Μικρό ἀφιέρωμα στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο Μαρία

Transcript

1 Μικρό ἀφιέρωμα στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο Μαρία

2 Περιεχόμενα Ἡ Κοίμησις τῆς Θεοτόκου τοῦ Ἰωάννου Φουντούλη, Καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ἡ ἑορτὴ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ποὺ ἑορτάζει στὶς 15 Αὐγούστου ὁ χριστιανικὸς κόσμος, εἶναι ἡ μεγαλυτέρα ἀπὸ τὶς ἑορτὲς ποὺ καθιέρωσε ἡ Ἐκκλησία πρὸς τιμὴν τῆς Μητρὸς τοῦ Κυρίου, τὶς θεομητορικὲς ἑορτές. Ἴσως εἶναι καὶ ἡ παλαιοτέρα ἀπὸ ὅλες. Τὶς πρῶτες μαρτυρίες ἔχομε γι αὐτὴν κατὰ τὸν Ε' αἰώνα, γύρω στὴν ἐποχὴ ποὺ συνεκλήθη ἡ Γ' Οἰκουμενικὴ Σύνοδος τῆς Ἐφέσου (451), ποὺ καθόρισε τὸ θεομητορικὸ δόγμα καὶ ἔγινε αἰτία νὰ ἀναπτυχθεῖ ἡ τιμὴ στὸ πρόσωπο τῆς Θεοτόκου.Γιὰ πρώτη φορὰ φαίνεται ὅτι συνεστήθη στὰ Ἱεροσόλυμα τὴν 13 Αὐγούστου καὶ λίγο ἀργότερα μετετέθη στὶς 15 τοῦ ἰδίου μηνός. Εἶχε δὲ γενικότερα θεομητορικὸ χαρακτήρα, χωρὶς εἰδικὴ ἀναφορὰ στὸ γεγονὸς τῆς Κοιμήσεως. Ὀνομάζετο «ἡμέρα τῆς Θεοτόκου Μαρίας». Τριμηνιαία ἔκδοση τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. Ἐκδίδεται μέ τήν πρόνοια τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου. Ἰδιοκτήτης-Ἐκδότης: Τμῆμα Ἐκδόσεων Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. Ὑπεύθυνος ὕλης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, τηλ , xarpap75@gmail.com Συντακτική Ἐπιτροπή: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, π. Χαράλαμπος Κοπανάκης. Σχεδίαση περιοδικοῦ: Νίκος Ντρετάκης. Ἐκτύπωση: ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ Ἐπισκεφθεῖτε τήν ἱστοσελίδα μας Οἰκονομικές εἰσφορές: Ἁγ. Γεωργίου 16, Μοῖρες, Ἡρακλείου Κρήτης Τηλ.: Fax: , ἠλεκτρ. ταχ.: info@imga.gr Ἐξώφυλλο: Μήτηρ Θεοῦ, ἔργο κ. Παναγιώτη Μόσχου. Ἡ Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, ἔργο τοῦ κ. Παν. Μόσχου. Kέντρο τοῦ πανηγυρισμοῦ ἀναφέρεται στὴν ἀρχὴ ἕνα «Κάθισμα», ναὸς ἐπ ὀνόματί της, ποὺ εὐρίσκετο ἔξω ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα στὸ τρίτο μίλιο τῆς ὁδοῦ ποὺ ὁδηγοῦσε στὴν Βηθλεέμ. Ἡ σύνδεση τῆς ἑορτῆς αὐτῆς πρὸς τὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, ἔγινε στὸν περίφημο ναὸ τῆς Παναγίας ποὺ βρισκόταν στὴν Γεσθημανή, τὸ «εὐκτήριο τοῦ Μαυρικίου», ὅπου ὑπῆρχε καὶ ὁ τάφος της. Αὐτὸς ὁ Ναὸς πολὺ σύντομα πῆρε τὸν χαρακτήρα τοῦ μεγαλυτέρου θεομητορικοῦ προσκυνήματος καὶ ἡ ἀκτινοβολία τοῦ ἔγινε αἰτία ἡ πανήγυρίς του κατὰ τὴν 15η Αὐγούστου γρήγορα νὰ διαδοθεῖ σ ὁλόκληρο τὸν χριστιανικὸ κόσμο καὶ κατὰ τὸν ΣΤ' μὲ Ζ' αἰώνα νὰ ἐπικρατήσει σὲ ἀνατολὴ καὶ δύση σὰν ἑορτὴ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Ἀργότερα ἐξήρθη ἡ ἑορτὴ μὲ τὴν προπαρασκευαστικὴ νηστεία καὶ τὴν παράταση τὸ ἑορτασμοῦ μέχρι τῆς 23ης ἢ καὶ μέχρι τέλους τοῦ Αὐγού- 3

3 Ἡ Κοίμησις τῆς Θεοτόκου στου καὶ ἔγινε ὄχι μόνο ἡ μεγαλυτέρα θεομητορικὴ ἑορτή, ἀλλὰ καὶ μία ἀπὸ τὶς σπουδαιότερες ἑορτὲς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους. Αὐτὸ βέβαια ἦταν φυσικὸ νὰ γίνει, γιατί ἡ Θεοτόκος εἶναι τὸ προσφιλέστερο καὶ ἱερότερο πρόσωπο μετὰ τὸν Κύριο καὶ γι αὐτὸ συνεκέντρωσε τὴν τιμὴ καὶ τὴν εὐλάβεια ὅλων τῶν χριστιανικῶν γενεῶν. Ἀναρίθμητοι Ναοὶ καὶ Μονὲς ἔχουν κτισθεῖ πρὸς τιμὴν τῆς Κοιμήσεώς της, θαυμάσιες τοιχογραφίες παριστάνουν σὲ κάθε Ναὸ πίσω ἀπὸ τὴν κεντρικὴ εἴσοδο σὲ ἐκπληκτικὲς συνθέσεις τὴν ἱερά της κηδεία, ὕμνοι ἐκλεκτοὶ ἔχουν διακοσμήσει τὴν ἀκολουθία της καὶ λόγοι λαμπροὶ καὶ ἐγκώμια ἐκφωνήθηκαν ἀπὸ τοὺς Πατέρες καὶ νεωτέρους κληρικούς ἄνδρες κατὰ τὴν ἡμέρα τῆς μνήμης της. Ὅλες οἱ «Χαῖρε, ἡ γεννήσασα Χριστὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν. Ὁ Κύριος ἄκουσε τὴν προσευχή σου καὶ θὰ πορευθεῖς εἰς τὴν ζωὴν τὴν ἀληθινὴν καὶ ἀδιάδοχον». ἀνθρώπινες γενεὲς συναγωνίσθηκαν στὴν προσφορὰ ὅ,τι ἐκλεκτοτέρου εἶχαν νὰ παρουσιάσουν γιὰ νὰ μακαρίσουν ἔργῳ καὶ λόγῳ τὴν Παρθένο Μαρία. «Ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριούσι σὲ πᾶσαι αἱ γενεαί». Γιὰ τὴν κατανόηση τοῦ ἐορτολογικοῦ περιεχομένου τῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως, ὅπως καὶ τῶν ἄλλων θεομητορικῶν ἑορτῶν, τῆς Συλλήψεως, τῆς Γεννήσεως καὶ τῶν Εἰσοδίων, πρέπει νὰ κάνουμε μία μικρὰ ἀναδρομὴ στὶς πηγές, ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἀντλήθηκαν τὰ θεομητορικὰ αὐτὰ θέματα. Διαφορετικὰ εἶναι ἀδύνατο νὰ ἑρμηνεύσει κανεὶς ὅτι συνδέεται μὲ τὸν ἑορτασμὸ αὐτόν, τὰ συναξάρια, τὴν ὑμνογραφία καὶ τὴν εἰκονογραφία των. Οἱ αὐθεντικὲς ἱστορικὲς πηγές, τὰ Εὐαγγέλια καὶ τὰ ἄλλα βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης, δὲν μᾶς διέσωσαν πληροφορίες γιὰ τὸν εὐαγγελισμό καὶ γιὰ τὸν μετὰ τὴν ἀνάληψη τοῦ Κυρίου βίο τῆς Θεοτόκου. Πρόθεση τῶν Ἱερῶν συγγραφέων ἦταν νὰ ἀφηγηθοῦν τὸν βίο καὶ τὸ σωτηριῶδες ἔργο τοῦ Χριστοῦ καὶ ὅτι ἄμεσα συνεδέετο μὲ αὐτὸν καὶ ὄχι νὰ ἱκανοποιήσουν τὴν εὐλαβῆ περιέργεια ἢ τὰ ἱστορικὰ ἐνδιαφέροντα τῶν ἀναγνωστῶν των. Ἡ παράδοση ὅμως τῆς Ἐκκλησίας διέσωσε ἀπὸ στόματος εἰς στόμα διάφορες πληροφορίες ποὺ ἀφοροῦσαν στὸν βίο τῆς Θεοτόκου πρὸ συλλήψεως τοῦ Κυρίου καὶ μετὰ τὴν ἀνάστασή Του. Ἀργότερα διάφοροι εὐλαβεῖς, κατὰ τὸ πλεῖστον, συγγραφεῖς περιέλαβαν τὶς πληροφορίες αὐτὲς καὶ τὶς ἀνέπτυξαν μὲ τὴν φαντασία των καὶ γιὰ νὰ ἔχουν περισσότερο κύρος ἔθεσαν στοὺς τίτλους τῶν ἔργων των μεγάλα ἀποστολικὰ ὀνόματα. Ἡ Ἐκκλησία ἀπέρριψε καὶ κατεδίκασε τὰ βιβλία αὐτὰ καὶ τὰ ὀνόμασε «Ἀπόκρυφα» καὶ «Ψευδεπίγραφα». Σὲ μεταγενεστέρα ἐποχὴ πολλὲς ἀπὸ τὶς διηγήσεις αὐτές, τουλάχιστον στὶς βασικὲς τῶν γραμμές, ἔδωσαν θέματα στὴν διαμόρφωση ἑορτῶν, στὴν σύναξη συναξαρίων, στὴν ποίηση ὕμνων καὶ στὴν εἰκονογραφία. Ἐξ ἄλλου καθὼς εἴπαμε, ὁ πυρὴν τῶν διηγήσεων αὐτῶν εἶχε ὡς βάση του παμπάλαιες ἱστορικὲς παραδόσεις γύρω ἀπὸ τὸ πρόσωπο τῆς Θεομήτορος. Εἰδικὰ τὸ γεγονὸς τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ἀφηγεῖται, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, καὶ μία ἀπόκρυφος διήγησις, ποὺ φέρεται ὑπὸ τὸ ὄνομα τοῦ ἠγαπημένου μαθητοῦ τοῦ Κυρίου, τοῦ Ἰωάννου. Μία περίληψη τοῦ ἐκτενοῦς αὐτοῦ κειμένου θὰ παρουσιάσομε ἐδῶ. Σὲ κάθε σημεῖο ὁ ἀναγνώστης τοῦ θυμᾶται ἀντίστοιχες φράσεις ἀπὸ τοὺς ὕμνους καὶ τὸ συναξάριο τῆς ἑορτῆς καὶ λεπτομέρειες ἀπὸ τὴν εἰκόνα τῆς Κοιμήσεως, ποὺ ἐφιλοτέχνησαν βυζαντινοὶ ζωγράφοι: Ἡ Παναγία μετὰ τὴν ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ καθημερινῶς πήγαινε στὸ ζωοδόχο μνῆμα καὶ προσεύχεται. Μία Παρασκευὴ ὁ ἀρχάγγελος Γαβριὴλ παρουσιάζεται μπροστά της καὶ τὴν χαιρετᾶ: «Χαῖρε, ἡ γεννήσασα Χριστὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν. Ὁ Κύριος ἄκουσε τὴν προσευχή σου καὶ θὰ πορευθεῖς εἰς τὴν ζωὴν τὴν ἀληθινὴν καὶ ἀδιάδοχον». Ἡ Θεοτόκος ἐπιστρέφει στὸν οἶκον της, θυμιᾶ καὶ προσεύχεται στὸν Χριστὸ νὰ τῆς στείλει τὸν Ἰωάννη καὶ τοὺς λοιποὺς Ἀποστόλους γιὰ νὰ παρασταθοῦν στὸν θάνατό της. Ἡ προσευχὴ τῆς εἰσακούεται καὶ πρῶτος φθάνει, ἁρπαγεῖς ἀπὸ νεφέλη, ὁ Ἰωάννης καὶ σὲ λίγο ἐπὶ νεφελῶν καὶ οἱ λοιποὶ ἀπόστολοι οἱ διεσπαρμένοι στὰ πέρατα τοῦ κόσμου. Τὴν Κυριακὴ ἔρχεται μὲ τὴν ἀπαστράπτουσα δόξα Του καὶ μὲ χιλιάδες ἀγγέλους ὁ Κύριος νὰ παραλάβει τὴν ψυχὴ τῆς μητρός Του. Ἐκείνη εὐλογεῖ τοὺς Ἀποστόλους καὶ τὸν κόσμο, δέεται γιὰ τὴν σωτηρία ὅλων καὶ ἀφοῦ λαμβάνει τὴν ὑπόσχεση ὅτι «πάσα ψυχὴ ἐπικαλούμενη τὸ ὄνομά της οὐ μὴ καταισχυνθῆ, ἄλλ εὔρη k ἔλεος καὶ παράκλησιν καὶ ἀντίληψιν καὶ παρρησίαν καὶ ἐν τῷ νῦν αἰώνι καὶ ἐν τῷ μέλλοντι», παραδίδει τὴν ἁγία της ψυχὴ στὰ χέρια τοῦ Υἱοῦ της. Οἱ Ἀπόστολοι περιπτύσσονται τὸ σκῆνος καὶ ψάλλοντες, μεταφέρουν τὴν κλίνη μὲ τὸ σῶμα γιὰ ταφή. Ἕνας Ἑβραῖος ὀνόματι Ἰεφωνίας ὁρμᾶ καὶ ἐπιχειρεῖ «κατὰ τῆς κλίνης», ἀλλ ἄγγελος Κυρίου μὲ «ξίφος πυρὸς» ἀποκόπτει τὰ χέρια του ἀπὸ τῶν ὤμων, ποὺ μένουν κρεμασμένα στὴν κλίνη. Αὐτὸς μετανοεῖ καὶ κολλῶνται καὶ πάλι τὰ χέρια του, ἐνῶ οἱ Ἀπόστολοι ἀνενόχλητοι συνεχίζουν τὴν ἐκφορά. Τὸ σκῆνος θάπτεται σὲ καινὸ μνημεῖο στὴν Γεσθημανή, τὴν Τρίτη ὅμως ἡμέρα «μετετέθη ἐν Παραδείσω». Παναγία, τοιχογραφία Ἐνορίας Ἁγ. Κυρίλλου Μεσαρᾶς, ἔργο κ. Στεφ. Ἀλπαντάκη. 4 5

4 Ἡ κοίμηση τῆς Θεοτόκου k τοῦ κ. Γεώργιου Μαντζαρίδη, Ὁμότιμου καθηγητῆ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Σήμερα, ὅπως καί σέ κάθε γιορτή ἁγίου της Ἐκκλησίας μας, κάνουμε κάτι ποῦ φαίνεται παράδοξο γιορτάζουμε τόν θάνατο. Καί τό κάνουμε αὐτό, ὄχι γιατί χαιρόμαστε γιά τόν θάνατο, ἀλλά γιατί χαιρόμαστε γιά τήν δύναμη ποῦ μᾶς παρέχει ἡ Ἐκκλησία νά ὑπερνικήσουμε τόν θάνατο. Γιορτάζουμε τόν θάνατο ὡς πρόσκαιρη κοίμηση. Τόν γιορτάζουμε ὄχι ὡς κάθοδο στόν ἅδη, ἀλλά ὡς ἄνοδο στόν οὐρανό. Σήμερα μάλιστα γιορτάζουμε τόν ἁγιότερο ἀνθρώπινο θάνατο. Γιορτάζουμε τήν ἁγιότερη ἀνθρώπινη κοίμηση τήν κοίμηση τῆς Παναγίας τήν κοίμηση τῆς μητέρας τοῦ Θεοῦ, τῆς μητέρας τῆς Ζωῆς. Καί γιορτάζουμε τήν κοίμηση αὐτήν ὄχι μόνο ὡς γεγονός ποῦ ἀφορᾶ τό πρόσωπο τῆς Παναγίας, ἀλλά καί ὡς γεγονός ποῦ ἀφορᾶ ὅλους μας ὅλους καί τόν καθένα μας. Ὅλοι εἴμαστε θνητοί, ὅπως θνητή ἦταν καί ἡ Παναγία. Καί ὅλοι μας ἔχουμε τήν δωρεά τοῦ Θεοῦ νά ζήσουμε ὡς κοίμηση τόν θάνατο δωρεά πού πρώτη δέχθηκε ἡ Παναγία μέ τήν πρόθυμη αὐτοπροσφορά της στήν πρόσκληση τοῦ Θεοῦ κατά τόν Εὐαγγελισμό, νά δεχθεῖ νά γεννηθεῖ ἀπό αὐτήν ὁ Χριστός: «Ἰδού ἡ δούλη Κυρίου γένοιτό μοι κατά τό ρῆμα σου» (Λουκ. 1,38). Καί μέ τήν ἀπόλυτη αὐτή ὑπακοή της ἡ Παναγία ἔκανε προσιτή σέ ὅλους μας τή δωρεά τῆς νίκης ἐναντίον τοῦ θανάτου. Ἀλλά ὁ Χριστός, πού γεννήθηκε «ἐφάπαξ κατά σάρκα» ἀπό τήν Παναγία, γεννιέται ἔκτοτε διαρκῶς «κατά πνεῦμα» ἀπό ἀγάπη πρός τόν καθένα πού εἶναι πρόθυμος νά «Ἡ πηγή τῆς ζωῆς ἐν μνημείῳ τίθεται καί κλίμαξ πρός οὐρανόν ὁ τάφος γίνεται». (Προσόμοιον Μ. Ἑσπερινοῦ Κοιμήσεως Θεοτόκου) τόν δεχθεῖ γίνεται βρέφος καί μορφοποιεῖται μέσα του μέ τίς ἀρετές (βλ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κεφάλαια διάφορα 1,8, PG 90,1181AB). Ἀντίστοιχα καί ὁ πιστός παίρνει πνευματικά τή θέση τῆς Παναγίας καί γίνεται μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ μητέρα τοῦ Χριστοῦ, ὅπως γίνεται καί ἀδελφός του καί μέλος τοῦ ἴδιου τοῦ σώματός του μέ τήν εἴσοδό του στήν Ἐκκλησία καί τήν συμμετοχή του στό Βάπτισμα καί τήν Θεία Εὐχαριστία. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός μᾶς εἶπε: «Μήτηρ μου καί ἀδελφοί μου οὗτοι εἰσιν οἱ τόν λόγον τοῦ Θεοῦ ἀκούοντες καί ποιοῦντες αὐτόν» (Λουκ. 8,21). Μητέρα μου καί ἀδελφοί μου εἶναι αὐτοί ποῦ ἀκούουν τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί τόν ἐφαρμόζουν. Ὅπως γιά τόν Χριστό, ἔτσι καί γιά τήν Παναγία καί γιά τόν κάθε πιστό, ὁ θάνατος δέν εἶναι τό τέλος τῆς ζωῆς του, δέν εἶναι ἀφανισμός του εἶναι κοίμηση καί ἀπαρχή μιᾶς νέας ζωῆς ζωῆς ἀληθινῆς, ζωῆς αἰώνιας. Γι αὐτό καί ἡ Παναγία, ὅπως λέγεται καί σέ ὕμνο της πού ψάλλεται σήμερα στήν Ἐκκλησία, «θνήσκουσα, σύν τῷ Υἱῶ ἐγείρεται διαιωνίζουσα» (Κοσμᾶ Μελωδοῦ, Κανών, ὠδή α ). Πεθαίνοντας δηλαδή, ἀνασταίνεται καί ζεῖ αἰώνια μέ τόν Υἱό της. Ὡς μητέρα τῆς Ζωῆς ζεῖ τήν αἰώνια ζωή μέ τόν Ἀρχηγό τῆς Ζωῆς. Ἔτσι καί ὁ πιστός πού ζεῖ μέ πίστη στόν Χριστό μπαίνει μέ τόν θάνατό του σέ μία νέα προοπτική ἀθάνατης καί οὐράνιας ζωῆς. Αὐτό λοιπόν ποῦ ἴσχυσε γιά τήν Παναγία, αὐτό ἰσχύει καί γιά κάθε πιστό ποῦ δέχεται καί ἐφαρμόζει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ ἰσχύει γιά κάθε πιστό πού σαρκώνει στή ζωή του τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί μιμεῖται τήν ταπείνωση τῆς Παναγίας. Ἀλλά καί ὅπως μέ τήν Παναγία πραγματοποιήθηκε «ἐφάπαξ» ἡ κατά σάρκα γέννηση τοῦ Χριστοῦ, γιά νά ἀκολουθήσει σέ κάθε ἄνθρωπο ἡ κατά πνεῦμα γέννησή του, ἔτσι συντελέσθηκε μέ αὐτήν ἡ μετάστασή της στούς οὐρανούς, γιά νά ἀκολουθήσει γιά κάθε ἄνθρωπο ἡ ἀνάσταση καί ἡ μετάστασή του στήν αἰώνια Βασιλεία τοῦ Υἱοῦ της. Ἡ θεώρηση τοῦ θανάτου ὡς κοιμήσεως ἤ ὡς φαινομένου πού μεταφέρει τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν παροῦσα πραγματικότητα στήν μέλλουσα, ἀπό αὐτήν τήν ζωή σέ μιάν ἄλλη ζωή, καί μάλιστα σέ μιά ζωή ἀνώτερη καί πιό ἀληθινή, ὅπως πιστεύει ἀκράδαντα καί διδάσκει ἡ Ἐκκλησία μας, ὑπῆρχε ὡς ὑποψία στόν προχριστιανικό κόσμο: «Τίς οἶδε, λέει ὁ ἀρχαῖος ποιητής, Εὐριπίδης, εἰ τό ζῆν μέν ἔστι κατθανεῖν, τό κατθανεῖν δέ ζῆν νομίζεται βροτοῖς»; Ποιός δηλαδή γνωρίζει, ἄν ὁ θάνατος εἶναι ζωή καί ἡ ζωή πιστεύεται ἀπό τούς ἀνθρώπους ὡς θάνατος; Ἐξάλλου ὅλοι συμβαίνει νά ζοῦμε καταστάσεις ὀνείρου, πού εἶναι τόσο ζωντανές, πού δέν μποροῦμε νά τίς ξεχωρίσουμε κάποτε ἀπό τίς πραγματικές. Αὐτό ὅμως πού ὑπῆρχε ὡς ὑποψία στόν προχριστιανικό κόσμο ἤ ὑποδηλώνεται ὡς ὀνειρικό βίωμα στήν καθημερινή ζωή, βεβαιώνεται ὡς βιωματική ἀλήθεια καί ὡς τελική πραγματικότητα ἀπό τόν Χριστό καί τήν Ἐκκλησία. Ὅποιος πιστεύει στόν Θεό καί δέχεται τόν λόγο του μεταβαίνει «ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τήν ζωήν» (βλ. Ἰω. 5,24). Τόν τελικό λόγο τῆς ἐπίγειας ζωῆς μας δέν τόν ἔχει ὁ θάνατος, ἀλλά ἡ ζωή ἡ αἰώνια καί ἀκατάλυτη ζωή. Τήν μετάβαση αὐτήν «ἐκ 6 7

5 Ἡ Κοίμηση τῆς Θεοτόκου τοῦ θανάτου εἰς τήν ζωήν» ἔζησε πρώτη στήν πληρότητά της μέ τήν ἐνσώματη μετάστασή της ἡ Παναγία. Αὐτή ποῦ δέχθηκε τόν ἐνυπόστατο Λόγο τοῦ Θεοῦ καί τόν γέννησε ὡς ἄνθρωπο μέσα στόν κόσμο. Γι αὐτό ἡ ἐπέτειος τοῦ θανάτου της δέν εἶναι ἐπέτειος λύπης, ἀλλά χαρᾶς. Εἶναι ἐπέτειος χαρᾶς ἀλλά καί αἰτία χαρᾶς γιά ὅλους, γιατί εἶναι ἐπέτειος νίκης ἐναντίον τοῦ θανάτου καί εἰσόδου στήν ἀληθινή ζωή. «Τήν ζωήν ἡ κυήσασα πρός ζωήν τήν ἀθάνατον μεταβέβηκε». Εἶναι ἡ ζωηφόρος κοίμηση, γιά τήν ὁποία πανηγυρίζει ὁλόκληρη ἡ κτίση: «Οὐρανοί ἐπαγάλλονται, καί Ἀγγέλων γέγηθε τά στρατεύματα πάσα ἡ γῆ δέ εὐφραίνεται» ἀπευθύνοντας ἐξόδια ὠδή στήν Μητέρα τοῦ Δεσπότου τῶν ὅλων (βλ. Προσόμοια Αἴνων). Ὅταν κάποιος χριστιανός εἶπε σέ ἕναν ἀσκητή ὅτι φοβᾶται πολύ, ὅταν σκέφτεται τόν θάνατο καί βλέπει τούς τάφους, ἐκεῖνος τοῦ ἀπάντησε: μή φοβᾶσαι ἐκεῖ στόν τάφο θά βρεῖς τό κλειδί γιά νά ἀνεβεῖς στόν Παράδεισο. Αὐτό πού λέει ὁ ὕμνογράφος τῆς Ἐκκλησίας μας γιά τήν Παναγία, αὐτό ἰσχύει καί γιά κάθε πιστό χριστιανό πού πιστεύει στόν Χριστό καί τιμᾶ τήν Παναγία: «Κλίμαξ πρός οὐρανόν ὁ τάφος γίνεται». Ἡ πίστη αὐτή ὑπῆρχε πάντοτε στήν παράδοσή μας. Καί δέν ὑπῆρχε μόνο ὡς διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλά καί ὡς κοινή συνείδηση τοῦ λαοῦ μας ὡς πεποίθηση πού ἐπηρέασε τή σκέψη μας καί ἀποτυπώθηκε στή γλώσσα μας. Κοίμηση δέν ὀνομάζουμε μόνο τόν θάνατο τῆς Παναγίας, ἀλλά καί τόν θάνατο κάθε πιστοῦ. Στή γλώσσα μας ὅλοι οἱ πεθαμένοι χαρακτηρίζονται ὡς «κεκοιμημένοι». Καί οἱ τόποι, ὅπου τοποθετοῦνται οἱ νεκροί, ὀνομάζονται «κοιμητήρια». Ἡ χριστιανική πίστη εἶναι σέ τελική ἀνάλυση πίστη στήν ἀνάσταση. Ἄν ἀφαιρέσουμε ἀπό τόν Χριστιανισμό τήν ἀνάσταση, ἀδειάζουμε ὅλο τό περιεχόμενό του. Ἡ ἀνάσταση εἶναι κάτι πού θά συμβεῖ μετά τόν θάνατο. Αὐτό ὅμως δέν σημαίνει καί ὅτι εἶναι κάτι πού βιώνεται μόνο μετά τόν θάνατο. Ἡ ἀνάσταση προσφέρεται στόν καθένα μας καί ὡς ἐμπειρία τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Εἶναι ἡ ἐμπειρία τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης. Ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης στήν πρώτη ἐπιστολή του γράφει: «Ἐμεῖς ξέρουμε ὅτι ἔχουμε περάσει ἀπό τόν θάνατο στή ζωή, γιατί ἀγαπᾶμε τούς ἀδελφούς μας ὅποιος δέν ἀγαπᾶ τόν ἀδελφό του παραμένει στόν θάνατο» (Α Ἰωαν. 3,14). Μέ τήν ἀγάπη ἀνασταίνουμε τούς ἄλλους μέσα μας, ἔστω καί ἄν αὐτοί ἔχουν ἀπό καιρό πεθάνει. Ὅπως καί αὐτοί πού μᾶς ἀγαποῦν μᾶς ἔχουν μέσα τούς ζωντανούς ὄχι μόνο πρίν, ἀλλά καί μετά τόν θάνατό μας. Ἡ γιορτή λοιπόν τῆς Κοιμήσεως τῆς Παναγίας εἶναι γιορτή τῆς ἀναστάσεώς της καί προάγγελος τῆς δικῆς μας ἀναστάσεως. Καί δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι ὁ λαός μας χαρακτηρίζει τή σημερινή γιορτή ὡς «καλοκαιρινό Πάσχα». Μέ τό «ἀνοιξιάτικο Πάσχα» γιορτάζουμε τήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, τήν νίκη του ἐναντίον τοῦ θανάτου, πού ἄνοιξε στόν κόσμο τήν ὁδό γιά τήν αἰώνια ζωή. Μέ τό «καλοκαιρινό Πάσχα» γιορτάζουμε τήν πορεία τῆς Μητέρας τοῦ Χριστοῦ μας, τῆς Παναγίας, ἐπάνω στήν ὁδό πού ἄνοιξε ὁ Υἱός της, ὁ Χριστός, γι αὐτήν καί γιά ὁλόκληρο τόν κόσμο. Μέ τό ἀνοιξιάτικο καί τό καλοκαιρινό Πάσχα θεμελιώνεται καί ὑποδηλώνεται στόν κάθε Χριστιανό τό αἰώνιο Πάσχα, ἡ αἰώνια ἀνάσταση, πού προσφέρεται στόν καθένα καί μπορεῖ νά βιωθεῖ ἀπό τόν καθένα ὄχι μόνο ὡς προσδοκία, ἀλλά καί ὡς καθημερινή ἐμπειρία ζωῆς, ὡς ἐμπειρία ἀγάπης. Β τοῦ κ. Ἀθανασίου Παλιούρα, Ὁμότιμου ΚαθηγητοῦΒυζαντινῆς Ἀρχαιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἰωαννίνων Ἡ Παναγία τῶν Ὁ ναὸς τῶν Βλαχερνῶν ὑπῆρξε τὸ πιὸ γνωστὸ καὶ τὸ πιὸ φημισμένο ἱερὸ τῆς Παναγίας στὴν Κωνσταντινούπολη, μὲ διαρκῆ ἀκτινοβολία σ ὁλόκληρο τὸν χριστιανικὸ κόσμο. Τὰ κυριότερα στοιχεῖα τῆς ἱστορίας του καὶ τῶν περιπετειῶν του στὴ βυζαντινὴ περίοδο εἶναι: Τὸ ναὸ ἔχτισε ἡ αὐτοκράτειρα Πουλχερία μεταξὺ τῶν ἐτῶν , ἔτος τοῦ θανάτου της καὶ μαζὶ μὲ τὸν Μαρκιανὸ ( ) τὴ διακόσμησαν. Φαίνεται ὅμως ὅτι ἐπὶ Λέοντος Α ( ) ὁ ναὸς ὁλοκληρώθηκε καὶ ἀπέκτησε λάμψη, ἰδιαίτερα μὲ τὴ δημιουργία τοῦ «ἁγίου λούσματος» καὶ τοῦ ἁγιάσματος. Τότε χτίστηκε καὶ τὸ παρεκκλήσιο τῆς Ἁγίας σοροῦ γιὰ νὰ δεχτῇ τὸ ὠμοφόριο καὶ τὴν Τιμία Ἐσθῆτα τῆς Θεοτόκου, ποὺ μεταφέρθηκαν ἀπὸ τὴν Παλαιστίνη τὸ 473. Τότε παραχωρήθηκαν στὸ ναὸ σημαντικὰ περιουσιακὰ στοιχεῖα, κυρίως κτήματα. Ὁ Προκόπιος σημειώνει ὅτι ὁ Ἰουστινιανὸς ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ θείου Μήτηρ Θεοτόκου, ἔργο τοῦ κ. Παν. Μόσχου. λαχερνῶν του Ἰουστίνου Α ( ) τροποποίησε καὶ τελειοποίησε τὸ ἀρχικὸ οἰκοδόμημα. Στὴν περιγραφὴ ποὺ δίνει ἀφήνει τὴν ἐντύπωση πὼς στὸν τύπο τῆς βασιλικῆς ὑψώθηκε τροῦλλος, στηριγμέ νος σὲ ἡμικύκλιο ποὺ σχημάτιζαν οἱ κίονες. Ἡ ἀνακαίνιση αὐτή, ἐπὶ Ἰουστίνου Α, περιλαμβάνεται καὶ σὲ δύο ἐπιγράμματα τῆς Παλατινῆς Ἀνθολογίας. Πολλοὶ αὐτοκράτορες, κατὰ καιρούς, ἀπὸ προσωπικὸ ἐνδιαφέρον βοήθησαν στὴν ἀναδιοργάνωση τῶν Βλαχερνῶν μὲ διάφορες, δωρεές. Τὸ μέγεθος τῶν λειτουργικῶν ἀναγκῶν τοῦ ναοῦ ἀποκαλύπτεται ἀπὸ Νεαρὰ τοῦ Ἡρακλείου, ἡ ὁποία ὁρίζει τὸ ἱερατεῖο καὶ τὸ προσωπικὸ ὡς ἐξῆς: 12 πρεσβύτεροι, 18 διάκονοι, 6 διακό νισσαι, 8 ὑποδιάκονοι, 20 ἀναγνῶστες, 4 ψάλτες 8 9

6 Ἡ Παναγία τῶν Bλαχερνῶν o καὶ 6 θυρωροί, συνολικὰ 74 ἄνθρωποι στὴν ὑπηρεσία τοῦ μεγάλου θρησκευτικοῦ κέντρου λατρείας τῆς Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν. Ὁ Ἰουστίνος ὁ Β ( ) εἶχε προσθέσει δύο ἁψίδες, ἐνισχύοντας τὸ σχῆμα τοῦ σταυροῦ, ἐνῶ σὲ κάποια νεώτερη φάση ὁ Ρωμανὸς Γ Ἀργυρὸς ( ) διακόσμησε μὲ χρυσὸ καὶ ἀσήμι τὰ ἐσωράχια τῶν τοξοστοιχιῶν. Θὰ πρέπει νὰ τονισθῇ ὁ ρόλος ποὺ διεδραμάτισε ἡ Παναγία τῶν Βλαχερνῶν στὴ διάρκεια τῆς Εἰκονομαχίας καὶ προπαντὸς ἐπὶ Κωνσταντίνου Ε. Ἐπειδὴ ἦταν τὸ λατρευτικὸ κέντρο τῶν Ὀρθοδόξων, παράλληλο μὲ τὴν Ἁγία Σοφία (π.χ. κάθε παρασκευὴ γινόταν ὁλονύχτιες ἀγρυπνίες τῶν πιστῶν ἀφιερωμένες στὴ θαυματουργὴ εἰκόνα τῆς Παναγίας) τὸ εἰκονογραφικὸ πρόγραμμα καταστράφηκε. Ὅπως μας πληροφορεῖ σύγχρονη σχεδὸν πηγὴ «ὁ Βίος τοῦ Ἁγίου Στεφάνου τοῦ Νέου», ποὺ γράφτηκε τὸ 808, οἱ εἰκονομάχοι ἀντικατέστησαν τὶς εἰκόνες τοῦ Χριστοῦ, τῆς Παναγίας καὶ τῶν ἁγίων μὲ παραστάσεις δέντρων, πτηνῶν καὶ θηρίων: «Τοῦ δὲ τυράννου τὸν σεβάσμιον ναὸν τῆς Παναχράντου Θεοτόκου τὸν ἐν Βλαχέρναις κατορύξαντες, τὸν πρὶν κεκοσμημένον τοῖς διατοίχοις ὄντα ἀπὸ τὲ τῆς πρὸς ἡμᾶς τοῦ Θεοῦ συγκαταβάσεως, ἕως θαυμάτων παντοίων καὶ μέχρι τῆς αὐτοῦ Ἀναλήψεως καὶ τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καθόδου διὰ εἰκονικῆς ἀναζωγραφήσεως καὶ οὕτως τὰ τοῦ Χριστοῦ ἅπαντα μυστικὰ ἐξάραντος, ὀπωροφυλάκιον καὶ ὀρνεοσκοπεῖον τὴν ἐκκλησίαν ἐποίησε. Δένδρα καὶ ὄρνεα παντοῖα, θηρία τε καὶ ἄλλα τινα ἐγκύκλια διὰ κισσοψύλων, γερανῶν τε καὶ κορωνῶν καὶ ταώνων ταύτην περιμουσώσας, ἵν εἴπω ἀληθῶς ἄκοσμον ἔδειξεν». Τότε ἐξαφανίστηκε καὶ ἡ ξύλινη, ἀργυρόχρυση καὶ ἱστορικὴ εἰκόνα τῆς Παναγίας, ἡ ὁποία ξαναβρέθηκε, σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, τὸ 1030 κρυμμένη στὸν τοῖχο κατὰ τὶς ἐργασίες ἀνακαίνισης ποὺ ἔγιναν ἐπὶ Ρωμανοὺ Γ Ἀργυροῦ. Εἶχε ἤδη δημιουργηθεῖ ὁ τύπος τῆς Παναγίας Τὸ γνωστότερο καὶ σπουδαιότερο γεγονὸς εἶναι ἡ σωτηρία τῆς Πόλης κατὰ τὸ 626 ὅταν πολιορκήθηκε ἀπὸ τὰ στρατεύματα τῶν Ἀβάρων. Ἡ εἰκόνα τῆς Βλαχερνίτισσας λιτανεύτηκε στὶς ἐπάλξεις ἡ Πόλη σώθηκε Σύσσωμος ὁ λαὸς ὁδηγήθηκε μὲ τὴν εἰκόνα στὸν ἱστορικὸ ναὸ ὅπου ἀγρύπνησε ψάλλοντας τὸν Ἀκάθιστο Ὕμνο. τῆς Βλαχερνίτισσας, ποὺ διαδόθηκε μὲ ἀντίγραφα σὲ ὁλόκληρο τὸ χριστιανικὸ κόσμο. Ἡ Παναγία εἰκονίζεται ὁλόσωμη, μετωπική, μὲ ὑψωμένα τὰ χέρια. Στὸ στῆθος, σὲ μετάλλιο, παριστάνεται ὁ Χριστὸς εὐλογῶντας. Μὲ τὴν εἰκόνα τῆς Βλαχερνίτισσας συνδέεται καὶ τὸ θαῦμα τοῦ πέπλου ποὺ ἀνασηκωνόταν ἀπὸ τὸ πρόσωπο τῆς Θεοτόκου ἀνάλογα μὲ τὴν περίπτωση, ὅπως μαρτυρεῖ ἡ Ἄννα ἡ Κομνηνή. Μερικὰ ἱστορικὰ στοιχεῖα ἀκόμη εἶναι σημαντικά. Τὸ 1070 ἡ ἐκκλησία καταστράφηκε ἀπὸ πυρκαϊά, ἀλλὰ μὲ τὴ συνδρομὴ τῶν αὐτοκρατόρων Ρωμανοῦ Δ Διογένη ( ) καὶ Μιχαὴλ Ζ τοῦ Δούκα ( ) ξαναχτίστηκε. Ὁλόκληρο τὸ κτιριακὸ συγκρότημα κάηκε τελικὰ τὸ 1434, λίγο πρὶν ἀπὸ τὴν Ἅλωση «ὑπὸ τινων ἀρχοντοπούλων θελόντων πιάσαι τινάς νεοσσοὺς περιστερῶν» (Γ. Φραντζῆς), οἱ ὁποῖοι ἀνέβηκαν στὴ στέγη καὶ προκάλεσαν χωρὶς νὰ τὸ θέλουν τὴν πυρκαϊά. Τὸ γνωστότερο καὶ σπουδαιότερο γεγονὸς εἶναι ἡ σωτηρία τῆς Πόλης κατὰ τὸ 626 ὅταν πολιορκήθηκε ἀπὸ τὰ στρατεύματα τῶν Ἀβάρων. Ἡ εἰκόνα τῆς Βλαχερνίτισσας λιτανεύτηκε στὶς ἐπάλξεις ἀπὸ τὸ γιὸ τοῦ ἀπουσιάζοντος Ἡρακλείου, τὸν πατριάρχη Σέργιο ( ) καὶ τὸ λαό. Ἡ πολιορκία λύθηκε, ἡ Πόλη σώθηκε καὶ ἡ σωτηρία ἀποδόθηκε στὴν Παναγία. Σύσσωμος ὁ λαὸς ὁδηγήθηκε μὲ τὴν εἰκόνα στὸν ἱστορικὸ ναὸ ὅπου ἀγρύπνησε ψάλλοντας τὸν Ἀκάθιστο Ὕμνο. Τὸ 843, μὲ τὴ λήξη τῆς Εἰκονομαχίας, ἀπὸ τὸ ναὸ τῶν Βλαχερνῶν ξεκίνησε ἡ γιορτὴ τῆς Ὀρθοδοξίας, ποὺ καθιερώθηκε γιὰ τὸ θρίαμβο τῶν εἰκόνων. Κατὰ τὴν παράδοση ἐξάλλου τὸ 944 τοποθετήθηκαν στὸ παρεκκλήσιο τοῦ ναοῦ ἡ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἐπιστολὴ τοῦ βασιλέα Ἀβγάρου, ποὺ ἔφεραν ἀπὸ τὴν Ἔδεσσα. Μετὰ τὸ 1204 καταλαμβάνουν τὸ ναὸ τῶν Βλαχερνῶν οἱ Λατίνοι μέχρις ὅτου ὁ Ἰωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ( ) τὸν ἐξαγόρασε ἀπὸ τοὺς Καθολικούς, ὅπως καὶ πολλὰ μοναστήρια τῆς Πόλης. Τὸ 1348 Γενουάτες πειρατὲς μὲ τὶς πολιορκητικές τους μηχανὲς προκάλεσαν ζημιὲς στὸ ἱερό. Ἀπὸ τὶς μαρτυρίες ποὺ σώθηκαν ὁ ναὸς τῶν Βλαχερνῶν ἦταν δίπλα στὸν Κεράτιο, ἔξω ἀπὸ τὰ τείχη. Γιὰ νὰ προστατευθῇ ὁ Ἡράκλειος περιτείχισε τὸ χῶρο. Ὅταν ἀργότερα ἱδρύθηκε τὸ Παλάτι τῶν Βλαχερνῶν, πιὸ πάνω ἀπὸ τὸ ναὸ στὴ πλαγιὰ τοῦ λόφου, Παλάτι καὶ ναὸς ἐπικοινωνοῦσαν μὲ σκάλα καὶ εἰδικὴ θύρα. Οἱ αὐτοκράτορες συχνὰ παρακολουθοῦσαν τὶς λειτουργίες καὶ ἀνάλογο ἦταν καὶ τὸ ἐνδιαφέρον τους γιὰ τὸ ναὸ τῆς Παναγίας γιὰ τὸν ὁποῖο ἐξεδήλωναν μὲ κάθε τρόπο τὸ σεβασμὸ καὶ τὴν πίστη τους. Εἶναι γνωστὸ πὼς στὶς ἐκστρατεῖες ἔφεραν μαζί τους μία εἰκόνα τῆς Βλαχερνίτισσας. Διασώθηκαν ἐπίσης πολλὲς σφραγίδες μὲ τὴν εἰκόνα της. Ἤδη ἀπὸ τὸν πατριάρχη Τιμόθεο ( ) καθιερώθηκε ἡ πανήγυρις, ἡ λιτανεία δηλ. ποὺ γινόταν κάθε παρασκευὴ μὲ τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας στὴν ἐκκλησία τῶν Χαλκοπρατείων. Ὁρισμένες ἑορτὲς εἶχαν ἐπίσημο χαρακτῆρα: τῆς Ὑπαπαντῆς (2 Φεβρουαρίου), τῆς Ὀρθοδοξίας, ἡ Μεγάλη Παρασκευὴ καὶ ἡ Τρίτη τοῦ Πάσχα, ἡ τοποθέτηση τοῦ πέπλου τῆς Παναγίας (2 Ἰουλίου), τὰ ἐγκαίνια τῆς ἐκκλησίας (31 Ἰουλίου), ἡ ἀνάμνηση τῆς σωτηρίας ἀπὸ τοὺς Ἀβαροπέρσες (7 Αὐγούστου), ἡ Κοίμηση τῆς Θεοτόκου (15 Αὐγούστου), ἡ ἀνάμνηση τοῦ φοβεροῦ σεισμοῦ τὸ 740 (26 Ὀκτωβρίου). Τὸ ἱερὸ τῶν Βλαχερνῶν, «ὁ μέγας νεώς» τῶν συγγραφέων τὸ ἀποτελοῦσαν τρία κτίρια: Ἡ κεντρικὴ ἐκκλησία, τὸ παρεκκλήσιο τῶν λειψάνων καὶ τὸ «λοῦσμα». Ἡ ἐκκλησία εἶχε τὸ σχῆμα τῆς ξυλόστεγης τρίκλιτης βασιλικῆς ὅπως οἱ ἀντίστοιχες Παναγία τῶν Χαλκοπρατείων καὶ ἡ μονὴ Στουδίου. Στὸν ἴδιο τύπο ξαναχτίστηκε, καθὼς φαίνεται, καὶ μετὰ τὴν πυρκαϊὰ τοῦ Στὴν ἐσωτερικὴ ἐπένδυση γινόταν συνδυασμὸς ἔγχρωμης ὀρθομαρμάρωσης, ὡς τὴ μέση τῶν τοίχων, πρασίνου ἴασπι γιὰ τοὺς κίονες, χρυσοῦ καὶ ἀσημιοῦ γιὰ τὴν ἔξοχα τεχνουργημένη ὀροφή. Οἱ τοῖχοι πάνω ἀπὸ τὴν ὀρθομαρμάρωση ἔφεραν διάκοσμο ἀπὸ τοιχογραφίες καὶ ψηφιδωτὰ μὲ θέματα ἀπὸ τὸν Χριστολογικὸ κύκλο. Ὁ ἄμβωνας, ποὺ ἦταν τοποθετημένος στὴ μέση τοῦ κεντρικοῦ κλίτους ἦταν ὅλος ἀπὸ ἀσήμι. Ἐντυπωσιακὸ ἐπίσης ἦταν τὸ Εἰκονοστάσιο. Πληροφορίες γιὰ τὴν θαυμάσια εἰκο

7 Ἡ Παναγία τῶν Bλαχερνῶν w Περί τῆς τιμῆς τῆς Παναγίας στή Μεσαρά Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου καὶ τὶς φροντίδες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου προστέθηκαν καὶ ἄλλα προσκτίσματα καὶ ὁ ἀρχαῖος, ἱερός, περιτειχισμένος χῶρος ἀπέκτησε τὴν ὄψη ποὺ ἔχει σήμερα μὲ κεντρικὸ σημεῖο ἀναφορᾶς τὸ ἁγίασμα. τοῦ κ. Γεωργίου Σταματάκη, λαογράφου Ἡ παρουσίαση ἑνὸς ἱεροῦ προσώπου, καὶ μάλιστα τῆς Παναγίας, ποὺ ἔχει συνδεθεῖ μὲ κάθε ἔκφανση τῆς ἱστορίας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ μας, εἶναι ἀδύνατον νὰ περιοριστεῖ στὰ ὅρια ἑνὸς τόπου κι ἑνὸς ἀφιερώματος. Πολὺ περισσότερο ὅταν τὰ ὅρια εἶναι συγκεχυμένα καὶ δυσδιάκριτα ὅπως στὴν περίπτωση τῆς Μεσαρᾶς καὶ ἀσφυκτικὰ περιορισμένα ὅπως τοῦ συγκεκριμένου ἐντύπου. Παράλληλα ὅμως ἡ δυσκολία αὐτὴ μας κάνει νὰ ἀναλογιστοῦμε μὲ τὸ καλύτερο τρόπο τὶς διαστάσεις καὶ τὴν ἔνταση ποὺ τὸ πρόσωπο αὐτὸ ἔχει λάβει στὴν συνείδηση τῶν πιστῶν ὥστε νὰ χάνουν τὰ ὅρια τὸν ὁρισμό τους. Τό ἁγίασμα τῆς Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν. νογράφηση καὶ τὸν ὑπόλοιπο διάκοσμο τοῦ ναοῦ μᾶς ἄφησε ὁ πρεσβευτὴς Clavijo, ὁ ὁποῖος ἐπισκέφτηκε τὶς Βλαχέρνες τὸ 1402 καὶ σὲ μεταγενέστερο κείμενο ὁ Ἰσίδωρος τοῦ Κιέβου ( ) στὸ «Θρῆνο» του γιὰ τὴν ἐξαφάνιση τοῦ περίλαμπρου ναοῦ. Τὸ παρεκκλήσιο τῶν λειψάνων ἢ παρεκκλήσιο τῆς Ἁγίας σοροῦ ἦταν κυκλικὸ κτίσμα μὲ νάρθηκα, ποὺ βρισκόταν στὰ νότια τοῦ ἱεροῦ τοῦ ναοῦ. Φιλοξενούσε, ἐκτὸς ἀπὸ τὰ λείψανα, τὸ ὠμοφόριο τῆς Θεοτόκου, τὸ πέπλο της καὶ τὴν Τιμία Ζώνη. Ρῶσσοι προσκυνητὲς τοῦ 14ου καὶ 15ου αἰ. περιγράφουν τὰ κειμήλια καὶ ἀναφέρονται στὰ λείψανα πολλῶν ἁγίων (Παταπίου, Ἀθανασίου, Παντολέοντος, Ἀναστασίας). Τὸ «λοῦσμα» χωριζόταν σὲ τρία μέρη: τὴν ἰματιοθήκη - «τὸ ἀποδυτόν», τὴ δεξαμενὴ - «τὸν κόλυμβον» καὶ τὸν Ἅγιο Φωτεινό. Ἐπικοινωνοῦσε μὲ τὸ παρεκκλήσιο. Τὸ λοῦσμα στεγαζόταν μὲ θόλο καὶ οἱ τοῖχοι ἦταν διακοσμημένοι μὲ εἰκόνες. Σὲ εἰδικὴ κόγχη βρισκόταν ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας. Ἡ δεξαμενή, στὸ νερὸ τῆς ὁποίας κατέβαινε κάθε παρασκευὴ ὁ αὐτοκράτωρ καὶ λουζόταν, βρισκόταν στὸ κέντρο τῆς αἴθουσας. Ἀπὸ τὶς πηγὲς δίνονται λεπτομερεῖς περιγραφὲς γιὰ τὴν τελετὴ τῆς εἰσόδου στὸ λοῦσμα καὶ τὶς διαδικασίες μέχρι τὴ λήψη τοῦ ἁγιάσματος: «...εἰσέρχονται τέλος εἰς τὸν Ἅγιον Φωτεινόν, εἰς τὸν ἐνδότερον θόλον καὶ ἅπτουσι κηροὺς ἔμπροσθεν τῆς μαρμαρίνου εἰκόνος τῆς Θεοτόκου, ἐκ τῶν χειρῶν τῆς ὁποίας ἐκχύνεται τὸ ἁγίασμα». Ὕστερα ἀπὸ τὴν πυρκαϊὰ τοῦ 1434 καὶ τὴν Ἅλωση, τὰ πάντα ἐρειπώθηκαν καὶ ἐρημώθηκαν. Ἡ φήμη καὶ ὁ πλοῦτος τοῦ ἱεροῦ ἐξαφανίστηκαν. Ἔμεινε μόνο ὁ χῶρος τοῦ ἁγιάσματος. Ἡ περιοχὴ περιῆλθε σὲ Ὀθωμανοὺς μέχρι τὸ 1867, χρονολογία κατὰ τὴν ὁποία ἀγοράσθηκε ἀπὸ τὴν συντεχνία τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων γουναράδων, οἱ ὁποῖοι ἔχτισαν πάνω ἀπὸ τὸ ἅγιασμα ναΐσκο. Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου καὶ τὶς φροντίδες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου προστέθηκαν καὶ ἄλλα προσκτίσματα καὶ ὁ ἀρχαῖος, ἱερός, περιτειχισμένος χῶρος ἀπέκτησε τὴν ὄψη ποὺ ἔχει σήμερα μὲ κεντρικὸ σημεῖο ἀναφορᾶς τὸ ἁγίασμα. Οἱ τέσσερεις τοιχογραφίες τοῦ ζωγράφου Εἰρήναρχου Κόβα, πάνω ἀπὸ τὸ ἁγίασμα (1964), ἀποτελοῦν ἀνάμνηση ἱερῶν συγκινήσεων καὶ μεγάλων στιγμῶν τῆς Ὀρθοδόξου ἐκκλησίας. Μελλοντικὲς ἀνασκαφὲς στὸν εὐρύτερο χῶρο τῆς Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν πιθανὸν νὰ ἀποκαλύψουν τὰ ἐρείπια τοῦ μεγάλου βυζαντινοῦ ναοῦ. Ἡ καθημερινὴ ζωὴ μὲ τὶς χαρὲς, τὶς λύπες, τοὺς ἀγῶνες, τὶς ἀγωνίες της, ὁ λαϊκός μας πολιτισμὸς μὲ τὰ ἔμμετρα καὶ πεζὰ δημιουργήματα τοῦ τὰ ἤθη τὰ ἔθιμα τοὺς θρύλους τὶς δοξασίες, ἡ ἱστορικὴ διαδρομὴ τῶν εἴκοσι τελευταίων αἰώνων εἶναι συνδεδεμένα ἄρρηκτα μὲ τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας. Στὴν περιοχή μας ὁ μνημειακὸς ἀντίλαλος ἀλλὰ καὶ ἡ σύγχρονη βιωτὴ μαρτυροῦν καὶ ἐπιβεβαιώνουν αὐτὴ τὴν σχέση ποὺ οἱ ἰδιαίτερες ἱστορικὲς συγκυρίες ἐπιτείνουν τὶς διαστάσεις της. Ἡ Ἀρχαία ἐκκλησία τῆς Γόρτυνας καὶ τῆς Ἀρκαδίας ἦταν φυσικὸ νὰ διαθέτει τὰ σημαντικότερα θεομητορικὰ προσκυνήματα. Ἀρκεῖ μόνο νὰ ἀναφερθοῦμε στὴν Μονὴ τοῦ Βαθμοῦ τὸ ἀρχαιότερο μοναστήρι τῆς Εὐρώπη καὶ τὸ πρῶτο του Δυτικοῦ Πολιτισμοῦ, ὅπως μᾶς παραδίδεται ἀπὸ τὸν βίο τοῦ Ὁσίου Σερβίου. Ἕνα γραμματολογικὰ 12 Παναγία, τῆς Ἱ. Μονῆς Κουδουμᾶ. 13

8 Περί τῆς τιμῆς τῆς Παναγίας στή Μεσαρά ὀνομάστηκε Ἅγιος Τίτος. Προχριστιανικὰ δημιουργήματα εἶναι οἱ σπηλαιώδεις ναοὶ τῆς Πρωτοσεπτεμβριανῆς στὴν Τρυπητή, τῆς Σπηλιώτισσας καὶ τῆς Ρογαλιᾶς στὸν Ἅγιο Θωμᾶ, τῆς Μαρτσαλιώτισσας καὶ τῆς Ματαλλιώτισσας στὶς ὁμώνυμες περιοχές. Σπουδαία μνημεῖα τόσο ἀπὸ καλλιτεχνικῆς, ὅσο καὶ ἀπὸ θρησκευτικῆς πλευρᾶς εἶναι ἡ Παναγία Κοφινιώτισσα καὶ ἡ Παναγία τοῦ Κύριε Ἐλέησον τῶν Καπετανιανῶν, τοῦ Βαρσαμονέρου στὰ Βορίζα, τῆς Πολιανῆς στὴν Παναγιά, τῆς Τραπέζας στὶς Στέρνες, τοῦ Ταμπακαρᾶ στὸ Ροk ἀμφιλεγόμενο κείμενο, ἀλλὰ ἱστορικὰ δικαιωμένο ὡς μεταγενέστερη καταγραφὴ μίας ἀρχαιότερης παράδοσης. Ἡ Μονὴ τοῦ Βαθμοῦ βρισκόταν στὴ Μητρόπολή μας καὶ ἦταν ἀφιερωμένη στὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου. Συνέχεια τῆς Μονῆς τοῦ Βαθμοῦ, ὑπῆρξαν δεκάδες ἄλλα μοναστήρια ἀφιερωμένα στὴν Παναγία, Ἐνδεικτικὰ θὰ ἀναφέρουμε τὴν Παναγία Πλακιώτισσα, πρόγονο τῆς σημερινῆς Μονῆς Κουδουμᾶ, τὴν Παναγία Βαρσαμονέρου ὅπου διέδωσε τὴν «λατρεία» τοῦ κυρίαρχου σήμερα Ἁγίου Φανουρίου, ἡ Παναγία τοῦ Κύριε Ἐλέη- τὴν χάρη τῶν Ἁγίων Ἱδρυτῶν της καὶ ἡ Παναγία Καλυβιανὴ μὲ τὴν τεράστια κοινωνικὴ προσφορά. Δεκάδες τὰ μοναστήρια, ἀλλὰ καὶ ἑκατοντάδες οἱ ναοὶ ποὺ τιμήθηκε ἡ Παναγία. Ἐλάχιστα εἶναι τὰ χωριὰ ποὺ δὲν διαθέτουν ναοὺς ἀφιερωμένους στὴν χάρη της, οἱ περισσότεροι ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἶναι ἐνοριακοί. Σπουδαία μνημεῖα γιὰ τὴν ἀρχαιότητα, τὴν ἱστορία, τὴν ἀρχιτεκτονικὴ καὶ τὴν διακόσμησή τους ὑπάρχουν σὲ ὅλη τὴ Μεσαρά. Πάλι ἐνδεικτικὰ θὰ ἀναφέρουμε ὁρισμένα ἀπὸ αὐτὰ μὲ πρῶτο τὸν ναὸ τῆς Γόρτυνας ποὺ ἀργότερα τάσι, τῆς Κυρίας τῶν Ἀγγέλων στὸ Μορώνι, τῆς Χανουτιᾶς στὴν Γέργερη, τῆς Καρδιώτισσας καὶ τῆς Μέλλισας στὸν Ἅγιο Θωμᾶ, τῆς Γοργοϋπηκόου στὸ Γιαλομονόχωρο, τῆς Βελουλιανῆς στὸ Ἀποΐνι, τὰ καθολικὰ τῆς Ὁδηγήτριας, τῆς Καρδιώτισσας τοῦ Κουδουμᾶ καὶ τῆς Καλυβιανῆς, οἱ ἀρχαῖοι ναοὶ στὴν Παναγιὰ Καινουργίου, στὸ Ἀπομαρμᾶ καὶ στὸ ἔρημο Κυμουσί. Ἐνδιαφέροντες ναοὶ τῆς Παναγίας ὑπάρχουν καὶ στὰ χωριὰ Φανερωμένη, Μούλια, Μονόχωρο, Δωράκι, Τρεῖς Ἐκκλησιές, Καντήλα, Βασιλική, Πανασσὸ κ. ἄ. Ἀξίζει νὰ τοῦ νέου ρυθμοῦ ὅπως τὰ εἶχε ἀφομοιώσει ἡ παραδοσιακὴ ἀρχιτεκτονική. Χαρακτηριστικὰ μνημεῖα τοῦ ρυθμοῦ αὐτοῦ εἶναι οἱ ἐνοριακοὶ ναοὶ στὸ Ἀπεσωκάρι, στὴ Βασιλική, τὴν Καντήλα, τὸ νέο καθολικό τῆς Καλυβιανῆς καὶ ἄλλοι ποὺ ἔρχονται νὰ προστεθοῦν στὰ παραπάνω βυζαντινὰ καὶ μεταβυζαντινὰ μνημεῖα ὑποδηλώνοντας μὲ τὴν ὕπαρξή τους τὴ διαχρονικὴ παρουσία τῆς Παναγίας καὶ στὴ μνημειακὴ ἀρχιτεκτονική τοῦ τόπου μας. Ἐνδεικτικό τῆς ἀγάπης τῶν Μεσαριτῶν πρὸς τὴν Παναγία εἶναι καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι πολλὰ Ἐνδεικτικό τῆς ἀγάπης τῶν Μεσαριτῶν πρὸς τὴν Παναγία εἶναι καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι πολλὰ χωριὰ φέρουν τὸ ὄνομά της, ὅπως ἡ Παναγιὰ Καινουργίου, ἡ Παναγιὰ Μονοφατσίου, ἡ Φανερωμένη, ἡ Ἀληθινή, ἡ Γρηγοριά, ἡ Συμπάλουσσα, ἡ Πλακιώτισσα, ἡ Χρυσοπηγή, ἡ Μέλισσα, ἡ Καρδιώτισσα, ἡ Καρκαδιώτισσα. Παναγία, Ἱ. Μετοχίου Βαλσαμονέρου, τῆς Ἱ. Μονῆς Βροντησίου. σον ὅπου καλλιεργήθηκε καὶ ὁλοκληρώθηκε ἡ νοερὰ καὶ καρδιακὴ προσευχή, ἡ Παναγία Καρδιώτισσα τῶν Βόρρων μὲ τὸ λαμπρὰ ἁγιογραφημένο καθολικὸ, ἡ Παναγία ἡ Ἁλμυρή, ποὺ ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ παράδειγμα δεσποτικῆς καθιέρωσης ποὺ ἐπισκιάστηκε ἀπὸ τὴν δύναμη τῆς Παναγίας. Σήμερα στὴν περιοχὴ μας συνεχίζουν τὴν παράδοση αὐτὴ τρία μοναστήρια ποὺ εἶναι παράλληλα καὶ μεγάλα προσκυνήματα. Ἡ Παναγία Ὁδηγήτρια μὲ τὶς ρίζες της νὰ χάνονται πολὺ βαθιὰ στὸν χρόνο, ἡ Παναγία ἡ Κουδουμιανὴ περιβεβλημένη μὲ Παναγία, τοιχογραφία τῆς Ἱ. Μονῆς Ὁδηγήτριας. ἀναφερθοῦμε καὶ σὲ μία σειρὰ σπουδαίων μνημείων ποὺ ἦταν ἀφιερωμένα στὴν Παναγία, γνωστὰ πλέον μόνο ἀπὸ τὶς πηγὲς ποὺ κατεδαφίστηκαν στὴν ἐποχή μας, συνεργοῦντος τοῦ χρόνου καὶ τῆς ἀβελτηρίας τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἡ Βαγιωνίτισσα στὴ Βαγιωνιά, ἡ Εὐαγγελίστρια στὴν Κάρια, ἡ Μεσοσπορίτισσα στὶς Στέρνες, ἡ Σταβιανὴ στὶς Στάβιες, ἡ Πρωτοσεπτεμβριανὴ στὴν Παναγιὰ κ. ἄ. Τελευταῖοι στὴ σειρὰ εἶναι οἱ λεγόμενοι νεοκλασικοὶ ναοὶ ποὺ ἱδρύθηκαν μετὰ τὴν ἔκδοση τοῦ Χάτι Χουμαγιοῦν, οἱ ὁποῖοι διακρίνονται γιὰ τὰ στοιχεῖα χωριὰ φέρουν τὸ ὄνομά της, ὅπως ἡ Παναγιὰ Καινουργίου, ἡ Παναγιὰ Μονοφατσίου, ἡ Φανερωμένη, ἡ Ἀληθινή, ἡ Γρηγοριά, ἡ Συμπάλουσσα, ἡ Πλακιώτισσα, ἡ Χρυσοπηγή, ἡ Μέλισσα, ἡ Καρδιώτισσα, ἡ Καρκαδιώτισσα. Ἀπὸ τὶς πολυάριθμες εἰκόνες ποὺ καταγράφονται ὡς ἔργα τέχνης ἢ ὡς θρησκευτικὰ κειμήλια ξεχωρίζουν: Ἡ κλαπεῖσα θαυματουργὴ εἰκόνα τῆς Παναγίας Καλυβιανῆς, ἡ ἀναζητούμενη εἰκόνα ποὺ ἔφερε ὁ τοπικὸς Ὅσιος Ἀντώνιος γνωστὴ ἀπὸ τὰ ὁράματα τῶν πιστῶν, Ἡ Ἱστορικὴ Παναγία τοῦ Κουδουμᾶ στὸν 14 15

9 Περί τῆς τιμῆς τῆς Παναγίας στή Μεσαρά k τύπο τῆς Κυκκώτισσας, ἡ Εἰκόνα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς ποὺ ἁγιογράφησε ὁ Ἄγγελος γιὰ τὴν Ὁδηγήτρια καὶ ἀποτελεῖ τὴν ἀρχαιότερη παράσταση τοῦ εἰκονογραφικοῦ αὐτοῦ τύπου. Ἐπίσης ἡ Μητρόπολή μας κατεῖχε τὴν ἐφέστια εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Καὶ ἡ εἰκόνα αὐτή, τὸ ἱερὸ παλλάδιο τῆς μεγαλονήσου ἀπεικόνιζε τὴν Παναγιά. Βρισκόταν σὲ ναὸ τῆς Γόρτυνας, καὶ ὅταν ἡ ἕδρα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης μεταφέρθηκε στὸ Ἡράκλειο, δύο ἦταν τὰ κειμήλια ποὺ μεταφέρθηκαν μαζὶ καὶ τοποθετήθηκαν στὸν νέο καθεδρικὸ ναό. Ἡ κάρα τοῦ Ἁγίου Τίτου καὶ ἡ ἐφέστια εἰκόνα τῆς Παναγίας. Τὰ δύο ἱερότερα κειμήλια τῆς Κρητικῆς Ἐκκλησίας ποὺ καθαγίαζαν τὴν νέα ἕδρα καὶ τὴν συνέδεαν μὲ τὸ παρελθόν της. Τὰ κειμήλια αὐτὰ πέρασαν ἀργότερα στοὺς καθολικοὺς καὶ ὅταν ἡ Κρήτη κατακτήθηκε ἀπὸ τοὺς Τούρκους μεταφέρθηκαν στὴν Βενετία. Στὴ Βενετία παραμένει ἀκόμη ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας. Πρόκειται γιὰ τὴν περίφημη ἐκείνη εἰκόνα ποὺ ἐξελίχθηκε, μέσα ἀπὸ τὸν πολυτάραχο χρόνο, σέ κυριολεκτική λατρεία γιά τὶς ἐπεμβάσεις, σὲ Παναγία Μεσοπαντίτισσα καὶ Santa Maria della Salute. Σημαντικότερο ὅμως τεκμήριο γιὰ τὴν διάδωση καὶ τὸ εὖρος τῆς «λατρείας» τῆς Παναγίας στὴ Μεσαρὰ ἀποτελοῦν οἱ ἰδιαίτερες «Συνάξεις» πρὸς τιμήν της, ποὺ ἀπηχοῦν ἄγνωστα θαυμαστὰ γεγονότα, πρὸς ἀνάμνηση τῶν ὁποίων καθιερώθηκαν καὶ ἐπιβίωσα γιὰ αἰῶνες μὲ λανθάνουσες μορφές. Πρόκειται γιὰ τουλάχιστον τρεῖς Ἱερὲς Συνάξεις πρὸς τιμὴν τῆς Παναγίας Καρδιώτισσας, τῆς Παναγίας Πρωτοσεπτεμβριανῆς καὶ τῆς Παναγίας Κερᾶς. Τὸ λυπηρὸν εἶναι ὅτι οἱ συνάξεις αὐτὲς ποὺ διατηρήθηκαν γιὰ τουλάχιστον εἴκοσι αἰῶνες στὴν μνήμη τοῦ πιστοῦ καὶ ἀμόρφωτου λαοῦ καταργήθηκαν τὴν ἐποχή μας ἀπὸ μορφωμένους κληρικοὺς ἐπειδὴ δὲν τὶς συναντοῦσαν στὰ ἐν χρήσει λειτουργικὰ βιβλία τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ πράγματι δὲν ἀπαντοῦνται ἀφοῦ χάθηκαν μαζὶ μὲ ὅλη τὴν ἱστορία τῆς Κρητικῆς Ἐκκλησίας στὸ χάσμα ποὺ ἄνοιξε ἡ βαθιὰ μαχαιριὰ τῆς Ἀραβοκρατίας στὴν ἱστορία τῆς «Θεολέστου» Κρήτης. Ἔτσι σήμερα εἴμαστε σὲ θέση νὰ γνωρίζουμε περισσότερα γιὰ τὸν μινωϊκὸ πολιτισμὸ παρὰ γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία τῆς πρώτης Βυζαντινῆς περιόδου καθὼς ἡ ἀραβοκρατία ποὺ τὴν διαδέχτηκε πρέπει νὰ στράφηκε μὲ μεγάλο μένος ἐναντίον της καταστρέφοντας ὁτιδήποτε ὑλικὸ θὰ μποροῦσε νὰ τὴν ἀνασυγκροτήσει. Καὶ μέσα σ αὐτὴ τὴ λησμονιά, στὴ μνήμη τῶν ἐξισλαμισμένων καὶ ἐκβαρβαρισμένων Κρητῶν διατηρήθηκε μόνο ἡ ἀνάμνηση τῶν ἱερῶν συνάξεων πρὸς τιμὴν τῆς Παναγίας, τὶς ὁποῖες τὶς συνέχισαν καὶ μετὰ τὴν ἀνάκτηση τῆς Κρήτης καὶ τὴν ἐπιστροφὴ τοὺς στὴν πατρώα πίστη. Ἀνέγειραν νέους ναοὺς πρὸς τιμὴν τῶν συνάξεων αὐτῶν καὶ τοὺς πανηγύριζαν χωρὶς νὰ θυμοῦνται γιατί, χωρὶς νὰ ὑπάρχει λειτουργικὸ βιβλίο νὰ τοὺς καθοδηγεῖ, ἀλλὰ καὶ χωρὶς νὰ ὑπάρχει κανένα πρόβλημα. Τὴ συνήθεια αὐτὴ συνέχισαν καὶ κατὰ τὴ δεύτερη βυζαντινὴ περίοδο καὶ κατὰ τὴ Βενετοκρατία καὶ τὴν τουρκοκρατία μέχρι καὶ τὰ μέσα, σὲ κάποιες περιπτώσεις μέχρι καὶ τὰ τέλη τοῦ 20οῦ αἰώνα. Ἀπὸ τὶς τρεῖς αὐτὲς συνάξεις θὰ σταματήσουμε στὴν ἀρχαιότερη ποὺ ἦταν ἡ Σύναξη πρὸς τιμὴν τῆς Παναγιᾶς Κερᾶς, τῆς Κυρίας ὅπως θὰ λέγαμε στὴν ἐπίσημη καθομιλουμένη. Μία πανάρχαια σύναξη ποὺ ἐτελεῖτο τὴν Τρίτη τῆς Δικαινησίμου, πολὺ διαδεδομένη στὴ Μεσαρὰ μὲ δεκάδες ναοὺς καὶ τοπωνύμια ποὺ παραπέμπουν σὲ μὴ σωζόμενους ναούς. Κεντρικὸς ναὸς αὐτῆς τῆς Συνάξεως ὑπῆρξε ὁ ναὸς τῆς Γόρτυνας ποὺ οὐδέποτε σταμάτησε νὰ λειτουργεῖται, ἀκόμη καὶ μετὰ τὴν ἐρείπωσή του, ἀκόμη καὶ σὲ ἐποχὲς ποὺ ἀπαγορευόταν ὁποιαδήποτε ἐκδήλωση λατρείας. Στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα ποὺ ἔγιναν ἐπίσημες ἀνασκαφὲς στὸ χῶρο τοῦ σπουδαίου αὐτοῦ μνημείου, οἱ Ἰταλοὶ καὶ Ἕλληνες ἀρχαιολόγοι ἀποφάνθηκαν. «Ὁ λαὸς δὲν γνωρίζει. Κάνει λάθος. Στὴ Γόρτυνα ὑπῆρχε ἕνας ναὸς τοῦ ἁγίου Τίτου καὶ Παναγία, τοιχογραφία τῆς Ἱ. Μονῆς Καλυβιανῆς. ἄρα εἶναι αὐτός». Ἔτσι τὴν Παναγία Κερὰ τῆς Γόρτυνας τὴν μετονόμασαν σὲ Ἅγιο Τίτο καὶ ἔτσι εἶναι σήμερα γνωστή. Ἀκόμη ὅμως καὶ μετὰ τὴ βάπτιση αὐτὴ ὁ πιστὸς λαὸς τῆς Μεσαρᾶς, ἐξακολουθοῦσε νὰ πηγαίνει στὴ Γόρτυνα καὶ νὰ τιμᾶ στὸν «Ἅγιο Τίτο», τὴν Παναγία Κερὰ μέχρι καὶ τὶς μέρες μας. Βέβαια πολὺ ἀργότερα κοντὰ στὴ Μητρόπολη ἀνακαλύφθηκε ὁ πραγματικὸς ναὸς τοῦ Ἁγίου Τίτου, ἐντούτοις στὴ βιβλιογραφία ἔχει καθιερωθεῖ πλέον ὡς Ἅγιος Τίτος, ἡ Παναγία Κερά. Τὴν ἴδια εὐκολία μὲ τὴν ὁποία ἡ ἀρχαιολογικὴ ὑπηρεσία ἀμφισβήτησε καὶ κατήργησε μία παράδοση δύο χιλιάδων ἐτῶν κάνοντας ἕνα λάθος ποὺ ἀποδείχτηκε καὶ ἀνασκαφικά, μὲ τὴν ἴδια εὐκολία καὶ ἡ ἐπίσημη Ἐκκλησία κατήργησε τὴν σύναξη πρὸς τιμὴν τῆς Παναγίας ποὺ γινόταν σὲ αὐτὸ τὸν χῶρο 15 αἰῶνες κάθε Τρίτη τοῦ Πάσχα ἀντικαθιστώντας τὴν μὲ μία πραγματικὰ ἀνύπαρκτη ἑορτὴ πέντε Κρητῶν Ἱεραρχῶν. Τὸ ἴδιο συνέβη μὲ ὅλους τους ναοὺς τῆς Παναγίας Κερᾶς ποὺ ὑπῆρχαν στὴν περιοχή. Καταργήθηκε ἡ σύναξη πρὸς τιμὴν τῆς Παναγίας ποὺ γινόταν σ αὐτὲς κάθε Τρίτη τοῦ Ἔτσι τὴν Παναγία Κερὰ τῆς Γόρτυνας τὴν μετονόμασαν σὲ Ἅγιο Τίτο καὶ ἔτσι εἶναι σήμερα γνωστή. Ἀκόμη ὅμως καὶ μετὰ τὴ βάπτιση αὐτὴ ὁ πιστὸς λαὸς τῆς Μεσαρᾶς ἐξακολουθοῦσε νὰ πηγαίνει στὴ Γόρτυνα καὶ νὰ τιμᾶ στὸν «Ἅγιο Τίτο», τὴν Παναγία Κερὰ μέχρι καὶ τὶς μέρες μας. Πάσχα καὶ καθιερώθηκαν σὲ ἄλλες ἐπίσημες καὶ γνωστὲς θεομητορικὲς ἑορτές. Οἱ περισσότερες στὴ Ζωοδόχο Πηγὴ ποὺ δὲν ἀπέχει πολὺ χρονικά. Ὁ τελευταῖος ναὸς τῆς Παναγίας Κερᾶς στὸ ὁποῖο ἐπιβίωνε ἡ χαμένη αὐτὴ σύναξη ἦταν ἕνα περίοπτο ἐξωκκλήσι στὴν ὁμώνυμη θέση τῆς Παναγιᾶς Μονοφατσίου, ἐπειδὴ στὴν ἐνορία ὑπῆρχε ἤδη ναὸς ἀφιερωμένος στὴ Ζωοδόχο Πηγή. Ὅταν ὅμως κτίστηκε στὸ χωριὸ ναὸς τοῦ Ἁγίου Ραφαὴλ ἡ ἑορτὴ τῆς Κερᾶς μεταφέρθηκε τὴν Τετάρτη τοῦ Πάσχα. Ἀπ ὅλα τὰ παραπάνω προκύπτει πόσο ἀβίαστα καὶ ἀδικαιολόγητα, συνήθειες καὶ ἀναμνήσεις αἰώνων ποὺ κατάφερε νὰ διαφυλάξει ἕνας βασανισμένος λαὸς ἔσβησαν καὶ καταργήθηκαν τὸν παρόντα αἰώνα, τὸν ἀπατεώνα. Ἡ παρουσία τῆς Παναγίας στὴ Μεσαρὰ δὲν μπορεῖ νὰ ἐξαντληθεῖ σὲ ἕνα τέτοιο ἀφιέρωμα. Ἐπιμέρους θέματα θὰ μποροῦσαν νὰ παρουσιαστοῦν σὲ ἄλλα τεύχη μὲ ἀνάλογες εὐκαιρίες, χωρὶς βέβαια ποτὲ νὰ μπορέσουν νὰ χωρέσουν ἐντίμως τὴ «Χώρα τοῦ Ἀχωρήτου»

10 18 Ἡ Θεοτόκος Μαρία τοῦ Παναγιώτη Νέλλα, θεολόγου Στήν ὀρθόδοξη προοπτική ἡ Ἁγία Γραφή εἶναι ὁ πυρήνας καί ταυτόχρονα ἡ πρώτη ἀνάπτυξη τῆς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἀποκάλυψη, πού εἶναι ὁ σαρκωθείς Λόγος τοῦ Θεοῦ, δόθηκε βέβαια μιά γιά πάντα στήν ἀνθρωπότητα ἐπί "Καίσαρος Αὐγούστου" (Λουκ. 2, 1) "ἐν ἡμέραις Ἡρώδου τοῦ Βασιλέως" (Ματθ. 2, 1) καί ἐκεῖνοι πού τήν εἶδαν "τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτῶν" καί τήν ἄκουσαν καί "ἐψηλάφησαν ταῖς χερσίν αὐτῶν" (Α Ἰω. 1,1) τήν κατέγραψαν στά βιβλια τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὅμως γράφει ὅτι "ἔστι καί ἄλλα πολλά, ἅ ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς, ἅτινα, ἐάν γράφηται καθ ἕν οὐδ αὐτό οἷμαι τόν κόσμον χωρῆσαι τά γραφόμενα βιβλία" (21,25). Καί ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς βεβαιώνει ὅτι ἡ Παρθένος - καί μαζί μ αὐτή ἡ πρώτη κοινότης, ἡ Ἐκκλησία - "συνετήρει... ταῦτα συμβάλλουσα ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς" (2,19 2,51)... Ἔτσι στήν Ὀρθοδοξία ἡ Αγία Γραφή καί ἡ Παράδοση εἶναι στενότατα ἑνωμένες καί κατανοοῦνται καί οἱ δυό μαζί στή θεία Λειτουργία, ὅπου γίνεται ἡ "ἀνάμνηση" ὅπου ὁ σαρκωθείς Λόγος γίνεται στήν κάθε ἐποχή σύγχρονος. τσι ἡ ὀρθόδοξη καθολική Ἐκκλησία, παρέ- λαβε"καί "διατηρεῖ" (Λουκ. 2,51) τήν Παρθένο στό κέντρο τῆς λατρείας της, ὅπως ἀκριβῶς ὁ "ἠγαπημένος", τήν "παρέλαβε" σάν ὅτι πιό πολύτιμο ὑπῆρχε μετά τόν Ἰησοῦ "εἰς τά ἴδια" (Ἰω. 19,27) - πού εἶναι ἀντίστοιχο μέ τό "ἐν τοῖς κόλποις" (Ἰωαν. 13,23) -καί ὅπως οἱ Μαθηταί "προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδόν τῇ προσευχῇ" τήν εἶχαν στό κέντρο τῆς συνάξεώς τους (Πράξ. 1,14). Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο τό "μυστήριο" "τῆς Παρθένου εἶναι στήν Ὀρθοδοξία "μυστήριο" λειτουργικό καί γι αὐτό μόνο μέσῳ τῆς λατρείας εἶναι δυνατόν νά διακρίνουμε τό πλῆθος τῶν χωρίων τῆς Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης πού ἀναφέρονται σ Αὐτή. Οἱ Εὐαγγελισταί γράφουν πράγματι στά ἱερά βιβλία ὅ,τι εἶναι ἀπαραίτητο γιά τήν "ἀσφάλεια τῶν λόγων" τῆς κατηχήσεως (Λουκ. 1,4) καί ἀφήνουν τά ὑπόλοιπα νά τά ζῆ ἡ Ἐκκλησία στή Λειτουργία της. Ἐκεῖνο πού τούς ἀπασχολεῖ εἶναι νά παρουσιάσουν τό Χριστό, νά καταστήσουν δηλαδή σαφή τήν Οἰκονομία τῆς Σωτηρίας. Εἶναι δέ χαρακτηριστικό πώς ὅ,τι σχετικό μέ τή Οἰκονομία τῆς Σωτηρίας ἀναφέρεται στήν Παρθένο, τό σημειώνουν μέ ἰδιαίτερη ἐπιμονή. Ἔτσι ὑπογραμμίζουν τό γεγονός ὅτι ἡ Μαρία κατάγεται "ἐξ οἴκου Δαυΐδ" (Λουκ. 1,27), ὅτι ἀνακεφαλαιώνει δηλαδή στό πρόσωπό της τήν Π. Διαθήκη, ὅτι εἶναι Παρθένος καί γεννᾶ κατά τρόπο παρθενικό "ἐκ Πνεύματος Ἁγίου " (Λουκ. 1,28-35), ὅτι εἶναι παροῦσα ὄχι μόνο στήν ἀρχή τῆς δημοσίας δράσεως τοῦ Ἰησοῦ, ὅπου λαμβάνει μάλιστα ἐνεργό μέρος (Ἰω. 2,1-11), ἀλλά καί στό τέλος (Ἰω. 19,25-28), καί ὅτι παρευρίσκεται στήν Πεντηκοστή, πού εἶναι ἡ σύσταση καί ἡ φανέρωση τῆς Ἐκκλησίας (Πράξ. 1,14 2,1). Πέρα ὅμως ἀπό αὐτούς τούς κεντρικούς σταθμούς ὑπάρχουν χίλιες δύο ἄλλες λιγώτερο ἤ περισσότερο σαφεῖς ἐκφράσεις πού προσφέρουν μία, ἄν ὄχι πλήρη, πάντως ὅμως ἐπαρκή βιβλική εἰκόνα τῆς Θεομήτορος. Ἀρκεῖ νά ὑπενθυμίσουμε τήν Ὠδή της "Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τόν Κύριον" (Λουκ. 1, 46-55), πού εἶναι ἡ ἐφαρμογή στό πρόσωπο k τῆς Παρθένου τῶν βασικωτέρων προφητειῶν τῆς Π. Διαθήκης καί - γιά νά περιορισθοῦμε στήν ἀρχή καί στό τέλος - τό ἰδιαίτερα ἐκφραστικό ΙΒ κεφ. τῆς Ἀποκαλύψεως, ὅπως τό "μέγα σημεῖον ἐν τῷ οὐρανῷ", ἡ "περιβεβλημένητόν ἥλιον γυνή", εἶναι ἀκριβῶς Ἐκείνη ἡ ὁποια "ἔτεκεν υἱόν ἄρρενα, ὅς μέλλει ποιμαίνειν πάντα τά ἔθνη ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ", στ. (1 6). Στήν ἴδια γραμμή εὔκολα ὁ ὀρθόδοξος μελετητής καταλαβαίνει ὅτι ἡ Μαρία εἶναι ἡ γυνή ἐκείνη, τό σπέρμα τῆς ὁποίας συνέτριψε τήν κεφαλην τοῦ "ἀρχεκάκου ὄφεως" τῆς Γενέσεως (3,15), ὅτι Αὐτή εἶναι ἡ ἀληθινή "Κιβωτός τῆς Διαθήκης" (Ἔξ. 25,9 κ. ἑξ), ἡ " Πύλη ἡ κατά ἀνατολάς ἡ κεκλεισμένη", (Ἰεζ. 44,1), ἡ "Ράβδος Ἀαρών ἡ βλαστήσασα" (Ἀριθμ. 17,23), μέ μιά λέξη ἡ ἀνακεφαλαίωση τῆς Ἱερᾶς Ἱστορίας, ἡ πραγμάτωση τῶν "τύπων" καί τῶν "σκιῶν " τῆς Π. Διαθήκης. Γι' αὐτόν ἀκριβῶς τόν λόγο οἱ Ὀρθόδοξοι δέν δέχονται πώς δέν ὑπάρχουν ἐπαρκῆ περί Παρθένου βιβλικά δεδομένα, πρᾶγμα πού ὅπως ὁμολογεῖ ὁ ἀντικειμενικώτερος μελετητής τῆς θεομητορικῆς θεολογίας στή Δύση Rene Laurentin, δέχθηκαν μέ ὑπερβολική εὐκολία Προτεστάντες καί Καθολικοί στόν ΙΣΤ αἰώνα καί οἱ μέν ἀρνήθηκαν κάθε εὐλάβεια πρός τήν Παρθένο, οἱ δέ δημιούργησαν μιά περί Πάρθένου Θεολογία "παραβιβλική". Στή συνέχεια θά δοῦμε πῶς ἡ Ἐκκλησία ὑπογράμμιζε τίς ποικίλες ἀπόψεις τῆς σημασίας τῆς Θεομήτορος καί πῶς ἔπλεκε, πλουσιώτερο καθε φορά, τόν ὕμνο της. Πρῶτος σταθμός εἶναι ἀναμφισβήτητα ὁ Ἅγ. Εἰρηναῖος ( 202; μ.χ.), τοῦ ὁποίου ἡ μαρτυρία εἶναι πολύτιμη ὄχι μόνο γιατί ἐπικυρώνει τόν Ἅγιο Ἰγνάτιο Ἀντιοχείας καί τόν Ἰουστῖνο ἤ γιατί γνώρισε προσωπικά τόν Πολύκαρπο Σμύρνης, σύγχρονο τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννη, ἀλλά κυρίως γιά τή θεολογική σημασία της. Ἡ Θεοτόκος, ἔργο τοῦ κ. Παν. Μόσχου. 19

11 Ἡ Θεοτόκος Μαρία ΜΑΖΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ Ὁ Ἅγιος Εἰρηναῖος εἶναι πράγματι ὁ πρῶτο ὁ ὁποῖος ἀνέπτυξε σέ βάθος τήν ἀντίθεση Εὔα - Μαρία καί ἐτόνισε ὅτι ὅπως ἡ ἀνυπακοή τῆς μιᾶς ἔφερε στόν κόσμο τό θάνατο, ἔτσι ἡ ὑπακοή τῆς ἄλλης χάρισε στήν ἀνθρωπότητα τή ζωή. Ὁ ἴδιος ἄνοιξε ἐπίσης τό δρόμο στόν κεφαλαιώδη παραλληλισμό Μαρία - Ἐκκλησία μέ τή διατύπωση ὅτι ἡ Μαρία εἶναι ἡ Παρθένος γῆ ἀπό τήν ὁποία ὁ Θεός πῆρε το σῶμα τοῦ Νέου Ἀδάμ ("ἵνα μή ἄλλη πλάσις γένηται μηδέ ἄλλο τό σῳζόμενον, ἀλλ αὐτός ἐκεῖνος ἀνακεφαλαιωθῇ, τηρουμένης τῆς ὁμοιότητος") καί μέ τήν ἔκφραση ὅτι ἡ Παρθέντος εἶναι "ἡ αἰτία τῆς σωτηρίας γιά ὁλόκληρο τό ἀνθρώπινο γένος". Ὁ τρίτος αἰώνας χαρακτηρίζεται ἀπό τίς μαρτυρίες τοῦ Κλήμεντος Ἀλεξανδρείας ( 215), Τερυλιανοῦ (μετά τό 220) καί Ὡριγένους ( 253), οἱ ὁποῖοι, εἶναι κατηγορηματικοί στό χαρακτηρισμό τῆς Μαρίας σάν Παρθένου μητέρας τοῦ Ἰησοῦ, ἀειπαρθένου καί παναρέτου. Ἀκολουθοῦν οἱ Πατέρες τοῦ Δ αἰῶνος, ὁ Μ. Βασίλειος, ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί ἰδιαίτερα ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, πού τονίζουν μέ ἐπιμονή τόσο τήν ἁγιότητα τῆς Παρθένου, ὅσο καί κυρίως τόν κεντρικό ρόλο της στήν Οἰκονομία τῆς Σωτηρίας. Τό θεμέλιο ὅμως τῆς θεομητορικῆς θεολογίας τοποθετήθηκε τό 431 στήν Γ Οἰκουμενική Σύνοδο, ἡ ὁποία ἐπικυρώνοντας τίς ἀπόψεις τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας ὠνόμασε τή Μαρία "Θεοτόκο". Εἶναι γνωστό ὅτι ὁ περιεκτικώτατος αὐτός ὅρος ὑψώθηκε σέ δόγμα τόν καιρό τῆς διαμάχης τῆς Ὀρθοδοξίας, μέ τήν αἵρεση τοῦ Νεστοριανισμοῦ. Ἡ Καθολική Ἐκκλησία, πού ἔνοιωσε νά διακυβεύεται μέ τήν διδασκαλία τοῦ Νεστορίου ἡ ἴδια ἡ σωτηρία (ἄν πράγματι δέν ἑνώθηκε πλήρως ὁ Θεός μέ τόν ἄνθρωπο, πῶς εἶναι δυνατόν νά τόν σώση;) ἐπέμεινε στήν πλήρη καί ἀσύγχυτη ἐν Χριστῷ ἕνωση Θεοῦ καί ἀνθρώπου τόσο, ὥστε νά ὀνομάση τή Μητέρα τοῦ Ἰησοῦ ὄχι ἁπλῶς "χριστοτόκο", ὅπως ἤθελε ὁ Νεστόριος, ἀλλά ἀληθινά καί πραγματικά "Θ ε ο τ ό κ ο". "Τό παιδίον Θεός καί πῶς οὐ θεοτόκος ἡ τίκτουσα;" Καί: "Εἴ τις οὐ θεοτόκον ὁμολογεῖ τήν ἁγίαν Παρθένον, χωρίς ἐστιν τῆς Θεότητος". Αὐτή εἶναι ἡ βάση στήν ὁποία θά στηριχθοῦν ἀργότερα οἱ βυζαντινοί καί, θεμελιώνοντας ὁλόκληρο σχεδόν τόν πολιτισμό τους πάνω στήν πρός τήν Θεομήτορα εὐλάβεια, θά τήν ἀνακηρύξουν ὄχι ἁπλῶς "Ὑπέρμαχον Στρατηγόν" καί "Σκέπην" τῆς Βασιλεύουσας, ἀλλά καί σταθεράν "τῆς πίστεως ἄγκυραν". Γιατί ἀκριβῶς "τοῦτο τό ὄνομα - θά γράψη στό ἐγκόλπιο τῆς "Ὀρθοδόξου Πίστεως" ὁ Δαμασκηνός - ἅπαν τό μυστήριον τῆς οἰκονομίας συνίστησιν"! Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος αἰσθάνεται ρίγος, ὅταν μέσα στήν Ἐκκλησία συνειδητοποιεῖ ὅτι ἡ Ἀγάπη τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἄνθρωπο δέν εἶναι ἁπλός οἶκτος ἤ ἐλεημοσύνη, ἀλλά "φιλανθρωπία", ἀληθινή δηλαδή καί πραγματική "φ ι λ ί α" (Ἰωάν. 15,14). Ὁ Θεός ἔδωσε πράγματι στήν Παρθένο - καρπό τῶν κτισμάτων, φανέρωση τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως - νά γίνη, Αὐτή προσωπικά καί μέσα σ' Αὐτή ἡ ἀνθρώπινη φύση, "θ ε ο τ ό κ ο ς"! Καμμιά αἵρεση δέν μπορεῖ ποτέ νά εἶναι τόσο τολμηρή, ὅσο ἡ Ἀλήθεια. Καί καμμιά καταδίκη τοῦ αἱρετικοῦ ἀνθρωποκεντρικοῦ "οὑμανισμοῦ" τοῦ ΙΔ καί Κ αἰώνα δέν μπορεῖ νά εἶναι τόσο ριζική καί ἀπόλυτη, ὅσο αὐτή ἡ περί ἀνθρώπου καί εἰκόνος τοῦ Θεοῦ ἀνθρωπίνης φύσεως "θεοτόκου", βιβλική καί πατερική ἀλήθεια! (Ἀπόσπασμα ἀπό τήν εἰσαγωγή στό βιβλίο Νικολάου Καβάσιλα, Ἡ Θεομήτωρ, Ἱερόν Ἵδρυμα Εὐαγγελιστρίας Τήνου, Ἀθῆναι 1968). 10 πράγματα ποὺ ἔμαθα ὅταν ἔπαψα νὰ φωνάζω στὰ παιδιά μου 1. Ὅταν σταμάτησα νὰ οὐρλιάζω, ἐνίωσα καλύτερος ἄνθρωπος Σταμάτησα νὰ πηγαίνω γιὰ ὕπνο μὲ ἕναν κόμπο στὸ στομάχι, ἐπειδὴ ἐνίωθα «ἡ χειρότερη μαμὰ τοῦ κόσμου». Σταμάτησα νὰ ἀκούω ἀπὸ τὰ παιδιά μου «εἶσαι ἡ χειρότερη μαμὰ τοῦ κόσμου». Σταμάτησα νὰ νιώθω ἐνοχὲς ἐπειδὴ ὁ σύντροφός μου μὲ κοίταζε σὰ νὰ ἤμουν «ἡ χειρότερη μαμὰ τοῦ κόσμου». Καὶ ἡ χειρότερη σύντροφος. 2. Τὰ παιδιὰ εἶναι τὸ (μόνο) κοινὸ ποὺ θέλουμε νὰ μᾶς ἀποδέχεται Ὅλες οἱ μαμάδες κρύβουμε μέσα μας ἕνα Δόκτωρ Τζέκιλ καὶ ἕναν Κύριο Χάιντ. Μπροστὰ στοὺς ξένους κάνουμε τὶς καλὲς καὶ τὶς ὑπομονετικές, προκειμένου νὰ μὴν μᾶς κρίνουν ἀρνητικὰ καὶ ὅταν γυρίζουμε σπίτι γινόμαστε ἀληθινὲς μέγαιρες. Ὡστόσο αὐτό, ἀπὸ τὴ μία μπερδεύει τὰ παιδιὰ ἀπὸ τὴν ἄλλη μπερδεύει ἐμᾶς τὶς ἴδιες. 3. Τὰ παιδιὰ εἶναι παιδιά, ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι καὶ ἄνθρωποι Ὅπως ἐγώ, ἔτσι καὶ τὰ παιδιά, ἔχουν τὶς καλὲς καὶ τὶς κακές τους μέρες. Κάποιες μέρες εἶναι ἀξιαγάπητα, γλυκὰ καὶ ὑπάκουα καὶ ἄλλες εἶναι στριμμένα, ἀνόρεχτα καὶ ἀνυπάκουα. Ἄλλωστε αὐτὸ ποὺ δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ποτέ, εἶναι ὅτι τὰ παιδιὰ καθὼς μεγαλώνουν μαθαίνουν. Καὶ ἔχουν δικαίωμα στὸ λάθος. Καὶ κανεὶς δὲ θέλει νὰ τοῦ οὐρλιάζουν ὅταν κάνει λάθος. Ἐσεῖς θέλετε; 4. Δὲν μπορῶ νὰ ἐλέγχω πάντα τὶς πράξεις τῶν παιδιῶν μου, ἀλλὰ μπορῶ πάντα νὰ ἐλέγχω τὶς ἀντιδράσεις μου Ἀντὶ κάθε φορά ποὺ σκοντάφτω σὲ ἕνα lego, νὰ τοῦ βάλω τὶς φωνές, μήπως νὰ πάρω μία βαθιὰ ἀνάσα καὶ νὰ τοῦ ἐπαναλάβω (γιὰ χιλιοστὴ φορά).«δὲν εἴπαμε νὰ μαζεύουμε τὰ παιχνίδια μας;» 5. Τὰ οὐρλιαχτὰ δὲν «πιάνουν» Θὰ τὸ ἔχετε διαπιστώσει καὶ ἐσεῖς. Ὅταν ζητᾶτε κάτι μὲ εὐγένεια τὸ ἀποκτᾶτε πολὺ πιὸ εὔκολα. Ἀντίθετα ὅταν ζητᾶτε κάτι μὲ ἀγένεια, ὁ ἀπέναντί σας ἀντιδράει ἀρνητικά. 6. Ὅταν σταματήσεις νὰ φωνάζεις μπορεῖ νὰ σοὺ συμβοῦν ὑπέροχα πράγματα Ὅταν εἶσαι ἤρεμος ἀπολαμβάνεις σαφῶς πιὸ ἔντονα τὶς ὄμορφες στιγμές. Ἀκόμη καὶ τὸ «μαμὰ σ ἀγαπῶ» παίρνει μία ἄλλη διάσταση τότε. Θυμηθεῖτε τὶς στιγμὲς ποὺ βάζετε τὰ παιδιὰ γιὰ ὕπνο. Αὐτὲς εἶναι οἱ καλύτερες στιγμὲς τῆς ἡμέρας καὶ οἱ στιγμὲς ποὺ τὰ παιδιὰ μποροῦν νὰ μοιραστοῦν μαζί μας τὰ πιὸ ὄμορφα συναισθήματα. 7. Κάποιες φορὲς νὰ σταματήσεις νὰ φωνάζεις εἶναι πρόκληση, ἀλλὰ δὲν εἶναι πάντα ἐφικτό 8. Πολὺ συχνὰ τὸ πρόβλημα βρίσκεται σὲ ἐμένα καὶ ὄχι στὰ παιδιά μου Εἶναι μία ἀλήθεια ποὺ συχνὰ οἱ μαμάδες τὴ βιώνουν καὶ ὡς ἐνοχή: Φωνάζω στὰ παιδιά, γιατί εἶχα στρὲς στὴ δουλειά, γιατί «περιμένω περίοδο», ἢ γιατί μὲ σύγχισε ἕνας ὁδηγὸς στὸ δρόμο. Φταίει κάποιος ἄλλος καὶ τὴν πληρώνει κάποιος ἄλλος. Πόσο ἄδικο εἶναι αὐτό; 9. Ὅταν φροντίζω τὸν ἑαυτό μου μὲ βοηθάει νὰ μὴ φωνάζω Ὅταν ἔχετε μόλις βγεῖ ἀπὸ ἕνα ζεστὸ μπάνιο, ὅταν ἔχετε γυρίσει μόλις ἀπὸ τὸ κομμωτήριο, ἢ ἀπὸ μία ἔξοδο μὲ τὶς φίλες σας, ἔχετε προσέξει πῶς δὲν ἔχετε ὄρεξη γιὰ φωνές; Ἀπόλυτα φυσιολογικό. Ὅταν φροντίζετε μόνο τοὺς ἄλλους καὶ ἀφοσιώνεστε σὲ αὐτοὺς ψυχὴ καὶ σῶμα, εἶναι φυσικὸ νὰ ἔχετε νεῦρα καὶ κάποιες φορὲς νὰ ξεσπᾶτε ἄσχημα. Ὅταν φροντίζετε καὶ τὸν ἑαυτὸ σᾶς εἶναι φυσικὸ νὰ νιώθετε πιὸ ἤρεμη, πιὸ χαλαρὴ καὶ πιὸ ἀξιαγάπητη. 10. Ὅταν δὲ φωνάζω νιώθω ὑπέροχη Ἐκτὸς ἀπὸ πιὸ ἤρεμη, πιὸ ἀξιαγάπητη καὶ πιὸ χαλαρή, νιώθω καὶ πιὸ λαμπερή. Πηγαίνω γιὰ ὕπνο χωρὶς ἐνοχὲς καὶ ξυπνάω πιὸ χαρούμενη. Νιώθω πιὸ ὄμορφη καὶ πιὸ καλή. Καὶ τὰ παιδιά μου τὸ βλέπουν. Καὶ μ ἀγαποῦν γι αὐτό. Πηγή:

12 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΓΟΡΤΥΝΗΣ ΚΑΙ ΑΡΚΑΔΙΑΣ Φ.Ε.Κ. 332/ ,τ.β. καί 3255/Β / ΤΜΗΜΑΤΑ ΣΧΟΛΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Μοῖρες: Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου. Τυμπάκι: Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου. Στή Σχολή θά λειτουργήσουν καί τμήματα Χορωδίας μέ παραδοσικά τραγούδια καί πρακτικῆς διδασκαλίας. ΜΑΘΗΣΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Μοῖρες: Ἱ. Ν. Ἁγ. Ραφαήλ. Τυμπάκι: Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου. / Δ Ω Ρ Ε Ε Σ Γιά τό Πολιτιστικό Κέντρο Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας: Γιά τήν ἀνέγερση τοῦ β ὀρόφου, ἄνωθεν αὐτοῦ, ὁ ὁποῖος ἀνεγείρεται ἐκτός χρηματοδότησης ΕΣΠΑ: 1)Σεβ. Μητροπ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 503,50 2) Ἱ. Μονή Ἁγ. Νικολάου Ζαροῦ 1.000, 3) Ἱ. Μονή Κουδουμᾶ 500, 4) Ἱ. Μονή Προφ. Ηλιού Ζαροῦ 300, 5) Ἐνορία Μεγ. Βρύσης 500, 6) Ἐνορία Ἀντισκαρίου 300, 7) Ἐνορία Λούκιας 250, 8) Ἱ. Ν. Ἁγ. Στυλιανοῦ Στερνῶν 148,19, 9) π. Νεκτάριος Δημητριάδης καί 10) κ. Πελαγία Φραγκιουδάκη 30. Γιά τό περιοδικό : 1) κ. Φανούριος Φανουράκης 50, 2) Ἐνορία Καλοχωραφίτη 850, 3) Ἐνορία Βαλῆ 50, 4) Ἐνορία Ἁγ. Δέκα 100, 5) Ἐνορία Ροτασίου 50 καί 6) Ἐνορία Ἐθιᾶς 50. Γιά τό Βιβλιοπωλεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως: 1) κ. Νικόλαος Μιχελουδάκης 500 καί 2) Ἄγνωστος 100. ΣΧΟΛΗΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Μοῖρες: Ἱ. M. N. Ἁγ. Γεωργίου, Καπαριανά Μοιρῶν: Ἱ. Ν. Ἁγ. Μύρωνος. Τυμπάκι: Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου. Ἁγ. Βαρβάρα: Ἱ. Ν. Ἁγ. Βαρβάρας. ΨΗΦΙΔΩΤΟΥ Καπαριανά, Μοιρῶν: Ἱ. Ν. Ἁγ. Μύρωνος.. Εὐχαριστοῦμε πολύ τούς εὐγενεῖς δωρητές μας καί εὐχόμαστε ὁ Πανάγαθος Θεός νά τούς εὐλογεῖ. Οἱ προσφορές τους βοηθοῦν τήν Ἱ. Μητρόπολή μας στήν προσπάθειά της, γιά τή δημιουργία βασικῶν, σύγχρονων καί ἀπαραίτητων ὑποδομῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ, μορφωτικοῦ καί κοινωνικοῦ ἔργου της. ΝΕΑΝΙΚΩΝ ΣΥΝΑΞΕΩΝ Δημοτικοῦ, Γυμνασίου, Λυκείου. Μοῖρες: Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου, Ἱ. Ν. Ἁγ. Ραφαήλ. Τυμπάκι: Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου. Εἰκαστικό ἐργαστήρι: Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου. Μέ πολλές δραστηριότητες: Προβολή ταινιῶν, εἰκαστικές δημιουργίες, θεατρικές ὁμάδες, ἐπιτραπέζια παιχνίδια, ἐκδρομές - ἐξορμήσεις... Σέ περιμένουμε! Συσσίτια καί τράπεζες τροφίμων τῆς Ἐκκλησίας γιά ἄπορους καί ἐνδεεῖς Συσσίτια: Ἱ. Μητροπ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου καί Πύργου Μονοφ. Τράπεζες τροφίμων: Ἁγ. Ραφαήλ Μοιρῶν, Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, Ἁγ. Βαρβάρας καί Ἀσημίου. Τρόφιμα διανέμονται καί σέ ἄλλες Ἐνορίες. Κάνουμε ἔκκληση πρός αὐτούς πού ἔχουν τή δυνατότητα: Προσφέρετε μέ ὅποιο τρόπο μπορεῖτε, κάντε ἕνα γεῦμα γιά τήν ἀνάπαυση συγγενικῶν προσώπων σας. Πληροφ. στήν Ἱ. Μητρόπολη, στίς Ἐνορίες της, στό τηλ & καί στό info@imga.gr 22 Οἰκονομικός ἀπολογισμός Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας ἔτους 2012 (Ἀποφ. 109, 110, 111/ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου) Μητροπ. Γραφείου. Ἔσοδα ἀπό: Ὑπόλ. 2011, ,48, 7% ὑπέρ Μ. Γραφείου ,64, εἰσφορές, δωρεές, ἐπιδοτ., ἡμερολόγια ,17, τόκους 1.729, ὑπέρ δημοσίου 1.326,47, πώληση ἐλαίου 1.554,76, ἐπιχορήγηση περιφερ. ταμείου Κρήτης, γιά ἐνδεεῖς Σύν. ἐσόδων ,52. Ἔξοδα γιά: Ἐπικοινωνίες 5.298,50, ΔΕΗ ΔΕΥΑΜ 4.416,61, δημ. σχέσεις επίδ. διακρίσεων 865,56, συντήρηση καί ἐπισκευή ἐγκαταστάσεων 1.384,96, συντήρηση καί ἐπισκευή μεταφ. μέσων 1.374,11, λοιπ. Δαπάνες 7.291,84, τέλη κυκλοφορίας γεωργικά 1.187,48, γραφική ὕλη 2.956,03, ἀναλώσιμα εἴδη 1.257,06, εἴδη καθαριότητας 129,79, εἴδη διατροφῆς τροφίμων ἀπόρων 3.511,64, καύσιμα 3.272,56, ἀσφάλιστρα προσωπικοῦ 40,48, δαπ. διοικήσεως λειτουργίας ,53, ἀποπληρωμή δανείου ἀγορᾶς οἰκοπέδου ἀνέγερσης γραφείων Ἱ. Μητροπόλεως 5.250,18, συμπληρωμ. μελετῶν Πολιτ. Κέντρου 6.990,25, ἀπόδοση εἴσπραξης ὑπέρ δημοσίου 3.963,30, ἐπιχορήγηση ὑπέρ Πολιτ. Κέντρου ,02. Σύν. ἐξόδων ,90. Ὑπόλ. 31/12/2012, ,62. Γ. Φ. Ταμείου. Ὑπόλ. 2011, ,92. Ἔσοδα, ,86. Ἔξοδα, ,72 Ὑπόλ. 31/12/2012, 4.393,06. Πολιτιστικοῦ Κέντρου -Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος. Ἔσοδα ἀπό: Ὑπόλ. 2011, ,50, δωρεές Σεβασμ ,50, Ἱ. Μητροπόλη ,00, Μονές, Ἐνορίες, ἰδιώτες 9.033,74, δωρεές γιά τό περιοδικό 2.942,90, εἰσφορές Ἐνοριῶν , τόκους 133,40, προθεσμ. κατάθεση ,05. Σύν. ἐσόδων ,09. Ἔξοδα γιά: ἔκδοση περιοδικοῦ, ταχυδρομ. 379,59, λογιστή 492,00, ἀπόδοση φόρου 2.632,51, τμήματα νεαν. συνάξεων - ἁγιογραφίας, 2.566,94, ἀμοιβές ἐπιμορφωτῶν 4.148,52, προθεσμ. καταθέσεις , Διεθνές Συνέδριο «Ἐν Γορτύνῃ καί Ἀρκαδίᾳ ἐγένετο» 3.803,70, ἐργολάβο κατασκευῆς β ὀρόφου ἄνωθεν Π.Κ ,75, διάφορα 389,72. Σύν. ἐξόδων ,73. Ὑπόλ. 31/12/2012, 5.125,36. 23

13