Πρακτικά Ημερίδας «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014»

Transcript

1 Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Τ.Ε.Ι. ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καρπενησίου Σύλλογος Σπουδαστών Δασοπονίας Σελίδα 1 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 2014» Καρπενήσι 2015

2 Σελίδα 2

3 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ (e-book) «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις - Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014» Αμφιθέατρο Τμήματος Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Παρασκευή 6 Ιουνίου 2014, Καρπενήσι Διοργάνωση: Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καρπενησίου Σύλλογος Σπουδαστών Δασοπονίας Επιμέλεια: Δρ Γεώργιος Ευθυμίου Μαρία Κατσογιάννη MSc KΑΡΠΕΝΗΣΙ 2015 Σελίδα 3

4 «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις - Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014» Πρακτικά Ημερίδας (e-book) ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015 ISBN: Copyright: Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Φωτογραφία εξωφύλλου: Ηλίας Τσέλος Σχεδιασμός - Στοιχειοθεσία Έκδοσης: Μαρία Κατσογιάννη & Γ. Ευθυμίου Προτεινόμενη αναφορά: Όνομα συγγραφέα, (2015). Τίτλος Εισήγησης, στο Γ. Ευθυμίου και Μ. Κατσογιάννη (επιμέλεια έκδοσης). «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις - Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014», Πρακτικά Ημερίδας (e-book), Καρπενήσι 6 Ιουνίου Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος - Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας και Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε.) Καρπενησίου. Καρπενήσι. 92 σελ., I.S.B.N.: , Τόμος 1, σελ. εισήγησης Σελίδα 4

5 Τ.Ε.Ι. ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 3ήμερο εκδηλώσεων για την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος Καρπενήσι, 5, 6 και 7 Ιουνίου 2014 Οργανωτική Επιτροπή Ευθυμίου Γεώργιος, Επικ. Καθηγητής, Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.ΕΙ. Στερεάς Ελλάδας Ραυτογιάννης Ιωάννης, Καθηγητής, Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.ΕΙ. Στερεάς Ελλάδας Παπαδόπουλος Ανδρέας, Καθηγητής, Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.ΕΙ. Στερεάς Ελλάδας Κοπανάκης Μανώλης, Υπεύθυνος - Επικοινωνία, Κ.Π.Ε. Καρπενησίου Κατσογιάννη Μαρία, Αναπληρώτρια Υπεύθυνη Κ.Π.Ε. Καρπενησίου Λάππα Βασιλική, Εκπαιδευτικός, φοιτήτρια Δασοπονίας Καρπενησίου Λάππας Κλεομένης, Αντιδήμαρχος Καρπενησίου Γιαννής Ιωάννης, Πρόεδρος Δ.Σ. φοιτητών Δασοπονίας Γραμματεία Γατσιού Ελένη, Δασοπόνος-Ε.Τ.Π. Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Τσούκα Αθανασία, Δασοπόνος-Ε.Τ.Π. Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Λουκοβίτη Σεραφείνα-Παρασκευή, φοιτήτρια Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.Ε.Ι. Στερεάς Νότης Θεόδωρος, Οργανωτική Υποστήριξη Κ.Π.Ε. Καρπενησίου Συνδιοργάνωση Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καρπενησίου Σύλλογος Σπουδαστών Δασοπονίας Δήμος Καρπενησίου Σελίδα 5

6 Σελίδα 6

7 Πίνακας περιεχομένων Ιερές σκέψεις... 9 Κατσογιάννη Μ. Ιoνική Πέστροφα (Salmo farioides) Ραυτογιάννης Ι. Χωρική Κατανομή της Βλάστησης στο Ευρυτανικό Τοπίο Καλούδης Σ. Οι περιοχές Νatura 2000 στην Ευρυτανία και η αξιοποίηση τους Παπαδόπουλος Α. Ορθολογικός Σχεδιασμός στην Ελλάδα του Η Περίπτωση της Ευρυτανίας Μπούργος Μ. Περιβάλλον και νομικό καθεστώς στην Ελλάδα του Η περίπτωση των Ορεινών δασικών οικοσυστημάτων Χατζοπούλου Ι. Προστατευόμενες περιοχές η Ελληνική πραγματικότητα Ευθυμίου Γ. Βιοποικιλότητα, η Ελληνική πραγματικότητα Σακελαράκης Φ.Ν. Το φυσικό περιβάλλον της Οίτης Σύγχρονα προβλήματα και απειλές Σταμέλλου Α. Σελίδα 7

8 Σελίδα 8

9 Ιερές σκέψεις Μαρία Κατσογιάννη, MSc Αναπληρώτρια Υπεύθυνη Κ.Π.Ε. Καρπενησίου Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος έχει ως σκοπό να ξυπνήσει την παγκόσμια συνείδηση, να προκαλέσει την πολιτική προσοχή και τη δράση και να δώσει θετικές προοπτικές αλλαγής. Για το 2014 οι εορτασμοί της 42 ης επετείου φιλοξενούνται στα Μπαρμπέιντος, 22 έτη μετά την ιστορική Σύνοδο Κορυφής της Γης το Το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος του 2014 αφορά στις Κλιματικές Aλλαγές και τις επιπτώσεις σε νησιά, τα οποία απειλούνται άμεσα, όπως τα Μπαρμπέιντος, με το μήνυμα Πρασινίζοντας το μπλε». Κυρίαρχος στόχος είναι να περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με τα μέσα επίπεδα της προ-βιομηχανικής εποχής. Υπάρχει ένα καίριο ερώτημα (και πολλά δευτερεύοντα): μπορεί η σημερινής μορφής ανάπτυξη να είναι πραγματικά αειφόρος; Και ειδικά όταν ξεκινάει από έξω προς τα μέσα, από τους λίγους για τους πολλούς, από την ελίτ προς τις μάζες και κυρίως, από το πόσα κέρδη αποφέρει στις επιχειρήσεις και πόσους μελλοντικούς καταναλωτές δημιουργεί; Αρκεί απλά να υιοθετήσουμε «συγκεκριμένες τεχνολογίες και πρακτικές»; Ακόμα και κάποιος χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις στην επιστήμη της Οικολογίας θα μπορούσε να υποψιαστεί τον ανορθολογισμό που υποκρύπτεται. Η ουσία, σε ατομικό επίπεδο πλέον, γιατί μόνο αυτό μπορούμε σίγουρα να αλλάξουμε, είναι πως ο σημερινός τρόπος ζωής αποτελεί τροχοπέδη σε κάθε προσπάθεια εστιάζοντας στις μη ζωτικές, επίπλαστες και επιβαλλόμενες ανάγκες, αντί των αμιγώς ζωτικών, ακόμα κι αν λάβουμε υπόψη συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια. Με έλλειψη σεβασμού και λογικής θεωρούμε ότι αξίζει μόνο αυτό που μας προσφέρει και όσο είναι ικανό να προσφέρει! Και έρχονται οι άλλοι, οι ίδιοι άλλοι που μας έμαθαν να καταναλώνουμε, να μας πουν να μην το πετάξουμε αλλά να το επαναχρησιμοποιήσουμε! Περιμένουμε να μας το πουν για να το κάνουμε και πάλι με κίνητρο εξωτερικό, να είμαστε πολιτικά ορθοί και μοδάτοι. Η χρησιμοθηρία διέπει τόσο βαθιά τον τρόπο σκέψης και δράσης μας, ώστε έχει περάσει και στις μεταξύ μας σχέσεις. «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις» Πρακτικά Ημερίδας. Καρπενήσι, 6 Ιουνίου 2014 ISBN: Επιμέλεια: Γ. Ευθυμίου Μ. Κατσογιάννη Σελίδα 9

10 Τι σημαίνουν όλα αυτά για εμάς, τους «απλούς», όπως μας αρέσει να αυτοαποκαλούμαστε όταν είναι η ώρα να αναλάβουμε ευθύνη και δράση, πολίτες; Ότι εάν δεν αλλάξουμε εμείς ως μέρος του οικοσυστήματος, τίποτα δεν αλλάζει. Aν αδιαφορώ ως άτομο και κοιτώ μόνο την προσωπική μου ευκολία και κέρδος, δίχως να συλλογίζομαι τις συνέπειες των πράξεών μου, επιλέγοντας μη συνειδητά, τότε φυσικά, οδεύω προς έναν δρόμο χωρίς επιστροφή, μια και υπάρχουν κανόνες και δομές στη Φύση. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα ζήτημα αλλαγής κοσμοαντίληψης και απαντήσεων σε ερωτήσεις όπως τι είναι η φύση και τι ο άνθρωπος. Τι αισθάνεται κάποιος όταν βρίσκεται στη φύση, όταν ακούει βαθιά τους ήχους της και η εσωτερική ησυχία γίνεται φως. Η μήπως δεν το κάνει ποτέ γιατί δεν το ένοιωσε, δεν του το μάθανε, δεν το τόλμησε, το περιγέλασε ή φοβάται; Έχετε δει πελεκάνους να πετούν; Οι πελεκάνοι από ιερές σκέψεις κι όχι από το φύσημα του αέρα βοηθούνται να πετάξουν. Κι αυτή ακριβώς είναι η αίσθηση όταν τους βλέπει κανείς. Ιερές σκέψεις που προάγουν το σεβασμό για ότι δεν είναι «Εγώ». Σελίδα 10

11 Ιoνική Πέστροφα (Salmo farioides) Ραυτογιάννης Ιωάννης Καθηγητής, Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Η ιονική πέστροφα είναι ενδημικό των δυτικών Βαλκανίων και στην Ελλάδα εμφανίζεται σε επτά λεκάνες απορροής (Αλφειού, Μόρνου, Εύηνου, Αχελώου, Άραχθου, Αώου και Καλαμά). Τις τελευταίες δεκαετίες έχει τεκμηριωθεί σημαντική μείωση των πληθυσμών του είδους, ιδιαίτερα σε Αλφειό, Άραχθο και Αχελώο. Η πέστροφα μπορεί να ζήσει έως 20 έτη, να ζυγίζει έως 20 kg και σε μήκος 1 μ. Συνήθως μία ώριμη πέστροφα 10 ετών είναι βάρους 1 kg.αναπαράγεται τους χειμερινούς μήνες, σε περιοχές των ποταμιών με χαμηλή ροή και πυθμένα αμμοχαλικώδη. Το θηλυκό αποθέτει τα αβγά και έπειτα το αρσενικό τα επιβρέχει με σπέρμα. Ένα θηλυκό 300 γρ. παράγει περίπου 300 αυγά. Είναι αρπακτικό είδος και τρέφεται με έντομα, με άλλα ψάρια ή αμφίβια, ερπετά, κ.α..σε ένα υγιές ποτάμι πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 20 ενήλικες πέστροφες ανά 100 μέτρα κοίτης ενός ποταμιού πλάτους 2 μ. Η ερασιτεχνική αλιεία έχει σκοπό την ψυχαγωγία ή την άθληση και όχι το βιοπορισμό ή την απόκτηση εισοδήματος. Η παράνομη αλιεία της πέστροφας με ψαροντούφεκο, δίχτυα, χλωρίνη, δυναμίτη, ηλεκτραλιεία κλπ., καθώς και οι ανεξέλεγκτες ποσότητες που αλιεύονται έχουν μειώσει δραστικά τους πληθυσμούς και το μέγεθος των ψαριών. Η νομοθεσία σχετικά με την ερασιτεχνική αλιεία της πέστροφας προβλέπει ότι: Η ερασιτεχνική αλιεία στα ποτάμια και τις λίμνες επιτρέπεται μόνο με αγκιστρωτά εργαλεία, όπως καλάμι, πεταλούδα, καθετή κ.λπ. εκτός από παραγάδια και χωρίς πλωτό μέσο. Η ερασιτεχνική αλιεία επιτρέπεται από την ανατολή έως την δύση του ηλίου. Η αλιεία της πέστροφας επιτρέπεται από 16 Φεβρουαρίου έως 31 Οκτωβρίου. Υπεύθυνα για την άσκηση της εποπτείας και του ελέγχου στα ορεινά ύδατα είναι τα Δασαρχεία. Κάθε ερασιτέχνης ψαράς επιτρέπεται να συλλαμβάνει συνολικά μέχρι δύο (2) κιλά αλιευμάτων ή μέχρι τρία (3) άτομα το 24ωρο ανεξαρτήτως βάρους. Οι αλιευμένες πέστροφες πρέπει να είναι μεγαλύτερες από 20 εκατοστά. Απαγορεύεται η ερασιτεχνική αλιεία με την βοήθεια φωτεινών πηγών. Απαγορεύεται η πώληση και γενικά η εμπορία αλιευτικών προϊόντων, που προέρχονται από ερασιτεχνική αλιεία. Eκτός από διοικητικές κυρώσεις (πρόστιμο κτλ.), η πώληση ή εμπορία ψαριών από ερασιτέχνη, διώκεται και ποινικά. «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις» Πρακτικά Ημερίδας. Καρπενήσι, 6 Ιουνίου 2014 ISBN: Επιμέλεια: Γ. Ευθυμίου Μ. Κατσογιάννη Σελίδα 11

12 Με απόφαση των περιφερειακών αρχών, μπορεί να επιβληθούν για χρονική περίοδο μέχρι ένα έτος, ειδικά ή πρόσθετα περιοριστικά μέτρα της αλιείας, αν υπάρχει κίνδυνος μείωσης ή καταστροφής των ιχθυοαποθεμάτων ή κίνδυνος γενικότερης διαταραχής της ισορροπίας του υδάτινου συστήματος. Εκτός από την παράνομη αλιεία, οι πέστροφες κινδυνεύουν από τους παρακάτω παράγοντες: Οι ασθένειες, τα παράσιτα και η γενετική μόλυνση από άλλα είδη πέστροφας, που εισάγονται στους ποταμούς ή διαφεύγουν από μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας. Η υποβάθμιση και απώλεια βιοτόπων, λόγω τεχνικών έργων όπως: παρόχθια οδοποιία, αμμοχαλικοληψία, εκτροπές της κοίτης, δυσλειτουργία μονάδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, σκουπίδια και άλλες μορφές ρύπανσης. Τα εμπόδια στη μετακίνηση όπως τα μικρά και μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα και τα έργα ορεινής υδρονομίας, διακόπτουν τη συνεκτικότητα των ποταμών Η μείωση της παροχής των ποταμιών λόγω μειωμένων βροχοπτώσεων. Σελίδα 12

13 Χωρική Κατανομή της Βλάστησης στο Ευρυτανικό Τοπίο Καλούδης Σπύρος Επίκουρος Καθηγητής, Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Εισαγωγή Ο γεωγραφικός χώρος που καταλαμβάνεται σήμερα από τον νομό Ευρυτανίας, με βάση ιστορικές μαρτυρίες, αναφέρεται ότι κατοικείται από την αρχαιότητα. Αυτή η πληροφορία προέρχεται από τον Όμηρο, ο οποίος αναφέρει ότι οι πρώτοι γνωστοί κάτοικοι της Ευρυτανίας ήταν οι Δόλοπες που πήραν μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας ως συμπολεμιστές του Αχιλλέα. Κατά τον Θουκυδίδη οι Ευρυτάνες προέρχονταν από τους Δωριείς. Αργότερα η τύχη τους συνδέεται με τους Αιτωλούς. Κατά την βυζαντινή περίοδο οι Ευρυτάνες είχαν ιδιαίτερα προνόμια αυτονομίας, αυτοδιοίκησης και φορολογικής απαλλαγής. Από την απαλλαγή αυτή προέρχεται και το όνομα της βόρειας πλευράς του νομού «Άγραφα», ακριβώς λόγω του ότι οι κάτοικοι του δεν περιλαμβάνονταν στους φορολογικούς καταλόγους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η περιοχή μελέτης είναι ορεινή με έντονο ανάγλυφο (Σχήματα 1,2) καλύπτεται από δάσος με κύριο είδος την ελάτη (Abies borisii-regis), και σε μικρότερη έκταση από δρυ (Quercus conferta), το μικτό δάσος ελάτης και δρυός (Abies borisii regis και Quercus conferta), θαμνώδη βλάστηση με κύριους εκπροσώπους τα είδη Quercus coccifera, Juniperus oxycedrus, Spartium junceum, την καστανιά (Castanea sativa), τον πλάτανο (Platanus orientalis) και την Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra). Το κλίμα, γενικά, χαρακτηρίζεται ως τραχύ με βαρύ και παρατεταμένο χειμώνα και βραχύ καλοκαίρι. Παρουσιάζει δηλαδή έντονα τα χαρακτηριστικά του ορεινού κλίματος, μέσα στη ζώνη των ηπειρωτικών μεσογειακών κλιμάτων με αύξηση της ηπειρωτικότητας του από Δ προς Β.Α. Από τα μετεωρολογικά δεδομένα του μετεωρολογικού σταθμού του Αγ. Νικολάου Ευρυτανίας προκύπτει ότι: Οι κατά έτος βροχοπτώσεις έχουν μέσο ύψος 1380 mm. Η μεγαλύτερη συχνότητα και διάρκεια βροχής καθώς και ραγδαιότητα, μέσα στο έτος, παρουσιάζεται το πρώτο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου (200 mm) και τον Φεβρουάριο (182 mm). Ο ξηρότερος μήνας είναι ο Αύγουστος. Η οικολογικά ξηρή περίοδος εμφανίζεται από τον Ιούλιο έως τις αρχές Σεπτεμβρίου. Η μέση ετήσια θερμοκρασία αέρος ανέρχεται σε 9,5 C με ψυχρότερο μήνα τον Ιανουάριο με μέση τιμή 0,7 C και θερμότερο τον Ιούλιο με 18,9 C. Οι νέες τεχνολογίες σε θέματα συστημάτων βάσεων δεδομένων, τηλεπισκόπισης, Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών και έμπειρων συστημάτων έχουν εξελιχθεί σε βαθμό που η χρήση τους ως εργαλείων σχεδιασμού, διαχείρισης και λήψης «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις» Πρακτικά Ημερίδας. Καρπενήσι, 6 Ιουνίου 2014 ISBN: Επιμέλεια: Γ. Ευθυμίου Μ. Κατσογιάννη Σελίδα 13

14 αποφάσεων να είναι, εκτός από ελκυστική στο διαχειριστή, απαραίτητη στην όλη διαδικασία διαχείρισης και λήψης απόφασης. Εξάπλωση της δασικής βλάστησης Η εξάπλωση της βλάστησης, γενικά, εξαρτάται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες και ειδικότερα από το έδαφος και το κλίμα. Με σκοπό την μελέτη της επίδρασης των περιβαλλοντικών παραγόντων στη βλάστηση ψηφιοποιήθηκαν από χάρτες κλίμακας 1: η εδαφοκάλυψη και το τοπογραφικό ανάγλυφο. Στον πίνακα 1 δίδονται: η εδαφοκάλυψη σε (Ηα), το ποσοστό εδαφοκάλυψης ανά υψομετρική ζώνη και οι υψομετρικές ζώνες. Στον πίνακα 2 δίδονται η έκταση σε (Ηα) και το ποσοστό (%) που καταλαμβάνει κάθε υψομετρική ζώνη. Σχήμα 1. Χάρτης προσανατολισμού. Σελίδα 14

15 Σχήμα 2. Χάρτης προσανατολισμού. Δεδομένης της μεταβολής της εδαφοκάλυψης της βλάστησης με το υψόμετρο που αντανακλά και την επίδραση των κλιματικών συνθηκών, ακολουθεί μια προσπάθεια ποσοτικοποίησης της επίδρασης αυτής στην εξάπλωση των δασικών ειδών στην περιοχή μελέτης. Προκειμένου να είναι αντικειμενικότερη η σύγκριση χρησιμοποιείται το ποσοστό εδαφοκάλυψης του κάθε είδους (επειδή η απόλυτη εδαφοκάλυψη είναι μικρότερη σε μεγαλύτερα υψόμετρα) (Πίνακας 1). Με τον τρόπο αυτό, εκφράζεται ευθέως την ικανότητα επιβίωσης και ανταγωνισμού του κάθε είδους σε σχέση με το υψόμετρο. Σελίδα 15

16 Πίνακας 1. Κατηγορία, έκταση εδαφοκάλυψης και υψομετρικό εύρος εξάπλωσης. Είδος Εδαφοκάλυψης Έκταση (Hα) Εδαφακάλυψη% Υψόμετρο Ελάτη 8790,34 45,65% Θάμνοι 855,99 4,44% Αγροί 2070,11 10,75% Άγονες Εκτάσεις 389,29 2,02% Καστανιά 255,62 1,33% Δρυς 999,53 5,19% Βοσκότοποι 4017,92 20,86% Οικισμοί 240,06 1,25% Εγκαταλειμμένοι αγροί 1036,81 5,38% Μίξη Ελάτης και Δρυός 188,86 0,98% Πλάτανος 330,53 1,72% Μαύρη Πεύκη 81,94 0,43% Πίνακας 2 : Ανάλυση του τοπογραφικού ανάγλυφου της περιοχής μελέτης. Υψομετρική ζώνη Έκταση (Hα) Εδαφοκάλυψη % ,13 0,84% ,14 6,40% ,50 10,57% ,94 14,55% ,62 12,45% ,85 12,04% ,19 12,45% ,55 10,06% ,26 6,52% ,60 3,74% ,36 2,92% ,60 2,49% ,88 2,51% ,42 1,42% ,29 0,57% ,53 0,30% ,14 0,17% Σελίδα 16

17 Η φυσική βλάστηση στην περιοχή μελέτης ξεκινά από την υψομετρική ζώνη των 650 m και καταλήγει στα 1850 m. Η ελάτη φτάνει μέχρι και την υψομετρική ζώνη των 1850 m, κλείνοντας και τα δασοόρια, αφού μετά από αυτό το υψόμετρο επικρατούν οι άγονες εκτάσεις. Το δάσος καλύπτει συνολικά ποσοστό 59,74% της περιοχής μελέτης και ακολουθούν οι βοσκότοποι με 20,86% και οι γεωργικές εκτάσεις εγκαταλελειμμένες ή όχι με συνολικό ποσοστό 16,13%. Στη συνέχεια παρατίθεται η εξάπλωση των ειδών δασικής βλάστησης στην περιοχή μελέτης. Ελάτη (Abies borisii-regis): Η ελάτη έχει ζώνη εξάπλωσης, στην περιοχή μελέτης, από την υψομετρική ζώνη των 650 m έως και την υψομετρική ζώνη των 1850 m. Παρουσιάζει μέγιστο της κατανομής στην υψομετρική ζώνη των 1250 m με ποσοστό 71,324%. Η εξάπλωση της ελάτης παρουσιάζει σημαντική συσχέτιση (για a=0,05) με το υψόμετρο λόγω των διαφορετικών κλιματικών συνθηκών σε κάθε υψομετρική ζώνη. Επίσης από την υψομετρική ζώνη των 1150 m μέχρι τα άνω δασοόρια της ελάτης ανταγωνίζεται κυρίως από τις λιβαδικές εκτάσεις όπως φαίνεται στο σχήμα 8. Η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εξάπλωσης της ελάτης παρουσιάζει μια ομαλότητα τόσο στην άνοδο όσο και στην κάθοδο και ακολουθεί κανονική κατανομή (Σχήματα 3 και 4). Ειδικότερα από την υψομετρική ζώνη των 650 m έως και αυτή των 1250 m η ελάτη παρουσιάζει αυξανόμενο ποσοστό το οποίο συμβαδίζει με το μειούμενο ποσοστό της δρυός και των θάμνων σε αυτές τις υψομετρικές ζώνες (Σχήματα 5 και 7). Αντίθετα, το ποσοστό της εδαφοκάλυψης της ελάτης μειώνεται προοδευτικά με το υψόμετρο προς όφελος των βοσκοτόπων (Σχήμα 8) κάτι που είναι φυσιολογικό αλλά επηρεάζεται από την βόσκηση. Γενικά, είναι σαφές ότι τα άνω δασοόρια της περιοχής μελέτης έχουν επηρεαστεί από την υπερβόσκηση. Στα χαμηλότερα υψόμετρα και ειδικότερα από τις υψομετρικές ζώνες από 650 m έως και 1250 m η ελάτη υφίσταται τον ανταγωνισμό των άλλων χρήσεων της γης και των ανθρωπογενών παρεμβάσεων, όπως προκύπτει από το (Σχήματα 6,7). Ειδικά, η ταυτόχρονη παρουσία της δρυός (Quercus conferta) δημιουργεί με την ελάτη μικτό δάσος. Η καμπύλη του ποσοστού εδαφοκάλυψης της Abiesborisiiregis ανα υψομετρική ζώνη εκφράζεται πολύ ικανοποιητικά από την πολυωνυμική εξίσωση 4 ου βαθμού (σχέση 1) μεr²=0,994. COV%=Ax 4 +Bx 3 +Cx²+Dx+E(1) COV%=Το ποσοστό εδαφοκάλυψης ανά υψομετρική ζώνη, Χ = υψόμετρο σε m, Α, Β, C, D. συντελεστές Σελίδα 17

18 f(x) Πρακτικά Ημερίδας «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014» 0,0020 0,0018 0,0016 0,0014 0,0012 0,0010 0,0008 0,0006 0,0004 0,0002 0, ALTITUDE (m) Σχήμα 3. Καμπύλη κανονικής κατανομής εξάπλωσης της ελάτης. Σχήμα 4. Καμπύλες κανονικής κατανομής εξάπλωσης της ελάτης στις τέσσερεις εκθέσεις. Σελίδα 18

19 ALTITUDE ZONES (m) Σχήμα 5. Διάγραμμα εξάπλωσης της ελάτης και της δρυός στις τέσσερεις εκθέσεις σε σχέση με το υψόμετρο. Δρυς (Quercus conferta): Η δρυς στην περιοχή μελέτης εξαπλώνεται από την υψομετρική ζώνη των 650 m έως και την υψομετρική ζώνη των 1350 m. Το ποσοστό εδαφοκάλυψης της έχει μέγιστο στην υψομετρική ζώνη των 650 m με ποσοστό 41,5% και ελάχιστο στην υψομετρική ζώνη των 1350 m όπου και σταματά η εξάπλωση της πλατύφυλλης δρυός στην περιοχή μελέτης. Σημειώνετε εδώ ότι η Quercus conferta αναπτύσσεται και σε μικρότερα υψόμετρα τα οποία δεν περιλαμβάνονται στην περιοχή μελέτης. Για τον λόγο αυτό η καμπύλη που παρουσιάζεται στο σχήμα 6 δεν είναι ολοκληρωμένη αλλά τμήμα του πλήρους διαγράμματος εξάπλωσης της Quercus conferta. Ένα μεγάλο ποσοστό της συνολικής έκτασης της δρυός, στην περιοχή μελέτης, μεγαλύτερο του 80% βρίσκεται μεταξύ των υψομετρικών ζωνών των 650 και 950 m. Σε μεγαλύτερες υψομετρικές ζώνες, και παρά το γεγονός ότι ο ανταγωνισμός από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες παύει να υφίσταται, το ποσοστό της δρυός συνεχίζει να μειώνεται λόγω μεταβολής των κλιματικών συνθηκών και ανταγωνισμού με άλλα είδη φυσικής βλάστησης, κυρίως, την ελάτη. Η καμπύλη του ποσοστού εδαφοκάλυψης της Quercus conferta ανά υψομετρική ζώνη εκφράζεται πολύ ικανοποιητικά από την πολυωνυμική εξίσωση 4 ου βαθμού (Σχέση 2), R²= 0,997. Σελίδα 19 COVERAGE % E- Abies borisii regis S- Abies borisii regis W- Abies borisii regis N- Abies borisii regis E- Quercus conferta S- Quercus conferta W- Quercus conferta N- Quercus conferta

20 COV%=Ax 4 +Bx 3 +Cx²+Dx+E(2) COV% = Το ποσοστό εδαφοκάλυψης ανά υψομετρική ζώνη, Χ = Υψόμετρο σε m, Α, Β, C, D. Συντελεστές. Η δρυς αναπτύσσεται παράλληλα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης μέχρι την υψομετρική ζώνη των 1350 m. Τα δασικά είδη που ανταγωνίζονται την πλατύφυλλη δρυ στα χαμηλά υψόμετρα, εκτός από την ελάτη, είναι τα είδη των θάμνων και κυρίως το πουρνάρι. Μικτό δάσος Ελάτης και Δρυός: Η μίξη της ελάτης με τη δρυ στην περιοχή μελέτης λαμβάνει χώρα εντός του κοινών ζωνών εξάπλωσης των δύο ειδών, και συγκεκριμένα από την υψομετρική ζώνη των 750 m έως και αυτή των 1150 m (Σχήμα 6). Σχετικά με την υψομετρική ζώνη εξάπλωσης των δύο ειδών, παρατηρείται ότι τα υψομετρικά όρια της εξάπλωσης της μίξης τους δεν είναι τα ίδια με τα υψομετρικά όρια της εξάπλωσης των δύο ειδών αλλά βρίσκονται ενδιάμεσα. Δηλαδή, ενώ η εξάπλωση της δρυός σταματά στην υψομετρική ζώνη των 1350 m, η μίξη της με την ελάτη σταματά στην υψομετρική ζώνη των 1150 m, όπου προφανώς η δρυς διαθέτει ακόμη σημαντικό μέρος της ανταγωνιστικότητας της. Αντίστοιχα, η ελάτη ξεκινά την εξάπλωσή της από την υψομετρική ζώνη των 650 m και η μίξη της με τη δρυ αρχίζει από την υψομετρική ζώνη των 750 m, όπου η ελάτη αρχίζει να έχει μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα ALTITUDE (m) Σχήμα 6. Καμπύλες εξάπλωσης της ελάτης και της δρυός σε σχέση με την κλίση. Σελίδα 20 COVERAGE % Slope-1 Abies borisii regis Slope-2 Abies borisii regis Slope-3 Abies borisii regis Slope-1 Quercus conferta Slope-2 Quercus conferta Slope-3 Quercus conferta

21 Θάμνοι (Quercus coccifera και Spartium junceum): Οι θαμνώδεις εκτάσεις συναντώνται από την υψομετρική ζώνη των 750 m έως και την υψομετρική ζώνη των 1650 m, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 7. Σημειώνεται ότι είδη που συμμετέχουν στην σύνθεση της θαμνώδους βλάστησης όπως το πουρνάρι (Quercus coccifera) και σπάρτο (Spartium junceum) αναπτύσσονται και σε χαμηλότερα υψόμετρα, αλλά στην περιοχή μελέτης λόγω της μικρής έκτασης που καταλαμβάνει η χαμηλότερη ζώνη των 650 m δεν συναντάμε θαμνώδεις εκτάσεις. Το μέγιστο σημείο της καμπύλης παρουσιάζεται στην υψομετρική ζώνη των 850 m με ποσοστό εδαφοκάλυψης 7,96%. Στα χαμηλότερα υψόμετρα, όπως προκύπτει από την αναφορά στις ζώνες βλάστησης αλλά και από επιτόπιες παρατηρήσεις, επικρατεί το πουρνάρι (Quercus coccifera) αλλά υπάρχει κατά θέσεις και το σπάρτο (Spartium junceum), ενώ στα μεγαλύτερα υψόμετρα κυριαρχεί η οξύκεδρη άρκευθος (Juniperus oxycedrus). Οι θάμνοι καταλαμβάνουν υποβαθμισμένες εκτάσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες και αποτελούν πρόδρομο είδος ή ενδιάμεση βλάστηση μεταξύ της γυμνής επιφάνειας και του δάσους. Επίσης, δέχονται τον ανταγωνισμό των άλλων ειδών της φυσικής βλάστησης και ιδιαίτερα την ισχυρότατη πίεση της ελάτης και των ανθρώπινων επεμβάσεων. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα η κατανομή των θάμνων να παρουσιάζει ακανόνιστες αυξομειώσεις ανάλογα με την υψομετρική ζώνη (Σχήμα 7) ALTITUDE ZONES (m) Σχήμα 7. Διάγραμμα εξάπλωσης της ελάτης και της θαμνώδους βλάστησης ανάλογα με την κλίση και το υψόμετρο. Σελίδα 21 COVERAGE % E- Abies borisii regis S- Abies borisii regis W- Abies borisii regis N- Abies borisii regis E- Bushes S- Bushes W- Bushes N- Bushes

22 Πλάτανος (Platanus orientalis): Ο πλάτανος είναι από τα είδη της αζωνικής βλάστησης. Αυτό σημαίνει ότι έχει ιδιαίτερα καλή ανάπτυξη, ανεξάρτητα από το υψόμετρο, κοντά σε πηγές νερού ή σε περιοχές με μεγάλη σχετική υγρασία, και δεν επηρεάζεται ιδιαίτερα από άλλους παράγοντες. Δηλαδή φυτρώνει ιδιαίτερα καλά, κοντά σε κοίτες ή εκβολές ποταμών και ρευμάτων όπως επίσης και κοντά σε λίμνες. Επιπλέον, ο πλάτανος προτιμά θέσεις με ήπιες κλίσεις ώστε να διατηρούν ικανοποιητικά ποσοστά υγρασίας ακόμα και τους καλοκαιρινούς μήνες. Το εκατοστιαίο ποσοστό εδαφοκάλυψης του πλατάνου ανά υψομετρική ζώνη, δεν παρουσιάζει ομοιομορφία αλλά έχει συνεχείς διακυμάνσεις, ανάλογες με την κατανομή των θέσεων που βρίσκονται οι περιοχές που προτιμά ο πλάτανος (υγρές θέσεις). Η καμπύλη παρουσιάζει μέγιστο στην υψομετρική ζώνη των 650 m με ποσοστό 8,4%. Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra): Είναι γνωστό, από την Δασική Υπηρεσία του Καρπενησίου, ότι η Μαύρη Πεύκη προέρχεται από αναδασώσεις που έγιναν στην περιοχή μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου πολέμου. Συνεπώς η έξαπλωσή της προσδιορίζεται από ανθρωπογενή αποκλειστικά αίτια. Καστανιά (Castanea sativa) Οι καρποί της Καστανιάς είναι εδώδιμοι. Επιπλέον, το ξύλο της καστανιάς είναι υψηλής ποιότητας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τεχνικό ξύλο για περαιτέρω επεξεργασία και για την παραγωγή διαφόρων αντικειμένων χρήσιμων στον άνθρωπο. Είναι λογικό λοιπόν, η ανθρώπινη δραστηριότητα να μην σταματά στην συλλογή των καρπών και του ξύλου της καστανιάς αλλά να γίνονται και διάφορες ενέργειες για την βελτίωση της παραγωγής, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Αυτό σημαίνει ότι η καστανιά, τόσο στην περιοχή μελέτης όσο και γενικότερα, μπορεί είτε να εισάγεται και να καλλιεργείται, ή να γίνονται καλλιεργητικά μέτρα σε μια ήδη υπάρχουσα συστάδα. Στην περιοχή μελέτης η καστανιά εμφανίζεται σε νησίδες στις βόρειες κυρίως εκθέσεις, συχνά με την παρουσία μεμονωμένων δένδρων ελάτης. Επίσης, η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης της καστανιάς δεν έχει μορφή κανονικής κατανομής, αλλά παρουσιάζει αυξομειώσεις στο ποσοστό εδαφοκάλυψης σε σχέση με το υψόμετρο που δεν υπάρχουν συνήθως σε περίπτωση φυσικής βλάστησης. Η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης της καστανιάς έχει μέγιστο στην υψομετρική ζώνη των 650 m, με ποσοστό 3,5%. Συγκρίνοντας όλα τα παραπάνω, και κυρίως το διάγραμμα του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης της καστανιάς με τα διαγράμματα των αυτοφυών ειδών, η εξάπλωσή της προσεγγίζει περισσότερο αυτά των ανθρώπινων δραστηριοτήτων Σελίδα 22

23 παρά της φυσικής βλάστησης. Επιπλέον, οι υψομετρικές ζώνες που είναι εγκατεστημένη η καστανιά είναι περίπου ίδιες με αυτές των οικισμών αλλά και των αγρών, ακόμη η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης είναι ακανόνιστη και μάλιστα αυξάνεται σε υψομετρικές ζώνες που βρίσκονται μεγάλοι οικισμοί, όπως είναι για παράδειγμα, οι οικισμοί Άγιος Νικόλαος και Αγία Τριάδα. Επιπλέον εμφανίζεται πολύ κοντά σε αυτούς όπως φαίνεται και στον χάρτη βλάστησης. Από τις παρατηρήσεις αυτές δημιουργούνται αμφιβολίες για το αν η Καστανιά ανήκει στην κατηγορία της φυσικής βλάστησης της περιοχής. Οι σοβαρές αυτές ενδείξεις προκειμένου να επιβεβαιωθούν απαιτείται περαιτέρω ιστορική και γενετική μελέτη των συστάδων της περιοχής. Η εξακρίβωση της προέλευσης των συστάδων αυτών έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από δασική και ιστορική άποψη. Λιβαδικές Εκτάσεις: Οι εκτάσεις αυτές καλύπτονται από ποώδη και αραιή θαμνώδη βλάστηση, ενώ στα χαμηλότερα υψόμετρα πρόκειται για υποβαθμισμένες εκτάσεις στις οποίες ασκείται βόσκηση. Στα μεγαλύτερα υψόμετρα οι εκτάσεις αυτές δεν μπορούν να καλυφθούν από τη φυσική βλάστηση της περιοχής γιατί δεν το επιτρέπουν οι κλιματικές συνθήκες. Οι εκτάσεις αυτές βρίσκονται στη ζώνη Astragalo- Acantholimonetalia. Η βόσκηση σε ορεινές περιοχές, όπως η περιοχή μελέτης, είναι μια ανθρώπινη δραστηριότητα με εποχικό κυρίως χαρακτήρα, που διαρκεί από την άνοιξη έως και τις αρχές του φθινοπώρου, ειδικά σε ότι αφορά τις περιοχές που βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα. Οι βοσκότοποι, όπως φαίνεται και στο σχήμα 9, ξεκινούν από την υψομετρική ζώνη των 650 m αλλά μόνο από την υψομετρική ζώνη των 1550 m αρχίζουν ουσιαστικά να έχουν σημαντικά ποσοστά εδαφοκάλυψης, φθάνοντας μέχρι και τα μεγαλύτερα υψόμετρα.με πολύ μεγάλα ποσοστά εδαφοκάλυψης. Η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης των βοσκοτόπων έχει μέγιστο στην υψομετρική ζώνη των 1950 m, με ποσοστό 94,64% (Σχήμα 8). Συζήτηση συμπεράσματα Η ελάτη (Abies borisii-regis) είναι το κυρίαρχο δασικό είδος στην περιοχή μελέτης με ποσοστό εδαφοκάλυψης 45,65% στο σύνολο της έκτασης. Το ποσοστό αυτό της εδαφοκάλυψης της ελάτης εξαρτάται σημαντικά από το υψόμετρο για συντελεστή εμπιστοσύνης a=0,05. Άλλα σημαντικά είδη που φύονται στην περιοχή μελέτης είναι η δρυς (Quercus conferta) με ποσοστό εδαφοκάλυψης 5,19%, το μικτό δάσος ελάτης και δρυός (Abies borisii-regis και Quercus conferta) με ποσοστό εδαφοκάλυψης 0,98%, οι θάμνοι, που στην περιοχή μελέτης εκπροσωπούνται από τα είδη του πουρναριού (Quercus coccifera), της οξύκεδρης αρκεύθου (Juniperus oxycedrus) και του σπάρτου (Spartium junceum) με συνολικό ποσοστό εδαφοκάλυψης 4,45%. Τα δασικά είδη βλάστησης στην περιοχή μελέτης αναπτύσσονται από την υψομετρική ζώνη των 650 m μέχρι και αυτή των 1850 m. Σε μεγαλύτερα υψόμετρα, κυρίως λόγω κλιματικών συνθηκών και ανθρώπινων παρεμβάσεων (ελεύθερη βόσκηση ζώων) δεν υπάρχει δασική βλάστηση σε δενδρώδη μορφή. Οι εκτάσεις αυτές στην περιοχή μελέτης καταλαμβάνονται από λιβαδικές εκτάσεις (βοσκοτόπους) ή άγονες εκτάσεις. Σελίδα 23

24 COVERAGE % Πρακτικά Ημερίδας «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014» ALTITUDE ZONES (m) E- Abies borisii regis S- Abies borisii regis W- Abies borisii regis N- Abies borisii regis E-Pastures S-Pastures W-Pastures N-Pastures E-Barren land Σχήμα 8. Διάγραμμα εξάπλωσης ελάτης και λιβαδικών εκτάσεων σε σχέση με την έκθεση και το υψόμετρο. Ο πλάτανος αναπτύσσεται όπου υπάρχει νερό, και κυρίως σε ήπιες κλίσεις έτσι ώστε να υπάρχει υγρασία και τους καλοκαιρινούς μήνες επειδή είναι είδος της αζωνικής βλάστησης και συναντάται σε μεγάλη ποικιλία υψομέτρων, στην περιοχή μελέτης αναπτύσσεται από την υψομετρική ζώνη των 650 m μέχρι και αυτή των 1250 m, με κυμαινόμενο ποσοστό ανά ζώνη. Η καστανιά (Castanea sativa) βρίσκεται κοντά σε οικισμούς και πιθανόν να αποτελείται από τεχνητές συστάδες, καταλαμβάνει δε το 1,33% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης. Οι καρποί της συλλέγονται και τα δένδρα υλοτομούνται, για καυσόξυλα ή τεχνική ξυλεία. Επιπλέον, υπάρχει στην περιοχή μελέτης, μικτό δάσος ελάτης και καστανιάς (Abies borisii-regis και Castanea sativa) το οποίο αναπτύσσεται σε πολύ μικρή έκταση (43,74 Hα) και για το οποίο δεν γίνεται λόγος ξεχωριστά. Η εξάπλωση των παραπάνω ειδών καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις κλιματικές συνθήκες οι οποίες με τη σειρά τους εξαρτώνται από το υψόμετρο. Επιπλέον, και πάντα σε σχέση με τις κλιματικές συνθήκες είναι σημαντική η έκθεση της έκτασης Σελίδα 24

25 σε σχέση με τον ορίζοντα. Ακόμα, ορισμένες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η βόσκηση, έχουν σημαντικές επιδράσεις στα ανώτερα όρια της δασικής βλάστησης. Αναλυτικότερα, οι ανθρώπινες δραστηριότητες όπως οι οικισμοί, γεωργικές καλλιέργειες και βόσκηση ζώων επηρεάζουν τη φυσική βλάστηση, σε όλη την έκταση που αναπτύσσονται, αλλά κυρίως στα όρια εξάπλωσής τους. Αναλυτικότερα, οι κύριες δραστηριότητες που επηρεάζουν το δάσος είναι Οι γεωργικές καλλιέργειες, οι οποίες με ποσοστό εδαφοκάλυψης 10,75% στο σύνολο της έκτασης, και σε συνδυασμό με τους εγκαταλελειμμένους αγρούς που κατέχουν το 5,38% της συνολικής έκτασης δίνουν συνολικό ποσοστό εδαφοκάλυψης από εκτάσεις με γεωργική χρήση 16,13%, καταλαμβάνοντας εκτάσεις σε βάρος του δάσους και ιδιαίτερα της ελάτης. Η βόσκηση κοπαδιών ζώων επηρεάζει τα άνω δασοόρια της ελάτης δημιουργώντας τεχνητά δασοόρια κάτω από τα φυσικά. Οι οικισμοί δεν ασκούν μεγάλη πίεση στο δάσος, μιας και το ποσοστό της συνολικής έκτασης που καταλαμβάνουν είναι 1,25%. Οι αναδασώσεις καλύπτουν μικρό ποσοστό της συνολικής έκτασης. Συγκεκριμένα η Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra) καλύπτει το 0,44% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης και δεν επηρεάζουν σημαντικά τη φυσική εξάπλωση των δασικών ειδών. Η μελέτη εξάπλωσης της βλάστησης με την χρήση αεροφωτογραφιών και Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών δίνει σημαντικές πληροφορίες για την συμπεριφορά και τον ανταγωνισμό των ειδών τόσο σε σχέση με το κλίμα όσο και με το ανάγλυφο. Η μελέτη της επίδρασης των εδαφολογικών, γεωλογικών, και των κατά σταθμό κλιματικών στοιχείων μπορεί να δώσει επίσης πλήθος πληροφοριών. Ύστερα από την παρατηρούμενη, τα τελευταία χρόνια, μείωση της έντασης της βόσκησης αναμένεται η επέκταση του δάσους, κυρίως της ελάτης τόσο στους εγκαταλελειμμένους αγρούς όσο και στα μεγαλύτερα υψόμετρα, σε θέσεις όπου οι σταθμολογικές συνθήκες το επιτρέπουν. Σελίδα 25