5. Η καθηµερινή ζωή. Περιγράφω και αναφέρω τις ασχολίες των προσώπων. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ

Transcript

1 5. Η καθηµερινή ζωή Κατά τη διάρκεια της οθωµανικής κυριαρχίας η καθηµερινή ζωή οργανώνεται γύρω από την οικογένεια. Οι οικογένειες είναι πολυµελείς και τηρίζονται την προφορά και τη υνεργαία των µελών τους για τις καθηµερινές ανάγκες. Τα παιδιά µαθαίνουν υνήθως το επάγγελµα των γονιών τους για να εξαφαλίουν τη ζωή τους. Η κτηνοτροφία, η γεωργία µε την αµπελουργία και την καλλιέργεια δηµητριακών, ε- λιάς και βαµβακιού, η αλιεία, η οικοτεχνία κυρίως µε την υφαντική, αποτελούν τις βαικές αχολίες των υπόδουλων πληθυµών για τη διαβίωή τους. Το πίτι είναι η βαική απαχόληη των γυναικών της οικογένειας. Το πίτι όµως δεν είναι µόνο το µαγείρεµα, το ζύµωµα, η καθαριότητα, η φροντίδα των παιδιών αλλά και ο αργαλειός, το κέντηµα, ακόµα και τα ζωντανά και τα χωράφια. Η γέννηη του παιδιού, ο γάµος αλλά και ο θάνατος αποτελούν ηµαντικά γεγονότα και υνδέονται µε πλήθος έθιµα που φέρνουν κοντά τους ραγιάδες. Έθιµα που έχουν χέη µε τις καθηµερινές αχολίες και τη θρηκευτική ζωή προφέρουν ευκαιρίες για κοινωνική υνανατροφή. Τα τοπικά πανηγύρια γίνονται αφορµή για ψυχαγωγία και βοηθούν τη διατήρηη της παράδοης, ενώ τονώνουν και την οικονοµική δρατηριότητα των περιοχών. Οι υνθήκες ζωής δεν είναι βέβαια παντού και για όλους τους υπόδουλους πληθυµούς οι ίδιες. Αλλιώς ζουν για παράδειγµα οι εύπορες οικογένειες των νηιών και αλλιώς οι κολίγοι τη Θεαλία. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ οικοτεχνία: παραγωγική εργαία το περιβάλλον του πιτιού που γίνεται από µέλη της οικογένειας χάνι: πανδοχείο 2.22 Εωτερικό πιτιού (18 ος αι.) Έγχρωµη λιθογραφία ε χέδιο του Υλαίρ Αθήνα, Μουείο Μπενάκη Περιγράφω και αναφέρω τις αχολίες των προώπων. [2.22] 15 ος 16 ος 17 ος 18 ος 19 ος χάνι την Κόρινθο αγροτικό πίτι αγορά την Αθήνα κηνή φαγητού βοκή ζώων 24

2 ... µαθητεία την ιτορία Η παράδοη Ο Γάλλος περιηγητής Γκρελό γράφει (1670): 2.23 Ελληνικός χορός την Πάρο (18 ος αι.) Έγχρωµη λιθογραφία ε χέδιο του Υλαίρ Αθήνα, Μπενάκειος Βιβλιοθήκη «Οι Έλληνες έχουν και µερικές ακό- µα ευκαιρίες διακεδάεων. Είναι οι τέερες κυριότερες γιορτές του χρόνου: του Αγίου Ανδρέου, του Α- γίου Νικολάου, των Τεαράκοντα Μαρτύρων και του Αγίου Γεωργίου. [ ] Στη γιορτή του Αγιαντρέα γίνονται επικέψεις, και οι γυναίκες κάνουν πάντοτε τηγανίτες. Στη γιορτή του Αγίου Νικολάου ζυµώνουν πίττα και ρίχνουν το προζύµι έναν παρά. Κι' οποίος πετύχει το νόµιµα θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς. Πρέπει να το φυλάξη προεχτικά. Στη γιορτή των Αγίων Σαράντα χορεύουν τραγουδώντας αυτό το δίτιχο : Ας χορέψουµε κι' ας είναι των Αγίων Σαράντα είναι.» 2.24 Ποιες είναι ύµφωνα µε την πηγή [2.24] οι κυριότερες γιορτές κατά τη διάρκεια του έτους; [2.24] Είναι και ήµερα οι ίδιες; [2.24] 2.25 Πανηγύρι την Αθήνα (αρχές 19 ου αι.) Προµετωπίδα από το βιβλίο E.Ντοντβέιλ Αθήνα, Μπενάκειος Βιβλιοθήκη Με ποιους τρόπους διακεδάζουν οι υπόδουλοι Έλληνες; [ ] Ποιες πηγές δείχνουν, κατά τη γνώµη µου, καλύτερα πώς διακεδάζουν οι ελληνικοί πληθυµοί κατά την τουρκοκρατία; [ ] 2.26 Συνοδεύοντας τη νύφη (18 ος αι.) Χαλκογραφία του Π. Γκύ Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη ύ ν θ ε η Ποιες ευκαιρίες διακέδαης έχουν οι ελληνικοί πληθυµοί κατά την ο- θωµανική κυριαρχία; Με ποιες εργαίες αχολούνται οι οικογένειες των υπόδουλων Ελλήνων; 25

3 6. Η πνευµατική ζωή Κάτω από την οθωµανική απειλή, πολλοί Έλληνες λόγιοι µετακινούνται προς τις ευρωπαϊκές χώρες και κυρίως την Ιταλία. Εκεί, αναπτύουν ηµαντική υγγραφική και εκδοτική δρατηριότητα. Εµπορικά κέντρα όπως η Χίος και η Κωνταντινούπολη, αναδεικνύονται και ε ηµαντικά πνευµατικά κέντρα. Ιδιαίτερη πνευµατική και καλλιτεχνική κίνηη παρατηρείται τα Ιόνια νηιά, καθώς ε όλη τη διάρκεια της οθωµανικής κυριαρχίας βρίκονται ε διαρκή επαφή µε τη ύη. Στην Κρήτη, τα τέλη του 16 ου αιώνα, παρατηρείται πνευµατική και καλλιτεχνική άνθηη, που ονοµάζεται Κρητική Αναγέννηη. Αναπτύεται ιδιαίτερα η ποίηη και το θέατρο. Τα έργα που δηµιουργούνται επηρεάζονται από την ιταλική Αναγέννηη. Σηµαντικοί εκπρόωποι της Κρητικής Αναγέννηης είναι ο Βιτέντζος Κορνάρος και ο Γεώργιος Χορτάτζης. Στις τέχνες κυριαρχεί η εκκληιατική ζωγραφική, ιδιαίτερα τα µεγάλα θρηκευτικά κέντρα της εποχής, το Άγιο Όρος και τα Μετέωρα. Ξεχωρίζουν ηµαντικοί αγιογράφοι όπως ο Θεοφάνης και ο Μ. αµακηνός. Παράλληλα, λαϊκοί ζωγράφοι δηµιουργούν αξιόλογα έργα. Ο λαός εκφράζεται κυρίως µέα από το δηµοτικό τραγούδι. Θέµατα όπως η ξενιτιά, η κλαβιά, οι κλέφτες εµπνέουν τους ανώνυµους δηµιουργούς. Το δηµοτικό τραγούδι υνδέεται µε την καθηµερινή ζωή των ραγιάδων και την ελπίδα τους για λευτεριά. Τα χρόνια πριν την Επανάταη, µε το κίνηµα του Νεοελληνικού ιαφωτιµού, διευρύνεται η πνευµατική και η καλλιτεχνική ζωή των Ελλήνων. Τα ενδιαφέροντά τους περιλαµβάνουν θεατρικές παρατάεις, µεταφράεις βιβλίων και αρχαίων ελληνικών κειµένων, ποιητικές υλλογές, λογοτεχνικά έργα αλλά και έργα τέχνης και αρχιτεκτονικής. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Κρητική Αναγέννηη: πνευµατική και καλλιτεχνική άνθηη την Κρήτη που επηρεάζεται από την Ιταλική Αναγέννηη Νεοελληνικός ιαφωτιµός: πνευµατικό κίνηµα που διαδίδει τις ιδέες της ελευθερίας και της ανεξαρτηίας Σκηνή χορού ε τοιχογραφία µονατηριού Τοιχογραφία τις αρχές του 18 ου αι. Άγιο Όρος, Μονή Μεγίτης Λαύρας 2.27 Παρατηρώ τον τρόπο µε τον οποίο ο ζωγράφος υνδέει τη θρηκεία µε την καθηµερινή ζωή. [2.27] 15 ος 16 ος 17 ος 18 ος 19 ος Κρητική Αναγέννηη Νεοελληνικός ιαφωτιµός 26

4 ... µαθητεία την ιτορία Κρητική Αναγέννηη: Βιτέντζος Κορνάρος 2.28 Βιτέντζος Κορνάρος ( ;) Γεννιέται τη Σητεία και κατάγεται από βενετοκρητική οικογένεια ευγενών. Το 1585 εγκαθίταται τον Χάνδακα (Ηράκλειο). Είναι µέλος του Συµβουλίου των Ευγενών και Φεουδαρχών του Χάνδακα και αναλαµβάνει διάφορα τοπικά διοικητικά αξιώµατα. Είναι λόγιος και ποιητής. Το ηµαντικότερο έργο του είναι ο «Ερωτόκριτος» που γράφεται το κρητικό γλωικό ιδίωµα τις αρχές του 17 ου αιώνα. Το έργο τυπώνεται για πρώτη φορά τη Βενετία το Θέµα του έργου είναι ο έρωτας του Ερωτόκριτου και της Αρετούας. Άλλο ηµαντικό έργο του είναι η «Θυία του Αβραάµ». Ποιος είναι ο αιώνας υγγραφής και ο χρόνος έκδοης του «Ερωτόκριτου»; [2.28] Στίχοι από τον «Ερωτόκριτο» του Βιτέντζου Κορνάρου: Εξώφυλλο του «Ερωτόκριτου», έργο του Βιτέντζου Κορνάρου «Απ ό,τι κάλλη έχει άνθρωπος, τα λόγια έχουν τη χάρη να κάµουι κάθε καρδιά παρηγοριά να πάρη κι οπού κατέχει να µιλή µε γνώη και µε τρόπο, κάνει και κλαίι και γελούν τα µάτια των ανθρώπω.» 2.29 Σε ποια γλώα είναι γραµµένο το έργο του Β. Κορνάρου; [2.29] Σε ποιον τόπο µιλάνε µ αυτόν τον τρόπο ήµερα; [2.28] & [2.29] Η ιτορία του Ερωτόκριτου και της Αρετούας εµπνέει µόνο την εποχή της ή και άλλες; Παρατηρώ το έργο του Θεόφιλου [2.30] και απαντώ. Ερωτόκριτος και Αρετούα Έργο του Θεόφιλου (1910) 2.30 ύ ν θ ε η Ποιες είναι οι περιοχές που ακµάζουν πνευµατικά και ε ποιο καθετώς κυριαρχίας υπάγονται; Ποια είναι η πνευµατική ζωή των υπόδουλων Ελλήνων κατά την περίοδο της ξένης κυριαρχίας; 27

5 7. Οι χέεις µε τον υπόλοιπο κόµο Στην Οθωµανική Αυτοκρατορία οι άνθρωποι µετακινούνται και ταξιδεύουν, κυρίως όµως οι χριτιανοί. Ο πόλεµος, η αναζήτηη οικονοµικών πόρων, το εµπόριο, τα γράµµατα, τους αναγκάζουν να αλλάζουν τόπους και να αναζητούν καλύτερες ευκαιρίες. Πολλές από αυτές τις ευκαιρίες βρίκονται έξω από τα ύνορα της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, την κεντρική και δυτική Ευρώπη καθώς και τη Ρωία και τις παραδουνάβιες ηγεµονίες. Στις αρχές του 18 ου αιώνα, οι οικονοµικές ευκαιρίες πληθαίνουν. Κατά µήκος των εµπορικών δρόµων, των δρόµων διακίνηης των εµπορευµάτων, δηµιουργούνται οι ελληνικές παροικίες. Στη Βιέννη, τη Βουδαπέτη, τη Βενετία, τη Μααλία, την Οδηό, το Λιβόρνο και αλλού, οι Έλληνες της ιαποράς έρχονται ε επαφή µε τον έξω κόµο. Στους ξένους αυτούς τόπους εξελίονται και προοδεύουν. Γνωρίζουν διαφορετικά ήθη και έθιµα και υναντούν τις νέες ιδέες που διακινούνται την Ευρώπη των νεότερων χρόνων. Οι Έλληνες της ιαποράς - λόγιοι και έµποροι - ιδρύουν τυπογραφεία, µεταφράζουν βιβλία, εκδίδουν περιοδικά και εφηµερίδες. εν ξεχνούν όµως και τον τόπο τους. Βρίκονται ε υνεχή επαφή µε τη γενέτειρά τους, την υποτηρίζουν οικονοµικά αλλά και διοχετεύουν αυτήν νέες ιδέες και τρόπους ζωής. Με αυτό τον τρόπο οι υπόδουλοι ελληνικοί πληθυµοί ε- πικοινωνούν µε τις αλλαγές, που υµβαίνουν τις ευρωπαϊκές χώρες. Τα κρίιµα χρόνια, πριν την Ελληνική Επανάταη, η επαφή των υπόδουλων Ελλήνων µε τον υπόλοιπο κόµο γίνεται ιδιαίτερα χρήιµη. Βοηθά την πορεία προς την εθνική ανεξαρτηία. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 2.31 παραδουνάβιες ηγεµονίες: ηγεµονίες γύρω από τον ούναβη ποταµό (Μολδαβία, Βλαχία) παροικίες: ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού Έλληνες της ιαποράς: Έλληνες που κατοικούν ε ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού ελληνικό χολείο ναός Αγίου Γεωργίου Ο ναός του Αγίου Γεωργίου και το ελληνικό χολείο (το Φλαγγινιανό Φροντιτήριο), της ελληνικής κοινότητας τη Βενετία. Χαλκογραφία του 1702 Βενετία, Ελληνικό Ιντιτούτο Ποια κτίρια της εικόνας φανερώνουν την παρουία Ελλήνων τη Βενετία; [2.31] 15 ος 16 ος 17 ος 18 ος 19 ος µετακινήεις προς τη δύη λογίων µετακινήεις λογίων προς την Ιταλία ίδρυη παροικιών οικονοµικές υναλλαγές µε την Ευρώπη 28

6 Ελληνικές παροικίες... µαθητεία την ιτορία 2.32 Πού ταξιδεύουν οι Έλληνες; [2.32] Ποιες ηµαντικές παροικίες ιδρύουν; [2.32] 2.33 Χάρτης των εµπορικών δρόµων και των ηµαντικών ελληνικών παροικιών κατά την περίοδο της οθωµανικής κυριαρχίας. Έλληνας έµπορος (1768) Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη «Εξενιτεύοντο (οι Κοζανίτες) [ ] εις µακρινούς τόπους και µε το εµπόριον επορίζοντο τα προς χρείαν των αφθόνως. Το κυριώτερον µέρος της ξενιτείας των ήταν η Ουγγαρία, εκεί επλούτιαν πολλοί και ευτύχηαν την πατρίδα των. Το εµπόριον και η κοινωνία των µε αλλά πεπολιτιµένα έθνη τους πληροφόρηαν περί της ωφελείας των µαθήεων και της βοηθείας των εις τα έργα των όθεν και έδειξαν πολύν ζήλον και προθυµίαν να υτήωι χολεία εις την πατρίδα των...» Μεγδάνης Χ., Αγγελία περί της αρχής προόδου της ελληνικής Σχολής, Βιέννη Οι Κοζανίτες ξενιτεύονταν ε µακρινούς τόπους και µε το εµπόριο κέρδιζαν ε αφθονία τα αναγκαία για τη ζωή τους. Ξενιτεύονταν κυρίως την Ουγγαρία, όπου πολλοί πλούτιαν και ευεργέτηαν την πατρίδα τους. Το εµπόριο και η ε- πικοινωνία τους µε άλλα πολιτιµένα έθνη τούς πληροφόρηαν για την ωφέλεια των γνώεων και τη χρηιµότητά τους τα έργα τους, οπότε και έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προθυµία να ιδρύουν χολεία την πατρίδα τους Για ποιους λόγους ταξιδεύουν οι Έλληνες; [2.34] Ποιες υνέπειες έχουν αυτά τα ταξίδια; [2.34] Το λιµάνι της Τεργέτης τις αρχές του 19 ου αιώνα Χαλκογραφία (1802) Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Ποιο είναι το είδος της κάθε πηγής [ ]; ύ ν θ ε η Ποιος είναι ο ρόλος των παροικιών τη χέη του ελληνιµού µε τον υπόλοιπο κόµο; Ποιες είναι οι χέεις του ελληνιµού µε τον υπόλοιπο κόµο; 29

7 8. Η Οθωµανική Αυτοκρατορία: ακµή και παρακµή Από τα µέα του 14 ου αιώνα και µέχρι το τέλος του 16 ου αιώνα, η Οθωµανική Αυτοκρατορία αναπτύεται και ενιχύει την κυριαρχία της την Ανατολική Μεόγειο. Ικανοί ουλτάνοι, όπως ο Σουλεϊµάν Α ο Μεγαλοπρεπής ( ), µε υνεχείς πολέµους διευρύνουν τα ύνορά της. Οι Οθωµανοί µε τον Ιερό πόλεµο που διεξάγουν, έχουν ως τόχο την εξάπλωη της ιλαµικής θρηκείας. Από την αρχή του 17 ου αιώνα η Οθωµανική Αυτοκρατορία αντιµετωπίζει ηµαντικά οικονοµικά και κοινωνικά προβλήµατα. Η µεγάλη επέκταή της δυκολεύει τη υνοχή της. Οι πόλεµοι παύουν να φέρνουν έοδα. Ιχυρές δυνάµεις, όπως η Ρωία και η Αυτρία, αντιτέκονται τον οθωµανικό τρατό και εµποδίζουν την οθωµανική επέκταη. Η δηµιουργία νέων θαλάιων δρόµων, µετά την ανακάλυψη της Αµερικής, προκαλεί µεγάλα προβλήµατα το εµπόριο της Ανατολικής Μεογείου και µειώνει τα έοδα της οθωµανικού κράτους. Ιχυρά ευρωπαϊκά κράτη εκµεταλλεύονται αυτή την κατάταη και υπογράφουν υµφωνίες µε την Οθωµανική Αυτοκρατορία µε τις οποίες αποκτούν ηµαντικά οικονοµικά προνόµια. Έτι επιβαρύνεται ακόµα περιότερο η οθωµανική οικονοµία. Η οθωµανική Πύλη αναγκάζεται να παραχωρήει την είπραξη των φόρων ε ιδιώτες και όχι ε υπαλλήλους του κράτους. Οι ιδιώτες αυτοί υχνά παραβιάζουν το νόµο, αδικούν τους υπηκόους και πλουτίζουν ε βάρος τους. Γίνονται ιχυροί και επανατατούν ενάντια την κεντρική διοίκηη. Οι προπάθειες για τον εκυγχρονιµό της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας αποτυγχάνουν και το οθωµανικό κράτος, τις αρχές του 19 ου αιώνα βρίκεται ε κρίη. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 2.36 ιερός πόλεµος: πόλεµος εναντίον αυτών που δεν πιτεύουν το Μωάµεθ ουλτάνος: ο ανώτατος, πολιτικός και τρατιωτικός άρχοντας της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας οθωµανική Πύλη: η έδρα του ουλτάνου της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας Παρα Χάρτης ταδιακής εξάπλωης της Οθωµανικής αυτοκρατορίας Αναφέρω τα τάδια εξάπλωης της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. [2.36] 15 ος 16 ος 17 ος 18 ος 19 ος ακµή της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας παρακµή της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας 30

8 ... µαθητεία την ιτορία Εικόνες της Κωνταντινούπολης Κλειτή αγορά (Καπαλί ταρί), 19 ος αι «Εκατόν δέκα περίπου φούρνοι προµηθεύουν ψωµί τον πληθυµό της πόλης. Οι φούρνοι φτιάχνουν επίης τουρέκια, καταΐφια, µπακλαβάδες, κουλούρια, γαλέτες, παξιµάδια, πίτες, καρβέλια, φραντζόλες, µπουρέκια και πίτες του Χαλεπιού και της αµακού, πλακούντια, φρέκους τραγανιτούς λουκουµάδες. Από εδώ προµηθεύονται αλεύρι τα µεγάλα αρχοντικά, καθώς και τα παλιά και νέα ανάκτορα για το ειδικό ψωµί του ουλτάνου. Μεγάλα πλοία πηγαινοέρχονται αδιάκοπα χειµώνα καλοκαίρι. Όταν ο τρατός κι ο ουλτάνος µε την ακολουθία του εδρεύουν την Κωνταντινούπολη, είναι επόµενο ν αυξάνεται η κατανάλωη του ψωµιού και των λοιπών τροφίµων.» Κιουµουρτζιάν Ι., Οδοιπορικό την πόλη του 1680, µτφρ. Σ. Μπόζη, Τροχαλία, Αθήνα 1992, Ποια τοιχεία της πηγής [2.38] δηλώνουν το µέγεθος της πόλης της Κωνταντινούπολης; Υπαίθρια αγορά (16 ος αι.) Τουρκική µικρογραφία Βενετία, Μουείο Κορρέρ Μεγάλες πόλεις του 18 ου αιώνα Πεκίνο Παρίι Λονδίνο Κωνταντινούπολη Μεξικό Νεάπολη Άµτερνταµ Πηγή: Ντ Αλαµπέρ - Ντιντερό, Εγκυκλοπαίδεια ή υτηµατικό λεξικό των επιτηµών των τεχνών και των επαγγελµάτων, Παρίι 1777 Μελετώ τον πίνακα [2.40] και υγκρίνω τον πληθυµό της Κωνταντινούπολης µε τον πληθυµό άλλων πόλεων. Παρατηρώ τα οπτικά ντοκου- µέντα [2.37] & [2.39] και αναφέρω τις εµπορικές δρατηριότητες, τον τρόπο ένδυης, τα προϊόντα. ύ ν θ ε η Ποιες είναι οι αιτίες της οθωµανικής παρακµής; Γράφω για την Κωνταντινούπολη του 18 ου αιώνα. 31

9 9. Οι µορφές αντίταης Κατά τη διάρκεια της οθωµανικής αυτοκρατορίας, πολλές είναι οι µορφές αντίταης ενάντια τους Οθωµανούς κατακτητές. Οι Ρωµιοί αντιτέκονται τους Οθωµανούς διατηρώντας τις µνήµες, τη γλώα και τη θρηκεία τους. Στις ένοπλες µορφές αντίταης περιλαµβάνονται εξεγέρεις που εκδηλώνονται ε πολλές ελληνικές περιοχές, ε όλη τη διάρκεια της οθωµανικής κυριαρχίας. Οι εξεγέρεις αυτές ξεπούν κάθε φορά που οι Οθωµανοί εµπλέκονται ε πολεµικές επιχειρήεις µε τους Βενετούς ή τους Ρώους. Το Σούλι, η Μάνη και τα Σφακιά, περιοχές που έχουν ειδικό καθετώς ελευθερίας και προπαθούν να διατηρήουν την αυτονοµία τους, αποτελούν µόνιµες ετίες αντίταης. Συχνά υγκρούονται µε τους Οθωµανούς για να διαφυλάξουν το καθετώς και τα προνόµιά τους. Μορφή ένοπλης αντίταης θεωρείται και η δράη των κλεφτών. Οι κλέφτες υγκροτούν ένοπλες οµάδες, κάνουν επιθέεις ε εµπορικές αποτολές, ε κρατικούς αξιωµατούχους, ε ταξιδιώτες, ακόµα και ε χωριά και πόλεις, αρπάζοντας χρήµατα, όπλα και τρόφιµα. Οι κλέφτες ζουν ελεύθεροι κατά οµάδες τα ληµέρια. Κάθε οµάδα έχει τον καπετάνιο της και το δικό της µπαϊράκι. Με το πέραµα των χρόνων οι κλέφτες γίνονται µόνιµη απειλή αντίταης εναντίον του οθωµανικού κράτους και των τοπικών αρχόντων, το ίδιο και οι αρµατολοί. Ενώ αρχικά είναι βοηθητικά τρατεύµατα των Τούρκων που χρηιµοποιούνται και τη δίωξη των κλεφτών, οι αρµατολοί παραβαίνουν υχνά τις υµφωνίες τους µε τους Οθωµανούς και γίνονται κλέφτες. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Ρωµιοί: έτι ονοµάζονται οι ορθόδοξοι ελληνικοί πληθυµοί της οθωµανικής αυτοκρατορίας εξεγέρεις: ένοπλες µορφές αντίταης των υπόδουλων εναντίον των κατακτητών ληµέρια: ορεινές τοποθείες όπου ζουν οι κλέφτες καπετάνιος: ο αρχηγός κάθε οµάδας κλεφτών µπαϊράκι: λάβαρο, ηµαία των κλέφτικων οµάδων 2.41 Κλέφτης Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Συµβουλεύοµαι το κείµενο και αναφέρω τη δράη των κλεφτών. [2.41] ρωοτουρκικοί πόλεµοι : εξέγερη ε Θεαλία Ήπειρο ( ιονύιος, επίκοπος Τρίκκης) 1770: εξέγερη τα Σφακιά ( ακαλογιάννης) 1770: εξέγερη τη Μάνη- Πελοπόννηο (Ορλωφικά) : υγκρούεις Λ. Κατώνη µε τους Οθωµανούς το Αιγαίο , : αγώνες του Σουλίου εναντίον του Αλή παά 32

10 ... µαθητεία την ιτορία Επανατατικές ενέργειες - κινήµατα 2.42 Πολιορκία της Κορώνης από το ρώικο τόλο, το 1770 Έγχρωµη λιθογραφία βαιµένη ε χαλκογραφία του Υλαίρ (1822) Αθήνα, Μουείο Μπενάκη Με ποιο ιτορικό γεγονός υνδέεται η πολιορκία της Κορώνης από τους Ρώους; [2.42], [2.43] Πώς εκµεταλλεύονται οι Έλληνες τις υγκρούεις Οθωµανών και Ρώων τον ελληνικό χώρο; [2.43] Στη διάρκεια [ ] του ρωοτουρκικού πολέµου ( ), [ ] ο ρωικός τόλος µε τον Αλέξη Ορλώφ ειχωρούε τη Μεόγειο και ξεήκωνε τα νηιά του Αιγαίου, ενώ καθώς πληίαζε µια µικρή µοίρα µε το Θεόδωρο Ορλώφ κι ένα ολιγάριθµο άγηµα, οι πρόκριτοι κι οι αρχιερείς ξεήκωναν την Πελοπόννηο. Παρά τις επιτυχίες και την κατατροφή του τουρκικού τόλου τον κόλπο του Τεµέ κοντά τη Σµύρνη, η εξέγερη της Πελοποννήου καταπνίγηκε. Σβορώνος Ν., Επικόπηη της νεοελληνικής ιτορίας, Αθήνα 1983, Επιτολή των Σουλιωτών προς τον Αλή παά: «Βεζύρ Αλή παά ε χαιρετούµεν. Η πατρίς µας είναι αυγκρίτως γλυκυτέρα και από τα πουγκεία ου, και από τους ευτυχείς τόπους, τους οποίους υπόχεαι να µας δώεις. Όθεν* µαταίως κοπιάζεις, επειδή η ελευθερία µας δεν πωλείται, ούτ αγοράζεται χεδόν µε όλους τους θηαυρούς της γης, παρά µε το αίµα και θάνατον έως του τελευταίου Σουλιώτου. Όλοι οι Σουλιώτες µικροί και µεγάλοι» *οπότε Σουλιώτιες ε µάχη εναντίον των τρατευµάτων του Αλή Παά Έργο του Ντενεβίλ (αρχές του 19 ου αιώνα) Πώς απαντούν οι Σουλιώτες την προπάθεια του Αλή παά να τους υποδουλώει; [2.44] & [2.45] Ποιοι αντιτέκονται τον Αλή παά και µε ποιο τρόπο; [2.44] & [2.45] ύ ν θ ε η Ποιες είναι οι µορφές αντίταης των Ελλήνων εναντίον των Οθωµανών κατακτητών; Ποιοι υµµετέχουν τις ένοπλες εξεγέρεις των Ελλήνων εναντίον των Οθωµανών; 33

11 10. Τα απελευθερωτικά οράµατα: ο Ρήγας Φεραίος Κατά τη διάρκεια της οθωµανικής κυριαρχίας δεν λείπουν τα απελευθερωτικά οράµατα. Περιέχονται κυρίως τους θρύλους και τους θρήνους για την άλωη της Κωνταντινούπολης και την επανάκτηή της. Στα τέλη του 18 ου αιώνα, τα οράµατα αυτά γίνονται πιο υγκεκριµένα και υνδέονται µε τις ιδέες της ελευθερίας και της ιότητας των ανθρώπων. Με βάη αυτές τις ιδέες, το οθωµανικό απολυταρχικό καθετώς φαίνεται πιο άδικο για τους λαούς της βαλκανικής χερονήου. Γιατί δεν είναι µόνο οι Έλληνες που ζουν τη κλαβιά. Βούλγαροι, Σέρβοι, Αρµένιοι, Αρβανίτες βρίκονται κάτω από την κυριαρχία των Οθω- µανών Τούρκων. Αυτούς τους λαούς προπαθεί να εµπνεύει ο Ρήγας Φεραίος. Οραµατίζεται την απελευθέρωη των λαών που ζουν τα Βαλκάνια και τη δηµιουργία µιας ενιαίας ελληνικής δηµοκρατίας. Στη δηµοκρατία αυτή αναγνωρίζεται η πολιτιµική και εθνική διαφορετικότητα των κατοίκων της και η ιότητα των πολιτών της. Ο Ρήγας τυπώνει την πρόταή του ε φυλλάδια το φθινόπωρο του 1797 µε κοπό να διαδώει το όραµά του τους υπόδουλους χριτιανούς της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Τυπώνει επίης έναν επανατατικό ύµνο, τον περίφηµο Θούριο, για να τους ξεηκώει. Καλύτερα µιας ώρας, γράφει, ελεύθερη ζωή παρά αράντα χρόνια κλαβιά και φυλακή. Ο Ρήγας υλλαµβάνεται για τη δράη του από την αυτριακή ατυνοµία και παραδίδεται τους Τούρκους. Βρίκει µαζί µε τους υντρόφους του µαρτυρικό θάνατο το Το θάνατό τους καταγγέλλει ο Αδαµάντιος Κοραής και καλεί τους Γραικούς ε εκδίκηη. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 2.46 απελευθερωτικά οράµατα: κέψεις και επιθυµίες για την απόκτηη της ελευθερίας Θούριος: επανατατικό τραγούδι του Ρήγα Φεραίου για τον ξεηκωµό των υπόδουλων Ελλήνων Γραικοί: Οι Ευρωπαίοι χρηιµοποιούν αυτόν τον όρο για τους Έλληνες ή Ρωµιούς. Ο όρος προέρχεται από την ελληνική µυθολογία. Ο Γραικός ήταν γιος της Πανδώρας και του ία. Η χάρτα της Ελλάδος, Ρήγας Φεραίος 1797 Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Ποιο είναι το όραµα του δηµιουργού της πηγής; [2.46] 15 ος 16 ος 17 ος 18 ος 19 ος ίδρυη µυτικών Εταιρειών προετοι- µαίας του Aγώνα 34

12 Ρήγας Φεραίος... µαθητεία την ιτορία 2.49 «Άρθρον 1. Η Ελληνική δηµοκρατία είναι µία, µε όλον όπου υµπεριλαµβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρηκείας δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών µε εχθρικόν µάτι Πού αλλού υναντώ τα ίδια υνθήµατα; [2.47] Στίχοι από το Θούριο του Ρήγα Φεραίου (1797) «Ως πότε, παλικάρια, να ζούµεν τα τενά, Μονάχοι αν λιοντάρια, ταις ράχες, τα βουνά, Σπηλαίς να κατοικούµεν, να βλέποµεν κλαδιά, Να φεύγωµ απ τον Κόµον, για την πικρή κλαβιά Να χάνοµεν αδέλφια, Πατρίδα και Γονείς, Τους φίλους, τα παιδιά µας κι όλους τους υγγενείς. Καλλιώ ναι µιας ώρας ελεύθερη ζωή, Παρά αράντα χρόνοι κλαβιά και φυλακή.» Τι υγκρίνει ο Ρήγας Φεραίος τους τίχους του «Θούριου»; [2.48] Άρθρον 2. Αυτά τα φυικά δίκαια είναι: πρώτον το να είµεθα όλοι ίοι, και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλον, δεύτερον να είµεθα ελεύθεροι, και όχι ο ένας κλάβος του αλλουνού [ ] Άρθρον 3. Όλοι οι άνθρωποι, Χριτιανοί και Τούρκοι, [ ] είναι ίοι» Ρήγα του φιλοπάτριδος, Νέα πολιτική διοίκηις των κατοίκων της Ρούµελης, της Μ. Αίας, των µεογείων νηιών και της Βλαχοµπογδανίας, 1797 «Άρθρον 1. Η Ελληνική δηµοκρατία είναι µία, παρόλο που υµπεριλαµβάνει διαφορετικές εθνότητες και θρηκείες, δεν αντιµετωπίζει µε εχθρικό µάτι τις θρηκευτικές διαφορές. Ποιο πολίτευµα οραµατίζεται ο Ρήγας Φεραίος ; [2.49] Ποιες είναι οι βαικές αρχές του πολιτεύµατος που προτείνει ο Ρήγας Φεραίος; [2.49] 2.50 Άγαλµα του Ρήγα Φεραίου το Πανεπιτήµιο Αθηνών Έργο του Ι. Κόου (1871) Πώς τιµά το ελεύθερο κράτος τον Ρήγα Φεραίο; [2.50] ύ ν θ ε η Ποιο είναι το απελευθερωτικό όραµα του Ρήγα Φεραίου; Με ποιους τρόπους ο Ρήγας Φεραίος υλοποιεί το όραµά του; 35

13 Οι Έλληνες κάτω από ξένη κυριαρχία Την εποχή που η δυτική Ευρώπη αναπτύεται, προοδεύει και γίνεται το κέντρο του κόµου, το Βυζάντιο διαλύεται και οι πληθυµοί του περνούν την κυριαρχία των Λατίνων και Οθωµανών κατακτητών. Έναρξη της ξένης κυριαρχίας θεωρείται η άλωη της Κωνταντινούπολης από τους Οθωµανούς Τούρκους, το Στην πραγµατικότητα, η ξένη κυριαρχία αρχίζει για κάποιες περιοχές της βυζαντινής επικράτειας µε την άλωη της Κωνταντινούπολης από τους Λατίνους, το Για άλλες βυζαντινές περιοχές, όπως είναι η Πελοπόννηος, η ξένη κυριαρχία ξεκινάει αργότερα από το Το ίδιο υµβαίνει και µε το τέλος της ξένης κυριαρχίας. Πολλές περιοχές ελευθερώνονται µε την Ελληνική Επανάταη του 1821, άλλες όµως, όπως θα δούµε την επόµενη ενότητα, παραµένουν υπόδουλες για πολλά χρόνια αργότερα. Κατά την περίοδο της ξένης κυριαρχίας, οι υπόδουλοι ελληνικοί πληθυµοί διατηρούν πολλά από τα ήθη και τα έθιµα, τη θρηκεία και τη γλώα τους, διατηρούν δηλαδή την ταυτότητά τους. Αυτό γίνεται γιατί έχουν το δικαίωµα να κρατήουν τη θρηκεία και τη γλώα τους και να λειτουργούν ε κοινότητες εκλέγοντας τους άρχοντές τους. Ο πατριάρχης επίης αναγνωρίζεται ως θρηκευτικός τους ηγέτης. Οι δωρητές παρεκκληίου ε µονή του Αγίου Όρους Τοιχογραφία (1791) Άγιο όρος, Μεγίτη Μονή Βατοπεδίου 2.52 Την ίδια περίοδο, οι ελληνικοί πληθυµοί που ζουν κάτω από την οθωµανική κυριαρχία είναι υποχρεωµένοι να πληρώνουν φόρους τον κατακτητή και για τη ζωή τους και για την περιουία τους. Μερικές φορές υποχρεώνονται να αλλάζουν την πίτη τους για να ώουν τη ζωή τους και για να µη χάνουν τα παιδιά τους µε το παιδοµάζωµα. Γι αυτό και υχνά προπαθούν να εξεγερθούν και να ελευθερωθούν από τον οθωµανικό ζυγό. Οι υνθήκες για την ελευθερία των Ελλήνων ωριµάζουν την αρχή του 19 ου αιώνα. Ο Νεοελληνικός ιαφωτιµός προετοιµάζει το έδαφος για την εθνική ανεξαρτηία. Οι ιδέες της ελευθερίας και της παιδείας κυκλοφορούν τις υπόδουλες περιοχές από τους Έλληνες λόγιους και δακάλους και ε- µπνέουν τους υπόδουλους Έλληνες. Οι υνθήκες ζωής των ελληνικών πληθυµών είναι διαφορετικές από τόπο ε τόπο και από οµάδα ε οµάδα. ιαφορετικά ζουν τις λατινοκρατούµενες περιοχές απ ότι τις τουρκοκρατούµενες. Αλλιώς ζουν οι Φαναριώτες ή οι πρόκριτοι απ ό,τι οι κολίγοι, που εργάζονται τα τιφλίκια. Παραµένουν όµως όλοι υπόδουλοι, πληρώνουν φόρους τους κατακτητές και δεν έχουν την ε- θνική τους ανεξαρτηία. Γυναίκες ε οικιµό της Σάµου. Λαϊκή ζωγραφιά (18 ος αιώνας) Αθήνα, Μουείο Μπενάκη απαντώ για τη ηµαία των ιτορικών όρων: Τουρκοκρατία Λατινοκρατία προνόµια κοινότητα πρόκριτοι ραγιάδες ουλτάνος εξιλαµιµός παροικία παράδοη εξέγερη εθνική ανεξαρτηία 2.51 κατά τη διάρκεια της ξένης κυριαρχίας 36

14 Η Μεγάλη Επανάταη 3 Με τον όρο Μεγάλη Επανάταη εννοούµε την Επανάταη που κάνουν οι Έλληνες το 1821 για να αποκτήουν την ελευθερία τους. Ονοµάζεται και «Επανάταη του 1821» ή «Αγώνας της Ανεξαρτηίας». Τα κεφάλαια της ενότητας: 1. Η προετοιµαία του Αγώνα: ο Νεοελληνικός ιαφωτιµός 2. Η προετοιµαία του Αγώνα: η Φιλική Εταιρεία 3. Η τρατιωτική οργάνωη του Αγώνα 4. Οι πολεµικές επιχειρήεις: Οι πολεµικές επιχειρήεις: Η πολιτική οργάνωη του Αγώνα 7. Οι µορφές του Οι εµφύλιες υγκρούεις 9. Οι χέεις µε την Ευρώπη: ο Φιλελληνιµός 10. Η έκβαη του Αγώνα 11. Συνθήκες ζωής κατά τη διάρκεια του Αγώνα 12. Η διακυβέρνηη Καποδίτρια 13. Η εκπαίδευη 14. Οι τελικές ρυθµίεις του ελληνικού ζητήµατος 3.1 Χάρτης των κυριότερων επανατατηµένων περιοχών κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτηίας Ε Ν Ο Τ Η Τ Α Το ερώτηµα της ενότητας: Παρατηρώ το χάρτη και αναφέρω τις περιοχές όπου εκδηλώνεται ο Αγώνας της Ανεξαρτηίας. [3.1] Ποιες είναι οι βαικές εξελίξεις και ποια είναι η έκβαη της Επανάταης του 1821; : ξένη κυριαρχία 1821 κήρυξη της Επανάταης ο Αγώνας της Ανεξαρτηίας διακυβέρνηη του Ι. Καποδίτρια περίοδος αναρχίας 37

15 1. Η προετοιµαία του Αγώνα: ο Νεοελληνικός ιαφωτιµός Στα χρόνια πριν την Επανάταη του 1821, οµάδες εµπόρων και µορφωµένων Ελλήνων ταξιδεύουν όλο και πιο πολύ την Ευρώπη. Γνωρίζουν την ευρωπαϊκή κέψη και εµπνέονται από τις ιδέες του Ευρωπαϊκού ιαφωτιµού. Ένα νέο πνευµατικό κίνηµα, το οποίο αργότερα παίρνει το όνοµα Νεοελληνικός ιαφωτιµός, διαµορφώνεται ταδιακά τις περιοχές που ζουν Έλληνες και κυρίως αυτές που ανθεί το εµπόριο. Σύµφωνα µε τις ιδέες του Νεοελληνικού ιαφωτιµού, η ελευθερία του Γένους υνδέεται µε την απόκτηη παιδείας. Οι Έλληνες διαφωτιτές πιτεύουν ότι µόνο η µόρφωη µπορεί να δώει τα εφόδια για τη διεκδίκηη της ελευθερίας. Γι αυτό το λόγο ιδρύουν, µε την υποτήριξη κυρίως των εµπόρων, χολεία. Θαυµάζουν επίης τους Αρχαίους Έλληνες, τους ο- ποίους θεωρούν προγόνους τους. Συνδέουν τον πολιτιµό της Ελληνικής Αρχαιότητας µε την ελευθερία και την παιδεία. Η ίδρυη χολείων, τα οποία εφαρµόζουν νέα προγράµµατα πουδών, βοηθά την εξάπλωη των διαφωτιτικών ιδεών. Εκδίδονται αρχαία ελληνικά κείµενα και µεταφράζονται ηµαντικά βιβλία την ελληνική γλώα. Εφηµερίδες και περιοδικά, που υποτηρίζουν τις νέες ιδέες, κυκλοφορούν µε µεγάλη απήχηη. Λόγιοι και µορφωµένοι Έλληνες υποτηρίζουν και µεταφέρουν το νέο πνεύµα. Κεντρική µορφή ανάµεά τους είναι ο Αδαµάντιος Κοραής µε το ηµαντικό έργο του. Οι διαφωτιτικές ιδέες όµως υναντούν και αντιδράεις. Αντιδρούν κυρίως µέλη κοινωνικών οµάδων που κατέχουν υψηλά αξιώµατα και επιθυµούν να διατηρήουν τη δύναµη και την εξουία τους. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Νεοελληνικός ιαφωτιµός: η κίνηη των ιδεών του ιαφωτιµού ανάµεα τους ελληνόφωνους πληθυµούς που κατοικούν την οθωµανική επικράτεια αλλά και ε παροικίες του εξωτερικού Ελληνική Αρχαιότητα: µε τον όρο αυτό εννοείται η ιτορία και ο πολιτιµός των Αρχαίων Ελλήνων Εξώφυλλο του φιλολογικού περιοδικού «Ερµής ο Λόγιος». Βιέννη ( ) Παρατηρώ την πηγή [3.2] και χολιάζω τον τίτλο του περιοδικού. 3.2 εφηµερίδες και περιοδικά που εκδίδονται τις ελληνικές παροικίες εφ. Εφηµερίς Βιέννη, 1790 περ. Ερµής ο Λόγιος Βιέννη, 1811 εφ. Ελληνικός Τηλέγραφος Βιέννη, 1811 περ. Αθηνά Παρίι, 1819 περ. Μέλια Παρίι,

16 ... µαθητεία την ιτορία Σύνδεη µε την Ελληνική Αρχαιότητα 3.3 Ονόµατα πλοίων της Ύδρας που κατακευάζονται µεταξύ Αγαµέµνων 1 Ιάων 1 Αθηνά 3 Κέκρωψ 1 Αίολος 1 Κίµων 2 Άρης 1 Λεωνίδας 1 Αριτείδης 2 Μελποµένη 1 Αχιλλεύς 2 Μέντωρ 1 Βαρών Στρογανώφ 1 Μιλτιάδης 1 Βατερλώ 1 Οδυεύς 1 ιοµήδης 2 Ραφαήλ 1 Εννυώ 1 Σκιπίων 1 Επαµεινώνδας 2 Τερψιχόρη 1 Ηρακλής 2 Τηλέµαχος 2 Θεµιτοκλής 2 Τιµολέων 1 Θραύβουλος 1 Πηγή: Λιγνός Α., Ιτορία της νήου Ύδρας, Αθήναι 1953, τ.β, Ο Αλή παάς, πριν την Ελληνική Επανάταη: Ο Ρήγας και ο Κοραής υποβατάζουν την Ελλάδα Πίνακας του Θεόφιλου (1911) Παρατηρώ την εικόνα και περιγράφω πώς α- πεικονίζει ο ζωγράφος την «Ελλάδα». [3.3] Ποια είναι τα τοιχεία της εικόνας που θυµίζουν τα Αρχαία Χρόνια; [3.3] «Εείς οι Έλληνες, µπρε, κάτι µεγάλο έχετε το κεφάλι ας. εν βαφτίζετε πια τα παιδιά ας Γιάννη, Πέτρο, Κώτα, παρά Λεωνίδα, Θεµιτοκλή, Αριτείδη! Σίγουρα κάτι µαγειρεύετε.» 3.5 Απόπαµα από τα «Αποµνηµονεύµατα» του Ι. Μακρυγιάννη: «Είχα δυο αγάλµατα περίφηµα, µια γυναίκα κι ένα βαιλόπουλο, ατόφια -φαίνονταν οι φλέβες, τόη ε- ντέλειαν είχαν. [ ] τα 'χαν πάρει κάτι τρατιώτες, και εις τ Άργος θα τα πουλούαν κάτι Ευρωπαίων χίλια τάλαρα γύρευαν. [ ] πήρα τους τρατιώτες, τους µίληα: Αυτά, και δέκα χιλιάδες τάλαρα να ας δώουνε, να µην το καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα µας. ι αυτά πολεµήαµεν.» 3.6 Για τι πολέµηαν οι Έλληνες, ύµφωνα µε το Μακρυγιάννη; [3.6] Τι µαρτυρεί την αξία που α- ποκτά η Ελληνική Αρχαιότητα; [3.4] & [3.5] ύ ν θ ε η Ποια είναι η χέη που διαµορφώνεται ανάµεα τους Αρχαίους Έλληνες και τους Νεοέλληνες; Ποιες είναι οι κυριότερες ιδέες του Νεοελληνικού ιαφωτιµού; 39

17 2. Η προετοιµαία του Αγώνα: η Φιλική Εταιρεία Η Φιλική Εταιρεία ιδρύεται το 1814 την Οδηό, ένα χετικά φιλόξενο για τους Έλληνες περιβάλλον, από τον Εµµανουήλ Ξάνθο, το Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάιο Τακάλωφ. Στόχος της οργάνωης είναι η προετοιµαία ενός απελευθερωτικού αγώνα που θα τηρίζεται τις δυνάµεις των Ελλήνων. Για να πετύχει αυτό το τόχο η Φιλική Εταιρεία επιδιώκει τη µύηη των Ελλήνων ραγιάδων. Μια ηγετική οµάδα αποτελεί ως την έναρξη της Ε- πανάταης την Υπέρτατη Αρχή και υντονίζει τη δράη της Φιλικής Εταιρείας. Η Φιλική Εταιρεία, όπως και άλλες οργανώεις, που δρουν την Ευρώπη κατά την ίδια χρονική περίοδο, οργανώνεται µε µεγάλη µυτικότητα. Οι Φιλικοί µυούνται την Εταιρεία µε µυτικό όρκο και επικοινωνούν µεταξύ τους µε κρυπτογραφικό κώδικα, ψευδώνυµα και υνθηµατικές λέξεις. Στα επτά χρόνια της ύπαρξής της, η Φιλική Εταιρεία εξαπλώνεται όλες τις περιοχές ό- που δρουν και κατοικούν Έλληνες. Άνθρωποι µε διαφορετική κοινωνική προέλευη και οικονοµικές δυνατότητες γίνονται µέλη της Εταιρείας και υµµετέχουν το κοινό απελευθερωτικό όραµα. Μετά το 1818 γίνονται αλλαγές την οργάνωη της Εταιρείας για την καλύτερη λειτουργία της και παρατηρείται αύξηη των µελών της. Η έδρα της Φιλικής Εταιρείας µεταφέρεται την Κωνταντινούπολη και προτείνεται ένα υγκεκριµένο χέδιο δράης. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αναλαµβάνει την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας, µετά την άρνηη του Ιωάννη Καποδίτρια, και καθοδηγεί την προετοιµαία του Αγώνα των Ελλήνων. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Οδηός: πόλη της νότιας Ρωίας µύηη: η διαδικαία τρατολόγηης των µελών της Φιλικής Εταιρείας Υπέρτατη Αρχή: οµάδα ατόµων που αποτελεί τη µυτική ηγεία της Φιλικής Εταιρείας κρυπτογραφικός κώδικας: ο µυτικός τρόπος επικοινωνίας των µελών της Φιλικής Εταιρείας µεταξύ τους Αλέξανδρος Υψηλάντης: ( ) Φαναριώτης, ανώτερος αξιωµατικός του ρωικού τρατού Ιωάννης Καποδίτριας: ( ) ανώτατος διπλωµάτης της Ρωίας, ο πρώτος Κυβερνήτης του ελληνικού κράτους 3.7 Σφραγίδα της Υπέρτατης Αρχής της Φιλικής Εταιρείας Αθήνα, Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος Στην περιφέρεια της φραγίδας εµφανίζονται τα αρχικά γράµµατα των βαπτιτικών ονοµάτων των µελών της Υ- πέρτατης Αρχής και τη µέη το ύµβολο του ταυρού. Με ποιο τρόπο τηρείται η µυτικότητα της Φιλικής Εταιρείας τη φραγίδα της; [3.7] ίδρυη της Φιλικής Εταιρείας εξάπλωη της δράης της Φιλικής Εταιρείας έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτηίας 40

18 ... µαθητεία την ιτορία Τα µέλη της Φιλικής Εταιρείας Από τον Κανονιµό λειτουργίας της Φιλικής Εταιρείας: «Η Εταιρεία υνίταται* από καθαυτό** Έλληνας φιλοπάτριδας και ονοµάζεται Εταιρεία των Φιλικών. Ο κοπός των µελών της είναι η καλυτέρευις του έθνους, και αν ο Θεός το υγχωρέη***, η ελευθερία του.» * αποτελείται ** γνήιους *** επιτρέψει 3.8 Από ποιους αποτελείται η Φιλική Εταιρεία και ποιος είναι ο κοπός της; [3.8] 9,5% 8,7% 3,3% κοινωνικές οµάδες που υµµετέχουν τη Φιλική Εταιρεία 53,7% 11,7% ,1% έµποροι ελεύθεροι επαγγελµατίες πρόκριτοι των επαρχιών κληρικοί τρατιωτικοί και µιθοφόροι διάφοροι Πηγή: Φράγκος Γ, «Φιλική Εταιρεία», Ιτορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα 1975, τ.ια,. 432 Τα µέλη της Φιλικής Εταιρείας προέρχονται από την ίδια επαγγελµατική οµάδα; [3.9] Περιοχή καταγωγής µελών της Φιλικής Εταιρείας Ποοτό από το ύνολο των µελών Πελοπόννηος 37,2 Στερεά Ελλάδα 3,9 Ήπειρος 10,5 Θεαλία 6,2 Ιόνια νηιά 12,3 Μακεδονία 2,3 Νηιά του Αιγαίου 14,6 Μικρά Αία 2,9 Κωνταντινούπολη 5,4 Άλλες περιοχές 4,7 Πηγή: Φράγκος Γ., «Φιλική Εταιρεία», Ιτορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα 1975, τ.ια, Από ποιες περιοχές κατάγονται τα µέλη της Φιλικής Εταιρείας; [3.10] Εφοδιατικό µέλους της Φιλικής Εταιρείας, µε τα ύµβολα και τα αρχικά [ή] Ε[λευθερία] ή Θ[άνατος], γραµµένα µε τον κρυπτογραφικό κώδικα της Εταιρείας. ύ ν θ ε η Αθήνα, Εθνικό Ιτορικό Μουείο 3.11 «Στο όνοµα της µελλοντικής ωτηρίας. Α- φιερώνω ως ιερέας της Φιλικής Εταιρείας [ ] τον υµπολίτη κύριο Νικόλαο Σπετζιώτη του ηµητρίου, ναυτικό το επάγγελµα, τριάντα ετών, θερµό υπεραπιτή της Εταιρείας και της πατρίδας, τον οποίο κατήχηα και όρκια ο ίδιος. Π. Σπέτες, 10 Μαρτίου, πέµπτο έτος των Φιλικών.» Ποια είναι τα τοιχεία της ταυτότητας του µέλους της Φιλικής Εταιρείας; [3.11] Ποιοι υµµετέχουν τη Φιλική Εταιρεία και µε ποιο κοπό; Ποιος είναι ο τρόπος οργάνωης της Φιλικής Ε- ταιρείας; 41

19 3. Η τρατιωτική οργάνωη του Αγώνα Η Ελληνική Επανάταη, το 1821, ξεπά ε διαφορετικές περιοχές, χωρίς υγκεκρι- µένη οργάνωη των τρατευµάτων από µια κεντρική Αρχή. Αν και γίνονται κάποιες προπάθειες κεντρικού υντονιµού και δηµιουργίας τακτικού τρατεύµατος, κάθε περιοχή υγκροτεί και υντηρεί τα δικά της ένοπλα ώµατα. ηµιουργεί τρατόπεδα, χεδιάζει επιχειρήεις και αναδεικνύει τις δικές της ηγετικές οµάδες, που διευθύνουν τις πολεµικές επιχειρήεις. Στις τρατιωτικές επιχειρήεις υµµετέχουν κλέφτες και αρµατολοί, ναυτικοί, φιλέλληνες αλλά κυρίως απλοί άνθρωποι. Λίγοι έχουν όπλα και ακόµη λιγότεροι γνωρίζουν να πολεµούν. Με ενέδρες, νυχτερινές επιθέεις, αιφνιδιαµούς και κλεφτοπόλεµο α- ντιµετωπίζουν οι επανατάτες τον οθωµανικό τρατό. Τα ώµατα των ατάκτων ακολουθούν τους οπλαρχηγούς τις τρατιωτικές επιχειρήεις τη τεριά. Στα νηιά και τις παραθαλάιες περιοχές οι πλοιοκτήτες προφέρουν τον Αγώνα τα εµπορικά πλοία τους µε τα εµπειροπόλεµα πληρώµατά τους. Τα µικρά ε όγκο και δύναµη ελληνικά πλοία µεταφέρουν εφόδια και περιορίζουν µε τα πυρπολικά τους τη δράη του οθωµανικού τόλου. Τα πολλά επανατατικά µέτωπα δυκολεύουν τους Οθωµανούς. Έτι, αναγκάζονται να διαπούν τα τρατεύµατά τους για να τα αντιµετωπίουν. Η έλλειψη υντονιµού, οι διαφωνίες και ο ανταγωνιµός για τη διεκδίκηη της τρατιωτικής αρχηγίας δηµιουργούν προβλήµατα τον Αγώνα και ε αρκετές περιπτώεις οδηγούν ε έντονες διαµάχες. Με τη ύταη του νέου κράτους, το 1828, υγκροτείται τακτικός τρατός, που α- ναλαµβάνει τη φύλαξη της πρωτεύουας και των φρουρίων της χώρας. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 3.12 κεντρική Αρχή: η ιοίκηη των επανατατη- µένων περιοχών φιλέλληνες: εθελοντές, µη ελληνικής καταγωγής, που είτε υµµετέχουν είτε βοηθούν υλικά και ηθικά τους Έλληνες τον Α- γώνα τους ώµατα ατάκτων: ένοπλες οµάδες που δεν ελέγχονται από την κεντρική τρατιωτική ιοίκηη πυρπολικά: µικρά πλοιάρια εφοδιαµένα µε εύφλεκτες ύλες τακτικός τρατός: τρατιωτικά ώµατα που οργανώνονται από την κεντρική ιοίκηη Το τρατόπεδο του Γ. Καραϊκάκη την Κατέλα του Πειραιά Πίνακας του Θ. Βρυζάκη (1855) Παρατηρώ την πηγή και περιγράφω το τρατόπεδο των Ελλήνων, όπως το ζωγραφίζει ο καλλιτέχνης. [3.12] άτακτα ώµατα ύταη Υπουργείου Πολέµου οργάνωη τακτικού τρατού 42

20 Το ναυτικό του Αγώνα... µαθητεία την ιτορία Ανδρέας Μιαούλης ( ) Ναύαρχος του υδραίικου τόλου Παρατηρώ τη κηνή υποδοχής του υδραίικου τόλου, έτι όπως τη ζωγραφίζει ο καλλιτέχνης. [3.13] Η υποδοχή του Α. Μιαούλη την Ύδρα Πίνακας του Α. Προαλέντη (µετά το 1885) «Ορκίζοµαι εις τον αληθινόν Θεόν, [ ] και εις την µέλλουαν του Γένους ανέγεριν Α. Να αναδεχθώ την προωρινήν αξίαν του ναυάρχου του ναυτικού Ύδρας, έως ου να τελειώη η εκτρατεία µας, εις την οποίαν η πατρίς µας έτειλε κατά την κοινήν ψήφον των υµπατριωτών µου καπεταναίων Ε'. Επειδή το ναυτικόν µας είναι ενωµένον µε τα πλοία των άλλων δύο νηίων, να υνεργώ µετ' αυτών εις το κοινόν κοπόν κατά την απόφαιν, ήτις θέλει γίνηται εις τα πολεµικά µας υµβούλια κατά καιρούς. Εν τω Ελληνικώ τόλω τη 18 Απριλίου Ο ναύαρχος ΓΙΑΚΟΥΜΑΚΗΣ Ν. ΤΟΥΜΠΑΖΗΣ» Ορκίζοµαι τον αληθινό Θεό, [ ] και τη µελλοντική ελευθερία του Γένους των Ελλήνων Α. Ν αποδεχθώ το προωρινό αξίω- µα του ναυάρχου του ναυτικού της Ύδρας, µέχρι να τελειώει η εκτρατεία µας, την οποία η πατρίδα µάς έτειλε µε την οµόφωνη ψήφο των υµπατριωτών µου καπεταναίων Ε'. Επειδή το ναυτικό µας είναι ε- νωµένο µε τα πλοία των άλλων δύο νηιών, να υνεργάζοµαι µε αυτά για τον κοινό κοπό ύµφωνα µε την απόφαη που θα παίρνεται κατά καιρούς τα πολεµικά µας υµβούλια Ύδρα Σπέτες Ψαρά Κάος 59 Πώς ορίζεται ο ναύαρχος του υδραίικου τόλου, ύµφωνα µε την πηγή; [3.14] Πλοία των ηµαντικών ναυτικών νηιών κατά την έναρξη του Αγώνα Πηγή: Αλεξανδρής Κ., Το ναυτικόν του υπέρ ανεξαρτηίας α- γώνος και η δράις των πυρπολικών, Αθήναι 1968,. 40 Ποιο είναι το νηί που διαθέτει τα περιότερα πλοία την Επανάταη; [3.15] ύ ν θ ε η Πώς είναι οργανωµένες οι ναυτικές τρατιωτικές δυνάµεις; Ποια είναι η τρατιωτική οργάνωη του Αγώνα της Ανεξαρτηίας; 43