ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΕΙΟΝΟΜΙΑΣ-ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ

Transcript

1 ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΕΙΟΝΟΜΙΑΣ-ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ» ΜΑΘΗΜΑ : «Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΟΡΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΕΣ : ΗΛΙΑΣ ΚΑΡΑΚΑΪΔΟΣ - ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΘΕΜΑ:«KNOWLEDGE MAP OF INFORMATION SCIENCE -TECHNOLOGIES»

2 Πίνακας Περιεχομένων ΠΕΡΙΛΗΨΗ...3 ΣΚΟΠΟΣ...3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...4 ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ...4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5 ΤΙ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΩΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ...6 ΤΙ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΩΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ...7 ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ...9 Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΩΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΤΕΧΝΗ (LIBERAL ART)...13 ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ - ΤΟ WEB ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΣΑΜΕ ΜΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ...26 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ένα από τα βασικά κομμάτια του χώρου της Επιστήμης της Πληροφόρησης είναι οι Τεχνολογίες. Η Επιστήμη της Πληροφόρησης εξετάζει τις Τεχνολογίες από τη σκοπιά της αξιοποίησής τους για τη χρήση της πληροφορίας. Διαχρονικά, οι εφευρέσεις και οι τεχνολογικές ανακαλύψεις στο χώρο της παραδοσιακής (μηχανικής) τεχνολογίας, δείχνουν το δρόμο στην Επιστήμη της Πληροφόρησης για την πρακτική εφαρμογή των Τεχνολογιών στο δικό της πεδίο. Αυτό το πεδίο είναι η Βιομηχανία της Πληροφόρησης, όπου συμπεριλαμβάνεται ένας μεγάλος αριθμός κλάδων. Στη Βιομηχανία της Πληροφόρησης εντάσσονται επίσης πληροφοριακές δραστηριότητες πολλών τομέων που δεν είναι κατά βάση πληροφοριακοί οργανισμοί. Ο ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα, ειδικότερα των ηγετών, είναι πολύ σημαντικός για να επιτευχθεί η ορθή χρήση των τεχνολογιών και να σημειωθεί πρόοδος στην Επιστήμη της Πληροφόρησης. Ιστορικά, αρκετοί ηγέτες του χώρου, με εφόδια την πλατιά γνώση πολλών διαφορετικών επιστημών και την αντίληψη των αναγκών της εποχής τους συνεισέφεραν σημαντικά στην ανάπτυξη της Επιστήμη της Πληροφόρησης. Αυτά τα εφόδια προσπαθούν να προσφέρουν στα μελλοντικά στελέχη στις μέρες μας διάφορα πανεπιστημιακά προγράμματα που αντιμετωπίζουν την Επιστήμη της Πληροφόρησης ως έναν ευέλικτο διαθεματικό τόπο (liberal art ελεύθερη τέχνη). Οι φοιτητές σε αυτά διδάσκονται πολλά και διαφορετικά τεχνολογικά, κοινωνικά και ανθρωπιστικά αντικείμενα και αποκτούν ευρύτερη γνώση και παιδεία. Υπάρχει ένα τεράστιο πεδίο επιστημονικής έρευνας στο χώρο που περιλαμβάνει πάρα πολλά αντικείμενα. Οι πιο συναρπαστικές εξελίξεις συμβαίνουν στον Παγκόσμιο Ιστό όπου, με την ονομασία Web 2.0, αναπτύσσονται πάρα πολλές νέες υπηρεσίες με κοινό χαρακτηριστικό την ενεργητική συμμετοχή των χρηστών. ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να εξεταστούν κάποιες πτυχές του θέματος της χαρτογράφησης του χώρου της Επιστήμης της Πληροφόρησης. Πιο συγκεκριμένα θα εξεταστεί το κομμάτι Technologies (Τεχνολογίες) το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τον Zins(2007) για να χαρακτηρίσει μια από τις 10 βασικές κατηγορίες στις οποίες χωρίζει την Επιστήμη της Πληροφόρησης στη μελέτη του Knowledge map of Information Science. Δεν είναι δυνατό να μελετηθεί επαρκώς και σφαιρικά το θέμα αυτό στα πλαίσια μιας εργασίας εξαμήνου, αλλά μπορούν να αναλυθούν κάποια σημεία, με βάση την αρθρογραφία κάποιων ειδικών. 3

4 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε ήταν η μελέτη άρθρων. Για την εύρεση πληροφοριών γύρω από πρόσωπα, ιδρύματα, τεχνολογίες κτλ χρησιμοποιήθηκε το Αφετηρία της μελέτης ήταν το άρθρο του Chaim Zins (2007), Knowledge Map of Information Science. Για τον ορισμό των Technologies (Τεχνολογιών) και Information Industry (Βιομηχανία της Πληροφόρησης) χρησιμοποιήθηκαν τα άρθρο του Chaim Ζιns (2007), Classification Schemes of Information Science:Twenty Scholars map the field και η ιδρυτική πρόταση που υπέβαλε το Information Planning Group του University of California, Berkeley το 1993 Proposal for a School of Information Management and Systems. Αναλύθηκαν εκτενώς τα άρθρα των W. Arms Information science as a liberal art όπου τίθενται πολλά ζητήματα κυρίως για το ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα στην αξιοποίηση της τεχνολογίας στο χώρο της Πληροφόρησης και του J.Warner On universality in productive and information technology, όπου εξετάζεται η καθολικότητα της τεχνολογίας και ο ρόλος της τεχνολογίας ιστορικά. Για τις αναφορές στο Web 2.0 βασική πηγή ήταν το άρθρο του Tim O Reilly ( ) What Is Web Design Patterns and Business Models for the Next Generation of Software. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Technologies - Τεχνολογίες, Information Technology - Τεχνολογία της Πληροφόρησης, Information Science - Επιστήμη της Πληροφόρησης, Information Industry - Βιομηχανία της Πληροφόρησης, universality - καθολικότητα, School of Information and Management Systems, Cornell, liberal art - ευέλικτος διαθεματικός τόπος - ελεύθερη τέχνη, Web 2.0, Knowledge Map - Γνωστικός χάρτης. 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα από τα 10 τμήματα στα οποία χώρισε ο Zins το 2007, στο έργο του «Χάρτης της Γνώσης της Επιστήμης της Πληροφόρησης», το χώρο της Πληροφόρησης είναι και η κατηγορία Technologies (Τεχνολογίες). Στην κατηγορία Technologies ο Zins (2007) κατατάσσει το σύνολο των τεχνολογιών της γνώσης, των τεχνολογικών συσκευών και μέσων, των τεχνολογιών της επικοινωνίας καθώς και οποιοδήποτε υλικό ή τεχνική χρησιμοποιείται για την αναπαραγωγή της γνώσης(π.χ. χαρτί, εκτύπωση). Ο συγκεκριμένος όρος «συνοδεύει» την πληροφορία και τη γνώση σε όλο τον «Κύκλο ζωής» τους. Αναλυτικότερα οι «Τεχνολογίες» διευκολύνουν τη δημιουργία, αναπαράσταση, δημοσίευση, τεκμηρίωση, διάδοση-αναπαραγωγή-μετάδοση, αποθήκευση, οργάνωση, αποθήκευση, αναζήτηση, ανάκτηση, διαχείριση, επεξεργασία, ταξινόμηση, αξιολόγηση και μέτρηση της πληροφορίας και της γνώσης. Η πληροφορία και η γνώση αναπαρίστανται μέσω πληροφοριακών συστημάτων βασισμένων σε υπολογιστές (το Διαδίκτυο είναι ένα από αυτά), μέσω τεχνολογιών επικοινωνιών (π.χ. κινητό τηλέφωνο) ή άλλων συσκευών (π.χ. mp3 player) ή μέσω των πιο παραδοσιακών τεχνολογιών εκτύπωσης σε χαρτί (βιβλία περιοδικά). Ο Zins θεωρεί ότι η Επιστήμη της Πληροφόρησης (Information Science) διαφέρει από την Επιστήμη Υπολογιστών(Computer Science «Πληροφορική») καθώς ο ρόλος της Επιστήμης της Πληροφόρησης είναι να εστιάσει πάνω στη συνεισφορά των Τεχνολογιών στην καλύτερη διάδοση της γνώσης. Σε αυτό το πλαίσιο τίθενται πολλά ζητήματα προς διερεύνηση (π.χ. σχεδιασμός εφαρμογών βασισμένων σε υπάρχουσες τεχνολογίες, εκπαίδευση στελεχών και ηγετών του χώρου της πληροφόρησης, σχεδιασμός φιλικών διεπαφών προς το χρήστη). O Zins(2007) χρησιμοποίησε τη μεθοδολογία Critical Delfi. Σύμφωνα με αυτή συλλέχθηκαν ερωτηματολόγια από 57 ερευνητές και στελέχη του χώρου της Πληροφόρησης σε 16 χώρες που περιέγραφαν τη χαρτογράφηση του χώρου της Επιστήμης της Πληροφόρησης. Οι απαντήσεις παρατέθηκαν στο άρθρο Classification Schemes of Information Science.Στις περισσότερες απαντήσεις ο χώρος της Πληροφόρησης αποτέλεσε 1 ή 2 αυτόνομα πεδία ή ήταν μέρος κάποιου αριθμού πεδίων. Οι επιμέρους τίτλοι που χρησιμοποίησαν οι ερευνητές για να χαρακτηρίσουν τα τεχνολογικά τμήματα του χώρου διέφεραν και πολλές φορές δεν συμπεριέλαβαν τον όρο «τεχνολογία». Χαρακτηριστικά χρησιμοποιήθηκαν οι όροι Information Production, Information Use, Information System and Development, Information Processing, Applications, Information Systems, Database Management, Storing & Communication Process, Information Retrieval, Systems & Products κ.α. 5

6 ΤΙ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΩΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ O Donald Hawkins, ένας από τους ερευνητές στους οποίους απευθύνθηκε ο Zins, χωρίζει το πεδίο Information Technologies στα εξής μέρη: 1. Διαδίκτυο ( Παγκόσμιος Ιστός, Μηχανές Αναζήτησης, Φυλλομετρητές, Υπερμέσα, Πύλες κτλ) 2. Ιδιωτικά Δίκτυα, Τηλεδιάσκεψη 3. Λογισμικό (Γλώσσες προγραμματισμού, Λειτουργικά συστήματα, πλατφόρμες) 4. Υλικό 5. Πολυμέσα 6. Διαχείριση Τεκμηρίων (ψηφιοποίηση, ανάκτηση, συντήρηση, διασύνδεση, αποθήκευση, δικαιώματα κτλ) 7. Τεχνητή Νοημοσύνη Έμπειρα συστήματα 8. Επικοινωνίες και Δίκτυα 9. Ασφάλεια, έλεγχος πρόσβασης, αυθεντικοποίηση, κρυπτογράφηση 10. Άλλα H Επιστήμη της Πληροφόρησης εξετάζει τις τεχνολογίες όχι αυτές καθαυτές, αλλά ως προς τη χρήση τους για την ικανοποίηση των πληροφοριακών αναγκών. Εξετάζει επίσης τη φύση των τεχνολογιών με σκοπό να προσδιορίσει τα απαραίτητα εφόδια που πρέπει να διαθέτουν όσοι επιθυμούν να παίξουν ένα ρόλο σε αυτή την επιστήμη. 6

7 ΤΙ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΩΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Σύμφωνα με την ιδρυτική πρόταση του τμήματος Επιστήμης της Πληροφόρησης του University of California ( Proposal for a School of Information Management and Systems, Information Planning Group 1993) ως βιομηχανία της πληροφόρησης θεωρούνται οι οργανισμοί που έχουν σχέση με δημιουργία, διανομή και δημοσίευση της πληροφορίας. Στο παράρτημα της πρότασης καταγράφονται αναλυτικά και είναι: A. Οργανισμοί που έχουν σχέση κατά κύριο λόγο με το περιεχόμενο της πληροφορίας. 1. Εκδότες. 2. Δημιουργοί και οι πάροχοι υπηρεσιών. 3. Ο Τύπος και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. 4. Εταιρείες ανάπτυξης εφαρμογών πολυμέσων. 5. Πρακτορεία πληροφοριών (π.χ. Reuters). 6. Εταιρείες παροχής υπηρεσιών δεδομένων (π.χ., Mead). 7. Πάροχοι υπηρεσιών προστιθέμενης άξιας (π.χ. Standard and Poors). 8. Επιστημονικές και Επαγγελματικές Ενώσεις (π.χ., American Chemical Society). B. Οργανισμοί που έχουν σχέση κατά κύριο λόγο με τη μετάδοση της πληροφορίας. 1. Εταιρείες τηλεπικοινωνιών και καλωδιακής τηλεόρασης. 2. Εταιρίες που πωλούν πρόσβαση σε Βάσεις Δεδομένων. 3. Εταιρίες πάροχοι Διαδικτύου. C. Οργανισμοί που έχουν σχέση κατά κύριο λόγο με την τεχνολογία της πληροφορίας. 1. Η βιομηχανία λογισμικού. 2. Εταιρίες που έχουν σχέση με το υλικό των Η/Υ και ιδιαίτερα με την ανάπτυξη προδιαγραφών για το υλικό και το λογισμικό. 3. Εταιρίες ανάπτυξης επιμορφωτικών τεχνολογιών. D. Οργανισμοί που έχουν σχέση κατά κύριο λόγο με οργάνωση, πρόσβαση και διατήρηση των πληροφοριών. 1. Βιβλιοθήκες (π.χ., Πανεπιστημιακές, δημόσιες, εταιρικές, σχολικές, έρευνας, αλλά και ειδικού σκοπού Βιβλιοθήκες, όπως νοσοκομειακές). 2. Μουσεία. 3. Αρχεία. 4. Κέντρα Πληροφόρησης. 5. Νοσοκομεία και άλλες ιατρικές οργανώσεις. 7

8 E. Πληροφοριακές λειτουργίες σε οργανισμούς που ΔΕΝ είναι πρωτίστως πληροφοριακοί. i. Ο σχεδιασμός και η διαχείριση των συστημάτων πληροφόρησης, σε χαρτί και ηλεκτρονικό υπολογιστή, για τους οργανισμούς όλων των ειδών και μεγεθών συμπεριλαμβανομένων τραπεζών, εταιριών κατασκευών, ασφαλιστικών κτλ που αφορούν: A. Εσωτερική πληροφόρηση. B. Εξωτερική πληροφόρηση. ii. iii. iv. Η Εφαρμογή της τεχνολογίας των πληροφοριών (αξιολόγησης, επιλογής, σχεδιασμού) Η Έρευνα, συλλογή, σύνθεσης και αξιολόγηση πληροφοριών. Διαχείριση εγγραφών. F. Κυβέρνηση i. Κυβερνητικές υπηρεσίες που ασχολούνται με την παραγωγή και διανομή πληροφοριών ii. iii. iv. Κυβερνητικές υπηρεσίες ρυθμιστικού χαρακτήρα. Κυβερνητικές υπηρεσίες που εμπλέκονται στην αξιολόγηση της τεχνολογίας των πληροφοριών, της ανάπτυξης και της πολιτικής. Τμήματα που διαχειρίζονται πληροφοριακούς πόρους. v. Υπηρεσίες πληροφοριών ασφάλειας (π.χ. CIA). vi. Φορείς που συμμετέχουν στην διαμόρφωση της πολιτικής / λήψη αποφάσεων: ως καταναλωτές πληροφοριών,( π.χ. οργανισμοί τροφίμων, φαρμάκων κτλ) G. Άλλοι ακαδημαϊκοί και ερευνητικοί οργανισμοί. i. Μεγάλα επιστημονικά έργα (π.χ. χαρτογράφηση ανθρώπινου γονιδιώματος). ii. Ειδικά πληροφοριακά συστήματα H. Ειδικά διδακτορικά i. Ακαδημαϊκά. ii. Επαγγελματικά iii. Κρατικών υπηρεσιών 8

9 Εικόνες 1-2. Σχέδια ατμομηχανών ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Ο Julian Warner, καθηγητής στο School of Management and Economics, The Queen's University of Belfast, στη Βόρεια Ιρλανδία, ασχολήθηκε με το ζήτημα της καθολικότητας στην παραγωγική και την πληροφοριακή τεχνολογία. Ξεκινάει τη μελέτη του με τη διαπίστωση ότι «η επιστήμη της πληροφόρησης έχει την τάση να αποκλείει τεχνολογίες που ασχολούνται με την ανθρώπινη μετατροπή του υλικού περιβάλλοντος (παραγωγικές τεχνολογίες) από την ακτίνα δράσης της και προτιμάει να εστιάσει στις τεχνολογίες πληροφοριών και στις εφαρμογές τους.» Και όπου δόθηκε σαφής προσοχή στις παραγωγικές τεχνολογίες, για παράδειγμα σε συζητήσεις σχετικές με υπολογιστικά θέματα και για τη χρήση του υπολογιστή ως μηχανής, η βασική ανησυχία είναι να διαφοροποιηθεί η τεχνολογία της πληροφορίας από την παραγωγική τεχνολογία. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι «η τεχνολογία της πληροφορίας θεωρείται τότε ότι ασχολείται με την μετατροπή των εισερχόμενων πληροφοριών σε εξερχόμενες παρά, για παράδειγμα, με την παραγωγή ισχύος από δυναμική ενέργεια.» Πιο συνηθισμένα, μια διάζευξη ανάμεσα στην πληροφορία και στην παραγωγική τεχνολογία είναι υπονοούμενη, για παράδειγμα στην αντιθετική διάκριση των κοινωνιών της πληροφορίας, όπως άλλωστε είναι η δική μας, από τις βιομηχανικές κοινωνίες. Η διαφοροποίηση των πληροφοριών από την παραγωγική τεχνολογία τότε καθορίζεται ακριβώς αλλά το κοινό πλαίσιο της τεχνολογίας παραμένει ανεξερεύνητο. Αποτέλεσμα της έλλειψης εξέτασης της τεχνολογίας είναι να έχει περιοριστεί η θεωρητική αναζήτηση για την κατανόηση της τεχνολογίας της πληροφορίας από την επιστήμη της πληροφόρησης. Η ιστορική θεώρηση των πραγμάτων επίσης έχει περιοριστεί. Παραμένουν ακόμα δυνατά ίχνη, πολύ ανεπαίσθητα και διεισδυτικά, στην περιορισμένη αναγνώριση της τεχνολογίας της πληροφορίας ως ανθρώπινη κατασκευή. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία της πληροφορίας μπορούν να αντιμετωπιστούν σαν να ήταν αυτόνομες εξελίξεις. Η πιθανότητα να θεωρούνται οι τεχνολογίες ως ανθρώπινες κατασκευές, που εφευρέθηκαν και υιοθετήθηκαν κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, σπάνια αναπτύσσεται σύμφωνα με το Warner. 9

10 Μερικές πρόσφατες εξελίξεις έχουν έρθει σε αντίθεση με αυτή την έλλειψη θεωρητικής ανακλαστικότητας. Ένας επιστημονικός κλάδος της ιστορίας της πληροφορίας, ο οποίος θα εντάξει την ιστορία των υπηρεσιών πληροφορίας και των βιβλιοθηκών, έχει προταθεί. Ο αναπτυσσόμενος τομέας της κοινωνικής πληροφορικής συμπεριλαμβάνει την κοινωνική διάσταση της τεχνολογίας ως ένα από τα σημεία εστίασης του. Μια άποψη της τεχνολογίας ως ανθρώπινη κατασκευή προήλθε από τον Marx ( σχετικές ενδιαφέρουσες απόψεις προήλθαν από τον Babbage) και έχει αρχίσει να υιοθετείται για να συμπεριλάβει την τεχνολογία της πληροφορίας. Η ανάλυση του Μαρξ για την παραγωγική τεχνολογία έχει θεωρηθεί πολύπλοκη, έχει εφαρμοστεί λίγο, αλλά έχει υψηλές οριακές αποδόσεις όταν εφαρμόζεται και η εφαρμογή της στην τεχνολογία της πληροφορίας θα μπορούσε να είναι συγκριτικά γόνιμη. Ο Rosenberg ξεκινώντας από τις απόψεις του Μαρξ, ανέπτυξε μια. Μερικοί περαιτέρω κρίσιμοι διαχωρισμοί γίνονται: η εφεύρεση διακρίνεται από την καινοτομία ή από την υιοθέτηση του εφευρεθέντος προϊόντος και αναγνωρίζονται οι μηχανισμοί διάχυσης της τεχνολογικής προόδου και η επιρροή παλαιότερων γεγονότων σε ακόλουθες εξελίξεις. Σε αυτό το μοντέλο, η τεχνολογία της πληροφορίας θεωρείται ως μια μορφή γνώσης που ασχολείται με το μετασχηματισμό των εφαρμογών. Ο διαχωρισμός της καινοτομίας από την εφεύρεση μπορεί να είναι ιδιαίτερα πολύτιμος καθώς στα τέλη του 19ου αιώνα στις ΗΠΑ, μια κρίσιμη περίοδος καινοτομιών στις τεχνολογίες, με τον όρο «τεχνολογία της πληροφορίας» εννοούσαν τον τηλέγραφο και το τηλέφωνο. Η έννοια της καθολικότητας Υπάρχουν σαφείς αναλογίες όσον αφορά την έννοια της καθολικότητας για την παραγωγική τεχνολογία και για την τεχνολογία της πληροφορίας. Και για τις δύο μορφές τεχνολογίας, η πρακτική κατανόηση και η θεωρητική έκφραση μπορούν να εξελιχθούν χωριστά και οι τεχνολογικές εφαρμογές που παράγονται στη βάση πρακτικής κατανόησης μπορούν να προηγηθούν από τη πλήρη θεωρητική περιγραφή τους. Παραγωγική τεχνολογία Ο Warner χρησιμοποιεί το παράδειγμα της ατμομηχανής για να στηρίξει τις θέσεις του. Για την παραγωγική τεχνολογία, η ατμομηχανή αποτελούσε μια παγκόσμια πηγή κινητικής ενέργειας η οποία θα μπορούσε να αντικαταστήσει το έργο που κατέβαλαν οι άνθρωποι, τα ζώα και οι φυσικές πηγές ενέργειας προσαρμοσμένες στην ανθρώπινη χρήση, όπως τα ποτάμια. Ο Warner θαυμάζει τη μεγαλοσύνη της ευφυΐας του Watt στον καθορισμό της πατέντας που έβγαλε τον Απρίλιο του Σε αυτή περιγράφεται η ατμομηχανή του, όχι σαν μια εφεύρεση για έναν συγκεκριμένο σκοπό, αλλά ως ένας παράγοντας καθολικά εφαρμόσιμος στην βιομηχανία. Πολλές από τις εφαρμογές που αναφέρει σε αυτή, για παράδειγμα το σφυρί με ατμό, δεν εμφανίστηκαν παρά πενήντα χρόνια αργότερα. Ακόμα κι έτσι, αμφισβήτησε την εφαρμογή του ατμού στην πλοήγηση, δηλαδή μια από τις πρώτες εφαρμογές της εφεύρεσης του. Η αντίθεση ανάμεσα στην εφεύρεση και τις μετέπειτα εφαρμογές της εξηγείται από το γεγονός ότι είναι δύσκολο να προβλεφθούν όλοι οι δυνατοί σκοποί στους οποίους θα προσαρμοστούν οι εφευρέσεις. Ο Warner επισημαίνει 10

11 τη θέση του Μαρξ που έβλεπε την τεχνολογία σαν μια κοινωνική διαδικασία. Η ιστορία των εφευρέσεων δεν είναι η ιστορία των εφευρετών. Ο Μαρξ υποτιμά τη συνεισφορά του ατόμου στην τεχνολογική πρόοδο. Ο Μαρξ πιστεύει ότι η υιοθεσία της ατμομηχανής για την αντικατάσταση της ανθρώπινης δύναμης ευνοεί τις βιομηχανίες μεγάλης κλίμακας σε σχέση με τις εγχώριες ή με τις βιοτεχνίες μικρής κλίμακας, μειώνοντας το συγκριτικό κόστος παραγωγής. Επίσης μειώνει την εξάρτηση της βιομηχανίας από συγκεκριμένες τοποθεσίες αντικαθιστώντας την ενέργεια που παράγεται από τα ποτάμια και αργότερα, ως ένα συστατικό της τεχνολογίας μεταφορών, βοηθώντας στη μεγαλύτερη μετακίνηση ορυκτών. Όπως υιοθετήθηκε τότε η καθολικότητα της ατμομηχανής ως πηγή κινητήριας δύναμης, έτσι,στις μέρες μας, υιοθετείται η καθολικότητα του υπολογιστή ως παγκόσμιας μηχανής πληροφοριών. Η πρακτική κατανόηση που είναι ενσωματωμένη στις εφαρμοσμένες τεχνολογίες, όπως η ατμομηχανή, θεωρείται ένας σημαντικός παράγοντας για τη θεωρητική θεμελίωση της τεχνολογίας. Ο Μαρξ στο «Κεφάλαιο» θεωρεί ότι η αρχή του για τη βιομηχανική τεχνολογία να βλέπει κάθε διαδικασία παραγωγής ξεχωριστά και στο ότι την αναλύει στα συστατικά της στοιχεία, χωρίς να κοιτάξει πρώτα την ικανότητα του ανθρώπινου χεριού να εκτελεί αυτές τις νέες διαδικασίες, δημιούργησε ολόκληρη την σύγχρονη επιστήμη της τεχνολογίας. Ο Warner ανατρέχει στον Ηρόδοτο, ο οποίος αναφέρει ότι κάποιες αρχές της γεωμετρίας προέκυψαν από την ανάγκη να ανακτηθούν τα όρια των χωραφιών που εξαφανίζονταν από την ετήσια υπερχείλιση του Νείλου. Εδώ έχουμε ένα παράδειγμα πρακτικής κατανόησης πριν από την θεωρητική έκφραση. Η επιστήμη της τεχνολογίας, σύμφωνα με το Μαρξ στο Κεφάλαιο «ανακάλυψε τις λίγες μεγάλες θεμελιώδεις μορφές κίνησης οι οποίες, παρ όλη την ποικιλομορφία των οργάνων που χρησιμοποιούνται, εφαρμόζονται απαραίτητα σε κάθε παραγωγική πράξη του ανθρώπινου σώματος, ακριβώς όπως η επιστήμη της μηχανικής δεν οδηγείται λάθος από την τεράστια πολυπλοκότητα των σύγχρονων μηχανών στο να το δει αυτό σαν οτιδήποτε άλλο εκτός από τη σταθερή επανεμφάνιση των ίδιων μηχανικών διαδικασιών». Εδώ υπάρχει μια μεγάλη αναλογία με την απομόνωση των θεμελιωδών λειτουργιών των μαθηματικών, όπως η γραφή, η διαγραφή και η αντικατάσταση των συμβόλων και της συμπίπτουσας και ακόλουθης μηχανοποίησής τους. Συνοπτικά, καταλήγει ο Warner,η καθολικότητα μπορεί να διακριθεί στις παραγωγικές τεχνολογίες και να δοθεί σαν παράδειγμα από την ατμομηχανή. Η καθολικότητα της ως πηγή κινητήριας δύναμης βοηθάει στο να εξηγηθεί η ευρεία εφαρμογή της. Για την παραγωγική τεχνολογία, η πρακτική κατανόηση προηγείται και τονώνει την επιστημονική περιγραφή και ανάλυση. Υπάρχουν επίσης αναλογίες με την τεχνολογία της πληροφορίας, ιδιαίτερα στην μέθοδο της ανάλυσης, στην μείωση της προφανούς ποικιλομορφίας σε λίγες θεμελιώδεις λειτουργίες και στην έννοια της ίδιας της καθολικότητας. Τεχνολογία της πληροφορίας Για την τεχνολογία της πληροφορίας, οι θεωρητικές σκέψεις σχετικά με την καθολικότητα και οι πρακτικές κατασκευές που ενσωματώνουν την καθολικότητα αποτελούν επίσης ξεχωριστές εξελίξεις σε κάποιο βαθμό. Σε αντίθεση με την παραγωγική τεχνολογία, η θεωρία έχει προηγηθεί μερικώς της πράξης, ιδιαίτερα όσον αφορά τον υπολογιστή ως μία παγκόσμια μηχανή πληροφοριών και εδώ 11

12 μπορούν να βρεθούν τα αποτελέσματα της σύγκλισης της επιστήμης και της τεχνολογίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Σε θεωρητικό επίπεδο, η θεωρία της πληροφορίας όπως παριστάνεται από την Μαθηματική θεωρία της επικοινωνίας των Shannon και Weaver ασχολήθηκε με την «οικονομική» και ακριβή μεταφορά συμβόλων σε θεωρητικό επίπεδο «τόσο γενικό που κάποιος δεν χρειάζεται να πει τι είδους σύμβολα λαμβάνονται υπόψη». Η μείωση των λειτουργιών στα Μαθηματικά στη διαγραφή, γραφή και αντικατάσταση συμβόλων σύμφωνα με δοθέντες κανόνες της δεκαετίας του 20 και προηγήθηκαν της δημιουργίας μιας παγκόσμιας μηχανής πληροφοριών από την Turing το Η συμβολική λογική και η μαθηματική automata theory ακόμα δεν είναι πλήρως ενσωματωμένες η μία με την άλλη. Για τις πρακτικές κατασκευές, οι κώδικες για την μεταφορά μηνυμάτων προηγήθηκαν της θεωρίας της πληροφορίας και ανακαλύφθηκε ότι ήταν πολύ αποδοτικοί όταν υπολογίζονταν έναντι των θεωρητικών πιθανοτήτων για «οικονομική» κωδικοποίηση. Το δυαδικό σύστημα έχει μακρά ιστορία από μόνο του και αποδίδει το ελάχιστο σύνολο συμβόλων που χρειάζεται για την παράσταση εννοιών. Ο Warner υποστηρίζει ότι η αυστηρή έννοια της καθολικότητας που εφαρμόζεται στον υπολογιστή είναι περισσότερο γνωστή από τα λιγότερο επίσημα ανάλογα (analogues) στην παραγωγική τεχνολογία ή στη θεωρία της πληροφορίας και στους κώδικες, αν και ακόμα δεν είναι απαραίτητα ευρέως διαχεόμενο ή καλά κατανοητό. Ακόμη και αυτοί που είναι πολύ εξοικειωμένοι με την θεωρητική έννοια δεν κατάλαβαν απαραίτητα την πλήρη ποικιλία θεωρητικών εφαρμογών. «Αν τυχόν αποδειχθεί ότι η βασική λογική μιας μηχανής που είναι σχεδιασμένη για την αριθμητική λύση διαφορικών εξισώσεων συμπίπτει με τη λογική μιας μηχανής που κάνει λογαριασμούς σε ένα πολυκατάστημα, θα την θεωρούσα ως την πιο εκπληκτική σύμπτωση που έχω συναντήσει ποτέ.» O Warner παίρνοντας υπόψη του την ιστορική προοπτική και την πολυπλοκότητα των εφαρμογών των υπολογιστών συμπεραίνει ότι «η καθολικότητα του υπολογιστή μπορεί να εξηγήσει την διάχυσή του, με το διανοητικό έργο του προγραμματισμού να αντικαθιστά το διανοητικό και σωματικό έργο που χρειάζεται για την κατασκευή πληροφοριακών μηχανών ειδικού σκοπού.» Καταλήγει όμως και σε άλλα ενδιαφέροντα συμπεράσματα : «Η θεώρηση και της παραγωγικής και της τεχνολογίας της πληροφορίας ως ανθρώπινες κατασκευές έχει βοηθήσει στην αποκάλυψη ενός συγκεκριμένου παραλληλισμού μεταξύ τους. Βρέθηκαν ανάλογες, αλλά όχι πανομοιότυπες αισθήσεις καθολικότητας. Η καθολικότητα της κινητήριας δύναμης και της μεταφοράς σημάτων έδωσε εξήγηση για την ευρεία διάχυση της ατμομηχανής και του υπολογιστή.» Το μέλλον παρέχει περαιτέρω ευκαιρίες που προσφέρονται από την κατανόηση της τεχνολογίας της πληροφορίας. Για παράδειγμα, αντίθετα με την παραγωγική τεχνολογία, η τεχνολογία της πληροφορίας δεν φθείρεται απαραίτητα από την χρήση (όπως διαβρώνεται το αδράχτι στην περιστροφή). Ο ρυθμός καινοτομίας στους υπολογιστές και σε άλλα ηλεκτρονικά προϊόντα θα μπορούσε τότε να εξηγηθεί από την ανάγκη να τονωθούν οι πωλήσεις πριν χρειαστούν αντικατάσταση τα προϊόντα. Τα νέα προϊόντα στην τεχνολογία της πληροφορίας απαντούν σε νέες ανάγκες ή παρέχουν βελτιωμένες λύσεις σε παλιότερες ανάγκες. Δεν «φθείρονται» τα παλιότερα προϊόντα. Από κοινού με την παραγωγική τεχνολογία, η γνώση και το έργο που ενσωματώνεται στη μηχανή μπορεί να μειώσει το ανθρώπινο έργο που απαιτείται για τις τρέχουσες 12

13 διαδικασίες. Για παράδειγμα, ένα τυπωμένο κείμενο, μπορεί να δημιουργηθεί με λιγότερο έργο στο σημείο της παραγωγής από ότι απαιτείται με τον παραδοσιακό τρόπο. Η ικανότητα του υπολογιστή να προγραμματιστεί για να αναλάβει την πρωτόγονη λειτουργία της γραφής, της διαγραφής και της αντικατάστασης συμβόλων είναι ανάλογος με την μείωση της απασχόλησης σε εργασίες ρουτίνας που αφορούν την διαχείριση πληροφοριών. Μια ακόμη δυνατότητα θα ήταν η πλήρης ανάπτυξη της προσέγγισης που υπονοείται από την παρατήρηση του Walter Benjamin ότι, «μέσα στο φαινόμενο των δυνατοτήτων αναπαραγωγής αντικειμένων τέχνης, η εκτύπωση είναι απλά μία ιδιαίτερη, αν και σημαντική περίπτωση». Η επίδραση του υπολογιστή ως μία παγκόσμια μηχανή, ικανή να συνδυάσει λειτουργίες διαμοιρασμένες πρωτύτερα σε διαφορετικές τεχνολογίες, μπορεί να γίνει ένας παράγοντας στο να ενθαρρύνει την αναγνώριση ανόμοιων σύγχρονων και ιστορικών μορφών σαν παραλλαγές της τεχνολογίας της πληροφορίας, καθώς η καθολικότητα και η τεχνολογία της πληροφορίας αρχίζουν να κατανοούνται καλύτερα. Εικόνα 3. O William Y. Arms Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΩΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΤΕΧΝΗ (LIBERAL ART) O William Y. Arms, Καθηγητής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Cornell στη Νέα Υόρκη, στο άρθρο του Information science as a liberal art, το 2005, ασχολήθηκε με το πώς μπορεί να εκπαιδευτεί η επόμενη γενιά ηγετών για τις πληροφοριακές ανάγκες του μέλλοντος. Δηλαδή ποιες γνώσεις και αξίες πρέπει να διαθέτουν τα στελέχη που θα κληθούν να διοικήσουν πληροφοριακούς οργανισμούς. Όπως επίσης και ποια θα είναι η γενικότερη συγκρότηση και παιδεία αυτών των ατόμων σε σχέση με τη θεώρηση του συγγραφέα για το τι είναι τελικά ο χώρος της επιστήμης της Πληροφόρησης, ως ένας ευέλικτος διαθεματικός τόπος (liberal art) όπου συναντώνται θετικές, κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Κάνει μια ιστορική αναδρομή και παρατηρεί ότι ηγέτες του χώρου είναι μη βιβλιοθηκονόμοι με ευρεία επιστημονική γνώση. Σχετικά με την εκπαίδευση των επιστημόνων και των ηγετών του χώρου θεωρεί ότι «στο γρήγορα εξελισσόμενο χώρο της επιστήμης της πληροφόρησης η ηγεσία (πρωτοπορία) θα προέλθει από ευέλικτη σκέψη βασισμένη σε ευρεία κατανόηση της τεχνολογίας και των κοινωνικών επιστημών». Παρουσιάζει το πρόγραμμα σπουδών του Cornel University το οποίο συμπεριλαμβάνει: Πληροφορική 13

14 Ανθρωπιστικές επιστήμες Κοινωνικές Οικονομικές Νομικές Επιστήμες Μαθηματικά και Στατιστική O Arms χρησιμοποίησε μια μελέτη περίπτωσης για να ερευνήσει το ζητούμενο: τη συλλογιστική πάνω στην οποία βασίστηκε το νέο πρόγραμμα επιστήμης της πληροφόρησης στο Πανεπιστήμιο Cornell. Διαπίστωσε ότι η επιστήμη της πληροφόρησης έχει μεγάλο εύρος, πρέπει να θεωρηθεί από πολλές σκοπιές, και σε τελική ανάλυση είναι ένας ευέλικτος διαθεματικός τόπος (liberal art). Ο σχετικός τίτλος του άρθρου του προϊδεάζει τον αναγνώστη για την άποψη του συγγραφέα. Σε έναν γρήγορα εξελισσόμενο κόσμο, η ηγεσία θα πρέπει να διαθέτει ευέλικτη σκέψη βασισμένη σε μια ευρεία κατανόηση της τεχνολογίας και των κοινωνικών επιστημών. Η επιστήμη της πληροφόρησης πρέπει να θεωρηθεί ως ένας ευέλικτος διαθεματικός τόπος, όπου συναντιούνται πολλές επιστήμες σε ένα ελεύθερο πλαίσιο, και όχι ένα κλειστό επάγγελμα. Η εκπαίδευση στην επιστήμη της πληροφόρησης παρέχει εξαιρετικά θεμέλια για μια καριέρα στις υπηρεσίες βιβλιοθήκης, εκδόσεων και πληροφοριών, αλλά υπάρχουν πολύ περισσότερες ευκαιρίες καριέρας για κάποιον με αυτή την εκπαίδευση σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς της αγοράς. Οι περισσότερες πρόσφατες πρωτοβουλίες στην επιστήμη της πληροφόρησης έχουν προέλθει από επαγγελματικές σχολές βιβλιοθηκονομίας. Η πρωτοτυπία και η αξία της μελέτης του Arms είναι ότι, ξεκινώντας από τη θεώρηση της επιστήμης της πληροφόρησης ως ενός ευέλικτου διαθεματικού τόπου, τα πανεπιστήμια μπορεί να ικανοποιήσουν τις ανάγκες ενός πολύ ευρέως ακροατηρίου. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι δεν είναι πάντα εύκολο να αναγνωρίσουμε τις υπόγειες τάσεις που υπάρχουν στο χώρο της πληροφόρησης, αλλά φαίνεται να υπάρχει μια απομάκρυνση από την επαγγελματική εκπαίδευση που εστιάζεται στην βιβλιοθηκονομία προς μια ελεύθερη και ευέλικτη εκπαίδευση, η οποία δίνει έμφαση στη γειτνίαση μεταξύ της επιστήμης των υπολογιστών και των κοινωνικών επιστημών οι οποίες μελετούν το πώς οι άνθρωποι και η κοινωνία αλληλεπιδρούν με την τεχνολογία. Και ενώ αυτός ο τομέας ονομάζεται «πληροφορία» ή «επιστήμη της πληροφορίας», οι άνθρωποι που είναι καλά εκπαιδευμένοι ταυτόχρονα στην επιστήμη των υπολογιστών και στις κοινωνικές επιστήμες έχουν ευκαιρίες καριέρας πέρα από τις υπηρεσίες βιβλιοθήκης, εκδόσεων και πληροφοριών. Συχνά, προκειμένου να σχεδιάσουμε το μέλλον, είναι χρήσιμο να κοιτάξουμε το παρελθόν. Ποιοι είναι οι ηγέτες που έπαιξαν δημιουργικό ρόλο στην αλλαγή του κόσμου των πληροφοριακών υπηρεσιών τα τελευταία πενήντα χρόνια; Πώς εκπαιδεύτηκαν; Η Εθνική Δανειστική Βιβλιοθήκη για την Επιστήμη και Τεχνολογία (NLLST), η οποία έγινε η βάση για το Τμήμα Διαδανεισμού της Βρετανικής Βιβλιοθήκης παρέχει ένα διαφωτιστικό παράδειγμα. Η NLLST ήταν μία από τις λίγες βιβλιοθήκες που δημιουργήθηκαν στον εικοστό αιώνα που οργανώθηκε με αρχές. Σε ένα σημαντικό δοκίμιο του 1959, οι Urquhart και Bunn (1959) ανέλυσαν τα πρότυπα δανεισμού μεταξύ βιβλιοθηκών από την εμπειρία τους στην Βιβλιοθήκη του Μουσείου Επιστημών και πρότειναν ένα εντελώς νέο είδος βιβλιοθήκης αφιερωμένο στον δανεισμό μεταξύ βιβλιοθηκών (Urquhart and Bunn, 1959). Όταν έγινε ο πρώτος διευθυντής της νέας βιβλιοθήκης, ο Donald Urquhart εισήγαγε τεχνικές διοίκησης, όπως την στατιστική δειγματοληψία για τον έλεγχο της ποιότητας, που έχουν πολλά κοινά σημεία με τις σύγχρονες επιχειρήσεις παραγγελιών δι αλληλογραφίας. Ο διάδοχός του Maurice Line 14

15 πρόσθεσε τη σημαντική του ικανότητα στο να σχεδιάζει και να αναλύει δεδομένα έρευνας για να βγάλει ιδέες για τις πληροφοριακές ανάγκες και ευκαιρίες. Το αποτέλεσμα είναι ένας συνδυασμός της βιβλιοθηκονομίας με τη σύγχρονη επιστήμη της διοίκησης. Βιβλιοθηκονόμοι ως ηγέτες Αν το Τμήμα Διαδανεισμού της Βρετανικής Βιβλιοθήκης είναι ένας πρωτοπόρος στην εφαρμογή διοικητικών μεθόδων στις βιβλιοθήκες, οι ηγέτες στην χρήση υπολογιστών για τα δεδομένα βιβλιοθήκης, συγκεκριμένων αρχείων καταλόγου, ήταν η Henriette Avram της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσσου, και ο Fred Kilgour, ιδρυτής του OCLC. Η συμβολή τους στην κοινότητα βιβλιοθηκών για την ανάπτυξη του MARC και των από κοινού καταλόγων είναι πάρα πολύ γνωστή, αλλά ο ρόλος τους στην ιστορία των υπολογιστών είναι λιγότερο γνωστός. Στην επιστήμη των υπολογιστών φαίνεται να μην υπάρχουν καλές αναφορές για το ΜARC και τον OCLC. Μια ενδιαφέρουσα ιστορική περιγραφή δίνεται από την Avram (1975). Την δεκαετία του 60, όταν το σύστημα MARC δημιουργήθηκε, τα συστήματα υπολογιστών χρησιμοποιούσαν κεφαλαία γράμματα μόνο για να αναπαραστήσουν δεδομένα σε αυστηρή μορφή με καθορισμένους αριθμούς πεδίων σταθερού μήκους. Η πολύπλοκη δομή εγγραφής της MARC με την πολύπλοκη σημειολογία της ήταν μοναδική. Η Avram ήταν αυτοδίδακτη προγραμματίστρια με σπουδές 2 ετών στην προϊατρική και αρκετά αργότερα στα Ανώτερα Μαθηματικά, αλλά με μεγάλη επαγγελματική εμπειρία στην NSA (Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ) και τη CIA (Υπηρεσία Πληροφοριών των ΗΠΑ), πριν εργαστεί στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου, όπου και ανέπτυξε το MARC. Ένας άλλος ηγέτης από αυτή την περίοδο ήταν ο Eugene Garfield, ο ιδρυτής του Ινστιτούτου Επιστημονικών Πληροφοριών (ISI). Η σημασία του έργου του προχωρεί πέρα από την δημιουργία υπηρεσιών όπως του Ευρετηρίου Επιστημονικών Παραπομπών και Τρεχουσών Περιεχομένων( Science Citation Index and Current Contents. Ο Garfield (1979) σε μια μεγάλη σειρά δοκιμίων, ανέπτυξε τη χρήση της ανάλυσης παραπομπών ( citation analysis) στην κατανόηση της δομής των επιστημονικών πληροφοριών. Αυτές οι ιδέες είναι η βάση για την σύγχρονη ανάλυση συνδέσμων, όπως ο αλγόριθμος PageRank που χρησιμοποιείται από την Google για τη σειρά κατάταξης των ιστοσελίδων στις αναζητήσεις. Το εκπαιδευτικό παρελθόν του Garfield είναι παράδειγμα για τους επιστήμονες πληροφορικής του σήμερα: Πανεπιστημιακό δίπλωμα στη Χημεία, μάστερς στην βιβλιοθηκονομία και διδακτορικό στην Δομική Γλωσσολογία. Εικόνα 4. Henriette Avram Μη βιβλιοθηκονόμοι ως ηγέτες 15

16 Ατομικά και συλλογικά οι πρωτοπόροι που περιγράψαμε παραπάνω, είναι ένα παράδειγμα δημιουργικά σκεπτόμενων ανθρώπων των οποίων οι ιδέες έχουν αλλάξει τη μορφή των βιβλιοθηκών και των υπηρεσιών πληροφόρησης. Ανέπτυξαν νέες ιδέες και δημιούργησαν τους οργανισμούς που τις έθεσαν σε εφαρμογή. Αυτοί οι άνθρωποι σπούδασαν ή εργάστηκαν όλοι στη βιβλιοθηκονομία. Αυτό ίσως να υποδηλώνει ότι το παραδοσιακό πρόγραμμα διδακτέας ύλης βιβλιοθηκών θα παρείχε καλή εκπαίδευση για την επόμενη γενιά. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 15 ετών, ωστόσο, ένα διαφορετικό πρότυπο έχει εμφανιστεί. Πρόσφατες εξελίξεις έχουν γίνει από ανθρώπους που δεν έχουν προέλθει από τον παραδοσιακό χώρο της βιβλιοθηκονομίας. Για παράδειγμα, το Βραβείο Paul Evan Peters απονέμεται από τον Οργανισμό Βιβλιοθηκών Έρευνας, τον Συνασπισμό Διαδικτυακών Πληροφοριών και την EDUCAUSE. Με αυτό βραβεύονται όσοι πέτυχαν «τα πιο σημαντικά και μακροβιότερα επιτεύγματα που έχουν σχέση με τα δίκτυα υψηλής απόδοσης και τη δημιουργία και χρήση πηγών και υπηρεσιών πληροφοριών οι οποίες προάγουν την επιστημονική σκέψη και την πνευματική παραγωγικότητα». Με τις δυνατές ρίζες τους στις Αμερικάνικες βιβλιοθήκες έρευνας, αυτοί οι οργανισμοί αναμένεται να έχουν βαθιά κατανόηση των κύριων εξελίξεων στον τομέα, ωστόσο το βραβείο δεν έχει ποτέ απονεμηθεί σε κάποιον με δίπλωμα βιβλιοθηκονομίας. Τα πρώτα τρία βραβεία απονεμήθηκαν στους: Tim Berners Lee, τον δημιουργό του Παγκόσμιου Ιστού (WWW), έναν φυσικό με μεγάλη ικανότητα στους υπολογιστές, Vinton Cerf, έναν από τους ανθρώπους κλειδιά πίσω από το Διαδίκτυο ο οποίος ήταν επιστήμονας πληροφορικής, και Brewster Kahle, τον ιδρυτή του αρχείου του Διαδικτύου (Internet Archive), επίσης ένας επιστήμονας πληροφορικής. Κάνοντας μια πρόχειρη γενίκευση από αυτά τα λίγα παραδείγματα, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι μέχρι πριν 15 χρόνια, οι κυριότερες καινοτομίες στις υπηρεσίες βιβλιοθηκών και πληροφοριών προέρχονταν από ανθρώπους που εκπαιδεύτηκαν ως βιβλιοθηκονόμοι και αφομοίωσαν γνώσεις πληροφορικής και διοίκησης κατά τη διάρκεια της καριέρας τους. Οι άνθρωποι αυτοί εργάστηκαν κυρίως σε βιβλιοθήκες. Πιο πρόσφατα, ωστόσο, πολλές καινοτομίες προήλθαν από ανθρώπους με εκπαίδευση στην επιστήμη των υπολογιστών, οι οποίοι έχουν αφομοιώσει μια περιορισμένη γνώση των προβλημάτων των βιβλιοθηκών και των πληροφοριών. Η γενίκευση όμως αυτή είναι, τελικά, μακριά από τη γενική αλήθεια. Αυτή την εποχή, για παράδειγμα, μερικές από τις πιο συναρπαστικές εξελίξεις στην επιστημονική πληροφόρηση προέρχονται από το Εθνικό Κέντρο Πληροφοριών Βιοτεχνολογίας (NCBI) στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας. Οι ομάδες στο NCBI αποτελούνται από επιστήμονες στο χώρο της υγείας, επιστήμονες υπολογιστών και βιβλιοθηκονόμους. Πολλοί άνθρωποι θα ισχυρίζονταν ότι αυτή η μορφή ομαδικής δουλειάς με επιστήμονες προερχόμενους από πολλαπλούς τομείς είναι πιθανόν να είναι το μοντέλο για μελλοντικές καινοτομίες. Επαγγελματική εκπαίδευση Μια πιθανή ερμηνεία τέτοιων και παρόμοιων παραδειγμάτων είναι ότι το επαγγελματικό πρόγραμμα διδακτέας ύλης των σχολών βιβλιοθηκονομίας χρειάζεται να αναθεωρηθεί. Τα τελευταία χρόνια, σχεδόν κάθε Αμερικάνικο πανεπιστήμιο με τμήμα βιβλιοθηκονομίας έχει εξετάσει τα προγράμματά του και 16

17 έχει κάνει σημαντικές αλλαγές. Στις αρχές της δεκαετίας του 90, μερικά πανεπιστήμια αμφισβήτησαν την ποιότητα των τμημάτων τους (βιβλιοθηκονομίας). Άλλα επαγγελματικά τμήματα, όπως της νομικής και της διοίκησης επιχειρήσεων, προσέλκυαν τους καλύτερους φοιτητές της χώρας, συνεισφέροντας σημαντική έρευνα και οικονομικά κέρδη. Δύο καλά πανεπιστήμια, το Πανεπιστήμιο Κολούμπια και το Πανεπιστήμιο του Σικάγο απλά έκλεισαν τα τμήματα βιβλιοθηκονομίας. Στο Κολούμπια, που ως λόγο επικαλέστηκαν την έλλειψη χώρου στην πανεπιστημιούπολη στο Μανχάταν, υπήρχε η βαθύτερη ανησυχία ότι το τμήμα βιβλιοθηκονομίας δεν έφτανε τα ακαδημαϊκά στάνταρ του υπόλοιπου πανεπιστημίου. Άλλα πανεπιστήμια αναγνώρισαν ότι οι ψηφιακές πληροφορίες παρέχουν ευκαιρίες για ένα νέο είδος επαγγελματικού τμήματος, με νέο πρόγραμμα διδακτέας ύλης και έντονο πρόγραμμα έρευνας. Δύο πολύ γνωστά παραδείγματα είναι το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Berkeley και το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. Σε αυτά τα δύο πανεπιστήμια και σχεδόν σε κάθε άλλο μεγάλο τμήμα βιβλιοθηκονομίας, τέσσερις κύριες αλλαγές έχουν γίνει: Το τμήμα έχει αλλάξει ονομασία για να δώσει έμφαση στην πληροφορία, τα προγράμματα μάστερς έχουν ανακαινιστεί, συχνά προσθέτοντας ένα πρόγραμμα που εστιάζεται στην πληροφορία, μεγάλη έμφαση έχει δοθεί στην ομοσπονδιακά χρηματοδοτούμενη έρευνα σε τεχνικούς τομείς και η ηγεσία του τμήματος έχει αλλάξει. Πολλοί πρόσφατα διορισμένοι κοσμήτορες δεν έχουν εκπαίδευση βιβλιοθηκονομίας. Ο νέος κοσμήτορας στο Berkeley ήταν ο Hal Varian, ένας οικονομολόγος και στο Μίσιγκαν, ο Daniel Atkins, ένας ηλεκτρολόγος μηχανικός, και οι δύο με φήμη στον τομέα τους σε όλη τη χώρα. Ο Hal Varian αρθρογραφεί επί μια επταετία στους New York Times και πρόσφατα ανέλαβε επιτελική θέση στη Google. Άλλα τμήματα έχουν κάνει παρόμοιες επιλογές σε επιστήμονες υψηλού προφίλ,έξω από το επάγγελμα του βιβλιοθηκονόμου. Η επιστήμη της πληροφόρησης ως ελεύθερη τέχνη -Ελεύθερες τέχνες και επαγγελματική εκπαίδευση Υπάρχει, ωστόσο, ένας άλλος τρόπος να ερμηνεύσουμε τα παραδείγματα που δόθηκαν πιο πάνω. Στον γρήγορα εξελισσόμενο κόσμο της πληροφορίας η ηγεσία θα προέλθει από την ευέλικτη σκέψη βασισμένη σε μια ευρεία κατανόηση της τεχνολογίας και των κοινωνικών επιστημών. Στα Αμερικάνικα πανεπιστήμια, αυτό ονομάζεται εκπαίδευση «ελεύθερων τεχνών» (liberal arts) για να το διαφοροποιήσει από την επαγγελματική εκπαίδευση, η οποία τονίζει την γνώση και τις ικανότητες για καλά καθορισμένα επαγγέλματα, όπως είναι αυτά των μηχανικών, νομικών και μάνατζερ. Οργανωτικά, τα περισσότερα πανεπιστήμια έχουν μια κεντρική σχολή τεχνών και επιστημών, για να διδάσκουν και να κάνουν έρευνες στις «ελεύθερες τέχνες». Η επαγγελματική εκπαίδευση οργανώνεται σε ειδικές σχολές. Συνεπώς οικονομικά μαθήματα διδάσκονται στις τέχνες και στις επιστήμες ενώ η διοίκηση διδάσκεται σε χωριστές οικονομικές σχολές. Τον τελευταίο αιώνα η εκπαίδευση των νέων βιβλιοθηκονόμων περιστρέφεται γύρω από σχολές βιβλιοθηκονομίας. Η βιβλιοθηκονομία θεωρείται ως επάγγελμα. Στις ΗΠΑ, ένα δίπλωμα μάστερς από μια σχολή βιβλιοθηκονομίας είναι απαραίτητο προσόν για πολλά επαγγέλματα. Ενώ πολλά 17

18 αμερικάνικα πανεπιστήμια έχουν εισάγει νέα προγράμματα στην επιστήμη της πληροφόρησης, σχεδόν όλα τους είναι φτιαγμένα σε υπάρχουσες σχολές βιβλιοθηκονομίας και δίνουν έμφαση στην επαγγελματική εκπαίδευση. Για παράδειγμα, στο Berkeley, η αναφορά για τη σχολή (Ομάδα Σχεδιασμού Πληροφοριών,1993), που καθοδηγούσε τις αλλαγές στη σχολή βιβλιοθηκονομίας ρητά απέρριψε το παραδοσιακό πρόγραμμα διδακτέας ύλης και τα διπλώματα μάστερ στην επιστήμη βιβλιοθηκονομίας. Με αξιοσημείωτη ειλικρίνεια, η αναφορά ανέφερε: «Το δίπλωμα που θα απονεμηθεί από αυτό το πρόγραμμα δεν είναι σχεδιασμένο για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του Αμερικάνικου Οργανισμού Βιβλιοθηκών (American Library Association) αλλά θα είναι μοντέλο για την ανάπτυξη κριτηρίων διαπίστευσης για τον αναδυόμενο επιστημονικό κλάδο στον οποίο εστιάζεται η σχολή».με κλασσικό γραφειοκρατικό λόγο, η θεμελιώδης απόφαση ήταν να καταργήσει την υπάρχουσα σχολή και να αναδημιουργήσει μια νέα σχολή από τις στάχτες της. Σημειώστε ότι αυτή η εξαιρετική αναφορά δεν αμφισβητεί το πλαίσιο ενός επαγγελματικού προγράμματος σε μία ξεχωριστή σχολή. Το μοντέλο Cornell O Arms θεωρεί ότι το να μεταρρυθμιστεί μια υπάρχουσα σχολή βιβλιοθηκονομίας έχει πολλά οφέλη, αλλά επίσης περιορίζει τις διαθέσιμες επιλογές. Σχεδόν πάντα, το κύριο πτυχίο είναι ένα επαγγελματικό μάστερς. Τυπικά υπάρχει ένα σώμα της πανεπιστημιακής σχολής και μια οικονομική σχέση με το πανεπιστήμιο που εξαρτάται από τα έσοδα από το πρόγραμμα μάστερς. Το 2000 o Arms ήταν μέλος της ομάδας που αποφάσισε να εισάγει ένα πρόγραμμα της επιστήμης της πληροφόρησης στο Cornell. Τότε δεν υπήρχε σχολή βιβλιοθηκονομίας στo Cornell, κανένα σώμα αποφοίτων και καθόλου παράδοση. Η ώθηση του προγράμματος προήλθε από το τμήμα Υπολογιστικής και Επιστήμης της Πληροφόρησης. Αυτός είναι ένας οργανισμός σαν σχολή που βρίσκεται στο τμήμα της Επιστήμης Υπολογιστών με αποστολή την ανάπτυξη προγραμμάτων διεπιστημονικών κλάδων. Από την ίδρυσή του το 1999 αναπτύσσει προγράμματα σε τομείς όπως η επιστήμη της πληροφόρησης, η υπολογιστική βιολογία, οι ψηφιακές τέχνες και γραφικά, και η υπολογιστική επιστήμη και μηχανική. Αντί να ιδρυθεί ένα επαγγελματικό πρόγραμμα μάστερς στην επιστήμη της πληροφόρησης, επιλέχθηκε να αξιοποιηθεί η παράδοση των τεχνών και των επιστημών και να ιδρυθεί ένα ευέλικτο διεπιστημονικό πρόγραμμα. Ως τέτοιο, προσφέρεται προπτυχιακό πρόγραμμα και διδακτορικό αλλά όχι πρόγραμμα μάστερς. Εξαιτίας της περίεργης κατάστασης του Cornell, που είναι ένα μεγάλο ιδιωτικό πανεπιστήμιο αλλά παίρνει και επιχορηγήσεις από την πολιτεία της Νέας Υόρκης, παραλλαγές του προπτυχιακού προγράμματος προσφέρονται σε τρία διαφορετικά τμήματα: Τέχνες και Επιστήμες, Γεωργία και Επιστήμες Ζωής και Μηχανική. Ο μεγάλος κίνδυνος σε όλα τα διεπιστημονικά προγράμματα είναι ότι οι φοιτητές δεν αναπτύσσουν βαθιά κατανόηση σε καμία επιστήμη. Για να αποφευχθεί αυτή η κατάσταση, το πρόγραμμα ακολουθεί τρεις βασικές αρχές : Οι πανεπιστημιακοί στο πρόγραμμα της επιστήμης της πληροφόρησης κατέχουν θέση σε ένα συμβατικό τμήμα, όπως επιστήμη υπολογιστών, επικοινωνίας, ψυχολογίας, οικονομικών, γλωσσολογίας, τεχνολογίας επιστημών, 18

19 επιχειρησιακής έρευνας, φυσικής ή στατιστικής. Για να πετύχουν προαγωγή και κατοχή της θέσης πρέπει να ικανοποιήσουν και το τμήμα που κατέχουν τη θέση και το τμήμα της επιστήμης της πληροφόρησης. Για να διατηρηθούν υψηλά ακαδημαϊκά στάνταρ, έχουν τεθεί υψηλά ακαδημαϊκά όρια για τους φοιτητές που θέλουν να εγγραφούν στο προπτυχιακό πρόγραμμα. Είναι πολύ επιλεκτικοί στην αποδοχή στο πρόγραμμα διδακτορικού. Ο στόχος είναι να αποφευχθεί η ειδική διδασκαλία για τους φοιτητές της επιστήμης της πληροφόρησης. Συνεπώς, για παράδειγμα, όταν οι φοιτητές διδακτορικού παίρνουν ένα μάθημα στην γνωστική ψυχολογία, παίρνουν το ίδιο μάθημα, που διδάσκεται στο τμήμα ψυχολογίας, με τους φοιτητές διδακτορικού στην ψυχολογία. Αντίθετα, στόχος είναι οι άλλοι φοιτητές να ωφεληθούν από την συνεργασία με τους φοιτητές της επιστήμης της πληροφόρησης. Παρ όλα αυτά τα προληπτικά μέτρα, υπάρχει ανησυχία ότι οι λιγότερο δυνατοί προπτυχιακοί φοιτητές δεν θα εμβαθύνουν στην επιστήμη. Σε αυτή την περίπτωση οι σχεδιαστές του προγράμματος προτείνουν να δημιουργηθεί ένα πτυχίο μάστερς για να βοηθηθούν αυτοί οι φοιτητές με ένα μεγαλύτερο αριθμό ανώτερων μαθημάτων. Γενικά, ο στόχος του προγράμματος είναι απλός: να αναπτυχθεί η επιστήμη της πληροφόρησης ως ένας επιστημονικός κλάδος που έχει θέση ανάμεσα στα πιο διακεκριμένα προγράμματα στο Cornell, και αυτό καθορίζεται είτε από τα ακαδημαϊκά κριτήρια της φήμης του επιστημονικού κλάδου και των ερευνητικών επιτευγμάτων, είτε από τα επιτεύγματα των αποφοίτων. Πρόγραμμα διδακτέας ύλης της επιστήμης της πληροφόρησης Σύμφωνα με τον Arms τα πανεπιστήμια που έχουν δημιουργήσει σύγχρονα προγράμματα στην επιστήμη της πληροφόρησης σταδιακά συμφωνούν για τα αντικείμενα που πρέπει να συμπεριληφθούν στο πρόγραμμα της διδακτέας ύλης. Είτε το πρόγραμμα αντιμετωπίζεται ως liberal art είτε ως επαγγελματική εκπαίδευση, ο σκοπός είναι να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ της επιστήμης των υπολογιστών και των κοινωνικών επιστημών. Η επιστήμη των υπολογιστών χρειάζεται να είναι ένα θεμελιώδες μέρος της εκπαίδευσης της επιστήμης της πληροφόρησης, αλλά η ίδια η επιστήμη των υπολογιστών συχνά κατηγορείται ότι δημιουργεί ειδικούς με μεγάλες τεχνικές ικανότητες οι οποίοι δεν έχουν τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές ικανότητες που χρειάζονται για να ηγηθούν πολύπλοκων οργανισμών. Το πρόγραμμα σπουδών του Cornell είναι μοναδικό στο ότι δίνει έμφαση στη βαθύτερη επιστήμη και στις κοινωνικές επιστήμες, αλλά ακόμα κι έτσι υπάρχει σημαντική επικάλυψη με τα επαγγελματικά προγράμματα, όπως στο Berkeley.Το σχήμα 1 δείχνει τα διάφορα τμήματα που συνεισφέρουν στο πρόγραμμα Cornell, ταξινομημένα σε τρεις κατηγορίες : τεχνικές, ανθρωπιστικές και κοινωνικές. Τα κύρια θέματα στο πρόγραμμα διδακτέας ύλης στο Cornell είναι τα ακόλουθα : 1. Συστήματα πληροφορίας : βάσεις δεδομένων ανάκτηση πληροφοριών επεξεργασία φυσικής γλώσσας εκμάθηση μηχανής βελτιστοποίηση 19

20 αλγόριθμοι δικτύου 2. Ανθρωποκεντρικά συστήματα αλληλεπίδραση ανθρώπου - υπολογιστή γνωστική ψυχολογία γλωσσολογία επικοινωνία 3. Κοινωνία : οικονομικά νομική κοινωνιολογία σπουδές επιστήμης και τεχνολογίας 4. Μαθηματικά και στατιστική πιθανότητες και στατιστική γραμμική άλγεβρα πειραματικό σχέδιο Σχήμα 1 Τμήματα και προγράμματα που συνεισφέρουν στο πρόγραμμα επιστήμης της πληροφόρησης στο Cornell Παρατηρούμε ότι στον εξωτερικό κύκλο βρίσκονται ψυχολογία, επικοινωνία, γνωστικές σπουδές, οικονομικά, σπουδές επιστήμης και τεχνολογίας, νομική, επιχειρησιακή έρευνα, επιστήμη υπολογιστών δηλαδή επιστήμες που δεν αποτελούν την «καρδιά» του προγράμματος αλλά συνεισφέρουν σημαντικά στην ολοκληρωμένη μόρφωση των φοιτητών. Αντίθετα στον εσωτερικό κύκλο βρίσκονται τα Συστήματα πληροφορικής, αλληλεπίδραση ανθρώπου υπολογιστή και οι κοινωνικές σπουδές υπολογιστών. Η μελέτη αυτών των επιστημών θεωρείται πολύ σημαντική για τους φοιτητές που παρακολουθούν το πρόγραμμα. Ο Arms αναφέρει ότι κατά τον σχεδιασμό του προγράμματος σπουδών, σημαντικές συζητήσεις περιστράφηκαν γύρω από τη σκοπιμότητα της παρουσίας σε αυτό των μαθηματικών και της στατιστικής. Αποφασίστηκε να ενισχυθεί το πρόγραμμα και με αυτά τα μαθήματα καθ ότι «Η επιστήμη της πληροφόρησης είναι ένας ποσοτικός επιστημονικός κλάδος. Θα αδικούσαμε τους φοιτητές μας 20