό, η κυκλοφορία των οποίων, ενισχύουν τη διπλωματική του ισχύ και επιρροή στην περιοχή. 6. Πολιτικές επιπτώσεις και κλιματική αλλαγή Η κλιματική αλλαγή με τη μορφή του φαινομένου του θερμοκηπίου και αποτέλεσμα την υπερθέρμανση του πλανήτη, έχει ήδη δραματική επίπτωση σε όλες τις μορφές ανθρώπινης δραστηριότητας στην Αρκτική, ενώ αναμένεται να έχει ακόμη περισσότερη στο άμεσο μέλλον. Η μέση τιμή αύξησης της θερμοκρασίας που παρατηρήθηκε τον 20ο αιώνα ήταν η μεγαλύτερη που έχει παρατηρηθεί την τελευταία χιλιετία. Η θερμοκρασία αυξήθηκε δύο φορές περισσότερο στους πόλους σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές του πλανήτη. Σε μεγάλες περιοχες οι μόνιμοι παγετώνες υποχωρούν, προκαλώντας ασταθείς συνθήκες στο έδαφος και συνεπακόλουθα στις κατασκευές επί αυτού. Σε όλη την έκταση της Ακρτικής ζώνης ο πάγος ελαττώνεται γρήγορα και ανεξέλεγκτα. Στη Γροινλανδία, για παράδειγμα, η παγωμένη επικάλυψη της ξηράς λιώνει, και οι παγωτώνες σε όλη την επικράτεια υποχωρούν. Μέχρι το 2004 η ποσότητα του θαλασσίου πάγου που καλύπτει τον Βόρειο Παγωμένο ωκεανό, είχε ελαττωθεί κατά 5% μέσα σε 20 χρόνια, ενώ το πάχος του παγωμένου στρώματος ελαττώθηκε κατά 40%. Το φαινόμενο αυτό είναι δυστυχώς, επιταχυνόμενο. Ετσι ενώ μόλις πριν μερικά χρόνια υπολογιζόταν ότι το 2050, ο Βόρειος Παγωμένος Ωκεανός θα απαλλαχθεί από την παρουσία πάγου, η τελευταία εκτίμηση τοποθετεί αυτό το γεγονός στο 2013! Η επιστημονική κοινότητα ανησυχεί ότι προσεγγίζουμε ένα σημείο καμπής ή κορύφωσης, από το οποίο και μετά μια σειρά επαλλήλων καιρικών φαινομένων θα σημάνουν την έναρξη μιας ραγδαίας κλιματικής αλλαγής που θα αλλάξει τη ζωή στον πλανήτη όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Μια λύση που προωθείται 7 περιγράφει τη δημιουργία ενός ουδέτερου κυριαρχικά θαλασσίου πάρκου στην περιοχή βορείως του παραλλήλου των 88 πλάτους, ένας κύκλος ακτίνας 120 ναυτικών μιλίων, από τα όμορα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς. Πρωταρχικός σκοπός ύπαρξης ενός τέτοιου ασύλου θα είναι η προστασία της πολικής χλωρίδας και πανίδας, θα διευκολύνει ωστόσο και την οριοθέτηση των 7 An Arctic Circle of Friends Scott Borgerson, Caitlyn Antrim (2009)

18 θαλασσίων ζωνών των παρακτίων κρατών. Κάτι τέτοιο είχε διατυπωθεί πρώτα από Ρωσικής πλευράς δια στόματος Μιχαήλ Γκορμπατσώφ το 1987, για δημιουργία μιας Αρκτικής Ζώνης Ειρήνης. Το εγχείρημα είναι ευθέως ανάλογο της Διεθνούς Ζώνης Επιστημονικής Ερευνας στην Ανταρκτική, η οποία έχει δοκιμαστεί σε βάθος χρόνου στη σταθεροποίηση των σχέσεων των εκεί κυρίαρχων κρατών. Η πολική τούντρα, συνεπεία της αύξησης της θερμοκρασίας δίνει τη θέση της σε νέες αναδυόμενες δασικές εκτάσεις, οι οποίες μετατοπίζονται ολοένα και βορειότερα συμπαρασύροντας μαζί τους και την ανθρώπινη δραστηριότητα της υλοτομίας. Η υλοτομία αναμένεται να αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό προκαλώντας δρματική αλλαγή στη φυσική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση και ανάπτυξη της περιοχής. Η αλλαγή στην πανίδα θα έρθει γρηγορότερα: η εξαφάνιση του πάγου στην Αρκτική θα απαγορεύσει το κυνήγι της φώκιας και θα οδηγήσει στην εξαφάνιση της λευκής πολικής αρκούδας. Η απουσία της τούντρας, θα οδηγήσει στην εξαφάνιση και άλλους οργανισμούς, όπως το ελάφι της αρκτικής. Η άνοδος της στάθμης των θαλασσίων υδάτων, αναμένεται να επιχαχύνει το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη καθώς οι ποσότητες πάγου που λιώνουν, και οι οποίες στο παρελθόν κατακρατούσαν μεγάλα αποθέματα διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου (αερίων που ευθύνονται για την υπερθέρμανση), θα πάψουν να υφίστανται. Αυτό οδηγεί σε μια μη αναστρέψιμη περιβαλλοντική κατάσταση. Από την άλλη πλευρά, η απουσία πάγου στην Αρκτική αναμένεται να κάνει τις καιρικές συνθήκες πιο ήπιες, με αποτέλεσμα η εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων της περιοχής να καταστεί πιο ελκυστική. Η Αρκτική θα καταστεί δηλαδή πλήρως εκμεταλλεύσιμη. Πολλοί προβλέπουν ότι ορισμένα είδη ψαριών θα αυξήσουν τους πληθυσμούς τους με συνέπεια την ανάπτυξη της αλιευτικής οικονομίας. Ορισμένα άλλα όμως, όπως το καβούρι των ακτών της Νορβηγίας θα εξαφανιστούν. Νέες ναυτικοί οδοί θα διανοιχτούν και η εμπορική κίνηση θα αυξηθεί κατακόρυφα συμπαρασύροντας την ανάπτυξη λιμενικών εγκαταστάσεων εκεί όπου τώρα δεν υφίστανται. Η αυξανόμενη μόλυνση αναμένεται να απειλήσει μεγάλο μέρος της χλωρίδας και πανίδας των περιοχών αυτών. Η οικονομική άνθηση θα επιφέρει αλλαγές στην δημογραφία. Οι συνθήκες διαβίωσης των ιθαγενών φυλών, αναμένται να χειροτερέψουν, ενώ οι νέοι πληθυσμοί

19 θα μεταφέρουν τον τρόπο ζωής τους στην περιοχή οδηγώντας τη συμβίωση με τους ντόπιους καταρχήν σε κρίση και κατόπιν σε σύγκρουση. 7. Οι στρατηγικές των όμορων κρατών Α. Ρωσική Ομοσπονδία Η Ρωσία προβάλει ως η πιο αποφασιστική Αρκτική δύναμη. Το ενδιαφέρον για την πρωτοκαθεδρία και πρωτοβουλία στην Αρκτική, προβλήθηκε έντονα τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική πολιτική της χώρας, κατά τη δεύτερη προεδρική θητεία του Vladimir Putin. Η σημασία της Αρκτικής για τη Ρωσία από τη μία, και το διαρκώς αυξανόμενο διεθνές ενδιαφέρον από την άλλη, τροφοδότησε την αποφασιστικότητα και την πρόθεσή της να καταστεί κεντρικός παίκτης. Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρησιμοποιεί όλα τα διαθέσιμα πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά μέσα. Η Ρωσική πολιτική για την Αρκτική εγκαινιάστηκε επί προεδρίας Πούτιν με την παρουσίαση το Σεπτέμβριο του 2008 των θεμελιωδών αρχών πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Αρκτική μέχρι το 2020 αλλά και μεταγενέστερα (fundamentals of state policy of the Russian Federation in the Arctic for the period up to 2020 and beyond). Το κείμενο, το οποίο στη πλήρη του έκδοση είναι γραμμένο μόνο στη ρωσική γλώσσα, τονίζει την ανάγκη διατήρησης της θέσης της χώρας στην πρωτοπορεία των Αρκτικών δυνάμεων. Το πόσο ζωτικής σημασίας είναι η περιοχή της Αρκτικής στα συμφέροντα της χώρας προκύπτει από το γεγονός ότι το 20% του ΑΕΠ της, και το 22% των εξαγωγών της προέρχεται από περιοχές βόρεια του Αρκτικού κύκλου. Η τελική επιθυμτή κατάσταση, όπως υπαγορεύει το δόγμα, είναι ο μετασχηματισμός της Αρκτικής ως περιοχή στρατηγικών φυσικών πόρων της Ρωσίας μέχρι το Σημαίνων παράγοντας επιτυχίας της στρατηγικής αυτής είναι η ανάπτυξη της Βόρειας Θαλασσίας Οδού (Northern Sea Route-NSR). Η ολοκλήρωση της NSR, και η ανάδειξή της σε στρατηγική ναυτική αρτηρία μεταξύ Άπω Ανατολής και Ευρώπης, περνά μέσα από την ρωσική οικονομική εκμετάλλευση. Με αυτό εννοείται η καταβολή τέλους διελεύσεως από τα πλοία, καθώς κατά την πάγια ρωσική θέση, η NSR περνά εξ ολοκλήρου μέσα από ρωσική χωρική θάλασσα (ο ρωσικός ισχυρισμός πηγάζει από το άρθρο 234 του ΔΔΘ). Σημαντικό κέντρο βάρους που υποστηρίζει αυτή τη θέση είναι η

20 διαθεσιμότητα και το έργο που θα κληθεί να επιτελέσει ο στόλος των παγοθραυστικών της χώρας, πρώτος παγκοσμίως σε μέγεθος και τεχνολογία (βλ. Πίνακα 7-1 παρακάτω). Επίσης μέχρι το 2015, το ίδιο κείμενο οριοθετεί την κατασκευή και λειτουργία ολοκληρωμένου υπό πλήρη ρωσική διοίκηση- συστήματος ελέγχου κυκλοφορίας, παροχής ευκολιών και υπηρεσιών ναυτιλιακής καθοδήγησης προοριζόμενο για χρήση από τη διεθνή εμπορική ναυτιλία. Παράλληλα, η ρωσική στρατηγική αναγνωρίζει ότι προαπαιτούμενο της οικονομικής ανάπτυξης στην περιοχή είναι η αύξηση της ετήσιας μεταφορικής δραστηριότητας της NSR από 5-6 εκ. μετρικούς τόνους που είναι σήμερα στα αισιόδοξο, πλην όμως όχι αδύνατο, μέγεθος των εκ. τόνων το Για το σκοπό αυτό μελετάται η κατασκευή μοντέρνων λιμενικών εγκαταστάσεων και αντιστοίχων υποδομών, και η ναυπήγηση πυρηνικών παγοθραυστικών νέας τεχνολογίας για αντικατάσταση των ήδη υπαρχόντων. Για την εξασφάλιση του ελέγχου της θαλασσίας οδού θα εκπονηθεί επίσης πρόγραμμα κατασκευής αεροσκαφών επιτήρησης ασφάλειας ναυσιπλοϊας και στολίσκος σκαφών έρευνας και διάσωσης. Εικόνα 7-1: Οι Αρκτικές θαλάσσιες οδοί