ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΥΡΕΣΕΩΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Υπό της σπουδάστριας : ΑΜΠΡΑΖΗ ΜΑΡΙΑ Επιβλέπον καθηγητής : ΤΣΟΥΚΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Σέρρες, Νοέμβριος 2009

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα Περιεχόμενα 1 Εισαγωγή 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1 ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ Συμπεριφορά της ανεργίας Βασικές θεωρίες της ανεργίας Αίτια της ανεργίας Μορφές ανεργίας Ανάλογα με την αμεσότητα Ανάλογα με τα αίτια Ανάλογα με τον χρόνο Τεχνολογική ανεργία ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ & ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ 12 Εισαγωγή Η ανεργία στην Ελλάδα Η εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας στην Ελλάδα σήμερα Χαρακτηριστικά της ανεργίας Οικονομική κρίση και ανεργία στην Ε.Ε Οικονομική κρίση και ανεργία στην Ελλάδα Μέτρα για την αντιμετώπιση της ανεργίας στην Ελλάδα και στην Ε.Ε Γερμανία Γαλλία Βουλγαρία Ελλάδα 27 Συμπεράσματα 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΥΡΕΣΕΩΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ Οργανισμοί απασχόλησης στον δημόσιο τομέα Οργανισμός απασχόλησης εργατικού δυναμικού Κέντρο πληροφόρησης εργαζομένων και ανέργων Εθνικό κέντρο επαγγελματικού προσανατολισμού Ιδιωτικά γραφεία συμβούλων εργασίας Σκοπός λειτουργίας των Ιδιωτικών γραφείων συμβούλων εργασίας Νομικές προϋποθέσεις άσκησης επαγγέλματος Απαιτούμενα δικαιολογητικά για την σύσταση ΙΓΣΕ Όροι και προϋποθέσεις για την πιστοποίηση Διαδικασία πιστοποίησης 40 1

3 3.2.6 Κατηγορίες των θέσεων εργασίας Ύψος και τρόπος καταβολής αμοιβής μεσολάβησης Επιλογή προσωπικού σύμφωνα με την διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων 42 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ INGLOBE Η επιχείρηση INGLOBE Απαραίτητες παροχές υπηρεσιών των ΙΓΣΕ Λειτουργία της επιχείρησης Τρόποι επιλογής προσωπικού Διαδικασία εγγραφής εργοδότη στο site της INGLOBE Οι σχέσεις που δημιουργούνται και τα λειτουργικά καθήκοντα των μερών Σχέση της επιχείρησης με τον Πελάτη Σχέση της επιχείρησης με τον υποψήφιο εργαζόμενο Νομική μορφή των σχέσεων της Επιχείρησης Περιεχόμενοι όροι στο συμβόλαιο με τους πελάτες Συνεργασία με αντίστοιχα γραφεία και πανεπιστήμια στην Ε.Ε Δικαίωμα διαμονής στην Ελλάδα από πολίτες της Ε.Ε Οργάνωση και Διοίκηση Ο χώρος Η τεχνολογία Οικονομικά στοιχεία Έσοδα Έξοδα της επιχείρησης Κατάθεση λίστας εργαζομένων στην επιθεώρηση εργασίας 60 Επίλογος 62 Βιβλιογραφία 63 Παράρτημα Ι: Πρόγραμμα μαθητείας προς Ξενοδόχους 64 Παράρτημα ΙΙ: Πρόγραμμα μαθητείας προς Φοιτητές 67 Παράρτημα ΙΙΙ: Au Pair 71 Πίνακες Πίνακας 1. Ανεργία κατά φίλο και ομάδες ηλικιών 19 Πίνακας 2. Ανεργία κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης 19 Πίνακας 3. Ανεργία κατά περιφέρεια 20 Πίνακας 5: Οι κυριότερες 5 περιπτώσεις μείωσης θέσεων εργασίας (Ευρώπη) 23 Πίνακας 6. Υπηρεσίες του ΟΑΕΔ 33 2

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανεργία είναι ένα φαινόμενο της σύγχρονης εποχής που με την πάροδο των χρόνων είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις παγκοσμίως. Οφείλεται γενικότερα στο ότι υπάρχει μεγαλύτερη προσφορά εργασίας από εκείνη που ζητείται και παρουσιάζεται περισσότερο στην νεότερη, την σύγχρονη κοινωνία όπου πάντοτε υπάρχει ένας αριθμός εργαζομένων που περισσεύει. Με την παρούσα μελέτη προσδιορίζεται αρχικά η πορεία της ανεργίας στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παραθέτοντας στοιχεία που αφορούν τα χαρακτηριστικά της και τα ποσοστά στα οποία κυμαίνεται. Τα προαναφερόμενα στοιχεία έχουν αποκομισθεί από επίσημες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί κατά το τρέχον έτος 2009 από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος καθώς και από την Ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία Eurostat Στην συνέχεια αναφέρονται τα μέτρα τα οποία έχουν παρθεί από Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση για την αντιμετώπιση της ανεργίας και την επίλυση των προβλημάτων στις εργασιακές σχέσεις σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Κύριος στόχος της παρούσης μελέτης είναι να εντοπίσει την σημασία και τον ρόλο των γραφείων ευρέσεως εργασίας στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα αναλύοντας το κάθε ένα ξεχωριστά σχετικά με τις υπηρεσίες που παρέχει στους εργαζόμενους και τους ανέργους. Έτσι πέρα από την όχι και τόσο ικανοποιητική προσπάθεια από το κύριο όργανο εφαρμογής της κυβερνητικής πολιτικής για την απασχόληση (ΟΑΕΔ) στο να εφαρμόσει με επιτυχία το έργο του, δεδομένου ότι τα ποσοστά των ανέργων που βρίσκουν εργασία μέσω του οργανισμού κυμαίνονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, τα τελευταία χρόνια έχουν εισέλθει στην αγορά εργασίας τα Ιδιωτικά Γραφεία Ευρέσεως Εργασίας όπου με την σταδιακή ανοδική πορεία τους θέτουν την βάση για την μετεξέλιξη τους σχεδιάζοντας διαρκώς νέα προϊόντα και υπηρεσίες καριέρας, που ανταποκρίνονται στις αυξανόμενες ανάγκες του δυναμικού χώρου της αγοράς εργασίας. 3

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ 4

6 1.1. Συμπεριφορά της ανεργίας Η ανεργία μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 δεν αποτελούσε σημαντικό πρόβλημα για τις περισσότερες οικονομίες του κόσμου. Από το σημείο όμως εκείνο και έπειτα, η πορεία της ήταν ανοδική και έπληξε τόσο τις χώρες της Ευρώπης όσο και τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Ωστόσο, υψηλότερη ήταν η άνοδος στην Ευρώπη και μάλιστα τα τελευταία είκοσι χρόνια το ποσοστό της ανεργίας κυμαίνεται γύρο στο 10%. Παρατηρώντας την συμπεριφορά της ανεργίας (Κατσανέβας Θ. 1993) μπορούν να εξαρθούν τα παρακάτω συμπεράσματα : 1. Η ανεργία παρουσιάζει διακυμάνσεις κατά την πορεία ενός οικονομικού κύκλου αλλά και μεταξύ των οικονομικών κύκλων, παρόλα αυτά σε μακροχρόνιο διάστημα παραμένει σταθερή. 2. Οι μεταβολές της ανεργίας είναι μικρές αλλά παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό συσχέτισης μεταξύ των διαδοχικών ετών. Δηλαδή η ανεργία του σήμερα επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το χθες. 3. Τα ποσοστά της ανεργίας διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα. 4. Η διάρκεια της ανεργίας διαφέρει σημαντικά ανάμεσα στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η διάρκεια της ανεργίας ήταν πολύ μεγαλύτερη στην Ευρώπη από ότι στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. 5. Τα ποσοστά ανεργίας διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των διαφόρων ομάδων ηλικίας, επιπέδων εκπαίδευσης, περιοχών αλλά και φυλών. Παρότι η πορεία της ανεργίας είναι παρόμοια στις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου (Ευρώπη, ΗΠΑ, Ιαπωνία) τα αίτια που την προκάλεσαν διαφέρουν όχι μόνο ανά οικονομία αλλά και ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης. 5

7 1.2. Οι Βασικές Θεωρίες της Ανεργίας Οι βασικές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν την ανεργία είναι δύο: η Νεοκλασική και η Κεϋνσιανή. Α) Νεοκλασική Θεωρία Σύμφωνα με την Νεοκλασική Θεωρία, (Α. Δεδουσόπουλος,2000) υποστηρίζεται πως η ανεργία είναι εκούσια και μικροοικονομικό πρόβλημα και τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι : - Απασχόληση, και παραγόμενο προϊόν, προσδιορίζονται από την αγορά εργασίας μέσω της ζήτησης εργασίας (οριακό προϊόν εργασίας) και προσφοράς εργασίας. - Η ποσοτική θεωρία του χρήματος θεμελιώνει την σχέση μεταξύ του επιπέδου τιμών και της προσφοράς χρήματος Το επίπεδο τιμών ποικίλει (ευκαμψία τιμών) ώστε να εξασφαλίσει ότι η πραγματική αθροιστική ζήτηση (συνάρτηση της πραγματικής προσφοράς χρήματος) εξισορροπεί με την παραγωγή, η οποία προσδιορίζεται στην αγορά εργασίας. - Η συνολική αποταμίευση και επένδυση είναι ίσες στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης μέσω μεταβολών του επιτοκίου. Έτσι σύμφωνα με τα παραπάνω η Νεοκλασική θεωρία υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει διαρκής και ακούσια ανεργία. Η προσωρινή ακούσια ανεργία θα εξαφανισθεί όταν οι πραγματικοί μισθοί μειωθούν. Β) Κεϋνσιανή Θεωρία Η Κευνσυανή θεωρία κατατάσσει την ανεργία ως ακούσια (Α. Δεδουσόπουλος,2000) και τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι : - Με σταθερό τον χρηματικό μισθό, η απασχόληση και το προϊόν καθορίζονται από την συνολική ζήτηση στην αγορά προϊόντων. - Το επιτόκιο (r) εξισορροπεί την πραγματική ζήτηση και προσφορά χρήματος και δεν εξισορροπεί απαραίτητα την επένδυση με την αποταμίευση στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης. 6

8 - Πτώση της επένδυσης μειώνει την συνολική ζήτηση και συνεπώς το προϊόν και την απασχόληση. Το αποτέλεσμα αυτό μεγεθύνεται επίσης και από την λειτουργία του πολλαπλασιαστή, αφού η ζήτηση για κατανάλωση εξαρτάται από το εισόδημα (τον μισθό και την απασχόληση). Η πτώση της επένδυσης μειώνει το εισόδημα, έτσι η ζήτηση για κατανάλωση φθίνει ακόμη πιο πολύ, μειώνοντας την παραγωγή και την απασχόληση. Συνεπώς είναι το επίπεδο της παραγωγής (και όχι το επιτόκιο) αυτό που μεταβάλλεται έτσι ώστε να εξισορροπεί την προβλεπόμενη αποταμίευση με την προβλεπόμενη επένδυση. Έτσι από τα παραπάνω χαρακτηριστικά προκύπτει πως : Μπορεί να υπάρξει ακούσια (αθέλητη) ανεργία στο σημείο ισορροπίας. Το επίπεδο πλήρους απασχόλησης δεν είναι το μοναδικό σημείο ισορροπίας. Μία αύξηση της προσφοράς χρήματος μπορεί να έχει πραγματικές επιδράσεις αν επιδρά στο επίπεδο του επιτοκίου τότε ίσως επιδρά και στο επίπεδο επενδύσεων και κατ επέκταση στην συνολική ζήτηση προϊόν και απασχόληση. Η Δημοσιονομική πολιτική μπορεί να επηρεάσει το επίπεδο της συνολικής ζήτησης και επομένως το επίπεδο απασχόλησης. Η συνθήκη εκτόπισης είναι μικρής και καθόλου σημασίας Αίτια τις Ανεργίας Η αναζήτηση των αιτιών ανόδου της ανεργίας έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης πολλών ερευνητών, αλλά παρόλα αυτά κάποια, κοινά αποδεκτή παραδοχή δεν υπάρχει. Πολλοί υποστηρίζουν πως η άνοδος της οφείλεται στην ανοδική τάση του φυσικού ποσοστού της ανεργίας. Δηλαδή, του ποσοστού εκείνου πέρα από το οποίο κάθε προσπάθεια για μείωση της ανεργίας δύναται να οδηγήσει σε αύξηση του πληθωρισμού. Σημαντικό ρόλο παίζει η τεχνολογία η οποία έχει αναβαθμίσει τη ζήτηση για εργαζομένους με υψηλές δεξιότητες, ενώ ταυτόχρονα έχει μειώσει τη ζήτηση για άτομα με χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων ( Paul Krugman 1994). Στην Ευρώπη όπου τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας είναι περισσότερο γενναιόδωρα, τα ίδια άτομα δεν δέχονται να υποστούν μείωση του μισθού τους και λόγω των προνομίων βλέπουν την ανεργία ελκυστική. Ωστόσο, η άποψη αυτή έχει βρει πολλούς επικριτές. 7

9 Μελετώντας την ελληνική αγορά εργασίας (Κατσανέβας θ.) προκύπτει πως το πρόβλημα της ανεργίας οφείλεται κυρίως σε θεσμικούς παράγοντες. Συγκεκριμένα, παρατηρούμε πως η τάση των Ελλήνων για ανώτερη εκπαίδευση αλλά και ο προσανατολισμός του εκπαιδευτικού συστήματος προς το δημόσιο τομέα έχει αυξήσει σημαντικά την προσφορά πτυχιούχων χωρίς να βρίσκει ιδιαίτερη ανταπόκριση από την πλευρά της ζήτησης. Άλλοι παράγοντες που συντηρούν την ανεργία είναι η υψηλή προστασία των εργαζομένων και το υψηλό μη μισθολογικό κόστος αφού δυσκολεύουν την πρόσβαση των νεοεισερχομένων στον κόσμο της εργασίας. Επιπλέον, οι κυβερνητικές πολιτικές και συγκεκριμένα οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης δε φαίνονται ικανές να μειώσουν το ποσοστό της ανεργίας. Τέλος, η εισροή των μεταναστών κατά τα τελευταία χρόνια δεν φαίνεται να έχει σημαντική επίδραση στην ανεργία ενώ ενεργεί μάλλον θετικά στην παραγωγικότητα του αγροτικού τομέα. Όπως προκύπτει λοιπόν από τα παραπάνω το πρόβλημα της ανεργίας στην Ελλάδα είναι σε μεγάλο βαθμό διαρθρωτικό και επομένως η καταπολέμηση του απαιτεί την ενεργοποίηση μικροοικονομικών πολιτικών σε συνδυασμό φυσικά με άλλους παράγοντες όπως η προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων σε τομείς με διεθνείς ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα Μορφές Ανεργίας Οι κυριότερες μορφές ανεργίας είναι οι παρακάτω : Ανάλογα με την αμεσότητα Α) Εκούσια Στην περίπτωση αυτή παρατηρείται ο εργαζόμενος να επιλέγει οικιοθελώς να µην αποδεχθεί µια θέση εργασίας σε ένα δεδομένο επίπεδο μισθού. Β) Ακούσια Όταν ο εργαζόμενος θα αποδεχόταν µια θέση εργασίας στο δεδομένο επίπεδο μισθού που επικρατεί αλλά δεν μπορεί να βρει µια θέση Ανάλογα με τα αίτια Ανάλογα με τα αίτια υπάρχουν τρία είδη ανεργίας : 8

10 Α) Ανεργία Τριβής Η ανεργία τριβής προκύπτει λόγω της ακατάπαυστης κίνησης των ανθρώπων μεταξύ περιοχών και θέσεων εργασίας ή διαφόρων σταδίων του κύκλου ζωής. Επίσης, περιλαμβάνονται τα άτομα που, λόγω φυσικών αιτιών, καθίστανται ανίκανα προς εργασία. Ουσιαστικά, αποτελεί το ελάχιστο επίπεδο ανεργίας που δεν μπορεί να μειωθεί σε μια δυναμική κοινωνία (εφ όσον, ακόμη και αν η οικονομία είναι σε πλήρη απασχόληση, κάποιοι θα αποχωρούν από τις θέσεις τους, κάποιοι φοιτητές θα ψάχνουν για εργασία μετά την αποφοίτησή τους, κάποιοι γονείς θα επανεντάσσονται στο εργατικό δυναμικό, και κάποιοι θα θέλουν μια καλύτερη ή μια διαφορετική εργασία). Η ανεργία τριβής οφείλεται με λίγα λόγια στο χρονικό διάστηκα που μεσολαβεί όταν ένας εργαζόμενος μετακινείται από µια δουλειά σε µια άλλη. Η εγκατάλειψη µιας θέσεως εργασίας και η ανεύρεση µιας άλλης δε γίνεται αυτόματα. Περιλαμβάνει τα άτομα που μετακινούνται από µια θέση εργασίας σε άλλη, καθώς και τα άτομα των οποίων τα φυσικά ή διανοητικά χαρακτηριστικά τα καθιστούν ανίκανα για εργασία. Β) Διαρθρωτική ή Δομική Ανεργία Η Διαρθρωτική Ανεργία οφείλεται στις αναντιστοιχίες μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, καθώς κάποιοι κλάδοι έχουν αυξανόμενη ζήτηση και κάποιοι άλλοι πτωτική ζήτηση. Με λίγα λόγια οφείλεται στην αναντιστοιχία μεταξύ των εργασιακών δεξιοτήτων και προσόντων που διαθέτουν οι άνεργοι από τη µια µεριά και των απαιτήσεων των εργοδοτών για συγκεκριμένες δεξιότητες και προσόντα από την άλλη. Αν και υπάρχουν κενές θέσεις εργασίας, δεν µπορούν να πληρωθούν, λόγω αναντιστοιχίας µεταξύ των προσόντων των υποψηφίων και των απαιτήσεων των εργοδοτών, που οφείλεται σε διαρθρωτικές µεταβολές που συµβαίνουν στο οικονοµικό σύστηµα, όπως οι τεχνολογικές καινοτομίες. 9

11 Γ) Κυκλική Ανεργία Μία περίοδος υπερπαραγωγής και ευημερίας διαδέχεται μια περίοδο μειωμένης παραγωγικής δραστηριότητας, με αποτέλεσμα να απολύονται οι εργαζόμενοι και να επιδεινώνεται η ανεργία. Η Κυκλική Ανεργία οφείλεται στην μειωμένη ζήτηση προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτή η μορφή ανεργίας είναι αποτέλεσμα της επιβράδυνσης της ανάπτυξης σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, η οποία έχει ως επακόλουθο την αδυναμία απορρόφησης του εργατικού δυναμικού. Για να αντιμετωπίσουν την κυκλική ανεργία τα διάφορα κράτη, εκτός από τα επιδόματα που δίνουν στους ανέργους, καταφεύγουν και σε ορισμένα άλλα μέτρα. Κυρίως, προσπαθούν να κατασκευάσουν δημόσια έργα για να απασχοληθούν σ' αυτά οι άνεργοι Ανάλογα με τον χρόνο Α) Χρόνια Ανεργία Χρόνια ανεργία υπάρχει όταν ένα μέρος από τον εργαζόμενο πληθυσμό δεν εργάζεται μόνιμα. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους. Μπορεί λ.χ. να οφείλεται σε έλλειψη φυσικών πόρων, μολονότι υπάρχουν και χώρες χωρίς φυσικούς πόρους με καλή όμως οικονομία. Κυρίως η χρόνια ανεργία οφείλεται στο γεγονός ότι η οικονομία κινείται πολύ χαμηλά και έτσι δεν μπορεί να εξασφαλίσει εργασία σε όλους τους εργαζόμενους. Ένα μεγάλο μέρος επίσης από τον πληθυσμό μιας χώρας έχει μικρά εισοδήματα. Και αυτό περιορίζει τη ζήτηση και την κατανάλωση αγαθών και επομένως δε συντελεί στο να μεγαλώνει η παραγωγή και να ζητούνται εργάτες. Β) Εποχική Ανεργία Η ανεργία που δημιουργείται σε διάφορες εποχές του χρόνου. Το καλοκαίρι για παράδειγμα έχουμε μείωση αυτής της μορφής της ανεργίας γιατί η τουριστική περίοδος μιας χώρας όπως η Ελλάδα, κυρίως τα καλοκαίρια πάντα απορροφά εργατικό δυναμικό. 10

12 ( Η εποχική ανεργία παρουσιάζεται σε ορισμένες περιόδους και επηρεάζεται από Τις ατμοσφαιρικές συνθήκες, όπως λ.χ. γίνεται στις οικοδομές και στη γεωργία.) Τεχνολογική Ανεργία Η τεχνική εξέλιξη εκτοπίζει την ανθρώπινη εργασία και την αντικαθιστά με μηχανικά μέσα. Με λίγα λόγια η τεχνολογική ανεργία οφείλεται στις μηχανές, οι οποίες αντικαθιστούν τους εργάτες ή τους περιορίζουν όπου χρειάζονται. ή ακόμη χάρη στις μηχανές, οι εργοδότες χρειάζονται εργάτες με άλλη ειδίκευση. 11

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ & ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ 12

14 Εισαγωγή Η πορεία της ανεργίας στην Ελλάδα είναι παρόμοια με αυτή στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες, δηλαδή ενώ μέχρι και την πρώτη πετρελαϊκή κρίση το 1970 δεν αποτελούσε πρόβλημα η άνοδος της ήταν σημαντική από το σημείο εκείνο και έπειτα. Στο παρόν κεφάλαιο θα αναφερθούν οι κυριότερες διαρθρωτικές αιτίες ανεργίας στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα εξετάζουμε το κατά πόσο αίτια όπως η σύνδεση του εκπαιδευτικού συστήματος με την αγορά εργασίας, η ελαστικότητα της αγοράς εργασίας και η αποτελεσματικότητα των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης έχουν επίδραση στην ανεργία. Όπως προκύπτει οπό τη μελέτη των θεσμικών αυτών παραγόντων και την επίδρασή τους στην απασχόληση, η ανεργία στην Ελλάδα είναι σε μεγάλο βαθμό φαινόμενο διαρθρωτικό και επομένως η καταπολέμηση της απαιτεί σε μεγάλο βαθμό ενεργοποίηση μικροοικονομικών πολιτικών. Επίσης θα εξετάσουμε την εξέλιξη των ποσοστών της ανεργίας στο τρέχον έτος 2009 σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της, σε ποια επίπεδα δηλαδή κυμαίνεται στην κατά ομάδες ηλικιών, ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης, όπως και τα ποσοστά ανεργίας των ατόμων με ξένη υπηκοότητα και τα ποσοστά σε κάθε περιφέρεια. Τέλος θα προσδιοριστεί η πορεία της ανεργίας που δημιουργήθηκε κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 13

15 2.1. Η Ανεργία στην Ελλάδα Πριν από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση η Ελληνική οικονομία ήταν μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες ευρωπαϊκές οικονομίες ενώ η καταγεγραμμένη ανεργία βρισκόταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Μετά το 1974 ο ρυθμός ανάπτυξης της Ελληνικής οικονομίας έπεσε σε πολύ χαμηλά επίπεδα και η ανεργία αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, το φαινόμενο τόσο της απότομης αύξησης της ανεργίας όσο και του πολύ χαμηλού ποσοστού της πριν το 1980, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με επιφύλαξη εφόσον από το σημείο εκείνο και έπειτα άλλαξε ο τρόπος καταγραφής της με αποτέλεσμα να εμφανιστεί το πραγματικό της επίπεδο ( Κατσανέβας 1986). Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η ανεργία αυξήθηκε σημαντικά και ξεπέρασε τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η εικόνα αυτή της ανεργίας παραμένει μέχρι και σήμερα. Έτσι, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας μπορούν να εντοπισθούν στα εξής: Η ζήτηση για άτομα με υψηλές δεξιότητες Το φαινόμενο αυτό μπορεί να γίνει ιδιαίτερα αντιληπτό από το γεγονός ότι η ανεργία ατόμων με διδακτορικό η μεταπτυχιακό είναι μικρότερη από αυτή των ατόμων με τη βασική μόνο εκπαίδευση. Αυτό το υψηλό ποσοστό ανεργίας έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ελληνικής αγοράς εργασίας από πολλά ερευνητικά κέντρα και οργανισμούς όπως το Παρατηρητήριο Απασχόλησης της Ελλάδος, την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥ) 2009, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό όχι μόνο υφίσταται αλλά φαίνεται να έχει και ανοδική τάση. Σχετική έρευνα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος, τονίζει το γεγονός ότι οι πτυχιούχοι πανεπιστημίων αντιμετωπίζουν μικρότερο κίνδυνο ανεργίας από ότι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ ταυτόχρονα αναμένεται να μείνουν για μεγαλύτερο διάστημα άνεργοι προτού βρουν εργασία. Ο προσανατολισμός του εκπαιδευτικού συστήματος προς το δημόσιο τομέα. Η βασική λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος είναι το να προετοιμάζει υπαλλήλους για τον δημόσιο τομέα όπως δασκάλους, υπάλληλους τραπεζών, δημόσιας διοίκησης κτλ. ενώ την ίδια στιγμή ο δημόσιος τομέας συρρικνώνεται. Πιο συγκεκριμένα, ο δημόσιος τομέας προσπαθώντας να μειώσει τους υπαλλήλους του και ειδικότερα αυτούς της δημόσιας διοίκησης, προσλαμβάνει λιγότερους από αυτούς 14

16 που συνταξιοδοτούνται.(κεπε κέντρο προγραμματισμού και οικονομικών ερευνών 2003) Επομένως, ο δημόσιος τομέας έχει σταματήσει να αποτελεί δίχτυ ασφαλείας κατά της ανεργίας των πτυχιούχων και όπως ισχυρίζεται και το Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας «ο δημόσιος τομέας έχει εγκαταλείψει τον ρόλο του μεγάλου εργοδότη πτυχιούχων ΑΕΙ». Η μεγάλη αυτή διαφορά προσφοράς και ζήτησης εργαζομένων για το δημόσιο τομέα μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι τα άτομα προτιμούν το δημόσιο για ποικίλους λόγους. Συγκεκριμένα, η διόγκωση του δημόσιου τομέα κατά τη δεκαετία του 80 αύξησε τις προσδοκίες των ατόμων όσον αφορά τους μισθούς (αφού οι μισθοί ήταν υψηλότεροι στο δημόσιο τομέα από ότι στον ιδιωτικό) το οποίο οδήγησε στην αύξηση της ανεργίας. Το αποτέλεσμα των προαναφερθέντων είναι ότι κάθε έτος οι αιτήσεις για τον δημόσιο τομέα υπερτερούν αριθμητικώς τις διαθέσιμες θέσεις. Η ακαμψία του εκπαιδευτικού συστήματος στις ανάγκες της αγοράς εργασίας αποτελεί ένα από τα βασικότερα σημεία που τονίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδόν κάθε φορά που εξετάζει την Ελληνική αγορά εργασίας. Για παράδειγμα, σε μια από τις αναφορές που έγιναν για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρεται ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα επιμένει συστηματικά στο να μην λαμβάνει υπόψη της τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και συνεχίζει να παράγει άνεργους πτυχιούχους και όχι ανθρώπους με πτυχία σχετικά με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Η ανεπάρκεια των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Ο ρόλος των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης στη διατήρηση των υψηλών ποσοστών ανεργίας είναι κρίσιμος καθώς δεν φαίνεται να παρέχει ούτε επαρκή ταίριασμα μεταξύ των διαθέσιμων ελεύθερων θέσεων και αυτών που αναζητούν εργασία, αλλά ούτε και καλοσχεδιασμένα προγράμματα εκπαίδευσης για τους άνεργους. Επιπρόσθετα, οι δαπάνες της κυβέρνησης για τις συγκεκριμένες πολιτικές είναι σχετικά χαμηλές σε σύγκριση με άλλες χώρες. Ο οργανισμός που ευθύνεται για το συνταίριασμα των ελεύθερων θέσεων και αυτών που αναζητούν εργασία είναι ο Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ). Παρόλα αυτά, η αποδοτικότητα του είναι σχετικά περιορισμένη και συνεπώς ένα επαρκές συνταίριασμα δεν μπορεί να γίνει ενώ αύξηση σημειώνεται στην «ανεργία τριβής». Μια μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υποστηρίζει ότι ο ρόλος των δημόσιων 15

17 υπηρεσιών απασχόλησης στην Ελλάδα είναι πολύ περιορισμένος και στην πραγματικότητα έχει μειωθεί σημαντικά σχετικά με την δεκαετία του Ο λόγος για αυτό είναι διττός: από τη μια πλευρά τα άτομα σπανίως αναζητούν εργασία μέσω των υπηρεσιών του ΟΑΕΔ καθώς στηρίζονται κυρίως σε ανεπίσημα κανάλια πληροφόρησης ενώ ψάχνουν για εργασία, μέσω προσωπικών γνωριμιών, ενώ από την άλλη πλευρά οι υπηρεσίες του ΟΑΕΔ φαίνονται να μην είναι αξιόπιστες. Όσον αφορά στο τελευταίο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει ότι αυτό οφείλεται στην έλλειψη επαρκούς προσωπικού προκειμένου να παρέχονται ποιοτικές υπηρεσίες σε αυτούς που αναζητούν εργασία. Παρόλα αυτά, το γεγονός ότι οι υπηρεσίες απασχόλησης δεν είναι πλέον μονοπώλιο για το δημόσιο τομέα μπορεί να έχει έναν θετικό αντίκτυπο στην ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρουν, κάτι που σύμφωνα με μια μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει συμβεί σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Η υψηλή προστασία και το αφανές κόστος των εργαζομένων. Το φαινόμενο αυτό δυσκολεύει κυρίως τους νέους να βρουν εργασία. Με άλλα λόγια, οι εργαζόμενοι έχουν υψηλότερη νομική προστασία και έτσι οι νεοεισερχόμενοι αναγκάζονται να μείνουν περισσότερο χρόνο άνεργοι προτού βρουν εργασία. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει έντονα στην Ελλάδα καθώς η νομική προστασία των εργαζομένων είναι ιδιαίτερα υψηλή. Συγκεκριμένα, η απόλυση προσωπικού είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη ενώ οι νέες προσλήψεις έχουν σχετικά μεγάλο κόστος. Επίσης, οι προοπτικές απασχόλησης των νέων, επηρεάζονται από το συνδυασμό του υψηλού μη μισθολογικού κόστους και το χαμηλό επίπεδο του κατώτατου μισθού στην Ελλάδα με αποτέλεσμα να παρατηρείται ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό ανεργίας στις νεαρές ηλικίες. Η ανελαστικότητα της αγοράς εργασίας. Η Ελληνική αγορά εργασίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερα ανελαστική, αν και κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών υπάρχουν ισχυρές πιέσεις για πιο ελαστικές πρακτικές. Παρόλα αυτά, η αυστηρή ρύθμιση των πλαισίων της αγοράς εργασίας έχει εμποδίσει την γρήγορη αύξηση της απασχόλησης σε σύγκριση με λιγότερο ρυθμισμένες χώρες. 16

18 Τέλος έπειτα από μελέτες της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (2009) παρατηρείται ότι η Ελλάδα διατηρεί χαμηλό το ποσοστό μερικής απασχόλησης (6,1%). Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι εργαζόμενοι σε οργανισμούς θεωρούν την μερική απασχόληση ως κατώτερη μορφή απασχόλησης και πιστεύουν ότι η διάδοση της στην Ελλάδα είναι αβέβαιη εξαιτίας του χαμηλού εισοδήματος που αποφέρει. Ωστόσο, στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει μια στροφή των επιχειρήσεων προς πιο ελαστικές εργασιακές μεθόδους. Όσον αφορά στον δημόσιο τομέα, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει τοποθετήσει μέσω ειδικών επιδοτούμενων προγραμμάτων χιλιάδες εργαζομένους σε φορείς και υπηρεσίες. Η παραπάνω μέθοδος όμως μόνο προβλήματα έχει προκαλέσει, διότι παρόλο που οι συγκεκριμένοι εργαζόμενοι καλύπτουν πάγιες ανάγκες και εργασίες στους οργανισμούς, οι απολαβές τους είναι ελάχιστες όπως και δεν τους παρέχεται ουδεμία ασφαλιστική κάλυψη. Ο ρόλος τον μεταναστών. Αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βλέπει την συμμετοχή των μεταναστών στο εργατικό δυναμικό και ειδικά στον πρωτογενή τομέα ως ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελληνική αγορά εργασίας, εμπειρικά στοιχεία υποστηρίζουν ότι ο αντίκτυπός τους στην αγορά εργασία σε κάποιους τομείς είναι μάλλον θετικός. Στις αγροτικές περιοχές, οι μετανάστες όχι μόνο δεν προκαλούν προβλήματα αλλά αντιθέτως παρέχουν σημαντικές λύσεις στις τοπικές οικονομίες. Ειδικότερα, οι μετανάστες προσέφεραν μια ανέλπιστη λύση στη χρόνια έλλειψη εργατικού δυναμικού που αποτελούσε μια πιεστική, διαρθρωτική κυρίως ανάγκη πρωτίστως στις περιοχές με αναπτυγμένη τη γεωργία. Η άφθονη προσφορά εργασίας κάλυψε ένα μεγάλο κενό σε εργατικό δυναμικό αφού οι ντόπιοι δεν επιθυμούν να εργάζονται στα χωράφια. Επομένως, οι Έλληνες ασχολούνται λιγότερο με χειρωνακτικές εργασίες και εξασφαλίζουν περισσότερο χρόνο για την επίβλεψη και την εμπορία των προϊόντων τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλοί αγρότες και ζωοτρόφοι να υποστηρίζουν ότι αν δεν ήταν οι μετανάστες δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν τις επιχειρήσεις τους, κάτι το οποίο τονίζει τη θετική συνεισφορά του ξένου εργατικού δυναμικού στην τοπική οικονομία συνολικά. 17

19 Επίσης μελέτες έχουν δείξει πως οι μετανάστες λαμβάνουν κατά κανόνα χαμηλότερους μισθούς από τους Έλληνες εργαζομένους και επομένως το κατά πόσο οι μετανάστες έχουν πάρει τις θέσεις των Ελλήνων εργαζομένων είναι αμφισβητήσιμο Η εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας στην Ελλάδα σήμερα Έπειτα από έρευνα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος που αφορά στο δεύτερο τρίμηνο του 2009, ανακοινώθηκαν τα παρακάτω αποτελέσματα : Κατά το Β τρίμηνο του 2009 το ποσοστό ανεργίας (δηλαδή η αναλογία % των ανέργων στο σύνολο του εργατικού δυναμικού, που είναι το άθροισμα απασχολουμένων και ανέργων ) ανήλθε σε 8,9%. Το αντίστοιχο τρίμηνο του 2008 ανερχόταν στο 7,2% Χαρακτηριστικά της Ανεργίας Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών (12,5%) είναι σχεδόν διπλάσιο από των ανδρών (6,3%). Βάση ερευνών, στην Ελλάδα, οι εργοδότες περνούν από «κόσκινο» τις γυναίκες που αναζητούν εργασία. Κυρίως το ενδιαφέρον τους εστιάζεται στο αν έχουν οικογενειακές υποχρεώσεις, παιδιά αλλά και στην ηλικία τους. Κι αυτά, ουσιαστικά, είναι τα εμπόδια για τις ίδιες γυναίκες. Μητέρες με μωρά και παιδία νηπιακής ηλικίας είναι όχι απλά δύσκολο να προσληφθούν, αλλά σχεδόν ακατόρθωτο. Μπορεί να μην είναι έτσι όλοι οι εργοδότες, αλλά όπως αποκαλύπτουν οι αριθμοί, το 39% δεν δίνει ευκαιρίες για δουλειά σε μητέρες, αλλά και σε γυναίκες που έχουν περάσει την ηλικία των 30 ετών. Πέρα από το πρόβλημα των ίσων ευκαιριών στην εργασία ανδρών και γυναικών ας μη ξεχνάμε και το σεξισμό που υπήρχε για τις εργαζόμενες τώρα υπάρχει λοιπόν και το φαινόμενο των «γυναικών σε προχωρημένη ηλικία». Κανονικά, σε ένα ευνομούμενο κράτος, άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες (άνεργες μητέρες, πολύτεκνες, διαζευγμένες με παιδιά) θα έπρεπε να τυγχάνουν ευνοϊκής μεταχείρισης από την Πολιτεία και τους φορείς εργασίας. Όμως, όπως όλοι γνωρίζουμε, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Κι έτσι, εκτός από τα οικογενειακά προβλήματα, οι γυναίκες που συγκεντρώνουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά βιώνουν την ανεργία και την ανέχεια. 18

20 Από την κατά ομάδες ηλικιών διάρθρωση της ανεργίας προκύπτει ότι το υψηλότερο ποσοστό παρατηρείται στους νέους ηλικίας ετών, ήτοι 17,7%. Για νέες γυναίκες το αντίστοιχο ποσοστό φτάνει το 22,6%. (πίνακας 1) Πίνακας 1. Ανεργία (%) κατά φίλο και ομάδες ηλικιών ΗΛΙΚΙΑ ΑΝΤΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ 6,3 12,5 8, ,9 22,6 17, ,1 11, ,2 7,4 5, ,7 0,7 0,7 Πηγή: Εθνική στατιστική υπηρεσία της Ελλάδας β τρίμηνο 2009 Ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης, το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται σε όσους δεν έχουν πάει καθόλου σχολείο (13,0%), σε όσους έχουν τελειώσει το τριτάξιο γυμνάσιο (10,7%) και στους απόφοιτους ανώτερης τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης (10,0%). Το χαμηλότερο ποσοστό παρατηρείται στους κατόχους διδακτορικού ή μεταπτυχιακού (6,8%) και στους πτυχιούχους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (6,3%) (πίνακας 2). Πίνακας 2. Ανεργία (%) κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης ΗΛΙΚΙΑ Β ΤΡΙΜΗΝΟ 2009 ΑΝΤΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ 6,3 12,5 8,9 Διδακτορικό η μεταπτυχιακό 5,3 8,7 6,8 Τριτοβάθμια Εκπαίδευση 4,7 7,9 6,3 Πτυχίο Ανώτερης Τεχνολογικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης 6, Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 6,7 14,6 9,8 Απολυτήριο Τριτάξιας Μέσης Εκπαίδευσης 8,3 15,8 10,7 Απολυτήριο Δημοτικού 5,5 11,5 7,7 Μερικές τάξεις Δημοτικού 10,4 8,8 9,7 Δεν πήγε καθόλου σχολείο 17,1 6,6 13 Πηγή: Εθνική στατιστική υπηρεσία της Ελλάδας β τρίμηνο

21 Από το σύνολο των ανέργων το 73,7% αναζητά εργασία ως μισθωτός με πλήρη απασχόληση. Από το σύνολο των ανέργων που αναζητούν μισθωτή απασχόληση, το 39,5% αναζητά αποκλειστικά πλήρη απασχόληση, ενώ το 47% αναζητά πλήρη αλλά στην ανάγκη είναι διατεθειμένο να εργαστεί και με μερική απασχόληση. Ένα σημαντικό ποσοστό ανέργων (11,9%) απέρριψε κάποια πρόταση ανάληψης εργασίας για διάφορους λόγους και κυρίως γιατί : Δεν ήταν ικανοποιητικές οι αποδοχές Δεν εξυπηρετούσε ο τόπος εργασίας Δεν εξυπηρετούσε το ωράριο Το ποσοστό των «νέων ανέργων», δηλαδή όσων εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας αναζητώντας απασχόληση, ανέρχεται στο 29,3% του συνόλου. Επισημαίνεται ότι οι μακροχρόνια άνεργοι (αυτοί που αναζητούν από 12 μήνες και άνω εργασία, ανεξάρτητα αν είναι «νέοι» ή «παλαιοί» άνεργοι), αποτελούν το 43,0% του συνόλου των ανέργων. Το ποσοστό ανεργίας των ατόμων με ξένη υπηκοότητα, είναι ανώτερο από το αντίστοιχο των Ελλήνων υπηκόων (9,8% έναντι 8,8%). Επίσης, το 73,0% των ξένων υπηκόων είναι οικονομικά ενεργό, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από το αντίστοιχο των Ελλήνων το οποίο είναι 52,3%. Σε επίπεδο Περιφέρειας το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στη Δυτική Μακεδονία με 12,3% και στο Νότιο Αιγαίο με 11,7%. Στον αντίποδα, το μικρότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στο Βόρειο Αιγαίο με 6,4% και στην Πελοπόννησο με 7,5% (πίνακας 3) Πίνακας 3. Ανεργία (%), κατά Περιφέρεια: Β τρίμηνο 2008 και 2009 ΠΕΡΙΦΕΡΙΕΣ Β ΤΡΙΜΗΝΟ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 7,2 8,9 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 8,4 9,9 20