Διαπολιτισμικές σχέσεις στις πλουραλιστικές κοινωνίες

Transcript

1 Διαπολιτισμικές σχέσεις στις πλουραλιστικές κοινωνίες Βασίλης Παυλόπουλος Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών

2 Δύο μύθοι + ένας κίνδυνος Η ηθικολογία (καλοί κακοί, ρατσιστές φιλελεύθεροι, πατριώτες προδότες) προσφέρει μόνο κακές υπηρεσίες διαιωνίζοντας στερεότυπα και οξύνοντας αντιπαραθέσεις πάνω σε εντελώς λανθασμένη βάση. Η πεποίθηση περί ελεύθερης βούλησης και ατομικής επιλογής των μεταναστών μετατρέπει τα θύματα σε θύτες καθώς παραβλέπει το προφανές, δηλ. το συγκεκριμένο κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικό πλαίσιο. Η ιδεολογία πρέπει να νομιμοποιείται πάνω στη βάση των εμπειρικών δεδομένων και όχι να τα νομιμοποιεί!

3 ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ εναρμόνιση αμοιβαία κατανόηση Στοιχεία μιας πολυπολιτισμικής μεταναστευτικής πολιτικής (προσαρμογή από Brry, 1984) ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ Εθνοπολιτισμική διατήρηση και ανάπτυξη της εσω-ομάδας ΥΠΟΘΕΣΗ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ εμπιστοσύνη, ασφάλεια ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ένταξη, αμοιβαία αποδοχή των εθνοπολιτισμικών ομάδων ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ Διομαδική επαφή, κοινωνική-πολιτική συμμετοχή διαπολιτισμική επάρκεια ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ Γλωσσομάθεια και πολιτισμική ενδυνάμωση

4 Υποσκάπτοντας τις διαπολιτισμικές σχέσεις: Η υπόθεση της πολυπολιτισμικότητας Σύμφωνα με την υπόθεση της πολυπολιτισμικότητας, τα άτομα που αισθάνονται ασφαλή με την πολιτισμική ταυτότητα και την οικονομική τους θέση αποδέχονται όσους διαφέρουν. Οι διακρίσεις σε βάρος των μεταναστών ερμηνεύονται ως αντίδραση σε ενδεχόμενες ρεαλιστικές ή/και συμβολικές απειλές (Stphan t al., 1999). Οι ρεαλιστικές απειλές συνδέονται με την υποβάθμιση της οικονομικής κατάστασης σε συνθήκες ύφεσης. Οι συμβολικές απειλές έχουν πολιτισμικό περιεχόμενο (απώλεια γλώσσας, ταυτότητας, θρησκείας). Ωστόσο και τα δύο είδη απειλών εξαρτώνται από την πλαισίωση: δεν υφίστανται όλοι τις ίδιες απειλές σε μια κοινωνία!

5 Υποσκάπτοντας τις διαπολιτισμικές σχέσεις: Η υπόθεση της εναρμόνισης Σύμφωνα με την υπόθεση της εναρμόνισης, τα άτομα νιώθουν καλά και είναι λειτουργικά όταν αναπτύσσουν σχέσεις με την κοινωνία υποδοχής και συγχρόνως διατηρούν δεσμούς με την κουλτούρα καταγωγής τους. Η υποτίμηση της εθνοτικής ταυτότητας αυξάνει την ταύτιση με την εσω-ομάδα των συμπατριωτών και παρεμποδίζει τις σχέσεις με εξω-ομάδες, ώστε τα άτομα να προστατεύσουν την αυτοεκτίμησή τους (Jasinskaja-Lahti t al., 2009). Αλλά και η επιλογή της αφομοίωσης με κίνητρο την αποφυγή των διακρίσεων έχει κόστος για την ψυχική και σωματική υγεία των μεταναστών (Brry, 1997).

6 Υποσκάπτοντας τις διαπολιτισμικές σχέσεις: Η υπόθεση της επαφής Σύμφωνα με την υπόθεση της επαφής, τα άτομα τείνουν να είναι πιο δεκτικά στους διαφορετικούς άλλους όταν αλληλεπιδρούν άμεσα μαζί τους. Αντίθετα με την ανθρωπιστική λογική των καλών προθέσεων, έχει διαπιστωθεί ότι η απλή επαφή ανάμεσα στις ομάδες όχι μόνο δεν οδηγεί σε βελτίωση των σχέσεων, αλλά ενδέχεται να οξύνει τα αρνητικά στερεότυπα! Η θετική έκβαση της επαφής είναι εφικτή όταν πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις, οι οποίες διασφαλίζονται μέσα από ανάλογες πολιτικές (δεν εξαρτώνται δηλαδή από την αυθόρμητη βούληση σε διαπροσωπικό επίπεδο).

7 Υποσκάπτοντας τις διαπολιτισμικές σχέσεις: Η υπόθεση της επαφής Η διομαδική επαφή αναμένεται να έχει θετικές επιπτώσεις στις παρακάτω συνθήκες (Allport, 1954): λαμβάνει χώρα σε πλαίσιο συνεργασίας (αλληλεξάρτηση ρόλων, κοινοί στόχοι, εκούσια συμμετοχή), τα μέλη των ομάδων έχουν ισότιμες θέσεις (έμφαση στην ισότητα έναντι της ιεραρχίας), υπάρχει δυνατότητα ουσιαστικής γνωριμίας μεταξύ των ατόμων σε προσωπικό επίπεδο (αντί καθορισμένων ρόλων σε τυπικά πλαίσια), παρέχεται η ανάλογη θεσμική και κοινωνική υποστήριξη (νομικό πλαίσιο, απουσία προκατάληψης).

8 Υποσκάπτοντας τις διαπολιτισμικές σχέσεις: Η υπόθεση της επαφής Συνθήκες που υπονομεύουν την επαφή και εντείνουν το αίσθημα απειλής (Pttigrw t al., 2010): Ο διαχωρισμός των ομάδων Ιστορικό συγκρούσεων Ραγδαία αύξηση του αριθμού των μεταναστών Ο αποκλεισμός από την κοινωνία στη χώρα υποδοχής Η διακριτότητα/αναγνωρισιμότητα των ομάδων Οικονομική ύφεση-ανεργία Ύπαρξη σοβαρού εξωτερικού εχθρού Η νομιμοποίηση της προκατάληψης στον πολιτικό διάλογο

9 Διαχρονική συσχέτιση οικονομικής υποβάθμισης, προσλαμβανόμενης διάκρισης και ελληνικού προσανατολισμού: ένα μοντέλο αμοιβαιότητας Οικονομική υποβάθμιση 0.53*** Οικονομική υποβάθμιση 0.47*** 0.06* 0.25*** Προσλαμβανόμενη διάκριση 0.48*** Προσλαμβανόμενη διάκριση -0.20*** -0.10* -0.08* Ελληνικός προσανατολισμός 0.49*** χ 2 (4)=4.33, p=0.363, χ 2 /df=1.08, CFI=0.999, RMSEA=0.010 Ελληνικός προσανατολισμός *p<0.05. ***p<0.001

10 Διαμεσολάβηση της προκατάληψης στη σχέση διομαδικής επαφής-προσδοκιών επιπολιτισμοποίησης -.66*** Εναρμόνιση Διομαδική Επαφή -.20*** Προκατάληψη.37***.60***.26*** Αφομοίωση Διαχωρισμός Περιθωριοποίηση χ 2 (4) = , p =.023, χ 2 /df = 2.84, CFI =.986, RMSEA =.076, SRMR =.034 *p <.05, **p <.01, ***p <.001

11 Διακρίσεις και οικονομική υποβάθμιση: Σύνοψη Οι πολιτισμικοί προσανατολισμοί δεν είναι αποτέλεσμα μιας ελεύθερης ατομικής επιλογής, αλλά προκύπτουν μέσα από τη δυναμική των διομαδικών σχέσεων. Η ασύμμετρη κατανομή της κοινωνικής ισχύος αποτυπώνεται ως πρόσληψη διακρίσεων από τη μεριά των μεταναστών, είτε ως προκατάληψη από τη μεριά των γηγενών, και υποσκάπτει την έκβαση της διομαδικής επαφής. Οι αρνητικές επιπτώσεις είναι πιο εμφανείς εν μέσω ύφεσης: η πρόσληψη διακρίσεων οδηγεί διαχρονικά σε περαιτέρω ψυχική και υλική υποβάθμιση των μεταναστών, ενώ η προκατάληψη, ως ιδεολογική επεξεργασία της απειλής από τη σκοπιά των γηγενών, πριμοδοτεί πολιτικές κοινωνικού αποκλεισμού.