Περιοδική έκδοση του Λυκείου των Ελληνίδων Ραφήνας

Transcript

1 τ ανάβλεμμα Περιοδική έκδοση του Λυκείου των Ελληνίδων Ραφήνας Φύλλο 30ο Ιούνιος 2015 Με λάβωσε σα σαϊτιά κυρά Ανάβλεμμα: κοίταγμα ψηλά, κοίταγμα ξανά, με άλλη ματιά, με άλλη θεώρηση. τ ανάβλεμμά σου. Είναι τ ανάβλεμμά του πιο σκληρό κι από το πυρό μαχαίρι του. Κι η κόρη με τ ανάβλεμμα Κ. Παλαμάς σέρνει τα παλικάρια. Δημοτικό (της αγάπης)

2 Καλώς Ανταμωθήκαμεν Ευχαριστίες 2 Ραφήνα, 25 Μαρτίου-2015 Φίλες και φίλοι, Το Λύκειον των Ελληνίδων Ραφήνας αυτόν τον καιρό ζει στον απόηχο μιας παράστασης που έδωσε η χορευτική του ομάδα στην Τεργέστη, μετά από κάλεσμα της Ελληνορθόδοξης κοινότητας της πόλης. Με χορούς ελληνικούς, λόγο, εικόνες της Ελλάδας, οι μαθητές μας έγιναν οι καλύτεροι πρεσβευτές της χώρας και της πόλης μας σ αυτόν τον μακρινό και τόσο κοντινό τόπο. Γι αυτό, ένα μέρος σ αυτό τ ανάβλεμμα είναι αφιερωμένο στην Τεργέστη, πόλη σύμβολο για τον Ελληνισμό, κοιτίδα του Ελληνισμού της Διασποράς. Η ιστορία της ίδιας της πόλης και των Ελλήνων που ζουν εκεί από τον 17 ο αιώνα, οι μοναδικές εμπειρίες των μαθητών της χορευτικής ομάδας από την παράσταση, το σεμινάριο χορού και η επταήμερη εκδρομή που έγινε γι αυτό το λόγο στην Ιταλία Σλοβενία, είναι το κεντρικό θέμα σ αυτό το τεύχος. Ταξιδεύουμε όμως και στην Πάρο με τα Βάγια της Καταπολιανής και το «Ανθέμιο». Το ίδρυσε φίλη που έφυγε από κοντά μας. Σαν κέντρο πολιτισμού «άφησε εποχή» στο νησί. Και επιστρέφουμε στη Ραφήνα με το δροσερό θέμα για τα πλατάνια της και αφιέρωμα σε δύο προσωπικότητες που δεν ξεχνούν οι Ραφηνιώτες, αλλά και στο Πικέρμι, το άλλο κομμάτι του Δήμου μας, που με την «Πικερμίδα» του είναι γνωστό σ όλο τον κόσμο ως Ακρόπολη της Παλαιοντολογίας. Μια ξεχωριστή δραστηριότητα του ΛΕΡ, η επίσκεψη και ξενάγηση στο Αρσάκειο, απ όπου αποφοίτησαν σπουδαίες γυναίκες και η ιδρύτρια του Λυκείου Καλλιρρόη Παρρέν, έχει το χώρο της, αφιέρωμα στο ιστορικό αυτό σχολείο, καθώς και η εκδήλωση για τη μητρότητα στη γιορτή της μητέρας, ενώ οι άλλες δραστηριότητες του ΛΕΡ γέμισαν τη σελίδα τους, αφού αυτή τη φορά ξεπέρασαν σε αριθμό κάθε προηγούμενη. Οι οργανοποιοί Παναγήδες μας πάνε στις αλησμόνητες Πατρίδες και σε αλησμόνητους τεχνίτες, ενώ οι μικροί μας φίλοι θα γνωρίσουν τα Κυκλαδικά ειδώλια και θα... συνομιλήσουν μαζί τους.!!! Καλή ανάγνωση σ αυτό το τριακοστό ανάβλεμμα και... Καλό καλοκαίρι!! Η σύνταξη Επιμέλεια περιοδικού : Χριστίνα Παναγιώτου-Δακτυλίδη Ομάδα σύνταξης: Αναστασία Κάλφογλου, Κατερίνα Σιούτα-Παπαδοπούλου, Εύη Γκατσοπούλου, Άννα Ραπτοπούλου, Ελένη Καμάρα, Γαλάτεια Λιούτα, Άννα Κυριακάκη-Συνοδινού, Χριστίνα Παναγιώτου-Δακτυλίδη. Δημιουργικός σχεδιασμός: Ιωάννα Βούλγαρη Διανέμεται Δωρεάν Εξώφυλλο: Μαθήτρια της χορευτικής ομάδας του ΛΕΡ. Δεκέμβριος 2014 Το Λύκειον των Ελληνίδων δηλώνει την απέραντη ευγνωμοσύνη του προς τον εφοπλιστή Θανάση Μαρτίνο για την οικονομική ενίσχυση που του προσέφερε, χάρις στην οποία πραγματοποιήθηκε και η επταήμερη εκδρομή των μαθητών της χορευτικής ομάδας του ΛΕΡ στην Ιταλία, το σεμινάριο χορού και η χορευτική παράσταση στην Ιστορική Ελληνορθόδοξη κοινότητα της Τεργέστης. Σύμφωνα με το καταστατικό του, άρθρο 6 ((Πόροι) παράγρ.5, το Λύκειον των Ελληνίδων, παράρτημα Ραφήνας, ονομάζει «δωρητή» τον κ. Θανάση Μαρτίνο για την ευγενική του χορηγία. Πάνω απ όλα τον ευχαριστεί για την αναγνώριση του έργου του Λυκείου και τον θεωρεί υποστηρικτή και ευεργέτη του!!! Ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών προσέφερε το ποσόν των 1000 ευρώ στο Λύκειον των Ελληνίδων Ραφήνας. Για την προσφορά αυτή μεσολάβησε ο συντοπίτης μας κ Γεώργιος Ζαχαριάδης. Σύμβουλος διοίκησης του Διεθνούς Αερολιμένος Αθηνών για θέματα τοπικής αυτοδιοίκησης, που εκτιμά το έργο του Λυκείου και την συμβολή του στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς στον τόπο. μας. Ραφήνα, 25 Μαρτίου Ραφήνα, 25 Μαρτίου 2015 Τ ανάβλεμμα: περιοδική έκδοση του Λυκείου των Ελληνίδων Ραφήνας. Εθνικής Αντιστάσεως 34, Αθηνών και Τριγλίας Ραφήνα Τηλ./fax: και τηλ e mail: lykellrafinas@g ail.com Το Λύκειον ενίσχυσαν οικονομικά οι: Χριστίνα Παναγιώτου εις μνήμην Κώστα Αγαπητού. Γερβάσιος Παπαδόπουλος, Κατερίνα Σιούτα Παπαδοπούλου, Ελένη Καμάρα και Αναστασία Κάλφογλου εις μνήμην της μητέρας της Αλκινόης Κάλφογλου.

3 Μαθητές των τμημάτων του Λυκείου των Ελληνίδων Ραφήνας έγραψαν: Μαθαίνω παραδοσιακό κέντημα στο τμήμα κεντήματος του ΛΕΡ. Με τις φίλες της συντροφιάς μιλάμε, σχεδιάζουμε. Με τις οδηγίες της δασκάλας δημιουργούμε. Και το χαιρόμαστε!! Πόπη Διαμαντάκη τμήμα κεντήματος ενηλίκων. Μάθημα κεντήματος Αγαπώ το κέντημα και πιο πολύ τις παραδοσιακές βελονιές. Είμαι μόνη μου. Έρχομαι στη συντροφιά του κεντήματος, μαθήτρια κι εγώ, περνάω ευχάριστα και πλουτίζω τις γνώσεις μου. Ασπασία Σιλιβάνη, τμήμα κεντήματος ενηλίκων. Ευχαριστώ το ΛΕΡ και το Τμήμα Παραδοσιακού Κεντήματος, γιατί,ως συνταξιούχος τώρα πια, γεμίζω δημιουργικά ένα δίωρο κάθε εβδομάδα με κέντημα και πλέξιμο αναπολώντας τα παιδικά μου χρόνια, όταν, συντροφιά με το ραδιόφωνο και το εργόχειρο, σκάρωνα «ταξίδια μακρινά ως τη Τζαμάικα»...! Αννα Κυριακάκη -Συνοδινού. Στο Λύκειο των Ελληνίδων μαθαίνουμε να χορεύουμε, να ζωγραφίζουμε, να ράβουμε και να τραγουδάμε. Έτσι, διασκεδάζοντας, γνωρίζουμε μέσα απ όλα αυτά την Ελληνική παράδοση!! Ασπασία Τσαγκαροπούλου,11 χρονών. Μαθήτρια στο τμήμα χορού και στο τμήμα Ζωγραφικής του ΛΕΡ Η μικρή Χ.Ο στο 4ο μαθητικό φεστιβάλ Ραφήνας Το μάθημα ζωγραφικής στο Λύκειο των Ελληνίδων Ραφήνας είναι ευχάριστο. Πάνω στο χαρτί εκφράζομαι και βάζω όλες μου τις σκέψεις και τη φαντασία μου! Με οδηγεί και με βοηθάει η δασκάλα μου. Σιμόν Καραούζα, 10 χρονών, μαθήτρια τμήματος Ζωγραφικής. Μ αρέσει η Ζωγραφική, γιατί προσπαθώ με τη φαντασία μου να φτιάξω κάτι διαφορετικό από τους φίλους μου. Ορφέας Αποστολόπουλος,11 χρονών μαθητής ζωγραφικής του ΛΕΡ Το μάθημα της Ζωγραφικής είναι δραστηριότητα που σου μαθαίνει την έννοια της Τέχνης και σε βοηθάει στη ζωή. Μαρία Σαραντοπούλου, 11 χρονών, μαθήτρια ζωγραφικής. Στη ζωγραφική, στο Λύκειο, περνώ το χρόνο μου μαζί με φίλους μου, εμπνέομαι, βλέπω τα έργα των άλλων και μαθαίνω να δημιουργώ Αθηνά Αποστολοπούλου, 9χρονών, μαθήτρια ζωγραφικής του ΛΕΡ. Η ζωγραφική στο ΛΕΡ μας διασκεδάζει πολύ. Μέσα από τις ζωγραφιές που κάνουμε, μπαίνουμε σ έναν άλλο κόσμο, τον κόσμο των χρωμάτων. Δημιουργούμε με τη φαντασία μας, σκεφτόμαστε κάτι καινούργιο, ετοιμάζουμε νέα έργα. Το μάθημα το έχουμε στην καρδιά μας κι η καρδιά μας οδηγεί το μολύβι μας στο χαρτί. Δέσποινα Κόκλα, 11χρονών, μαθήτρια τμήματος Ζωγραφικής του ΛΕΡ Στο μάθημα της Ζωγραφικής δεν σκεπτόμαστε, αλλά κάνουμε αυτό που λέει η ψυχή μας. Έτσι μπορούμε να εμπνευστούμε και να φτιάχνουμε καλύτερα έργα κάθε φορά. Η κ. Ειρήνη, η δασκάλα μας, δείχνει το δρόμο για να δημιουργήσουμε τα έργα μας. Βλάσσης Κάππας,10 χρονών,.μαθητής τμήματος ζωγραφικής του ΛΕΡ. Μάθημα ζωγραφικής 3

4 Τα Βάγια στην Πάρο Γράφει η Αναστασία Κάλφογλου, Α αντιπρόεδρος ΛΕΡ Οι εκδηλώσεις της λαϊκής λατρείας είναι πράξεις που έχουν χαρακτήρα εθιμικό και τελούνται από παλιά εκπληρώνοντας θρησκευτικά καθήκοντα που ανταποκρίνονται από την κοινότητα και είναι συνήθειες ενός τόπου αποδεκτές από όλους. Τα έθιμα λοιπόν είναι πράξεις που εξωτερικεύουν τις ψυχολογικές καταστάσεις και στηρίζονται στις παραδόσεις που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά και τηρούνται από μια κοινωνική ομάδα. Όσο πιο κλειστή οικονομία και ομοιόμορφη πολιτιστική ανάπτυξη έχει η ομάδα τόσο πιο εύκολα συντηρεί αναλλοίωτα τα έθιμα. Βέβαια, στις μέρες μας, τα έθιμα υποχωρούν και ατονούν αφού έχουν διαφοροποιηθεί οι συνθήκες που τα διαμόρφωσαν. Παρόλα αυτά, αναβιώνουν σε πολλές περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας. Πάρος. Λιτανεία στην Παροικιά, Κυριακή των Βαΐων Ο Πρόδρομος, μικρό μεσαιωνικό χωριό της Πάρου, μαζί με την αρχιτεκτονική του συντηρεί και πολλά από τα παλιά έθιμα. Βρέθηκα εκεί το απόγευμα του Λαζάρου που, μαζί με τα παιδιά που ετοίμαζαν τα λαζαράκια, πολλές από τις παλιές νοικοκυρές έδειχναν στις νεότερες την τέχνη του πλέξιματος των βαγιών, στολίδια που κοσμούν τις εκκλησιές του νησιού την Κυριακή των Βαΐων. Βάγιο είναι ο νέος βλαστός που βγαίνει από τα δένδρα της άνοιξης εποχή που συμπίπτει με την μεγάλη βδομάδα και την είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, όπου ο λαός μετά την ανάσταση του Λαζάρου τον υποδέχθηκε με τα βάγια των φοινικοδένδρων, όπως αναφέρει το ευαγγέλιο του Ιωάννη. Τα βάγια των φοινίκων συμβόλιζαν τη βασιλική δόξα. Στα παλιότερα χρόνια, πίστευαν ότι τα βάγια είχαν ιαματικές και αποτρεπτικές ιδιότητες, έδιωχναν το κακό μάτι. Τα κρεμούσαν στις πόρτες των σπιτιών σαν φυλακτό. Στα βάγια ο λαός απέδιδε μεγάλη δύναμη. Γι αυτό τα φύλαγε στο εικονοστάσι για τον εξορκισμό της βασκανίας και της κακιάς αρρώστιας. Οι νοικοκυρές συνήθιζαν να ρίχνουν 4 τα βαγιόφυλλα στα λιβανιστήρια και να λιβανίζουν λέγοντας: «όξου αρρώστια, όξου κακό σε κυνηγάει το βάγιο του Λαζάρου το διαβασμένο το ευλογημένο». Την ίδια μέρα συνηθίζονταν και τα βαγιοχτυπήματα, ένα έθιμο που ξεκινά από τη δοξασία ότι έτσι μεταδίδεται η δύναμη των χλωρών κλαδιών σε αυτόν που δέχεται τα χτυπήματα. Ακόμα, συνήθιζαν να χτυπούν την έγκυο γυναίκα για να έχει ανώδυνο τοκετό. H δύναμη των βαγιών έφτανε και μέχρι τα ζώα και τα φυτά. Κρεμούσαν βάγια στα καρποφόρα δένδρα για να μη σκουληκιάζουν και χτυπούσαν τα ζώα με βάγια για να γεννήσουν περισσότερα μικρά. Με βάγια, κλαδιά δάφνης και μυρτιάς τα παιδιά τριγύριζαν στις γειτονιές και με ευχές έπαιρναν φιλοδωρήματα από τους νοικοκυραίους. Αυτό θυμίζει και το αρχαίο ελληνικό έθιμο της ειρεσιώνης, που είναι το κλαδί αγριελιάς στολισμένο με γιρλάντες από μαλλί και καρπούς (καρύδια, αμύγδαλα, σύκα, μέλι και λάδι). Το λάδι κρατούσαν παίδες «αμφιθαλείς» (που ζούσαν και οι δυό γονείς τους) και με τραγούδια έλεγαν ευχές και παινέματα στα Θαργήλια, την άνοιξη, για να ευνοηθεί η καρποφορία και στα Πυανέψια, το φθινόπωρο για να ευχαριστήσουν για τους καρπούς της γής. Την ειρεσιώνη κρεμούσαν στην εξώπορτα για ένα χρόνο και μετά την έκαιγαν στη φωτιά, όπως κάνουμε σήμερα με τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς του Αη Γιάννη. Την ειρεσιώνη αφιέρωναν και στον Απόλλωνα, την Αθηνά και τις Ώρες σαν έκφραση ευχαριστίας. Στις μέρες μας, στη Πάρο, την Κυριακή των Βαΐων όλες οι εκκλησιές στολίζονται με βάγια, ενώ βάγια δίνει ο ιερέας στο τέλος της λειτουργίας μαζί με το αντίδωρο και την ευλογία του. Αυτά είναι ματσάκια από κλαδιά δάφνης, ιτιάς, ελιάς, μυρτιάς, δεντρολίβανου, βάλσαμου, αλιφασκιάς δεμένα με τρυφερό φύλλο φοινικιάς. Εκείνο που είναι χαρακτηριστικό και αναβιώνει στις μέρες μας σε όλα σχεδόν τα κυκλαδονήσια είναι τα περίτεχνα στολίδια, κατασκευές από τρυφερά φύλλα φοινικιάς που κατασκευάζονται από επιδέξιες τεχνήτρες και στολίζουν τα καντήλια, τα μανουάλια, τους πολυελαίους, τις εικόνες. Συνήθως απεικονίζουν σταυρούς σε ποικίλες μορφές και σχέδια αλλά και περίτεχνα πλεγμένα γαϊδουράκια, ψαράκια, βαρκάκια. Τα πιο περίτεχνα περιβάλλουν την εικόνα του Χριστού. Την ημέρα αυτή συνηθίζεται ακόμα να προσφέρουν στους νιόπαντρους, ένα ξεχωριστό βάγιο, τη βαγιοφόρα, σε μορφή σταχιού με περίτεχνη πλέξη, βιολέττες και γαρύφαλα, σύμβολα σταθερού θεσμού, απόκτησης κοινής δύναμης, ευγονίας και καλής ζωής. Το πιο λαμπρό στόλισμα γίνεται στην λαμπρότερη και μεγαλοπρεπέστερη εκκλησία του νησιού την Παναγιά την Εκατονταπυλιανή όπου συρρέει πλήθος κόσμου για να προσκυνήσει και να ακολουθήσει την περιφορά του καταστόλιστου Χριστού μέσα σε μια κατάνυξη που θυμίζει την παλιά καλή εποχή. Εκατονταπυλιανή 2015

5 Το «Ανθέμιο» της Πάρου Κούλα Ραγκούση Κοντογιώργου Τ α χρόνια περνούν, τα λόγια αραιώνουν, αλλά ο πόνος της απώλειας δεν μειώνεται, ενώ η μνήμη αντί να αραιώνει, να εξασθενεί, να παραδίνεται στη λήθη, μεγαλώνει για κάποιους που γνώρισαν την Κούλα, που την Παριανή αγάπησαν βαθιά και αληθινά. Κι αυτό, γιατί «υπάρχουν άνθρωποι, όπως λέει και ένας αγαπημένος συγγραφέας, που, ενώ ερημώνουν τον κόσμο με τον χαμό τους, τον πλουτίζουν με τις θύμησες και την παρακαταθήκη τους». Ήταν μια γλυκιά ύπαρξη η Κούλα, ολόφωτη, γελαστή, συμπονετική. Σε κέρδιζε με το παράστημα και την ανοιχτοσύνη της καρδιάς της. Ήταν δοσμένη ολοκληρωτικά στο να αναδείξει την ιστορία, τις παραδόσεις, τους ανθρώπους του τόπου της. Έγραφε! Έγραψε πολλά βιβλία για την τοπική ιστορία της Πάρου και Αντιπάρου. Κοίταζε τους ανθρώπους του τόπου της βαθιά στα μάτια και ξεκλείδωνε τις απλοϊκές ψυχές τους, διάβαζε τις συνειδήσεις και τους στοχασμούς τους. Ήξερε ότι με το θάνατό τους θα χανόταν η πολύτιμη μαρτυρία, τόσο του Ζαχαρία Στέλλα όσο και της απλής γερόντισσας. Νοιάστηκε για τη νησιώτισσα γυναίκα και ανάδειξε την προσφορά της στην οικογένεια και στην κοινωνική ζωή. Αγωνίστηκε για την αλήθεια και το δίκαιο της εκφοράς του λόγου και αφιέρωσε τη ζωή της στη δημιουργία μιας αξιόλογης λαογραφικής συλλογής που με κόπο και επιμονή στήριξε. Είχε πάθος με τα βιβλία, με τα αντικείμενα σαν πολύτιμα θυμητάρια μιας άλλης νοσταλγικής εποχής. Ίδρυσε το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο «Ανθέμιο», «δημιούργημα ευαισθησίας και αγάπης», όπως έλεγε βιβλία, χειρόγραφα, χαρακτικά, πορτολάνοι, χάρτες και ναυτικά όργανα, νομίσματα, φορεσιές αιγαιοπελαγίτικες, κοσμήματα, κεντήματα, τάματα και λατρευτικά είδη. Τα καλοκαίρια, στο «Ανθέμιο», όταν περνούσα από την Πάρο, εύρισκα πάντα μια ζεστή αγκαλιά. Ήταν εκεί, έτοιμη να μου δείξει τα πρόσφατα αποκτήματά της, να μου διαβάσει ένα κομμάτι από το βιβλίο που ετοίμαζε ή να μου κάνει μια αφιέρωση σ ένα καινούργιο βιβλίο της. Μετά, στρωνόταν το τραπέζι στη βεράντα που έβλεπε το Σάλιαγκο, το Ρευματονήσι και το Κάστρο της Αντιπάρου και τ απομεσήμερο, ρεμβάζαμε κάνοντας όνειρα. Και τον Ιούλιο, στη γιορτή της, τι γλέντι και τι χορός στήνονταν με όργανα και τραγούδια που δεν είχαν τελειωμό και με κεράσματα από τα χέρια της. Ήταν άξια σε όλα! Ήταν μοναδική! Στήριζε με τον καλό της λόγο και την ενθάρρυνση την εθελοντική μας εργασία στο Λύκειο των Ελληνίδων της Ραφήνας. Πόσες φορές δεν σκύψαμε πάνω από μελέτες και εργασίες ειδικών, για να ταυτίσουμε και να τεκμηριώσουμε σπαράγματα από φορεσιές των Κυκλάδων και της Ηπείρου. Στο βιβλίο εντυπώσεων της έκθεσης του ΛΕΡ «Τα περίκαλα» μας έγραψε : «Πέρα από τα εκθέματααριστουργήματα του λαϊκού μας πολιτισμού, πέρα από τον τρόπο ταξινόμησηςπαρουσίασης Από την Έκθεση του ΛΕΡ «όλα τα περίκαλα είναι εδώ» 1999 αλλά και της άψογης ξενάγησης στους χώρους της έκθεσης, επιθυμώ να σταθώ και να τονίσω την ανεκτίμητη προσφορά των γυναικών του Λυκείου των Ελληνίδων Ραφήνας και να εκφράσω την ευχή να αναγνωριστεί η προσπάθειά τους». Η Κούλα μπορεί να σιώπησε, αλλά έχω την αίσθηση ότι με μπόλιασε με τη θύμησή της και με εξουσιοδότησε να φυλάξω τα όνειρά της. Η γλυκιά της θύμηση με συντροφεύει και είναι μια ευεργετική και προικισμένη θύμηση. Α.Κ Ιστορικό, λαογραφικό μουσείο, «Ανθέμιο» Πάρου 5

6 Αφιέρωμα στην Ημέρα της Μητέρας Γράφει η δημοσιογράφος Ελένη Καμάρα Μητρότητα, σύμβολο και υποθήκη ζωής 6 Τ η μητέρα, ως ιδέα και ως πρόσωπο ενσωμάτωσε στη ζωή του ο άνθρωπος από τη βαθιά προϊστορία του μέχρι τη σύγχρονη εξέλιξή του. Ο διττός αυτός συμβολισμός εκφράστηκε στο πρόσωπο της μάνας, η οποία μεταλαμπαδεύει τη ζωή και της δίνει πνοή και αξία. Από την αρχαϊκή μητέρα-σύμβολο της ευκαρπίας και της ευγονίας, το μυστήριο της γέννησης εξυψώθηκε μέσα από τη χριστιανική μητέρα, την πάσχουσα Θεοτόκο. Ακένωτη, άϋλη και ιερή η αγάπη της, πρωταγωνιστεί και προστατεύει τη ζωή των παιδιών της: «η μάνα είναι κρύο νερό και στο ποτήρι δεν μπαίνει» περιγράφει η λαϊκή ρήση το αίσθημα που τη συνδέει με το παιδί της. Σε μια εξέλιξη του ρόλου της, η μητέρα στηρίζει και διαφυλάττει την οικογενειακή γαλήνη, εισχωρεί και ανιχνεύει το αστάθμητο στο πρόσωπο των άλλων, ενώ μέσα από χιλιάδες ιδιότητες, καταξιώνεται ως γυναίκα. Τρεις γυναίκες, με διαφορετικό επιστημονικό προσανατολισμό, αλλά κοινή συνισταμένη τη μητρότητα, φιλοξένησε το Λ.Ε.Ρ. για να τιμήσει την Ημέρα της Μητέρας. Η καθηγήτρια Ιατρικής, Ελένη Γιαμαρέλλου, η Δρ Θεολογίας, Βαρβάρα Καλογεροπούλου Μεταλληνού και η Παιδαγωγός, πολύτεκνη μητέρα, Ματίνα Βαρκάδου Κουβαρά, διακεκριμένες στον τομέα τους, κατέθεσαν γνώσεις και εμπειρία και επαναπροσδιόρισαν τη βαρύτητα του ρόλου της μητέρας στη σύγχρονη κοινωνία. «Το μητρικό χρέος αρχίζει από τη στιγμή της σύλληψης. Καθημερινό και πολύπλευρο αναμετράται με τις ίδιες τις δυνάμεις της μητέρας», τόνισε η πρεσβυτέρα Βαρβάρα Καλογεροπούλου Μεταλληνού, Φιλόλογος, Πρόεδρος του Συλλόγου Προστασίας Αγέννητου Παιδιού «Αγκαλιά». Το ζητούμενο, επισήμανε, είναι η αυθεντική αγάπη και η μάνα, ως κυρίαρχη φυσιογνωμία, αποτελεί το κλειδί στην αγωγή των παιδιών της. Τους διδάσκει την τέχνη της ζωής με στόχο την αυτοτέλεια και την αυθυπαρξία. Ειδικότερα, στο πρόσωπο της ελληνίδας μάνας αντικατοπτρίζονται οι δοκιμασίες και η καρτερία ενός ολόκληρου έθνους». Η κ. Μεταλληνού ανέφερε, επίσης, ότι η «Αγκαλιά» προστατεύει άγαμες ή έγγαμες μητέρες με οικονομική αδυναμία, που επιλέγουν να φέρουν στον κόσμο το παιδί τους. Με την υποστήριξή της, στα δεκαεπτά χρόνια λειτουργίας της, έχουν γεννηθεί 1698 παιδιά. Βαθιές συγκινήσεις από μια ζωή «δύσκολη, απαιτητική, αλλά συναρπαστική, που αξίζει να τη ζεις!», μοιράζεται στην καθημερινότητά της με τον σύζυγό της, η δασκάλα στο 9 ο Δημοτικό Σχολείο Χαλκίδας και ραδιοφωνική παραγωγός, Ματίνα Βαρκάδου Κουβαρά. Με έξι παιδιά, κόντρα στην υπογεννητικότητα, είναι μία από τις εκατόν ογδόντα χιλιάδες πολύτεκνες οικογένειες, που αιμοδοτούν την πατρίδα μας. Ανατρέποντας φόβους και προκαταλήψεις, υπογράμμισε,ως προϋπόθεση, για τη δημιουργία πολύτεκνης οικογένειας, την σταθερή συζυγική σχέση και ανέπτυξε την «αλγεβρική παράσταση» της πολυτεκνίας. Ένα παράδοξο μαθηματικό παιχνίδι, όπου τα έσοδα μειώνονται, τα μέλη της οικογένειας αυξάνονται, αλλά το πηλίκον της διαίρεσης παραμένει σταθερό, όλοι χορτάτοι και χαρούμενοι. Η στοργή και η αγάπη των γονέων διαιρούνται, αλλά δεν λιγοστεύουν. Η συνεργατικότητα μεταξύ των συζύγων μοιράζει, με εμπιστοσύνη, τους ρόλους: τα παιδιά κοινωνικοποιούνται, δημιουργούν δεσμούς και ασπίδες σιγουριάς, απογαλακτίζονται αβίαστα και εκείνα και οι γονείς τους. «Η δομή της πολύτεκνης οικογένειας επικεντρώνεται στην ουσία και το μέτρο των καταστάσεων». Σε αυτή την πραγματικά θαυμαστή διεργασία που συντελείται μέσα στο σώμα της γυναίκας, κατά την εγκυμοσύνη, η σύγχρονη ιατρική συμμετέχει με τα άλματα που έχει επιτελέσει τόσο στη διαγνωστική όσο και στη θεραπευτική. Με μακρά ακαδημαϊκή πορεία, η καθηγήτρια Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ελένη Γιαμαρέλλου, η οποία καθιέρωσε την ειδικότητα της Λοιμωξιολογίας στην Ελλάδα, παρουσίασε, με τη ρεαλιστική γλώσσα της επιστήμης, τις περιπτώσεις των ειδικών λοιμώξεων, που μπορεί να προσβάλουν την έγκυο, να επηρεάσουν το έμβρυο και να οδηγήσουν σε άδικη διακοπή της κύησης. Ο κυτταρομεγαλοϊός και η τοξοπλάσμωση κατέχουν τις πρώτες θέσεις στα συχνότερα αίτια λοιμώξεων, για τα οποία, ωστόσο, υπάρχει η δυνατότητα διάγνωσης και προφυλακτικής ή θεραπευτικής παρέμβασης. Για τους τρόπους μετάδοσής τους στην αρχική φάση της κύησης, τα μέτρα προστασίας και τη θεραπευτική αντιμετώπιση λειτουργούν δύο Κέντρα που παρέχουν ΔΩΡΕΑΝ συμβουλευτικές υπηρεσίες: στην ΣΤ Παθολογική Κλινική του νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ (2010) και στην Δ Παθολογική Κλινική του νοσοκομείου ΑΤΤΙΚΟΝ (2009). Μέχρι σήμερα, πάνω από χίλιες γυναίκες έχουν αξιολογηθεί και έχουν αποφύγει την άμβλωση. Για την καθηγήτρια, το έργο αυτό έχει αποτελέσει στόχο ζωής και τα αποτελέσματά του μια προσφορά προς την ελληνίδα μητέρα.

7 Αρσάκειο Το Λύκειο των Ελληνίδων, παράρτημα Ραφήνας,επισκέπτεται τη Φιλεκπαιδευτική εταιρεία Γράφει η Νίκη Γρηγορίου, εκπαιδευτικός, απόφοιτος 2 ου Λυκείου Αρσακείου Ψυχικού. Ή Στο Αρσάκειο Ψυχικού ταν ένα ανοιξιάτικο πρωινό του Μαρτίου όταν το Λύκειο Ελληνίδων Ραφήνας πραγματοποίησε επίσκεψη στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Η ιδέα γεννήθηκε με αφορμή την Καλλιρρόη Παρρέν, την Αρσακειάδα που ανάμεσα σε όλα τα πρωτοποριακά που διεκδίκησε και πέτυχε περιλαμβάνεται και η ίδρυση του Λυκείου Ελληνίδων, το Η περιήγησή μας, όχι μόνο στους χώρους του Αρσακείου Ψυχικού, αλλά κυρίως στην ιστορία της Ελλάδας από τον 19 ο αι. μέχρι σήμερα, ξεκίνησε το Σάββατο 21 Μαρτίου Με αφετηρία το ιστορικό κτήριο της διοίκησης της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας η Λυκειάρχης κ. Ατσαβέ με τη γλυκύτητά της, τις γνώσεις της και την αγάπη της για το χώρο που υπηρέτησε για αρκετές δεκαετίες, μας ταξίδεψε στην Ελλάδα του 1830, ζωντανεύοντας στα μάτια μας την κοινωνία, την οικονομία, τα ήθη και τα έθιμα μέσα στα οποία διαβίωνε η γυναίκα της εποχής. Και όσο ξετυλίγαμε το κουβάρι με την είσοδό μας στους εξωτερικούς χώρους του Αρσακείου Ψυχικού, τόσο γινόταν εντονότερη η αίσθηση της παρουσίας των εθνικών μας ευεργετών με προεξέχοντες τον Απόστολο Αρσάκη και τους Μιχαήλ και Ελένη Τοσίτσα. Αλήθεια, πόσο τυχεροί είμαστε όλες οι γενιές Ελλήνων που μπορούμε να απολαμβάνουμε την μεγαλοψυχία όλων των Ευεργετών μας, που κυριολεκτικά έστησαν το Ελληνικό κράτος στα πόδια του, αλλά και πόσο τυχεροί και ζηλευτοί είναι και οι ίδιοι που με τις γενναιόδωρες πράξεις τους άφησαν τόσο βαθύ και ανεξίτηλο αποτύπωμα με το πέρασμά τους από τη ζωή! Ο ναός της Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας απλός, λιτός και επιβλητικός άνοιξε τις πόρτες του για ένα προσκύνημα, αλλά και για ένα φτερούγισμα του μυαλού στο Βουκουρέστι του 1800 καθώς η κ. Ατσαβέ μας αφηγούνταν σπάνιες λεπτομέρειες από την οικογενειακή ζωή του Απόστολου Αρσάκη. Πόση χαρά και ανακούφιση έδωσε αυτός ο άνθρωπος στους συνανθρώπους του, αλλά και πόση αγαλλίαση ψυχής να αναζητούσε άραγε κι ο ίδιος μέσα από τα ιερά σκεύη, τον χρυσοκέντητο Επιτάφιο, τις εικόνες και τους ναούς που ήταν κτήτορας; Οι εντυπώσεις μας θέριεψαν με την είσοδό μας στο επιβλητικό και καταστόλιστο για την 25 η Μαρτίου κτήριο του Αρσακείου, με το θέατρο, το τόσο πλούσιο σε εκθέματα Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και την υπερσύγχρονη Βιβλιοθήκη. Τελειώνοντας η ξενάγησή μας, ήταν ακριβώς η κατάλληλη στιγμή για ένα αφιέρωμα σε μια ξεχωριστή Αρσακειάδα, την Καλλιρόη Παρρέν που, αφού πρώτα υπηρέτησε ως δασκάλα στην εσχατιά του ελληνισμού, την Οδησσό και την Αδριανούπολη. Στη συνέχεια αποδεχόμενη όλα όσα ταίριαζαν στη φύση της γυναίκας θέλησε να την εξελίξει και να της δώσει την κοινωνική θέση και τα δικαιώματα που είχε τόσους αιώνες στερηθεί. Το μεγάλο προσόν της Παρρέν ήταν πως στόχευε στο μέλλον, αφού πρώτα ενδιαφερόταν για το παρόν και έφερε μαζί της ό,τι αξιόλογο είχε το παρελθόν. Διεκδικούσε για τη γυναίκα δικαίωμα ψήφου, για να βελτιώσει το μέλλον της. Ίδρυσε το Άσυλο Ανιάτων, για να καλύψει ανάγκες της εποχής της και το Λύκειο Ελληνίδων για να περισώσει από το παρελθόν ό,τι είχε να επιδείξει η ελληνική παράδοση.τραγούδια, χοροί, ενδυμασίες από κάθε γωνιά του ελληνισμού καταγράφηκαν, διατηρήθηκαν και ενίσχυσαν την εθνική μας ταυτότητα τότε, σε μια εποχή που η Ελλάδα διεκδικούσε ακόμα αλύτρωτες πατρίδες, αλλά και σήμερα που η Ελλάδα προσπαθεί να διατηρήσει τη θέση της σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης και ανάμειξης πολιτισμών. Άφησα για το τέλος τις εντυπώσεις μιας Αρσακειάδας και μέλους του Λυκείου Ελληνίδων Ραφήνας, της υποφαινόμενης, που χρόνια ονειρευόμουν αυτήν την επίσκεψη και που σε όλη τη διάρκειά της ξαναζούσα τα 13 μαθητικά χρόνια που πέρασα στο Αρσάκειο Ψυχικού και στο Τοσίτσειο Εκάλης. Πόσο νοστάλγησα τις ψαλμωδίες των διδασκαλισσών μου μέσα στο ναό της Αγίας Αναστασίας, την άψογη διοργάνωση των εορτασμών των εθνικών επετείων στο θέατρο, τα διαλείμματα στο δασάκι! Και πόσο η παρουσία της κυρίας Ατσαβέ, μου θύμισε όλες εκείνες τις δασκάλες που, η καθεμία με τον ιδιαίτερο τρόπο της, μου δίδαξαν το περίφημο ήθος, αξιοπρέπεια και φιλομάθεια της Αρσακειάδας, που με συνοδεύουν όλα αυτά τα 29 χρόνια που έχω αποφοιτήσει και με σημαδεύουν στην πορεία μου ως δασκάλα. Η επίσκεψη αυτή και τα ακούσματα της ξενάγησης ήταν πραγματικά μια ανεκτίμητη και συγκινητική επιστροφή στην παιδική μου ηλικία. Στη βιβλιοθήκη του Αρσακείου 7

8 Παραδοσιακά Γράφει ο Στέλιος Μαργαρίτης, εκπαιδευτικός Οι οργανοποιοί Παναγήδες, οι εκ Μάκρης της Μ. Ασίας Η οικογένεια των Παναγήδων αποτελούμενη από τα αδέρφια Γεώργιο και Βασίλειο Παναγή, καθώς και τον πατέρα τους Πανηγύρη (συνώνυμο του Παναγιώτης), υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές και παραγωγικές δυνάμεις της Ελληνικής οργανοποιίας του 20 ου αιώνα. Ξεριζωμένοι από τη Μάκρη της Μ. Ασίας βρέθηκαν, το 1922, στις προσφυγικές παραγκουπόλεις του Πειραιά μαζί με άλλους πρόσφυγες, κυρίως Έλληνες, αλλά και αρκετούς Αρμένιους. Κάποιοι από αυτούς κατείχαν ήδη την τέχνη της κατασκευής μουσικών οργάνων, από τις πατρίδες τους, ενώ άλλοι στράφηκαν προς αυτήν ως μια ευκαιρία να βγάλουν τα προς το ζην. Κάπως έτσι ο Πειραιάς αποκτά τη δική του ισχυρή πιάτσα οργανοποιίας η οποία τα επόμενα χρόνια θα εφοδίαζε με όργανα σημαντικούς μουσικούς, κυρίως του ρεμπέτικου και του λαϊκού τραγουδιού. Ο Πανηγύρης Παναγής ήταν εγκατεστημένος στη Μάκρη της Μ. Ασίας. Εκεί ζούσε με τη γυναίκα του και τα δυο τους παιδιά, έχοντας το δικό του εργαστήριο κατασκευής μουσικών οργάνων. Το 1922 η οικογένειά αναγκάζεται να αφήσει τη ζωή της στη Μάκρη και ξεριζωμένη από τον τόπο της να αναζητήσει καλύτερη τύχη αλλού. Μαζεύουν ό,τι μπορούν από πράγματα και εργαλεία και περνούν αρχικά απέναντι στη Ρόδο, όπου είχαν κάποιους συγγενείς. Ο τελικός τους προορισμός ήταν ο Πειραιάς. Στην Δραπετσώνα, που τότε την έλεγαν Κρεμμυδαρού, και μάλιστα στην ομώνυμη οδό Κρεμμυδαρού ξαναέστησε ο Πανηγύρης Παναγής το εργαστήρι του και άρχισε να κατασκευάζει τα όργανα που γνώριζε από την Μ. Ασία (λαούτα, κιθάρες, μαντολίνα κτλ). Αν και το επίπεδο των διασωθέντων οργάνων του δείχνουν ένα ολοκληρωμένο οργανοποιό, τη μεγάλη φήμη του την απέκτησε ως κατασκευαστής λαούτου. Η αγάπη και η περηφάνια που ένιωθε για τον τόπο καταγωγής του, τον έκανε να το δηλώνει στις ταμπέλες (ετικέτες) που έβαζε στο εσωτερικό των μουσικών οργάνων που κατασκεύαζε. Έτσι παρατηρούμε σε αρχικές ταμπέλες το δηλωτικό εκ Μάκρης της Μ. Ασίας. Άλλη μια σημαντική πληροφορία που προκύπτει πάλι από ταμπέλες είναι ότι ο Πανηγύρης Παναγής θα πρέπει να άλλαξε διεύθυνση εργαστηρίου τουλάχιστον μία φορά, καθώς το οργανοποιείο αρχικά τοποθετείται στο νούμερο 326 της οδού Κρεμμυδαρούς ενώ αργότερα στο νούμερο 121. Επίσης δεν είναι απολύτως σίγουρο ότι το 326 είναι και η αρχική διεύθυνση του οργανοποιείου του. 8 Ο Γιώργος και ο Βασίλης Παναγής με τον ανιψιό τους Λάζαρο Καβάση που κράτησε το εργαστήριό τους. Το εργαστήρι του Πανηγύρη Παναγή στην οδό Κρεμμυδαρούς 121 Υπάρχει μια μοναδική φωτογραφία του εργαστηρίου του Πανηγύρη Παναγή, όταν αυτό ήταν στον αριθμό 121 της οδού Κρεμμυδαρούς, στον Πειραιά. Σε αυτήν ο Πανηγύρης Παναγής απεικονίζεται καθιστός μπροστά στο εργαστήρι του με τον μικρό του γιό Βασίλη, όρθιο δίπλα στην είσοδο του εργαστηρίου. Το πιθανότερο είναι να τραβήχτηκε μεταξύ 1938 και Πέθανε γύρω στα 1940, έχοντας προλάβει ευτυχώς να μεταδώσει τα φώτα του στους δύο γιους του, το Γιώργο και το Βασίλη, άξιους συνεχιστές της τέχνης του πατέρα τους. Τόσο ο Γιώργος όσο και ο Βασίλης γεννήθηκαν στη Μάκρη πριν την ανταλλαγή πληθυσμών. Ο Γιώργος το 1911 και ο Βασίλης το Βίωσαν τα δεινά του ξεριζωμού και της προσφυγιάς στην τρυφερή ηλικία των 11 ετών ο Γιώργος και των 8 ετών ο Βασίλης. Στα Μητρώα της Ελλάδας ενεγράφησαν με το επώνυμο Τερσανέλης. Το επώνυμο Τερσανέλης που πιθανά προέρχεται από το μικρό νησάκι Ταρσανάς, το οποίο βρίσκεται σε μικρή απόσταση στα βορειοδυτικά της Μάκρης, δεν το κράτησαν για πολύ. Ο Γιώργος πρώτος και στη συνέχεια η υπόλοιπη οικογένεια το άλλαξαν σε Παναγής. Ο Γιώργος Παναγής ήταν αυτός που για κάποιο διάστημα κράτησε μόνος του το εργαστήρι του πατέρα του στην Κρεμμυδαρού 121, ίσως και πριν το θάνατο του τελευταίου, ενώ λίγο αργότερα τα δύο αδέρφια ενώνουν την τέχνη τους κάτω από μία κοινή εργαστηριακή στέγη αυτής στην οδό Χαβριού 9 (Στοά Κοσμά), στην Αθήνα. Είναι η αρχή του φημισμένου εργαστήριου των Αδελφών Παναγή. Το εργαστήριο των Παναγήδων έμεινε για όλη τη διάρκεια του εμπορικού του βίου, στην ίδια περιοχή. Δηλαδή μεταξύ των οδών Χαβρίου 9, Πλατείας Καρύτση 3 και Πραξιτέλους 7. Οι αδελφοί Παναγή αν και κατασκεύασαν πληθώρα εγχόρδων μουσικών οργάνων, έχουν μείνει γνωστοί στο ευρύ κοινό ως σημαντικοί κατασκευαστές κιθάρας και μάλιστα κλασικής. Οι κιθάρες τους ήταν για την εποχή τους αυτό που λέμε όργανα αναφοράς. Τις χρησιμοποιούσαν καλλιτέχνες από όλο το φάσμα της μουσικής και είχαν πουληθεί σε πολλές χώρες του κόσμου. Οι περισσότεροι παλαιοί κλασικοί κιθαρίστες της χώρας έπαιξαν κάποια στιγμή της καριέρας τους με κιθάρα των αφών Παναγή. Επίσης, οι λαϊκές τους κιθάρες θεωρούνται σήμερα σημαντικά όργανα και πολλοί μουσικοί τις αναζητούν για να αναπαράγουν τον αυθεντικό ήχο της ρεμπέτικης κιθάρας. Αλλά οι Παναγήδες δεν κατασκεύασαν μόνο κιθάρες.έχουν κατασκευάσει σχεδόν όλα τα χορδόφωνα μουσικά όργανα όπως μαντολίνα, λαούτα και μπουζούκια. Ιδιαίτερα τα τελευταία αποτελούν αντικείμενο εκτεταμένης ζήτησης από μουσικούς και συλλέκτες τόσο για την ποιότητα κατασκευής όσο και τον ήχο τους, είτε πρόκειται για τρίχορδα είτε για τετράχορδα Επίσης, σε αυτούς αποδίδεται η κατασκευή του πρώτου τετράχορδου μπουζουκιού σύμφωνα με τις οδηγίες που τους έδωσε ο σημαντικός μουσικός και συνθέτης Μανώλης Χιώτης.

9 μουσικά όργανα Το 1995 η σημαντική αυτή σύμπραξη σπάει καθώς φεύγει από τη ζωή ο μεγαλύτερος αδερφός Γιώργος σε ηλικία 84 ετών. Το εργαστήριο συνέχισε να λειτουργεί από τον Βασίλη Παναγή και τον ανιψιό τους Λάζαρο Καβάση. Ο Βασίλης έφυγε το 1998 και αυτός στην ηλικία των 84 ετών, ενώ λίγο μετά και ο ανιψιός τους. Μην έχοντας αγόρια για να συνεχίσουν την παράδοση- είχαν και οι δύο κόρες- η ιστορία του εργαστηρίου φτάνει στο τέλος της γύρω στα τέλη του Μόνο όμως η λειτουργική ιστορία. Η μουσική και καλλιτεχνική ιστορία δεν έχει πάψει να γράφεται, καθώς ο ήχος των οργάνων που κατασκεύασαν παραμένει στη συλλογική μας μνήμη, τόσο μέσα από τις ηχογραφήσεις τους σε διάφορα μουσικά έργα όσο και από την ύπαρξη των ίδιων των οργάνων, πολλά Λαούτο Πανηγύρη Παναγή από τα οποία είναι ακόμα ενεργά και αποτελούν πρότυπο κατασκευαστικής ποιότητας και ηχητικής απόδοσης για τους σύγχρονους οργανοποιούς. Παίζονται, ακούγονται, πωλούνται και αγοράζονται και συμβάλλουν ακόμα στην μουσική μας με τον ήχο τους. Με τον καιρό βέβαια γίνονται όλο και πιο δυσεύρετα και άρα συλλεκτικά. Στη Ν. Μάκρη, εδώ όπου ρίζωσαν οι περισσότερες οικογένειες από τη Μάκρη της Μ. Ασίας, οι Παναγήδες διατηρούσαν πάντα επαφή με συγγενείς, αλλά και όλους τους συμπατριώτες τους. Ο τόπος αυτός με τους δικούς τους ανθρώπους, ήταν σίγουρα η παρηγοριά και ανάμνηση για την δικιά τους αξέχαστη πατρίδα. Η οικογένεια διατηρεί ακόμα εξοχική κατοικία στη Νέα Μάκρη. Ανθρώπους σαν τους Παναγήδες, η Πολιτεία θα έπρεπε να τους τιμά αναλόγως... Έζησαν και έφυγαν αθόρυβα, αλλά την τέχνη τους την υπηρέτησαν τόσο ηχηρά. Η προσφορά τους στη ιδιαίτερη και δύσκολη τέχνη της οργανοποιίας ήταν και είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που και οι ίδιοι θα είχαν ποτέ φανταστεί. Χαρακτηριστικό δείγμα ανθρώπων μιας άλλης εποχής. Αυτών που έχασαν τα πάντα άδικα, πολέμησαν για την Ελλάδα το 40, έδωσαν τόσα πολλά στην κοινωνία και δε ζήτησαν τίποτα! Ας κάνουμε τουλάχιστον όλοι εμείς οι απλοί πολίτες το αυτονόητο, να τους θυμόμαστε με σεβασμό για την προσφορά τους και να προβάλουμε την αξία του έργου τους. Τα περισσότερα στοιχεία που αναφέρονται καθώς και φωτογραφίες έχουν δημοσιευθεί από τον ερευνητή Παναγιώτη Καγιάφα. Ευχαριστώ και το φίλο Γιάννη Μαντζούτα (συλλέκτη - ερευνητή) για την σημαντική βοήθειά του. Του Δημήτρη Οδ. Σταθακόπουλου Δρα Κοινωνιολογίας της ιστορίας και του πολιτισμού, οθωμανικής περιόδου- Παντείου Πανεπιστημίου, Διπλωματούχου Βυζαντινής μουσικής μουσικού, Δικηγόρου παρ'αρείω Πάγω Ο Κεμανές της Καππαδοκίας Katpatuka στα Farsi/Περσικά, Καππαδοκία στα Ελληνικά και Kapadokya στα Τούρκικα, σημαίνει «η χώρα των όμορφων αλόγων». Πέραν όμως των ωραίων αλόγων και των ωραίων τοπίων και νόστιμων τροφίμων, όπως το παστόν/ pastırma et, η Καππαδοκία έγινε γνωστή στο διάβα των αιώνων για την εξ αρχής μύησή της στον Χριστιανισμό και την ανάδειξη πνευματικών αναστημάτων όπως ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός. Οι καλλικέλαδοι φιλόμουσοι κάτοικοι της Καππαδοκίας διακρίνονταν και ως γλεντιστάδες, αλλά και ως ψαλτάδες, καθώς και ως καλοί οργανοποιοί και οργανοπαίχτες. Τα κρουστά τύπου νταϊρέ ή ταψιού και στάμνας, τα κουτάλια, τα ταμπουροειδή/λαουτοειδή/ουτοειδή νυκτά έγχορδα και κυρίως ο φιαλόσχημος Kemane/Κεμανές παιζόμενος με «τοξάριον/δοξάριον» έδιναν το ρυθμό και τον τόνο του μουσικού πολιτισμού της περιοχής, αλλά και της γειτονικής Λυκαονίας με το Ικόνιο και την Σύλλη. Ο Kemane/Κεμανές, θυμίζει την Ποντιακή λύρα, αλλά σε μεγαλύτερο σχήμα φιάλης ( Φιαλόσχημο ). Φέρει έξι κύριες χορδές κουρδισμένες σε πέμπτες και τέταρτες, καθώς και έξι συμπαθητικές χορδές, σε ταυτοφωνία ή σε διάστημα οκτάβας με τις κύριες. Ο όρος συμπαθητικές αφορά τις χορδές που δονούνται «συμπαθητικά / παράλληλα» και χωρίς δική τους νύξη, - όταν παίζονται οι κύριες χορδές-, που πλουτίζουν σε αρμονικές τον ήχο του οργάνου. Όπως προαναφέρθηκε, ο Kemane / Κεμανές (που στα Τούρκικα σημαίνει βιολί) φέρει μακρόστενο φιαλόσχημο ηχείο, κοντό χέρι/μάνικο με ταστιέρα χωρίς τάστα (δηλ. μεταλλικές ή εντέρινες διαιρέσεις, μπερντέδες), κεφαλή/καράβολο παρόμοιο με του βιολιού και ανάλογα με τις χορδές κλειδιά, τοποθετημένα από τα πλάγια, ενώ συνήθως φέρει και δύο εσωτερικά ξυλαράκια, τις λεγόμενες ψυχές. Η κατασκευή του, θυμίζει την συγγενική του αχλαδόσχημη λύρα, (Κρήτης, Δωδεκανήσου, Μακεδονίας, Θράκης κ.λ.π), χρησιμοποιώντας συχνά τα ίδια υλικά, όπως σκληρά ξύλα για το ηχείο, (π.χ μουριά) το χέρι και την κεφαλή, που γίνονται από μονοκόμματο ξύλο, αλλά και μαλακά ξύλα για το καπάκι ( π.χ έλατο ή κέδρο από το Λίβανο παλαιότερα ). Οι συμπαθητικές χορδές προχωρούν κάτω από την ταστιέρα, περνούν μέσα από τρύπες ανοιγμένες στον καβαλάρη και δένονται κάτω από τον χορδοδέτη. Το τοξάριον/δοξάρι του ήταν τοξοειδές κυρτό, με τρίχες από ουρά αρσενικού αλόγου, ενώ σήμερα χρησιμοποιείται και δοξάρι βιολιού. Παίζεται, όπως η λύρα, ακουμπισμένος δηλ. πάνω στο αριστερό πόδι. Τα δάχτυλα πατούν τις χορδές με την ψίχα του δακτύλου και όχι με το νύχι ( σχετ.: Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά όργανα- Φοίβος Ανωγειανάκης, εκδ. Μέλισσα). Καταφανώς, όλα τα «λυροειδή» μουσικά όργανα της ανατολικής μεσογείου, είναι μετεξέλιξη της Βυζαντινής λύρας με τοξάριον/δοξάρι (lyra, lira,lura ), είτε πρόκειται για αχλαδόσχημες είτε για φιαλόσχημες λύρες που χρησιμοποιούνται σε διάφορες περιοχές των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας, την Πόλη, τον Πόντο, την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα, την Μακεδονία, τη Θράκη και παλαιότερα ( 19ος αι. ) την Ρούμελη και τον Μοριά ( βλ σχετ.: «Τα τραγούδια τα έκαμναν οι χωριάτες, οι στραβοί με τες λύρες», αναφέρει στη «Διήγηση συμβάντων της ελληνικής φυλής» ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης). Πρέπει να θεωρηθεί και ο Kemane/Κεμανές ως απόγονος των βυζαντινών μουσικών οργάνων. Σημ.: Στους αρχαίους Έλληνες, η τριβή των χορδών με τοξάριον/δοξάριον δεν άρεσε και θεωρούσαν τα όργανα αυτά μάλλον βάρβαρα. Από το Βυζάντιο και μετά και κυρίως με τη χρήση τους από τους Ακρίτες, έγιναν κοινά και αρεστά στο ευρύ κοινό. Σε κάθε περίπτωση οι αρχαίοι Έλληνες «λύρες» ονόμαζαν μουσικά όργανα που παιζόντουσαν αρποειδώς, ενώ οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές λύρες με τοξάριον/δοξάριον είναι διαφορετικά όργανα και ανήκουν στην οικογένεια των ταμπουροειδών ή πιό εξειδικευμένα στα μουσικά όργανα τύπου rebec. 9

10 Η χορευτική Ομάδα του Λυκείου Γράφει η Γαλάτεια Λιούτα, Φοιτήτρια Ιατρικής, Μέλος Χ.Ο του ΛΕΡ. Βενετία Άγιος Μάρκος Λ ένε πως τα ταξίδια, όπως και η αγάπη, εκφράζουν μια απόπειρα να μετατρέψουμε το όνειρο σε πραγματικότητα. Μια τέτοια απόπειρα επιχειρήσαμε και εμείς, η μεγάλη οικογένεια του Λυκείου Ελληνίδων Ραφήνας την τρίτη εβδομάδα του Απρίλη. Ωσάν άλλοι στοχαστικοί περιηγητές και ανήσυχοι ταξιδευτές, έχοντας ως ύψιστο εφόδιο τον καθαρό και απροκατάληπτο λόγο, ξεκινήσαμε μια πνευματική διαδρομή με μοναδικό και αξεπέραστο προορισμό τον εξαγνισμό και την αγωγή της ψυχής, όπως αυτοί αναδεικνύονται διαμέσου της πίστης στις καθιερωμένες, αλλά όχι και φθαρμένες, πανανθρώπινες αξίες της αρχαιογνωσίας, της φυσιολατρίας, της καλαισθησίας, της συντροφικότητας και της απόλυτης και άδολης αγάπης στην πολιτιστική μας κληρονομιά και χορευτική μας παράδοση. Το ημερολόγιο έγραφε Τρίτη 14 Απριλίου και το ρολόι έδειχνε δύο και μισή όταν μικροί και μεγάλοι συνταξιδιώτες χαιρετήσαμε τη Ραφήνας μας και αρχινίσαμε το μακρινό μας ταξίδι. Πρώτος μας σταθμός θα ήταν η Πάτρα, από όπου θα επιβιβαζόμασταν στο καράβι που θα μας οδηγούσε στην αναγεννησιακή γη του Ντα Βίντσι, την Ιταλία. Μετά απο κάμποσες ώρες και ενώ ξημέρωσε η Τετάρτη ρίξαμε άγκυρα στην Ανκόνα, τη φημισμένη για το κρασί και την πορφύρα της «Δωρική Αγκών», που οφείλει το όνομά της στο γεωγραφικό της σχήμα και στην ελληνική λέξη για τον αγκώνα που το περιγράφει, και είναι ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Αδριατικής. Συνεπαρμένοι από τη ξεχωριστή γοητεία της πρωτεύουσας του Μάρκε και την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα μιας «παλιάς» Ευρώπης, διαβήκαμε την περίτεχνη αψίδα του Τραϊανού, θαυμάζοντας την επιβλητική θέα του λόφου πίσω μας, με τα γήινα χρώματα και το θεόρατο πενταγωνικό Lazzare o. Στη συνέχεια κινηθήκαμε βόρεια και υποκλιθήκαμε στην απεραντοσύνη της ομορφιάς του ανοιξιάτικου τοπίου της ολάνθιστης και καταπράσινης φύσης των Απέννινων Ορέων, έχοντας τη σαγηνευτική ψευδαίσθηση ότι στα αυτιά μας ηχεί το κοντσέρτο La primavera του Vivaldi. Τελικός μας προορισμός για εκείνη τη μέρα θα ταν το προάστιο της Βενετίας Μαρκόνι, όπου και θα διανυκτερεύαμε. Η τρίτη μέρα του ταξιδιού μας είχε φθάσει ήδη και ήμασταν έτοιμοι να επισκεφθούμε την πόλη των Δόγηδων, των καναλιών, του Μάρκο Πόλο και του Καζανόβα, τη Βενετία.Από νωρίς το πρωί κατευθυνθήκαμε στο Tronche o, για να πάρουμε το βαπορέτο για την Γαληνοτάτη. Η πορεία μας στο Μεγάλο Κανάλι της επιπλέουσας πόλης με τα μοναδικά αρχιτεκτονικά καλλιτεχνήματα των παλατιών των Δόγηδων και το γοτθικό μεγαλούργημα «Ca d Oro» ή αλλιώς «Χρυσό Σπίτι» ξεκίνησε και αρχίσαμε να γινόμαστε μάρτυρες της αποκάλυψης της μεγαλειώδους υπεροχής και της αίγλης της ανεπανάληπτης Βασίλισσας της Αδριατικής, καθώς ο ήλιος έμοιαζε να κινείται παράλληλα με την γραμμή του ορίζοντα. Αποβιβαστήκαμε στην προβλήτα του San Marco και βαδίσαμε προς την καρδιά της πόλης, την θρυλική Piazza San Marco, το ομορφότερο για το Ναπολέοντα σαλόνι της Ευρώπης. Εκεί, όπου το παρελθόν είναι πιο εμφανές από το παρόν και το ανθρώπινο βλέμμα διχάζεται μεταξύ του δεσποτικού Pallazzo Ducale με τα χρωματιστά μάρμαρα και τα κομψά γλυπτά και της αριστουργηματικής στο σύνολο, αλλά και στη λεπτομέρεια Βασιλικής του Αγίου Μάρκου με τα τέσσερα άλογα. Έπειτα πορευτήκαμε στη Γέφυρα των Στεναγμών και στην πέτρινη Γέφυρα του Ριάλτο διασχίζοντας το Canalazzo με τα πόδια. Το μεσημεράκι απολαύσαμε το γεύμα μας στο εστιατόριο Ai Mercan και συναντήσαμε γνήσιους Βενετσιάνους στα ονειρικά υδάτινα σοκάκια της πόλης με την αύρα της λιμνοθάλασσας να μας συνεπαίρνει. Το απόγευμα ευχαριστηθήκαμε το παγωτό μας στο Suso Gelatoteca και θαυμάσαμε τις αριστοτεχνικά κατασκευασμένες μάσκες και την αναλλοίωτη στο χρόνο παράδοση της τέχνης της δαντέλας και του φυσητού γυαλιού. Και έτσι πήραμε το δρόμο της επιστροφής δεμένοι αβίαστα με την Πόλη των Γεφυρών με μια παντοτινή σχέση αγάπης. Παρασκευή, 17 Απριλίου και επόμενος σταθμός μας ήταν η Σλοβενία. Αρχικά επισκεφθήκαμε τη λίμνη Μπλεντ με το μοναδικό νησί της Σλοβενίας στο κέντρο της και τον καθολικό καθεδρικό ναό της Παναγίας. Ανεβήκαμε στο παραμυθένιο και επιβλητικό κάστρο και ταΐσαμε τους υπερήφανους κύκνους. Και ήταν εκεί όπου μέσα στο απόκοσμο και τελετουργικό τοπίο, μέσα από έναν καταιγισμό χρωμάτων, νόμιζε κανείς ότι ο θεός άφησε το συγκλονιστικό και αιώνιο άγγιγμά του στην ανθρώπινη ύπαρξη, καλώντας την να λυτρωθεί από τις πιο απόκρυφες επιθυμίες της. Μαγεμένοι, συνεχίσαμε στη λιλιπούτεια σλοβένικη πρωτεύουσα, τη Λουμπλιάνα και εμπνευσμένοι από την απλότητα μουσικών του δρόμου στήσαμε ένα ελληνικό γλέντι στη πλατεία Prešeren κάτω από το αγέρωχο βλέμμα του ποιητή. Περπατήσαμε κατά μήκος της όχθης του ποταμού Ljubljanica και τριγυρίσαμε στα λιθόστρωτα σοκάκια της παλιάς πόλης, μέσα ένα αρμονικό μείγμα Baroque, Art Nouveau και νεότερων αρχιτεκτονικών στυλ.τέλος γευτήκαμε το παραδοσιακό Burek και κινήσαμε να φύγουμε. 10

11 των ΕλληνίδωνΡαφήνας στην Τεργέστη Βενετία, Ιστιτούτο Βυζαντινών Σπουδών Τελευταίος μας αλλά και καθοριστικός προορισμός θα ήταν η Τεργέστη. Μια πόλη χαμένη στο χρόνο που σου δίνει την απατηλή αίσθηση ότι ήταν, είναι και θα είναι ίδια πριν και μετά από σένα, όπως μας είπε ένας φίλος. Εκείνο το βραδάκι της Παρασκευής επισκεφθήκαμε την Πιάτσα Ουνιτά ντ' Ιτάλια, δίπλα στην Αδριατική. Σταθήκαμε, για λίγα λεπτά που προσέγγιζαν την αιωνιότητα, εκεί, στο κέντρο της πλατείας, μεταξύ της Κρήνης των Τεσσάρων Ηπείρων και του Αδριάντα του Καρόλου του ΣΤ' και η ματιά μας περιπλανήθηκε,περιτριγυρισμένη από μια αρμονία αρχιτεκτονικής, φωτός και χρωμάτων της νύχτας, για να αντικρίσει το μεγαλόπρεπο δημαρχείο, το Παλάτσο των Αυστριακών με τα ξεχωριστά ψηφιδωτά και τα Παλάτσο Μοντέλο, Πιττέρι, Βανόλι και Lloyd. Χαμογελάσαμε στο φεγγάρι με γλυκόπικρο ιταλικό κρασί και γυρίσαμε στο ξενοδοχείο μας γεμάτοι προσδοκίες για την επόμενη, μεγάλη σε συγκινήσεις και συναισθήματα ημέρα. Ο ήλιος του Σαββάτου ανέτειλε και εμείς προχωρήσαμε προς το μαγευτικό Castello di Miramare, ένα γνήσιο δείγμα της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής ιστορίας της Τεργέστης. Ο Αρχιδούκας Μαξιμιλιανός των Αψβούργων,όντας εξοικειωμένος με τα αρχιτεκτονικά στυλ της εποχής του, το γοτθικό, το μεσαιωνικό και το αναγεννησιακό, συνέθεσε έναν τέλειο συνδυασμό του γλυκού αρώματος της μεσογειακής θάλασσας και της ευρωπαϊκής λιτότητας, αναδημιουργώντας μια μοναδική ατμόσφαιρα.αξιοσημείωτοι ήταν και οι κήποι του κάστρου που με την πλούσια βλάστηση, τα μονοπάτια, τα κιόσκια και τις λιμνούλες απέπνεαν έναν ξεχασμένο ρομαντισμό. Ακολούθως μεταβήκαμε στο ναό Ca edrale Di San Giusto, ένα σύμβολο της Τεργέστης αφιερωμένο στον πολιούχο άγιο της, που χρονολογείται από το 1300, χτισμένο στα ερείπια δύο διαφορετικών εκκλησιών.δίπλα στην εκκλησία έστεκε το καμπαναριό του 14ου αιώνα, αναπαριστώντας τον San Giusto ενώ στο εσωτερικό του ναού θα μπορούσε κάποιος να διακρίνει διακοσμήσεις διαφόρων χρονολογικών περιόδων μεταξύ των οποίων ένα θαυμάσιο ψηφιδωτό εμπνευσμένο από τα βυζαντινά ψηφιδωτά της Ραβέννας. Σειρά είχε η παραλιακή λεωφόρος της Τεργέστης και η ελληνορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Νικολάου με τη νεοκλασική μορφή και τα δύο κωδωνοστάσια, όπου γνωρίσαμε τον Πατέρα Γρηγόριο και συζητήσαμε μαζί του για τον αποφασιστικό ρόλο της Εκκλησίας στην εθνική αυτογνωσία των Ελλήνων της Ελληνικής Κοινότητας της Τεργέστης. Στον ορθόδοξο ναό Αγ. Νικολάου, Τεργέστης Το απόγευμα του Σαββάτου πραγματοποιήθηκε το σεμινάριο ελληνικών παραδοσιακών χορών σε Έλληνες της διασποράς και σε Ιταλούς φίλους μας, από τους χοροδιδασκάλους του ΛΕΡ τον Γιάννη Κοντογιάννη και την Ντιάνα Νοτάρογλου και από τα παιδιά της χορευτικής ομάδας του ΛΕΡ. Και η μεγάλη στιγμή της χορευτικής παράστασης των παιδιών του ΛΕΡ είχε φτάσει. Η ώρα ήταν εννιά το βράδυ όταν τα φώτα στην αίθουσα εκδηλώσεων του ξενοδοχείου της Ελληνικής Κοινότητας της Τεργέστης, έσβησαν και οι χορευτές φορώντας φουστανέλες τα αγόρια και την φορεσιά της Ρούμελης, Δεσφίνα, τα κορίτσια χαιρέτησαν τους θεατές με το Γαϊτανάκι τους και τον λεβέντικο χορό Τσάμικο. Στη συνέχεια ακολούθησαν οι Θρακιώτες και οι Θρακιώτισσες με την παραδοσιακή φορεσιά της Καρωτής με τους περίτεχνους κεφαλόδεσμους, ξεσηκώνοντας το κοινό με την Μπαϊντούσκα και τον Ζωναράδικο. Ακολούθως, κοπέλες ντυμένες με την φορεσιά του Δρυμού Θεσσαλονίκης με το εντυπωσιακό Σουργούτς στο μαντήλι τραγούδησαν «Τ'άστρι κι του φιγγαράκι». Έπειτα την εμφάνισή τους έκαναν οι Νησιώτες με τις βράκες και τα κορίτσια με φορεσιές από το Τρίκερι Μαγνησίας χορεύοντας Μπάλο και Βλάχα Νάξου. Όλοι μαζί χορέψαμε τα Επτανησιακά Φουρλάνα και Τσιριγώτικο και υποκλιθήκαμε στους θεατές λαμβάνοντας το πιο ζεστό τους χειροκρότημα. Και βέβαια η βραδιά δεν τελείωσε εκεί. Το παραδοσιακό γλέντι με χορούς απ όλη την Ελλάδα συνεχίστηκε μέχρι πρωίας παρέα με Έλληνες και Ιταλούς τραγουδώντας όλοι μαζί συγκινημένοι το «Σ αγαπώ γιατί είσαι ωραία» και ανανεώνοντας παντοτινά τους όρκους της φιλίας μας. Στιγμιότυπα από την παράσταση 11

12 Τεργέστη: Γράφει η Άννα Κυριακάκη Συνοδινού, Ιστορικός - Αρχαιολόγος Όταν το Λύκειο των Ελληνίδων Ραφήνας δέχτηκε την πρόσκληση της Ελληνορθόδοξης κοινότητας της Τεργέστης για επίσκεψη στην «πάλαι ποτέ» αρχόντισσα της Αδριατικής, εκτός από την ιδιαίτερη τιμή, νιώσαμε και την ανάγκη να αφιερώσουμε μερικές σελίδες του περιοδικού του Λυκείου στην πόλη και την ιστορία της.ο Αλαίν ντε Μποτόν στο βιβλίο του «Η τέχνη του ταξιδιού» επισημαίνει ότι η περιπλάνηση σε ξένους τόπους αρχίζει πρώτα από το μυαλό μας και ο σπόρος της φυγής πέφτει στο γόνιμο έδαφος που καλλιεργούν οι εικόνες των ταξιδιωτικών φυλλαδίων, περιοδικών και ιστοσελίδων. Εκεί φυτρώνει η λαχτάρα που κορυφώνεται, όταν φτιάχνουμε τις βαλίτσες μας!!! Σκοπός μας λοιπόν δεν είναι άλλος από το να σας ταξιδέψουμε νοερά μαζί μας και, ποιος ξέρει, μπορεί να σας έχουμε κοντά μας σε ένα επόμενο ταξίδι μας. Τεργέστη,Trieste,t istesse Το όνομά της μαρτυρά τη σαγήνη της, τη θολή μελαγχολία που κρύβει. Πολλοί την αγάπησαν και άλλοι δεν άντεξαν τη μελαγχολία της. Ο Μαρξ της αναγνώρισε το πλεονέκτημα να μην έχει κανένα παρελθόν, ο Φρόιντ ένιωθε μια αδιόρατη θλίψη, όταν την επισκεπτόταν. Ο Τζόις έλεγε ότι πουθενά αλλού δεν είχε συναντήσει τόση καλοσύνη, όσο στην Τεργέστη. Τόπος υποκειμενικός, μυστηριώδης και φευγαλέος αφήνει πάντα στον ταξιδιώτη την αίσθηση ότι κάτι έχει χαθεί. Η πόλη στην ιστορία Η ιστορία της είναι μεγάλη.κέντρο των Καρνιανών Γαλατών κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους πιθανόν μεταξύ 181 και 177( π.χ ).Ο Αύγουστος φρόντισε για την οχύρωσή της και η Τεργέστη έφτασε στο απόγειο υπό τον Τραϊανό.Μετά την πτώση της αυτοκρατορίας η Τεργέστη λεηλατήθηκε από τους Γότθους και στη συνέχεια περιήλθε στην κυριαρχία των Βυζαντινών. Αυτοί έμειναν ως το 787, ώσπου ο Καρλομάγνος κατέλαβε την πόλη. Έτσι άρχισε ο εκγερμανισμός της Τεργέστης στον οποίο αντιστάθηκε εν μέρει. Κατά τον 10 αι. η Τεργέστη εξαρτάται από το βασίλειο της Ιταλίας, και πιο συγκεκριμένα, το 948 με το βασιλιά Λοθάριο την πόλη κυβερνούν οι επίσκοποι. Βενετία Το 1202 η κοινότητα της Τεργέστης ορκίστηκε πίστη στη Δημοκρατία της Βενετίας, αλλά από το 1275 επαναστάτησε κατά της Ηγεμονίας και το ίδιο έκανε στα Και τις δύο φορές νικήθηκε. Οι Αψβούργοι Το 1382 τέθηκε κάτω από την προστασία του δούκα της Αυστρίας και έγινε Το Μεγάλο κανάλι στην Τεργέστη Η καινούργια πόλη, ci a nuova, σχεδιάστηκε από αποφοίτους της Ακαδημίας Γραφικών Τεχνών της Βιέννης παθιασμένους με τη δουλειά τους, οι οποίοι έβαλαν στόχο να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο, μία εμπορική πόλη που θα ήταν ταυτόχρονα μια πόληκήπος, γεμάτη πράσινο και κρήνες,αλλά και θα ανταποκρινόταν στους διεξοδικούς αυτοκρατορικούς νόμους σχετικά με την υγιεινή, την ασφάλεια και τις αναλογίες. Παράλληλα οι δημιουργοί της Τεργέστης ευνόησαν σκοπίμως τη θρησκευτική ποικιλία επιθυμώντας διακαώς να προσελκύσουν ικανούς μετανάστες από άλλες χώρες και θρησκεύματα. Ο ρωμαιοκαθολικός ναός του Αγίου Αντωνίου του Θαυματουργού που υψώνεται επιβλητικός στην κορυφή του Κανάλ Γκράντε, η σερβορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα με τον επιβλητικό της τρούλο,η ελληνορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Νικολάου στην ακτή με τους δύο πυργίσκους της, ο ιησουίτικος ναός της Santa Maria Maggiore που εποπτεύει σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια την πόλη από το λόφο και άλλοι μαρτυρούν την ισχυρή θέλησή τους να φτιάξουν μιαν αυτοκρατορία της οποίας μοναδικός συνεκτικός κρίκος ήταν η πειθαρχία στην εξουσία. ένα ad hoc λιμάνι, το οποίο είχε επιλεγεί για τους σκοπούς της αυτοκρατορίας. Οι Αψβούργοι ήθελαν να αποδείξουν ότι η αχανής Αυστροουγγρική αυτοκρατορία δεν είχε μόνο ηπειρωτική εξουσία, αλλά ήταν και μεγάλη ναυτική δύναμη. Το 1719 ο αυτοκράτορας Κάρολος ο ΣΤ ανακήρυξε την πόλη por o anco επιτρέποντας τις ελεύθερες συναλλαγές σε όλες τις εθνικότητες και δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό έναν καίριο οικονομικό κόμβο του διεθνούς θαλασσίου εμπορίου.η θυγατέρα του, Μαρία Θηρεσία, ήταν εκείνη που αποφάσισε την εκσκαφή του Κανάλ Γκράντε και επιστάτησε στην κατασκευή της καινούργιας πόλης, η οποία παραμένει γνωστή με την επωνυμία borgo teresiano, συνοικία της Θηρεσίας. Το παλάτι Μιραμάρε 12

13 Η Κοσμοπολίτισσα της Αδριατικής Αν λοιπόν στην ελεύθερη διακίνηση εμπορίου και αγαθών, στην ανεξιθρησκεία,στην πολυγλωσσία και στον κοσμοπολιτισμό της προσθέσουμε και τον προσανατολισμό της πόλης στην Ανατολή, σε συνδυασμό με την πτώση της θαλασσοκρατορίας της Βενετίας, κατανοούμε γιατί την ίδια περίοδο η Τεργέστη έγινε πόλος έλξης Γερμανών,Άγγλων, Γάλλων, Αρμενίων, Εβραίων και Ελλήνων εμπόρων που μετέφεραν, κυρίως οι τελευταίοι, εδώ τις επιχειρήσεις τους.οι απόδημοι αυτοί ήταν αρχικά μεσίτες και πράκτορες λιανικής και χονδρικής πώλησης με οικογενειακού χαρακτήρα εταιρείες που έδρευαν στη Σμύρνη,την Κων/λη,τη Χίο,την Κρήτη,την Πελοπόννησο και την Ήπειρο, αλλά και στις πόλεις της ευρωπαϊκής (Βιέννη Λιβόρνο, Μασσαλία,Λονδίνο) και της υπερπόντιας διασποράς (Νέα Υόρκη).Με το πέρασμα του χρόνου οι Έλληνες δραστηριοποιούνται πολλαπλά στον οικονομικό τομέα ως τραπεζίτες και ασφαλιστές και οργανώνουν ζωντανή ελληνική κοινότητα που χάρη στην οικονομική ευρωστία της έμεινε πιστή στο ορθόδοξο δόγμα, δεν ξέχασε την ελληνική γλώσσα και καλλιέργησε τα ελληνικά γράμματα. Στα 1797 και κατέλαβαν την Τεργέστη οι Γάλλοι. Eπειτα προσαρτήθηκε στις Ιλλυρικές επαρχίες και γνώρισε μια παρακμή της οικονομικής της δραστηριότητας και των ελευθεριών της. Mόνο η επιστροφή των Αυστριακών της επέτρεψε να ξαναγίνει «ελεύθερο λιμάνι» Ο Απολυτρωτισμός Τον Μάρτιο του 1848 άρχισαν τα απολυτρωτικά επαναστατικά κινήματα. Oι πατριώτες νικήθηκαν, αλλά το 1850 η αυστριακή κυβέρνηση αναγκάστηκε να παραχωρήσει στην πόλη ένα είδικό καθεστώς με περισσότερη αυτονομία και το δικαίωμα να δημοσιεύει νόμους. Ιταλική Τεργέστη Μετά την πτώση της Αυστρίας τα ιταλικά στρατεύματα μπήκαν στην πόλη στις 3 Νοεμβρίου Από το 1947 ως το 1954 αποτέλεσε τμήμα του «ελεύθερου εδάφους της Τεργέστης» χωρισμένου σε δύο ζώνες με προσωρινή διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών.Τον Οκτώβριο του 1954 τέλος, μετά από συμφωνία με το Λονδίνο, η Τεργέστη ξανάγινε ιταλική. Triestinita: η τεργεστίνικη ταυτότητα και γλώσσα Ακόμα και μετά από αυτές τις εναλλαγές στην κηδεμονία της πόλης και το ατελείωτο αλισβερίσι των λαών της Ευρώπης, η Τεργέστη παραμένει μια ήρεμη και ψύχραιμη πόλη. Στις όμορφες, γεμάτες ζωή πλατείες στα εντυπωσιακά κτήρια, στους πολυσύχναστους δρόμους και δημοφιλή καφέ,αλλά και στη δεύτερη ταυτότητα,πέρα από αυτήν που έφερε ο καθένας από τον τόπο του,την t iestinita, αντανακλάται το γεγονός ότι υπήρξε δημιουργικό καταφύγιο πληθυσμών απ' όλη την Ευρώπη και ταυτόχρονα χωνευτήρι πολιτισμών, εθνών και γλωσσών. Την t iestinita,ταυτότητα και γλώσσα, που με βάση την ιταλική φέρνει στοιχεία διαφόρων γλωσσών που ακούγονταν στην πόλη, μεταξύ των οποίων και τα ελληνικά, ύμνησαν σπουδαίοι λογοτέχνες της πόλης, όπως ο Sapio Slataper ( ), ο Umber o Saba ( ), ο Italo Svevo ( ), κράμα και οι ίδιοι αυτής της πολύμορφης καταγωγής, μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, που συνέστησαν «το Εθνος του Πουθενά» σύμφωνα με τη μεγαλύτερη σύγχρονη Αγγλίδα συγγραφέα ταξιδιωτικής λογοτεχνίας Jan Mor is. Ο δε Ιρλανδοτεργεστίνος λόγιος John Mac Cour στο βιβλίο του «The years of Bloom» έχει παρομοιάσει τη διάλεκτο της Τεργέστης με «ζωντανή εγκυκλοπαίδεια των πολιτισμών,των εθνών και των γλωσσών που αφομοιώθηκαν από την πόλη» Κλείνοντας αυτή τη μικρή ιστορική αναδρομή θα ήθελα να αναφέρω ότι η χώρα μας,πρωτοπόρος και πάλι,πρότεινε να δημιουργηθεί «ένας περιφερειακός οργανισμός των παρόχθιων χωρών της Αδριατικής στον οποίο η Ιταλία η Σλοβενία, η Κροατία,η Βοσνία - Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, η Αλβανία και η Ελλάδα θα συντονίζουν από κοινού τον αγώνα εναντίον του οργανωμένου εγκλήματος και της θαλλάσιας ρύπανσης, καθώς και την ανάπτυξη του τουρισμού». Μέσα στον ορυμαγδό των γεγονότων των τελευταίων χρόνων μοιάζει να έχει ξεχαστεί και μια άλλη ελληνική πρόταση: να κατασκευαστεί ένας δρόμος που θα ενώνει την Ηγουμενίτσα με την Τεργέστη, έτσι ώστε να τονωθούν ξανά οι δεσμοί μας με την Αδριατική θάλασσα και τις περιοχές γύρω απ' αυτήν, τη μακραίωνη ιστορία της και ιστορία μας και το ρόλο που θα μπορούσαμε να παίξουμε στην αναγέννησή της. Το Δημαρχείο Λυρικό Θέατρο Τζουζέπε Βέρντι Βιβλιογραφία Το κάστρο στο λόφο San Justo Νεοκλασσικό στο μεγάλο κανάλι Κατσιαρδή-Hering Όλγα, Η Ελληνική παροικία της Τεργέστης ( ),τόμος 1-2,Αθήνα 1986 Η ιστορία της Αδριατικής, έκδοση ΜΙΕΤ, Αθήνα 2011 Τεργέστη, από τη σειρά «Κοιτίδες Ελληνισμού» της Καθημερινής,αριθμ 18 Jan Mor is, Τεργέστη, η έννοια του πουθενά,μτφρ Αθηνά Δημητριάδου,Αθήνα 2009 John Mc Cour, The years of the Bloom: James Joyce in Trieste,

14 Οι Έλληνες στην Τεργέστη Ο Ελληνισμός της Τεργέστης Σ την Τεργέστη, μεταξύ των ευνοϊκών πολιτειακών μέτρων που πήρε η πολιτεία - ήταν η ανεξιθρησκεία και η ελεύθερη άσκηση των λατρευτικών καθηκόντων. Η Τεργεστίνικη κοινωνία καθιέρωσε για τους ξένους της, τη δημιουργία Κοινοτήτων από Ελβετούς, Γάλλους, Γερμανούς, Ελληνες, Σέρβους, Αρμένιους και Εβραίους. Από το 1750 που ο Κεφαλλονίτης μεσίτης Καίσαρας Πελεγκρίνης εγκαταστάθηκε στην Τεργέστη, αυξήθηκε το Ελληνικό ανθρώπινο δυναμικό από οικογένειες Ελλήνων εμπορευόμενων, που κατέφθασαν από το Ιόνιο, το Αιγαίο, την Κρήτη, την Πελοπόννησο, τη Χίο, τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη, τη Μακεδονία και την Ηπειρο. Συνεργάστηκαν λοιπόν οι Έλληνες με τους Σέρβους και οικοδόμησαν τον πρώτο Ορθόδοξο δισυπόστατο Ναό, αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό και στον Αγ.Σπυρίδωνα, αλλά προέκυψαν προβλήματα για τη γλώσσα της λατρείας και για την εθνική διαφορετικότητα.έτσι οι Ελληνες αποχώρησαν. Στηρίχτηκαν τότε εκ των ενόντων στους οικονομικά εύρωστους συντοπίτες τους και οικοδόμησαν νέο Ναό που αποπερατώθηκε το 1787 αφιερομένο στον Αγ.Νικόλαο και στην Αγ.Τριάδα. Προχώρησαν στη σύνταξη Καταστατικού, που θα προστάτευε το Ελληνικό Γένος, το οποίο τελειοποίησαν και οριστικοποίησαν το 1825 και το ονόμασαν Comunita" με τριμελές Προεδρείο, δωδεκαμελές Βουλευτήριο και με Γενική Συνέλευση. Έτσι ξεκίνησε η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Τεργέστης, που σκοπό είχε,την ίδρυση Σχολείου, την οικονομική διαχείρηση της εκκλησίας, το διορισμό των ιερέων και των δασκάλων και τη στήριξη των απόρων. Γράφει, επιμελείται η Κατερίνα Σιούτα - Παπαδοπούλου. Έφορος εθνικών παραδόσεων και Λαογραφικού Αρχείου του ΛΕΡ. Μέχρι σήμερα η Κοινότητα λειτουργεί με τις ίδιες αρχές, που επικυρώθηκαν και από το Ιταλικό κράτος. Στο Σχολείο τα Ελληνόπουλα της παροικίας, διδάσκονταν, Ελληνική γλώσσα, Ιταλικά και Γερμανικά, Ελληνική Παράδοση, Ιστορία και Πολιτισμό! Από το 1820 λειτούργησε και Σχολείο Θηλέων και ως το 1936 Γυμνάσιο. Ο πρώτος δάσκαλος Ευθύμης Φίλανδρος δημιούργησε και οργάνωσε τη βιβλιοθήκη, που εξελίχθηκε στην πλουσιότερη βιβλιοθήκη της Ελληνικής διασποράς, με τόμους, με αρχαίτυπα, με σπάνιες εκδόσεις και χειρόγραφα. Ιδρυσαν επίσης Νοσοκομείο στην αρχή για 10 άπορους ασθενείς, υπό την εποπτεία εξαιρετικών Ελλήνων γιατρών των Βορδώνων - Λεονάρδο και Ιωάννη - πατέρα και γιό. Ευκατάστατοι Ελληνες της παροικίας αναλάμβαναν μόνοι τους πλέον τα έργα της Κοινότητας, όπως η οικογένεια Ράλλη, που δώρισε μια πτέρυγα στο Ψυχιατρείο Σαν Τζοβάνι, - που ήταν επίσης Δωρεά της Ελληνικής οικογένειας Γαλάτη - για τη φιλοξενία παιδιών με ειδικές ανάγκες. Επίσης ο Αμβρόσιος Ράλλης υπήρξε ο εμπνευστής και δημιουργός κατοικίας που φιλοξενούσε νιόπαντρα φτωχά ζευγάρια ώσπου να αποκατασταθούν.( Επιτρέπονταν και οι μεικτοί γάμοι, με κάποιους περιορισμούς). Οργάνωσαν και το Κοιμητήριό τους, μέσα στην πόλη, με το Ναΐσκο των Αγ. θεοδώρων, που αργότερα το μετέφεραν έξω απ το κέντρο και έκτισαν νέο Ναό των Αγ.Αποστόλων. Εκεί αναπαύονται οι πρώτοι της Κοινότητας όπως οι Ράλληδες, οι Σκαραμαγκάδες, οι Οικονόμοι που τα μνημεία τους είναι πραγματικά έργα τέχνης! Το 19o αιώνα η Ελληνική παροικία αριθμούσε Ελληνες και οργανωμένοι όπως ήταν, εξέδιδαν δυο εφημερίδες, διαφορετικών ιδεών, την «Ημέρα» ποικίλης ύλης, που το 1912 εκδόθηκε και στην Αθήνα ως «Νέα Ημέρα» και την «Κλειώ» που κυκλοφόρησε από το 1861 ως το Ακόμη εκδόθηκε και μια οικονομική εφημερίδα ο «Εμπορικός Ταχυδρόμος». 14 Η Τεργέστη το 1890

15 πόλη κοιτίδα του Ελληνισμού Εν τω μεταξύ το εμπόριο ήκμαζε με τους Ελληνες να πρωτοστατούν. Το λιμάνι ήταν ελεύθερο, με πολλές φορολογικές - δασμολογικές διευκολύνσεις και οι Ελληνες εφοπλιστές, επιχειρηματίες, μεγαλέμποροι, εμπορεύονταν λάδι, σταφίδα, βαμβάκι, νήματα, πρώτες ύλες απ την Ανατολή και ξυλεία, μεταλλεύματα, κρύσταλλα, βιομηχανικά προϊόντα για την Ανατολή. Η δραστηριότητά τους έφτασε ως την Κεντρική Ευρώπη και την Αγγλία. Τον 18 ο ως τον 20 ο αιώνα, η Τεργέστη (που ανήκε τότε στην Αυστρία - μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο εντάχτηκε στην Ιταλία) από επαρχιακό λιμάνι, μετατράπηκε σε ένα απ τα σημαντικότερα λιμάνια της Ευρώπης που φιλοξενούσε Κεντροδυτικούς Ευρωπαίους, Ανατολικούς και Αμερικάνους. Πολυπολιτισμική πόλη ήταν πλέον η Τεργέστη, που οι ευκατάστατοι Ελληνες την έκαναν κόσμημα, με τα υπέροχα κτήρια που οικοδομούσαν, και την ύμνησαν λογοτέχνες και ποιητές της εποχής, που την αποκαλούσαν επίγειο παράδεισο! Η πολυμορφία των κατοίκων της, δημιούργησε τη νέα Εθνότητα, την Triestinita και μια Τεργεστίνικη διάλεκτο με βάση τα Ιταλικά και λέξεις διαφόρων γλωσσών, με πολλές Ελληνικές. Οι Ελληνες όμως δε λησμόνησαν ποτέ την Εθνική τους ταυτότητα. Ενδιαφέρονταν για την πατρίδα, πολλοί στήριξαν το Ρήγα Βελεστινλή και προσχώρησαν στη Φιλική Εταιρεία. Εκαναν εράνους για τον αγώνα του 1821, στήριξαν την Κρητική επανάσταση και περιέθαλψαν τους πρόσφυγες 100 χρόνια μετά από Σμύρνη, Χίο, Κωνσταντινούπολη, και αλλού. Μετά το τέλος του πολέμου, τιμούσαν και γιόρταζαν πάντα τις Εθνικές επετείους και δε λησμονούσαν τις ονομαστικές γιορτές και τους συγγενείς τους στην πατρίδα. Στους καλούς τους καιρούς οι Ελληνες άφησαν ζωντανή την παρουσία τους και στον Μουσειακό χάρτη της πόλης. Ο Σωκράτης Σταυρόπουλος άφησε τη βιβλιοθήκη του με σπάνια βιβλία και την δική του συλλογή με έργα Τέχνης στο Δήμο Τεργέστης. Για τον Ιωάννη Σκαραμαγκά μας είπε ο ανεψιός του κύριος Παντιάς Σκαραμαγκάς,...ο θείος μου ήταν ευπατρίδης ζάπλουτος - χωρίς να το ξέρω - και όταν πήγα να τον δω περίπου το 1948, φεύγοντας από Ελλάδα για σπουδές στη Γαλλία, αντίκρυσα με δέος το πενταόροφο Palazzo του, τα έχασα με τα πανέμορφα σπάνια αντικείμενα απ όλο τον κόσμο που τον περιέβαλαν, αλλά νόμισα ότι ήταν ο θυρωρός. Ηταν απλός, ολιγόλογος με πολλούς υπαλλήλους γύρω του Τζων Σκαραμαγκάς γιατί ήταν απ τους πιο επιτυχημένους επιχειρηματίες της εποχής του! Είχε χάσει το παιδί του σε ατύχημα και μου πρότεινε να με υιοθετήσει. Ήθελε το καλύτερο για μένα, γιατί έβλεπε σε μένα την οικογένεια που του έλειπε. Εγώ ατίθασος ως νέος και περιηγητής ευχαρίστησα και έφυγα. Πολύ αργότερα το μετάνοιωσα, αλλά πλέον δε μπορούσα να επανορθώσω... Ο θείος του κυρίου Π.Σκαραμαγκά άφησε σε Μουσείο της Τεργέστης Ο κ. Παντιάς Σκαραμαγκάς έργα Τέχνης, που είχε στην προσωπική του Συλλογή. Επίσης στο Μουσείο του Ιστορικού κτηρίου της Κοινότητας, υπάρχουν μικροί θησαυροί, από χειρόγραφα και πίνακες, όπως ο αυθεντικός του Ζακυνθινού Δ.Τσόκου, που έχει θέμα, τη δολοφονία του Καποδίστρια στο Ναύπλιο. Δεν ήταν λοιπόν μόνον πλοιοκτήτες, επιχειρηματίες, μεγαλέμποροι, τραπεζίτες, άνθρωποι του χρήματος μόνον οι Ελληνες στην Τεργέστη. Ηταν καλλιεργημένοι, φιλότεχνοι, με κοινωνική συνείδηση. Έκαναν φιλανθρωπίες. Ήταν άξιοι πρεσβευτές της Ελλάδας στην ανοιχτή πολυεθνική Τεργεστίνικη κοινωνία, που αγκάλιαζε τους ξένους της, τους ενέπνεε αγάπη για τη δεύτερη πατρίδα τους, που με δουλειά και μεράκι την έκαναν κοσμοπολίτισα, αρχόντισσα της Αδριατικής! Βιβλιογραφία : Maria Teresa Τεργέστη Ολγα Κατσιαρδή-Hering Τεργέστη, πόλη του κόσμου. Μαρτυρίες : Π. Σκαραμαγκάς, Ι. Contento. Το σαλόνι με τα έργα τέχνης της συλλογής Σκαραμαγκά Μνημείο Σκαραμαγκά στο κοιμητήριο των πρώτων Ελλήνων στην Τεργέστη 15

16 Φώτος Γιοφύλλης Γράφει η Σωσώ Λέου, μέλος του ΔΣ του ΛΕΡ Ο κύριος με τα χαρακτηριστικά χοντρά στρογγυλά γυαλιά και την αργή βαθυστόχαστη ομιλία, που περνούσε τα καλοκαίρια μαζί με τη μικροκαμωμένη και γλυκιά σύζυγό του στη Ραφήνα, έχει χαραχτεί στη μνήμη μου σαν σεβάσμια φιγούρα των παιδικών και εφηβικών μου χρόνων. Ήταν ο δημοσιογράφος, λογοτέχνης, ζωγράφος και γλύπτης Φώτος Γιοφύλλης ή Σπύρος Μουσούρης, όπως ήταν το κανονικό του όνομα και η εξαιρετική ζωγράφος και εξίσου αξιόλογη λογοτέχνης, Ναυσικά Γεωργιάδη-Μουσούρη. Καταγόταν από οικογένεια της Κων/πολης, που, μετά την Άλωση βρέθηκε στη Κρήτη και μετά στην Κεφαλονιά. Ο ίδιος γεννήθηκε στην Κέρκυρα από γονείς Ιθακήσιους, το Τέλειωσε το Γυμνάσιο στην Κέρκυρα και σπούδασε ζωγραφική, γλυπτική και άλλες τέχνες στην Καλλιτεχνική Σχολή της Κέρκυρας αλλά και στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ενώ ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιταλία. Στην Αθήνα εγκαταστάθηκε το 1907, καλεσμένος από τον Βλάση Γαβριηλίδη και εργάσθηκε αρχικά σαν συντάκτης στην Ακρόπολη. Στη συνέχεια αρθρογραφεί, πολλές φορές και σαν αρχισυντάκτης, στις γνωστότερες εφημερίδες και φιλολογικά περιοδικά της εποχής. Εξέδωσε ακόμα και δικά του περιοδικά: τον Πολιτισμό ( ) και την Πρωτοπορία ( ), περιοδικό τέχνης, που άφησε εποχή. Φοίτησε στις Φιλοσοφική και Νομική Σχολή. Από το 1904 γράφει και δημοσιεύει ποιήματα, πεζά, μεταφράσεις, κριτικές κλπ. Τα έργα του έκαναν μεγάλη εντύπωση στην Ελλάδα και το εξωτερικό και τον καθιέρωσαν στα ελληνικά γράμματα. Θεατρικά του έργα ανέβηκαν με μεγάλη επιτυχία στη σκηνή, όπως η Φαρμακωμένη, ενώ απολάμβανε την εκτίμηση των σπουδαιότερων ομότεχνων της εποχής του, έχοντας εισπράξει εξαιρετικές κριτικές από τον Παλαμά, το Ψυχάρη, τον Σικελιανό, το Νιρβάνα και άλλους, πολλοί από τους οποίους ήταν και προσωπικοί του φίλοι. Εκτός από τη λογοτεχνία αγαπούσε πολύ και τη ζωγραφική. Έκανε δυο σημαντικές εκθέσεις το 1926 και το Τιμήθηκε με το Α βραβείο της Ελληνικής Γλωσσικής Εταιρείας. Συνελήφθη από τους Γερμανούς το 1944 μαζί με άλλους 25 στο Χαλάνδρι, όπου έμενε τότε και αφού πέρασε από διάφορα στρατόπεδα, απελευθερώθηκε τελικά λίγες μέρες πριν την αποχώρηση των Γερμανών. Κάθε καλοκαίρι και μέχρι τα μισά σχεδόν του φθινοπώρου, ο Γιοφύλλης γινόταν ένας από μας, γινόταν Ραφηνιώτης. Πολλά ποιήματα και άλλες εργασίες του γράφτηκαν στον τόπο μας. Η σύζυγός του, με καταγωγή προσφυγική, από τη Σμύρνη, σπουδαία ζωγράφος και λογοτέχνης και η ίδια, λάτρευε τη Ραφήνα και τη θάλασσα. Έκανε τα μπάνια της στην πλαζ, ενώ εκείνος εργαζόταν άνετα, χωρίς καθόλου ζέστη, όπως έγραψε ο ίδιος. Παιδιά δεν απέκτησαν. Το χειμώνα έμεναν στη Κυψέλη. Πέθανε το 1981 και η γυναίκα του το Μερικά από τα έργα του: 1)Ποίηση: Αρχοντικά, Δαιδάλεια, Αγώνες και αγωνίες, Το τραγούδι της Αθήνας, Φρέσκες φωνές κ. ά 2)Πεζά: Το άμοιρο το Λολάκι, Το άγιο παπούτσι, Τρία μυθιστορήματα. 3)Μελέτες: Ανθολογία των νέων ποιητών μας , Ταξίδια σ όλη την Ελλάδα τόμοι 12, η ελληνική ξυλογραφία, Γράμματα του Άγγελου Σικελιανού, η ζωγραφική στην Κέρκυρα, Ιστορία της Νεοελληνικής τέχνης τόμοι Α Β κ. ά 4) Θέατρο: Το τραγούδι της κοντέσας, Η Φαρμακωμένη κ.ά. 5) Μεταφράσεις: Λίγα αγγλικά ποιήματα, Λουκιανού απάνθισμα, Αριστοφάνης, Λυσιστράτη και Αριστοφάνους Εκκλησιάζουσαι κ.ά. 6) Συγκεντρωτικές εκδόσεις: Ποίηση μισού αιώνα. Το ποίημα με τίτλο : ΚΑΤ' ΑΡΑΦΗΝΑΣ ΑΛΑΣ, από την ποιητική του συλλογή Φρέσκες Φωνές, που εκδόθηκε το 1970, δίνει με γλαφυρότητα, λυρική ελαφράδα και ρομαντισμό την εικόνα της καλοκαιρινής Ραφήνας της εποχής εκείνης : Την αυγή σηκώθηκε τ' άγριο το μπουρίνι κι όλα τ' αναστάτωσε, δέντρα και γιαλό. Και μ' ορμή λυσσάρικη πέφτει. Δεν αφήνει τίποτα να χαίρεται. Κάνει σαν τρελό! Μα, έπειτ' απ' το ηλιόγερμα, πάει να ξεθυμάνει ο αγριεμένος άνεμος σε μια ωραία βραδιά, να χυθεί χαρούμενο το γυναικομάνι, σέρνοντας ξωπίσω του τ' άταχτα παιδιά. Μικρομάνες χύνονται στης αυλής μια ακρούλα και μιλούν ατέλειωτα στα όμορφα μικρά. Μια τα παίζει ολόχαρη, σα νάναι μικρούλα Στο γιαλό, οι φιδόκορμες,οι νεράιδες τρέλα γοργοστρουφουλίζουνε μέσα στο νερό, να γουρμάσει γλήγορα καθεμιά κοπέλα και να δέσει σύντομα σώμα καρπερό. Μες στην αναστάτωση, κοίτα τις καημένες! Να 'κουμπήσουν πάνω μας χαρωπές ζητούν. Κ' οι αρμυρήθρες κόκκινες σκύβουν τρομαγμένες, μπρος στον άγριον άνεμο, για να φυλαχτούν. Κι ως πέφτει στο πιάτο μας, γόπα ή και λεθρίνι, πλάι στου Εγκρέ τ' αθάνατο και τ' αγνό κρασί, ρίχνεται απ' τη θάλασσα το τρελό μπουρίνι και μας χύνει τ' άτιμον άγρια τη μισή! 16

17 Γεώργιος Μποντός Γράφει και επιμελείται η Άννα Ραπτοπούλου - Παπαθανασίου, Αντιπρόεδρος ΛΕΡ, Οικονομική έφορος. Ο πρώτος Τριγλιανός Γιατρός της Ραφήνας μετά την προσφυγιά Ο Γιώργος Μποντός ήταν το πρώτο παιδί της οικογένειας Μποντού.Γεννήθηκε στην Τρίγλια της Μ.Ασίας, περίπου το Μικρό παιδάκι μαζί με τους γονείς του, τον Σταύρο και την Αναστασία, μετά τον ξεριζωμό, ήλθαν πρόσφυγες, το 1923,μαζί με τους άλλους συμπατριώτες τους στην Ραφήνα. Η οικογένεια μεγαλώνει και συμπληρώνεται με τις δύο αδελφές του,την Αφροδίτη και την Μαρία. Τα πρώτα εκείνα πέτρινα χρόνια, μετά την προσφυγιά, (που προσπαθούν όλοι, να ξεπεράσουν την συμφορά που τους βρήκε και να ξαναστηθούν στα πόδια τους) ζει στην Ραφήνα. Το σπίτι τους (από τα λίγα που σώζονται μέχρι σήμερα)ήταν από τότε σημείο αναφοράς, γιατί ήταν το μόνο δίπατο, σε σχέση με τα άλλα σπίτια του συνοικισμού. Στο ισόγειο λειτουργούσε ο φούρνος και από πάνω ήταν το σπίτι τους.ο πατέρας του ο κυρ Σταύρος, ένας καλοκάγαθος και πράος άνθρωπος, εκτός από φούρναρης,ασχολείτο και με τη γη, όπως και η πλειοψηφία των συμπατριωτών του. Η μητέρα του η κυρία Αναστασία, ήταν η ψυχή και το δυναμικό στοιχείο της οικογένειας. Από μικρό παιδί, ξεχώριζε για τον ανοιχτόκαρδο και ήπιο χαρακτήρα του, καθώς και για την δίψα του για μάθηση. Έβγαλε το δημοτικό σχολείο στη Ραφήνα.Όμως στην περιοχή, σε μεγάλη ακτίνα, δεν υπάρχει Γυμνάσιο κι έτσι η οικογένεια τον στέλνει στην Θεσσαλονίκη στους συγγενείς του να συνεχίσει στο Γυμνάσιο. Το όνειρό του είναι η ιατρική, η επιστήμη που θα του δώσει την δυνατότητα να προσφέρει στον συνάνθρωπο και να βοηθήσει τους συμπατριώτες του. Μπαίνει στο Πανεπιστήμιο στην Ιατρική σχολή Αθηνών μεταξύ των πρώτων. Είναι πια, ένας νέος της εποχής του, που κατά κοινή ομολογία είναι η ψυχή της παρέας,πρόθυμος πάντα να μεταδίδει τις γνώσεις του στους άλλους, έτσι απλά και χωρίς έπαρση. Από τα αγαπημένα του θέματα συζήτησης ήταν η φύση. Την μελετούσε την ρουφούσε, του έδινε ζωή. Οι Μαρίκες ήταν η αγαπημένη του τοποθεσία. Φίλος και προστάτης των αδελφών Μαρίκας και Κατίνας, συχνά πήγαινε σπίτι τους και καθισμένος μπροστά στο αναμμένο τζάκι, αγνάντευε τη θάλασσα, άκουγε τα μανιασμένα κύματα να σπάνε στους βράχους και φιλοσοφούσε. Ο άνθρωπος, έλεγε, είναι σαν τη πέτρα. Από την πλευρά που την τρώει η θάλασσα λειαίνεται και αλλάζει μορφή, ενώ η πλευρά της που μένει μέσα στην άμμο, κρατάει την καμπούρα της και μένει ακατέργαστη. Έτσι κι ο άνθρωπος, όταν δεν Τελειώνοντας την Ιατρική με άριστα, ανοίγει τα φτερά του,αρχικά για την Γενεύη και μετά στο Όσλο, όπου και παίρνει την ιδικότητα του ακτινολόγου-κοβαλτιολόγου. Έρχεται στην Ελλάδα και ανοίγει ιατρείο στην οδό Σόλωνος. Εν τω μεταξύ παντρεύεται την Καλλιόπη Καβουνίδου, οφθαλμίατρο, κόρη του Φίλιππου Καβουνίδη. Ακολουθούν ιατρικά συνέδρια ανά τον κόσμο, ενώ παράλληλα διορίζεται ελεγκτής στο Ι.Κ.Α και Δ/ντής του Ακτινολογικού -Κοβαλτιολογικού κέντρου, στο αντικαρκινικό νοσοκομείο «Άγιος Σάββας». Κάνει λαμπρή καριέρα, διαπρέποντας σε έρευνες σχετικά με τις ακτινοβολίες για τον καρκίνο. Ποτέ δεν ξεχνά τους συμπατριώτες του. Δεν υπήρξε Ραφηνιώτης που να τον χρειάζεται και να μην τον βοηθήσει. Άνθρωπος της προσφοράς,της αλληλεγγύης,της αγάπης προς τον συνάνθρωπο. Πέθανε στην Αθήνα το Μία από τις επιθυμίες του ήταν, μετά τον θάνατό του, να χαρίσει η δεύτερη συζυγός του, Αλίκη στον βαφτισιμιό του Ανδρέα Κεχαγιόγλου, τον Δήμαρχο Ραφήνας, μία εικόνα της γέννησης του Χριστού με δεξιά και αριστερά τους αγίους Κοσμά και Δαμιανό,την οποία ο τ. Δήμαρχος την χάρισε στο Δήμο της Ραφήνας και μέχρι σήμερα βρίσκεται σε περίοπτη θέση, στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δημαρχείου. Αυτοί που τον γνώρισαν, που τον έζησαν, τον θυμούνται με αγάπη και ευγνωμοσύνη. Για τους άλλους, που δεν έτυχε να τον γνωρίσουν, αυτά τα έλάχιστα που γράφονται σήμερα, για τον γιατρό, τον άνθρωπο, τον συμπατριώτη, είναι ελάχιστος φόρος τιμής και μνήμης, πριν ξεφτίσουν οι θύμησες και λησμονηθούν οι αξίες. Εικόνα στο δημαρχείο Ραφήνας, δωρεά του τ. Δημάρχου Ανδρέα Κεχαγιόγλου 17

18 Τα Πλατάνια Ο πλάτανος είναι από τα πιο αγαπητά δέντρα στην πατρίδα μας. Έχει συνδεθεί με την ελληνική μυθολογία, με την αρχαία και τη νεότερη ιστορία μας. Κάτω από τα βαθύσκια πλατάνια έκαναν τις συνάξεις τους οι αρματολοί, οι κλέφτες και οι καπεταναίοι της Επανάστασης του «Ποιός ξέρει απ το μνήμα μου τι δέντρο θα φυτρώσει..κι αν ξεφυτρώσει πλάτανος στον ίσκιο του από κάτω θα ρχονται τα κλεφτόπουλα τ άρματα να κρεμάνε..». Στο ποίημα του Αλέξανδρου Βαλαωρίτη Ο Δήμος και το καρυοφύλλι του, πεθαίνοντας εκφράζει την επιθυμία του να φυτρώσει πλάτανος στο μνήμα του για να συντροφεύουν τα κλεφτόπουλα. Ο πλάτανος δίνει την εικόνα δέντρου περήφανου, μεγαλόπρεπου και δυνατού που σε μερικές περιπτώσεις η ηλικία του μετριέται σε αιώνες. Παλιά αιωνόβια πλατάνια, με κορμούς μεγάλους και κουφάλες, εξάπτουν την φαντασία, γιατί συνδέονται με θρύλους και παραδόσεις που λένε στις ρίζες τους κρύβονται στοιχειά και στους κορμούς νεράιδες. Μερικά από τα δέντρα αυτά προβάλλουν ως επιβλητικοί γίγαντες του φυτικού βασιλείου. Είναι μεγαλόσωμα, θεόρατα, με ύψος δεκάδες μέτρα, συνήθως μέτρα. Δέντρα χοντρόκορμα και μεγάλα, αντοχής, που θαρρείς ότι συμβολίζουν την αιωνιότητα. Ο πλάτανος είναι δέντρο φυλλοβόλο και υγρόφιλο. Φυτρώνει και ευδοκιμεί όπου υπάρχουν τρεχούμενα νερά, σε λαγκάδια και ρεματιές, κοντά σε ποτάμια και σε πηγές, αλλά και σε ψηλώματα μέχρι υψόμετρο. Επειδή φυτρώνει μέσα και δίπλα στα ρέματα, προστατεύει από τις πλημμύρες τα γύρω εδάφη, γιατί συγκρατεί την ορμή του νερού των χειμάρρων. Η προτίμησή του στο νερό καταγράφεται από τον λαό που λέει: «Όταν δεις πλάτανο και βάτο, έχει νερό από κάτω» ή «ο πλάτανος θέλει νερό κι η λεύκα θέλει αγέρα» ή «όπου πλατάνι και νερό». Το δέντρο αυτό είναι όμορφο, αρχοντικό, καλλωπιστικό. Προσφέρει πυκνό και δροσερό ίσκιο σε πλατείες πόλεων και χωριών και παρουσιάζει ιδιαίτερα μαγευτική εικόνα, όταν το συντροφεύουν βρύσες και κυλούν πλάι του γάργαρα νερά. του, με πλούσια καταπράσινη φυλλωσιά. «Ο πλάτανος δεν είναι στοιχειό σαν την ελιά, ούτε ριζωμένο θηρίο, όπως η δρυς.ο δέντρος του ελληνικού λαού- είναι κάστρο θεμελιωμένο. Στο θεμέλιωμά του πολλές ρίζες και βράχοι γίνονται ένα...και όπου θεμελιωθεί, απλώνεται και γιγαντώνεται και αδιαφορεί δια τον κεραυνόν που αναστατώνει τις κορφές του ή δια την νεροποντήν που συγκλονίζει τις ρίζες του». 18 Γράφει ο Στάθης Δημητρακός, γιατρός, ερευνητής Πλατάνια στο μεγάλο ρέμα Πλατάνια-Πλατανιές στην παλιά Τρίγλια «Όταν γυρίσαμε από το διωγμό το ματσιρλήκι της Προύσσας, το 1919 ο κόσμος σιγά- σιγά είχε κάπως τακτοποιηθεί άνοιξαν τα μαγαζιά, τα καφενεία, οι φούρνοι, και τα διάφορα άλλα αργαστήρια.στο κέντρο του παζαριού (αγοράς) υπήρχε ένας μεγάλος, πελώριος πλάτανος και στον ίσκιο του από κάτω ήταν μία βρύση με δύο μπουρμάδες. Αυτή η βρύση ήταν κολλημένη ακριβώς στο ντουβάρι που ήταν το παντοπωλείο του Αρμόδιου Στέργιου. Τρέχαν και οι δυο μπουρμάδες συνέχεια ακατάπαυστα μέρα νύχτα με νερό μπόλικο και κρύο μπούζι.εκεί από κάτω από τον πλάτανο, το μεσημέρι μαζευόντουσαν όλα τα εσνάφια και παίζανε τάβλι, σκάκι και χαρτιά. Όλα τα εσνάφια ήθελε να πάρουν τις καρέκλες από τα μαγαζιά τους, για να κάτσουν κάτω από τον πλάτανο που είχε παχύ ίσκιο. Ερχότανε ο Αρμόδιος Στεργίου, οι Καλπάκηδες, οι Καλεμκερήδες, οι Τακάδες, ο μπακάλης ο Κοιλάς. Επίσης ο Διομήδης ο μπακάλης, ο καφετζής Μαθιάς, ο καφετζής ο Χάσικος, ο Σεβταλής ο κουντουράς, ο Στεφανής Κασούρης και πολλοί άλλοι». (Από χειρόγραφο μη δημοσιευμένο κείμενο). Στο παζάρι της παλιάς Τρίγλιας.Σταύρος Μαργαρίτης, Ν. Τρίγλια Χαλκιδικής....Η συνάντηση με τους πατριώτες πάνω στο μαγευτικό Πήλιο μας έδωσε πολλή χαρά. Δεν θα σταθώ εδώ. Τα μεγάλα πλατάνια της Μακρυνίτσας μου έφεραν στο νου παλιές αναμνήσεις και αφηγήσεις των γονιών για κάτι άλλα πλατάνια κάτι δικές τους εκδρομές στην χαμένη αγαπημένη πατρίδα. Τις εκδρομές τους στην Πλατανιά. Αγαπούσαν πολύ την εξοχή οι γονείς μας. Όλοι είχαν κτήματα και παντού ίσκιος και νερό. Ευλογημένος ο τόπος. Συγγενικές οικογένειες ξεκινούσαν πρωί πρωί το Μάη να μαζέψουν ωραία κεράσια απ τις κερασιές τους με τα μερκέπια τους (γαϊδουράκια), όπου στα κοφίνια τοποθετούσαν τα μικρά παιδιά και τα φαγώσιμά τους, στο καβέτο (ξύλινο τάπερ), ελιές, τυρί κλπ.μα οι πιο καλές εκδρομές στον Αη-Γιάννη και στη Πλατανιά (τοποθεσία με άφθονα νερά και πλατάνια). Αν ήταν καθημερινή, οι μητέρες έκαναν και την μπουγάδα τους, στέγνωναν τα ρούχα και το βράδυ γυρνούσαν με τραγούδια στο σπίτι τους. Πλατανιά-Πλατανιές. Στο αρχείο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών είναι καταχωρημένη η παρακάτω πληροφορία για το τοπωνύμιο: «και Πλατανιά και Πλατανιές αυτό το μέρος. Έχω κτήμα εγώ στην Πλατανιά, λέω: Πάω στην Πλατανιά μου. Έχεις κι εσύ ένα κτήμα, κι ο άλλος γίνονται οι Πλατανιές. Ήταν είκοσι λεπτά προς τα νοτιοδυτικά της Τρίγλιας. Το περισσότερο ήταν κάμπος, είχε και ανηφοριές. Καρυδιές είχε εκεί και μπαξέδες με σκαμνιές για τη σκωληκοτροφία και οπωροφόρα δέντρα. Νερά είχε δύο, πηγαία, και τρέχοντας διασταυρώνουνταν. Είχε και πλατάνους στο νερό κοντά. Ίσως απ αυτούς πήρε τ όνομα, ακριβώς ποιος ξέρει;»"τα τοπωνύμια της Τρίγλιας Βιθυνίας, Γλωσσική μελέτη, Παπαδοπούλου Ελένη, Αθήνα Πλατάνια της νέας Τρίγλιας Χαλκιδικής Φαντασθείτε τη χαρά τους, όταν στη Ν. Τρίγλια, στα βορεινά του χωριού και σε λίγα χιλιόμετρα, ανακάλυψαν ένα μέρος με πλατάνια και κρύο νερό, τη μάνα του νερού, που αργότερα απ εκεί υδροδοτήθηκε η Νέα Τρίγλια. Άπειρες εκδρομές έγιναν και εκεί τα πρώτα χρόνια. Με τους αραμπάδες αυτή τη φορά, ξεκινούσαμε πολλοί μαζί και περνούσαμε ωραίες Κυριακές. Στα πρόχειρα τζάκια μαγείρευαν, έψηναν καφέ, ρυζόγαλο. Στα κλαδιά των πλατανιών έδεναν σχοινιά και έκαναν πρόχειρες κούνιες, που μικροί και μεγάλοι κουνιόνταν, χόρευαν και έπαιζαν διάφορα παιχνίδια, τον μούκο, τον ντουρά, το κρυφτό. Εμείς τα παιδιά παίζαμε την κυρά πινακωτή, το περνά περνά μέλισσα με τα μελισσόπουλά σου, ακούγεται το Πελαδάρι και γκαρίζουν.

19 της Ραφήνας Τα πλατάνια στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας. Το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας αρχίζει από την Ν. πλευρά της Πεντέλης, μέσα από απότομες και συχνά κατακόρυφες πλαγιές και χαράδρες. Το Μεγάλο Ρέμα έχει όλο ανατολική κατεύθυνση και μήκος 20 χιλιόμετρα. Στις χαράδρες αυτές, στο Μεγάλο ρέμα, που σχηματίζεται στην περιοχή Ραφηνιώτες στο μεγάλο ρέμα Πικερμίου βρέθηκαν παλαιοντολογικά λείψανα πλουσιότατης και πολύ χαρακτηριστικής πανίδας (θηλαστικά, πτηνά, ερπετά) κ.α. ζώα, γνωστά ως πανίδα του Πικερμίου ή πανίδα του Ιππαρίου. Η λεκάνη απορροής του Μεγάλου Ρέματος της Ραφήνας περιλαμβάνει τα ρέματα που διαρρέουν τους Δήμους και Κοινότητες : Γέρακα, Ανθούσας, Παλλήνης, Πικερμίου, Σπάτων και Ραφήνας. Ο Βαλανάρης είναι η μεγάλη ρεματιά στη νότια πλευρά της Πεντέλης (Καλήσια- Ντράφι- Πικέρμι) και αποτελεί την κύρια συνιστώσα του Μεγάλου Ρέματος. Το Μεγάλο Ρέμα και οι ρεματιές που χύνονται σ αυτό «βρίθουν» αιωνόβια πλατάνια. Τα πλατάνια μαζί με τις λυγαριές ακολουθούν τη ρότα του νερού στο Μεγάλο Ρέμα. Στο Μεγάλο Ρέμα και στις ρεματιές του, εκτός από τα πλατάνια και τις λυγαριές, υπάρχουν κουμαριές, μυρτιές, σκίνα, πικροδάφνες, πουρνάρια, πεύκα, αγριελιές, συκιές, γκοριτσιές, βατομουριές, καλαμιές και αρκετά αγριολούλουδα. Το Μεγάλο Ρέμα, με τα πολλά πλατάνια του, έχει χαρακτηριστεί ως ρέμα διατηρητέου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Διαθέτει βλάστηση στα περισσότερα σημεία του και έχει όλα τα πλεονεκτήματα των ανοικτών ρεμάτων, τη συγκέντρωση των νερών της βροχής, την ανανέωση του αέρα την διατήρηση του ελεύθερου χώρου και ζωνών πρασίνου. Τα ρέματα είναι συνήθως περιοχές ιδιαιτέρου κάλλους, μικροί παράδεισοι μέσα στο δοκιμαζόμενο Αττικό τοπίο. Το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας διατηρεί σε μεγάλο βαθμό αναλλοίωτη τη φυσική ομορφιά.το Μεγάλο Ρέμα πέρα από την υδραυλική σημασία του έχει σημαντικό οικολογικό ρόλο για να συμβάλει στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής. Τα πλατάνια στη Νταού Πεντέλη. Η Νταού Πεντέλη είναι η περιοχή που υπάρχει η παμπάλαια Ιερά Μονή του Παντοκράτορα, στην ανατολική πλευρά του Πεντελικού όρους (υψόμετρο 300μ) και είναι μέσα στα όρια της Ραφήνας. Η Ιερά Μονή Παντοκράτορα Νταού Πεντέλης ανήκει στη Ραφήνα. Ο οικισμός της Νταού Πεντέλης ανήκει στο Δήμο Πεντέλης. Απέχει από την παραλία περίπου 7 χιλιόμετρα. Η είσοδος της Μονής είναι πλαισιωμένη με πανύψηλα, υπεραιωνόβια πλατάνια. Κάτω από την είσοδο και στην αρχή της ρεματιάς υπάρχει πηγή (βρύση) που παλιότερα έτρεχε νερό ολόκληρο το χρόνο και που τώρα τρέχει εποχιακώς. Στη ρεματιά της Νταού υπάρχουν πλατάνια, μυρτιές και πολύχρωμες πικροδάφνες. Το τοπίο είναι πανέμορφο. Αιωνόβια πλατάνια υπάρχουν επίσης μέσα στη ρεματιά που λέγεται Κίτσου Βρύση, πίσω από το Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (πρώην Σανατόριο Νταού)Διασταύρωση Ραφήνας.Η περιοχή ήταν «λημέρι» του περίφημα λήσταρχου Κίτσου Νιβίτσα. Ο Κίτσος, ο πρίγκιπας της Αττικής, όπως υπόγραφε, έδρασε από το στα Μεσόγεια και στο Λαύριο. Η περιοχή λόγω των πολλών πηγών ονομαζόταν και Πεντάβρυση. Καλλωπιστικά πλατάνια.χάρη στη μεγαλοπρέπεια και την ομορφιά τους τα πλατάνια χρησιμοποιούνται για καλλωπιστικούς σκοπούς. Καλλωπιστικά πλατάνια στολίζουν την κεντρική πλατεία της Ραφήνας (Νικολάου Πλαστήρα). Κατά μήκος της Λεωφόρου Μαραθώνος (Μαραθώνιος Διαδρομή) φυτεύτηκαν το 2004 για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στα πεζοδρόμια καλλωπιστικά πλατάνια. Τα πλατάνια αυτά μεγαλώνουν, διότι φαίνεται ότι τα ευνοεί το κλίμα του τόπου. Τα αιωνόβια πλατάνια της Ραφήνας πρέπει να καταγραφούν και να τεθούν υπό προστασία ως «προστατευόμενα» και «διατηρητέα» μνημεία της φύσης. Πηγές: 1. Ιστορία Εικονογραφημένη, «Πλάτανος: Θρύλοι και ιστορία», Μιχάλης Τσιώλης, τεύχος 363, Σεπτέμβριος «Ο Αναδρομάρης της Αττικής», Δημήτρης Γρ. Καμπούρογλου, Εκδότης Μιχαήλ Σ. Ζηκάκης, Αθήναι 1920, Ανατύπωση Βιβλιοπωλείο Δ.Ν. Καραβία. 3. «Στο παζάρι της παλιάς Τρίγλιας». (από χειρόγραφο μη δημοσιευμένο κείμενο). 4. Αναμνήσεις Τριγλιανών, «Πλατάνια και Πλατανιά» Κατ.Σαρρή,«Τριγλιανά Νέα», 10 Οκτωβρίου 1977, αριθ. φύλλου 12, σελ.2. 5.«Τα τοπωνύμια της Τρίγλιας Βιθυνίας», Γλωσσική μελέτη, Παπαδοπούλου Ελένη, Αθήνα Σαρρής Ιωάννης, «Τα τοπωνύμια της Αττικής», περιοδικό Αθηνά, τομ. 40, ετ.1928, σελ Μιχαλόπουπουλος Φάνης, «Το Αττικό ύπαιθρο και τοπίο», έκδοση Περιηγητικής Λέσχης, Αθήνα «Ιερά Μονή Παντοκράτορας», Νταού Πεντέλης, Εκδόσεις Ιεράς Μονής Παντοκράτορας, Αθήναι Γιάννης Κολιόπουλος, «Ληστές», Εκδόσεις Ερμής, Αθήνα Εγκυκλοπαίδεια «Υδρία» 11. Εγκυκλοπαίδεια «Νέα Δομή». Το μεγάλο ρέμα 19

20 Πικέρμι... Γράφει ο Αντώνης Λαζαρής, βιολόγος - ερευνητής Ας προσπαθήσουμε να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο Κάπου, χρόνια πριν Κάπου εδώ κοντά Ιππάριον Χαυλιόδοντας από δεινοθήριο Τίποτα δεν μοιάζει με τη σημερινή εποχή. Όλα είναι διαφορετικά. Σε κάποιες περιοχές υπάρχουν πυκνά αδιαπέραστα δάση. Σε κάποιες άλλες συναντάμε βλάστηση που θυμίζει σαβάνα, με παχύ χορτάρι που βόσκουν παράξενα ζώα. Ανάμεσα τους παρεμβάλλονται λίμνες, μικρές και μεγάλες. Μαστόδοντας Δεν υπάρχουν πουθενά άνθρωποι. Συναντάμε λογής-λογής παράξενα ζώα: Χαλικοθήρια, Δεινοθήρια, Προβοσκιδωτά, Υρακοειδή, Ιππάρια, Ρινόκερους, Μαχαιρόδοντες, Ύαινες, Καμηλοπαρδάλεις με κοντό λαιμό, Μαϊμούδες, Στρουθοκαμήλους, τεράστιες χελώνες. Ας προσπαθήσουμε να τα φανταστούμε όλα αυτά. Ας προσπαθήσουμε να τα ονειρευτούμε. Και πού, άραγε, να βρίσκονται όλα αυτά; Μα πού αλλού: Στο Πικέρμι, «Η Πικερμική Πανίδα και το σημερινό Πικέρμι» Η «Ακρόπολη» της Παλαιοντολογίας παραμένει στο περιθώριο. Στο Πικέρμι έχουν βρεθεί πολύ σημαντικά απολιθώματα σπονδυλωτών περισσότερα από 40 είδη, ηλικίας aνώτερου Μειόκαινου (περίπου 6-7 εκατομμύρια χρόνια πριν). Τα απολιθώματα των ζώων αυτών είναι γνωστά διεθνώς με τον όρο Πικερμική Πανίδα. Είναι μάλιστα τόσο σημαντικά, ώστε το Πικέρμι χαρακτηρίστηκε από τον προηγούμενο αιώνα Ακρόπολη της Παλαιοντολογίας. Οι δύο πιο σημαντικές θέσεις που βρέθηκαν τα απολιθώματα αυτά είναι στο ρέμα του Βαλανάρη και στο Κισδάρι. Παρόλη, όμως, τη μεγάλη επιστημονική αξία ελάχιστα έχουν γίνει για την προστασία και την ανάδειξη των χώρων που βρέθηκαν τα απολιθώματα. Οι χώροι ανεύρεσης των απολιθωμάτων παραμένουν ξεχασμένοι στη λήθη του χρόνου. Η κοίτη του Βαλανάρη και το Κισδάρι κρατούν φυλαγμένα τα μυστικά μιας σημαντικής, αλλά ξεχασμένης πανίδας, της περίφημης Πικερμικής Πανίδας. Μέχρι σήμερα, η ανάδειξη της Πικερμικής Πανίδας στο ίδιο το Πικέρμι περιορίζεται μόνο στην Έκθεση Παλαιοντολογικών Θησαυρών Πικερμίου, η οποία στεγάζεται στην Αίθουσα Εκδηλώσεων της Κοινότητας Πικερμίου. Μια σημαντική προσπάθεια που εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2010 με σκοπό να προβάλει και να αναδείξει τα σημαντικά παλαιοντολογικά ευρήματα. Οι ανασκαφές στην πρώτη θέση ανεύρεσης επί της κοίτης του Βαλανάρη (τυπική θέση) των απολιθωμάτων ξεκίνησαν το 1835 και συνεχίστηκαν μέχρι το Στο Πικέρμι έσκαψαν σπουδαίοι έλληνες και ξένοι παλαιοντολόγοι. Από τον G. Finlay, τον Ηρακλή Μητσόπουλο, τον Α. Gaudr, τον Θεόδωρο Σκούφο και τον Ο. Abel, μέχρι τον H.D. Br ijn, τον Νίκο Συμεωνίδη, τον Μιχάλη Δερμιτζάκη και τον Γιώργο Θεοδώρου. Το 1971 ανακαλύφθηκε η δεύτερη θέση ανεύρεσης των απολιθωμάτων της Πικερμικής Πανίδας, στη θέση Κισδάρι, σε ένα χώρο όπου γινόταν λήψη αργίλου για τα Κεραμοποιεία της Ραφήνας. Η θέση βρίσκεται κοντά στη λεωφόρο Μαραθώνος, κοντά στη διασταύρωση για την Καλλιτεχνούπολη. Οι ανασκαφές κράτησαν μέχρι τη δεκαετία του