Παιδαγωγικό υλικό για Γυμνάσια και Λύκεια. Μπακάλη Μαλαματή

Transcript

1 Παιδαγωγικό υλικό για Γυμνάσια και Λύκεια Μπακάλη Μαλαματή

2 copyright 2010, Μ. Μπαθάιε, ΓΗΔΤΘΤΝΖ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Γ ΑΘΖΝΑ, ΓΡΑΦΔΗΟ ΑΓΧΓΖ ΤΓΔΗΑ Οκήξνπ 34, Ν. κύξλε Σει Δπηκέιεηα έθδνζεο: Μπαθάιε Μαιακαηή/ Μπαθάιε Δπθξνζύλε ISBN:

3 ΔΤΥΑΡΗΣΟΤΜΔ ΘΔΡΜΑ Σελ Γηεπζχληξηα ηεο Γηεχζπλζεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Γ Αζήλαο, θα Γφκλα Καδαθνπνχινπ, γηα ηελ νπζηαζηηθή ζπκπαξάζηαζή ηεο γηα ηελ πινπνίεζε απηήο ηεο έθδνζεο, Σνπο ππεχζπλνπο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ηεο Γ Γηεχζπλζεο θαη αγαπεηνχο θίινπο, Μαιακαηή Γίηζηνπ θαη Γηψξγν Παπιηθάθε, ησλ νπνίσλ ε ελζνπζηψδεο δηαξθήο πξνζθνξά ηνπο ζην ρψξν ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, αιιά θαη ε έκπξαθηε βνήζεηά ηνπο ζε φια ηα ζηάδηα ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ παξφληνο πιηθνχ, απνηέιεζαλ θαη απνηεινχλ γηα φινπο καο αλεμάληιεηε πεγή ελζάξξπλζεο θαη έκπλεπζεο, Σελ ππεχζπλε Αγσγήο Τγείαο ηεο Γ Γηεχζπλζεο Πφπε Μαλαζζάθε γηα ηελ πνιχηηκε θαζνδήγεζή ηεο, Σνπο καζεηέο ηνπ ηνκέα Τγείαο ηεο ΔΠΑ Αξγπξνχπνιεο γηα ηελ ελζνπζηψδε ζπκκεηνρή ηνπο ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ βηβιίνπ. Σνπο ζπγγξαθείο ησλ θεηκέλσλ πξνο ζπδήηεζε, νη νπνίνη επγελψο ζπγθαηαηέζεθαλ ζην λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ηα θείκελα ηνπο σο αθνξκέο ζπδήηεζεο ζηελ ηάμε. 3

4 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟ... 5 ΔΗΑΓΧΓΖ... 7 ΟΓΖΓΗΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΣΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΤΛΗΚΟΤ ε ΔΝΟΣΖΣΑ: ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΡΤΠΑΝΖ ε ΔΝΟΣΖΣΑ ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΣΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΡΤΠΑΝΖ ΣΖΝ ΤΓΔΗΑ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΓΗΑ ΣΖΝ 2 Ζ ΔΝΟΣΖΣΑ ε ΔΝΟΣΖΣΑ ΠΟΛΔΜΧΝΣΑ ΣΗ ΑΡΝΖΣΗΚΔ ΔΠΗΓΡΑΔΗ ΣΖ ΡΤΠΑΝΖ: Ο ΡΟΛΟ ΣΧΝ ΑΝΣΗΟΞΔΗΓΧΣΗΚΧΝ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΓΗΑ ΣΖΝ 3 Ζ ΔΝΟΣΖΣΑ ΣΔΛΗΚΖ ΠΑΡΟΤΗΑΖ

5 ΠΡΟΛΟΓΟ Ζ Αγσγή Τγείαο, ζχκθσλα κε ηνλ Green (1980), ζεσξείηαη σο o «θάζε ζπλδπαζκφο δηδαθηηθψλ θαη καζεζηαθψλ δηαδηθαζηψλ νη νπνίεο ζρεδηάδνληαη κε ζηφρν λα δηεπθνιχλνπλ ηελ εζεινληηθή πηνζέηεζε ζπκπεξηθνξάο πνπ εμαζθαιίδεη θαη πξνάγεη ηελ ζσκαηηθή θαη ηελ ςπρηθή πγεία». Αληηκεησπίδνληαο ηελ πγεία ππφ κηα νιηζηηθή πξννπηηθή, ε Αγσγή Τγείαο ελδηαθέξεηαη φρη κφλν γηα ηελ απφθηεζε γλψζεσλ, αιιά θαη γηα ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ νη νπνίεο θάλνπλ ηνπο καζεηέο ηθαλνχο λα δηαρεηξηζζνχλ ηηο γλψζεηο απηέο θαη λα απμήζνπλ ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα επηθνηλσλνχλ, λα ζπλεξγάδνληαη θαη λα είλαη ελεξγνί ζπκκέηνρνη ζην ζρνιείν θαη ζηε θνηλσλία. Σα πξνγξάκκαηα Αγσγήο Τγείαο πνπ εθαξκφδνληαη ζην ζρνιείν έρνπλ ζηφρν λα βνεζήζνπλ ηα λέα παηδηά λα αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο ηφζν γλσζηηθέο, φζν θαη ςπρνθνηλσληθέο, φπσο πρ. δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο, επίιπζεο πξνβιεκάησλ, ιήςεο απνθάζεσλ, απηνδηαρείξηζεο θαη θξηηηθήο ζθέςεο. Απηέο νη δεμηφηεηεο θαζηζηνχλ ηα παηδηά θαη ηνχο εθήβνπο ηθαλνχο λα πξνζηαηεχνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο απφ παξάγνληεο πνπ απεηινχλ ηελ πγεία ηνπο, λα θάλνπλ ζπλεηδεηέο επηινγέο, λα πηνζεηνχλ ζεηηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη λα δηακνξθψλνπλ πγηείο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο (Παπιηθάθεο, 2008). Δθνδηάδνληαο ηνπο καζεηέο κε ηέηνηεο «δεμηφηεηεο δσήο», ηνπο δίλνπκε ηελ δπλαηφηεηα λα αληεπεμέξρνληαη απνηειεζκαηηθά θαη λα αληηδξνχλ ζεηηθά ζηα πξνβιήκαηα θαη ηηο πξνθιήζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Δμαζθαιίδνληαο ζηα παηδηά έλα καζεζηαθφ πεξηβάιινλ φπνπ φινη αηζζάλνληαη αζθαιείο θαη απνδεθηνί θαη φπνπ καζεηέο θαη δάζθαινη ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο κε πγηείο ζεηηθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, ηνπο δίλνπκε έλα ηζρπξφ θίλεηξν γηα λα γίλνπλ ηα ίδηα ελεξγνί ζπκκέηνρνη ζηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία, πξάγκα πνπ κε ηελ ζεηξά ηνπ ζπκβάιιεη ζηελ βειηίσζε θαη ησλ αθαδεκατθψλ ηνπο επηδφζεσλ, φπσο θαηαδεηθλχεηαη απφ πξφζθαηεο εξεπλεηηθέο εξγαζίεο ζε παγθφζκηα θιίκαθα (Noble, 2007). 5

6 Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο Αγσγήο Τγείαο απαηηείηαη κηα ηδηαίηεξε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε θαηά ηελ εθαξκνγή ησλ πξνγξακκάησλ, γλσζηή σο βησκαηηθή κάζεζε. Ζ κεζνδνινγία ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο πεξηιακβάλεη κηα κεγάιε πνηθηιία ηερληθψλ θαη δξαζηεξηνηήησλ νη νπνίεο αμηνπνηνχλ θαη αλαπηχζζνπλ πνιχπιεπξα ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα ηαιέληα ηνπ θάζε παηδηνχ θαη βνεζνχλ ζηελ βαζχηεξε θαηαλφεζε ησλ ππφ εμέηαζε ζεκάησλ θαη ηελ θαιχηεξε εκπέδσζε ησλ απνθηνχκελσλ γλψζεσλ. Ζ ζπδήηεζε, ε εξγαζία ζε νκάδεο, νη θαηαζθεπέο, ην παηρλίδη ξφισλ, ηα πεηξάκαηα, είλαη κεξηθέο απφ ηηο πνιιέο ηερληθέο πνπ ν θαζεγεηήο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη, ψζηε ην πξφγξακκα λα εθαξκνζηεί κε φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε επάξθεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα. 6

7 ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ πεξηβαιινληηθή ξχπαλζε έρεη γίλεη κηα ζιηβεξή πξαγκαηηθφηεηα ηεο ζχγρξνλεο θαζεκεξηλήο καο δσήο. Πνιινί πεξηβαιινληηθνί ξχπνη, φπσο βαξέα κέηαιια θαη αλζεθηηθνί νξγαληθνί ξχπνη, πεξλνχλ ζηελ ηξνθή καο κέζσ ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο θαη ζπζζσξεχνληαη ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ, φπνπ θαη παξακέλνπλ, άιινη γηα κηθξφ θαη άιινη γηα κεγάιν έσο πνιχ κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Μεξηθνί απφ απηνχο κνηάδνπλ κε ηηο αλζξψπηλεο νξκφλεο θαη παξεκβάιινληαη ζην ελδνθξηληθφ καο ζχζηεκα, ελψ άιινη ππξνδνηνχλ αληηδξάζεηο ζε θπηηαξηθφ ή κνξηαθφ επίπεδν. Σειηθφ απνηέιεζκα απηψλ ησλ επηδξάζεσλ είλαη ε εκθάληζε δηάθνξσλ παζήζεσλ, φπσο θαξδηνπάζεηεο, δηαβήηεο θαη θαξθίλνη. Οξηζκέλα ζπζηαηηθά ησλ ηξνθίκσλ επηδξνχλ ζηνπο ππνθείκελνπο κνξηαθνχο κεραληζκνχο πνπ ελνρνπνηνχληαη γηα ηελ παζνγέλεηα απηψλ ησλ παζήζεσλ, κεηψλνληαο έηζη ηελ πηζαλφηεηα εκθάληζήο ηνπο. Γλσξίδνληαο πνηα είλαη ηα ζπζηαηηθά απηά θαη κε πνην ηξφπν αληαγσλίδνληαη ηελ δξάζε ησλ ηνμηθψλ πεξηβαιινληηθψλ ξχπσλ, κπνξνχκε λα θάλνπκε ζπλεηδεηέο δηαηξνθηθέο επηινγέο, ψζηε λα πξνθπιαρζνχκε απφ ηηο βιαβεξέο ζπλέπεηεο ηεο ξχπαλζεο κε θπζηθφ ηξφπν. 7

8 ηόρνο ηεο παξνχζαο δηαζεκαηηθήο πξνζέγγηζεο είλαη λα βνεζεζνχλ νη καζεηέο λα παξακείλνπλ πγηείο θαη λα πεξηνξίζνπλ ηηο πηζαλφηεηεο εκθάληζεο ρξφλησλ παζήζεσλ πνπ νθείινληαη ζηελ ηνμηθή επίδξαζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ ξχπσλ. Δηδηθφηεξα, κε ηελ βνήζεηα ηεο Υεκείαο, ηεο Βηνινγίαο, ηεο Γηαηξνθήο, ηεο Πιεξνθνξηθήο, ηεο Αγσγήο Τγείαο θαη ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, νη καζεηέο καζαίλνπλ πνηνη είλαη νη πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο πνπ απεηινχλ ηελ πγεία ηνπο ζηνπο ρψξνπο φπνπ δνπλ, εξγάδνληαη θαη παίδνπλ ή αζινχληαη. πξνηείλνπλ ηξφπνπο ψζηε λα κεηψζνπλ ηελ έθζεζή ηνπο ζηνπο παξάγνληεο απηνχο. εξεπλνχλ ηξφπνπο ελίζρπζεο ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ νξγαληζκνχ ηνπο λα εμνπδεηεξψλεη ηηο ηνμίλεο. Αζθνχληαη ζε δεμηφηεηεο θξηηηθήο ζθέςεο θαη επίιπζεο πξνβιεκάησλ, ψζηε λα θάλνπλ ελεκεξσκέλεο θαη ζπλεηδεηέο δηαηξνθηθέο επηινγέο, νη νπνίεο, πέξα απφ ην λα εμαζθαιίδνπλ ζην ζψκα κηα ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή, κπνξνχλ επίζεο λα απνηειέζνπλ έλα ηξφπν αληηκεηψπηζεο ηεο πεξηβαιινληηθήο ξχπαλζεο. 8

9 ΟΓΖΓΗΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΣΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΤΛΗΚΟΤ Σν παξφλ εθπαηδεπηηθφ πιηθφ απνηειείηαη απφ ηξεηο επί κέξνπο ελφηεηεο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ζπλνιηθά έλα εληαίν πξφγξακκα Αγσγήο Τγείαο, δηάξθεηαο 4-5 κελψλ, πξαγκαηνπνηνχκελν ζε δίσξεο εβδνκαδηαίεο ζπλαληήζεηο. Όκσο θαη θάζε επί κέξνπο ελφηεηα κπνξεί λα απνηειέζεη έλα πξφγξακκα Αγσγήο Τγείαο κηθξφηεξεο δηάξθεηαο. ε θάζε ελφηεηα δίλνληαη νη επί κέξνπο ζηφρνη, νη ιέμεηο θιεηδηά, νη απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ελφηεηα, θαη πεξηγξάθνληαη αλαιπηηθά νη παηδαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ κπνξνχλ λα εθαξκνζζνχλ ζηελ θάζε ζπλάληεζε. Ο ξόινο ηνπ δηδάζθνληνο είλαη ζπληνληζηηθφο θαη εκςπρσηηθφο. πγθξνηεί θαη νξγαλψλεη ηελ νκάδα θαη θαζνδεγεί θαη ελζαξξχλεη ηα παηδηά κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε ηα ίδηα λα αλαιάβνπλ ελεξγά ηελ επζχλε ηεο επηηπρίαο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Γεκηνπξγεί ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο θαη εμαζθαιίδεη ηηο απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο ψζηε ιεηηνπξγήζεη ε νκάδα κέζα ζε θιίκα εκπηζηνζχλεο θαη απνδνρήο (Κακαξηλνχ,1999). πδεηά κε ηα παηδηά ελαιιαθηηθέο ιχζεηο γηα απνηειεζκαηηθφηεξε εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο. Φέξλεη ηνπο καζεηέο ζε επηθνηλσλία κε θνξείο πγείαο θαη ηδξχκαηα θνηλσληθήο σθέιεηαο, κε ζθνπφ ηελ ζχλδεζε ησλ καζεηψλ κε ηελ επξχηεξε θνηλσλία. Δλεκεξψλεη θαη ελεξγνπνηεί ηνπο ζπλαδέιθνπο θαη ηνπο γνλείο ψζηε λα εληζρχνπλ ην πξφγξακκα κε θάζε δπλαηφ ηξφπν. 9

10 πκβνπιέο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε εθαξκνγή ησλ πξνγξακκάησλ ΠΡΗΝ ΑΡΥΗΟΤΜΔ Έρνπκε ηελ δηάζεζε λα αλαθαιχςνπκε, λα πεξάζνπκε θαιά ρεκαηίδνπκε νκάδεο κε παηδηά πνπ δελ γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο ΚΑΣΑ ΣΖ ΓΗΑΡΚΔΗΑ TOY ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ Βάδνπκε ηνπο ζηφρνπο ηεο νκάδαο Απνθαζίδνπκε φινη καδί γηα ηελ πνξεία ηεο νκάδαο Καιιηεξγνχκε ηελ εκπηζηνζχλε ησλ κειψλ Αλνηγφκαζηε ζηελ νκάδα Γίλνπκε ζπρλή αλαηξνθνδφηεζε (feedback) Δλεξγνπνηνχκε ηνπο δηζηαθηηθνχο αλαζέηνληαο ζπγθεθξηκέλνπο ξφινπο ζε θάζε κέινο Παξακεξίδνπκε πξνζσπηθέο αληηπάζεηεο θαη ζπλεξγαδφκαζηε Αληηκεησπίδνπκε ηα πξνβιήκαηα αληί λα ηα παξακεξίδνπκε ΤΝΟΦΗΕΟΝΣΑ Αλαθεθαιαηψλνπκε ηα νθέιε απφ ην πξφγξακκα πδεηάκε κε φινπο θαη αλαιχνπκε ηηο εκπεηξίεο καο πξνζπαζψληαο λα εληνπίζνπκε πξνβιήκαηα, εκπφδηα ή ηη δηεπθφιπλε ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο Αλαθεξφκαζηε ζηελ ζπκβνιή θάζε ελφο ρσξηζηά Γηνξηάδνπκε φινη καδί ηηο επηηπρίεο ηεο νκάδαο Bowen, D., and Jackson, C. N., (1985) 10

11 1 Ζ ΤΝΑΝΣΖΖ ΓΝΧΡΗΜΗΑ ΣΖ ΟΜΑΓΑ Οη δξαζηεξηφηεηεο ηεο πξψηεο ζπλάληεζεο ζηνρεχνπλ ζην «λα ζπάζεη ν πάγνο» θαη λα γλσξηζζνχλ ηα παηδηά θαιχηεξα. ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 1.1 πλέληεπμε ζε ηξία βήκαηα Σα παηδηά ζρεκαηίδνπλ δεπγάξηα θαη ζε θάζε δεπγάξη ην έλα παηδί ξσηάεη ην άιιν ην φλνκά ηνπ θαη ζηνηρεία γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, ηελ θαηαγσγή ηνπ, ηα ελδηαθέξνληά ηνπ. Μεηά αιιάδνπλ ξφινπο. ην ηέινο νη δπάδεο ελψλνληαη ζε νκάδεο ησλ ηεζζάξσλ θαη ην θάζε παηδί παξνπζηάδεη ζηελ νκάδα ην δεπγάξη ηνπ. Δλαιιαθηηθά, ν θαζεγεηήο κνηξάδεη ζηα παηδηά ην θπιιάδην 1: «Ο εαπηφο κνπ» θαη ηα παηδηά παξνπζηάδνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο βάζεη απηνχ ηνπ θπιιαδίνπ. 11

12 ΦΤΛΛΑΓΗΟ 1 Σα αδύλαηά κνπ ζεκεία Σα όλεηξά κνπ Ση θάλω θαιά Ο εασηός κοσ.. Ση κε μεθνπξάδεηκε επραξηζηεί Ση κε ζηελαρωξεί 12

13 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 1.2 Ζ Σαπηόηεηά κνπ Όια ηα παηδηά ζπκπιεξψλνπλ έλα δειηίν ηαπηφηεηαο (θπιιάδην 2), φπνπ ζεκεηψλνπλ ην φλνκά ηνπο, πνην φλνκα ζα πξνηηκνχζαλ λα έρνπλ, ηη ζα ήζειαλ λα ζπνπδάζνπλ, ηη ζα ήζειαλ λα ηνπο πξνζθέξνπλ, πνπ ζα ήζειαλ λα ηαμηδέςνπλ, θάηη πνπ ζα ήζειαλ λα θαηαθέξνπλ, θάηη πνπ ζα ήζειαλ λα γλσξίδνπλ θαιά, θάηη πνπ εχρνληαη λα ηνπο ζπκβεί θαη θάηη πνπ εχρνληαη λα κε ηνπο ζπκβεί. Καηφπηλ αλά δεχγε παξνπζηάδνπλ ηα δειηία ηνπο. ηελ ζπλέρεηα ν θαζέλαο δηαβάδεη ζηελ κεγάιε νκάδα φζα ζηνηρεία ζέιεη απφ ην δειηίν ηνπ. 13

14 ΦΤΛΛΑΓΗΟ 2 Ζ ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ ΜΟΤ ην φλνκά κνπ πνην φλνκα ζα πξνηηκνχζα λα έρσ ηη ζα ήζεια λα ζπνπδάζσ πνπ ζα ήζεια λα ηαμηδέςσ θάηη πνπ ζα ήζεια λα θαηαθέξσ θάηη πνπ ζα ήζεια λα γλσξίδσ θαιά θάηη πνπ εχρνκαη λα κνπ ζπκβεί θάηη πνπ εχρνκαη λα κε κνπ ζπκβεί 14

15 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 1.3 Σν γελεαινγηθό κνπ δέλδξν Ο ζπληνληζηήο κνηξάδεη ζε φινπο θάξηεο κε ην γελεαινγηθφ δέλδξν. Σα παηδηά ζπκπιεξψλνπλ ηα νλφκαηα ησλ πξνζψπσλ ηνπ γελεαινγηθνχ ηνπο δέλδξνπ θαη, δίπια ζε θάζε φλνκα, βάδνπλ θαη έλα ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Μεηά ρσξίδνληαη ζε δπάδεο θαη παξνπζηάδνπλ ηηο θάξηεο ηνπο ν έλαο ζηνλ άιιν. 15

16 ΦΤΛΛΑΓΗΟ 3 Γεμεαλογικό δέμδρο παππούς παππούς γιαγιά γιαγιά πατέρας μητέρα Εγώ και τα αδέρφια μοσ 16

17 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 1.4 Σν πκβόιαην ηεο νκάδαο: Σα παηδηά βάδνπλ κφλα ηνπο ηνπο θαλφλεο ιεηηνπξγίαο ηεο νκάδαο (π.ρ. ζα είκαη ζπλεπήο ζηηο ζπλαληήζεηο, δελ ζα δηαθφπησ ηνπο άιινπο φηαλ κηιάλε, ζα ζέβνκαη ηελ άπνςε ηνπ άιινπ ρσξίο εηξσληθά ζρφιηα, θιπ), θαη ππνγξάθνπλ φηη ζα ην ηεξήζνπλ. 17

18 ΚΑΝΟΝΔ 1. ζα είκαη ζπλεπήο ζηηο ζπλαληήζεηο 2. ζα ζέβνκαη ηελ άπνςε ηνπ άιινπ 3. δε ζα δηαθφπησ ηνπο άιινπο ΤΠΟΓΡΑΦΖ 18

19 1 Ζ ΔΝΟΣΖΣΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΡΤΠΑΝΖ- ΠΖΓΔ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΧΝ ΡΤΠΧΝ ηόρνη ελόηεηαο: λα θαηαλνήζνπλ ηα παηδηά ηελ έλλνηα θαη ηηο αηηίεο ηεο πεξηβαιινληηθήο ξχπαλζεο λα αζθεζνχλ ζην λα αλαδεηνχλ πεγέο πιεξνθνξηψλ θαη ζην λα αμηνινγνχλ ηηο ζπιιεγφκελεο πιεξνθνξίεο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ην κέγεζνο ηεο επζχλεο ηνπ θάζε πνιίηε ζε θάζε πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα Λέμεηο θιεηδηά: Πεξηβαιινληηθή ξύπαλζε, πεξηβαιινληηθνί ξύπνη, Αλζεθηηθνί Οξγαληθνί Ρύπνη, πεγέο ξύπσλ Δθαηνληάδεο δειθίληα, γιάξνη θαη ζαιάζζηα εξπεηά εθηέζεθαλ ζηελ ηνμηθή πεηξειαηνθειίδα θαη πεζαίλνπλ Dr G. Liewellyn (WWF), 23 Oθη

20 ΓΗΓΑΚΣΗΚΟ ΤΛΗΚΟ Πεξηβαιινληηθή ξύπαλζε ζεσξείηαη ε είζνδνο ξππνγφλσλ θαη κνιπζκαηηθψλ παξαγφλησλ ζε έλα πεξηβάιινλ, ε νπνία κπνξεί λα πξνθαιέζεη αζηάζεηα, αηαμία, βιάβεο ή δπζαλεμία ζην νηθνζχζηεκα, είηε απηφ είλαη έλα θπζηθφ νηθνζχζηεκα, είηε έλαο δσληαλφο νξγαληζκφο. Ζ πεξηβαιινληηθή ξχπαλζε κπνξεί λα είλαη ην απνηέιεζκα αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ, φπσο βηνκεραληψλ, κέζσλ κεηαθνξάο θαη ζπγθνηλσλίαο, αγξνηηθψλ εξγαζηψλ ή κέζσλ ζέξκαλζεο. Μπνξεί φκσο λα πξνέξρεηαη θαη απφ θπζηθέο αηηίεο, φπσο ηελ εθαηζηεηαθή δξαζηεξηφηεηα ή ηηο ππξθαγηέο (Fuller, 2003). Πεξηβαιινληηθνί ξχπνη είλαη νη ρεκηθέο νπζίεο πνπ ππάξρνπλ ζηνλ αέξα, ην λεξφ θαη ην έδαθνο. Δηδηθφηεξα,, φζνλ αθνξά ηηο ηξνθέο, νη ρεκηθέο νπζίεο απφ ηηο νπνίεο νη ηξνθέο κνιχλνληαη κπνξεί λα βξίζθνληαη ζην πεξηβάιινλ φπνπ νη ηξνθέο θαιιηεξγνχληαη, ζπιιέγνληαη, κεηαθέξνληαη, απνζεθεχνληαη, ζπζθεπάδνληαη, πθίζηαληαη επεμεξγαζία θαη θαηαλαιψλνληαη. Όηαλ ε ηξνθή έιζεη ζε επαθή κε απηέο ηηο ρεκηθέο νπζίεο, θαηαιήγεη ζην λα κνιπλζεί. Αλάινγα κε ηελ εληόπηζε ησλ ξχπσλ, πηζαλέο πεγέο κφιπλζεο είλαη: ηνλ αέξα: Ραδηνλνπθιενηίδηα, Καίζην, ηξφληην, Πνιπθπθιηθνί αξσκαηηθνί πδξνγνλάλζξαθεο (ΡΑΖ), κνλνμείδην θαη δηνμείδην ηνπ άλζξαθα, δηνμείδην ηνπ ζείνπ, νμείδηα ηνπ αδψηνπ, φδνλ, αησξνχκελα ζσκαηίδηα. ην λεξφ: Αξζεληθφ, Τδξάξγπξνο ην έδαθνο: Κάδκην, Νηηξηθά, ππεξρισξηθά. Σα πνιπρισξησκέλα δηθαηλχιηα (PCB), νη δηνμίλεο θαη ηα πνιπβξνκησκέλα δηθαηλχιηα (PBDE), ππάξρνπλ φρη κφλν ζηνλ 20

21 αέξα, αιιά θαη ζην λεξφ θαη ζην έδαθνο θαη ζε νιφθιεξε ηελ βηφζθαηξα. ε πιηθά ζπζθεπαζίαο: Αληηκφλην, εκηθαξβαδίδην, Βελδνθαηλφλε, δηθαηλφιε Α, θαζζίηεξνο, κφιπβδνο, ππεξθζνξννθηαλνηθν νμχ (PFOA), ηζνπξνππιζεηνμαλζφλε (ITX) ε πιηθά επεμεξγαζίαο ηξνθψλ /καγεηξηθά ζθεχε: ραιθφο ή άιια κέηαιια, γπαιηζηηθνί παξάγνληεο, θαζαξηζηηθά θαη απνιπκαληηθά. ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΔ ΣΖΝ ΠΡΟΔΛΔΤΖ ηνπο νη ξχπνη θαηαηάζζνληαη ζε: Παξαζηηνθηφλα (θπηνθάξκαθα): (HCB, Mirex, Chlordane, DDT, Endrin, Toxaphene, Heptachor, Aldrin, Dieldrin) Βηνκεραληθά πξντφληα: (PCBs) Βηνκεραληθά παξαπξντφληα: δηνμίλεο, θνπξάληα (Johansen, 2003) Οη Αλζεθηηθνί νξγαληθνί ξύπνη (POPο) είλαη νξγαληθέο ελψζεηο πνπ είλαη αλζεθηηθέο ζηελ βηνδηάζπαζε. Γηα ην ιφγν απηφ, έρεη παξαηεξεζεί φηη παξακέλνπλ ζην πεξηβάιινλ, κεηαθέξνληαη ζε κεγάιεο απνζηάζεηο αθφκε θαη ζε πεξηνρέο φπνπ δελ έρνπλ παξαρζεί ή ρξεζηκνπνηεζεί, πεξλνχλ ζηηο αιπζίδεο ηξνθίκσλ, βηνζπζζσξεχνληαη ζηνπο ηζηνχο αλζξψπσλ θαη δψσλ θαη έρνπλ πηζαλέο ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηελ αλζξψπηλε πγεία θαη ην πεξηβάιινλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ε δηεζλήο θνηλφηεηα έρεη δεηήζεη ηελ ιήςε επεηγφλησλ κέηξσλ γηα λα κεησζεί ή λα εμαιεηθζεί πιήξσο ε απνδέζκεπζε απηψλ ησλ ρεκηθψλ ζην πεξηβάιινλ. 21

22 ΚΔΗΜΔΝΑ Του Κερασιώτη Φ. Σεραυείμ Διευθυντή του 2 ου ΕΠΑΛ Γαλατσίου ΚΛΙΜΑΣΙΚΕ ΑΛΛΑΓΕ ΣΟΝ ΠΛΑΝΗΣΗ ΜΑ ΡΤΠΑΝΗ ΣΗ ΑΣΜΟΦΑΙΡΑ ΙΣΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟ ΣΟ ΚΙΟΣΟ ΣΟΤ 1997 ΕΩ ΣΗ ΚΟΠΕΓΥΑΓΗ ΣΟΤ 2009 ΔΩΔΕΚΑ ΥΡΟΝΙΑ ΜΕΣΑ ΣΟ ΚΙΟΣΟ Ζ πεξηπέηεηα αληηκεηψπηζεο ησλ παξαγφλησλ πνπ επλννχλ παγθφζκηα ηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο άξρηζε ην 1997, ε αθχπληζε ησλ ρσξψλ κεηά απφ 12 ρξφληα είλαη άθξσο επηβεβιεκέλε θαη πξέπεη λα παξζνχλ άκεζα κέηξα πεξηνξηζκνχ ησλ «αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ» ζηε Γηάζθεςε ηεο Κνπεγράγεο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ην δηάζηεκα 7-18 Γεθεκβξίνπ Οη δηαπξαγκαηεχζεηο ησλ θπβεξλήζεσλ ησλ ρσξψλ γηα ηελ νινθιήξσζε ηνπ Πξσηνθφιινπ ηνπ ΚΗΟΣΟ ΓΔΚΔΜΒΡΗΟ 1997 πνπ αθνξά ηελ κείσζε θαηά 5,2 % κέρξη ην 2012 ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηνπ 1990 «ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ» δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα (CO 2 ),ρισξνθζνξαλζξάθσλ(cfc) ππνμεηδίνπ ηνπ αδψηνπ (N 2 O), κεζαλίνπ (CH 4 ), πδξνρισξνθζνξαλζξάθσλ (HCFC) δελ πξφθεηηαη λα πξνρσξήζνπλ αλ νη θπβεξλήζεηο δελ ιάβνπλ απνθαζηζηηθά κέηξα γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο θαηαλάισζεο νξπθηψλ θαπζίκσλ. Σν πξσηφθνιιν ηνπ ΚΗΟΣΟ ην 1997 άλνημε ην δξφκν γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ απνηπρία φκσο ηεο ΥΑΓΖ ηνλ Ννέκβξην ηνπ 2000 δελ πξέπεη λα επαλαιεθζεί. Οη πινπζηφηεξεο ρψξεο πξέπεη λα δψζνπλ ην παξάδεηγκα θαη λα πηνζεηήζνπλ πξψηεο ηα ζσζηά κέηξα ηεο ζπλδηάζθεςεο ηνπ ΚΗΟΣΟ. ηηο 16 έσο 18 Φεβξνπαξίνπ 2001 νη επηά πινπζηφηεξεο ρψξεο ηνπ πιαλήηε ζπλαληήζεθαλ ζηε ΣΔΡΓΔΣΖ θαη ζπκθψλεζαλ φηη πξέπεη ζηελ επφκελε ζπλδηάζθεςε ησλ θξαηψλ πνπ ζα γηλφηαλ ζηε ΒΟΝΝΖ απφ 16 έσο 27 Ηνπιίνπ 2001 «γηα ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ» λα πηνζεηεζνχλ απφ φινπο ηα κέηξα ηνπ ΚΗΟΣΟ θαη λα παξζνχλ πεξηζζφηεξα γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ πιαλήηε. Πξάγκαηη - παξά ηελ απνπζία ησλ ΖΠΑ-, γηα πξψηε θνξά νη πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηνπ πιαλήηε ζπκθψλεζαλ -χζηεξα απφ ηηο δεζκεχζεηο ηεο ΒΟΝΝΖ- ζην ΜΑΡΑΚΔ ην 2001 ζε έλα απνηειεζκαηηθφ παθέην κέηξσλ, ηθαλφ λα αληηκεησπίζεη ηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο. Έθηνηε δελ ππήξρε κεγάιε πξφνδνο θαη ρξεηάζηεθε λα πεξάζνπλ νθηψ νιφθιεξα ρξφληα απφ ηε Γηάζθεςε ηνπ ΚΗΟΣΟ γηα λα επηθπξσζεί ην πξσηφθνιιν ζην 10 ν 22

23 ζπλέδξην ηνπ ΜΠΟΤΔΝΟ ΑΪΡΔ ζηηο 16/2/2005. Ζ επηθχξσζε φκσο απηή απφ αξθεηά θξάηε κεηαμχ απηψλ θαη ηεο Ρσζίαο δελ έπεηζε ηηο κεγάιεο ρψξεο φπσο ηηο ΖΠΑ (ζπλερήο ε άξλεζή ηεο) αιιά θαη ηηο Βξαδηιία, Ηλδία, Κίλα (αλαπηπζζφκελεο πνπ εμαηξνχληαη απφ ην πξσηφθνιιν ηνπ Κηφην) λα επηθπξψζνπλ ην πξσηφθνιιν. Δπηά κήλεο αξγφηεξα ζηελ δηάζθεςε ηνπ ΜΟΝΣΡΔΑΛ απφ 28/11-9/12/2005 πξαγκαηνπνηήζεθε έλα ζεηηθφ βήκα κε ηελ ππνγξαθή απφ 39 αλαπηπγκέλεο ρψξεο πνπ πξνρψξεζαλ ζε ζπκθσλία φρη κφλν γηα ηελ ηήξεζε ηνπ πξσηνθφιινπ ηνπ ΚΗΟΣΟ, αιιά επεθηάζεθαλ πεξηζζφηεξν κε απνθάζεηο γηα πεξηζζφηεξε πεξηθνπή ησλ αεξίσλ πνπ πξνθαινχλ ην «θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ» θαη πέξα ηνπ 2012 πνπ πξνβιεπφηαλ. Οη ΖΠΑ αλαγθάζηεθαλ απηή ηε θνξά λα ζπλππνγξάςνπλ ηελ ζπκθσλία κφλν σο πξνο ην ζθέινο αλαγθαηφηεηαο ιήςεο λέσλ κέηξσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο απεηιήο, ρσξίο φκσο νη ίδηεο λα δεζκεπηνχλ γηα πεξηθνπέο έθιπζεο αεξίσλ πνπ πξνθαινχλ ην «θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ». Παξφια φκσο απηά ηα απνηειέζκαηα ηεο δηάζθεςεο δελ ζεσξνχληαη ηθαλνπνηεηηθά. Σα πεξηζψξηα ιήςεο κέηξσλ ζηελεχνπλ θαη νη θιηκαηηθέο αιιαγέο πνπ νθείινληαη ζην «θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ» θαιπάδνπλ θαη νη επηπηψζεηο ηνπο είλαη θαηαζηξνθηθέο γηα ηνλ πιαλήηε. Γελ πξέπεη λα αθνχγνληαη πξνηάζεηο φπσο απηή ησλ ΖΠΑ πνπ επηκέλνπλ ζην δηθαίσκα, λα αγνξάδνπλ ηα πεξηζψξηα εθπνκπήο απφ άιιεο ρψξεο θαζψο θαη λα αθαηξνχλ απφ ην ζπλνιηθφ πνζφ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα πνπ παξάγνπλ ηελ πνζφηεηα ε νπνία απνξξνθάηαη απφ ηα δάζε, ηα απνθαινχκελα θαη «δεμακελέο δηνμεηδίνπ» θαη πξνπαληφο δελ πξέπεη λα πηνζεηεζνχλ. Οη ΖΠΑ πνπ παξάγνπλ παγθνζκίσο ηνπο πεξηζζφηεξνπο ξχπνπο πνπ επζχλνληαη γηα ην «θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ» πξέπεη άκεζα λα πηνζεηήζνπλ ηηο αξρέο ηνπ πξσηνθφιινπ ηνπ ΚΗΟΣΟ θαη λα ζηακαηήζνπλ λα επηθαινχληαη φηη βιάπηεηαη ε νηθνλνκία ηνπο απφ ηελ εθαξκνγή ησλ κέηξσλ πεξηνξηζκνχ ησλ ξππνγφλσλ αεξίσλ. Οη βηνκεραληθέο ρψξεο πξέπεη άκεζα λα αλαιάβνπλ ηηο παξαθάησ δξάζεηο : Να δεζκεπηνχλ γηα δξαζηηθή κείσζε ησλ εθπνκπψλ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα (CO 2 ), πνιχ πέξαλ ησλ ζηφρσλ ηνπ Κηφην. Να πηνζεηήζνπλ εζληθέο πνιηηηθέο γηα ηελ νπζηαζηηθή κείσζε ησλ εθπνκπψλ ηνπ (CO 2 ) θαη ησλ ππνινίπσλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Να ηεξκαηίζνπλ ηελ έξεπλα γηα λέα απνζέκαηα πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ. Να ζέζνπλ ρξνλνδηάγξακκα γηα ηελ δηαθνπή ιεηηνπξγίαο ησλ αλζξαθηθψλ ζηαζκψλ ειεθηξνπαξαγσγήο θαη ην ζηαδηαθφ ηεξκαηηζκφ ηεο εμφξπμεο άλζξαθα. Να ζέζνπλ θηιφδνμνπο θαη ζαθείο ζηφρνπο γηα ηελ αλάπηπμε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο (αηνιηθή, ειηαθή, θιπ) θαη λα πξνσζήζνπλ κέηξα εμνηθνλφκεζεο θαη νξζνινγηθήο ρξήζεο ηεο ελέξγεηαο. Θεηηθέο είλαη νη δεζκεχζεηο πνπ πήξαλ ζηηο Βξπμέιιεο ην Μάξηην 2007 νη 27 Δπξσπαίνη εγέηεο κεηαμχ απηψλ θαη ν πξσζππνπξγφο ηεο Διιάδαο θ. Κψζηαο Καξακαλιήο, λα κεηψζνπλ ηα θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ ηηο εθπνκπέο ησλ αεξίσλ πνπ πξνθαινχλ ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ ζην χςνο ηνπιάρηζηνλ ηνπ 20% κέρξη ην 2020 ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηνπ 1990 θαη λα απμήζνπλ ηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο (ΑΠΔ) ζε πνζνζηφ 20% ηεο ζπλνιηθήο ελέξγεηαο. Διπίδνπκε φηη φια ηα θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ ζα ηεξήζνπλ ηηο δεζκεχζεηο ηνπο θαη ζα θάλνπλ πξάμε φζα ζπκθψλεζαλ γηα ην θαιφ ηεο Δπξψπεο αιιά θαη ηνπ πιαλήηε καο γεληθφηεξα. 23

24 Ζ εθηίκεζε ηεο Γηαθπβεξλεηηθήο επηηξνπήο ηνπ Οξγαληζκνχ Ζλσκέλσλ Δζλψλ (ΟΖΔ) γηα ηηο Κιηκαηηθέο Αιιαγέο (IPCC) - Παξίζη 2007, φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ππεξζέξκαλζεο ηνπ πιαλήηε ηα 50 ηειεπηαία ρξφληα πξέπεη λα απνδνζεί θαηά 90% ζε αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο, βξίζθεη ζχκθσλνπο πιένλ ηνπο πεξηζζφηεξνπο επηζηήκνλεο ζηνλ θφζκν. Ζ IPCC έρεη δηαπηζηώζεη πνιύ κεγάιεο θαη ζεκαληηθέο θιηκαηηθέο αιιαγέο όπωο : Σήμε ηνπ κνλίκσο παγσκέλνπ εδάθνπο, Μαθξηφηεξεο πεξηφδνπο αλάπηπμεο ησλ θπηψλ ζε νξηζκέλεο δψλεο, Δμαθάληζε νξηζκέλσλ θπηηθψλ θαη δσηθψλ εηδψλ, Άλζηζε δέληξσλ θαη σνηνθία πνπιηψλ λσξίηεξα ηνπ θπζηνινγηθνχ. Ζ έληαζε ησλ ηξνπηθψλ θαηαηγίδσλ είλαη πηζαλφλ λα απμεζεί. Σν εχξεκα απηφ δελ ππήξρε ηελ πξνεγνχκελε έθζεζε ηεο IPCC. Οη αιιαγέο απηέο φκσο δελ είλαη ηίπνηα κπξνζηά ζε απηέο πνπ αλακέλνληαη ηνλ 21 ν Αηψλα. Σνλ 20ν αηψλα ε αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ήηαλ θαηά 0,6 0 C θαηά κέζν φξν ζην πιαλήηε. Σνλ 21 ν αηψλα έσο ην2095, ε IPCC πξνβιέπεη φηη ε αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ πιαλήηε ζα θηάζεη ηνπο 1,1-6,4 0 C ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηεο πεξηφδνπ (νη πςειφηεξνη ξπζκνί ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ) θαη ε ζηάζκε ηεο ζάιαζζαο ζα αλέβεη έσο θαη 80 cm. Ζ ηειεπηαία έθζεζε ηεο επηηξνπήο πνπ ζπληάρζεθε ζηε ζχλνδν ηνπ Παξηζηνχ 2/2/2007 επηβεβαίσζε ηελ πξνεγνχκελε έθζεζε πνπ ζπληάρζεθε απφ 426 επηζηήκνλεο θαη ειέγρζεθε απφ 440 εηδηθνχο, πνπ πξνέβιεπε: επέθηαζε ηεο εξήκνπ θαη κείσζε ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο ζηελ Αθξηθή κε καδηθέο κεηαθηλήζεηο Αθξηθαλψλ ιφγσ ιεηςπδξίαο (πεξηβαιινληηθνί κεηαλάζηεο), πιεκκχξεο θαη μεξαζίεο ζηε Λαηηληθή Ακεξηθή, ιεηςπδξία ζηελ Απζηξαιία, ηε Νέα Εειαλδία θαη ζε άιιεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε φπνπ ζα επεξεαζηνχλ 2,8 δηο άλζξσπνη, δηάβξσζε ησλ αλαηνιηθψλ αθηψλ ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ, ε Δπξψπε ζα ππνθέξεη απφ εθηεηακέλεο πιεκκχξεο θαχζσλεο θαη απξφζκελν ςχρνο πνπ ζα πιήμνπλ πνιιά παξαδνζηαθά ζέξεηξα, εμάπισζε ηεο εινλνζίαο ζηελ Αθξηθή θαη Ακεξηθή, θαη επηπιένλ ε επηηξνπή θαηάζεζε λέα επξήκαηα φπσο, ελδερφκελε εμαθάληζε ησλ αλψηεξσλ ζηξσκάησλ πάγσλ ηεο Γξνηιαλδίαο, αλ ε ππεξζέξκαλζε δηαηεξεζεί ηα επφκελα 1000 ρξφληα πνπ ζα νδεγήζεη ζε άλνδν ηεο ζηάζκεο ηεο ζάιαζζαο απφ 6 7 κέηξα, αχμεζε ηεο ιεγφκελεο «θιηκαηηθήο επαηζζεζίαο» δειαδή ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ην θιίκα ζα αληηδξάζεη ζην δηπιαζηαζκφ ηεο ζπγθέληξσζεο αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ ζηελ αηκφζθαηξα. Γηα ηελ Δπξώπε Οη επηπηψζεηο ηεο θιηµαηηθήο αιιαγήο ζηελ Δπξψπε - ηα επξήµαηα ηεο 4 εο έθζεζεο αμηνιφγεζεο ηεο ηαθπβεξλεηηθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ θιηµαηηθή αιιαγή IPCC. 24 Σν θχµα θαχζσλα ηνπ 2003 ζηελ Δπξψπε είρε ζεµαληηθέο επηπηψζεηο ζηα θπζηθά ζπζηήµαηα θαη ηελ θνηλσλία (θαηαγξάθεθαλ επηπιένλ ζάλαηνη). Ζ πεξίνδνο ηνπ 2003 µε ην θχµα θαχζσλα απνηειεί ην ζεξµφηεξν θαινθαίξη

25 απφ ην Αληίζηνηρα ζεξµά θαινθαίξηα µε απηφ ηνπ 2003 µπνξεί λα ζπµβαίλνπλ ηνπιάρηζηνλ θάζε δεχηεξν ρξφλν µέρξη ην 2080 (ζχµθσλα µε ην ζελάξην Α2). Ζ πηζαλφηεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ αηψλα, ηα θχµαηα θαχζσλα λα είλαη πην ζπρλά θαη πην έληνλα είλαη πάλσ απφ 90%. Οη ζάλαηνη πνπ ζρεηίδνληαη µε ηε δέζηε πξνβιέπεηαη - µε µεγάιε πηζαλφηεηα - λα απμεζνχλ ελψ αληίζεηα, νη ζάλαηνη πνπ ζρεηίδνληαη µε ην θξχν πξνβιέπεηαη λα µεησζνχλ, ιφγσ πην ήπησλ ρεηµψλσλ. Οη απμεηηθέο ηάζεηο ηεο ζεξµνθξαζίαο θαη νη αιιαγέο ζηηο βξνρνπηψζεηο έρνπλ επεξεάζεη ηελ θξπφζθαηξα (π.ρ. ππνρψξεζε ησλ παγεηψλσλ θαη ηεο έθηαζεο ηνπ µφληµα παγσµέλνπ εδάθνπο -permafrost), ηα θπζηθά νηθνζπζηήµαηα αιιά θαη απηά πνπ βξίζθνληαη ππφ θαζεζηψο δηαρείξηζεο (π.ρ. παξάηαζε ζηελ πεξίνδν αλάπηπμεο, αιιαγέο ζηα είδε). Ζ θιηµαηηθή αιιαγή ζα απμήζεη ηηο πηέζεηο ζηνπο πδάηηλνπο πφξνπο, θπξίσο ζηελ Ννηηναλαηνιηθή Δπξψπε. Πιεµµχξεο: ε µέζε εηήζηα απνξξνή πξνβιέπεηαη λα απμεζεί ζηε Βφξεηα Δπξψπε (βφξεηα απφ ηνλ 47 παξάιιειν) θαη λα µεησζεί ζηε Νφηηα Δπξψπε (λφηηα απφ ηνλ 47 παξάιιειν). Με µεγάιε πηζαλφηεηα, ε άλνδνο ηεο ζηάζµεο ηεο ζάιαζζαο ζα έρεη ζεµαληηθέο επηπηψζεηο ζηε βηνπνηθηιφηεηα. Έλα ηέηνην παξάδεηγµα, είλαη ε θάιπςε µε λεξφ πεξηνρψλ πνπ νη θψθηεο ρξεζηµνπνηνχλ γηα αλαπαξαγσγή θαη αλάπαπζε. Ζ αχμεζε ηεο ζεξµνθξαζίαο ηνπ λεξνχ ζα µπνξνχζε επίζεο λα πξνθαιέζεη µεγάιεο θιίµαθαο ζλεζηµφηεηα ζε θψθηεο ηεο Δπξψπεο, εμαηηίαο αζζελεηψλ. Οη θψθηεο, ησλ νπνίσλ ε αλαπαξαγσγή εμαξηάηαη απφ ηελ χπαξμε πάγσλ, πηζαλφηαηα ζα ππνζηνχλ ζεµαληηθέο απψιεηεο ζηα ελδηαηηήµαηά ηνπο. Νέα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ ζπλερψο δείρλνπλ αιιαγέο ζηελ θαηαλνµή θνξέσλ µνιπζµαηηθψλ αζζελεηψλ (π.ρ. ηζηµπνχξηα, θνπλνχπηα θηι). Έρεη παξαηεξεζεί πξφσξε έλαξμε θαη αχμεζε ηεο επνρηαθήο παξαγσγήο ηεο γχξεο πνπ πξνθαιεί αιιεξγίεο, ζε µεζαία θαη πςειά γεσγξαθηθά πιάηε ζην Βφξεην εµηζθαίξην. Ζ µέγηζηε απνξξνή ησλ πνηαµψλ ηελ άλνημε παξαηεξείηαη πιένλ 1 2 εβδνµάδεο λσξίηεξα ηα ηειεπηαία 65 ρξφληα ζηελ πεξηνρή ηεο βφξεηαο Δπξαζίαο. Έρεη παξαηεξεζεί αχμεζε ζηε ζεξµνθξαζία ησλ λεξψλ ζηηο ιίµλεο µεηαμχ 0.1 θαη 1.5 C (ηα ηειεπηαία 40 ρξφληα). Δπίζεο, ηα ηειεπηαία 100 ρξφληα µεηψλνληαη ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά εμαηηίαο ηεο απμεµέλεο δηαζηξσµάησζεο ή ηεο µεγαιχηεξεο δηάξθεηαο ηεο πεξηφδνπ αλάπηπμεο ζηηο ιίµλεο θαη ηα πνηάµηα. Δμάπισζε πξνο ηα βφξεηα ή αιιαγέο ζηε γεσγξαθηθή θαηαλνµή πιεζπζµψλ ςαξηψλ (ζαξδέιαο, γαχξνπ, µπαξµπνπληνχ θαη ιαπξαθηνχ). Αχμεζε ηεο δηάξθεηαο πεξηφδνπ αλάπηπμεο ηεο ζνδεηάο θαη ησλ εµεξψλ πνπ ε ζεξµνθξαζία είλαη επλντθή γηα αλάπηπμε. Απηή ε αχμεζε είλαη ηδηαίηεξα εµθαλήο ζηηο εχθξαηεο πεξηνρέο ηεο Δπξαζίαο θαη ζπλδέεηαη µε ηελ πξφσξε εμαθάληζε ηνπ ηειεπηαίνπ αλνημηάηηθνπ παγεηνχ θαη ηελ θαζπζηέξεζε εµθάληζεο ηνπ θζηλνπσξηλνχ παγεηνχ. Ζ βιάζηεζε ζε πςειά γεσγξαθηθά πιάηε έρεη απμεζεί θαηά 12% πεξίπνπ ζηελ Δπξαζία απφ ην 1981 µέρξη ην 1999 (ιφγσ ηεο αχμεζεο ησλ ζπγθεληξψζεσλ CO 2 ζηελ αηµφζθαηξα, ηεο αχμεζεο ηεο ζεξµνθξαζίαο, ηεο ελαπφζεζε νξγαληθνχ αδψηνπ, θαη ησλ αιιαγψλ ζηε δηαρείξηζε). Οη επηπηψζεηο ηεο θιηµαηηθήο αιιαγήο θαη ε αχμεζε ησλ ζπγθεληξψζεσλ ηνπ CO 2 ζηελ 25

26 26 αηµφζθαηξα αλαµέλεηαη λα νδεγήζνπλ ζε µηθξή αχμεζε ζηελ αγξνηηθή παξαγσγηθφηεηα ζηελ Δπξψπε. Γηα ηε Μεζφγεην Ζ θιηµαηηθή αιιαγή ζηε ιεθάλε ηεο Μεζνγείνπ ηα επξήµαηα ηεο 4 εο έθζεζεο αμηνιφγεζεο ηεο ηαθπβεξλεηηθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ θιηµαηηθή αιιαγή IPCC. Οηθνζπζηήµαηα ηεο Μεζνγείνπ: πηζαλφηαηα εληάζζνληαη αλάµεζα ζηα νηθνζπζηήµαηα πνπ επεξεάδνληαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο παγθφζµηεο µεηαβνιέο: Με µηα αχμεζε ηεο ζεξµνθξαζίαο πάλσ απφ 2 ν C, νη εξεµηθέο θαη ρνξηνιηβαδηθέο εθηάζεηο ζα απμεζνχλ είο βάξνο ησλ ζαµλσδψλ εθηάζεσλ, ελψ ηα µηθηά θπιινβφια δέληξα ζα εμαπισζνχλ εηο βάξνο ησλ αεηζαιψλ θσλνθφξσλ. Οη μεξέο πεξηνρέο είλαη ηδηαίηεξα εθηεζεηµέλεο θαη ζα ππνθέξνπλ ηδηαίηεξα απφ ηελ µείσζε ησλ πδάηηλσλ πφξσλ ιφγσ ηεο θιηµαηηθήο αιιαγήο. Οη πην δεζηέο θαη μεξέο ζπλζήθεο είλαη µεξηθψο ππεχζπλεο γηα ηελ µεησµέλε παξαγσγηθφηεηα ησλ δαζψλ θαη ηελ αχμεζε ησλ ππξθαγηψλ. Ζ γεσξγία θαη ε δαζνπνλία έρνπλ δείμεη ηελ εππάζεηά ηνπο ζηελ πξφζθαηεο απμεηηθέο ηάζεηο ησλ θπµάησλ θαχζσλα, ησλ μεξαζηψλ θαη ησλ πιεµµπξψλ. Ωο απνηέιεζµα ησλ πςειφηεξσλ ζεξµνθξαζηψλ έρεη παξαηεξεζεί αιιαγέο ζηηο θνηλφηεηεο µαθξνθπθψλ. χµθσλα µε ππνινγηζηηθά µνληέια, ν αλεθνδηαζµφο ησλ ππφγεησλ λεξψλ µεηψλεηαη δξαµαηηθά (θαηά πεξηζζφηεξν απφ 70%) ζηε λφηηα άθξε ηεο Μεζνγείνπ. Οη πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ βηψλνπλ µηα αχμεζε ζηνλ αξηζµφ ησλ εβδνµάδσλ πνπ παξνπζηάδνπλ πςειή επηθηλδπλφηεηα γηα ππξθαγηέο 1 θαηά 20-34%. Ζ αχμεζε ζηε ζπρλφηεηα ππξθαγηψλ µεηαηξέπεη ηα δάζε θαη ηε µαθία βιάζηεζε ζε ζαµλψδε βιάζηεζε, ελψ µε µηα αχμεζε ηεο ζεξµνθξαζίαο θαηά 2.6 ν C ζα πξνθιεζεί µεγαιχηεξε εμάπισζε εληφµσλ. Οη παξάθηηνη πγξφηνπνη είλαη επαίζζεηνη ζηελ θιηµαηηθή αιιαγή θαη ζηελ µαθξνπξφζεζµε αιιαγή ζηε ζηάζµε ηεο ζάιαζζαο. Ζ αχμεζε ηεο ζεξµνθξαζίαο ηεο ζάιαζζαο µπνξεί λα πξνθαιέζεη µεγάιεο θιίµαθαο ζλεζηµφηεηα ζε δειθίληα ζηε Μεζφγεην, ιφγσ αζζελεηψλ. Γηα ηελ Διιάδα, Μείσζε ησλ βξνρνπηψζεσλ ζηελ Διιάδα ηεο ηάμεο 30%-40% ηεο κέζεο βξνρφπησζεο. Ζ Νφηηα Διιάδα µπνξεί λα είλαη µηα απφ ηηο πεξηνρέο πνπ ζα επεξεαζηνχλ πεξηζζφηεξν απφ ηελ αχμεζε, απφ ρξφλν ζε ρξφλν, ησλ ελαιιαγψλ ζην θιίµα ηνπο θαινθαηξηλνχο µήλεο. Απηφ ζεµαίλεη ζπρλφηεξε εµθάληζε θπµάησλ θαχζσλα θαη πεξηφδσλ μεξαζίαο. Οη πεξίνδνη μεξαζίαο ζηε Μεζφγεην ζα μεθηλνχλ λσξίηεξα µέζα ζην ρξφλν θαη ζα δηαξθνχλ πεξηζζφηεξν. Ζ ηνπξηζηηθή πεξίνδνο ζηελ Διιάδα ζα επηµεθπλζεί θαη ζα εμνµαιπλζεί έσο ην Λφγσ ηεο παξαηεηαµέλεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ, ε ηνπξηζηηθή δήηεζε ζα εμαπισζεί ζε ρξφλν, θαιχπηνληαο φιεο ηηο επνρέο. Πηζαλφηαηα ζα µεηξηαζηνχλ νη πηέζεηο ζηε παξνρή λεξνχ θαη ελέξγεηαο ην θαινθαίξη, φµσο δελ γλσξίδνπµε αθφµα ηη ζεµαίλεη ε αχμεζε ηεο δήηεζεο ηηο άιιεο επνρέο ηνπ ρξφλνπ. ηελ Διιάδα νη ηξεηο ηζρπξνί θαχζσλεο ηνπ θαινθαηξηνχ ηνπ 2007, αιιά θαη νη θαηαζηξνθηθέο θαη θνληθέο γηα δεθάδεο αλζξψπνπο, θσηηέο, έδεημαλ φηη νη αιιαγέο ζην θιίκα είλαη εδψ θαη επεξεάδνπλ άκεζα ηε δσή καο.

27 Δθηίκεζε ησλ επηζηεκφλσλ είλαη φηη ηα θαηλφκελα απηά ζα εληαζνχλ ηα επφκελα ρξφληα, θαζψο ε πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ ζα εκθαλίδεη φιν θαη πεξηζζφηεξα επεηζφδηα θαχζσλα. Οη εκέξεο κε ζεξκνθξαζία άλσ ησλ 40 βαζκψλ ζα πνιιαπιαζηαζηνχλ θαη ζα πιήηηνπλ θπξίσο ηηο επεηξσηηθέο πεξηνρέο. ηα λεζηά, αληίζεηα, ζα απμάλνληαη νη ηξνπηθέο λχρηεο κε ηνλ πδξάξγπξν λα δείρλεη πάλσ απφ 25 βαζκνχο. Σελ ίδηα ζηηγκή, ην θιίκα ζα γίλεηαη πνιχ πην μεξφ, θαζψο ε κέζε βξνρφπησζε κεηψλεηαη ζηαδηαθά, κε απνηέιεζκα λα θζάζνπκε ην 2100 ζε πηψζε 20% - 30% ζε ζχγθξηζε κε ηα ζεκεξηλά επίπεδα. Ζ βξνρή, σζηφζν, δελ ζα πέθηεη ηζνθαηαλεκεκέλε, αιιά ζε αθξαία, θπξίσο, επεηζφδηα, θαζψο ηα αθξαία θαηξηθά θαηλφκελα -θαηαηγίδεο, ζχειιεο θ.ιπ.- ζα είλαη ζπρλφηεξα, πξάγκα θαζφινπ επεξγεηηθφ γηα ηηο θαιιηέξγεηεο. Ζ Αζήλα αλακέλεηαη λα απνθηήζεη ην θιίκα ηεο Λεπθσζίαο. Ζ ειιεληθή πξσηεχνπζα ζα απνθηήζεη ραξαθηεξηζηηθά πνπ έρεη ζήκεξα ε Κχπξνο -ζρεδφλ έξεκνο, κε κεγάιν πξφβιεκα ζηα πδαηηθά απνζέκαηα θαη πνιχ πεξηζζφηεξε δέζηε απφ ηε ζεκεξηλή Αζήλα. Ζ πηζαλφηεηα εξεκνπνίεζεο είλαη ππαξθηή γηα ηε Νφηηα Δπξψπε. Ήδε ε Βφξεηα Αθξηθή αληηκεησπίδεη κεγάιν πξφβιεκα -ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο θηηάρλνπλ θξάγκαηα γηα λα πξνζηαηέςνπλ ην έδαθνο απφ ηε κεηαθνξά άκκνπ. Παξάιιεια ιφγσ ηνπ ιησζίκαηνο ησλ πάγσλ ζηνπο πφινπο ε ζηάζκε ηεο Μεζνγείνπ αλακέλεηαη λα αλέβεη εθ. έσο ην Πξφβιεκα ζα αληηκεησπίζνπλ πεξηνρέο κε ρακειφ πςφκεηξν φπσο ν Ακβξαθηθφο θφιπνο, ηα Γέιηα ηνπ Νέζηνπ θαη ηνπ Έβξνπ, ελψ απφ πφιεηο, πεξηζζφηεξν απεηιείηαη ε Θεζζαινλίθε. Άλνδνο ηεο ζαιάζζηαο ζηάζκεο ζεκαίλεη επίζεο πθαικχξσζε ηνπ ππφγεηνπ πδξνθφξνπ νξίδνληα, ππνβάζκηζε πδαηηθψλ πφξσλ θ.ιπ. Οη ζπλέπεηεο αλακέλεηαη λα αγγίμνπλ θαη ηνλ ηνπξηζκφ, θαζψο ζα ππνβαζκηζηνχλ παξαιίεο-ζήκα θαηαηεζέλ γηα ην ειιεληθφ θαινθαίξη, ελψ ηζρπξνί θαη παξαηεηακέλνη θαχζσλεο ζα απνηξέπνπλ ηνπο Βνξεηνεπξσπαίνπο απφ ην λα έξζνπλ ζηελ Διιάδα ην θαινθαίξη. Ίζσο σθειεζεί ν ηνπξηζκφο καο άιινπο κήλεο, ην Φζηλφπσξν θαη ηελ Άλνημε. Ζ πεξηπέηεηα ησλ ζπλδηαζθέςεσλ γηα ην θιίκα φκσο ζπλερίδεηαη: ε ζπκθσλία γηα ηελ επίζεκε έλαξμε ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ην θιίκα κε ηειηθφ νξίδνληα ην 2009 θαηέιεμε ε ζπλδηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηελ θιηκαηηθή αιιαγή ζην Μπαιί ηεο Ηλδνλεζίαο ηνλ Γεθέκβξε ηνπ Όκσο ε ελ ιφγσ ζπκθσλία απέρεη αξθεηά απφ ην λα ραξαθηεξηζηεί θηιφδνμε. Οη θπβεξλήζεηο ζρεδφλ 190 ρσξψλ ζπλαληήζεθαλ ζηελ πην ζπνπδαία ζπλάληεζε ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ γηα ην θιίκα, κε ζθνπφ ηελ δεκηνπξγία κηαο ζπλζήθεο πνπ ζα πξνβιέπεη ηελ πεξηθνπή ησλ εθπνκπψλ αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ απφ ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο θαηά 25-40% έσο ην 2020 (ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηνπ 1990). Σα επξήκαηα ηεο Γηαθπβεξλεηηθήο Δπηηξνπή ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ θιηκαηηθή αιιαγή (IPCC) ζπλεγνξνχλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, θαζψο νη ζπλνιηθέο παγθφζκηεο εθπνκπέο πξέπεη λα αξρίζνπλ λα κεηψλνληαη αηζζεηά πξηλ απφ ην 2020 αλ ζέινπκε λα απνθχγνπκε ηα ρεηξφηεξα ζελάξηα. Κάηη ηέηνην δελ επηηεχρζεθε ιφγσ ηεο αδηαιιαμίαο κεξηθψλ ηζρπξψλ ρσξψλ, φπσο νη ΖΠΑ, Ρσζία, Καλαδάο, Ηαπσλία. Καη ελψ νη δηαπξαγκαηεχζεηο θαίλνληαλ φηη νδεγνχληαλ ζε λαπάγην, ηειηθά, κεηά απφ ζπειιψδεηο θαη θνπηαζηηθέο ζπδεηήζεηο, ε αληηπξνζσπεία ησλ ΖΠΑ απνθάζηζε λα ζπκκεηέρεη ζε κηα ζπκθσλία γηα ηελ έλαξμε 27

28 ησλ παγθφζκησλ ζπλνκηιηψλ. Σν αληάιιαγκα, δπζηπρψο, γηα απηή ηελ παξαρψξεζε ήηαλ ε εμαγσγή ελφο ραιαξνχ θαη ζρεηηθά άηνικνπ θεηκέλνπ ζπκθσλίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηελ απφθαζε ηνπ Μπαιί ην 2007, ε δηεζλήο θνηλφηεηα: Αλαγλσξίδεη ηνπιάρηζηνλ ζηα ιφγηα - πσο απαηηνχληαη ζεκαληηθέο κεηψζεηο ζηηο εθπνκπέο θαη πσο νη αλεπηπγκέλεο ρψξεο πξέπεη λα αλαιάβνπλ θαηάιιειεο δεζκεχζεηο θαη αληίζηνηρεο δξάζεηο νη αλαπηπζζφκελεο. πκθψλεζε λα ππάξμνπλ θίλεηξα θαη πφξνη γηα ηε κείσζε ηεο θαηαζηξνθήο ησλ δαζψλ Καιεί ζε επείγνπζα ζπλεξγαζία γηα ηελ εθαξκνγή κέηξσλ ζηηο θησρφηεξεο ρψξεο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπο απφ ηηο επηπηψζεηο ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο Αλαθνηλψλεη φηη ζα παξάζρεη θίλεηξα γηα ηελ κεηαθνξά θαζαξήο ηερλνινγίαο πξνο ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο Γεζκεχεηαη πσο νη δηαπξαγκαηεχζεηο ζα έρνπλ νινθιεξσζεί ζηελ ζπλάληεζε θνξπθήο ζηελ Κνπεγράγε ην Μέζα ζηα ζεηηθά ηνπ 2007 γηα ην θιίκα κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη: Γηα πξψηε θνξά ην 2007, είρακε θαη πξάζηλν Νφκπει, θαζψο ε θνξπθαία δηάθξηζε απνλεκήζεθε απφ θνηλνχ ζε 47 επηζηήκνλεο ηεο Γηαθπβεξλεηηθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή (IPCC) θαη ζηνλ ηέσο αληηπξφεδξν ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ Αι Γθνξ γηα ηελ παγθφζκηα θακπάληα ηνπ γηα ηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο. Μεηαμχ ησλ 47 επηζηεκφλσλ ηεο IPCC πνπ βξαβεχηεθαλ κε ην Ννκπέι θαη ηέζζεξηο Έιιελεο επηζηήκνλεο. Ο Υξήζηνο Εεξεθφο, ν Αιθηβηαδεο Μπάεο, ν Υξήζηνο Γηαλλαθφπνπινο θαη ν εβαζηηαλφο Μνηξαζγεληήο αιιά θαη δψδεθα επηζηήκνλεο ειιεληθήο θαηαγσγήο πνπ δνπλ κφληκα ζην εμσηεξηθφ. Υσξίο φκσο νπζηαζηηθά απνηειέζκαηα θαηέιεμαλ θαη νη καξαζψληεο ζπλνκηιίεο γηα ηελ θιηκαηηθή αιιαγή κεηαμχ ησλ εθπξνζψπσλ ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ζηε δηεζλή ζπλδηάζθεςε ζην Πφδλαλ ηεο Πνισλίαο ην ηε πλδηάζθεςε ηνπ ΟΖΔ ζην Πφδλαλ ηεο Πνισλίαο, νη εγέηεο ηνπ θφζκνπ απέηπραλ λα ζπκθσλήζνπλ ζε έλα νπζηαζηηθφ θείκελν γηα ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ζηελ Κνπεγράγε ηνλ Γεθέκβξην ηνπ Οη επηζηήκνλεο ηεο Γηαθπβεξλεηηθήο Δπηηξνπήο ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή (IPCC) εθιηπαξνχλ ηνπο εγέηεο ηνπ θφζκνπ λα δηαβάζνπλ ηα πνξίζκαηά ηνπο, πνπ επηζεκαίλνπλ φηη ε θιηκαηηθή αιιαγή δελ ζα αληηζηξαθεί ζε πεξίπησζε πνπ δελ ιεθζνχλ άκεζα θαη θηιφδνμα κέηξα. Γίλνληαη κάιηζηα αθφκα πην θαηεγνξεκαηηθνί ηνλίδνληαο φηη ε κείσζε ησλ εθπνκπψλ ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο πξέπεη λα είλαη 25-40% έσο ην 2020, ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηνπ Γπζηπρψο, ζπλέβε ην αληίζεην: Ρσζία, Ηαπσλία, Καλαδάο, Απζηξαιία αξλήζεθαλ λα ζπκπεξηιακβάλεηαη ζην ηειηθφ θείκελν. Γελ είλαη ηπραίν φηη ν πξνεδξεχσλ ηεο γξακκαηείαο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηελ θιηκαηηθή αιιαγή, Ηβν ληε Μπνπξ, παξαδέρζεθε φηη δελ ειπίδεη ζε κηα νξηζηηθή ζπκθσλία ζηελ επφκελε ζπλδηάζθεςε πνπ ζα γίλεη ζηελ Κνπεγράγε ην εκαληηθφ ξφιν έπαημε ε αδπλακία ησλ εγεηψλ ηεο Δ.Δ. ζηε ζχλνδν θνξπθήο ζηηο Βξπμέιιεο, πνπ, αληί λα παιέςνπλ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε κε ζαξξαιέα κέηξα γηα ηε ζσηεξία ηνπ πιαλήηε, απνδπλάκσζαλ ηα κέηξα κείσζεο ησλ εθπνκπψλ ξχπσλ ηεο Δπξψπεο. 28

29 Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην, εθηφο ηνπ φηη επεξέαζε αξλεηηθά ηα πνξίζκαηα ζην Πφδλαλ, θαηέιεμε ζε απνθάζεηο νη νπνίεο, αλ δελ κπινθαξηζηνχλ απφ ην Δπξσθνηλνβνχιην, ζα είλαη νιέζξηεο γηα ηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο. Ο αθαδεκατθφο Υξ. Εεξεθφο θαη πξφεδξνο ηνπ Δζληθνχ Αζηεξνζθνπείνπ ηνλίδεη: «Οη νηθνλνκηθνί ππνινγηζκνί πνπ γίλνληαη κε ηηο επηπηψζεηο απφ ηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο έπξεπε θαλνληθά λα γίλνληαη θαη ζε πηζαλέο πξνζερείο αζηάζεηεο ηνπ νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο. Πξέπεη λα ζπλππνινγηζζνχλ ζηηο νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο θαη εθείλεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε ζπλέξγεηα θπζηθψλ θαη αλζξσπνγελψλ αθξαίσλ θαηλνκέλσλ. Απηφ δπζηπρψο δελ ζπδεηήζεθε θαζφινπ ζην Πφδλαλ». Ζ θξίζηκε ψξα κεδέλ ησλ κεγάισλ ηζηνξηθψλ απνθάζεσλ έθηαζε, ηε Γεπηέξα 7 Γεθεκβξίνπ 2009 θαη γηα δεθαπέληε κέξεο φισλ καο ε πξνζνρή ζηξέθεηαη ζηελ πξσηεχνπζα ηεο Γαλίαο ηε Κνπεγράγε. Ζ δηεζλήο θνηλφηεηα πξέπεη λα απνθαζίζεη αλ ζα πξνζηαηεπζεί ν πιαλήηεο Γε ή ζα αθεζεί ζηε ηχρε θαη ζηελ απζαηξεζία ησλ θπβεξλψλησλ ησλ θξαηψλ πνπ θαηαζηξέθνπλ ην θιίκα θαη δεκηνπξγνχλ ηηο αζθπθηηθέο ζπλζήθεο ηνπ θαηλφκελνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ πνπ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηηο απξφβιεπηεο θιηκαηηθέο αιιαγέο ζε παγθφζκην επίπεδν. Ήξζε ε ψξα λα θχγνπκε απφ ηα κεγάια ιφγηα θαη ηα κεγάια θέξδε θαη λα πάκε ζηηο κεγάιεο απνθάζεηο θαη ηα κεγάια έξγα πνπ ζα έρνπλ ζην επίθεληξν ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Καλείο δελ έρεη ην δηθαίσκα λα ην θαηαζηξέθεη, ζε θαλέλα βσκφ νπνηνπδήπνηε αηνκηθνχ ή θξαηηθνχ ζπκθέξνληνο. Να αιιάμνπλ άκεζα νη θαηαζηξνθηθέο πνιηηηθέο θαη λννηξνπίεο ησλ θξαηψλ αιιά θαη ησλ πνιηηψλ. Γελ ππάξρεη ε πνιπηέιεηα πιένλ λα αζειγνχκε πάλσ ζηε θχζε, ε ηηκσξία θαη ε εθδίθεζή ηεο είλαη πιένλ πξαγκαηηθφηεηα θαη ελδερνκέλσο αθφκε δελ έρνπκε δεη ηίπνηα αθφκε κπξνζηά ζε απηά πνπ έξρνληαη. Οη αλαπηπγκέλεο, νη αλαπηπζζφκελεο αιιά θαη νη ππναλάπηπθηεο ρψξεο φιεο καδί πξέπεη λα πηέζνπλ πξνο ηε θαηεχζπλζε γηα κία θαη κνλαδηθή ζπκθσλία πνπ ζα κείλεη ζηελ ηζηνξία θαη ζα αλαζηξέςεη ηελ θαηαζηξνθηθή πνξεία ηεο δξακαηηθήο παγθφζκηαο 29

30 θιηκαηηθήο αιιαγήο. Οη ιχζεηο ππάξρνπλ, ηηο έρνπλ πξνηείλεη νη αξκφδηνη επηζηήκνλεο απφ ηε δηεζλή θνηλφηεηα. Γελ ππάξρνπλ πιένλ άιιεο δηθαηνινγίεο. Σα δψδεθα ρξφληα απφ ην πξσηφθνιιν ηνπ Κηφην είλαη ηεξάζηηνο ρξφλνο. Γελ ππάξρνπλ άιια πεξηζψξηα νη θιηκαηηθέο αιιαγέο αθνινπζνχλ γεσκεηξηθή πξφνδν κε απεηιεηηθφ ιφγν κεηαβνιήο. Καλείο κα θαλείο δελ έρεη ην δηθαίσκα λα ππνβαζκίδεη ην πεξηβάιινλ γηα νπνηνδήπνηε ιφγν. Σα απνηειέζκαηα ηεο Γηάζθεςεο ηεο Κνπεγράγεο λα είζηε ζίγνπξνη φηη ζα θξηζνχλ πνιχ ζνβαξά απφ ηνπο πνιίηεο ηνπ θφζκνπ, γηαηί νη πνιίηεο ζήκεξα γλσξίδνπλ θαη βηψλνπλ φζν πνηέ άιινηε ζε φιεο ηηο γσληέο ηνπ πιαλήηε ηηο θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο ησλ θιηκαηηθψλ αιιαγψλ. Απεπζχλσ έθθιεζε πξνο φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηε Γηάζθεςε ηεο Κνπεγράγεο, ηνπο εηδηθνχο επηζηήκνλεο, ηνπο εθπξνζψπνπο νξγαλψζεσλ, ηνπο εθπξνζψπνπο θπβεξλήζεσλ αιιά θπξίσο ηνπο εγέηεο ησλ θξαηψλ, λα ζηαζνχλ ζην χςνο ησλ πεξηζηάζεσλ, λα θάλνπλ ππεξβάζεηο θαη ππνρσξήζεηο φπνπ ρξεηαζηεί λα αθήζνπλ ηελ πνιπγισζζία γηα κηα θνξά θαη λα κηιήζνπλ επηηέινπο θνηλή γιψζζα γηα ηε ζσηεξία ηνπ πεξηβάιινληνο. 30

31 ΚΟΣΜΟΣ: Τελεσταία Νέα kathimerini.gr Hκεξνκελία : Πξνεηδνπνηήζεηο ηεο Greenpeace γηα ηε ζηάρηε άλζξαθα από ηελ Κίλα Η Greenpeace πξνεηδνπνηεί γηα ηηο επηπηώζεηο πνπ έρεη ζην πεξηβάιινλ ε απνβνιή ζηάρηεο άλζξαθα από ηα θηλεδηθά εξγνζηάζηα. Τα πάλσ από ζεξκηθά εξγνζηάζηα πνπ ιεηηνπξγνύλ κε ηελ θαύζε άλζξαθα απνβάιινπλ θάζε δπόκηζπ ιεπηά πνζόηεηα ηνμηθήο ζηάρηεο πνπ κπνξεί λα γεκίζεη κηα πηζίλα νιπκπηαθώλ δηαζηάζεσλ, έλαο παξάγνληαο ξύπαλζεο πνπ έρεη ππνηηκεζεί πνιύ, ζύκθσλα κε έξεπλα ηεο Greenpeace, ε νπνία δόζεθε ζήκεξα ζηε δεκνζηόηεηα ζηελ Κίλα. Η Κίλα, ε κεγαιύηεξε θαηαλαιώηξηα άλζξαθα ζηνλ θόζκν (κε αλνδηθή ηάζε), παξάγεη 375 ηόλνπο ζηάρηεο άλζξαθα εηεζίσο. Σύκθσλα κε ηελ Greenpeace, ν άλζξαθαο απνηειεί «ηε κεγαιύηεξε πεξηβαιινληηθή απεηιή» γηα ηελ Κίλα θαη ηε κεγαιύηεξε πεγή ζηεξεώλ απνβιήησλ, κεγαιύηεξε θαη από απηήλ ησλ νηθηαθώλ απνβιήησλ ησλ πόιεσλ. Η ζηάρηε ηνπ άλζξαθα πεξηιακβάλεη ζθνπξηέο από ηηο θακίλνπο ησλ εξγνζηαζίσλ θαη ηπηάκελε ζηάρηε από ηηο θακηλάδεο, ηελ νπνία ζπιιέγνπλ αθνύ ηελ ςεθάζνπλ κε λεξό. Η ζηάρηε απνζεθεύεηαη ππό κνξθή ιάζπεο ζε δεμακελέο. Έλαο κέξνο απηήο αλαθπθιώλεηαη. «Η θαύζε ηεζζάξσλ ηόλλσλ άλζξαθα παξάγεη έλα ηόλν ζηάρηεο», ππελζύκηζε ζε ζπλέληεπμε Τύπνπ ε Γηαλγθ Ατινύλ, κηα από ηνπο ζπληάθηεο ηεο έθζεζεο ηεο Greenpeace, ε νπνία θέξεη ηνλ ηίηιν «Τν πξαγκαηηθό θόζηνο ηνπ άλζξαθα, κηα έξεπλα γηα ηε ζηάρηε ηνπ άλζξαθα ζηελ Κίλα». Από ηνλ Ιαλνπάξην σο ηνλ Αύγνπζην ηνπ 2010, κέιε ηεο νξγάλσζεο, έθαλαλ δεηγκαηνιεςία ζηηο πεξηνρέο ζηηο νπνίεο βξίζθνληαη 14 ζεξκηθά εξγνζηάζηα ζηε βόξεηα, θεληξηθή θαη λνηηνδπηηθή Κίλα. Οη αλαιύζεηο έδεημαλ ηελ παξνπζία ζηε ζηάρηε ηνπ άλζξαθα 20 βιαβεξώλ νπζηώλ νπζίεο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ κόιπβδνο, θάδκην, πδξάξγπξνο θαη αξζεληθό. Οη νπζίεο απηέο αληρλεύηεθαλ ζηνλ αέξα, ζηνλ πδξνθόξν νξίδνληα, ζε πνηακνύο, ζε ρσξάθηα θαη θαιιηέξγεηεο, θαζώο θαη ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα, θπξίσο ζηηο γαιαθηνθόξεο αγειάδεο. με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ 31

32 «Κόθθηλε ιάζπε» από απόβιεηα βσμίηε ζε κνλάδα παξαγσγήο αινπκηλίνπ, πνπ πεξηέρεη κεγάιεο πνζόηεηεο βαξέσλ κεηάιισλ, ζην Darrow ηεο Louisiana Πεηξέιαην από εμόξπμε άκκνπ ζην Fort McMurray ζηνλ Καλαδά Υπεύζπλνο γηα ην θαιιηηερληθό αιιά άθξσο κνιπζκέλν- απνηέιεζκα είλαη ν J Henry Fair, ν νπνίνο απνηύπσζε κε ην θσηνγξαθηθό θαθό ηνπ ηε δεκηά πνπ πξνθαιεί ε βηνκεραληθή ξύπαλζε θαη ηα δσληαλά ρξώκαηα πνπ δεκηνπξγνύληαη από ηα ηνμηθά απόβιεηα. 32

33 Γίθηπν ΜΔΟΓΔΗΟ SOS, Πέκπηε, 12 Ννέκβξηνο 2009 Σν Γίθηπν ΜΔΟΓΔΗΟ SOS ζπλεπέο ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ γηα αλάδεημε θαη δηεξεχλεζε θξίζηκσλ πεξηβαιινληηθψλ ζεκάησλ, δηνξγάλσζε ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Ηηαιηθή ΜΚΟ Legambiente Nazionale, ζπλέληεπμε ηχπνπ ζηελ Αίζνπζα Δθδειψζεσλ ηνπ Γηθεγνξηθνχ πιιφγνπ Αζελψλ (Αθαδεκίαο 60) ηελ Πέκπηε 29 Οθησβξίνπ, κε ζέκα: Βπζηζκέλα πινία ζηε Μεζόγεην κε επηθίλδπλα ηνμηθά θαη ξαδηελεξγά απόβιεηα Σν ρξνληθό ηεο δξάζεο ηεο Ηηαιηθήο καθίαο κε ηα "Γειεηεξηώδε" πινία κε αθνξκή ηελ απνθάιπςε λέσλ ζηνηρείσλ ζηελ ππφζεζε ησλ χπνπησλ λαπαγίσλ, πνπ θέξνληαη λα δηαθηλνχζαλ θαη λα απέξξηπηαλ ηνμηθά θαη ππξεληθά απφβιεηα ζηε πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ. Σε ζπδήηεζε άλνημε ε Γηεπζχληξηα ηνπ Γηθηχνπ ΜΔΟΓΔΗΟ SOS θ. Άλλπ Μεηξνπνχινπ, επηζεκαίλνληαο ην γεγνλφο φηη αλ θαη ε αλεμέιεγθηε απφξξηςε ηνμηθψλ θαη ππξεληθψλ απνβιήησλ απνηειεί έλα ρξφλην πξφβιεκα ζηε Μεζφγεην, πνπ θαίλεηαη λα ιεηηνπξγεί σο "ρσκαηεξή" θαη σο ραιί γηα λα θξχςνπκε ηελ ηνμηθή ζθφλε, σζηφζν νη πξφζθαηεο απνθαιχςεηο θαζηζηνχλ επηηαθηηθή ηελ πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε ηνπ ζέκαηνο. χκθσλα κε ηελ θ. Μεηξνπνχινπ ε παξνπζία πινίσλ ζην βπζφ ηεο Μεζνγείνπ κε ελδερφκελν θνξηίν ηνμηθψλ θαη ππξεληθψλ απνβιήησλ, είλαη έλα ζέκα πνπ αθνξά ηε δηεζλή θνηλφηεηα, αλεμάξηεηα κε ηνλ ρψξν βχζηζεο ησλ πινίσλ. Γηα ην ιφγν απηφ θαη ε αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο απαηηεί δηαθξαηηθή ζπλεξγαζία θαη αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ ηφζν εθ κέξνπο ησλ θπβεξλήζεσλ, φζν θη εθ κέξνπο ησλ δηθαζηηθψλ αξρψλ. Απαξαίηεηεο επίζεο ζεσξνχληαη ε εθηεηακέλε δηεξεχλεζε ησλ λαπαγίσλ θαη ε εληαηηθνπνηεκέλε δεηγκαηνιεςία λεξνχ θαη ηδεκάησλ απφ πεξηνρέο ζηηο νπνίεο ππάξρνπλ ππφλνηεο δηαξξνήο απνβιήησλ. Δλ ζπλερεία, ην ιφγν πήξε ε θ. Νίθε Παξδαινχ, ππεχζπλε ηνπ Γηθηχνπ ΜΔΟΓΔΗΟ SOS γηα ζέκαηα ζαιάζζηαο βηνπνηθηιφηεηαο. Ζ θ. Παξδαινχ αθνχ έθαλε κηα ζχληνκε αλαθνξά ζην ρξνληθφ ηνπ ζθαλδάινπ κε ηα "δειεηεξηψδε πινία", επεζήκαλε ηελ ελδερφκελε χπαξμε χπνπησλ λαπαγίσλ θαη ζηηο ειιεληθέο ζάιαζζεο. Καηαιήγνληαο δηεπθξίληζε φηη, αλ θαη ζηε ρψξα καο νη κέρξη ζήκεξα κεηξήζεηο ξαδηελέξγεηαο δελ εκπλένπλ αλεζπρία, παξ φια απηά ε χπαξμε ηέηνησλ λαπαγίσλ ζηα ρσξηθά καο χδαηα είλαη πηζαλή θη σο εθ ηνχηνπ ε αλάγθε επαγξχπλεζεο θαη πεξαηηέξσ δηεξεχλεζεο ηνπ ζέκαηνο θξίλεηαη επηηαθηηθή. Αθνινχζεζε ε ηνπνζέηεζε ηνπ εθπξνζψπνπ ηεο ηηαιηθήο ΜΚΟ Legambiente Nazionale θ. Antonio Pergolizzi, o νπνίνο αλαθέξζεθε εθηελψο ζην ηζηνξηθφ ηεο πνιχθξνηεο ππφζεζεο, ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κεζνδεχηεθε ε δηαθίλεζε θαη απφξξηςε ησλ απνβιήησλ θαη ζηηο ζπλέπεηεο νη νπνίεο έρνπλ ήδε αξρίζεη λα δηαθαίλνληαη. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο Legambiente, ζην ζθάλδαιν εκπιέθνληαη κπζηηθέο ππεξεζίεο, έκπνξνη φπισλ θαη ε Ηηαιηθή καθία, γεγνλφο πνπ ιεηηνχξγεζε σο ηξνρνπέδε ζηελ νπζηαζηηθή δηεξεχλεζε θαη δηαιεχθαλζε ηεο ππφζεζεο απφ ηηο δηθαζηηθέο αξρέο ηεο Ηηαιίαο. Σειεηψλνληαο ν θ. Pergolizzi ηφληζε 33

34 φηη ην πξφβιεκα δελ είλαη κφλν Μεζνγεηαθφ αιιά παγθφζκην θαη απαηηεί ηελ επέκβαζε ηεο Δ.Δ. αιιά θαη ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο. Οη ηνπνζεηήζεηο ησλ εηζεγεηψλ νινθιεξψζεθαλ κε απηή ηνπ θ. Θαλ. Γεξάληνπ, Αλαπι. Καζεγεηή ηνπ Σνκέα Ππξεληθήο θαη σκαηηδηαθήο Φπζηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Αζήλαο. Ο θ. Γεξάληνο δήισζε φηη ηα θαηαπνληηζκέλα ππξεληθά απφβιεηα δηαρένληαη γξεγνξφηεξα απφ ηα απνζεθεπκέλα ζε παιαηά νξπρεία ιφγσ ηεο δηάβξσζεο ζην πδάηηλν πεξηβάιινλ, αιιά θαη ιφγσ ηεο πξνρεηξφηεηαο θαη θζελήο ζσξάθηζήο ηνπο γηα ιφγνπο νηθνλνκίαο. Ο θίλδπλνο κφιπλζεο κεγαιψλεη αλ ζε απηά εκπεξηέρεηαη θαη πινπηψλην πνπ δελ απνκαθξχλζεθε ζηηο κνλάδεο επεμεξγαζίαο ππξεληθψλ απνβιήησλ. Απαηηείηαη ν εληνπηζκφο ησλ θνξηίσλ απηψλ θαη ε αλέιθπζή ηνπο πξηλ μεθηλήζεη ε δηαδηθαζία ηεο δηάβξσζεο, πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη κφιπλζε ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο απφ κφιπλζε ησλ ςαξηψλ. Ο θ. Γεξάληνο ηφληζε φηη ε Διιάδα δελ είλαη ππξεληθή ρψξα, νχηε θαη δηαζέηεη ππξεληθέο εγθαηαζηάζεηο θαη επνκέλσο δελ επηηξέπεηαη λα κνιχλεηαη κε ππξεληθά απφβιεηα αληηδξαζηήξσλ άιισλ ρσξψλ, νχηε θαη λα θηλδπλεχεη απφ ππξεληθά αηπρήκαηα απφ ηε ιεηηνπξγία απηή. Σν γεγνλφο απηφ, επηβεβαηψλεη ηελ άπνςε φηη ε απφθαζε γηα εγθαηάζηαζε θαη ιεηηνπξγία ππξεληθψλ αληηδξαζηήξσλ δελ πξέπεη λα είλαη απφθαζε κηαο κφλνλ ρψξαο, αιιά ηνπιάρηζηνλ θαη ησλ γεηηνληθψλ. 34

35 ΚΛΗΜΑΣΗΚΔ ΑΛΛΑΓΔ ΚΑΗ ΑΝΘΡΧΠΗΝΔ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ηεο Δ π α γ γ ε ι ί α Β α ξ ν π η ά - Φ ι ώ ξ ν π Μ.Sc, Πνιηηηθνχ Μεραληθνχ Δ.Μ.Π,. Δηδηθεπκέλεο ζην Βηνθιηκαηηθφ ρεδηαζκφ. Φίιε Αλαγλψζηε, Ζ δξακαηηθή επηδείλσζε ηνπ νηθνζπζηήκαηνο πνπ πξφζθαηα βηψζακε κε ηνπο θαχζσλεο, ηηο ππξθαγηέο θαη ηηο πιεκκχξεο, θηλδπλεχεη λα έρεη ηξνκεξέο ζπλέπεηεο γηα ηνλ άλζξσπν θαη φρη κφλν. Οη εηδηθνί επηζηήκνλεο επηζεκαίλνπλ φηη ε παγθφζκηα αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ε δεκηνπξγία ηνπ θαηλφκελνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ζα νδεγήζεη ζε άλνδν ηεο ζηάζκεο ησλ ζαιαζζψλ, πνπ ζα πιεκκπξίζνπλ ηηο παξάθηηεο πεξηνρέο θαη ζε εληνλφηεξεο ζχειιεο θαη πεξηζζφηεξεο ππξθαγηέο, κε πηζαλφηεηα θαηαζηξνθήο ησλ αλζξψπηλσλ βηφηνπσλ. Σν θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, φπσο έρεη δηαπηζησζεί, νθείιεηαη θαηά βάζε ζηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο: -θαχζε νξπθηψλ θαπζίκσλ (π.ρ. πεηξειαίνπ) γηα ζέξκαλζε/ θσηηζκφ ησλ θηηξίσλ καο, θίλεζε απηνθίλεησλ, παξαγσγή βηνκεραληθψλ πξντφλησλ γηα δηάθνξεο ρξήζεηο, θ.ά. -ρξήζε θιηκαηηζηηθψλ, πνπ, σο γλσζηφ, γηα λα ςχμνπλ ην εζσηεξηθφ ελφο θηηξίνπ, εθιχνπλ ζεξκφηεηα ζην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ -θηηξηαθέο θαη άιιεο θαηαζθεπέο -παξαζθεπή ηξνθήο, θαζαξηζκφο, εξγαζία (ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο & ζπλαθή), δηαζθέδαζε, θ.ά. χκθσλα κε ην θπζηθφ Lawrence Krauss ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Κιήβειαλη, αλ ε αλζξσπφηεηα απνηχρεη λα αιιάμεη ηελ πνξεία ηεο αλαθνξηθά κε ηελ παγθφζκηα αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο, ιφγσ ηνπ θαηλφκελνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ππάξρεη κεγάιε πηζαλφηεηα, ε Γε ζην έηνο 2100, κφλν ακπδξά λα κνηάδεη κε ηνλ ζεκεξηλφ πιαλήηε καο, πνπ είλαη έηζη εδψ θαη έηε. Ση κπνξνύκε ινηπόλ λα θάλνπκε ή λα κελ θάλνπκε εκείο: -Να κελ θάλνπκε αιφγηζηε ρξήζε ησλ θιηκαηηζηηθψλ -Να εγθαηαζηήζνπκε, αλ είλαη δπλαηφλ, ειηαθνχο ζεξκνζίθσλεο -Να κελ αθήλνπκε ρσξίο ιφγν θψηα θαη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο αλακκέλα ή ζε θαηάζηαζε εηνηκφηεηαο -Να πξνκεζεπηνχκε ειηαθέο ζπζθεπέο (πρ. ειηαθά θψηα, ειηαθνχο θνχξλνπο, θιπ.) -Να πεξηνξίζνπκε ηηο κεηαθηλήζεηο καο κε Η.Υ. -Να ειέγμνπκε ηελ θεληξηθή ζέξκαλζε θαη λα εγθαηαζηήζνπκε ηνπο ζρεηηθνχο απηνκαηηζκνχο, ή, αλ απαηηείηαη, λα επηζθεπάζνπκε ή θαη λα αληηθαηαζηήζνπκε ην ιέβεηα ή ηνλ θαπζηήξα, ψζηε λα γίλεη ην ζχζηεκα απνδνηηθφηεξν & νηθνλνκηθφηεξν -Να ρξεζηκνπνηνχκε ζηηο νηθνδνκέο καο πιηθά ληφπηα, παξαδνζηαθά, νηθνινγηθά, θαζψο θαη πιηθά γηα ηελ παξαγσγή θαη κεηαθνξά ησλ νπνίσλ έρεη θαηαλαισζεί κηθξή πνζφηεηα ελέξγεηαο -Να αγνξάδνπκε θιηκαηηζηηθά ηχπνπ inverter θαη άιιεο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο ρακειήο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο -Να αλαθπθιψλνπκε, ζε ζπλεξγαζία κε ην Γήκν ή άιινπο έγθπξνπο θνξείο ηα «πνιχηηκα» ζθνππίδηα καο (αινπκίλην, γπαιί, ραξηί, θ.ά.) -Να θηίδνπκε βηνθιηκαηηθέο θαηνηθίεο (ζσζηφο πξνζαλαηνιηζκφο, θπζηθφο δξνζηζκφο, αεξηζκφο, θσηηζκφο, ρξήζε αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο) -Να θπηέςνπκε πξάζηλν φπνπ κπνξνχκε ζηνλ θήπν καο, ζηελ απιή καο, ζηηο γιάζηξεο, ζηηο ηαξάηζεο καο -Να ζπκκεηέρνπκε ελεξγά ζηα θνηλσληθά δξψκελα ηνπ ηφπνπ καο θαη λα πηέδνπκε ζπλερψο ηηο εθάζηνηε εγεζίεο γηα άζθεζε πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο Αο ζθεθηνχκε πσο, φζεο «ζπζίεο» θη αλ θάλνπκε, ζα είλαη ζε ηειηθή αλάιπζε γηα ην δηθφ καο ην θαιφ θαη κφλν, αθνχ ν πιαλήηεο, έηζη θη αιιηψο, ζα αλαθάκςεη φηαλ ην αλζξψπηλν είδνο εθιείςεη. 35

36 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΓΗΑ ΣΖΝ 1 Ζ ΔΝΟΣΖΣΑ 2 Ζ ΤΝΑΝΣΖΖ ΥΧΡΗΜΟ Δ ΟΜΑΓΔ- ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΘΔΜΑΣΧΝ Σα παηδηά ρωξίδνληαη ζε νκάδεο κε ηπραίν ηξφπν, πρ: ν θαζεγεηήο κνηξάδεη ζηα παηδηά έγρξσκεο θαξακέιεο, θξνληίδνληαο ψζηε λα έρεη ίζν αξηζκφ θαξακειψλ απφ θάζε ρξψκα. Όζα παηδηά έρνπλ ην ίδην ρξψκα θαξακέιαο, αλήθνπλ ζηελ ίδηα νκάδα. ηελ θάζε νκάδα, θάζε παηδί αλαιακβάλεη έλα ζπγθεθξηκέλν ξόιν. Πρ, έλαο είλαη ν ζπληνληζηήο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο νκάδαο (ζπληνληζηήο), άιινο αλαιακβάλεη λα θέξλεη ηα πιηθά γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο (πξνκεζεπηήο), άιινο λα θαηαγξάθεη ηελ πνξεία ηεο νκάδαο (γξακκαηέαο), άιινο λα αλαθέξεη ζηηο ππφινηπεο νκάδεο ηα απνηειέζκαηα (αληαπνθξηηήο), θιπ. 36

37 ΔΝΣΟΠΗΜΟ ΘΔΜΑΣΧΝ Σα ζέκαηα κε ηα νπνία ζα αζρνιεζεί ην πξφγξακκα πξνηείλνληαη θαη ζπδεηνχληαη απφ φια ηα παηδηά ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ θαζεγεηή, κε έλαλ απφ ηνπο παξαθάησ ηξφπνπο: Καηαηγηζκφο ηδεψλ: ν θαζεγεηήο θαηαγξάθεη ζηνλ πίλαθα ή ζε flipchart φιεο ηηο ηδέεο έλλνηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζέκα ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη κεηά επηιέγνπλ κε πνηεο απφ απηέο ζέινπλ θαη κπνξνχλ λα αζρνιεζνχλ ή Θεκαηηθφο ηζηφο: ν θαζεγεηήο γξάθεη ζην θέληξν ηνπ πίλαθα ην θχξην ζέκα θαη δεηάεη απφ ηα παηδηά λα πνπλ νπνηαδήπνηε ιέμεέλλνηα ηνπο έξρεηαη ζην λνπ. Καηαγξάθεη φια φζα πνπλ ηα παηδηά θαη ηα ζπλδέεη κεηαμχ ηνπο, ψζηε λα ζρεκαηηζηεί έλαο ηζηφο. Έηζη θαίλνληαη νη ζρέζεηο θαη νη αιιειεπηδξάζεηο ησλ επί κέξνπο ζεκάησλ. Σειηθά φινη καδί απνθαζίδνπλ κε πνην απφ ηα επί κέξνπο ζέκαηα ζα αζρνιεζνχλ. 37

38 ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΗΣΟ πγθνηλωλίεο δηαηξνθή Τγεία ΡΤΠΑΝΗ ξύπνη θπηνθάξκαθα απόβιεηα βηνκεραλίεο 38

39 3 Ζ ΤΝΑΝΣΖΖ εηζήγεζε απφ ηνλ θαζεγεηή ή θάπνην πξνζθεθιεκέλν νκηιεηή ζηηο βαζηθέο έλλνηεο ηεο πεξηβαιινληηθήο ξχπαλζεο (βι. Γηδαθηηθφ Τιηθφ ζει ). Λέμεηο θιεηδηά: πεξηβαιινληηθή ξχπαλζε, είδε πεξηβαιινληηθψλ ξχπσλ, πεγέο ξχπαλζεο.. ζπδήηεζε ζηελ νκάδα: κε ηε βνήζεηα θαη ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ηα παηδηά ζπδεηνχλ ην ζέκα ηεο ξχπαλζεο κε ηνλ θαζεγεηή θαη κεηαμχ ηνπο, δεκηνπξγνχλ (π.ρ. κε θνιάδ) ην ράξηε κε ηηο πεγέο ξχπαλζεο (X1) θαη πξνηείλνπλ ιχζεηο θαη δξάζεηο πνπ κπνξνχλ λα εθαξκνζζνχλ ζε αηνκηθφ, αιιά θαη ζε επξχηεξν επίπεδν (θξάηνο, θνηλσλία, επηζηεκνληθή θνηλφηεηα) κε ζηφρν ηελ κείσζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ ξχπσλ. 39

40 ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ Γλσξίδαηε φηη: 1. Σν θύµα θαύζσλα ηνπ 2003 ζηελ Δπξώπε πξνθάιεζε ζαλάηνπο, πνιινί από ηνπο νπνίνπο νθείινληαλ ζε αλαπλεπζηηθά θαη θαξδηαγγεηαθά επεηζόδηα.. 2. Ζ άλνδνο ηεο ζεξµνθξαζίαο θαη νη αιιαγέο ζηηο βξνρνπηώζεηο, εηδηθά γηα ηελ Μεζόγεην, έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα ηελ κείσζε ησλ απνζεκάησλ ηνπ πόζηκνπ λεξνύ, ζπρλόηεξε εκθάληζε πεξηόδσλ μεξαζίαο θαη κείσζε ησλ θαιιηεξγήζηκσλ εδαθώλ. 3. Ζ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε νδεγεί ζην ιηώζηκν ησλ πάγσλ ηεο Αληαξθηηθήο θαη άλνδν ηεο επηθάλεηαο ηεο ζάιαζζαο, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη όηη ρηιηάδεο άλζξσπνη ζα αλαγθαζζνύλ λα εγθαηαιείςνπλ ηηο παηξίδεο ηνπο ιόγσ πιεκκύξσλ θαη πείλαο. 4. Πιεµµύξεο: πξνβιέπεηαη λα απμεζνύλ ζηε Βόξεηα Δπξώπε (βόξεηα από ηνλ 47 παξάιιειν) 5. ηηο πεξηζζόηεξεο πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ απμάλεη ν αξηζµόο ησλ εβδνµάδσλ πνπ παξνπζηάδνπλ πςειή επηθηλδπλόηεηα γηα ππξθαγηέο 1 θαηά 20-34%. 6. Αλ ε ζεξκνθξαζία ηνπ πιαλήηε ζπλερίζεη λα απμάλεη κε ηνπο ίδηνπο ξπζκνύο, ην 2020 ζηελ Αθξηθή ζα έρνπκε εθ. Αλζξώπνπο λα ππνθέξνπλ από ιεηςπδξία θαη ε αγξνηηθή ηνπο παξαγσγή ζα κεησζεί ζην κηζό. 40

41 Υάξηεο 1: Πεγέο ξύπαλζεο 41

42 4 ε ΤΝΑΝΣΖΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ: ΣΟ ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΟ ΜΟΤ ΑΠΟΣΤΠΧΜΑ Σα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ ην ινγηζκηθφ «ην νηθνινγηθφ κνπ απνηχπσκα»: ( γηα λα βγάινπλ ην δηθφ ηνπο νηθνινγηθφ απνηχπσκα. Με αθνξκή ηα απνηειέζκαηα πνπ ζα βγάινπλ, δηνξγαλψλνπλ ζπδήηεζε ζρεηηθή κε ηηο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ κπνξνχλ λα πηνζεηήζνπλ γηα λα κεηψζνπλ ηηο βιαπηηθέο επηδξάζεηο ησλ δηθψλ ηνπο δξαζηεξηνηήησλ ζην πεξηβάιινλ. Ζ ζπδήηεζε γίλεηαη αξρηθά ζε θάζε νκάδα ρσξηζηά θαη ζηε ζπλέρεηα αλαθνηλψλνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ζην ζχλνιν ησλ νκάδσλ. 42

43 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ: Γξάθω κία ηζηνξία Σα παηδηά αλά νκάδεο γξάθνπλ κηα ηζηνξία κε ηελ δηθή ηνπο εθδνρή γηα ηελ εμαθάληζε ησλ θαηνίθσλ ησλ λεζηψλ ηνπ Πάζρα 43

44 Νεζηά ηνπ Πάζρα: Ζ άλνδνο θαη ε πηώζε ελόο πνιηηηζκνύ Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο θάπνηνη αξραηνιφγνη βάιζεθαλ ζηα ζνβαξά λα ιχζνπλ ην κπζηήξην ησλ λεζηψλ ηνπ Πάζρα. Ζ πξψηε ζεκαληηθή αλαθάιπςε έγηλε ράξε ζηελ αλάιπζε ηεο γχξεο ησλ θπηψλ, ε νπνία δηαηεξείηαη ζε παιαηφηεξα ζηξψκαηα ηνπ εδάθνπο. Απνδείρηεθε φηη ε ρισξίδα ηα παιαηφηεξα ρξφληα ήηαλ πνιχ δηαθνξεηηθή απφ ηε ζεκεξηλή θαη φηη ην λεζί ήηαλ, φπσο είδακε, θαηάθπην κε θνηληθφδεληξα θαη πνιχ εχθνξν. Όκσο, φπσο έδεημε ε αλάιπζε ηεο γχξεο, ε θαηαζηξνθή ησλ δαζψλ άξρηζε ήδε απφ ην 800 κ.υ., κεξηθνχο αηψλεο αθφηνπ νη άλζξσπνη εγθαηαζηάζεθαλ ζε απηή ηε γε. ηγά ζηγά ηα θνηληθφδεληξα κεηψλνληαλ, ψζπνπ εμαθαλίζηεθαλ ηειεησηηθά πεξί ην κ.υ. Έλαο άιινο πάιη ζεκαληηθφο ηνπηθφο ζάκλνο, ν hauhau, πνπ ήηαλ ν κνλαδηθφο θαηάιιεινο γηα ηελ θαηαζθεπή ζθνηληψλ, κεηψζεθε δξαζηηθά. Όηαλ ήξζαλ νη Δπξσπαίνη, ζε νιφθιεξν ην λεζί βξήθαλ έλαλ θαη κφλν ηειεπηαίν ηέηνην ζάκλν (ζήκεξα ην είδνο απηφ επηβηψλεη κφλν ζε βνηαληθνχο θήπνπο). Αιιά φρη κφλν ηα θνηληθφδεληξα θαη νη ζάκλνη hauhau, αιιά θάζε άιιν είδνο δέληξνπ εμαθαλίζηεθε. Ζ θαηαζηξνθή πξνρσξνχζε θαζψο νη άλζξσπνη θαζάξηδαλ ηε γε γηα λα θπηέςνπλ θήπνπο, έθνβαλ δέληξα γηα λα θηηάμνπλ θαλφ, γηα λα κεηαθηλήζνπλ θαη λα νξζψζνπλ αγάικαηα, γηα λα αλάςνπλ θσηηά. Μάιηζηα, φρη κφλν ην ηζεθνχξη θαη ε θσηηά, αιιά θαη νη αξνπξαίνη ζπλέβαιαλ ζηελ εμαθάληζή ηνπο. Οη πξψηνη έπνηθνη έθεξαλ ελ αγλνία καδί ηνπο αξνπξαίνπο, νη νπνίνη κελ έρνληαο θπζηθφ ερζξφ έγηλαλ ε κάζηηγα ηνπ λεζηνχ, ηξψγνληαο κεηαμχ άιισλ θαη ηνπο ζπφξνπο ησλ δέληξσλ, εκπνδίδνληαο έηζη ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ. (Αιιά θαη νη ληφπηνη, θαίλεηαη πσο είραλ ηνπο αξνπξαίνπο γηα...κεδέ). Σέινο, θαζψο ηα ηζαγελή πνπιηά εμαθαλίδνληαλ θη απηά απφ ην θπλήγη θαη απφ ηελ θαηαζηξνθή ησλ βηνηφπσλ, έπαςαλ πηα λα γνληκνπνηνχλ ηα ινπινχδηα ησλ δέληξσλ θαη λα δηαζπείξνπλ ηνπο ζπφξνπο ηνπο. Ζ φιε εηθφλα απνηειεί έλα από ηα πην αθξαία παξαδείγκαηα θαηαζηξνθήο δάζνπο παγθνζκίωο. Οιφθιεξν ην δάζνο εμαθαλίζηεθε θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο απφ ηα είδε δέληξσλ ηνπ εμαιείθζεθε. Ζ θαηαζηξνθή ησλ δψσλ ηνπ λεζηνχ ήηαλ εμίζνπ νινθιεξσηηθή φζν θαη ηνπ δάζνπο: ρσξίο θακηά εμαίξεζε, θάζε είδνο ηνπηθνχ πνπιηνχ εμαθαλίζηεθε. Αθφκε θαη ηα κεγάια νζηξαθφδεξκα ππέζηεζαλ ππεξεθκεηάιιεπζε θαη έγηλαλ ζπάληα, θαη ζηε ζπλέρεηα νη άλζξσπνη άξρηζαλ λα καδεχνπλ ηα κηθξά ζαιάζζηα ζαιηγθάξηα. Απφ ηα αξραηνινγηθά επξήκαηα εθιείπνπλ θαη ηα ίρλε δηαηξνθήο κε δειθίληα θαη θαιαηλνεηδή, πεξί ην Καλείο δελ κπνξνχζε πιένλ λα αλνηρηεί ζηε ζάιαζζα γηα ςάξεκα, αθνχ δελ ππήξραλ πηα δέληξα γηα ηελ θαηαζθεπή κεγάισλ θαλφ. Μεηψζεθαλ ζην ήκηζπ ηέινο θαη νη απνηθίεο κε ηα ζαιαζζνπνχιηα ζηα γχξσ λεζάθηα. Αθνχ εμνιφζξεπζαλ ηα πάληα, νη άλζξσπνη εληαηηθνπνίεζαλ ηελ εθηξνθή θνηφπνπισλ, πνπ φκσο πξνθαλψο δελ επαξθνχζε. Άξρηζαλ έηζη λα ζηξέθνληαη θαη ζε λέεο πεγέο δηαηξνθήο: ζηνπο αλζξψπνπο! ηα θφθαια αλζξψπσλ, φπσο δείρλνπλ νη αλαζθαθέο, αξρίζνπλ λα πιεζαίλνπλ απφ ηελ πεξίνδν απηή ζηνπο ζσξνχο κε ηα απνθάγηα. Μελ έρνληαο πιένλ μχια, άλαβαλ ηηο θσηηέο ηνπο κε μεξφρνξηα θαη θαιακηέο. Έηζη, κε βάζε ηηο αλαθαιχςεηο γηα ηελ εμέιημε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηνπ λεζηνχ θαη ησλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ ησλ θαηνίθσλ ηνπ, νη αξραηνιόγνη άξρηζαλ ζηγά ζηγά λα ζρεκαηίδνπλ κηα ζαθή θαη ζπλεπή εηθόλα ηεο αλόδνπ θαη ηεο πηώζεο ηνπ πνιηηηζκνύ πνπ άλζεζε ζην λεζί ηνπ Πάζρα: Οη πξψηνη Πνιπλήζηνη άπνηθνη βξέζεθαλ ζε έλα λεζί κε εχθνξν έδαθνο, άθζνλε μπιεία, επαξθή δσηηθφ ρψξν θαη φια ηα πξναπαηηνχκελα γηα κηα άλεηε δσή. Δπδνθίκεζαλ θαη 44

45 πνιιαπιαζηάζηεθαλ. Μεηά απφ κεξηθνχο αηψλεο, άξρηζαλ λα θηίδνπλ πέηξηλα αγάικαηα ζε βάζξα, φκνηα φπσο έθαλαλ θαη νη πξφγνλνί ηνπο ζηελ Πνιπλεζία. Όζν πεξλνχζαλ ηα ρξφληα, ηφζν ηα αγάικαηα θαη ηα βάζξα γίλνληαλ φιν θαη κεγαιχηεξα, ελψ ηα αγάικαηα άξρηζαλ λα απνθηνχλ θαη θφθθηλεο θνξψλεο κεγέζνπο 10 ηφλσλ, πξνζπαζψληαο λα μεπεξάζνπλ ην έλα ην άιιν, πηζαλφηαηα θαζψο αληίπαιεο νκάδεο πξνζπαζνχζαλ λα μεπεξάζνπλ ε κία ηελ άιιε ζε επίδεημε πινχηνπ θαη ηζρχνο (θάηη αλάινγν κε ηηο νινέλα θαη απμαλφκελεο ππξακίδεο ζηελ αξραία Αίγππην, ή ηηο νινέλα θαη πην εληππσζηαθέο βίιεο ησλ αζηέξσλ ηνπ Υφιηγνπλη ζήκεξα). Ο καιαθφο θαη πνξψδεο εθαηζηεηνγελήο βξάρνο ηνπ λεζηνχ ήηαλ ηδαληθφο γηα ηε ζκίιεπζε αγαικάησλ (moai ηα έιεγαλ νη ληφπηνη). Οη γιχπηεο ήηαλ έκπεηξνη ηερλίηεο πνπ ήμεξαλ λα αμηνπνηνχλ ζην έπαθξν ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πιηθνχ, φπσο ηηο θπζηθέο ραξαγκαηηέο θαη ηηο δηαθνξνπνηήζεηο ζην ρξψκα. Πξψηα ζρεδίαδαλ έλα ζρέδην ζην βξάρν θαη χζηεξα ζηγά ζηγά κε πέηξηλα εξγαιεία έζθαβαλ ην άγαικα ζην βξάρν. Δάλ έλα ειάηησκα εκθαληδφηαλ ζην βξάρν θαηά ηελ θαηαζθεπή, ην άγαικα εγθαηαιείπνληαλ θαη άξρηδαλ άιιν. Γηα ηελ κεηαθνξά θαη ην ζηήζηκν δελ ρξεζηκνπνηνχλην δνχινη, αιιά επηζηξαηεπφηαλ νιφθιεξε ε θπιή, ελψ φιε ε δηαδηθαζία ζπλδπαδφηαλ κε ηειεηέο θαη ηεξνπξγίεο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ην άγαικα θηηαρλφηαλ, έπξεπε λα κεηαθεξζεί θαηά κήθνο ηνπ λεζηνχ πξνο ηα βάζξα πνπ είραλ πξνεηνηκαζηεί γηα απηά. Απηφ ζήκαηλε κεηαθίλεζε έσο θαη γηα 14 κίιηα ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο. Πψο γηλφηαλ φκσο απηή κεηαθνξά; Δμαηξνχκελσλ ησλ...εμσγήηλσλ, πηζαλφηεξε κέζνδνο έρεη απνδεηρηεί (κε πξνζνκνίσζε ζε ππνινγηζηή αιιά θαη κε πξαθηηθέο δνθηκέο) ην θχιηζκα θαηά κήθνο ησλ δξφκσλ πάλσ ζε θνξκνχο πνπ ιηπαίλνληαλ κε ιάδη θνθνθνηληθηάο. Σν ζήθσκα ηνπ αγάικαηνο ζε φξζηα ζηάζε κπνξνχζε λα γίλεη πάιη κε έλα ζχζηεκα θαηάιιεια ηνπνζεηεκέλσλ θνξκψλ. Μεξηθνί κάιηζηα ππνζέηνπλ φηη ηα αγάικαηα κεηαθέξνληαλ ζην δξφκν ζε φξζηα ζέζε ζπγθξαηνχκελα απφ εξγάηεο κε θαηάιιειν ρεηξηζκφ ζρνηληψλ. Κάηη ηέηνην ζα επαιήζεπε θαη ηνλ αξραίν ζξχιν ηνπ λεζηνχ φηη ηα αγάικαηα «πεξπαηνχζαλ» κέρξη ην ζεκείν ηεο ηνπνζέηεζήο ηνπο! Δάλ θάπνην άγαικα έπεθηε, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κεηαθνξάο, ην εγθαηέιεηπαλ εθεί πνπ έπεζε. Σειηθά ηα αγάικαηα ζηήλνληαλ θαηά κήθνο ηεο αθηνγξακκήο, θνηηψληαο πξνο ην εζσηεξηθφ, ίζσο γηα λα πξνζηαηεχνπλ θαη λα θέξλνπλ θαιή ηχρε ζηνπο θαηνίθνπο ηνπ λεζηνχ. Όκσο ηειηθά ηα αγάικαηα δελ ηνπο πξνζηάηεπζαλ, κάιινλ ζπλέβαιαλ θαη απηά ζηνλ αθαληζκφ ηνπο. Ο απμαλφκελνο πιεζπζκφο ηνπ λεζηνχ (εθηηκάηαη φηη κπνξεί λα είραλ θηάζεη έσο θαη ηηο θαηνίθνπο) έθνβε ηα δάζε ηαρχηεξα απφ φζν κπνξνχζαλ απηά λα αλαπαξαρζνχλ. Υξεζηκνπνηνχζαλ ην έδαθνο γηα λα θηηάμνπλ θήπνπο θαη ηα μχια γηα θαχζηκα, θαλφ, ζπίηηα θαη -βεβαίσο- αγάικαηα. Καζψο ηα δάζε εμαθαλίδνληαλ, νη θάηνηθνη μέκεηλαλ απφ μπιεία θαη απφ ζθνηληά γηα ηε κεηαθνξά θαη ην ζηήζηκν ησλ αγαικάησλ. Ζ δσή έγηλε δπζθνιφηεξε. Πεγέο θαη ξπάθηα μεξάζεθαλ, δελ είραλ μχια λα αλάςνπλ θσηηά, ηα άγξηα ζεξάκαηα εμαθαλίζηεθαλ. Καζψο δελ είραλ μπιεία γηα λα θηηάμνπλ κεγάιεο βάξθεο, ιηγφζηεςε θαη ε αιηεία. Οη ζνδεηέο ηνπο επίζεο κίθξπλαλ, θαζψο ε απνδάζσζε άθεζε ην έδαθνο λα δηαβξσζεί απφ ηε βξνρή θαη ηνλ άλεκν, λα μεξαζεί απφ ηνλ ήιην θαη ηα ζξεπηηθά ηνπ ζπζηαηηθά λα εμαληιεζνχλ. Οχηε ηα θνηφπνπια νχηε ν θαληβαιηζκφο έθηαλαλ πηα γηα λα ηξαθνχλ νη θάηνηθνη. Αγαικαηίδηα απηήο ηεο επνρήο κε βπζηζκέλα κάγνπια θαη απνζθειεησκέλα ραξαθηεξηζηηθά δείρλνπλ φηη ν ιαφο πιένλ ιηκνθηνλνχζε. Με ηελ εμαθάληζε ηνπ πεξηζζεχκαηνο ηξνθήο, ην λεζί ηνπ Πάζρα δελ κπνξνχζε πιένλ λα ζπληεξεί ηνπο αξρεγνχο, ηνπο γξαθεηνθξάηεο θαη ηνπο ηεξείο πνπ είραλ ζηεξίμεη παιαηφηεξα έλα πνιχπινθν κνληέιν θνηλσλίαο. Μηα ηάμε πνιεκηζηψλ ζχληνκα πήξε ηελ εμνπζία απφ ηνπο θιεξνλνκηθνχο εγέηεο. Αθφκε θαη ζήκεξα είλαη ζπαξκέλν ην έδαθνο 45

46 ηνπ λεζηνχ απφ αθφληηα θαη εγρεηξίδηα, απφδεημε ησλ πνιέκσλ πνπ ζπάξαμαλ ην λεζί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο εμνπζίαο ηνπο (17νο θαη 18νο αη). Κάπνπ ζηα 1700 άξρηζε θαη ε ξαγδαία κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ, πνπ θαηάιεμε ίζσο θαη ζην έλα δέθαην ηνπ πξνεγνχκελνπ κεγέζνπο. Οη άλζξσπνη άξρηζαλ λα δνπλ ζε ζπειηέο γηα πξνζηαζία απφ ηνπο ερζξνχο ηνπο. Γχξσ ζηα 1770 αληίπαιεο νκάδεο έξρηζαλ λα γθξεκίδνπλ ε κία ηα αγάικαηα ηεο άιιεο, κε ηφζν κίζνο ψζηε ηνπνζεηνχζαλ κεγάιεο θνθηεξέο πέηξεο ζην ζεκείν φπνπ έπεθηαλ γηα λα απνθεθαιίδνληαη! Σν ηειεπηαίν άγαικα έπεζε ην Δθ ηωλ πζηέξωλ ε γλώζε; Καζψο αλαινγηδφκαζηε ηελ πηψζε ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ λεζηνχ ηνπ Πάζρα, ζίγνπξα ζα αλαξσηεζνχκε: «κα θαιά, γηαηί δελ θνηηνχζαλ γχξσ ηνπο, λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηη έθαλαλ θαη λα ζηακαηήζνπλ, πξνηνχ λα είλαη πνιχ αξγά;» Ο ιφγνο είλαη φηη νη δηαδηθαζίεο απηέο εμειίζζνληαη ζηαδηαθά, πην αξγά απφ ηε δσή θαη ηε κλήκε ελφο αλζξψπνπ. Όζν θη αλ ν παππνχο αλαπνιεί ηα πξάγκαηα φπσο ήηαλ ηε δηθή ηνπ επνρή, ν εγγνλφο ιίγα πηζηεχεη. Αιιά αθφκε θαη αλ θάπνηνη πξνζπάζεζαλ λα πξνεηδνπνηήζνπλ, ζα βξέζεθαλ αληηκέησπνη κε ηα θνηλά ζπκθέξνληα μπινθφπσλ, ηερληηψλ, γξαθεηνθξαηψλ, αξρεγψλ θαη ηεξέσλ. «Σν θέξδνο πξνεγείηαη απφ ηα δέληξα» ζα ηνπο είπαλ, φπσο ιέλε θαη νη ζεκεξηλνί απφγνλνί ηνπο. Κη άιισζηε, ζα ζπκπιήξσλαλ, ηα δέληξα μαλαθπηξψλνπλ. Έηζη κε ηνλ θαηξφ ηα δέληξα γίλνληαλ ιηγφηεξα, κηθξφηεξα θαη ρσξίο νηθνλνκηθή ζεκαζία. Όηαλ ην ηειεπηαίν δέληξν έπεζε, ίζσο λα κελ ην αληηιήθζεθε θαλείο. Σν εζηθό δίδαγκα ηεο ηζηνξίαο απηήο είλαη ζαθέο: Δάλ νη θάηνηθνη ηνπ λεζηνχ ηνπ Πάζρα ρξεηάζηεθαλ κεξηθέο εθαηνληάδεο ρξφληα γηα λα θαηαζηξέςνπλ ηε θχζε θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηνπο κε φπιν ηα ρέξηα ηνπο θαη απιά πέηξηλα εξγαιεία, ηα δηζεθαηνκκχξηα ησλ αλζξψπσλ πνπ πιεκκπξίδνπλ ζήκεξα ηε γε, νπιηζκέλνη κε φια ηα ζαχκαηα ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερλνινγίαο, κπνξνχλ λα «θαηαθέξνπλ» ην ίδην απνηέιεζκα πνιχ πην γξήγνξα θαη πνιχ πην ξηδηθά. Τπάξρεη κφλν κηα εηδνπνηφο δηαθνξά: νη θάηνηθνη ηνπ λεζηνχ ηνπ Πάζρα δελ δηέζεηαλ επαξθείο πιεξνθνξίεο γηα ην παξειζφλ, απφ ηηο νπνίεο λα κπνξνχλ λα απνθνκίζνπλ γλψζε, πξνηνχ λα είλαη πνιχ αξγά. Δκείο αληίζεηα δηαζέηνπκε. Θα καο θάλεη άξαγε απηφ ζνθφηεξνπο; Πεγή: 46

47 2 ε ΔΝΟΣΖΣΑ ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΣΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΡΤΠΑΝΖ ΣΖΝ ΤΓΔΗΑ ηόρνη ελόηεηαο: λα εληνπίζνπλ ηα παηδηά ηνπο πηζαλνχο ηξφπνπο εηζφδνπ ησλ ξχπσλ ζην αλζξψπηλν νξγαληζκφ λα θαηαλνήζνπλ ηνλ ηξφπν κεηαθνξάο ηεο κνιπζκαηηθψλ παξαγφλησλ κέζσ ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο λα θαηαλνήζνπλ ηνπο βηνινγηθνχο κεραληζκνχο πνπ ελεξγνπνηνχληαη απφ ηνπο ξππνγφλνπο-κνιπζκαηηθνχο παξάγνληεο κε ηελ βνήζεηα θαη θαζνδήγεζε ηνπ θαζεγεηή λα αζθεζνχλ ζε δεμηφηεηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ψζηε, έρνληαο θαηαλνήζεη ηηο θχξηεο έλλνηεο ηεο ελφηεηαο, λα εληνπίζνπλ κφλα ηνπο πηζαλέο αζζέλεηεο πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη ε ξχπαλζε. Λέμεηο θιεηδηά: κόιπλζε ηξνθώλ, ηξνθηθή αιπζίδα, νμεηδσηηθό ζηξεο, ειεύζεξεο ξίδεο, Γξαζηηθέο Μνξθέο Ομπγόλνπ 47

48 ΓΗΓΑΚΣΗΚΟ ΤΛΗΚΟ Δίζνδνο ηωλ ξύπωλ ζηνλ αλζξώπηλν νξγαληζκό Ζ ξχπαλζε κπαίλεη κέζα ζηνπο αλζξψπηλνπο νξγαληζκνχο κε ηξεηο ζπλήζσο ηξφπνπο: 1. κε ηελ εηζπλνή κνιπζκέλνπ αέξα 2. κε ηελ επαθή ηνπ δέξκαηνο κε πεξηβαιινληηθνχο ξχπνπο 3. κε ηελ θαηαλάισζε κνιπζκέλσλ ηξνθψλ ή λεξνχ. (Kaufman & Franz, 2000) Πώο κνιύλνληαη νη ηξνθέο Κάζε επίπεδν ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο, θαζψο θαηαλαιψλεηαη απφ ηνπο νξγαληζκνχο πνπ αλήθνπλ ζη επφκελν επίπεδν, κεηαθέξεη ζ απηνχο θαη ηνπο πεξηβαιινληηθνχο ξχπνπο. Δπηδξάζεηο ζηνλ νξγαληζκό Πνιινί πεξηβαιινληηθνί ξχπνη, φπσο βαξέα κέηαιια θαη αλζεθηηθνί νξγαληθνί ξχπνη βηνζπζζσξέπνληαη ζην ζψκα καο θαη βάδνπλ ζε ιεηηνπξγία κεραληζκνχο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αηηηνινγία θαη ηε παζνινγία πνιιψλ ρξφλησλ παζήζεσλ, φπσο δηαβήηε, ππέξηαζε, αζεξνζθιήξσζε θαη θαξθίλνπο. Μεραληζκνί Οη πεξηζζφηεξνη πεξηβαιινληηθνί ξχπνη, φηαλ εηζέξρνληαη ζην αλζξψπηλν ζψκα, πξνθαινχλ ηελ εκθάληζε κηαο θαηάζηαζε πνπ νλνκάδεηαη νμεηδσηηθφ ζηξεο. 48

49 Ση είλαη ην νμεηδωηηθό ζηξεο ην ζψκα καο γίλνληαη πνιιέο αληηδξάζεηο νμείδσζεο κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ θπζηνινγηθνχ καο κεηαβνιηζκνχ, αιιά επηηαρχλνληαη θαη απμάλνπλ ζε ζπρλφηεηα εμαηηίαο ηε ξχπαλζεο, ηεο ειηαθήο αθηηλνβνιίαο, ηνπ αιθνφι θαη ηνπ θαπλίζκαηνο. Όηαλ ηα θχηηαξά καο ρξεζηκνπνηνχλ ην νμπγφλν, θπζηνινγηθά παξάγνληαη ζαλ παξαπξντφληα θάπνηα κφξηα, ηα νπνία είλαη γλσζηά σο Γξαζηηθέο Μνξθέο Ομπγφλνπ (ROS). Οη Γξαζηηθέο Μνξθέο Ομπγφλνπ κπνξεί λα είλαη είηε ειεχζεξεο ξίδεο, είηε κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ ειεχζεξεο ξίδεο, θαζψο αληηδξνχλ κε βηνινγηθά κφξηα (πξσηεΐλεο, DNA, RNA, ιηπίδηα) (Seegal et.al, 1990). Οη ειεχζεξεο ξίδεο θαη γεληθφηεξα νη Γξαζηηθέο Μνξθέο Ομπγφλνπ είλαη ρξήζηκα γηα ην ζψκα καο, γηαηί απνηεινχλ έλα απφ ηνπο ηξφπνπο πνπ ν νξγαληζκφο καο ρξεζηκνπνηεί γηα λα θαηαπνιεκήζεη κφξηα ή θχηηαξα πνπ ηα ζεσξεί επηθίλδπλα. Όηαλ ε παξαγσγή ειεπζέξσλ ξηδψλ είλαη πνιχ κεγάιε, ηφηε έρνπκε ηελ θαηάζηαζε ηνπ νμεηδσηηθνχ ζηξεο, ην νπνίν ζεσξείηαη φηη παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηαδηθαζία ηεο γήξαλζεο, θαη ζηελ εκθάληζε εθθπιηζηηθψλ παζήζεσλ. Οη Γξαζηηθέο Μνξθέο Ομπγφλνπ είλαη κφξηα πνπ δελ έρνπλ ζπκπιεξσκέλεο ηηο εμσηεξηθέο ειεθηξνληθέο ηνπο ζηνηβάδεο, πξάγκα πνπ ηηο θάλεη ρεκηθά πην δξαζηηθέο απφ άιια κφξηα. Έρνπλ ηελ ηάζε λα απνζπνχλ ειεθηξφληα απφ άιια κφξηα, θαη, ζηε πεξίπησζε ηνπ νμεηδσηηθνχ ζηξεο, κπνξνχλ λα πξνζβάιινπλ αθφκε θαη ελψζεηο θαη θχηηαξα ηνπ δηθνχ καο ζψκαηνο, πξνθαιψληαο έηζη ζνβαξέο βιάβεο. Δηδηθφηεξα, κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ: 1. βιάβεο ζην DNA 2. νμείδσζε ησλ πνιπαθφξεζησλ ιηπαξψλ νμέσλ ζηα ιηπίδηα 3. νμείδσζε ησλ ακηλνμέσλ ησλ πξσηετλψλ. 4. απελεξγνπνίεζε ελδχκσλ ιφγσ νμείδσζεο ησλ ζπλελδχκσλ Οη βιάβεο ζπζζσξεχνληαη κε ην ρξφλν θαη γίλνληαη αηηία λα παξνπζηαζηνχλε δηάθνξεο παζήζεηο, φπσο θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα, δηαβήηεο, αξζξίηηδεο, θαηαξξάθηεο, εγθεθαιηθά, εθθπιηζηηθέο παζήζεηο ησλ 49

50 λεχξσλ (Alzheimer s, Parkinson s) θαη θαξθίλνη. (Journal of Nutrition, 1994). Άιινη ξχπνη, φπσο νη δηνμίλεο, κηκνχληαη ηηο θπζηθέο αλζξψπηλεο νξκφλεο θαη έηζη παξεκβάιινληαη ζην ελδνθξηληθφ ζχζηεκα. Καηαιακβάλνπλ ππνδνρείο, ηνπο νπνίνπο ππφ θπζηνινγηθέο ζπλζήθεο ζα ηνπο θαηαιάκβαλαλ αλζξψπηλεο νξκφλεο θαη έηζη κεηψλνπλ ηε δξάζε ησλ θπζηθψλ νξκνλψλ. (Safe et al., 1990) Δηδηθφηεξα, ζπλδένληαη κε ηνλ ππνδνρέα ΑΖR, ν νπνίνο, εθηφο απφ ηελ παξαγσγή ελδχκσλ, ειέγρεη γνλίδηα θαη θπηηαξηθέο ιεηηνπξγίεο. Με ην λα κέλνπλ νη δηνμίλεο ζπλδεδεκέλεο κε απηφλ ηνλ ππνδνρέα, εκπνδίδνληαη απηέο νη ιεηηνπξγίεο, θαη αλ απηφ ζπκβεί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θχεζεο, κπνξεί λα θαζπζηεξήζεη ηελ δηαθνξνπνίεζε ησλ θπηηάξσλ, θαη λα παξνπζηαζηνχλ δπζκνξθίεο ζην έκβξπν. (Silbergeld & Gasiewicz, 1989) Πέξα απφ απηφ, κπνξεί λα εκπνδίζνπλ ηελ κεηάδνζε κελπκάησλ ζηα λεπξηθά θχηηαξα.(seegal et al., 1990) Οη δηνμίλεο κπνξνχλ λα έρνπλ αξλεηηθέο επηδξάζεηο, αθφκα θαη ζε πνιχ ρακειά επίπεδα, φηαλ ζπλππάξρνπλ κε θάπνηα PCBs. (Goldstein & Safe, 1989). 50

51 ΣΗ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΤΓΔΗΑ ΜΠΟΡΔΗ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΔΔΗ Ζ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΡΤΠΑΝΖ Ζ παξαηεηακέλε έθζεζε εο πεξηβαιινληηθνχο ξχπνπο γίλεηαη αηηία λα εκθαληζζνχλ παζήζεηο φπσο: ρισξαθκή, βιάβεο ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ, αλαπλεπζηηθέο παζήζεηο, δηαβήηεο, θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα, αξζξίηηδεο, θαηαξξάθηεο, εγθεθαιηθά, εθθπιηζηηθέο παζήζεηο ησλ λεχξσλ (Alzheimer s, Parkinson s), θαξθίλνη, ελδνκεηξίσζε θαη απψιεηα ζπέξκαηνο, ειαηησκέλε έθθξηζε ηεζηνζηεξφλεο, δηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο θαη κάζεζεο. (Journal of Nutrition, 1994; Raymond & Suskind, 1950; Castronovo, 2003, Schantz et.al.1989; Seegal et.al.,1994; Egeland et. al.,1990). «Οη βιάβεο ζηελ πγεία κπνξνύλ λα είλαη ηόζν ζεκαληηθέο, ώζηε λα επηθέξνπλ αύμεζε ηεο ζλεζηκόηεηαο, πνπ κπνξεί λα θζάζεη ην 1,6% εκεξεζίωο». Γξ. Καηζνπγηάλλε Κιεηώ, (2008) 51

52 ΚΔΗΜΔΝΑ «H αλζξσπόηεηα πιεζηάδεη ηελ ηέηαξηε γεληά αηόκσλ πνπ γελλήζεθαλ κε ηα πξντόληα ηηο ζύγρξνλεο ρεκείαο κέζα ζην ζώκα ηνπο. Σελ ηδηα ζηηγκή ε αλζξσπόηεηα βξίζθεηαη αληηκέησπε κε κηα παλδεκία ελδνθξηληθώλ δπζιεηηνπξγηώλ πνπ κπνξνύλ λα επεξεάζνπλ ζνβαξά ηελ πνηόηεηα ηεο δσήο ηελ παγθόζκηα νηθνλνκία θαη ζηαζεξόηεηα. Οη επηζηήκνλεο απέδεημαλ όηη κεξηθά ζπλζεηηθέο ρεκηθέο νπζίεο κπνξνύλ λα πξνθαιέζνπλ όιεο απηέο ηηο δπζιεηηνπξγίεο πνπ ζήκεξα απνηεινύλ έλα ζνβαξό πξόβιεκα δεκόζηαο πγείαο». Prof. Theo Colbourn, θαζεγεηήο Παλ/κηνπ ηεο Φιόξηδα. «Από ηελ δεθαεηία ηνπ 70 κέρξη ζήκεξα έγηλαλ πνιιέο κειέηεο ζε παηδηά πνπ έρνπλ εθηεζεί ζε Μόιπβδν, ηα νπνία δελ δείρλνπλ εκθαλή ζεκεία δειεηεξίαζεο, αιιά έρνπλ πεξηνξηζκέλνη δείθηε λνεκνζύλεο, ζύλδξνκν ειαηησκέλεο πξνζνρήο ή αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά.. Θεσξώ όηη ηα δύν ηειεπηαία είλαη θαη ηα πην ζνβαξά». Dr.Ζerbert L. Needleman, θαζεγεηήο ηεο Ηαηξηθήο ζρνιήο ηνπ Παλ/κηνπ Πηηζκπνπξγθ. «Δίλαη ζνθόηεξν ην λα απνδερζνύκε όηη όινη είκαζηε θξίθνη ηεο ίδηαο αιπζίδαο δσήο θαη ν θύξηνο ζηόρνο είλαη λα πξνζηαηεπζεί απηόο ν θύθινο! Αλ δηαηαξάμνπκε έλα είδνο, δηαηαξάζζνπκε νιόθιεξε ηε δσή ζηνλ πιαλήηε Σα πέηξηλα αγάικαηα ζηα λεζηά ηνπ Πάζρα απνηεινύλ κηα ππελζύκηζε ηεο αιαδνλείαο ησλ δπλαηώλ, ηεο θαηαζηξνθήο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηειηθά ηεο εμαθάληζεο ηνπ πνιηηηζκνύ ηνπο». Αηθ. Μεηαμσηνύ, θαζεγήηξηα Γελεηηθήο ηνπ Παλ/κηνπ Αζελώλ. 52

53 ΣΔΡΝΟΜΠΗΛ ηεο Παπιίδνπ Ε. & νπιηώηνπ Δ. Σν ππξεληθφ αηχρεκα ηνπ Σζεξλνκπίι ζπλέβε ζηηο 26 Απξηιίνπ ηνπ 1986, ζηνλ αληηδξαζηήξα Νν. 4 ηνπ Ππξεληθνύ ηαζκνύ Παξαγσγήο Δλέξγεηαο ηνπ Σζεξλνκπίι ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο, ν νπνίνο ζήκεξα βξίζθεηαη ζε εδάθε ηεο Οπθξαλίαο. Σν αηύρεκα ήηαλ ην κέγηζην αηύρεκα πνπ κπνξνύζε πνηέ λα ζπκβεί θαη ην νπνίν δηαηάξαμε ζνβαξόηαηα ηηο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνύζαλ ζηηο γύξσ πεξηνρέο θαη είρε ζεκαληηθέο επηπηώζεηο ζην πεξηβάιινλ θαη ζηελ πγεία. Από ην αηύρεκα πέζαλαλ επηηόπνπ δπν από ηνπο εξγάηεο ηνπ ζηαζκνύ. Έλαο ππάιιεινο ηνπ εξγνζηαζίνπ πνπ βξηζθόηαλ αθξηβώο πάλσ από ηνλ αληηδξαζηήξα ηεο ζηηγκή ηεο έθξεμεο ζθνηώζεθε αθαξηαία θαη ην πηώκα ηνπ δελ ήηαλ δπλαηό λα αλαζπξζεί θαη έλαο δεύηεξνο ππάιιεινο ηξαπκαηίζηεθε από ζπληξίκκηα πνπ έπεζαλ πάλσ ηνπ θαη εκθάληζε ζνβαξά εγθαύκαηα. Απεγθισβίζηεθε άκεζα αιιά ππέθπςε ιίγεο ώξεο αξγόηεξα. Σα επίπεδα ξαδηελέξγεηαο ζηηο πιένλ κνιπζκέλεο πεξηνρέο ηνπ εξγνζηαζίνπ έρεη ππνινγηζηεί όηη εμαπιώλνληαλ πνιύ γξήγνξα θαη κεηαδίδνληαλ δηα κέζνπ ηνπ αέξα. Δληνύηνηο ηελ ώξα ηεο θαηαζηξνθήο νη εξγαδόκελνη δελ ήμεξαλ ηα πξαγκαηηθά επίπεδα ξαδηελέξγεηαο. Μέζα ζε ηέζζεξηο κήλεο, από ηε ξαδηελέξγεηα θαη από εγθαύκαηα ιόγσ ηεο ζεξκόηεηαο, πέζαλαλ 28 εθ ησλ ππξνζβεζηώλ πνπ έζπεπζαλ ζην ρώξν ηνπ αηπρήκαηνο θαη δηαπηζηώζεθαλ 19 επηπιένλ ζάλαηνη σο ην Δπηπιένλ, ππνινγίδεηαη όηη επεξεάζηεθε ε πγεία εθαηνληάδσλ ρηιηάδσλ αλζξώπσλ εμαηηίαο ηεο επηβάξπλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο κε ξαδηελέξγεηα. Οη πνζνζηηαίεο απμήζεηο ησλ θαξθίλσλ ήηαλ άλσ ηνπ 15% ζηνπο πιεζπζκνύο πνπ εθηέζεθαλ, κε ρηιηάδεο ζαλάηνπο από θαξθίλν θαη ιεπραηκία λα ζπλδένληαη κε ην αηύρεκα. Δπηπηψζεηο ζηελ Οπθξαλία Σν ππξεληθό αηύρεκα ζην Σζεξλνκπίι, είρε ζεκαληηθέο επηπηώζεηο ζηνπο θαηνίθνπο ηεο Οπθξαλίαο. νβηεηηθνί θαη άιινη επηζηήκνλεο θαηέγξαθαλ ηα δεδνκέλα γηα ηε κόιπλζε ηνπ αέξα, ησλ θαιιηεξγήζηκσλ εθηάζεσλ, ησλ πξντόλησλ ηεο θαιιηέξγεηαο, ησλ ηξνθίκσλ θαη ησλ θαηνηθεκέλσλ πεξηνρώλ ηεο Λεπθνξσζίαο θαη ηεο Ρσζίαο. Ο ζπζηεκαηηθόο έιεγρνο γηα ηε κόιπλζε από ξαδηελέξγεηα ζπλερίζηεθε θαη κεηά ηελ πηώζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο θαη ζπλερίδεηαη θαη ζήκεξα. Ζ ρισξίδα θαη ε παλίδα ζηελ πεξηνρή επεξεάζηεθαλ ζεκαληηθά κεηά ην αηύρεκα. Πεπθνδάζε ζηελ πεξηνρή θαηαζηξάθεθαλ από ηε ξαδηελέξγεηα, ελώ ππήξμαλ αλαθνξέο θαη γηα κεηαιιάμεηο ζε δώα, κε κόλε επηζηεκνληθή θαηαγξαθή ηνλ κεξηθό αικπηληζκό ζηα ρειηδόληα. Σα ηειεπηαία ρξόληα ππάξρνπλ αλαθνξέο όηη ε άγξηα δσή ζηελ πεξηνρή γλσξίδεη ηδηαίηεξε αλάπηπμε ιόγσ ηεο έιιεηςεο ηνπ αλζξώπηλνπ παξάγνληα. Δληνύηνηο 53

54 επηζηεκνληθέο έξεπλεο αληηθξνύνπλ απηέο ηηο αλαθνξέο, ηζρπξηδόκελεο όηη ηα επίπεδα ξαδηελέξγεηαο έρνπλ ζεκαληηθή επίπησζε ζε άγξηα δώα θαη θπηά. Ζ πεξηνρή είλαη επίζεο γεκάηε κε λεθξνηαθεία νρεκάησλ (πεξηζζόηεξα από 800) γεκάηα από κνιπζκέλα ζηξαηησηηθά νρήκαηα θαη ειηθόπηεξα. Γεθάδεο πνηακόπινηα θαη θνξηεγίδεο ζθνπξηάδνπλ ζε εγθαηαιειεηκκέλα ιηκάληα. Δπηπηψζεηο ζηελ ππφινηπε Δπξψπε Σν αηύρεκα ζην Σζεξλνκπίι είρε επηπηώζεηο ζηηο πεξηζζόηεξεο ρώξεο ηεο Δπξώπεο, κε ηε δπηηθή, αλαηνιηθή θαη βόξεηα Δπξώπε λα δέρεηαη ην κεγαιύηεξν πνζνζηό ξαδηελεξγώλ ζηνηρείσλ. Πξώελ Γηνπγθνζιαβία, Φηλιαλδία, νπεδία, Γεξκαλία, Βνπιγαξία, Ννξβεγία, Ρνπκαλία, Απζηξία θαη Πνισλία δέρζεθαλ ε θάζε κηα εθαηνκκύξηα ξαδηελεξγά ζσκαηίδηα. Τπνινγίδεηαη όηη από ηε ζπλνιηθή δόζε ξαδηελέξγεηαο πνπ έιαβε ν πιεζπζκόο ηεο γεο ιόγσ ηνπ αηπρήκαηνο, ην 36% αληηζηνηρεί ζηνπο θαηνίθνπο Ρσζίαο, Οπθξαλίαο θαη Λεπθνξσζίαο θαη ην 53% ζηνπο ππόινηπνπο Δπξσπαίνπο. Ζ ξαδηελέξγεηα πνπ δηαζθνξπίζηεθε πξνθαιεί αύμεζε ησλ πεξηπηώζεσλ θαξθίλνπ ηνπ ζπξενεηδνύο θαη ζύκθσλα κε εθηηκήζεηο, παξνπζηάζηεθε αύμεζε απηήο ηεο κνξθήο θαξθίλνπ ζε Ζλσκέλν Βαζίιεην θαη Σζερία, ρξεηάδνληαη όκσο πεξηζζόηεξεο έξεπλεο γηα λα ππάξμεη ζπλνιηθή εηθόλα γηα ηελ Δπξώπε. Κάπνηεο άιιεο κειέηεο αλαθέξνπλ επίζεο αύμεζε ηεο παηδηθήο ιεπραηκίαο ζε Γπηηθή Γεξκαλία, Διιάδα θαη Λεπθνξσζία. Έρνληαο ππόςε όηη ηα πεξηζζόηεξα είδε θαξθίλνπ ρξεηάδνληαη 20 κε 60 ρξόληα κεηαμύ έθζεζεο ζην αίηην θαη εθδήισζεο ηεο αζζέλεηαο, είλαη πξνθαλέο όηη είλαη αθόκα λσξίο γηα λα εθηηκήζνπκε ηηο πξαγκαηηθέο δηαζηάζεηο ησλ επηπηώζεσλ ηνπ αηπρήκαηνο. 54

55 ΦΟΤΚΟΤΙΜΑ: Αθόκα πςειά ηα επίπεδα ξαδηελέξγεηαο 26/5/2011 Η εηαηξεία πνπ δηαρεηξίδεηαη ην ππξεληθό εξγνζηάζην ηεο Φνπθνπζίκα αλαθνίλσζε ρζεο πσο πςειά επίπεδα θαηζίνπ αληρλεύηεθαλ πάλσ από έλαλ από ηνπο έμη αληηζηξαηήξεο ηνπ εξγνζηαζίνπ. Η Tepco δηεπθξίληζε πσο ε ππθλόηεηα ηνπ θαηζίνπ 134 πάλσ από ηνλ αληηδξαζηήξα Νν1 ήηαλ 18 θνξέο πςειόηεξε από ην επηηξεπηό όξην. Η εηαηξεία άξρηζε ην Σάββαην λα κεηξά ηα επίπεδα ξαδηελεξγώλ νπζηώλ πάλσ από ηνπο αληηδξαζηήξεο Νν 1- Νν 4 θαη εληόπηζε 360 κπεθεξέι θαηζίνπ 134 αλά θπβηθό κέηξν ζηνλ πξώην αληηδξαζηήξα, ζην νπνίν έρεη ζεκεησζεί ηήμε ησλ θαπζίκσλ, κεηέδσζε ην ηαπσληθό ηειενπηηθό δίθηπν ΝΗΚ. Δπίζεο ε Tepco αλίρλεπζε ζπγθέληξσζε θαηζίνπ 134 7,5 θνξέο κεγαιύηεξε ηνπ νξίνπ ησλ 50 κπεθεξέι ζηνλ αληηδξαζηήξα Νν 4, ν νπνίνο όκσο δελ έρεη ξαδηελεξγά θαύζηκα ζηνλ ππξήλα ηνπ. Οη εηδηθνί πηζηεύνπλ πσο ε νπζία απηή πξνήιζε από ηνλ αληηδξαζηήξα Νν3. Η εηαηξεία ζρεδηάδεη λα θαιύςεη ην θηίξην ησλ αληηδξαζηήξσλ κε θύιια πνιπεζηέξα, γηα λα απνηξέςεη κεγαιύηεξε δηαξξνή ξαδηελέξγεηαο. Ο Ιάπσλαο πξσζππνπξγόο Ναόην Καλ αλαθνίλσζε ηελ Τξίηε, ιίγν πξηλ αλαρσξήζεη γηα ηε Γαιιία, όηη ε θπβέξλεζή ηνπ είλαη πηζαλό λα αλαζεσξήζεη ην βαζηθό πξόγξακκα ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο ηεο, λσξίηεξα από ην Σύκθσλα κε ην πξόγξακκα απηό, πξνβιέπεηαη ε αύμεζε ώο θαη θαηά 50% ηεο παξαγσγήο ειεθηξηθνύ ξεύκαηνο κέζσ ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο. Σηε ζύλνδν ηεο G8 ζηελ Νηνβίι, ν Καλ αλακέλεηαη λα ελεκεξώζεη ηνπο άιινπο εγέηεο γηα ηα κέηξα αληηκεηώπηζεο ηεο ππξεληθήο θξίζεο πνπ έιαβε ε θπβέξλεζή ηνπ, αιιά θαη γηα ηελ ελεξγεηαθή πνιηηηθή πνπ ζα αθνινπζήζεη ζην κέιινλ. Σςμθώνηζαν ζηιρ λεπηομέπειερ Τελ ίδηα ώξα, νη ππεξεζίεο ππξεληθήο ελέξγεηαο ησλ ρσξώλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζπκθώλεζαλ ζηηο ιεπηνκέξεηεο γηα ηνπο ειέγρνπο αζθαιείαο ησλ 143 ππξεληθώλ αληηδξαζηήξσλ πνπ βξίζθνληαη ζην επξσπατθό έδαθνο, ζε κηα πξνζπάζεηα απνηξνπήο ππξεληθνύ δπζηπρήκαηνο αλάινγνπ κε απηό ηεο Φνπθνπζίκα. Οη Δπξσπαίνη εγέηεο ζπκθώλεζαλ ην Μάξηην λα ππνβάινπλ ηα εξγνζηάζηα ππξεληθήο ελέξγεηαο ζε έλα «ηεζη αληνρήο», όκσο από ηόηε νη εηδηθνί ησλ εζληθώλ ππεξεζηώλ αηνκηθήο ελέξγεηαο ζπδεηνύλ ηηο ιεπηνκέξεηεο. Ο Γθίληεξ Έηηλγθεξ, o επίηξνπνο αξκόδηνο γηα ηελ Δλέξγεηα, ήζειε νη έιεγρνη απηνί λα είλαη όζν ην δπλαηόλ πεξηζζόηεξν δηεπξπκέλνη θαη λα πεξηιακβάλνπλ αθόκα θαη ηελ απεηιή ηξνκνθξαηηθώλ επηζέζεσλ, όκσο άιιεο ππεξεζίεο, όπσο απηή ηεο Γαιιίαο, επέκεηλαλ πσο θάηη ηέηνην πξέπεη λα ην ρεηξηζηνύλ απνθιεηζηηθά νη ππεξεζίεο εζληθήο αζθάιεηαο ησλ θξαηώλ-κειώλ ηεο ΔΔ. Δπξσπαίνη δηπισκάηεο επηζήκαλαλ πσο ε ζπκθσλία νινθιεξώζεθε ην βξάδπ ηεο Τξίηεο, κε ηελ Απζηξία λα είλαη ε ηειεπηαία ρώξα πνπ ελέθξηλε. Πνιινί από ηνπο 143 αληηδξαζηήξεο ηεο ΔΔ είλαη ειηθίαο 30 εηώλ θαη πάλσ. 55

56 ΔΗΝΑΗ Ζ ΦΟΤΚΟΤΗΜΑ ΔΝΑ ΝΔΟ ΣΔΡΝΟΜΠΗΛ; Η ππξεληθή θξίζε ηεο Ιαπσλίαο αλαζύξεη ρσξίο ακθηβνιία κλήκεο από ην Τζέξλνκπηι. Σύκθσλα κε ηνλ πξόεδξν ηεο γαιιηθήο Υπεξεζίαο Ππξεληθήο Αζθάιεηαο (ASN), εθηηκάηαη όηη ε θαηαζηξνθή βξίζθεηαη ζην επίπεδν 6 ("ζνβαξό αηύρεκα"), βάζεη κηα δηεζλνύο θιίκαθαο κε αλώηαην όξην ην επίπεδν 7, πνπ έρεη παξαηεξεζεί κόλν κία θνξά ζηελ ηζηνξία: ην 1986 ζηελ Οπθξαλία κε ην αηύρεκα ηνπ Τζέξλνκπηι. Η θιίκαθα ζνβαξόηεηαο ηνπ αηπρήκαηνο, σζηόζν, δελ απνθαιύπηεη όιε ηελ πξαγκαηηθόηεηα... Σην Τζέξλνκπηι, ζηηο 26 Απξηιίνπ 1986, ην αηύρεκα πποήλθε από μέζα. Μηα ζεηξά από αλζξώπηλα ιάζε θαηά ηε δηεμαγσγή άζθεζεο αζθάιεηαο ηνπ πξνζσπηθνύ είρε σο απνηέιεζκα αλεμέιεγθηεο εμειίμεηο. Ο αληηδξαζηήξαο ηνπ Τζέξλνκπηι ήηαλ ήδε αξθεηά αζηαζήο ζηηο ρακειέο ηαρύηεηεο θαη ε άζθεζε αζθάιεηαο απνδπλάκσζε αθόκε πεξηζζόηεξν ην ζύζηεκα. Δίλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ αλζξώπηλνπ παξάγνληα θαη ηνπ ζρεδηαζκνύ. Φεηξνθίλεηα, ηα ζπζηήκαηα αζθαιείαο ζηακάηεζαλ. Μέζα ζε 4 δεπηεξόιεπηα, ν αληηδξαζηήξαο απέθηεζε ηζρύ πεξίπνπ 100 θνξέο κεγαιύηεξε από ηε ζπλεζηζκέλε ηνπ, κηα απειεπζέξσζε ελέξγεηαο, δειαδή κηα έθξεμε, πνπ νδήγεζε ζηε ζπλέρεηα ζηελ θαηαζηξνθή ηνπ αληηδξαζηήξα", εμεγεί ζην rue89.com ν αλεμάξηεηνο ζύκβνπινο, Mycle Schneider. Σηε Φνπθνπζίκα, πάιη, ζηηο 11 Μαξηίνπ 2011, ε εμέιημε είρε εμσηεξηθά αίηηα: ήηαλ ην ηζνπλάκη πνπ πξνθάιεζε ηε δεκηά θαη ην εξγνζηάζην είρε ζηακαηήζεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ηε ζηηγκή ηνπ ζεηζκνύ, πνπ ζεκεηώζεθε ιίγν πξηλ. Η δηαθνπή ιεηηνπξγίαο ησλ αληηδξαζηήξσλ πξαγκαηνπνηήζεθε όπσο είρε πξνβιεθζεί, ζύκθσλα κε ηηο ηαπσληθέο αξρέο. Ωζηόζν, ην ζύζηεκα ςύμεο δελ κπνξνύζε λα αξρίζεη λα ιεηηνπξγεί, ειιείςεη ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. "Η Φοςκοςζίμα ηοποθεηείηαι μεηαξύ ηος Τζέπνομπιλ και ηος Three Mile Island από άπνςε κεραληζκνύ ιεηηνπξγίαο», ζύκθσλα κε ηνλ Mycle Schneider. "Έρνπκε κηα έθξεμε πδξνγόλνπ, όπσο θαη ζην Τζεξλνκπίι (αιιά όρη αλεμέιεγθηε) θαη κηα ηήμε ηνπ ππξήλα, όπσο ζην Three Mile Island (όπνπ δελ ζεκεηώζεθε έθξεμε)", ζύκθσλα κε ηνλ Mycle Schneider. Σεκεηώλεηαη όηη ην ηειεπηαίν απνηειεί ην ρεηξόηεξν αηύρεκα εκπνξηθνύ αληηδξαζηήξα. Σεκεηώζεθε ζηηο 28 Μαξηίνπ 1979, ζηελ Πειζπιβάληα, 300 ρικ. καθξηά από ηε Νέα Υόξθε. Σηε Φνπθνπζίκα, απηό πνπ παξακέλεη ζήκεξα αλεζπρεηηθό είλαη όηη νη δύν αληηδξαζηήξεο 1 θαη 3 θαηαζηξάθεθαλ θαη ππάξρεη θαη πξόβιεκα κε ην πξνζηαηεπηηθό πεξίβιεκα ηνπ αληηδξαζηήξα 2. Από ηελ πιεπξά ηνπ, ν Jean-Marc Jancovici, ζπγγξαθέαο ηνπ «Τώξα! Τξία ρξόληα γηα λα ζσζεί ν θόζκνο» θαη εκπλεπζηήο ηνπ θόξνπ ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, ππνζηεξίδεη πσο δεν ςπάπσει ηίποηα ζςγκπίζιμο μεηαξύ ηων δύο ζεναπίων. "Τν Τζέξλνκπηι, από ην νπνίν πξνθιήζεθε απειεπζέξσζε ξαδηελεξγνύ πιηθνύ, είλαη θαηά θύξην ιόγν ε θαύζε ησλ 600 ηόλσλ γξαθίηε πνπ πεξηείρε ν ππξήλαο (ν γξαθίηεο απηόο ιεηηνπξγνύζε σο ξπζκηζηήο ησλ λεηξνλίσλ), θαύζε πνπ απειεπζέξσζε ζηελ αηκόζθαηξα ηα βαζηθά πξντόληα ζράζεο πνπ πεξηείρε ν ππξήλαο. Η θαύζε απηή κπνξεί λα νθείιεηαη ζηελ έθξεμε πδξνγόλνπ ζην εζσηεξηθό ηνπ πξνζηαηεπηηθνύ πεξηβιήκαηνο ηνπ αληηδξαζηήξα, κε απνηέιεζκα ην ηειεπηαίν λα ζπάζεη θαη λα εθιύζεη ην γξαθίηε ζην νμπγόλν ηνπ αέξα. Σηε Φνπθνπζίκα, ε έθξεμε πδξνγόλνπ πξαγκαηνπνηήζεθε έμσ από ην πξνζηαηεπηηθό πεξίβιεκα ηνπ ππξήλα. Τε ζηηγκή πνπ απηό γίλεηαη αληηιεπηό, ηα ξαδηελεξγά πιηθά ζπγθξαηνύληαη θαη εγθισβίδνληαη ζην δνρείν ηνπ αληηδξαζηήξα, κε εμαίξεζε ηνπο αηκνύο πνπ απειεπζεξώλνληαη". Η ηήμε ηνπ ππξήλα ηεο Φνπθνπζίκα κπνξεί λα κεηαηξέςεη ην θαύζηκν ζε corium, έλα είδνο ιάβαο ζεξκνθξαζίαο άλσ ησλ C, ε νπνία κπνξεί λα δηεηζδύζεη ζην δνρείν ηνπ αληηδξαζηήξα. Σε πεξίπησζε πνπ δξαπεηεύζεη έμσ από ηνλ ππξεληθό ζηαζκό ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, εμαπιώλεηαη ζηελ αηκόζθαηξα. "Έηζη θαλείο δελ γλσξίδεη πσο λα ζηακαηήζεη ην corium νύηε ηηο ρεκηθέο αληηδξάζεηο", ζεκεηώλεη ν Mycle Schneider. 56

57 Οη ζπλέπεηεο ζηελ αλζξψπηλε πγεία Τα απνηειέζκαηα ηνπ Τζέξλνκπηι γηα ηελ αλζξώπηλε πγεία ήηαλ θαη εμαθνινπζνύλ λα είλαη ηνπιάρηζηνλ ηξαγηθά. Οη εθηηκήζεηο γηα ηε Φνπθνπζίκα όκσο είλαη αθόκε πξόσξεο. Τν Κέληξν γηα ηελ Δπηζηήκε έγξαθε ην 2006: Πόζνπο ζαλάηνπο, θαξθίλνπο, θαξδηαγγεηαθέο παζήζεηο ή δπζκνξθίεο πνπ νθείινληαη ζηελ αθηηλνβνιία κπνξεί θάπνηνο λα αλαγλσξίδεη 20 ρξόληα κεηά ηελ έθξεμε ηνπ αληηδξαζηήξα Νν. 4 ηνπ Τζέξλνκπηι; Σπλνιηθά 4.000, ζύκθσλα κε ηελ έθζεζε πνπ δεκνζηεύζεθε ππό ηελ αηγίδα ησλ Ηλσκέλσλ Δζλώλ ηνλ Σεπηέκβξην ηνπ 2005; Μεηαμύ θαη , όπσο αλαθνίλσζε κηα λέα κειέηε Βξεηαλώλ επηζηεκόλσλ, πνπ δεκνζηεύζεθε ηνλ Απξίιην ηνπ 2006; Ή εθαηνληάδεο ρηιηάδεο, ζύκθσλα κε δηεζλνύο νξγαληζκνύο όπσο ε Γηεζλήο Έλσζε Γηαηξώλ γηα ηελ πξόιεςε ηνπ ππξεληθνύ πνιέκνπ (IPPNW) ή ηε Greenpeace; Δίλαη πηζαλό όηη λα κελ κάζνπκε πνηέ αθξηβώο... Τν βέβαην είλαη όηη νη άλζξσπνη πνπ εξγάδνληαη ζηελ πεξηνρή ηεο Φνπθνπζίκα δέρνληαη ξαδηελεξγό κόιπλζε. Σε αθηίλα 20 ρηιηνκέηξσλ γύξσ από ην εξγνζηάζην, όινο ν πιεζπζκόο απνκαθξύλζεθε. Καηά ηνλ Jean-Marc Jancovici, "αλ ην πξνζηαηεπηηθό πεξίβιεκα ηνπ ππξήλα είλαη ζπαζκέλν, αςηό πος θα έππεπε να μαρ απαζσολεί κςπίωρ είναι ηο παδιενεπγό ιώδιο". Ο ίδηνο πξνζζέηεη πσο "ην ηειεπηαίν ζα νδεγήζεη ζε θνξεζκό ηνπ ζπξενεηδή, πνπ δελ ζα κπνξεί μαθληθά λα θαζνξίζεη ην ξαδηελεξγό ηώδην (θαζώο ν θίλδπλνο είλαη λα έρνπκε ηνλ θαζνξηζκό απηνύ ηνπ ησδίνπ επί καθξόλ ζην ζπξενεηδή. Αλ ην ηώδην εηζέξρεηαη θαη εμέξρεηαη από ην ζώκα, δελ ππάξρνπλ ηδηαίηεξεο επηπηώζεηο γηα ηελ πγεία)". 57

58 58

59 Πξφγξακκα ειέγρνπ ζε ηξφθηκα θαη πφζηκν λεξφ GEMS/Food ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο (WHO) 59

60 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΓΗΑ ΣΖΝ 2 Ζ ΔΝΟΣΖΣΑ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 2.1 ΠΔΗΡΑΜΑ: ΠΩ ΟΗ ΡΤΠΟΗ ΠΔΡΝΟΤΝ ΜΔΑ ΣΑ ΦΤΣΑ Οη καζεηέο παξαθνινπζνχλ ηελ πνξεία ησλ ξχπσλ κέζα ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα, πεηξακαηηδφκελνη κε γαξχθαιια πνπ βπζίδνπκε κέζα ζε λεξφ φπνπ έρνπκε δηαιχζεη ρξσζηηθή ηξνθίκσλ.. Πεξηγξαθή ηνπ πεηξάκαηνο Μέζα ζε κηζφ πνηήξη λεξφ δηαιχνπκε δπν θνπηαιηέο κπιε ρξσζηηθήο ηξνθίκσλ. Βπζίδνπκε ζην λεξφ έλα γαξχθαιιν θαη ην αθήλνπκε κέρξη ηελ επφκελε κέξα. Σν γαξχθαιιν αξρίδεη θαη βάθεηαη γαιάδην. Δμήγεζε Ζ ρξσζηηθή άιιαμε ην ρξώκα ηνπ λεξνύ θαη, όηαλ ην λεξό απνξξνθήζεθε, έλα κέξνο ηεο πέξαζε κέζα ζην θπηό θαη έκεηλε εθεί θαη αθνύ νιν ην λεξό εμαηκίζζεθε ή απνξξνθήζεθε. (Oregon State, 2007) 60

61 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 2.2 Ζ ΣΡΟΦΗΚΖ ΑΛΤΗΓΑ Κάζε νκάδα ζπδεηά θαη απνθαζίδεη ηη ηξφπν ζα ρξεζηκνπνηήζεη γηα λα δεκηνπξγήζεη ην δηθφ ηεο ράξηε ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο θαη λα εμεγήζεη ηελ πνξεία ησλ ξχπσλ δηα κέζνπ απηήο. Καηφπηλ ζπγθξίλνληαη φιεο νη θαηαζθεπέο θαη ςεθίδνπλ ηελ πην πεξηεθηηθή θαη θαηαηνπηζηηθή. Α. Μπαθάιε 61

62 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 2.3 ΠΔΗΡΑΜΑ: ΑΠΟΥΡΩΜΑΣΗΜΟ ΜΔ ΟΞΤΕΔΝΔ Γηα λα θαηαλνήζνπλ ηελ δξάζε ησλ Γξαζηηθψλ Μνξθψλ Ομπγφλνπ (ROS), ηα παηδηά βξέρνπλ κε νμπδελέ (Ζ2Ο2) ρξσκαηηζηά πθάζκαηα θαη παξαηεξνχλ φηη απνρξσκαηίδνληαη ζηα ζεκεία φπνπ ππάξρεη ην νμπδελέ. Δμήγεζε: Σν ππεξνμείδην ηνπ πδξνγόλνπ, ιόγσ ηεο ηζρπξήο νμεηδσηηθήο δξάζεο ηνπ θαηαηάζζεηαη ζηηο έληνλεο Γξαζηηθέο Μνξθέο Ομπγόλνπ (ROS). Σν νμπδελέ αληηδξά κε ηελ ρξσζηηθή ηνπ πθάζκαηνο θαη παξάγεη κηα λέα έλσζε πνπ είλαη άρξσκε. Δηδηθόηεξα, θαηά ηελ αληίδξαζε ηνπ κε ηελ ρξσζηηθή, δηαζπά ηνπο ρεκηθνύο δεζκνύο ηνπ ρξσκνθόξηνπ, ηνπ κέξνπο δει. ηνπ κνξίνπ πνπ είλαη ππεύζπλν γηα ην ρξώκα πνπ βιέπνπκε. Έηζη αιιάδεη ε δνκή ηνπ κνξίνπ θαη δελ απνξξνθά θσο κέζα ζην νξαηό θάζκα, θαη έηζη ην ύθαζκα θαίλεηαη άρξσκν. 62

63 63

64 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 2.4 Σα παηδηά νξγαλψλνπλ κηα ζπλάληεζε-ζπδήηεζε κε ηνλ ρεκηθφ θαη ηνλ βηνιφγν ηνπ ζρνιείνπ, νη νπνίνη αλαιακβάλνπλ λα εμεγήζνπλ ηηο αληηδξάζεηο αλαγσγήονμείδσζεο (Redox = reduction-oxidation), κε ζθνπφ λα γίλεη θαηαλνεηή ε έλλνηα ησλ ειεχζεξσλ ξηδψλ θαη νη βηνινγηθέο ηνπο επηδξάζεηο, φπσο: 1. βιάβεο ζην DNA 2. νμείδσζε ησλ πνιπαθφξεζησλ ιηπαξψλ νμέσλ ζηα ιηπίδηα 3. νμείδσζε ησλ ακηλνμέσλ ησλ πξσηετλψλ. 4. απελεξγνπνίεζε ελδχκσλ ιφγσ νμείδσζεο ησλ ζπλελδχκσλ 64

65 ΟΞΔΙΓΩΗ Σν ζηνηρείν Α ράλεη ειεθηξόληα Αλαγωγηθόο παξάγωλ νμεηδωκέλν ΑΝΑΓΩΓΗ Σν ζηνηρείν Β παίξλεη ειεθηξόληα Ομεηδωηηθόο παξάγωλ αλεγκέλν Φπζηνινγηθό άηνκν νμπγόλνπ Οη ειεύζεξεο ξίδεο ππξνδνηνύλ Αιπζηδωηή αληίδξαζε Απώιεηα ειεθηξνλίνπ- Γεκηνπξγία ειεύζεξεο ξίδαο Κπηηαξηθή κεκβξάλε bm=isch&tbnid=zltdv11rgyhspm:&imgrefurl= uction.htm&docid=ojldjulbqdehfm&imgurl= ion_reduction.jpg&w=640&h=480&ei=nxtnturucs3c4qsc47ft&zoom=1 65

66 Οη ειεύζεξεο ξίδεο ζπάδνπλ ηελ κεκβξάλε ηνπ ιπζνζώκαηνο Οη ειεύζερες ρίδες ζπάδοσλ ηελ κεκβράλε ηοσ πσρήλα θαη αιιάδοσλ ηο γελεηηθό σιηθό (DNA) Οη ειεύζερες ρίδες επηηίζεληαη ζηελ θσηηαρηθή κεκβράλε από κέζα, δεκηοσργώληας εύθοιε δίοδο γηα θαηαζηροθηθά έλδσκα θαη ρύποσς νμεηδωηηθό ζηξεο: θαηαζηξνθή ηνπ θπηηάξνπ από ηηο ειεύζεξεο ξίδεο 66

67 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 2.5 ΣΟ ΠΤΡΖΝΗΚΟ ΑΣΤΥΖΜΑ ΣΟΤ ΣΔΡΝΟΜΠΗΛ Υάξηεο ελλνηώλ Εσή Παπιίδνπ θαη ηελ Δπηπρία νπιηψηνπ, 67

68 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 2.6 Οη καζεηέο ζπλζέηνπλ έλα θνιιάδ πνπ απεηθνλίδεη ηηο βιάβεο πνπ πξνθαιεί ε ξχπαλζε ζε φια ηα ζπζηήκαηα ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ. 68

69 ΚΟΛΛΑΕ Προβιήκαηα Υγείας Πνλνθέθαινη Καξδηαγγεηαθά Αλαπλεπζηηθά Ναπηία Γαζηξεληεξηθά Καξθίλνη Νεπξνινγηθέο δηαηαξαρέο Γηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο Βιάβεο ζην αλαπαξαγωγηθό ζπζηεκα Σεξαηνγέλεζε 69

70 3 ε ΔΝΟΣΖΣΑ ΠΟΛΔΜΧΝΣΑ ΣΗ ΑΡΝΖΣΗΚΔ ΔΠΗΓΡΑΔΗ ΣΖ ΡΤΠΑΝΖ: Ο ΡΟΛΟ ΣΧΝ ΑΝΣΗΟΞΔΗΓΧΣΗΚΧΝ ηόρνη ελόηεηαο: λα θαηαλνήζνπλ ηα παηδηά ηνλ κεραληζκφ δξάζεο ησλ νμεηδσηηθψλ λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ ρξεζηκφηεηά ηνπο λα πξνβιεκαηηζζνχλ γηα ηηο δηαηηεηηθέο ζπλήζεηεο ησλ ζπλνκειίθσλ ηνπο λα θαηαιήμνπλ ζε ζπλεηδεηέο πγηεηλέο δηαηξνθηθέο επηινγέο λα πείζνπλ θαη ηηο νηθνγέλεηεο θαη ηνπο θίινπο ηνπο λα θαηαλαιψλνπλ πεξηζζφηεξα θξνχηα θαη ιαραληθά Λέμεηο θιεηδηά: αληηνμεηδσηηθά, πεγέο αληηνμεηδσηηθώλ 70

71 ΓΗΓΑΚΣΗΚΟ ΤΛΗΚΟ ΑΝΣΗΟΞΔΗΓΧΣΗΚΑ Οη ειεχζεξεο ξίδεο θαη νη δξαζηηθέο Μνξθέο Ομπγφλνπ εμνπδεηεξψλνληαη κέζα ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ είηε κε ηελ βνήζεηα ελδχκσλ (θαηαιάζε, γινπηαζεηφλε, ππεξνμεηδάζε), είηε κε ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπο κε βηνινγηθά αληηνμεηδσηηθά (ηξαλζθεξξίλε, ζεξνπξνπιαζκίλε, θιπ.). Παξ φια απηά, νχηε ηα έλδπκα νχηε ηα βηνινγηθά αληηνμεηδσηηθά επηηπγράλνπλ λα καο απαιιάμνπλ πιήξσο απφ φιεο ηηο ειεχζεξεο ξίδεο θαη ηηο Γξαζηηθέο Μνξθέο Ομπγφλνπ. Έλαο ηξφπνο γηα λα βνεζήζνπκε ηνλ νξγαληζκφ λα εμνπδεηεξψζεη απηά ηα δξαζηηθά κφξηα είλαη ην λα θαηαλαιψλνπκε ηξνθέο πινχζηεο ζε αληηνμεηδσηηθά. Όπσο έδεημαλ πξφζθαηεο έξεπλεο, ππάξρεη κηα αληίζηξνθε ζρέζε κεηαμχ θαηαλάισζεο θξνχησλ θαη ιαραληθψλ (ηξνθέο κε εληζρπκέλε πεξηεθηηθφηεηα ζε αληηνμεηδσηηθά) θαη εκθάληζεο αζζελεηψλ. Μηα ειεχζεξε ξίδα είλαη, φπσο είδακε, έλα θνξηηζκέλν άηνκν ή ηκήκα ελφο κνξίνπ. Θέινληαο λα απνθαηαζηήζεη ηελ ζηαζεξφηεηά ηεο, ε ειεχζεξε ξίδα πξνζπαζεί λα απνζπάζεη έλα ειεθηξφλην απφ ην πεξηβάιινλ ηεο. Απηφ ζπλήζσο ζεκαίλεη φηη θιέβεη έλα ειεθηξφλην απφ θάπνην πγηέο θχηηαξν. Σν απνηέιεζκα είλαη λα πξνθαιέζεη κηα βιάβε είηε ζην DNA, είηε ζε θάπνηα πξσηεΐλε ή ιηπίδην. Όιεο απηέο νη κηθξέο βιάβεο ζπζζσξεχνληαη. Σα αληηνμεηδσηηθά είλαη βηηακίλεο θαη ρεκηθέο νπζίεο ησλ ηξνθψλ πνπ γελλαηφδσξα πξνζθέξνπλ ηα ειεθηξφληα ηνπο ζηηο ειεχζεξεο ξίδεο θαη έηζη απνηξέπνπλ ή επηβξαδχλνπλ ηηο βιάβεο πνπ πξνθαιεί ην νμεηδσηηθφ ζηξεο ζην ζψκα καο. Κάζε θνξά πνπ αδξαλνπνηνχλ κηα ειεχζεξε ξίδα, ε αληηνμεηδσηηθή νπζία ράλεη έλα ειεθηξφλην θαη έηζη ράλεη ηελ ηθαλφηεηα λα 71

72 δξα σο αληηνμεηδσηηθφ. Απηφο είλαη ν ιφγνο γηαηί πξέπεη ζπλερψο λα αλεθνδηάδνπκε ην ζψκα καο κε βηηακίλεο θαη άιιεο αληηνμεηδσηηθέο νπζίεο. ( NEJM, 1994). Σα αληηνμεηδσηηθά πνπ πεξηέρνληαη ζηηο ηξνθέο, δξνπλ σο «εμνινζξεπηέο ειεχζεξσλ ξηδψλ», πνπ εκπνδίδνπλ θαη επηδηνξζψλνπλ ηηο βιάβεο πνπ πξνθαινχλ νη ειεχζεξεο ξίδεο. Σα αληηνμεηδσηηθά, κπνξνχκε λα πνχκε φηη «ζαξψλνπλ» ηηο επηθίλδπλεο ειεχζεξεο ξίδεο εμνπδεηεξψλνπλ ην ειεθηξηθφ θνξηίν θαη εκπνδίδνπλ ηελ ειεχζεξε ξίδα λα πάξεη ειεθηξφληα απφ άιια κφξηα. Σα αληηνμεηδσηηθά επίζεο εληζρχνπλ ην αλνζνπνηεηηθφ ζχζηεκα θαη έηζη κεηψλνπλ ηνλ θίλδπλν ινίκσμεο. είλαη θαιύηεξα λα πξνζπαζήζνπκε παξάιιεια λα αιιάμνπκε ηνλ ηξόπν δσήο καο, κε ηε ζσζηή δηαηξνθή. Δίλαη ε θαιύηεξε καο άκπλα ελάληηα ζηνλ θαξθίλν. Νηθνιάνπ Κπξηάθνο, ππνςήθηνο Νφκπει Ηαηξηθήο

73 ΠΖΓΔ ΑΝΣΗΟΞΔΗΓΧΣΗΚΧΝ Οη βηηακίλεο Α, C, E είλαη ηα πην ζπλεζηζκέλα θαη ηζρπξά αληηνμεηδσηηθά θαη ζα έπξεπε λα είλαη ζπκπεξηιακβάλνληαη ζε θάζε πγηεηλή δίαηηα. πρλά, θαγεηά πνπ πεξηέρνπλ έλα απφ απηά ηα αληηνμεηδσηηθά ζε κεγάιεο πνζφηεηεο, έρνπλ επίζεο αμηφινγεο πνζφηεηεο θαη άιισλ εηδψλ αληηνμεηδσηηθψλ. Γηα παξάδεηγκα, νη ληνκάηεο έρνπλ βηηακίλε C θαη ιπθνπέλην, πνπ είλαη θαη ηα δχν ηζρπξά αληηνμεηδσηηθά. Φπιιψδε ιαραληθά κε βαζχ πξάζηλν ρξψκα πεξηέρνπλ βηηακίλε C θαη ινπηεΐλε.(nejm, 1994) Ζ βηηακίλε Α θαη ηα θαξνηελνεηδή (γλσζηά επίζεο σο Β-Καξνηέλην) βξίζθνληαη ζε ιαραληθά θαη θξνχηα κε δσεξφ ρξψκα, θαη θπξίσο πνξηνθαιί. Σα θαξφηα, ε θνινθχζα, νη γιπθνπαηάηεο, νη ληνκάηεο, ην θαιέ, ε θαληαινχπε, ηα ιάραλα, ηα ξνδάθηλα θαη ηα βεξίθνθα πεξηέρνπλ κεγάιεο πνζφηεηεο Β-Καξνηέληνπ. Σα εζπεξηδνεηδή (πνξηνθάιηα, ιεκφληα, ιάηκ θαη γθξέηπθξνπη), θαζψο θαη νη θξάνπιεο θαη ηα κήια, πεξηέρνπλ κεγάιεο πνζφηεηεο βηηακίλεο C. Μεγάιεο ζπγθεληξψζεηο απηήο ηεο βηηακίλεο βξίζθνπκε επίζεο θαη ζε θάπνηα ιαραληθά, φπσο ηα κπξφθνια, ηηο πξάζηλεο πηπεξηέο, ηηο ληνκάηεο θαη ζθνχξα θπιιψδε ιαραληθά. Σα θνπληνχθηα, νη ζπφξνη, νη αθαηέξγαζηνη θφθθνη, ην ζπνξέιαην θαη ην κνπξνπλέιαην είλαη πινχζηεο πεγέο ηεο αληηνμεηδσηηθήο βηηακίλεο Δ. Σν ζειήλην, έλα αληηνμεηδσηηθφ κέηαιιν, βξίζθεηαη ζην ςάξη, ηα ζαιαζζηλά, ζην θφθθηλν θξέαο, ηα αβγά, ην θνηφπνπιν θαη ην ζθφξδν. 73

74 Σα πξάζηλα ιαραληθά είλαη γεκάηα απφ αληηνμεηδσηηθά γηα ηνλ εμήο ιφγν: είλαη πνιχ επάισηα ζην νμεηδσηηθφ ζηξεο, γηαηί παξάγνπλ θαζαξφ νμπγφλν θαηά ηε θσηνζχλζεζε. Γηα λα πξνθπιαρζνχλ, παξαζθεπάδνπλ δξαζηηθά αληηνμεηδσηηθά πνπ νλνκάδνληαη θπηνρεκηθά (θιαβνλνεηδή θαη πνιπθαηλόιεο). πγθεθξηκέλα, βξίζθνληαη ζε ζθνπξφρξσκα ηξφθηκα θαη πνηά, φπσο ην θφθθηλν θξαζί, ηα θφθθηλα ζηαθχιηα, ηα κνχξα, ηα θξάλκπεξη θαη ην ηζάη. Έλα άιιν αληηνμεηδσηηθφ, ην ιπθνπέλην, βξίζθεηαη ζηηο ληνκάηεο θαη ηα παξάγσγά ηνπο, ηα ζαγθνχληα θαη ηα θαξπνχδηα. Σν ιηγλάλην είλαη επίζεο έλα αληηνμεηδσηηθφ, ην νπνίν κπνξνπκε λα ην πάξνπκε απφ ηε βξψκε, ην θξηζάξη, ηε ζίθαιε θαη ην ιηλαξφζπνξν. Σν ζψκα καο παξάγεη ηα δηθά ηνπ αληηνμεηδσηηθά έλδπκα ζηε κνξθή ηεο ππεξνμεηδν-δηζκνπηάζεο, ηεο θαηαιάζεο θαη ηεο γινπηαζηφλνππεξνμεηδάζεο, δηαζπψληαο ηα ακηλνμέα ησλ πξσηετλψλ πνπ παίξλνπκε απφ ηε ηξνθή. (Critical Reviews, 1995) Σα θιαβνλνεηδή είλαη πνιπθαηλφιεο πνπ ππάξρνπλ ζηα θξνχηα, ηα βφηαλα θαη ηα ιαραληθά. πλζέηνληαη κφλν ζηα θπηά θαη απνηεινχλ κηα εηδηθή νκάδα θπηνρεκηθψλ, πάλσ απφ 400 ζε αξηζκφ. Όζνλ αθνξά ηε δηαηξνθή, ηα θιαβνλνεηδή είλαη έλα ζεκαληηθφ ζπζηαηηθφ κηαο πγηεηλήο δίαηηαο, εμαηηίαο ηεο αληηνμεηδσηηθήο ηνπο δξαζηεξηφηεηαο. Βέβαηα, ε αληηνμεηδσηηθή ηθαλφηεηα θαη ε επίδξαζε ησλ θιαβνλνεηδψλ ζηελ αλζξψπηλε πγεία πνηθίιεη αλάινγα κε ην είδνο ηνπ θιαβνλνεηδνχο (δειαδή ηηο ρεκηθέο, θπζηθέο θαη δνκηθέο ηνπ ηδηφηεηεο). Οη θαηερίλεο, ε θνπεξζεηίλε θαη ε μαλζνρνπκόιε αλήθνπλ ζηα θιαβνλνεηδή κε ηζρπξέο αληηνεηδσηηθέο ηθαλφηεηεο. Ζ έξεπλα γηα ηα θιαβνλνεηδή έρεη απνδείμεη ηα σθέιε ηνπο ζηελ πγεία. Ζ ζπγθέληξσζε θαη ζχλζεζε ησλ θιαβνλνεηδψλ ζηα θπηά εμαξηάηαη απφ ην ηξφπν θαιιηέξγεηαο, ην είδνο ηνπ θπηνχ θαη ην κέξνο ηνπ θπηνχ. (Verena et.al, 2006; Subramani et.al, 2002) 74

75 Πεγέο θιαβνλνεηδώλ Σζάη: Σν πξάζηλν, άζπξν ή καχξν ηζάη είλαη πινχζηα πεγή θιαβνλνεηδψλ, ηδηαίηεξα θαηερίλεο θαη θνπεξζεηίλεο. Κξεκκύδηα: Πεξηέρνπλε θπξίσο θνπεξζεηίλε, κπξηζεξηίλε θαη θεκθεξφιε. Μέιη: Αλάινγα κε ην είδνο ηνπ θπηνχ απφ ην νπνίν πήξαλ νη κέιηζζεο ην λέθηαξ, ην κέιη πεξηέρεη θνπεξζεηίλε θαη κπξηζεηίλε. Άιιεο πεγέο θιαβνλνεηδψλ είλαη ηα θαζόιηα, ην ζπαλάθη, ε θξάνπια, ην βαηόκνπξν θαη ε ζίθαιε. «Ζ Mεζνγεηαθή Γηαηξνθή ζπλδέεηαη κε ηε καθξνδσία γηαηί κεηώλεη ηελ πηζαλόηεηα πξόσξνπ ζαλάηνπ ιόγσ ηεο ειάηησζεο ηνπ θηλδύλνπ γηα ρξόληα λνζήκαηα.... αλ ηξέθεηαη θάπνηνο κεζνγεηαθά, ειαηηώλεηαη θαηά % ν θίλδπλνο γηα όιεο ηηο κνξθέο θαξθίλνπ». Γξ. Αληψλεο Καθάηνο (2008) 75

76 KEIMENA Ζ δηαηξνθή σο πξφιεςε ( ηνπ Αληώλε Καθάηνπ, παηδηάηξνπ, θαζεγεηή Πξνιεπηηθήο Ηαηξηθήο θαη Γηαηξνθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο) 22/07/08 Ζ πξσηνγελήο θαη ε δεπηεξνγελήο πξόιεςε, εθηόο από ηελ ηεξάζηηα απνηειεζκαηηθόηεηά ηνπο όπνπ θαη όπνηε έρνπλ εθαξκνζζεί, είλαη εληειώο ππνηηκεκέλεο ζηελ Διιάδα θαη δελ ιακβάλνληαη ππ όςηλ από θάζε εζληθό πξνγξακκαηηζκό ρξεκαηνδόηεζεο. Ζ πξσηνγελήο πξόιεςε πεξηιακβάλεη όιεο εθείλεο ηηο δξάζεηο θαη ηα κέζα πνπ εκπνδίδνπλ ηελ έλαξμε ηεο αζζέλεηαο θαη ησλ παξαγόλησλ θηλδύλνπ πνπ νδεγνύλ ζηελ αζζέλεηα, ελώ ε δεπηεξνγελήο πξόιεςε ζηνρεύεη ζηελ αλαθνπή ηεο πνξείαο ηεο αζζέλεηαο, ζηνλ πεξηνξηζκό ησλ επηπινθώλ ηεο, ησλ αλαπεξηώλ, ζηελ ειάηησζε ηνπ θηλδύλνπ ζαλάηνπ θαη ζηελ αύμεζε ηνπ πξνζδόθηκνπ επηβίσζεο. ηε δεπηεξνγελή πξόιεςε πεξηιακβάλνληαη ηα πξνγξάκκαηα ειέγρνπ πιεζπζκηαθώλ νκάδσλ γηα έγθαηξε δηάγλσζε ησλ αζζελεηώλ ζην αζπκπησκαηηθό ή πξνζπκπησκαηηθό ζηάδην εμέιημεο ηεο λόζνπ θαη όιεο νη πξνιεπηηθέο ηαθηηθέο εμεηάζεηο, όπσο ε καζηνγξαθία ή ηα check-up. Ζ δηαηξνθή απνηειεί πεδίν θεληξηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ εθαξκνγή πξσηνγελνύο θαη δεπηεξνγελνύο πξόιεςεο. Δληππσζηαθό παξάδεηγκα δεπηεξνγελνύο πξόιεςεο είλαη ε κειέηε ηεο Lyon όπνπ, αθόκε θαη κεηά ην πξώην έκθξαγκα ηνπ κπνθαξδίνπ, ε ρνξήγεζε θξεηηθήο δηαηξνθήο, εκπινπηηζκέλεο κε α-ιηλνιεληθό νμύ κόλν γηα 27 κήλεο, ειάηησζε ηελ πηζαλόηεηα δεύηεξνπ επεηζνδίνπ εκθξάγκαηνο, ηνλ θίλδπλν αηθλίδηνπ ζαλάηνπ θαη εγθεθαιηθά επεηζόδηα θαηά 76% ελ ζπγθξίζεη κε ηνπο αζζελείο εθείλνπο πνπ αθνινπζνύζαλ ηε δίαηηα πνπ ζπληζηά ε Ακεξηθαληθή Kαξδηνινγηθή Eηαηξία (AHA)[1,2]. Ζ κειέηε απηή ζα δηαξθνύζε ηέζζεξα ρξόληα κε 600 αζζελείο πνπ είραλ ππνζηεί ην πξώην έκθξαγκα ηνπ κπνθαξδίνπ, νη νπνίνη ηπραηνπνηήζεθαλ ζε 2 νκάδεο ησλ 302 αζζελώλ. Ζ κία αθνινύζεζε ηε δίαηηα ηεο Κξήηεο θαη ε άιιε ηε δίαηηα ηεο AHA. Οη δηαθνξέο ήηαλ ηόζν εληππσζηαθέο κεηαμύ ησλ 2 νκάδσλ, ώζηε ήηαλ αληηδενληνινγηθό λα ζπλερηζηεί ε κειέηε απηή θαη δηεθόπε πξόσξα ζηνπο 27 κήλεο, ελώ είρε ζρεδηαζζεί γηα 4 ρξόληα. Ζ νκάδα κε ηε δίαηηα ηεο Κξήηεο δηαηξεθόηαλ κε ιίγν θξέαο θαη άιια δσηθά πξντόληα, πεξηζζόηεξν ςάξη θαη ζαιαζζηλά, όζπξηα, θξνύηα, ιαραληθά, ηδηαίηεξα άγξηα ρόξηα πνπ είλαη πινύζηεο πεγέο σ-3 ιηπαξώλ νμέσλ. Κακία ρεηξνπξγηθή ή θαξκαθεπηηθή παξέκβαζε δελ έρεη δείμεη κέρξη ζήκεξα ηόζν ζσηήξηα θαη εληππσζηαθά απνηειέζκαηα. Παξόκνηα εληππσζηαθά είλαη θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο δεπηεξνγελνύο πξόιεςεο ηνπ ζαθραξώδνπο δηαβήηε ηύπνπ 2 (Γ2). Ζ αύμεζε ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο, ζε ζπλδπαζκό κε ηελ παξαδνζηαθή ειιεληθή δίαηηα πνπ πεξηιακβάλεη ηξόθηκα κε ρακειό γιπθαηκηθό δείθηε, πςειή πεξηεθηηθόηεηα ζε δηαηηεηηθέο ίλεο, ειαηόιαδν θαη σ-3 ιηπαξά νμέα, ειάηησζαλ ηνλ θίλδπλν εθδήισζεο Γ2 θαηά % ζε καθξνρξόληεο πξννπηηθέο κειέηεο αηόκσλ κε παζνινγηθή ζαθραξαηκηθή θακπύιε.[3-6] 76

77 Δθπαηδεπηηθέο παξεκβάζεηο Παξάδεηγκα πξσηνγελνύο πξόιεςεο απνηειεί ε εθπαηδεπηηθή παξέκβαζε πνπ γίλεηαη ζε παηδηά λεπηαγσγείσλ, δεκνηηθώλ, γπκλαζίσλ θαη ιπθείσλ ηεο Κξήηεο, πξνηνύ δειαδή εκθαληζζνύλ ζηα παηδηά απηά παξάγνληεο θηλδύλνπ γηα ρξόληα λνζήκαηα. ην πξόγξακκα απηό γίλεηαη πξνζπάζεηα λα επαηζζεηνπνηεζνύλ ηα παηδηά, νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη γνλείο ζε ζέκαηα πγείαο, δηαηξνθήο, άζιεζεο θαη απνθπγήο ηνμηθώλ νπζηώλ. Ηδηαίηεξε έκθαζε δίλεηαη ζην λα πεηζζνύλ ηα παηδηά λα απνθεύγνπλ ην άκεζν θαη έκκεζν θάπληζκα θαη λα κε γίλνπλ κειινληηθνί θαπληζηέο. Ζ παξέκβαζε γίλεηαη από εθπαηδεπηηθνύο κε πςειό βαζκό ελδηαθέξνληνο ζε δξαζηεξηόηεηεο εληόο θαη εθηόο ζρνιείνπ πνπ εληππσζηάδνπλ ηα παηδηά. Πξόγξακκα παξέκβαζεο ζε παηδηά από δύν λνκνύο ηεο Κξήηεο, κε εθπαίδεπζε θάζε ρξόλν από ηελ πξώηε κέρξη ηελ έθηε δεκνηηθνύ, έδεημε ζεηηθά απνηειέζκαηα σο πξνο ηα επίπεδα ρνιεζηεξόιεο, ηεο LDL ρνιεζηεξόιεο, ηε ζσκαηηθή άζθεζε θαη ηελ θαξδηναλαπλεπζηηθή αληνρή. Ζ ζύγθξηζε έγηλε κε παηδηά από ηξίην λνκό ηνπ λεζηνύ ρσξίο εθπαηδεπηηθή παξέκβαζε. Σα παηδηά ηνπ πξνγξάκκαηνο παξέκβαζεο είραλ ζεκαληηθά ρακειόηεξν ξπζκό αύμεζεο ηνπ βάξνπο, ελ ζπγθξίζεη κε ηελ νκάδα ειέγρνπ, ελώ ην αλάζηεκά ηνπο ήηαλ κεγαιύηεξν. Σν απνηέιεζκα ήηαλ ηα πξώηα παηδηά λα έρνπλ ρακειόηεξν δείθηε κάδαο ζώκαηνο ηνλ 3ν θαη 6ν ρξόλν ηεο παξέκβαζεο, θαζώο θαη 4 ρξόληα κεηά ηε δηαθνπή ηεο παξέκβαζεο. Σα απνηειέζκαηα απηά απνδίδνληαη θπξίσο ζε κεγαιύηεξε θπζηθή δξαζηεξηόηεηα ησλ παηδηώλ ηνπ πξνγξάκκαηνο παξέκβαζεο, ελ ζπγθξίζεη κε ηελ νκάδα ειέγρνπ. Δπίζεο, ε δηαηξνθή ησλ παηδηώλ απηώλ ήηαλ θαιύηεξε από απηήλ ησλ παηδηώλ ηεο νκάδαο ειέγρνπ θαη ηα παηδηά ηεο νκάδαο παξέκβαζεο ζηα 16 ηνπο ήηαλ θαπληζηέο 7%, ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ νκάδα ειέγρνπ πνπ ήηαλ 13%. Δπείγνπζα ε αλάγθε γηα εζληθή πνιηηηθή φζνλ αθνξά ηε δηαηξνθή Οη παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηε ζλεζηκόηεηα ζηηο αλεπηπγκέλεο ρώξεο, ζήκεξα, νθείινληαη θαηά 64% ζηνλ ηξόπν δσήο ησλ αηόκσλ θαζώο θαη ζε πεξηβαιινληηθνύο παξάγνληεο πνπ κπνξνύλ λα ηξνπνπνηεζνύλ κε πξνγξάκκαηα πξνιεπηηθήο ηαηξηθήο. Σν 24% ηεο ζλεζηκόηεηαο νθείιεηαη ζε γελεηηθνύο θαη βηνινγηθνύο παξάγνληεο, πνπ αληηζηέθνληαη πεξηζζόηεξν ζε πξνιεπηηθά κέζα, ελώ κόλν 12 % ησλ ζαλάησλ κπνξνύλ λα αληηκεησπηζζνύλ κε ηα ζύγρξνλα ζεξαπεπηηθά κέζα ηεο Ηαηξηθήο. ηα ζύγρξνλα απηά ηαηξηθά κέζα πξνεγκέλεο ηερλνινγίαο θαη ζηνλ εμνπιηζκό ησλ λνζνθνκείσλ θαηαλέκεηαη ην ζύλνιν ζρεδόλ ησλ πηζηώζεσλ γηα ηελ πγεία. Αληηζέησο, ε πξόιεςε, εθηόο από ηα εκβόιηα, αγλνείηαη ζρεδόλ πιήξσο από θάζε εζληθό πξνγξακκαηηζκό ρξεκαηνδόηεζεο. Ζ πξόιεςε ζρεηίδεηαη κε ηελ αιιαγή αηνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ζπλεζεηώλ απέλαληη ζε παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ άκεζα ηελ πγεία, όπσο είλαη ην θάπληζκα, ην νηλόπλεπκα, ε ζσκαηηθή άζθεζε, ε δηαηξνθή θ.ά. Έηζη, ζηηο Ζ.Π.Α., ζηνλ Καλαδά θαη ζηε Φηλιαλδία, όπνπ εδώ θαη πνιιά ρξόληα δίδεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ πξόιεςε, ε ζπληνληζκέλε πξνζπάζεηα γηα λα ελεκεξσζεί ν πιεζπζκόο ζηα παξαπάλσ ζέκαηα ζεσξείηαη κηα από ηηο βαζηθόηεξεο αηηίεο γηα ηελ θάζεηε πηώζε ηνπ δείθηε ζλεζηκόηεηαο από θαξδηαθά λνζήκαηα, πνπ παξαηεξείηαη από ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ Ζ ζλεζηκόηεηα από ηε ζηεθαληαία λόζν ζηνπο άλδξεο ησλ Ζ.Π.Α. ειαηηώζεθε θαηά 66% θαη ζηηο γπλαίθεο θαηά 47,3%. ηελ εληππσζηαθή απηή κείσζε θαίλεηαη όηη 77

78 ζπλέβαιε ην εζληθό πξόγξακκα εθπαίδεπζεο ηνπ θνηλνύ γηα ηε ρνιεζηεξόιε, πνπ απνηειεί κέξνο ηεο εζληθήο πνιηηηθήο ησλ Ζ.Π.Α. γηα ηελ πγεία παξάιιεια κε ηελ πςεινύ επηπέδνπ ηαηξηθή πεξίζαιςε. ηε Φηλιαλδία ππάξρεη εζληθή πνιηηηθή γηα ηελ πξόιεςε θαη ηε δηαηξνθή από ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 κε εληππσζηαθή κείσζε ησλ θαξδηαγγεηαθώλ λνζεκάησλ θαηά 70-80%. Ζ ρώξα καο ρξεηάδεηαη λα εθαξκόζεη άκεζα εζληθή πνιηηηθή γηα ηελ Πξνιεπηηθή Ηαηξηθή θαη ηε δηαηξνθή. Ζ Διιάδα είλαη ε κόλε ρώξα ηεο Δπξσπατθήο Κνηλόηεηαο θαη αλάκεζα ζηηο αλεπηπγκέλεο ρώξεο ηνπ θόζκνπ, όπνπ ε ζλεζηκόηεηα από θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα ζπλερώο απμάλεηαη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ελ αληηζέζεη κε ηηο άιιεο ρώξεο παξαηεξείηαη κείσζε θαηά 30-60%. Ο ξπζκόο αύμεζεο ηνπ πξνζδόθηκνπ επηβίσζεο ειαηηώλεηαη πξννδεπηηθά θαη ε Δπξσπατθή Έλσζε, ησλ 15 ρσξώλ, καο έρεη ήδε μεπεξάζεη. 78

79 Βηνινγηθά Πξνϊόληα Σα βηνινγηθά πξνϊόληα είλαη ην απνηέιεζκα ηεο θαιιηέξγεηαο ηεο γεο ρωξίο ρεκηθά ιηπάζκαηα, παξαζηηνθηόλα θαη ηνμηθά θπηνθάξκαθα. Ζ θαηαπνιέκεζε ηωλ αζζελεηώλ ηωλ θπηώλ θαζώο θαη ε ιίπαλζε ηνπ εδάθνπο γίλνληαη κε θπζηθέο κεζόδνπο θαη νξγαληθά εθόδηα. Ζ θαιιηέξγεηα βηνινγηθώλ πξνϊόληωλ ζηεξίδεηαη ζηηο γλώζεηο ηνπ παξαδνζηαθνύ αγξόηε θαη ζηελ αλαδήηεζε ηεο επηζηήκεο γηα πγηεηλέο ιύζεηο. ηελ βηνινγηθή θηελνηξνθία δελ ρξεζηκνπνηνύληαη αληηβηνηηθά θαη νξκόλεο. Οη ηνμηθέο νπζίεο ζπγθεληξώλνληαη ζηα ζπκβαηηθά ηξόθηκα θαη κέζα από ην θαγεηό θηάλνπλ ζηνλ νξγαληζκό καο. Σα βηνινγηθά πξνϊόληα πεξηέρνπλ 20-30% ιηγόηεξν λεξό ζηελ ζύλζεζε ηνπο, κεγαιύηεξα πνζνζηά πξωηεϊλώλ, κεηαιιηθώλ αιάηωλ, ελδύκωλ θαη βηηακηλώλ. Δπίζεο δελ πεξηέρνπλ ζπληεξεηηθά, βειηηωηηθά γεύζεο, ηερλεηά ρξώκαηα θαη αξώκαηα. Ο θπζηθόο ηξόπνο παξαγωγήο ζπκβάιιεη ζην λα έρνπλ πνιύ θαιύηεξε γεύζε θαη άξωκα από ηα αληίζηνηρα ζπκβαηηθά. Ζ αμηνπηζηία ηωλ βηνινγηθώλ πξνϊόληωλ ζηεξίδεηαη ζε έλα απζηεξό ζύζηεκα ειέγρνπ θαη πηζηνπνίεζεο πνπ πεξηγξάθεηαη ζην λόκν 2092/91 θαη 1804/99 ηεο Δπξωπαϊθήο Έλωζεο θαη θάζε βηνθαιιηεξγεηήο είλαη ππνρξεωκέλνο λα ηνλ εθαξκόδεη. ύκθωλα κε ην ζύζηεκα απηό έλαο παξαγωγόο ειέγρεηαη ζε όια ηα ζηάδηα ηεο παξαγωγήο έωο θαη ηελ δηάζεζε ηεο. Γεωπόλνη ελεξγνύλ ειέγρνπο ζηα θηήκαηα, ελώ εηδηθέο αλαιύζεηο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο θαιιηέξγεηαο, ηεο ζπγθνκηδήο θαη ηεο ηππνπνίεζεο, πηζηνπνηνύλ όηη ηεξνύληαη νη απαξαίηεηνη θαλόλεο. Γηα λα ραξαθηεξηζηεί έλα πξνϊόλ βηνινγηθό, πξέπεη λα είλαη ην απνηέιεζκα βηνινγηθήο θαιιηέξγεηαο ηνπιάρηζηνλ γηα ηξία ρξόληα θαη λα θέξεη ηελ θαηάιιειε ζήκαλζε ζηελ ζπζθεπαζία, δειαδή ην όλνκα ηνπ νξγαληζκνύ θαη ηνλ θωδηθό πηζηνπνίεζεο ηνπ. Φπζηθά ζηελ βηνινγηθή γεωξγία θαη θηελνηξνθία απαγνξεύεηαη ε ρξήζε γελεηηθά ηξνπνπνηεκέλωλ πιηθώλ. 79

80 17 Νοεμβρίοσ 2010, 11:40 EET SigmaLive/ΑΠΕ Μια θέση στον κατάλογο της UNESCO για την Άσλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας κατέτει από τθες η Μεσογειακή Διατρουή. Η πξόηαζε, λα ζπκπεξηιεθζεί ε κεζνγεηαθή δηαηξνθή ζην ζρεηηθό θαηάινγν ηεο UNESCO είρε θαηαηεζεί θαηόπηλ πξσηνβνπιίαο ηεο Ειιάδαο, από θνηλνύ κε ηηο θπβεξλήζεηο ηεο Ιζπαλίαο, ηεο Ιηαιίαο θαη ηνπ Μαξόθνπ. Δηαθπβεξλεηηθή επηηξνπή ηεο UNESCO, πνπ ζπλεδξηάδεη από ρζεο έσο θαη ηηο 19 Ννεκβξίνπ, ζην Νατξόκπη ηεο Κέλπαο, απνθάζηζε 46 λέεο θαηαρσξήζεηο ζηνλ θαηάινγν ηεο Άπιεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο ηεο Αλζξσπόηεηαο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ ην θιακέλθν, νη αλζξώπηλεο ππξακίδεο ηεο Καηαινλίαο (ηα ιεγόκελα "Καζηέιο"), ε γαιιηθή θνπδίλα, ε Όπεξα ηνπ Πεθίλνπ θ.ά. Όπσο αλαθέξεηαη ζε ζρεηηθή αλαθνίλσζε ζηελ ηζηνζειίδα ηεο UNESCO, ε κεζνγεηαθή δηαηξνθή απαξηίδεηαη από έλα ζύλνιν πξαθηηθώλ θαη παξαδόζεσλ, γλώζεο θαη δεμηνηήησλ, πνπ μεθηλνύλ από ην ρσξάθη θαη θαηαιήγνπλ ζην ηξαπέδη. Η κεζνγεηαθή δηαηξνθή -ζεκεηώλεηαη- αθνξά ηε ζνδεηά, ηε ζπγθνκηδή, ην ςάξεκα, ηνλ ηξόπν δηαηήξεζεο ησλ ηξνθίκσλ, ηελ επεμεξγαζία ηνπο, ηελ πξνεηνηκαζία θαη ηδηαίηεξα ηνλ ηξόπν θαηαλάισζήο ηνπο. Η κεζνγεηαθή δηαηξνθή ραξαθηεξίδεηαη από έλα δηαηξνθηθό κνληέιν, πνπ παξέκεηλε ζηαζεξό ζην ρσξνρξόλν θαη απνηειείηαη θπξίσο από ειαηόιαδν, δεκεηξηαθά, θξέζθα ή μεξά θξνύηα θαη ιαραληθά, κέηξηεο πνζόηεηεο ςαξηνύ, θξέαηνο θαη γαιαθηνθνκηθώλ, πνιιά αξηύκαηα θαη θαξπθεύκαηα, ζπλνδεπόκελα ελίνηε από θξαζί, κε ζεβαζκό πάληα ζηηο παξαδόζεηο ηεο εθάζηνηε θνηλόηεηαο. Ωζηόζν -επηζεκαίλεηαη ζηε ζρεηηθή αλαθνίλσζε- ε κεζνγεηαθή δίαηηα δελ αθνξά κόλν ην θαγεηό. Πξνσζεί ηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο, αθνύ ηα γεύκαηα πνπ εηνηκάδνληαη, κε ηε ζπκκεηνρή πνιιώλ αηόκσλ ζπλήζσο, απνηεινύλ ην ζεκέιην ιίζν ενξηαζηηθώλ εθδειώζεσλ θαη δηαθόξσλ εζίκσλ θαη παξαδόζεσλ. Τν ζύζηεκα ηεο κεζνγεηαθήο δηαηξνθήο έρεη βαζηά ηηο ξίδεο ηνπ ζην ζεβαζκό ηεο βηνπνηθηιόηεηαο, ελώ ηδηαίηεξε ζεκαζία απνδίδεηαη ζην ξόιν ηεο γπλαίθαο γηα ηε κεηάδνζε ηεο γλώζεο θαη πξαθηηθήο ζε ό,ηη αθνξά ηνλ ηξόπν απηό δηαηξνθήο, από γεληά ζε γεληά. 80

81 «ε όινπο ηνπο κεγάινπο πνιηηηζκνύο ε δηαηξνθή ζεσξνύληαλ ζεκαληηθόο παξάγνληαο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πγείαο από δηάθνξεο αξξώζηηεο. Ο Πιάησλ ελνρνπνηνύζε ηηο δηαηξνθηθέο εθηξνπέο ησλ πινπζίσλ, καδί κε ηελ έιιεηςε θπζηθήο άζθεζεο, σο βαζηθνύο παξάγνληεο λνζεξόηεηαο, ελώ ζπρλέο αλαθνξέο ζηε δηαηξνθή ππάξρνπλ επίζεο ζηα θείκελα ηεο ηππνθξάηεηαο ηαηξηθήο, ζηνλ Γαιελό, θαζώο θαη ζηα ηαηξηθά θείκελα άιισλ κεγάισλ πνιηηηζκώλ (Κίλα, Ιλδία, Εγγύο θαη Μέζε Αλαηνιή).» Γ.Κ. Σνύληαο, Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο Κνηλσληθήο Ιαηξηθήο Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ, 10/2/2007 Ιππνθξάηεο πεξί Δηαηξνθήο Σνλ 4ν π.υ. αηώλα ν Ιππνθξάηεο δίδαζθε κέζα από ηνλ παζίγλσζην αθνξηζκό ηνπ όηη: «Φάξκαθό ζαο αο γίλεη ε ηξνθή ζαο θαη ε ηξνθή ζαο αο γίλεη θάξκαθό ζαο». Μεηά από ρίιηα επηαθόζηα πεξίπνπ ρξόληα ζηγήο αξθεηνί ζύγρξνλνη επηζηεκνληθνί θνξείο ηνπ πιαλήηε καο, ύζηεξα από ζρεηηθέο κειέηεο θαη πεηξακαηηζκνύο αλαγλώξηζαλ πξόζθαηα, όηη ν Κώνο ηαηξνθηιόζνθνο είρε δίθην. ην «Πεξί Δηαίηεο» έξγν ηνπ (παξ. 2) ν Ιππνθξάηεο αλαθέξεη: «Θεσξώ όηη όπνηνο πξόθεηηαη λα ζπγγξάςεη νξζά γηα ηελ αλζξώπηλε δηαηξνθή, πξέπεη πξσηίζησο λα γλσξίδεη θαη λα δηαθξίλεη ηελ αλζξώπηλε θύζε γεληθά, λα γλσξίδεη ηα ζηνηρεία από ηα νπνία ν άλζξσπνο ζπλεηέζε εμ αξρήο θαη λα δηαθξίλεη από πνηα κέξε ειέγρεηαη. Αλ αγλνεί ηελ αξρηθή ζύλζεζε ηεο δσήο, δελ ζα θαηαθέξεη λα θαηαλνήζεη ηη πξνθαινύλ εθείλα ηα ζπζηαηηθά ηεο θαη αλ δελ γλσξίδεη πνηα θαηάζηαζε επηθξαηεί ζην ζώκα, δελ ζα θαηνξζώζεη λα ζπζηήζεη σθέιηκε δηαηξνθή γηα ηνλ άλζξσπν. Εθηόο όκσο από απηά ν ζπγγξαθέαο πξέπεη λα γλσξίδεη θαη ηνλ ξόιν πνπ παίδνπλ όιεο νη ηξνθέο θαη ηα πνηά πνπ ζπλζέηνπλ ηελ δηαηξνθή καο, πνηα δύλακε έρεη ην θαζέλα από ηε θύζε, ηελ αλάγθε θαη ηελ αλζξώπηλε επεμεξγαζία. Πξέπεη λα γλσξίδεη θαλείο πώο κπνξεί λα κεηώζεη ηελ δύλακε πνπ έρεη δώζεη ε θύζε ζηηο ηζρπξέο νπζίεο θαη πώο κε ηελ επεμεξγαζία λα πξνζζέηεη δύλακε ζηηο αλίζρπξεο, αλάινγα πάληνηε κε ηελ πεξίζηαζε» ΠΖΓΖ: Ηππνθξάηεο πεξί Γηαηξνθήο 81

82 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΓΗΑ ΣΖΝ 3 Ζ ΔΝΟΣΖΣΑ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 3.1 Σα παηδηά παξαθνινπζνχλ εθπαηδεπηηθφ βίληεν πνπ εμεγεί ηε δξάζε ησλ αληηνμεηδσηηθψλ. δηεχζπλζε εθπαηδεπηηθνχ βίληεν: 82

83 FIGHTING BACK- antioxidants Διεύζεξεο ξίδεο βηηακίλες Καηαζηξνθή θπηηαξηθήο κεκβξάλεο ωκαηηθά θύηηαξα Φπζηνινγηθό άηνκν νμπγόλνπ Οη ειεύζεξεο ξίδεο ππξνδνηνύλ Αιπζηδωηή αληίδξαζε Απώιεηα ειεθηξνλίνπ- Γεκηνπξγία ειεύζεξεο ξίδαο Κπηηαξηθή κεκβξάλε Καηαζηξνθή θπηηαξηθήο κεκβξάλεο αληηνμεηδσηηθό Εζσηεξηθό θπηηάξνπ Τν αληηνμεηδσηηθό αδξαλνπνηεί ηελ ειεύζεξε ξίδα Essential Health And Wellness Newsletter (2009) 83

84 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 3.2 ΠΔΗΡΑΜΑ Κφβνπκε έλα κήιν ζηα δχν. Σν έλα κέξνο ην αθήλνπκε λα κείλεη απιψο ζηνλ αέξα, ελψ ην άιιν ην αιείθνπκε ηελ θνκκέλε επηθάλεηα κε ρπκφ ιεκνληνχ. Παξαηεξνχκε φηη ην πξψην θνκκάηη κεηά απφ ιίγε ψξα καπξίδεη, ελψ ην δεχηεξν πνπ έρεη θαιπθζεί απφ ην ιεκφλη παξακέλεη αλαιινίσην. ΔΞΖΓΖΖ: Μόιηο θόβνπκε ην κήιν, ηα θύηηαξά ηνπ εθηίζεληαη ζην αηκνζθαηξηθό νμπγόλν. ην πξώην θνκκάηη, ην νμπγόλν ηνπ αέξα αληέδξαζε κε ηηο ρεκηθέο ελώζεηο ζηδήξνπ πνπ βξίζθνληαη ζην εζσηεξηθό ησλ θπηηάξσλ ηνπ κήινπ θαη πξνθάιεζε ην καύξηζκά ηεο επηθάλεηαο ηνπ, ιόγσ ζρεκαηηζκνύ νμεηδίσλ ζηδήξνπ. ην δεύηεξν θνκκάηη, νη αληηνμεηδσηηθέο νπζίεο πνπ πεξηέρεη ν ρπκόο ηνπ ιεκνληνύ εκπόδηζαλ ηελ νμείδσζε ηεο επηθάλεηαο ηνπ κήινπ. 84

85 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 3.3 Σα παηδηά ρσξίδνληαη ζε δχν νκάδεο θαη νξγαλψλνπλ έλα αληίινγν (debate) κε ζέκα: Σα ππέξ θαη ηα θαηά ηεο θαηαλάισζεο θξέζθσλ θξνχησλ θαη ιαραληθψλ. Πινύζηα ζε αληηνμεηδσηηθά Φζελά Νόζηηκα Ωθέιηκα Πξέπεη λα θαηαλαιώλνληαη θξέζθα Καιό μέπιπκα από ηα θπηνθάξκαθα Χξνλνβόξα Δελ ρνξηαίλνπλ 85

86 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 3.4 Έξεπλα: Σα παηδηά δηακνξθψλνπλ, κε ηε βνήζεηα ηνπ θαζεγεηή, έλα κηθξφ εξσηεκαηνιφγην, κε ζθνπφ λα εξεπλήζνπλ πφζν ζπρλά νη ζπκκαζεηέο ηνπο θαηαλαιψλνπλ θξνχηα θαη ιαραληθά. Μνηξάδνπλ ηα εξσηεκαηνιφγηα ζηα παηδηά ηνπ ζρνιείνπ ηνπο θαη ηνπο δεηνχλ λα ηα ζπκπιεξψζνπλ. Έπεηηα επεμεξγάδνληαη ηηο απαληήζεηο θαη βγάδνπλ απνηειέζκαηα, ηα νπνία απεηθνλίδνπλ ζε γξαθηθά. πδεηνχλ ηα απνηειέζκαηα θαη θαηαιήγνπλ ζε ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ καζεηψλ ηνπ ζρνιείνπ. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο κπνξνχλ λα αλαθνηλσζνχλ ζε κηα εθδήισζε γηα φιν ην ζρνιείν. 86

87 Τπόδεηγκα Δξωηεκαηνινγίνπ: ΑΓΟΡΗ ΚΟΡΗΣΗ ΖΛΗΚΗΑ Δξσηήζεηο ΝΑΗ ΟΥΗ ΜΔΡΗΚΔ ΦΟΡΔ 1 Σν πξσηλφ ζνπ πεξηιακβάλεη θξέζθν ρπκφ ή θξνχην; 2 Παίξλεηο καδί ζνπ ζην ζρνιείν θάπνην θξνχην; 3 Τπάξρεη ζαιάηα ζην κεζεκεξηαλφ ζνπ γεχκα ; 4 Σν κεζεκέξη ηξψο θξνχην κεηά ην θαγεηφ; 5 Τπάξρεη ζαιάηα ζην βξαδηλφ ζνπ; 6 Σν βξάδπ ηξσο θξνχην κεηά ην θαγεηφ; 7 Πφζα θξνχηα ηξσο ζπλήζσο ζε κηα κέξα; θαη πάλσ 87

88 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 3.5 ΠΡΟΚΛΖΖ Δ ΓΔΤΜΑ Σα παηδηά δνπιεχνπλ ζε νκάδεο. Κάζε νκάδα πξέπεη λα πξνεηνηκάζεη έλα απιφ γεχκα- πξφηππν, ην νπνίν λα είλαη επηιεγκέλν θαη ζρεδηαζκέλν έηζη, ψζηε λα ζπκβάιιεη: ηε κείσζε ηνπ νηθνινγηθνχ απνηππψκαηνο (βι. ζει.28), δειαδή λα ζπκβάιινπλ νη επηιεγκέλεο ηξνθέο ζηελ πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ πφξσλ ηελ δηαηήξεζε ηεο πγείαο θαη ηελ πξνζηαζία απφ ηηο ηνμηθέο επηδξάζεηο ηελ κείσζε ηεο θηψρεηαο θαη ηεο δηαηξνθηθήο θξίζεο Οη νκάδεο παξνπζηάδνπλ εθ πεξηηξνπήο ηα γεχκαηα πνπ εηνίκαζαλ. Οξίδεηαη απφ φια ηα παηδηά κηα θξηηηθή επηηξνπή πνπ πξνθξίλεη ην γεχκα πνπ πιεξνί ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ηηο παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο. Σα παηδηά θαηαγξάθνπλ ηα θαιχηεξα ζηνηρεία απφ φια ηα γεχκαηα θαη ζπλζέηνπλ ην ηδαληθφ γεχκα, πνπ κπνξνχλ λα εηνηκάζνπλ θαη λα παξνπζηάζνπλ ζηε ζπλέρεηα ζε φιν ην ζρνιείν. 88

89 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 3.6 ε έλα κεγάιν ραξηφλη ν δάζθαινο ζρεκαηίδεη έλα θχθιν θαη ηνλ ρσξίδεη ζε ηξία ίζα κέξε, ζηα νπνία, ζε θάζε κέξνο δίλεη θη έλα φλνκα: ην πξψην ην νλνκάδεη θνηλσλία, ην δεχηεξν νηθνλνκία θαη ην ηξίην πγεία. ΚΟΙΝΩΝΙΑ YΓΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Μνηξάδεη ζηα παηδηά θσηνγξαθίεο θαη θείκελα απφ βηβιία, πεξηνδηθά ή εθεκεξίδεο, κε ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πεξηβαιινληηθή ξχπαλζε, ηελ κφιπλζε ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο θαη ηελ δηαηξνθή θαη ηνπο δεηάεη λα ηα ηνπνζεηήζνπλε ζε φπνην κέξνο ηνπ θχθινπ ηα παηδηά πηζηεχνπλ φηη ζρεηίδεηαη κε ην πιηθφ ηνπο. Σα παηδηά ζπδεηάλε θαη δηθαηνινγνχλ ηηο επηινγέο ηνπο. 89

90 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 3.7 Ζ ΓΡΑΜΜΉ ΩΦΔΛΔΗΑ-ΒΛΑΒΖ Οη καζεηέο δσγξαθίδνπλ ζην πάησκα κηα γξακκή θαη ζηε κηα άθξε ηεο βάδνπλ έλα + θαη ζηελ άιιε έλα -. Ο δάζθαινο κνηξάδεη θσηνγξαθίεο δηάθνξεο θαη εηθφλεο θαη δεηάεη απφ ηα παηδηά λα ηηο ηνπνζεηήζνπλ θνληά ζην + αλ ζεσξνχλ φηη ην ζέκα ηεο εηθφλαο αληηπξνζσπεχεη θάηη πνιχ σθέιηκν, ε θνληά ζην αλ είλαη θάηη πνιχ βιαβεξφ γηα ηνλ άλζξσπν, ηελ πγεία ή ην πεξηβάιινλ. Κάζε παηδί πξέπεη λα δηθαηνινγήζεη ηελ επηινγή ηνπ. + _ πνιχ σθέιηκν θαζφινπ σθέιηκν Γίηζηνπ,(2008) 90

91 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 3.8 ΦΣΗΑΥΝΧ ΣΟ ΦΤΗΚΟ ΜΟΤ ΦΑΡΜΑΚΔΗΟ Σα παηδηά θπηεχνπλ αξσκαηηθά θπηά θαη βφηαλα ζε γιάζηξεο ή ζηελ απιή ηνπ ζρνιείνπ 91

92 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ 3.9 Σα παηδηά ρσξίδνληαη ζε νκάδεο θαη θάζε νκάδα παίξλεη έλα είδνο αληηνμεηδσηηθνχ (π.ρ. βηηακίλε Α, Δ, C, θιαβνλνεηδή) θαη αλαιακβάλεη λα βξεη φζν πεξηζζφηεξα ηξφθηκα κπνξεί, πνπ λα πεξηέρνπλ απηφ ην αληηνμεηδσηηθφ θαη λα θηηάμεη έλα πίλαθα κε εηθφλεο θαη θσηνγξαθίεο απφ απηά ηα ηξφθηκα. Μεηά, θάζε νκάδα αλαθνηλψλεη ζηηο άιιεο ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο ηεο. 92

93 Παξάδεηγκα πίλαθα A C E ΦΛΑΒΟΝΟΔΗΓΖ ΛΤΚΟΠΔΝΗΟ 93